Adar birtual eta teknikoen enborra · II. jardunaldiak: «Elkarlaneko ikaskuntza-sare baterantz»....

24. zenbakia2015eko urriaosatuberri

Adar birtualeta teknikoen enborra

agenda .............2irakurlearen txokoa .............3

geure zerbitzuakZuhaitzaren enborra .........4-5

jakin berri /efemerideak.............6kolaborazioaLorea Imirizaldu .............7

bidaiak mundutik zeharAEBetako Route 66a - Arantxa Corcuera.........8-9

adituakErretzeari uzteko gomendioak, SMSen bidez........10-11

atzera begiraIgnacio Barriola ......12-13

aholku medikoakNola aurrea hartu udazkeneko gaitzei .....14-15

arnasguneakLeitzaran ....16-17

urratsakArgi-izpi bat iluntasunean ....18-19

JardunaldiakSilvia Dabouza ........20

euskara osakidetzanChih-Hsin Yeh ..........21

bizitza lanetik kanpoItziar Egurbide ..........22

denbora-pasak...........23

agendaAZAROA

Dolu-prozesuko laguntzari buruzko X. jardunaldiak.

Azaroaren 5ean, Donostian, Koldo Mitxelenakulturuneko areto nagusian.Familia eta boluntarioentzako formakuntza, Paliativos sinfronteras eta Ardura Paliatiboetarako Euskal Elkarteakantolatua.

Nordic Walking, ibilketa nordikoko irteerakArabako Mendialdean.

Maeztutik,: azaroaren 7, 8, 21 eta 28an; SantikurutzeKanpezutik, azaroaren 15 eta 29an.Harremanetarako: Kanpezuko-Arabako MendialdeaKuadrilla: 945 405424

Paziente kritikoaren eguneratzeasistentzialaren gaineko jardunaldia.

Azaroaren 11n, Gurutzetako Unibertsitate Ospitalean.

Arreta integratuko jardunbide onei buruzkoII. jardunaldiak: «Elkarlaneko ikaskuntza-sarebaterantz».

Azaroaren 18an, Gurutzetako Unibertsitate Ospitalean.

Euskal Herriko erizaintzako IX. jardunaldiak:«Zaintzen eta gizarteratzen».

Azaroaren 25 eta 26an, FICOBA Euskal KostaldekoNazioarteko Erakustazokan, Irunen (Gipuzkoa).

ABENDUA

Testing treatments. Nola probatzen direntratamenduak liburuaren aurkezpena.Abenduaren 3an, 12etan, Donostia UnibertsitateOspitaleko ekitaldi-aretoan

Hizkuntza-eskakizunak egiaztatzeko probak.

Ahozkoa: abenduaren 10 eta 11n, EAEko hirulurraldeetan.

Argitaratzailea: Osakidetza, Araba kalea 45, 01006 Vitoria-Gasteiz, Tel.: 943 00 73 75 - [email protected]

Erredakzio-kontseilua: Xabier Arauzo, Mikel Maioz

Euskara-zuzentzaileak: Bidera Zerbitzuak (Berria Taldea)

Koordinatzailea: Bidera Zerbitzuak (Berria Taldea)

Tirada: 5.000 ale

Lege-gordailua: ISSN 2254-450X

Diseinua eta maketazioa: Bidera Zerbitzuak (Berria Taldea)

Inprimategia: Leitzaran Grafikak

Azaleko argazkia: Araitz Muguruza

Nola gogoratzen duzu Osakidetzan edo beste nonbaitbizi izan zenuen lehenengo lanegun hura? (I)

Lehenengo hartan guztiz galduta nen-goen. Ez nuen inor ezagutzen, ez nekiennora jo zerbait behar nuenean. Zorionezlankide bikainak zeuden nire ondoan,dena errazago izateko!

Carmen (Ezkerraldea-Enkarterri-Gurutzeta ESIa)

Bi aste aurretik jasotako dei hartanproposatutakoari baiezkoa eman, etaneguko egun batean hasi nintzen lane-an Osakidetzan. Goizean goiz jaiki –goizegi nire uste apalean–, eta Igorre-rantz abiatu nintzen, autoz etahotzeriak oparitutako mukiz beteta,han lotuta bainengoen nire nagusiaizango zenarekin. Igorrera dar-dar bate-an heldu nintzen. Batetik, beranduheldu nintzen –ezagutzen nautenekbadakite puntualtasuna eta biok aspal-di haserretu ginela–, eta bestetik, nire-tzat guztiz ezezaguna zen pertsonabatekin geratuta nengoen. Nagusiarenautoan sartu, nire ondoko leihatilatikkanpora begira jarri, nagusiak egin ziz-kidan bizpahiru galderari erantzun, etamutu geratu nintzen/ginen Gasteizeraheldu arte. Biharamunean lepoko minakendu ezinik egon nintzen.

Lanera heldu ginen, eta Zerbitzua osa-tzen zuen talde ezin hobea, neure taldea,ezagutu nuen. Sartu orduko lankideakizugarri maite izango nituela jakin nuen.Halaxe izan zen. Urduritasunak aldeegin, eta barreak bete zuen hark utzitakohutsunea, eta egun hartan, horren atze-tik etorri diren egunetan bezalaxe, lanki-deak lagun izan ditut. MILA ESKER, bere-ziki zeuri, Xabier, eta mila esker lankide-oi, hain harrera beroa egin izanagatik.

Iratxe (Barrualde-Galdakao ESIa)

Gogoan dut lankide batzuen kuriosita-tea, eta egin zidaten galdeketa: Osakide-tzako zerrendetan zer lekutan nengoen,ezkondua ote nintzen, zenbat haur ni-tuen, non bizi nintzen...

Begoña (Goierri-Urola garaiko ESIa)

Lehenengo egunean uste nuen atza-mar guztiak galduko nituela. Hamabosturte nituen. Kamioi baten zama mugitubehar genuen: fardo izoztuak, hamabostkiloko fardoak. Hasteko, binaka. Minahanditu zenean, banan-banan hartzennituen besoetan, atzamarrak sentitzenez nituelako.

Neguan, hotzarekin, mina nabaritzendut. Bizitzan, gogorapen horri esker hel-du naiz honaino.

Anselmo (Santa Marina Ospitalea)

Laudioko anbulatorioan izan zen, etabertan egin beharreko lana, berriz, pa-zienteei hitzorduak ematea. Zortziakhamar gutxitan heldu nintzen, urdurisamar, eta, segituan, zentroko ardura-dunak ordenagailuan sartzeko pasahi-tzak eman zizkidan.

Han jende askok lan egiten du, etapazienteen joan-etorria ere oso ugariada. Horrela, bada, bertan jasandako ur-duritasunak eta ezjakintasunak neka-neka eginda utzi ninduten zazpi orduhaietan.

Ondorioz, nire lehenengo laneguna,alde batetik, poztasunez bizi izan nuen,eta, bestetik, etorkizunean hobeto eginnezakeen itxaropenarekin.

Urtzi (Barrualde-Galdakao ESIa)

Oso urduri nengoen. Lehen mailakoarretan lan egin behar nuen, eta, beldu-

rra neukanez, lagun batekin joan nin-tzen. Biok egon ginen ia ordutegi osoan

Lagun batekin gauzak errazago egitendira beti.

Pedro (Donostialdea ESIa)

Gogoan dut elkarrizketa izan nuela gai-xo baten familiako batekin eta ez nekielaoso ondo nola bideratu berak planteatzenzizkidan gaiak. Gainera, profesional-itxu-rari eutsi nahi nion, eta ezkutatu, une har-tan sentitzen nuen urduritasuna. Harrez-kero, esperientzia eta formazioari esker,esango nuke dezente hobetu dudala urtehauetan, edo hala iruditzen zait niri behin-tzat. Gainontzekoei galdetu behar, ordea.Horiexek kontuak.

Carmen (Donostialdea ESIa)

Osakidetzako lehenengo laneguna la-saia izan zen, atsegina.

Beste lan batetik nentorren, ilusio-puntu batekin, pozik.

Harrera ona izan nuen, gainera.Xabier (Zuzendaritza Nagusia)

Lehenengo laneguna ilusioz betea izanzen, abentura berri bat, non edozein gau-za gerta zitekeen. Etxaniz anbulatorioanizan zen, eta orain, ia hogeita hamar urte-ren ondoren, hango sendagile bat nire na-gusia da.

Marian (Bilbo-Basurtu ESIa)

IÑIGO URIZ / ARGAZKI PRESS

geur

e zer

bitzu

ak4 osatuberri

2015eko urria

Zuhaitzaren enborraGaur egun, ia ezinezkoa da sistema informatikorikgabe lan egitea. Osakidetzak, erakunde zabala izanik,software- eta hardware-sare erraldoia du. Horiek man-tentzeaz arduratzen dira Azpiegitura, Operazio eta Ko-munikazio Saileko langileak. Orain, OsaKloud sortu be-rri dute, Osakidetzaren laino birtuala. Horrek informati-kako azpiegituren hornidura bizkortu egingo du, baitaazpiegitura horien erabilgarritasuna sendotuko ere.

Adar ugariz eta luzez osatutadagoen zuhaitz erraldoia daOsakidetzako informatika-

sarea. Araba, Bizkai eta Gipuzkoakoosasun-etxeetako eta erietxeetakoordenagailuen aplikazioetara iristendira adarretako fruituak, eta milakaerabiltzailek hartzen dituzte. Imajina-tu adar horietako batean gaitza sar-tzen dela eta zauria eragin duela.Norbaitek hura konpontzera jo be-har, eta horretaz arduratzen da infor-matikari teknikoen taldea. Zuhaitzaosasuntsu edukitzeko, ordea, kimatuegiten da sarri, hurrengo sasoian frui-tu ederragoak emateko. Osakidetza-ko softwarea eta hardwarea manten-tzeaz eta hobetzeaz arduratzen daAzpiegitura, Operazio eta Komuni-kazio Saila. Erakundeko Informatikaeta Informazio Sistemetako Zuzen-dariordetzaren menpeko alorra da,eta Gasteizen dute egoitza nagusia.Aritza Iratzagorria eta haren lantal-dea arduratzen dira zuhaitz erraldoiabehar bezala zaintzeaz. Osakidetza-ko Aplikazioen Mantentze eta Gara-penerako taldearekin zein Plangintzaeta Estrategiarako taldearekin etabeste erakundeetako informatikarie-kin batera egiten dute lan.

Iratzagorriak honela azaldu du eu-ren lan egiteko modua: «Azpiegitu-ra-zerbitzua ematen dugu guk. Hauda, gure lankideek behar dituzten or-denagailuak eta zerbitzariak jartzen

ditugu, eta horien inguruan behar di-ren sareez eta softwareez hornitzen,baita horiek denak zaintzen eta man-tentzen ere. Bestalde, Osakidetzakoestrategia teknologikoaren erabakie-tan parte hartzen dugu. Helburua be-tetzeko, aldaketak edo moldaketakzer kostatuko diren kalkulatzen du-gu, eta ondoren, aurrera eramatenditugu egitasmoak».

Osakidetzak, orotara, 1.500 zerbi-tzari, 25.000 ordenagailu eta 12.000inprimagailutik gora dituela nabar-mendu du. Horien funtzionamendua-ren menpe daude gero erakunde pu-blikoak esku artean izaten dituen da-tuak eta abarrak.

Izan ere, Osakidetzak erabiltzen di-tuen datuen kopurua ikaragarria daeta etengabe handitzen doa. Erakun-dearen esku dago, halaber, horienguztien segurtasuna. Erabiltzaileendatuak ez ezik, profesionalen iker-kuntza-lanak ere sartzen dira. Iratza-gorriak adierazi du horien segurtasu-na bermatzea dela beren funtzioeta-ko bat. «Zibererasoetatik babesteada gure egitekoetako bat. Edonoizgerta daiteke. Egun martxan dugunsistemak horietako asko atzera bota-tzen ditu, baina gerta liteke guk aurreegin ezin diogun eraso bat etortzea...Horregatik, alertan egoten gara be-ti». Denborarekin batera, zibereraso-en ezaugarriak ere aldatzen ari direlagaineratu du. Askoz ere «sofistika-

tuagoak» direla uste du. «Une oroeguneratu eta berritzen ditugu guresistemak».

Informatikariaren arabera, Osaki-detzako harresiak ezin izan dituzteeraitsi ez birusek ez hackerrek. Garai-pen horretan, zerikusi zuzena duteaurrez hartzen diren neurriek. Adibi-dez, sarrera debekatuta daukate era-biltzaileek Interneteko zenbait toki-tara. «Kontua ez da orrialde horiekseguruak ez direla, baizik eta noiz-

bait seguruak izateari utz diezaioke-tela, eta guk, badaezpada ere, horie-tara sartzea debekatzen dugu. Ga-tazka-iturri da sarri, baina hartubeharreko neurria da». Iratzagorriakzuhurtziaz dio inoiz ez dela daturik ir-ten Osakidetzako datu-basetik.«Izan ditugu erasoak, baina guk au-

«Zibererasoetatikbabesteko alertanegoten gara beti»

geure zerbitzuakosatuberri 52015eko urria

rrez jarritako oztopoak inoiz ezinizan dituzte gainditu».

Segurtasun-kontu horretaz gaine-ra, Iratzagorriaren aburuz mugikor-tasunaren eremua izango da zerbi-tzuaren hurrengo erronka. «Gero etaeskaera gehiago dauzkagu arlo ho-netan. Horiei erantzuteko hainbatteknologia ezartzen ari gara (adibi-dez, BYOD eta MDM), dagokion gai-lu teknologikoekin: tabletak, sakela-koak edo eramangarriak».

Hamabost laguneko taldea da Az-piegitura, Operazio eta KomunikazioSaila. Zuhaitzaren adar denak lantze-ko, ordea, ez dira nahikoa. Zenbait la-netarako Osakidetzaz kanpoko lan-gileekin egiten dute lan. Sare horre-tan, 150 partaidetik gora daudelagehitu du Iratzagorriak.

Talde horren atal batek Lanpostu ize-neko taldea osatzen du, Osakidetzakoprofesionalek erabiltzen dituzten or-denagailu, gailu eta ofimatikako tres-nen ardura daukana. Esate baterako,bigarren euskara-planari jarraikiz, sis-tema eragileko eta Office-ko hizkun-tza gaztelaniatik euskarara igarotzeaerrazagoa da orain, Lanpostu taldeakegin dizkion aldaketei esker.

Osakidetzak sortu eta hobetzen di-tuen gailuak izanik, aplikazio korpo-ratiboak erabiltzen dituzte egunero-egunero kontsultako ordenagailuan.Sortu dituztenen artean, Link izene-koa dago. Mezularitza-sistema batda, zeinaren bidez Osakidetzako pro-fesionalek elkarrekin hitz egin deza-keten. Lehen arretako telefono-deie-tako ahots automatikoa –gaur egun,gauean edo jaiegunetan baino fun-tzionatzen ez duen sistema– komu-nikazio-sailetik atera zuten. Iratzago-rriaren arabera, etorkizun hurbileansistema hori bera arreta espezializa-tuko guneetara eramango dute.

Jauzia birtualizaziotik OsaKlou-deraBirtualizazio-estrategia aspalditik eza-rrita dago Osakidetzan; teknologiahori zerbitzarien hornidura erraztekoerabili izan da gehienbat. Azken hiruurteotan, estrategia sendotu egin du-te Zuzendaritza Nagusiko azpiegiture-tan; gaur egun, zerbitzarien % 95 bir-tualizaturik dute. Prozesu horretan,iraganeko zerbitzariak arrazionalizatueta berritu egin dituzte, baita homolo-gatu ere. «Lehengoei eusteko diru eta

ahalegin handia behar zen –batzuekoraindik indarrean jarraitzen dute, ha-la ere–; horrez gain, zaharkituta gera-tzen ari ziren». Orain, zerbitzarietanfisiko bakarrean hainbat zerbitzari bir-tual sartzen dituzte.

Oraindik erabateko amaiera emanez dioten arren, ia bukatutzat jotzendu Iratzagorriak birtualizazioarenprozesua. Gauzak horrela, OsaKloudOsakidetzaren laino birtual propioagaratzea dute orain bereziki esku ar-tean. Hiritarrentzat ezagunak egindiren lainoen antzeko zerbait da,nahiz eta Osakidetzakoak desberdin-tasun nabarmen bat duen: laino pri-batua da; hau da, informazioa Osaki-detzaren azpiegituretan dago. Halaere, lainoan egoteak ez du esan nahimugagabea denik. «Zerbitzariek etamemoriak mugatzen dute beti; gukgeureak ditugu, eta aldiro handitubehar dugu horien edukiera. Halaere, askoz ere espazio gehiago beharbagenu, beste irtenbide bat aurkitubeharko genuke; esaterako, garran-tzi gutxieneko datu eta aplikazioaklaino publiko batean sartzea, laino hi-brido bat eratuta. Dena den, horiguztia aztertzeko dago oraindik».

Operazio, Azpiegitura eta Komunikazio Saileko langileak beren bulegoan lanean. ARAITZ MUGURUZA EIZAGIRRE

6 osatuberri2015eko urria

jakin

berri

• ef

emer

idea

k

ANA GARCIA DE MOTILOAREN BI IPUIN BERRI GAIXOTASUNBAT DUTEN UMEENTZAT

Lehenago ere eman izan dugu Osatuberrin Arabako Unibertsitate Ospitaleko Pe-diatriako ikasgelan diharduen irakasle honen lanaren berri, eta, oraingoan ere ba-da zer aipatua; izan ere, beste bi ipuin argitaratu berri ditu, aurretik idatzita daukanipuin-sortaren osagarri, zeinak AUOren webgunean baitaude guztion eskura.

Lehenengo ipuina Zesar eta mahai-futbol magikoa da, hau da, Duchenne-renmuskulu-distrofia duten zortzi eta hamabi urte bitartekohaurrentzat sortutako kontakizuna. Gaixotasun hori gi-zonezkoek bakarrik jasaten dute. Ipuinak umeari eta gu-rasoei sufrimendua hitzez adierazten laguntzea du hel-buru, eta eskolako tutoretza batean ikaskideekin lantze-ko ere balio du, kontakizunean elkartasuna, laguntasu-na, laguntza eta halako balioekin erlazionatutako ego-erak agertzen baitira.

Bigarren ipuinari Elefantxuria izenburua jarri dio,eta horren helburua da asma duten umeei gaixota-sun hori nola sortzen den ulertzen laguntzea. Umeak,ipuineko testu eta irudien bidez, elefante zuriarekinidentifikatu ahal dira, eta, hartara, hitzez adieraz deza-kete zer gertatzen zaien.

OEE, OSASUNGOA EUSKALDUNTZEKO ERAKUNDEARENHURRENGO BILTZARRA BILBON EGINGO DA, APIRILEAN

«Menpekotasunen aurrean... geure buruen jabe». Horixe, biltzarraren izenburua.Izan ere, antolatzaileek diotenez, aldaketa demografiko, teknologiko eta sozialenondorioz menpekotasun berriak sortzen ari dira eten gabe, eta, horien aurrean,«osasun-langileok nola jokatu behar dugun aztertu nahi dugu, eta horri buruzkogogoeta egin, herritarren burujabetasun-mailari laguntzeko».

Horretarako, hiru mahai-inguru antolatu dituzte gai hauen inguruan: lehenen-goa, ohikoak diren substantzia edo drogen menpekotasunei buruzkoa; bigarrena,teknologiek dakartzaten menpekotasun berriei buruz –bereziki eskuko telefonotikdatozkigunak–, eta hirugarrena, zahartzaroari eta arlo soziosanitarioari lotutakoa.

XXVI. Biltzarra, esan bezala, Bilbon izango da, apirilaren 22 eta 23an, EHUrenAbandoibarreko Bizkaia aretoan.

TITIETAKO MINBIZIA GOIZ DETEKTATZEKO PROGRAMAK 20URTE BETE DITU

1995eko azaroan hasi zenetik, bularreko 7.369 minbizi detektatu dira baheketariesker. Iaz, esaterako, 575 kasu berri detektatu ziren EAEn. Estrategia horrekin –beste baliabide batzuekin batera– pazienten biziraupena luzatu da, eta eraginko-rragoak diren zein hain inbaditzaileak ez diren tratamenduak eta bizi-kalitate han-diagoa lortu dira.

20 urte hauetan hainbat aurrerakuntza handi izan dira prozesuaren fase guztie-tan. Azken berritasuna test genetikoak sartzea izan da, eta, ondorioz, hautatuta-ko kasuetan, kimioterapia ematea egokia den ala ez jakin daiteke, eta, horrela, ka-su batzuetan ez da ematen kimioterapiarik.

efemerideakUrriaren 30a,Pio Baroja hil zen

Euskal herritar idazle ezagunenetakoada, baita atzerrian ere. Arretaz aztertuzuen bere inguruko gizartea, estilo iro-nikoz eta sarkastikoz, haren miseriareneta handitasunen berri emateko. Me-diku-ikasketak Madrilen egin zituen,eta, doktoregoa lortu zuenean, Zesto-an aritu zen urtebetez. Madrilera itzuli,eta literaturan erabat murgiltzea era-baki zuen.

Ehun liburutik gora idatzi zituen. Ho-rietako bi, Zalakain abenturazalea etaJakintzaren arbola, euskaraz argitaratuzituen Eusko jaurlaritzak orain 9 urte,Barojaren heriotzaren 50. urteurrene-an. Jakintzaren arbola Barojaren lanautobiografikoena da, eta bizitzari etagizarteari buruz duen pentsamenduaagertzen du. Zalakain abenturazalea,berriz, ekintza-nobela da, eta garaikoeuskal gizartearen erretratutzat hartuizan da. Nobelak kronika historikoa egi-ten du, eta La casa de Aitzgorri eta ElMayorazgo de Labraz nobelekin bate-ra, Tierra Vasca izeneko trilogia osatzendu. Euskal usaina darion idazlana omenda, gazteleraz idatzita egon arren; izanere, obra horretan erakusten duen eus-kal imajinarioarekiko hurbiltasuna han-diagoa omen da euskaraz sorturiko per-tsonaia askorena baino.

Azaroaren 14a,Diabetesaren MunduEguna

Egun hau Diabetesaren Nazioarteko Fe-derazioak eta Osasunaren Mundu Era-kundeak sortu zuten 1991n, diabetes-kasuen gorakada ikusita. Geroztik,2006tik aurrera, Nazio Batuen Erakun-dearen mundu-eguna ere bada, eta ha-rrezkero badu logotipo ofizial bat, Inter-neten euskaraz ere eskura daitekeena:

Aurtengo kanpainak bi mezu nagusi di-tu: «Ekin orain zure bizitza aldatzeari»eta «Ekin orain, biharko mundua alda-tzeko». Lehenengoak osasuntsu jatea-ren garrantzia nabarmentzen du edo-zein diabetes-motaren maneiuan, etabigarrenak, berriz, janari osasuntsuakeskuratzeko aukera izatea.

Lorea Imirizaldu MonenteNeurofisiologia Kliniko eta Kirurgikoko

mediku espezialista

NeurofisiologiaKlinikoa,espezialitate medikoezezagun hori

osatuberri 72015eko urria

Nire lanbidea zein den galdetzen di-datenean, neurofisiologo kliniko etakirurgikoa naizela erantzuten diet,eta horietako asko harrituta gelditzendira. «Eta hori zehazki zer da?»

Neurofisiologia Klinikoa nerbio-sis-temaren atalen funtzionamendua az-tertzen duen zientziaren adarra da.Horien artean, nerbio-sistema zentra-la (garuna eta bizkar-muina), periferi-koa (nerbioak, muskuluak eta zentzu-menen organoak) eta autonomikoa(sinpatikoa eta parasinpatikoa).

Diagnosian, pronostikoan eta tra-tamendu-orientazioan laguntzendiegu hainbat espezialitate mediko-ri, hala nola Neurologia, Neurokirur-gia, Kirurgia Ortopedikoa eta Trau-matologia, Errehabilitazioa, Erreu-matologia, Pediatria, Pneumologia,Oftalmologia, Otorrinolaringologia,Psikiatria eta abar. Horretarako, pro-bak egiten ditugu; esaterako:

• Elektroentzefalograma: garuna-ren aktibitate elektrikoaren azterketa.

• Garezurrean zeharreko estimula-zio magnetikoa: lehenengo moto-neuronaren azterketa.

• Elektroneurograma eta elektro-miograma: bigarren motoneurona-ren azterketa.

• Eragindako potentzialak: entzu-menaren, ikusmenaren eta bide sen-tsorialen azterketa.

• Elektrorretinograma eta elektro-okulograma: erretinaren eta epiteliopigmentarioaren azterketa.

• Polisomnografia: loaren azterke-ta.

• Proba autonomiko kardiobasku-larrak, izerdiaren probak eta begi-ni-niaren probak: nerbio-sistema auto-nomikoaren azterketa.

Horietako batzuek nerbio-siste-maren berezko aktibitatea jasotzendute; besteek, berriz, nerbio-siste-mak estimulu baten aurrean duenerantzuna. Estimulu ezberdinak era-biltzen dira, aztertzen ari garen egi-turaren arabera: argiak, soinuak,

elektrizitatea, estimulu magnetikoa,gorputz-jarrera aldaketak… Oroko-rrean, proba jasangarriak dira, nahizeta elektrizitatea erabiltzen dugune-an atseginak ez izan.

Proba horiek gaixotasun askotanerabil daitezke: epilepsia, miopatiak,neuropatiak, erradikulopatiak, mielo-patia, alboko esklerosi amiotrofikoa,esklerosi anizkoitza, Parkinson-engaixotasuna, entzumen- eta ikus-men-arazoak, loaren nahasmenduak,etab.

Horrez gain, zientzia hau operazio-gelan aspaldi ezarrita dago, Ebakun-tza Barneko Monitorizazio Neurofi-siologikoa esaten zaion azpi-espe-zialitatea eratuaz.

Gure lana nerbio-sistema zentraledo periferikoaren behaketa egiteada, esaterako, hauetako atalen batarriskuan dagoen ebakuntzetan:

• Bizkarrezurreko ebakuntzetan,nerbioak, nerbio-sustraiak eta biz-kar-muina zaintzea.

• Garuneko edo bizkar-muinekotumoreen erauzketan, ehun osasun-tsuak ezberdindu eta zaintzea.

• Aortaren konponketa-ebakun-tzetan, bizkar-muina zaintzea.

Horrela, zirujauaren lana erraztendugu, ebakuntza erasokorragoakegin baititzakete, asaldura neurolo-gikorik eragin gabe. Kaltea saihetse-zina denean, hori noiz gertatu denzehaztu dezakegu, eta, atzera begi-ratuaz, lesio-mekanismoak zein izandiren aztertu, horiek hurrengo eba-kuntzetan kontuan hartzeko.

Monitorizazio neurofisiologikoaoperazio-gelako lan-taldera gehitze-ak segurtasuna handitzea ekarri duhainbat espezialitate kirurgikotan:Neurokirurgia, Kirurgia Ortopedikoaeta Traumatologia, Kirurgia Kardio-baskularra, Toraxeko Kirurgia, Aur-pegi-masailetako Kirurgia, KirurgiaPlastikoa…

Nafarroako Ospitalegunean2007an hasi ginen ebakuntza-bar-neko monitorizazioarekin. Hasieran,Kirurgia Ortopedikoko eta Trauma-tologiako ebakuntzetan bakarrik,baina denborarekin, beste zerbitzubatzuekin elkarlanean hasi gara, eta,etorkizunean, nerbio-sistema arris-kuan dagoen ebakuntza guztietanegotea espero dugu, erikortasunagutxitu eta Ospitaleguneko kalitate-adierazleak hobetzeko.

kolaborazioa


bida

iak m

undu

tik ze

har

AEBetakobizkarrezurreanbarrena

I bilgailu erosoa izateaz gain, Aran-txa Corcuerarentzat zerbaitgehiago adierazten du motorrak.

Askatasun ikaragarria ematen dio.«Haizeak aurpegia jotzea, ilea solteeramatea, hori dena da niretzat mo-torrean joatea. Independentzia horinahi izan dut beti». Balio horiektransmititzen zizkion Harley-David-son motorrak, eta horietako bat eros-tea erabaki zuen duela urte batzuk.Erabaki eta egin. Eguneroko garraio-bidea du ordutik Harleya.

Motorra erosteak bezainbestekoilusioa egiten zion Route 66 errepide

zaharretik AEBak zeharkatzea. «Beti-danik erakarri izan naute AEBek. 60-70eko filmen zale amorratua naiz».Harik eta, duela bi urte, buruan zebil-kion bidaiari heltzea erabaki zuen arte.Egun batetik bestera hartu omen zuenerabakia. «Nire izaerarekin lotura zu-zena du horrek». Agentzia bidez anto-latu zuten bidaia.

Oro har, emakume gutxik egiten du-te Route 66a, eta are gutxiago, bakar-bakarrik. «Bidaia-antolatzailearen ara-bera, harekin bidaiatu zuen lehenen-go emakumea izan nintzen; bakarrikjoan zen aurrenekoa, baita Harley bat

gidatuko zuena ere. Ez da ohikoa,oraindik, horrelako ibilgailuetan ema-kumea izatea gidaria».

Chicagon elkartu ziren hurrengoegunetan taldekide izango ziren zortzilagunak —sei motorretan ibili ziren—.

Corcueraren ametsa betetzear ze-goen, eta zertzelada bat bera ere ezgaltzeko, koaderno zuri bat eramanzuen. Eguneroko gisa erabili zuen.Kontaketa egiten ari dela ere eskuandarabil.

Route 66a 1926an egindako errepi-dea da. AEBetako ekialdetik mende-baldera zihoazen etorkinentzat irekizuten. Errepideari AEBetako bizkarre-zurra deitzen zioten. Milioika ibilgailu-ren joan-etorrien lekuko izan zen, ha-rik eta 1985ean betiko hustu zen arte.Ordutik, inor gutxi ibiltzen da han goraeta behera, turistak albo batera utzita.Filmek eta literaturak hauspotu duteerrepidea, eta harribitxi bilakatu.

Errepidearen zatirik handienaoraindik erabiltzeko moduan dago-en arren, zati batzuetatik ezin daigaro, eta horrelakoetan autobideakerabiltzen zituzten. Une oro bideairekitzen zien furgoneta bat izatenzuten. Aterpetxeetatik irten aurre-tik, hala ere, eguneko ibilbidea ema-

ARANTXA CORCUERADonostialdea ESIkoPertsonaleko zerbitzuburua

Osabak motor bat oparitu zionetik,ibilgailutik ia jaitsi ere ez da egin Cor-cuera. Garraiobiderik gogokoena izandu betidanik, nahiz eta harentzat mo-torra ez den ibilgailu hutsa. Askota-riko modeloak izan ditu, bainadenetan estimatuena Harley-David-sona du. Halako motorrei dien mires-menak eraman zuen AEBetako Route66 errepidea egitera..

Badira betidanik egin nahi izaten diren bidaiak.Arantxa Corcuerak AEBetako Route 66 errepideaegitea zuen amets, eta ametsa egia bihurtzeaerabaki zuen duela bi urte. Egunerokoa eskuan,70etako AEBetako errepide ezagun zaharrazeharkatu zuen.

bidaiak mundutik zehar


ten zieten, eta hura buruz ikastenzuten, galduz gero nondik jo asmazezaten.

Route 66a, ordea, jende askorenbizimodua izan zen. Taberna, moteledota gasolindegietan lan egiten zu-tenak inguruko herrixketan bizi ziren.Horietako gehienak abandonatutadaude egun. «Turismo aldetik indar-tu nahi dute ingurunea, baina orain-dik ez dute nahi bezainbeste lortu».Motorzaleak dira gehien bertaratzendirenak; gehiago ikusiko zituelakoanzegoen, hala ere.

Herri edo leku esanguratsuetangeldialdiak egiten zituzten. Taldeanbidaiatzearen beste alde ona hori de-la uste du Corcuerak, lotarako to-kiak-eta hasieratik loturik zituztela.Hotel horietako askok oraindik erebere garaiko diseinua dute. Corcue-rak filmetan ateratzen direnen antzahartzen zien askori. «Ez dakizu ongibenetan ari zaren ikusten edo zu zeuote zauden filmaren barruan». Batezbeste, egunean 480 kilometro egitenzituzten. Irribarrez kontatzen du beremotorrak aurpegia babesteko krista-lik ez zuela. «Nire neurrirako moto-rraren alde txarrena zen hura. Haizea,behintzat, hartu nuen».

Michigandik abiatu ziren, lakuen lu-rraldetik. Errepidean zihoazela, lurral-dearen desberdintasun sozio-ekono-mikoen lekuko zuzenak izan ziren.«Zenbat eta beherago, are eta behar-tsuagoak ziren herriak. Texas eta Mexi-ko Berria, esaterako». Basamortu erdi-tik igarotzen da Route 66a. Corcuera-rentzat zoragarria izan zen hura eza-gutzea, eta noski, handik ezin igaroArroila Handia ikusi gabe. Ondoren,ibilbidetik apur bat atera ziren Las Ve-gasera joateko. Gustuko tokia du hu-ra, eta haurtxoen pare ibili zela dio.Hortik Los Angelesera heldu ziren.

Horra sartzea «benetan korapila-tsua» izan zen Corcuerarentzat. Izanere, herrialdearen barnean ehunkakilometroko autobideak gainjartzendira.

Atzera ere egingo luke ibilbidea.«Ikaragarria da AEBak bi astean ze-harkatzea, gauza mordoa ikustenda». Askotarako balio izan zion bi-daiak. «Egunero batez beste zortziordu ibiltzen ginen motorrean; ho-rrek pentsatzeko denbora ematenzuen, ongi etorri zitzaidan niri».

jakingarriakNola iritsiHegazkina da Chicagora Route66aren abiapuntura iristeko ga-rraiobiderik ohikoena. MotorrakEuskal Herritik hara eramatea osogarestia denez, askok bertan aloka-tzen dute ibilbidean erabiliko du-ten ibilgailua. Bidaia eroso egitekoezinbestekoa da norberaren altue-rara eta pisura egokitzen den mo-torra hartzea.

Ibilbidearen luzera eta iraupena4.200 kilometroko luzera du ibilbi-deak. Bi edo hiru astez egin daite-ke. Gaur egun, enpresa ugarik es-kaintzen dute ibilbidea egiteko zer-bitzua. Bidaia goitik beheraantolatzen dute.

GomendioakRoute 66a zeharkatzea berez ez daegun askotako kontua, baina, nor-bera bere kabuz joanez gero, gal-tzeko arrisku handia dago, errepi-dearen zati batzuetan autobiderairten behar delako. Horregatik,Corcuerak agentzia baten bidez bi-daiatzeko aholkua ematen du.

Route 66a egiteko erabili zuen motorrarekin. ARANTXA CORCUERA

Ilunabarra Missouriko ibaian, Saint Louis. ARANTXA CORCUERA


aditu

ak Erretzeari uztekogomendioak,SMSen bidezTeknologiak ematen dituen mila ateetako bat irekidute Arabako Ikerketa Unitateak eta ArabakoEskualdeko Lehen Mailako Arretak, eta tabakoauzteko programa sortzeko orduan ate horrekematen duen aukerari heldu diote. Hain zuzen,ohiko tratamenduari SMS bidezko mezuak gehitudizkiote, eta parte hartu duten erretzaileen % 24kutzi diote erretzeari. Arrakasta horrengatik, sari batirabazi berri dute.

Teknologiak gure bizitzakoalor guztietara iritsi dira, etadagoeneko zaila egiten da

pentsatzea horiek gabe bizi litekee-nik ere. Denetariko ondorioak sor-tzen dituzte, baina aitortu behar dazenbait gauzatarako tresna baliaga-rriak izan daitezkeela. BioArabakoIkerketa Unitatean sakelakoetakoSMS mezuak erabili dituzte tabakoauzteko programa berri bat sortzeko.Emaitza onak lortu dituzte, eta era-kutsi dute programa bideragarriadela; horri esker, saria ere jaso dute.Saio klinikoa diseinatzen, RaquelCobos Campos, Antxon ApiñanizFernandez de Larrinoa eta FelipeAizpuru Barandiaran aritu dira, bes-teak beste.

Taldean izaten dituzten ideia-zaparrada horietako batean etorrizitzaien ikerketa egiteko burutazioa.Izan ere, harreman estua dute Ara-bako Ikerketa Unitateak eta LehenMailako Arretako zerbitzuak. Gaiaere nahiko erraz erabaki zuten, Aiz-puruk gogoan duenez: «Tabakoaosasun publikoaren arazorik garran-tzitsuenetarikoa da, baita profesio-nal ugariren buruhaustea ere». Egu-

nerokoan ikusten duten hutsunebati aurre egin nahi izan diote: nolautziko diote erretzeari horretarakomotibazioa izan arren ezinean dabil-tzanek? Soslai horretako pazienteakhartu dituzte ikerketa egiteko;zehazki, adin nagusikoak eta sakela-koa dutenak. Haurdun daudenakalboratu egin dituzte, haien motiba-zioa bestelakoa delako.

Uste baino jende gehiagok partehartu du: 320 erabiltzailek. Ikerketaaurrera eramateko, ordea, 25 profe-sionalen laguntza ere behar izandute (ikertzaile, familia-mediku etaerizainak), eta horretan, «sorpresa»hartu dutela gogorarazi du Apiñani-zek. «Kolaboratzaileek harreraberoa egin digute; hasieratik partehartzeko prest agertu dira, eta jarrai-pena behar bezala egin dute».

320 erabiltzaile horiek bi taldetanbanatu dituzte. Zorizko aukeraketaizan da; hau da, ikerlariek ez duteaukeraketa zehatzik egin. Baldintzaberak zituzten bi taldeetako erabil-tzaileek, baina programa desberdi-nak izan dituzte. Erdiek ohiko pro-grama egin dute; hots, erizainarengertuko jarraipena, haren aholku

eta baliabideekin. Beste erdiek,berriz, erizainarenera joaten jarraitudute, baina mezuak jasotzen aldiro-aldiro. Tabakoaren aurka, kemenaerakusteko eta indartsu jarraitzekoesaten zieten mezuen bidez. Hirualderdi landu dituzte batez ere:alderdi ekonomikoa, motibazioa etaosasuna. Erabiltzaileek mezuei eran-tzun ziezaieketen. «Arrazoirenbategatik berriz ere erretzen hastenbaziren edo erortzeko zorian ikus-ten bazuten beren burua, jakinarazzezaketen, eta, orduan, berriz erebeste mezu-saldo bat jasotzenzuten».

Sei hilabete iraun du ikerketak, etaemaitzak bistakoak dira. Bigarrentaldekoen % 24k utzi diote erretzea-ri, eta lehen taldekoen % 12k. Api-ñanizek ez du ahaztu nahi zifrahori. «Ohiko tratamenduetan, ez


adituak

dira horrelako zifretara ir isten;nabarmentzekoa da 2 taldeetan eri-zainek (Marta Leitzondo, JenniferPavon, eta Iraida Perez ) egin dutenlana».

Saio klinikoaren amaieran, kooxi-metria-proba bat egin diete pazien-teei. Putz egiteko makina batenbidez jakin dute azken hilabeteetan

erre ote duten. «Irizpide objektiboakerabili behar dira ikerketetan; erre-tzeari utzi ote dioten bakarrik galde-tuta, ez genukeen erantzun errealikizango». Emaitza hori egiaztatzeko,inkesta bat ere egin dute.

Mezuak jaso dituzten erabiltzaileentaldea, oro har, gustura ibili da trata-menduarekin. Gehiago ez erretzekohartua duten erabakia indartzenlagundu die, eta horregatik, Apiñani-zek uste du asmatu dutela mezuarenedukiarekin. Lehenengo egunetanjaso zituzten mezu gehienak, gero,denborarekin, urrituz joan ziren.«Bakarren batentzat gehitxo izan diramezuak, baina hark onartu du berefuntzioa bete dutela».

Saio klinikoak arrakasta izan du,eta horren adierazle da, langileenesanetan, Espainiako Familia etaKomunitateko Medikuntzako Elkar-

tearen kongresuan eman diotensaria. Apiñanizen ustez, urteetakolanari «balioa» eman diote. «Ikerke-ta-unitatea eta Arabako Eskualdekoprofesionala bera saritu dute; nahizeta tabakoaren aurkako programakirabazi, urteetan egin dugun lanarenaitortza moduko bat da». Garrantziberezia ematen dio, halaber, sariarenharira etor daitezkeen onurei: pro-grama osasun-etxeetara zabaltzea,adibidez.

Gertu dute eragin hori. Izan ere,Araba Eskualdeko Zuzendaritzariesker osasun-zentro batzuetan probamoduan jartzen hasiko dira. Pozikdaude Aizpuru eta Apiñaniz horrega-tik. Programa hori bera Osakidetzakogainerako osasun-zentroetara zabal-tzea espero dute, hori baita ikerketa-ren helburua, gaixoei interbentzioeraginkor berriak eskaintzea.

Teknologia, helburua lortzekobideSaio klinikoa abiatu zutenetik, sake-lakoen izaera goitik behera aldatuda. Egun, ia-ia ez da SMSrik bidal-tzen. Horren tokia hartu dute bestehainbat aplikaziok –hain zuzen ere,tabakoaren aurkako saio klinikoarilotuta, aplikazio bat sortzen ari dira–.Mezuak bidaltzeko ez ezik, bestehainbat gauzatarako erabiltzen diraaplikazioak. Ikergune oparoa ikus-ten du hor Apiñanizek. Esku arteanduten egitasmoa argaltzen lagun-tzeko aplikazioa da. «Agendamoduko bat da app-a: egin behardituen ariketen bideoak ditu, zer janbehar lukeen ere adierazten dio, eta,noski, hori guztia behar bezala egi-teko, mezuak bidaltzen dizkio».

Aplikazio horiek ez dute osasun-gintzako profesionalen lana ordez-katu nahi, inondik ere. Aizpururenesanetan, frogatuta dago haiekgabe helburuak lortzea ezinezkoalitzatekeela. Bidea horren malkar-tsua ez izaten laguntzen dute.

Ezkerretik hasita: Raquel Cobos Campos, Antxon Apiñaniz Fernandez de Larrinoa, Naiara Parraza Diez, ArantzaSaez de Lafuente Moriñigo, Felipe Aizpuru Barandiaran. JOSU OSES.

«Aplikazioekez dute

osasungintzakoprofesionalen lana

ordezkatu nahi,inondik ere»

12 osatuberri2014ko apirila

atze

ra be

gira

Mercedes klinikako lehen mailako gela.KOLDO MITXELENA KULTURUNEKO LIBURUTEGIA-GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA

Barriola.

JUAN CARLOS GARMENDIA LARREADonostia Unibertsitate Ospitalekomediku urologoa

Medikua eta historiazalea, doktore-tesia Gipuzkoako Segura herriko me-dikuntzaren historiaz egina du.

Barriola lehen aldiz ikusi nueneanpertsona zahar eta ahula iruditu zi-tzaidan. Gero, 1992an, nire doktore-tesiaren epaimahaiko kide gertatuzenean konturatu nintzen gizonitxuraz makal hura oso pertsona jan-tzi eta jakintsua zela, baina oraindikez nekien zenbateraino eragin zueneuskal kulturan eta unibertsitatean.

Ignacio Maria Barriola Irigoien1906ko abuztuaren 15ean jaio zen,Donostiako erdialdean, Bulebarreanbertan. Ama-esnearekiko intoleran-tzia zela eta, gurasoek Angela izene-ko neska goierritar bat hartu zuteninude gisa lan egiteko. Pertsona hurahain zen garrantzitsua Barriolaren-tzat, non berak beti ama Angela dei-tu ohi zion.

Batxilerra bukatutakoan, medi-kuntza ikastea erabaki zuen. Ikaske-tak Salamancan hasi, eta Madrilenbukatu zituen. Madrilen bizi izanda-koaren oroipen onak zeuzkan; alde

batetik, han ezagutu zuen Juan Ma-dinabeitia doktorea, zeinarengandikjaso baitzituen barne-medikuntza-ren oinarriak, eta, beste aldetik, hirihartako bizitza kulturalaz gozatuzuen.

Medikuntzako prestakuntzan sa-kontzeko asmoz, Europako ospitaleonenetako batzuetan aritu zen.Haietan ezagutu zituen orduko sen-dagilerik onenak, besteak beste,Hartman, Kischrer, Gossetkin, Fins-ter… Azken horrekin egin zuen, hainzuzen ere, egonaldirik emankorrena,Vienan, eta hantxe prestatu zuenbere doktore-tesia: «Extirpación del

cáncer rectal por via sacra», aurrera-go, 1936an, Madrilen defendatukozuena.

Lehenengo lanpostua DonostiakoSan Antonio Abad ospitalean izanzuen, 1929an. Ospitaleak bost postubete behar zituen, eta Barriolak haie-tako bat lortu zuen, Luis Aiestaranenlaguntzaile gisa lan egiteko.

Garai hartan Donostian doako ar-tategiak zeuden (dispensarios gra-tuitos), baliabide ekonomiko urriakzituen jendea artatzeko. Zentrohaiek esperientzia irabazteko eta be-ren burua hirian ezagutzera ematekobaliatzen zituzten bertan jarduten

IgnacioBarriola

osatuberri 132014ko apirila

atzera begira

Mercedes klinikako eskailera.KMK LIBURUTEGIA-GFA

Mercedes klinikako ebakuntza aseptikoetarako gela.KMK LIBURUTEGIA-GFA

Barriola gelategia, Donostian

zuten medikuek. Ospetsuena SantaIsabel artategia zen, Charles Vic me-diku frantsesak sortua, eta Barriolahantxe aritu zen.

Nolanahi ere, Barriolaren ibilbideprofesionala Nuestra Señora de lasMercedes klinikarekin estuki lotutaegon zen. 1936an, Valentin Fort Za-rraga medikuarekin batera, klinika-ren ardura hartu zuen. Urte batzukgeroago Valentin Fort beste leku ba-tera joan zen lan egitera, eta harenordez Juan Maria Arrillaga ginekolo-goa eta Gil Clemente urologoa sartuziren. Barriolak 1982ra arte lan eginzuen klinikan.

Barriolak lan handia izaten zuen,baina, hala ere, oso ondo moldatuzen bere jarduera klinikoa eta Gipuz-koako Medikuen Elkargoan nahizAkademia Mediko-kirurgikoan zi-tuen egitekoak aurrera eramaten.1978an, Elkargoko presidente izen-datu zuten, baina esan beharra dagohainbat urte lehenago gertaera ‘de-segoki’ bat gertatu zitzaiola; izanere, 1963an ez zuten presidenteizendatu nahi izan, zeren eta aurkazeuzkan mediku batzuek haren us-tezko gutun bat banatu zuten, nonBarriolak mediku maketoen kontrahitz egiten baitzuen.

Ignacio Barriola medikuntzan ezezik, kultur gaietan ere ongi jantzita-ko gizona zen. Oso gaztea zela,

idazteko zaletasun handia erakutsizuen: lehenengo urratsak Donostia-ko «El día» eta «Argia» egunkarie-tan egin zituen artikuluak idazten.Gero, medikuntzari buruz eta gaisoziopolitikoei buruz oparo idatzizuen. Horien artean bi daude azpi-marratzeko: lehenengoa «El enigmade la muerte de Napoleón» izenekosaiakera, non Napoleonez zuen inte-resa erakutsi baitzuen, eta bigarrena«19 condenados a muerte», zeine-tan adierazi baitzuen bere uste sen-doa eta Gerra Zibilean izan zuenparte hartzea.

Euskal Medikuntzaren historiarensortzailetzat jo dezakegu. Gai horre-taz artikulu dezente argitaratu zuen,esate baterako: «La medicina popu-lar en el País Vasco» eta «El curande-ro Petriquillo».

Barriolaren izena herriko kultur el-karteekin lotuta dago. 1954an, Eus-kalerriaren Adiskideen Elkarteankide gisa sartu zen, eta, horretarako,«Algunas peculiaridades de la san-gre vasca» izeneko sarrera-hitzaldiaeman zuen. Euskaltzaindian KoldoMitxelenaren eskutik sartu zen; Ba-rriolak berak esaten zuenez, harenadiskidetasunagatik, bere merezi-menduengatik bainoago.

Eusko Ikaskuntzako kide oso go-gotsua izan zen, batez ere medikun-tza-arloaren erantzukizuna hartu

zuenean. Politikoki eta sozialki osogizon konprometitua izan zen. AitaEAJko zinegotzia zenez, Gerra Zibile-an atzerriratu egin behar izan zuen,eta Barriola bera ere ezkutatuta egonzen Mercedes klinikan denboraldibatez, bertako mojen babesari esker.

1941ean espetxeratu egin zutenerresistentzia-sare bateko kide izate-agatik, eta Madrilgo kartzela bateraeraman zuten. Hasieran heriotzarakondenatu zuten, baina gero hama-bi urteko kartzela-zigorra ezarri zio-ten. 1943ko azaroaren 17an askatuzuten.

Kartzelan egin zuen egonaldi huraoso aberatsa gertatu zitzaion. Erre-publikako pertsona ospetsuak eza-gutzeaz gain, presoen artean osoondo ikusita zegoen, nazionalistenartean ez ezik, baita gainontzekopresoen artean ere. Han eskaini zionolerki bat Jose Hierro poetak.

Euskal Unibertsitatearekin betida-nik konprometitu zen. 1963an, bes-te lagun batzuekin batera, Gipuzko-ako goi-ikasketen aldeko talde bateratu zuen. Testuinguru hartan«Gestiones guipuzcoanas por unauniversidad» liburua argitaratuzuen. Unibertsitateak Barriolarenlana aitortu zuen, eta beraren izenaipini zion Gipuzkoako Campusekoeraikin bati.


aholk

u med

ikoak

Urte sasoiaren aldaketak zenbait gaixotasun agertzeaerraztu dezake: alergiak, arazo digestiboak, arnasgaixotasunak... Udazkeneko gaixotasun horiei aurreegiteko nahiko da aholku batzuei jarraitzea eta neurribatzuk hartzea.

JABIER AGIRREmedikua

rik ezak ere egoera okerrera darama-te. Eta lore-hautsari alergikoak direnpertsonek ere sintoma gehiago na-barituko dituzte, airean dagoen po-lenaren kontzentrazioa gehitu egin-go baita haizearen eraginez.

Zer egin daiteke?• Akaroei alergia dioten pertso-nak. Etxea egunero egurastu beharda (logelak batez ere), ahal bada goi-zetik. Etxea maiz samar garbitzeagomendatzen da, zoruan pilatzenden hautsa xurgagailuarekin kenduzeta altzari, mahai eta gainerako gai-nazaletan oihal busti bat pasatuz.

• Lizunari alergia dioten pertso-nak. Giroko hezetasuna % 60tik behera egotea komeni de-nez, etxean hezetasuna kentzekoaparatuak erabiltzea gomendatukonizueke. Aire girotua baldin badau-kazue, sistema osoa sarritan garbi-tzea komeni da, eta aldizka iragaz-kiak aldatzea.• Polenari alergia dioten pertso-nak. Leihoak itxita eduki behar dira,eguneko lehen orduetan batez ere,lore hautsa goizeko bostetatik hama-rretara bitartean isurtzen edo jaulki-tzen baita normalean. Bestalde, arro-pa bustia ez da aire zabalean lehor-

Nola aurrea hartuudazkeneko gaitzei?

Tenperaturak jaisten hasi dira, egunaklaburragoak dira, euria gero eta mai-zago egiten du... eguraldi aldaketahorrek, bat-batean agertzen deneanbatez ere, eragin negatiboa izan deza-ke gure gorputzean. Eta gaixotasunikez harrapatzeko, onena da arreta-neurri sinple batzuk hartzea.

AlergiakUrte-sasoi honetan alergiek goraegiten dute nabarmen, hezetasunaklizunen eta hauts-akaroen ugalketabaitakar berarekin. Berokuntza-sis-temak martxan jartzeak eta etxeeta-ko bentilazio eskasak edo eguraste-

Gehiegizko hezetasunak gaitz erreumatikoak okerragotu ditzake. JON URBE / ARGAZKI PRESS

aholku medikoak


tzen jarri behar. Eta ilea oheratu au-rretik garbitzea komeni da, egunosoan pilatutako polena ezabatzeko.

Arazo digestiboakArrazoia oraindik ere oso ondo eza-gutzen ez den arren, ultzera peptiko-aren sintomak areagotu eta okerra-gotu egiten dira udaberrian bezalabaita udazkenean ere. Uda osteanelikaduran egin ohi ditugun aldake-tek ere, otordu koipetsuago eta sen-doagoekin, indigestioak eta gastro-enteritisak eragin ditzakete.

Zer egin daiteke?•Ultzera peptikoa. Tipo honetakoultzera gehientsuenak Helicobacterpylori izeneko bakterioak sortuakizaten dira. Bakterio hori erabat etabehin betiko ezabatzeko, hainbatantibiotiko eta antiazido konbina-tzen dituen tratamendu berezi sama-rra egiten da gaur egun. Eta ultzerariaurrea hartu nahian, ez erretzea, etaalkoholik nahiz antiinflamatorio ez-esteroiderik (AINErik) ez kontsumi-tzea gomendatzen da.• Beste trastorno digestibo ba-tzuk. Oro har, koipe gutxi dituen die-ta egitea gomendatzen da —batezere haragi gorrian, hestebeteetaneta opil industrialetan hain ugariakdiren gantz saturatuak murriztuz—eta zuntz ugari hartzea (zuetakogehienok honezkero ondo jakingoduzuen bezala, alde horretatik, fru-ta, berdura, osoko ogia edo lekaleakdira egokienak).

Ekzema atopikoaUmeen artean hain ohikoa den aza-leko gaitz honen sintomak nabar-men okerragotzen dira hotzaren, he-zetasunaren edo berokuntza-siste-men (batik bat artifizialen) ondorioz,eta artilearekin, ilekiarekin eta hala-ko ehunekin kontaktua izanez gero.

Zer egin daiteke?Ekzema mota horri aurrea hartzeko

garrantzi handikoa da azala ondo-ondo lehortzea eskuak garbitu on-doren, edo dutxa nahiz bainua hartuondoren. Komeni da larruazala pro-duktu espezifiko batekin hidratatzeaegunean hainbat aldiz, eta kotoizkoarropak erabiltzea. Gaitzaren lehenagerraldia gertatzen denean, medi-kuak kortikoidez osatutako krema-ren bat errezetatuko dizu.

Arnas gaixotasunakUrte sasoi honetan hain usuak direnbat-bateko eguraldi-aldaketek guredefentsak murrizten dituzte, eta gri-pea, hozturak, faringitisa, eta antze-ko trastornoak jasateko sentiberagobihurtzen gaituzte. Eta sintomekokerrera egiten dute lehendik asmakedo bronkitis kronikoak jota daudenpertsonengan.

Nola aurrea hartu?Arropa geruza moduan jartzea osoideia ona da; alegia, pertsona horiekhainbat jazki bata bestearen gaineanjarri behar dituzte, udazkenean hainaldakorra den kanpoko tenperatura-ren arabera une bakoitzean janzki ho-rietatik bat edo gehiago jantziz edokenduz. Bestalde, eskuak eguneanhainbat aldiz garbitzeak gaixotasuninfekziosoak kutsatzea saihesten la-gunduko digu. Eta arrisku-taldeenbarruan egonez gero (gaixotasunkronikoak dituzten pertsonak edo 65urtetik gorakoak, edota osasun-alo-rreko langileak), gripearen kontratxertatzea gomendatuko nuke.

Aldartea ere zaindu beharradagoArgi-orduak gutxitzeak eta eguralditxarrak pertsona batzuei depresioaeragin diezaiekete, aldi baterako soi-lik baldin bada ere. Kanpoko gertae-rekiko interes-falta, arrazoirik gabe-ko nekea, insomnioa eta tristura izanohi dira udazkeneko astenia edo de-presioa esaten zaion egoera honensintoma nagusiak.

Nola aurrea hartu?Gure umorea hobetzeko, eguzkitanjartzea komeni zaigu, ahalik eta den-bora gehiena. Horretarako, aire za-balean denbora gehiago ematensaiatu beharko dugu, eta, etxeanedo lanean gaudenean, leihoetatikhurbil egoten ahaleginduko gara.Egunero-egunero ariketa apur bategitea ere gomendatzen da, ariketafisiko suabea, pertsonaren adineraeta osasun-egoera orokorrera egoki-tua beti.

Klimaren eta osasun-egoera-ren arteko erlazioaBiztanleen % 30en sintomak okerra-gotu egiten dira klima aldatzearenondorioz. Nahasmendu nerbiosoak,giltzaduretako minak edo burukominak dituzten pertsonak izaten diraguztien artean sentiberenak.• Fronte hotzak. Tenperatura bat-batean jaisteak antsietatea edo in-somnioa okertzea ekar dezake. Ho-tzak defentsak jaitsi eta infekzioakerrazten ditu, gainera.• Euria. Giroko gehiegizko hezeta-sunak gaitz erreumatikoak okerrago-tu ditzake.• Presio atmosferiko altua. Biho-tzeko nahasmenduak okerragotu etatentsio arteriala gehitu dezake.• Giroko lehortasuna. Germenakgorputzean sartzea eragozteko lehenbarrera osatzen dute sudurreko mu-kosek, eta, horiek lehortzen direnean,infekzioak harrapatzeko arriskua ereareagotu egiten da.• Lainoa. Hotz hezearekin batera, ar-nas infekzioak (bronkitisa, esaterako)areagotu egiten ditu, asmak zertxo-bait hobetzera egin dezakeen arren.• Haizea. Suminkorragoak bihur gai-tzake, eta lorik ezaren arazoak oke-rragotzen ditu. Buruko minak ere era-gin ditzake.

• Hodei ugari. Guregana iristenden eguzki-argia gutxitzean, neke-sentsazioa handiagotu egiten da, bai-ta depresiorako gogo-aldarteak ere.


arna

sgun

eak

Bizikletaz edo oinez, Leitzaranen hamaika proposamendaude. Onena zapatilak jantzi eta zuhaitz arteanmurgiltzea da, antzinako trenaren bagoien antzeragora eta behera eginda iparra galduz.

Bide berdeak,pauso osasungarriak

txirrindulariak ibiltzen dira gora etabehera bidean. Ollokik, Ameraunek,Plazaolak, Leitzak eta Lekunberrik,geltokiz geltoki, antzinako mineralenibilbidea antzezten dute.

Ur gardenak, haitz ederrak etalasaitasuna. Bizikleten gurpilek urra-tzen dute isiltasuna. Bertan, hamai-ka bide daude pedalei eragin etazuhaitz artean ibiltzeko. Aukerakaskotarikoak direnez, zailtasunaskotako paseoak egin daitezke,eta, abagune aproposena hautatze-ko, egokiena Tolosaldeko BTT zen-trora joatea da. Bizikleten alokairu-zerbitzua dute, eta, gainera, iraupendesberdineko zortzi ibilbide egitekoinformazioa ematen dute.

Bidean gaudela, paisaia hain ber-deek harritu ohi dute bat edo beste.Berastegiko bailara, esaterako, ingu-ruetako alderdi berde horietako batda. Hara heltzeko, Tolosatik Leitzaradoan errepidea hartu behar da; XVIII.mendean Nafarroako bide nagusieta-koa izana. Gerizpea ziurtaturik dago,pagadiek eta hariztiek janzten baiti-tuzte zelaiak. Beste geldiune batmerezi duen txokoa Leitzalarrea da,basoan barrena murgiltzeko aukerapolita ematen baitio bisitariari.

Diotenez, gogoko tokian aldaparikez. Maldak eta ikuspegi zabalak atse-gin dituztenek badute mendiak igo-tzeko aukera ere. Tontorren artean,gailurrik garaienera joan nahi izanezgero, Adarrako mendia igo behar da,Oriako eta Urumeako haranen arte-an. 813 metrorekin, Gipuzkoako gai-lur esanguratsuenetariko bat da.

Baina mendi-magalen, zuhaitzeneta larreen artean ibili baino lurrazpi-ko sekretuak arakatzea nahiagodutenek lurreko erraietan barneratudaitezke Leitzaranen. Ordubetekoiraupena duen ibilbide gidatu batenbidez, Astizko Mendukiloko kobazu-loetan iparra galtzeko parada ema-ten du bisitak. Abenturazaleak 40metro jaisten dira harkaitzen artean.

Industria, ustiapen masiboa, azpie-gituren beharra, garapena, ahanz-tura. Ziklo bera jarraitu zuten egun

ezagutzen ditugun Euskal Herrikoaztarna ugarik, historiaren lekuko isilditugunak. Leitzarango inguruneakeraldaketa bera nozitu zuen.Meatzaritzaren loraldian, berehalahasi zen mineralen ustiaketa etahorien garraiorako hain garrantzitsuazen trenbideen sorkuntza. Paisaiagrisak datozkigu burura. BainaLeitzaranen, urteak aurrera eginahala, naturak testigua hartu duantzinako trenbideen ibilbidearikolore berria emanez. Tren txistukarizaharraren soinuak zuhaitz arteanbetiko galdu dira Plazaolako bideberdean.

Burdin ustiaketaren loraldiak zarataeta mugimendua ekarri zuen harane-ra. Plazaolako eta Bizkotxeko mea-tzeetan bazegoen zer landu, eta

mineral horiek modu lasterrean etaeraginkorrean garraiatu behar zituz-ten. Hala jaio zen mende batenburuan bide berde bihurtuko zen ibil-bidea. 1904an entzun ziren lehenen-go aldiz tren-gidarien joan-etorriak.Hasieran tren xume gisa jaio zena,hamarkada bat geroago, Donostia-raino eta Iruñeraino eramaten zituenbai materialak eta bai bidaiariak.Baina ingurunea oso gorabeheratsuazen, eta bagoiek egiten zuten bideaez zen batere makala. Tren txikia izanarren, handitasunez egiten zuenbidea. Izan ere, 66 tunel, 32 zubi etahamabost geltoki eraiki zituzten ibil-bideko ia 85 kilometroetan zehar.Halaxe ibili zen aurrera eta atzera,1953an kendu zuten arte. Baina,tren-makinaren txistua betiko mutu-tu bazuten ere, antzinako trenbideenaztarnak ez dira ahanzturan gelditu.Egun, bagoien ordez, oinezkoak eta

arnasguneakosatuberri 172015eko urria

TurismobulegoakHaranean bertan txangoei eta ingu-ruetan antolatzen diren jarduerei bu-ruzko informazio zabala eskuratzekoaukera dago.

AndoainLa Salle etorbidea, 6 (Urigain etxea)943 590 [email protected]

LekunberriPlazaola, 21 948 507 [email protected]

TolosaAndre Maria, 1943 697 [email protected]

Bisitan ez dugu ahaztu behar Una-nibiko zubi magikoa, Sorginzubi deri-tzona. Urteetan, sorginei buruzkosinesmenen sorleku bihurtu da tokihori. Izena alboan duen harkaitzhandi baten formatik datorkio. Izanere, antzinako eraikin baten aztarnakantzeman daitezke hor, baina ezdago horiei buruzko informazio fida-garririk. Basoa atzean duela, behar-bada, egun lainotsuetan kementsue-nak baino ez dira ausartuko zubiazeharkatzera.

Naturaz haratago, haranak baduzer eskaini eta industriaren azkenondareen bila abia daitezke historia-zaleak. Leitzarango haranean uga-riak izan ziren meazuloak, eta Mus-tarreko edo Bizkotxeko labeekantzinako meatzaritza-jarduerak eta

industria-langileen etengabekojoan-etorriak iradokitzen dituzte.

Bisitarien etxeaInguruak duen xarma bertatik berta-ra miresteko, nahitaezko geltokia daLeitzaran Bisitarien Etxea. Eraikin his-toriko hori informazio-bulego etaerakusketa-areto bihurtu dute. Tre-naren historia, tokiko eskulangileenproduktuak eta baliabideak gertutikezagut daitezke bide berde bihurtu-tako trenbide zaharrari begira. Han-txe daude Uraren Interpretazio Gu-nea eta Bidezidor Kirolaren Interpre-tazio Ibilbideak. Eraikinean bertandago Uraren Interpretazio Gunea.Ura abiapuntu hartuta, Leitzaranibaiko biotopo babestuari eta hara-nari buruzko informazioa ematendute. Erakusketa eta ikus-entzunez-ko baliabideak erabilita, haranekonatura- eta kultura-balioak azaltzenahalegintzen dira. Bisitaria protago-nista bihurtzen da zenbait jokoreneta dinamikaren bidez; hala, inguru-nea zaintzeko eta maitatzeko gogoapiztea dute helburu.

Teoria ikasi ostean, onena ezagu-penak praktikara eramatea da. Horidela eta, Bisitarien Etxean antolatuohi diren erakusketez eta jarduerezgain, gomendagarriena da haranekoibilbide bati edo besteri jarraitzea.Proposamenak ugariak dira, eta, zail-tasunari begira, irteera mota anitzdaude eskura. Ibilaldi bakoitzak bereerakargarri berezia dauka eta interes-gune ezberdinak eskaintzen dizkiohurbiltzen denari. Zerrenda luzea da,baina komeni da boligrafoa eta pa-pera hartzea galdu ezineko txokoakgure zereginen koadernoan apunta-tzeko: Unanibiko zubiak, Leitzaurko-lako presak, galeria-basoa izena du-ten ibaiertzeko bideak, Errotaberrikoaztarnek, amuarrain-haztegiak, Ola-berriko zentralak, Bertxingo biserakedo kanalek bihurtuko dute guretxangoa ahaztezina.

Leitzarango bide berdea. PLAZAOLA PARTZUERGO TURISTIKOA

urra

tsak


Aukera guztiak galdutzat jo dituzten pazienteen itxaropenadira Tratamendu Asertibo Komunitarioko kideak. Bizitzariheltzeko aholkuak ematen dizkiete psikiatriatik kanpo daudenpazienteei, eta laguntza eta babesa eskaintzen diete.

T unel iluneko argi-izpia da Tra-tamendu Asertibo Komunita-rioko programa. Galdutzat jo

zuten ilusioaren pizgailua. Burukoarazoak dituzten pazienteekin egi-ten dute lan programa horretakolangileek. Haiengana joaten dira, etalaguntza ematen diete. Pazientehoriek ezaugarri komun bat dute:errekurtso guztiak amaituak izatendituzte lehenagotik. «Ospitaleratutaegon arren, berriz ere lehenera itzulidirenak edo ospitaleratzeari uko egi-ten diotenak dira, oro har, gurepazienteak. Programaren bidez, tra-tamenduan jarraitzea lortzen

dugu». Hori baino gehiago lortzendute sarri, ordea. Bakardade handiasumatzen dute buruko osasun-ara-zoak dituztenek, eta tratamenduasertiboari esker, babesa lortzendute.

Bizkaiko Osasun Mentaleko Sare-ak hasi zuen programa duela lauurte, eta ordutik, bi lantalde dabil-tza, bat kostaldean eta besteabarrualdean. Osatuberri Bizkaikomendialdean lan egiten duen taldea-rekin izan da. Hain zuzen, Lea-Arti-bain, Busturialdean, Arratian etainguru horietan ibiltzen dira, etaGernikako anbulatorioan dute bule-

go nagusia. Kide hauek dira lantal-dea osatzen dutenak: PsikiatraM.B.B., bi erizain I.A. eta C.M., eri-zaintzako laguntzaile bi C.G. etaM.T.D., gizarte-langilea S.M. etaterapeuta okupazionala E.G. Haien

Argi-izpi batiluntasunean

Paranoia eskizofrenikoa duen pertsona batek egindako Art Brut lana. THOMAS ZAPATA. Fitxategi hau Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0 International lizentzia pean argitaratuta dago.

urratsakosatuberri 192015eko urria

esanetan, anonimotasunak garran-tzi berezia du haien lanean. «Pazien-teek ez dute nahi gu ospitaleko lan-gile gisa identifikatzea, eta, hori delaeta, ez dugu uniformerik janzten,ezta Osakidetzako auto ofizialik era-maten ere», azaldu du taldeko psi-kiatrak. Horregatik, hain zuzen ere,ezin izan diegu argazkirik atera. Gai-xotasuna ezkutuan gorde nahi dute,oraindik ere tabu handia baitiraburuko gaitzak.

65 paziente dauzkate gaur egun.Nahiz eta laneko harremana izanpazienteekin, aitortzen dute tratuhumanoa lortu ohi dutela. «Batzukbakarrik bizi dira, edo oso bakartiakdira, eta gurekin dauden aldia apro-betxatzen dute bankura joateko,erosketak egiteko, paseatzera atera-tzeko…». Azalekoak baina sakonakdira elkarrekin dituzten harremanak.Sarri, euren porrotak eta garaipenakpartekatu egiten dituzte.

Pazienteen artean bada nagusi-tzen den soslai bat: gizonezkoa, 40urte ingurukoa eta eskizofrenikoa.Baina zaharragoak eta gazteagoak

ere badira, adin askotarikoak.«Alde horretatik, buruko gaixota-sunak ez du adinik; edonoiz harra-pa zaitzake».

Psikiatriako ohiko egoitzetan egi-ten den lanaren aldean desberdinta-sun handia nabaritzen dute. «Ospi-taleetan, pazienteak geletan daude,eta medikuek eta erizainek gainbe-giratzen dituzte; gurea askoz dina-mikoagoa da», dio Gutierrezek.Ohiko bizimoduari heltzen lagun-tzen diete, eta, ahal bada, hurahobetzen. «Ikastaroak egitera ani-matzen ditugu, eta lana bilatzen erelaguntzen diegu». Gauzak berenkabuz egiteko gai direla erakustendiete.

Eta, noski, ahal dela, gizarteanintegratzen dituzte. Baina nahikolantegi zaila iruditzen zaio hori tal-deko psikiatrari. «Asko bakarrikdaude, eta horrelaxe jarraitu nahidute; gu onartzen gaituzte, baina…Hala ere, badira gure babesa esker-tzen dutenak ere».

Hitzorduen bidez funtzionatzenduten arren, pazienteek nahi dutenaldi guztietan deitu diezaiekete zer-bitzuko kideei. Horra, Gerediagarenustez, zerbitzuaren beste indargunebat. Pazienteez gain, familiarentza-ko arreta ere ematen dute. Ezinbes-teko beste pieza bat dela dio. «Osa-sun mentaleko gaixotasunetan,familiaren egoerak zerikusia izatendu sarri; norbanakoaren ingurukogertakizunek eragin zuzena izatendute. Gu saiatzen gara haienganaere gerturatzen», azaldu du Benavi-dek. Familiak deskantsatzeko auke-ra ere edukitzen du pazientearenga-na jotzen dutenean. «Etxeko lanakedo erosketak egiteko aprobetxa-tzen dute gure hitzordua».

Benavidek dio hazten joango delazerbitzu hau. Lortzen dituzten emai-tzak dira horren lekuko; izan ere, pa-zienteetako asko sendatu egitendira. Beste batzuei, berriz, amaitu

egiten zaie bide hori, baina, ezergabe geratu aurretik, taldearekin ja-rraitzeko aukera dute. Ez hori baka-rrik, neurri batean langileek ere es-kertuko lukete zerbitzua indartzea.«Gizarte-langilea eta terapeuta oku-pazionala lanaldi erdian dabiltza;beste bostak, berriz, lanaldi osoan.Oraindik ongi erantzuten dugunarren, langile guztiak lanaldi osoanarituko balira, hobeto erantzungogenuke».

Autoan kilometro ugari egitendituzte, Ondarroatik Etxebarrirabitarteko herrietan egiten baitituztebisitak. Ezinbestean, denbora ere«galtzen» dute bidaia horietan,errepide korapilatsuak direlako.Haatik, hori da zerbitzua indartzekobeste arrazoi bat.

AEBetatik ekarritako ereduaUribe Kostan abiatu zuen Osakide-tzak programa, duela sei urte ingu-ru, Zamudioko Ospitaleko taldebaten ekinbidez. Pazienteen etxee-tan funtzionatzen ez zuena zer zenezagutu nahi zuten. «Ospitaleansenda-agiria jaso ondoren, berriz erelehenera itzultzen ziren, eta Zamu-dioko taldeak zergatia jakin nahizuen». Euskal Herrian nahiko siste-ma berria izan arren, AEBetatik eka-rritako zerbitzua da. 70eko hamar-kadan sortu zen mugimendu hori,erietxeak hustu eta etxegabe guz-tiak kalera atera zituztenean. Lagun-tza-sarearen bidez kalean daudenpazienteak laguntzen ahalegintzendira.

Hasieran, buruko nahasmen han-dia zuten pazienteak artatzekoasmoz hasi zuten zerbitzua, bainadenborarekin, ohiko buruko arazoakere sartu dituzte. Izan ere, urteenpoderioz, profesional bakarrarenesku geratzen joan da horien zain-tza. Horiek ere tratamenduan sartu-ta, pazientearen bizi-kalitatea hobe-tzen joan da.

soekin sartzen dira kontsultara. Horidela eta, batzuetan, ez da errazagaldera batzuk egitea. Gai horreninguruan, zalantza ugari planteatudituzte; alderdi etikoak eta legalak,adibidez. Erlijioa eta kultura ere osogarrantzitsuak dira, eta balioak alda-tu egin ohi dira. Ba al dago interesik Osakidetzansexualitatea lantzeko?Bai, profesionalek prestakuntzaninteres handia erakutsi dute. Biblio-grafiaren arabera profesionalen se-xuarekiko jarrerek eragina dutekontsultan duten jokaeran. Erlijioakedo aurreko esperientziek ere era-gin handia dute. Ezinbestekoa daprofesional bakoitza kontziente iza-tea sexuaz dituen aurreiritziez, etakontsultan saiatu behar du, ahalduen moduan, balio horiek ez inpo-satzen.Nola jokatu behar du profesiona-lak sexualitateari buruz dituenaurreiritziekin? Nola berma de-zake kontsultan aniztasun se-xual eta kulturala?

jardu

nald

iak20 osatuberri

2015eko urria

silvia dabouzaEzkerraldea-Enkarterri-Gurutzeta ESIkoantolakuntza-teknikaria

Psikologoa eta sexologian adi-tua izanda, ikerketa bat egin duArabako Eskualdeko Lehen Mai-lako Arretan. Horren bidez, se-xualitatearen eta osasun-profe-sionalaren arteko harremanakaztertu ditu, eta irailean, Bilbonantolatutako BerdintasunerakoII. Jardunaldietan, lortutako on-dorioak azaldu ditu.Zein izan dira gakorik adierazga-rrienak?Nire ikerketan, fakultatiboei eta eri-zainei galdetu nien ea kontsultan se-xualitatea lantzen zuten pazientee-kin eta ea horren gaineko presta-kuntza sakonagoa behar zuten.Orotara, ehun pertsonak erantzunzioten galdetegiari (bostetik bat),horietatik % 80k adierazi dute eu-ren kontsultan sexualitatea trata-tzen dutela eta % 95ek prestakun-tza gehiago nahi dutela.Kezkarik adierazi al zuten?Nerabeak izan dituzte hizpide. Pe-diatrarekin amaitutakoan, heldutzathartzen dira; baina, askotan, gura-

Nahiz eta praktika batzuk ulertzenzailak izan, onartu egin behar ditugu,pazientearengan konfiantza sortu,eta errespetuz, aldatzen saiatu; bainaez da batere erraza. Hori lantzeko,beste ekintza batzuen artean, Osaki-detzak aniztasun kulturalari buruzkoikastaroak antolatu ditu. Profesiona-lek rol ahalduntzailea izan behar dute,argibideak eta aholkuak emanez pa-zienteek bere aukerak egin ditzaten. Pazienteei dagokienez, profesio-nal sanitarioengana jotzen aldute sexualitateaz galdetzeko? Aztertu dudan bibliografiaren arabe-ra, pazienteak sexualitateaz aritzekoprest daude, baina paziente gisa, na-baritu dut oso gutxitan hitz egitendugula sexualitateaz lehen mailakoarretako kontsultan. Ginekologoare-kin ere sintomei buruz aritzen gara;ez, ordea, zalantzez.Jardunaldietan aipatu zenuenmoduan, askotan beldurra edolotsa senti daiteke. Osasun-pro-fesionalak nola erraztu ditzakeelkarrizketak?Konfiantza-giro bat sortu behar du,eta pazienteen ezaugarri sozialak eza-gutu. Bitarteko kultural baten figurakasko lagunduko luke kulturen artekotalka hain handia izan ez dadin.Zure ustez, sexualitateari buruz-ko prestakuntza eskasa da orain-dik ere, eta zenbait eduki landubehar lirateke.Egundaino, Espainian sexologia ezda goi-mailako ikasketa. Hala ere,baditugu gai horretako adituak, etaprofesionalak prestatzeko bideakere badaude, masterrak eta abar.Osakidetzako lankide asko ezagu-tzen ditut sexologia ikasten ari dire-nak euren kabuz. Kontsultan gauzaasko ikusten dira, eta interes horisortu da. Bestalde, gaia jorratzekojardunaldiak ere antolatzen dira;aurten, Gasteizen izango dira azaro-aren hasieran. Argi izan behar duguprestakuntza praktikoa dela bidea.

«Pazienteak sexualitateazaritzeko prest daude»

euskara osakidetzanosatuberri 212015eko urria

chih-hsin yehGasteizko AranbizkarrekoOsasun Zentroko administrarilaguntzailea

«Praktika da,motibazioarekin batera,hizkuntza bat menderatzekomodurik onena»Hiru urte inguru zituela etorri zenEuskal Herrira Chih-Hsin Yeh (Ma-llorca, Kanariar Uharteak, 1974).Bilbo izan zuten hasierako bizito-ki, eta ondoren, Gasteizera eginzuten jauzi. Euskal Herrian biziarren, A ereduan ikasi zuen, eta,ondorioz, ez zuen ongi ikasi eus-kara. Euskararen hotsak sorginduzuen geroago: «Belarritik sartuzitzaidan euskara; asko gustatuzitzaidan hotsa, eta, horregatik,ikasten hastea erabaki nuen».Euskararen hotsak erakarri omenzintuen; nolakoa izan zenerakarpen hori?Garai hartan, inguruneeuskaldunetan ibiltzen hasi nintzenmutil-laguna zenarekin. Hark ezzekien euskaraz, baina familiaeuskalduna zuen, eta hareningurunea ere euskalduna izan ohizen. Giroak eraman ninduen ikastera,entzunaren entzunaz gustatu eginzitzaidalako. Euskaltegian izenaeman nuen handik gutxira. Hamaseiurte igaro dira ordutik.Borondatezko hautua izan zenorduan, zuretzat.Halaxe da, bai. Bitxia da gertatuzitzaidana, zeren eskola garaiangorroto nuen euskara, «ikasi eginbehar zelako» ikasi nuen. Gero emannuen aldaketa.Nolakoa izan da ikasketa-prozesua?

delako gertatzen da hori, nire ustez.Gutxi bada ere, saiatzen naizerabiltzen, eta asko harritu egitendira.Nola dago euskara Gasteizen?Gero eta gehiagok egiten dugueuskaraz. Alaba zaharrenak hiru urteditu, eta haren bila joaten naizeneanentzuten dut euskara. Gazteenartean entzuten da. Hala eta guztizere, Gasteizko gune bakoitzak bereizaera du, eta horren arabera, aldatuegiten da euskararen egoera.Lantokian beharrean, kaleanegiten duzu euskaraz, orduan?Gehiena, bai. Lankideek eskatu izandidate haiekin euskaraz egiteko,baina gero, haiek ez didate euskarazerantzuten, eta pena ematen dithorrek. Azken batean, praktika da,motibazioarekin batera, hizkuntzabat menderatzeko modurik onena.Laugarren hizkuntza-eskakizunaateratzen ahalegindu zara.Borondate handia eskatzen dueladiote.Eta ez dute arrazoi faltarik. Bi aldizsaiatu naiz ateratzen, baina ezin izandut azterketara aurkeztu. Hasinintzenean, begietako ebakuntzaegin zidaten, eta hilabete eman nueneuskaltegira joan gabe. Hori denboraasko da azterketa horretarako, baitaetxean ikasten arituta ere. Iaz ereeman nuen izena euskaltegian, bainaberdina gertatu zitzaidan: lanekotxanda aldatu zidatenez, eskoletarajoan gabe geratu nintzen. Atera nahidut, baina ez dut presarik; hortaz,aurrerago izan beharko du.Zer aholku emango zeniekeeuskaraz ikasten hasi berridirenei?Euskara «ikasi egin behar den»zerbait bezala hartzen badute, ezdute behar bezala ikasiko. Berezkoxarma du hizkuntza honek, eta horiaurkitu behar diote ondo ikasi nahibadute. Bestela, asko kostatuko zaieondo ikastea.

Oro har, oso ederra. Nik ikaragarriongi pasatu dut. Ez nuke esangozailtasunik gabea izan denik, baina,egia esan, niri ez zait gogorra egin.Gustura aritzeak izango duzerikusirik. Bestalde, ikasgelan-etagiro ona genuen, eta horigarrantzitsua izan da. Bigarrenhizkuntza-eskakizuna aterata,zailtasunek ere gora egin zuten. EGAateratzea, adibidez, kostatu eginzitzaidan, baina azkenean, ateranuen, eta pozik nago.Barnetegiak ere izaten diraeuskara ikasten ari direnentzat.Joaten al zinen?Oso oroitzapen ederrak ditut.Lesakan, Arantzazun eta Zornotzanizan naiz, eta guztietan oso gusturaaritu naiz. Euskaraz hitz egitenohitzeko asko balio dute;euskaltegian gramatika asko ematendugu, baina gutxi mintzatzen gara.Jauzi hori behar bezala ematenlaguntzen du.Aranbizkarreko osasun-etxekoadministrari laguntzailea zara.Euskara jakiteak zenbaterainolagundu dizu?Nabarmendu nahi nuke ni horrasartzerako euskara ikasten hasianintzela. Nire lantokia, dena den, ezda bereziki euskalduna; langileenartean gutxi hitz egiten dugu.Erabiltzaileen artean ere gaztelaniada nagusi. Auzoa adinez zaharra


bizit

za la

netik

kanp

o

Itziar Egurbide Dario Fo-renAma pasota obra antzezten.

«Benetan asebetetzekoada ikuslea gure obragatikbarre-algaraka ikustea»Lanean gustura aritzeko, ezinbes-tekoak izaten dira zaletasunak.Itziar Egurbidek (Mutriku, 1955)antzerkiari esker lortzen du orekahori. Oholtzak ematen dion nola-baiteko boterea du gogoko: «Ni-retzat oso sentsazio berezia daikusleari barre edo negar eragi-tea». Botere natural horri jarrai-pena emateko asmoz jarduten daMutrikuko antzerki-taldean.Hogei urte pasatxo daramatzazuMutrikuko antzerki-taldean. Ur-tero egiten al dituzue obrak?Antzerki-taldean 30 bat lagun biltzengara. Talde amateurra gara, noski. Ur-tero estreinatzen dugu lanen bat, An-tzerkiaz Blai antzerki-hamabostal-dian. Jaialdi horretan, gainera, herri-ko tabernetan antzezlan txikitxobatzuk egiten ditugu. Lehen izatengenuen beste herrietara joateko au-kera, baina orain, ez; beste arloetangertatu den bezala, diru-laguntzekbehera egin dute. Horrez gain, herri-ko ospakizunetan ere, egiten dituguantzezlanak. Itsas Eguna egin duteaurten herrian, eta egun horretarakokale-antzerkia prestatu genuen.Beste dimentsio bat hartuko duantzerki horrek, ezta?Hala da, bai; guk ez ezik, herritarrekere parte hartzen dute. Askoz erejende gehiago izaten gara. Horrela-koetan, taldekook hartu ohi dugu hi-tza, baina denen parte-hartzea be-har izaten da dena ongi irteteko. Ho-

rrenbestez, bertaratzen den publi-koa ere zabalagoa izaten da.Antzerkia zergatik da zuretzathorren erakargarria? Betidanik gustatu izan zait antzez-tea, beste rol batzuetan jarri eta pro-tagonismo hori edukitzea. Jendeazuk egindako interpretazio bategatikhunkituta ikustea ikaragarria da, baipertsonalki baita kolektiboki ere. Be-netan asebetetzekoa da ikuslea gureobragatik barre-algaraka ikustea.Horregatik da lanetik kanpoko nirezaletasunik handiena.Aipatu duzunez, herriz herri ari-tzen zineten lehen antzezten.Zein obrarekin irten zineten ba-tez ere?Ama pasota Dario Foren antzezlanaeuskarara ekarri zuen gure zuzenda-riak. Antzezlanaren muina ia ordu-beteko bakarrizketa da. Halako an-tzezlanek ez dute muntaia handirikbehar izaten. Guk konfesionario batbaino ez genuen behar, eta tolestenzen horietakoa eramaten genuenguk. Autoan ongi kabitzen zen, etahan joaten ginen antzokiz antzokiArantxa zuzendaria, haren senarraeta hirurok. Urte hartan, ia EuskalHerri osoa zeharkatu genuen, IparEuskal Herrira baino ez ginen geratujoan barik.Inoiz izan al duzu zeure ibilbide-an urrunago joateko gogorik?Oro har, ez. Lana neure zaletasuna-ren aurretik jarri dut beti. Gure tal-

deko batzuek casting-etan partehartu izan dute, eta inoiz Goenkalesaioan-edo atera izan dira, bainanik ez dut halakorik egin. Behin bai-no ez dut parte hartu casting bate-an. ETB2ko Tu al norte y yo al sursaiorako jende bila etorri ziren Mu-trikura, eta parte hartu nuen, bainabere garaian ez nuen erantzunikjaso. Izan ere, abuztuan grabatu zu-ten, eta proban argi esan nuen, har-tuz gero, ezingo nukeela grabake-tan parte hartu, lana izango nuela-ko.Antzerkia, baina, ez da zure zale-tasun bakarra. Orain, baratzeaere baduzu.Lehen mendian asko ibiltzen nin-tzen, baina, osasun-arazotxo batzukizan nituenez, laga egin nion men-dian ibiltzeari. Orduan, aitona zena-ren lursail batzuetan baratzea egite-ari ekin nion, eta, dena esan beharbadut, sekulako aurkikuntza izan dahura, denbora-pasa zoragarri bat.Badut beste afizio bat ere. Familiareninguruan ibiltzen naizen horietakoanaiz; garrantzi handia ematen diot.Duela hemezortzi hilabete jaio zenbiloba, eta, ordutik, hura zaintzeaere zaletasun bilakatu zait.

itziar egurbideDebabarreneko ESIko erizaintzako laguntzailea


denbora-pasak

Adar birtual eta teknikoen enborra · II. jardunaldiak: «Elkarlaneko ikaskuntza-sare baterantz»....

Documents

Transcript of Adar birtual eta teknikoen enborra · II. jardunaldiak: «Elkarlaneko ikaskuntza-sare baterantz»....