A ría de ferrol e o seu saneamento
-
Upload
ismael-gonzalez -
Category
Documents
-
view
247 -
download
9
description
Transcript of A ría de ferrol e o seu saneamento
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:51 Página 1
A ría de Ferrol e o seu saneamento · Editorial
Eaquel día apareceron árborespintadas de laranxa. ¿Seríaunha gamberrada no par-que? ¿Un xeito de comuni-
carse? ¿símbolos de novas tribus?Axiña soupemos de que se trataba e
efectivamente tratábase diso: unha gam-berrada e unha forma de comunicaciónde novas tribus. Tribus que, por outrabanda, non son tan novas, levan dema-siado tempo con nós cun estilo de gobernoinspirado no «mangoneo» impúdico.
«En plena era dacomunicación aadministración
informaba con pintadasnas árbores que ía a
acometerse unha obrano Parque Pablo
Iglesias.»
Despois de explicarnos en que con-sistía? Despois de preguntarnos que nosparecía? Despois de campañas informa-tivas, maquetas e debates sobre a im-portancia do saneamento na cidade, doxeito razoable de facelo, dos pros e con-tras das obras, do contraste de ideascoa cidadanía, ou dentro daquelo quechamaban —¿lembra alguén?— «Con-sello da Viciñanza»?
Amigos e amigas, si algún día paseanpola súa cidade e ven árbores pintadasde cores saiban que é un «WhatsApp»da administración. Para desencriptalosoliciten información no seu concello.
«É o novo modelo departicipación cidadá.»
Afortunadamente, o que nun pri-meiro momento foi carraxe, indignación,desconcerto e desinformación da veci-ñanza —este parece ser o estado óptimoque queren algúns/has para a cidada-nía— converteuse nun movementoexemplar en defensa do dereito á infor-mación veraz, á participación nas deci-sións do común e ao respecto pola plu-ralidade de ideas e opinións.
Ninguén respostou con pintadas nasárbores, nin nas portas ou paredes,aínda que quizá esa fora a resposta pro-porcionada. Non si?
Ao comezo, ante o obvio malestar deveciños e veciñas ao saber que se íaconstruír un tanque de tormentas diantedas súas vivendas, ás agachadas e nomedio dun parque, procurouse infor-mación da administración... fixéronsepropostas de reubicación... organizáronsecharlas informativas, coloquios, concen-tracións e actos no propio parque parachamar a atención sobre o significadodas pintadas nas árbores.
Ademáis fíxose un enorme esforzopor procurar a unidade de veciños/as,organizacións ambientais e políticas,centros de ensino e entidades de todotipo, con resultados á vista.
E por fin, ao ir comprobando pormúltiples fontes o desaguisado que seestaba a montar, decidimos organizarunhas Xornadas —con convite ás admi-nistracións que se limitaron a perseverarcon «pintadas nas árbores»— para co-
ñecer en profundidade o sistema de sa-neamento, os modelos alternativos, abase administrativa e xurídica na quese fundamenta a intervención, o propioproxecto construtivo, o convenio noque se substenta, os custos da súa reali-zación e os futuros do seu mantemento,as consecuencias ambientais, os modelosde xestión da auga...
«Neste dossierpresentamos asconclusións desasxornadas queconsideramosenormementeesclarecedoras.»
Cumprimos coa nosa obriga de so-cializar a información e agradecemosas múltiples contribucións de moitaspersoas que xenerosamente nos pro-porcionaron os seus coñecementos deforma desinteresada e cargaron de valoros documentos.
Desde a defensa do saneamento dacidade e da ría xa sabemos que, agora,non podemos agardar nada das admi-nistracións —nomeadamente do Con-cello de Ferrol— pero tamén sabemosque se poden construír espazos para aopinión formada, e que precisaremosdeles por moitos anos.
Tamén temos a certeza de que a Ad-ministración autonómica e municipal«falará» moi pronto. Cando toque inau-gurar. Daquela utilizarán métodos de«comunicación» moito máis «modernos»e «poderosos» que o de «pintar as árboresde laranxa».
«Daquela inauguraránunhas obras de
“saneamento” cunhaobsolescencia
programada para o díaseguinte á inauguración.»
Seguro que o pagaremos, pero imosdarlles os parabéns?
Ferrol, febreiro de 2014.
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:51 Página 2
Edita // ADEGA, A.VV. “El Pilar”, SGHN e Verdegaia
e-mail // [email protected]
web // www.cidadansversustanquesdetormentas.blogspot.com.eswww.ria-de-ferrol.blogspot.com.es
Colaboradores // Manuel Amorim, Alberto Boado, Manuel Cao,Alexandre Carrodeguas, Guillermo Castro, Bernardo Cuetara, JoámLuís Ferreiro (Cesio), José María Hernández, Andrés Lamas, ErnestoLopes Días (Nes), Miguel Reimúndez, Manuel Souto e VictorianoUrgorri.
Agradecementos // Ateneo Ferrolán, Manolo Bacalhau, SusoBasterrecha, Colectivo Opaíí!-Rádio Filispín, Diario de Ferrol, AFábrica de Lus (Radio Filispín), Pedro Fernández, Ferrol360,«Karlotti», Fernando Ramos, Iván Rivas, IES Sofía Casanova, TVFerrol e a todos aqueles que axudaron a financiar o dossier.
Apoian o informe // Anova, BNG, Colectivo Ártabra 21,Compromiso por Galicia Ferrolterra, Espazo Ecosocialista, EQUOFerrolterra, Esquerda Unida, Executiva PSOE Ferrol, Fuco Buxán e NÓSUnidade Popular.
Deseño e maquetación // Proxectos Gráficos Aldine Ferrol | aldine.es
ÍndiceA ría de Ferrol e o seu saneamento: presente e futuro
2 Editorial
4 Motivacións que nos levaron a iniciar asmovilizacións e actuacións
9 Convenio subscrito pola Xunta de Galicia, Entidade Pública Empresarial Augas de Galicia, os concellos de Narón e Ferrol e a Sociedade Estatal Augas da Conca Norte, S. A.
18 Aspectos lexislativos do saneamento urbano de Ferrol
21 Análise sobre o proxecto de saneamentodenominado como «Integral»
32 Estimación da porcentaxe de saneamento separativoexistente na cidade
34 A auga como dereito e non como mercadoría
43 Situaçom actual da ría de Ferrol
48 Roteiro pola ría de Ferrol
53 Depuraçom da ría do Burgo
55 Tecnologias de depuraçom natural
64 Gestom das águas pluviais no âmbito urbano, técnicas de drenagem sustentável
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:51 Página 3
4
A ría de Ferrol e o seu saneamento · Motivacións...
Comezamos así un camiño do
que a data de hoxe non se al-
bisca o seu final, pois a res-
posta por parte da adminis-
tración non foi a que quixésemos despois
de toda a información subministrada á
mesma.
O establecemento deste tipo de estru-
turas nun parque público altera a convi-
vencia veciñal.
«Consideramos que nonsó deben terse en contapara realizar este tipo deobras criterios de eficaciae eficiencia económica,senón tamén sociais e
ambientais.»
Desde o punto de vista social hai que
ter en conta que este tanque vai estar si-
tuado no parque máis utilizado de todo
Ferrol e o segundo en extensión despois
do parque Raíña Sofía. Desde o punto de
vista ambiental, esta estrutura de regula-
ción non vai conseguir evitar as vertedu-
ras de augas residuais urbanas que até a
data están a producirse no medio recep-
tor que é a ría de Ferrol, como así se pode
concluír despois das xornadas sobre o sa-
neamento da ría de Ferrol que desenvol-
vemos desde o 30 de outubro até o 4 de
decembro do presente ano e que desde o
noso punto de vista desmontaron as bon-
dades do proxecto que desde a adminis-
tración tentáronnos vender.1
Nun primeiro momento, considera-
mos constituírnos como «Asociación de
Amigos do Parque Pablo
Iglesias», pero finalmente in-
tegrámonos dentro da Aso-
ciación de Veciños de «El
Pilar» como Comisión de
Medio Ambiente o 4 de xuño,
grazas ao ofrecemento do
seu presidente2. Tamén puxe-
mos en marcha un blog3.
Comezamos a dar unha
serie de charlas, coa informa-
ción inicial que tiñamos, onde
explicabamos á cidadanía,
acompañados de técnicos e
biólogos, que era iso dos tan-
ques de tormentas e como
funcionan, ademais de falar do
estado da ría de Ferrol4. A me-
dida que iamos solicitando
máis información dabámonos
conta de que o que no proxecto
da obra considerábase tanques
de tormentas, non eran máis
que unhas estruturas de regulación e re-
tención no mellor dos casos, xa que o que
nun primeiro momento ía ir nos xardíns
da «Ranita» e logo cambiaron de localiza-
ción, é un simple aliviadoiro. Ademais
propuñamos alternativas á localización
do tanque do parque Pablo Iglesias, como
podía ser a ampliación da capacidade do
tanque Esteiro 1, que vai alén da avenida
do mesmo nome, ou ben situalo no es-
pazo onde se fan as manobras contra in-
cendios na Escola da mariña Antonio de
Escaño. Estas alternativas, que nun pri-
meiro momento propuñamos de maneira
intuitiva, unha vez elaborado o informe
por parte dos nosos técnicos, mostráronse
como perfectamente viables.
Empezamos a realizar tamén concen-
tracións no parque5 coa finalidade de mo-
bilizar aos veciños e cidadanía en xeral e
dar a maior difusión posible á problemá-
tica que estamos a vivir.
O 16 de xuño mantemos unha reunión
no Concello de Ferrol con técnicos da so-
ciedade estatal acuaES (que é a entidade
que adxudica a obra), un técnico en urba-
nismo do Concello, a concelleira de barrio
e á que asisten tamén representantes dou-
tra Asociación de Veciños: a de Esteiro.
Nesta reunión, onde expomos as alterna-
tivas que consideramos convenientes para
a recolocación do tanque de tormentas do
parque Pablo Iglesias, unicamente se nos
ofrece o que consideramos unha serie de
Motivacións que nos levaron a iniciar asmobilizacións e actuaciónsOs veciños da urbanización coñecida como «El Gusano» situada no barrio deRecimil, en Ferrol, decidimos iniciar alá por maio do 2013, un movemento deposicionamento en contra do así chamado «tanque de tormentas» do parque PabloIglesias situado no barrio anteriormente mencionado.
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:51 Página 4
Presente e futuro
medidas que non responden nin de lonxe
ás nosas demandas, como son reducir a ca-
seta que vai en superficie, cubrir o tanque
cun manto vexetal ou plantar árbores para
reducir o posible impacto sonoro e visual
que puidese haber, ademais da recoloca-
ción do parque de xogos durante a obra e
a construción dun segundo parque para
nenos. Medidas coas que si estaba de
acordo a outra asociación presente, pero
que a nós non nos satisfacían en absoluto.
«Xulgamos que este tipode estruturas non deben
de ir nos parquespúblicos, como así pasouno seu momento coa
estrutura de alivio que íair nos xardíns da “Ranita”e que finalmente seríatrasladada a outra
localización medianteunha segregación no
proxecto.»
Tamén fixemos constar o noso males-
tar xa que nos decatamos que esta obra
se ía a realizar cando vimos pintadas de
laranxa as árbores que ían ser taladas
para albergar o tanque. Este tipo de obras
gozan por parte da administración dun
gran escurantismo. Así pasou tamén cos
tanques de tormentas que van en Gonda-
mar (Pontevedra) e na urbanización «As
Góndolas» en Sevilla, onde no seu mo-
mento se paralizou a obra pola mobiliza-
ción veciñal debido á alarma que
espertou6. Ademais o Regulamento de
Participación Cidadá de Ferrol, no seu Ca-
pítulo IV, contempla a figura do Consello
da Veciñanza7, integrado por representan-
tes dos diferentes partidos políticos e te-
cido asociativo e que é o órgano onde se
deben tratar estes temas para que a cida-
danía teña coñecemento deles con ante-
lación suficiente e poder así debatelos e
propor alternativas. Hai que ter en conta
que o proxecto se somete a información
pública na sede que ten a Confederación
Hidrográfica do Miño-Sil (CHMS) en Ou-
rense e Coruña como así se publica no
BOE do 23 de febreiro do ano 2011, abrín-
dose así os 20 días de alegacións corres-
pondentes8. No Concello de Ferrol
unicamente anunciouse no seu día, os te-
rreos que ían ser expropiados para a obra.
Nesta reunión o que solicitamos os veci-
ños foi que o parque Pablo Iglesias reci-
bise o mesmo trato que se lle deu á
«Ranita» e que no seu día a Dirección
Xeral de Patrimonio Cultural así reflectiu
nun documento emitido a petición da
CHMS9. Tamén nos dixeron os técnicos de
acuaES que a nosa proposta de ampliar o
tanque de Esteiro 1 e que pasara por
baixo da avenida non era posible, pois os
tanques non estaban feitos para soportar
o tráfico rodado e a lexislación non o per-
mitía. Posteriormente decatámonos que
nos pregos de condicións das obras de Za-
ragoza e Barcelona ún dos requisitos para
licitar é que estas estruturas poidan so-
portar o tráfico rodado. Tamén nos dixe-
ron os técnicos desta sociedade anónima
estatal que estas estruturas eran estancas
e posteriormente decatámonos que no
caso do tanque que vai no parque Pablo
Iglesias, non só non hai aliviadoiros,
senón que estes están situados á metade
do tanque.
O 16 de xuño do 2013, remitimos un
comunicado ás institucións europeas10 e
partidos políticos presentes no seu parla-
mento, reflectindo todo o que estaba a
pasar no parque Pablo Iglesias. A data de
hoxe contestounos o Defensor do Pobo eu-
ropeo e díxonos que daba traslado da nosa
queixa ao Defensor do Pobo español que
era o órgano competente. Posteriormente
o Defensor do Pobo español contestou que
primeiramente tiñamos que tratar coa
Confederación Hidrográfica do Miño-Sil.
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:51 Página 5
6
A ría de Ferrol e o seu saneamento · Motivacións...
O 27 de xuño do 2013 a través do
grupo político BNG íase a presentar no
Pleno do Concello de Ferrol unha mo-
ción solicitando a recolocación do tan-
que fóra do parque e un veciño tomaría
a palabra no mesmo. Pola diferente pro-
blemática que afecta a esta cidade este
pleno non se chegou a celebrar e foi no
pleno celebrado en xullo cando este
grupo político levou de novo a moción.
O resultado, como xa sabiamos de ante-
mán, foi a non aprobación da moción,
pero iso non impediu que un veciño to-
mara a palabra e lese un escrito que re-
flectía as nosas queixas e expuña as
distintas alternativas. De feito un repre-
sentante dun partido político que se si-
tuou en contra da moción e con
coñecementos técnicos na materia ad-
mitiu posteriormente que a localización
ideal sería a Escola Antonio de Escaño.
Previamente metéronse pola mañá no
rexistro do concello algo máis de 700 fir-
mas pedindo a recolocación do tanque
do parque Pablo Iglesias.
O 27 de xullo metemos por rexistro
do Concello unha solicitude de informa-
ción, da que aínda non obtivemos res-
posta11, e en base a esa información da-
mos unha rolda de prensa no local que
Sargadelos ten nesta cidade12. Nela ex-
ponse toda a información que até esa
data tiñamos e que xa empeza a cuestio-
nar seriamente esta obra, ademais de
pedir a paralización da obra do parque
Pablo Iglesias.
Posteriormente contactamos con gru-
pos ecoloxistas da localidade e partidos
políticos dando un salto cualitativo e
cuantitativo grande no movemento,
como así testemuñan as persoas que
empezan a acudir ás concentracións.
Ademais, o que inicialmente se circuns-
cribía a un problema dun barrio e ao
seu parque en concreto, agora cobra
unha dimensión municipal e mesmo su-
pramunicipal xa que esta obra afecta á
marxe norte e sur da ría.
Entre mediados de agosto e de se-
tembro remítense á prensa unha serie
de comunicados co título «Saneamento
si, máis non así»13 realizados por dous
representantes de Verdegaia e que van
na liña de cuestionar o modelo de sane-
amento que se vai a realizar en Ferrol.
O 3 de setembro realizamos no Centro
Cultural Carvalho Calero de Ferrol unha
Asemblea Informativa aberta a toda a ci-
dadanía onde representantes das tres
asociacións ecoloxistas que nos apoian
(Sociedade Galega de Historia Natural,
ADEGA e Verdegaia) e representantes da
Comisión de Medio Ambiente da Asocia-
ción Veciñal presentan un informe onde
se cuestiona a nivel técnico, ambiental,
social e lexislativo a obra de saneamento.
É nese momento cando o movemento
empeza a alcanzar unha dimensión que
transcende o que é o barrio.
O 17 de setembro realizamos unha
concentración no parque convocada por
ecoloxistas e veciños e apoiada por dife-
rentes partidos políticos que mostran sen-
sibilidade cara á información na que
estamos a traballar (Anova, BNG, EQUO
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:51 Página 6
7
Galicia, Espazo Ecosocialista e EU.) á que
acoden ao redor de 150 persoas e na que
se le un manifesto-resumo da informa-
ción que temos14.
O 21 de setembro, sábado, realízase
unha reunión lúdico-reivindicativa no
parque. A idea era pór en valor o parque
dándolle outros usos á marxe da zona
xogos e lugar de paseo. Realízase un reci-
tal de poesía, hai tamén música e acom-
páñase dunha charla dada por un
membro do grupo de traballo que se for-
mou recentemente entre veciños, ecolo-
xistas e partidos políticos sensibles a este
tema. Con todo a valoración desta reu-
nión non é igual de positiva que a ante-
rior concentración15, pois a asistencia é
escasa. Faise unha valoración da mesma
e pénsase que quizais a propia socioloxía
do barrio inflúe á hora de que os veciños
se mobilicen, ademais da desmoviliza-
ción xeneralizada que hai nos ámbitos de
loita máis variados.
O 30 de setembro remítese un comu-
nicado aos grupos políticos do parla-
mento galego16 que tamén se mete por
rexistro aos grupos políticos presentes no
Concello de Ferrol. Neste escrito solicí-
tase información detallada dos tanques
de tormentas, que se vaia cara a un mo-
delo de redes separativas como así consta
no PXOM de Ferrol, á construción de tan-
ques adaptados a este modelo de redes se-
parativas (modelo francés), á paralización
do tanque de tormentas do parque Pablo
Iglesias e aclarar que non nos opoñemos
á continuación das obras de saneamento,
pero que se precisa abrir un debate sobre
a viabilidade das mesmas.
O 3 de outubro hai unha pregunta
dunha deputada do BNG no Congreso dos
Deputados de Madrid referente ao tanque
do parque Pablo Iglesias e contestación
por parte do Congreso dicindo que as
obras van continuar.
O 9 de outubro reunímonos co Conse-
llo Escolar do IES Sofía Casanova onde
despois dunha explicación solicitamos
que nos apoien. O 16 de outubro este cen-
tro escolar manda un comunicado á
prensa en apoio á nosa iniciativa de sacar
o tanque do parque17.
O 16 de outubro representantes do
grupo de traballo desprázanse a Coruña
para tratar con técnicos da Escola de Ca-
miños, especialistas en hidráulica e que
colaboraron coa empresa adxudicataria
do proxecto Eptisa,S.A., a problemática
do modelo de saneamento que se vai a
implantar en Ferrol. Desta conversación
despréndense unha serie de contradi-
cións que a data de hoxe estes técnicos
aínda non conseguiron aclarar.
O día 30 de outubro comezan as «I Xor-
nadas sobre o saneamento da ría de Ferrol:
presente e futuro»18 onde se organizan
unha serie de charlas que dean unha visión
o máis global posible do sistema de sanea-
mento que se vai a levar a cabo, mostrando
as súas deficiencias e expondo alternativas
ao mesmo: é dicir, basicamente informar á
cidadanía, precisamente o que non fixo o
goberno do concello no seu día. Convídanse
ás mesmas a técnicos do concello, enxe-
ñeiros de acuaES, técnicos en fluídos da
UDC e a resposta por parte de todos é a
mesma: silencio. Acompáñanse as xornadas
cunha visita a catro puntos da ría de
Ferrol especialmente contaminados. Ao
termo das mesmas, o 4 de decembro, re-
mítese un comunicado á prensa (subscrito
por 14 colectivos) expondo a deixadez
por parte do goberno municipal por ser
convidados ás xornadas e non asistir a
ningún panel sequera como oínte, á vez
que se critica a elección do parque Pablo
Iglesias como lugar para albergar un tan-
que de tormentas.19
As nosas intencións como grupo de
traballo integrado por veciños, ecoloxis-
tas e diversos partidos políticos é elaborar
un dossier coas conclusións das xornadas,
das que este documento formaría parte,
así como manter reunións con outros co-
lectivos e partidos políticos para tentar
sumalos á nosa iniciativa ou, cando
menos, que saiban dela, así como pór en
coñecemento da OLAF20 a información
que temos. Tamén está dentro dos nosos
fins o facer un seguimento da obra e que
se nos teña como un interlocutor válido
á hora de tomar decisións que afecten ao
saneamento da ría. Pensamos que só in-
volucrando á cidadanía na xestión e toma
de decisións dos asuntos do lugar no que
viven poderase conseguir un espazo de
convivencia e respecto mutuo onde teñan
cabida todas as sensibilidades.
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:51 Página 7
8
A ría de Ferrol e o seu saneamento · Motivacións...
Notas
1 http://cidadansversustanquesdetormentas.blogspot.com.es/2013/09/co-municado-empresa- acues-na-prensa-e.html
2 http://www.diariodeferrol.com/articulo/ferrol/la-comision-de-medio-am-biente-de-recimil-propone-alternativas-a-la-ubicacion-del-parque-de-tor-mentas/20130605022026048477.html
3 http://cidadansversustanquesdetormentas.blogspot.com.es/
4 Primeira parte: http://www.ivoox.com/charla-tanques-tormentas-aavv-pilar-audios-mp3_rf_2069309_1.htmlSegunda parte: http://www.ivoox.com/charla-tanques-tormentas-aavv-pilar-ii-audios-mp3_rf_2069216_1.html Terceira parte: http://www.ivoox.com/charla-tanques-tormentas-aavv-pilar-iii-audios-mp3_rf_2069218_1.html
5 http://www.diariodeferrol.com/articulo/ferrol/medio-centenar-de-perso-nas-se-manif iestan-en-contra-del- tanque-de-tormentas-de-esteiro/20130527004941047215.html
6 http://www.iagua.es/noticias/infraestructuras/13/10/04/polemica-con-el-tanque-de-tormentas-en-la-localidad-sevillana-de-las-gondolas-37721
7 http://www.ferrol-concello.es/documentos/RPC_castelan.pdf
8 http://www.boe.es/boe/dias/2011/02/23/pdfs/BOE-B-2011-6410.pdf
9 https://docs.google.com/file/d/0B5j3jCwagHGLVmo0Q0dWRGhJZWM/edit?usp=sharing
10 https://docs.google.com/file/d/0B5j3jCwagHGLUTBuR2ZGNlhsNGc/edit?usp=sharing
11 https://docs.google.com/file/d/0B5j3jCwagHGLZVFHaTFvTGJJX2c/edit?usp=sharing
12 http://www.ivoox.com/rolda-prensa-comision-medio-aavv-pilar-audios-mp3_rf_2266716_1.html
13 http://www.diariodeferrol.com/opinion/miguel-reimundez-alexandre-ca-rrodeaguas/saneamento-mais-non-asi-i/20130813013104055446.htmlhttp://www.diariodeferrol.com/opinion/miguel-reimundez-alexandre-ca-rrodeaguas/saneamento-mais-non-asi-2/20130826023150056669.htmlhttps://docs.google.com/file/d/0B5j3jCwagHGLU3FXWGZ6eDQ1OXc/edit?usp=sharing
14 http://www.diariodeferrol.com/articulo/ferrol/convocan-concentracion-paralizar-tanque-tormentas/20130916222940058720.html
15 http://artabra21.blogspot.com.es/2013/09/este-sabado-21-de-setembro-pouco-antes.html
16 https://docs.google.com/file/d/0B5j3jCwagHGLQzVQOEtCRktjM0E/edit?usp=sharing
17 http://ria-de-ferrol.blogspot.com.es/2013/10/non-do-consello-escolar-ao-tanque-de.html
18 https://docs.google.com/file/d/0B5j3jCwagHGLRTZITVRnNzl3YjA/edit
19 https://drive.google.com/file/d/0B5j3jCwagHGLWEpsdEo0VERZUk0/edit?usp=sharing
20 http://ec.europa.eu/anti_fraud/index_es.htm
• Opacidade por parte da administración á hora de dar acoñecer estas obras á cidadanía.
• Esta obra non cumpre co PXOM da cidade de Ferrol, ninno referente a ir cara a un modelo de redes separativas,nin nos usos que deben ter as estruturas que estean nosparques (lecer e cultura).
• Este tipo de actuacións fai que o Regulamento de Partici-pación Cidadá da cidade de Ferrol quede en papel mo-llado.
• Esta obra non ten en conta criterios de eficacia e eficienciasociais e ambientais.
• Hai alternativas tecnicamente viables para recolocar a es-trutura de regulación/retención do parque Pablo Iglesias,o que non hai é vontade política para levalo a cabo.
• Se se fixo no seu día unha segregación do proxecto pararecolocar a estrutura de alivio que ía ir nos xardíns de «ARanita», porqué non se fai o mesmo no parque PabloIglesias.
• É necesaria a unión de veciños, grupos ecoloxistas e par-tidos políticos con conciencia ambiental e cidadanía enxeral, para evitar este tipo de prácticas abusivas por parteda administración e para iso necesitamos unha cidadaníamáis activa nos asuntos que incumban ao seu lugar de re-sidencia.
• Ir cara a un sistema de saneamento urbano baseado enredes separativas.
• Un modelo de tanques de tormentas que sigan o sistemafrancés (que sirvan tanto para redes unitarias como paraseparativas).
• Presenza de polo menos ún dos membros do noso grupode traballo, na Comisión de Seguimento que contempla oConvenio de Xullo de 2012 asinado, entre outros, poloConcello de Ferrol, e que será o encargado de revisar astarifas que se repercutirán á cidadanía unha vez finalizadaa obra.
• Paralización inmediata da obra do parque Pablo Iglesias.
Conclusións
Demandamos
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:51 Página 8
Presente e futuro
Consideracións previas
Os convenios, por regra xeral, celé-
branse sen unha norma habilitante es-
pecífica, é dicir, sen a previa aprobaciónde «as normas específicas que os regu-
lan», á que se refería o art. 3.2 do Texto
Refundido da Lei de Contratos das Admi-
nistracións Públicas (TRLCAP) —na ac-
tualidade, art. 4.1 d) da Lei de Contratos
do Sector Público (LCSP)— ou dunha dis-
posición que prevea o seu «alcance, efec-
tos e réxime xurídico» á que se refire a
Lei de Réxime Xurídico das Administra-
cións Públicas e do Procedemento Admi-
nistrativo Común (LRJ-PAC) (art. 88.1).
Por regra xeral, non se realizan ac-
tuacións tendentes a dar publicidade ou
a promover a concorrencia de suxeitos
distintos daqueles cos que os convenios
se subscriben, polo que non pode dicirse
que se aplicaron, como é obrigado, estes
principios que rexen na contratación pú-
blica, e que son de obrigada aplicación
na actividade convencional (art. 3.2
TRLCAP e art. 4.2 LCSP), sen prexuízo deque nalgúns deles poidan concorrer cir-
cunstancias que xustifiquen a elección
directa do outro subscritor. Baixo a apa-
rencia formal de convenios de colabora-
ción tramitáronse auténticos contratos
administrativos, eludíndose así a aplica-
ción da lexislación contractual. Observa-mos que isto é o que pode estar a pasar no
convenio obxecto de estudo.
En ocasións os convenios de colabo-
ración constituíron, «de facto», subven-
cións públicas, outorgadas sen aterse ao
disposto na Lei 38/2003, de 17 de novem-
bro, Xeneral de Subvencións (LGS) e nor-
mativa de desenvolvemento, e, en
particular, ao procedemento de concesión. Outras veces a natureza subvencional
resultou cuestionable, pola omisión
dunha cláusula que concrete a que suxeito
corresponde a titularidade dos resultados,
o que, ademais da deficiencia que supón
no plano estritamente convencional, xera
inseguridade no plano orzamentario xa
que é determinante de que o gasto teña
natureza de gasto real ou de transferencia.Observamos que isto é o que pode estar a
pasar no convenio obxecto de estudo.
Unha consideración de conxunto
deste armazón lexislativo permite con-
cluír que o marco xurídico polo que se
rexe a figura do convenio é insuficiente
e atópase disperso en diversidade de
preceptos, algúns dos cales revisten na-
tureza de meros principios, o que pro-
voca dúbidas e lagoas, que afectan a
ambos os tipos, os interadministrativos
e os convenios con administrados.No entanto, a regulación dos conve-
nios de colaboración entre a AGE e as
CCAA, aínda cando é limitada, o é en
menor grao se se ten especialmente en
conta que a LRJ-PAC dá algunhas regras
no seu título I, ao tratar acerca das rela-
cións entre as Administracións Públicas,
onde se contempla, entre outros aspec-
tos, o contido mínimo dos instrumentos
de formalización. A pesar diso, a situa-
ción tampouco é satisfactoria, pois non
se cumpriu a previsión recollida na dis-
posición adicional 13ª desta Lei en orde
á aprobación, por vía regulamentaria,
do correspondente procedemento, que
Convenio subscrito pola Xunta de Galicia, entidade pública empresarial
Augas de Galicia, os concellos de Narón e Ferrol e a Sociedade Estatal
Augas da Conca Norte, S.A.
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:51 Página 9
A ría de Ferrol e o seu saneamento · Convenio...
regulará o réxime de subscrición e, no
seu caso, de autorización, así como os
aspectos formais.
Que consideración ten acuaES desdeo punto de vista da LCSP
Conforme ao establecido no artigo
6.4 do RD 401/2012 de 17 de febreiro,
polo que se aproba a estrutura orgánica
básica do MAGRAMA (Ministerio de
Agricultura, Alimentación e Medio Am-
biente), compete ao devandito ministe-
rio a tutela, a través da Dirección Xeral
da auga, das sociedades estatais da auga
creadas ao amparo do artigo 132 do
texto refundido da Lei de Augas.
AcuaES atópase dentro deste ámbito.
Desde o punto de vista da Lei de Con-
tratos do Sector Público no seu artigo
3.3b), acuaES non é administración pú-
blica, se non que ten a categoría de poder
adxudicador, co cal os contratos que ce-
lebre non serán contratos administrati-
vos, senón que serán contratos privados.No art. 20.2 da LCSP di «os contratos priva-
dos rexeranse, en canto á súa preparación e
adxudicación, en defecto de normas espe-
cíficas1, pola presente lei e as súas disposiciónsde desenvolvemento, aplicándose supletoria-
mente as restantes normas de dereito adminis-
trativo ou, no seu caso, as normas de dereito
privado, segundo corresponda por razón do su-
xeito ou entidade contratante. En canto aos
seus efectos e extinción, estes contratos rexe-
ranse polo dereito privado».
O art. 21 da mesma lei, no seu
punto 2, cando fala da xurisdición com-
petente di: «a orde xurisdiccional civil será
a competente para resolver as controversias
que xurdan entre as partes en relación cos
efectos, cumprimento e extinción dos contra-
tos privados. Esta orde xurisdiccional será
igualmente competente para coñecer de can-
tas cuestións litixiosas afecten á preparación
e adxudicación dos contratos privados que se
celebren polos entes e entidades sometidos a
esta Lei que non teñan o carácter de Admi-
nistración Pública, sempre que estes contratos
non estean suxeitos a unha regulación har-
monizada».2
Así que vemos como en determina-
dos casos óptase pola xurisdición civil
en detrimento da contencioso-adminis-
trativa, sendo esta última unha xuris-dición especializada e por iso moito
máis garantista. Este é un fenómeno
asociado a este armazón de empresas e
organismos públicos que non teñen a
categoría de administración e que en
ocasións se montan para eludir a apli-
cación do sistema de recursos previstos
na xurisdición contencioso-administra-
tiva, privando así a terceiros dun meca-
nismo esencial de defensa dos seus in-
tereses lexítimos, en particular no ám-
bito das compras públicas.
«Estes entesinstrumentais tamén
serven comomecanismos de
ocultación da débedapública3, así como
axencias de colocaciónde amigos, fieis e
leais.»
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:51 Página 10
11
Presente e futuro
No Cap.II do Libro III sección pri-
meira da LCSP, fálase das normas apli-
cables polos poderes adxudicadores que
non teñan o carácter de Administra-
cións Públicas, e no seu art. 191 fala da
adxudicación dos contratos que non es-
tean suxeitos a regulación harmoni-
zada e di: «Na adxudicación de contratos
non suxeitos a regulación harmonizada serán
de aplicación as seguintes disposicións:
a) A adxudicación estará sometida, en todo caso,
aos principios de publicidade, concorrencia,
transparencia, confidencialidade, igualdade e
non discriminación.
b) Os órganos competentes das entidades a que
se refire esta sección aprobarán unhas instru-
cións4, de obrigado cumprimento no ámbito
interno das mesmas, nas que se regulen os
procedementos de contratación de forma que
quede garantida a efectividade dos principios
enunciados na letra anterior e que o contrato
é adxudicado a quen presente a oferta econo-
micamente máis vantaxosa. Estas instrucións
deben porse a disposición de todos os intere-
sados en participar nos procedementos de ad-
xudicación de contratos regulados por elas, e
publicarse no perfil de contratante da entidade.
No ámbito do sector público estatal, a aproba-
ción das instrucións requirirá o informe previo
da Avogacía do Estado.
c) Entenderanse cumpridas as esixencias deriva-
das do principio de publicidade coa inserción
da información relativa á licitación dos contra-
tos cuxo importe supere os 50.000 euros no
perfil do contratante da entidade, sen prexuízo
de que as instrucións internas de contratación
poidan arbitrar outras modalidades, alternati-
vas ou adicionais, de difusión».
Isto é o que se coñece como «fuxida
do dereito administrativo» e que se pro-duciu na xestión dos servizos públicos
nos últimos anos merecendo a censura
mesmo do Tribunal de Xustiza da Unión Eu-
ropea.
Convenio de xestión directa entreMAGRAMA (Ministerio de Agricultura,Medio Ambiente e Alimentación) e acuaES
As relacións entre a Administración
Xeral do Estado e acuaNorte (agora
acuaES), en canto sociedade mercantil
estatal do sector público empresarial5
constituída para asumir a xestión di-
recta da construción, explotación e exe-
cución da obra pública hidráulica,
regúlanse mediante a subscrición do co-
rrespondente convenio de xestión directa.
Constitúen o obxecto social de acuaES
a contratación, construción e explota-
ción, no seu caso, de toda clase de obras
hidráulicas, do exercicio complementa-
rio de calquera actividades que deban
considerarse partes ou elementos o
ciclo hídrico e estean relacionados con
aquelas; podendo, así mesmo realizar
estas actuacións coa colaboración dos
beneficiarios das obras (neste caso o
Concello de Ferrol e Narón) mediante o
pago da contraprestación a convir e a
cooperación doutras administracións
interesadas nas mesmas).
O 29 de novembro do ano 2011,
subscríbese o convenio de xestión directa
da construción explotación de obras hi-
dráulicas entre o Ministerio de Medio
Ambiente, e Medio Rural e Mariño (MA-
GRAMA) e a sociedade estatal Augas das
Contas do Norte, S. A.
Hai certa analoxía entre os convenios
de xestión directa e as denominadas
encomendas de xestión (in house providing
no mundo anglosaxón). As operacións
in house, son aqueles supostos nos que
a administración acode aos seus medios
propios para atender as súas necesidades
de subministración de bens, prestación
de servizos ou realización de obras. A
súa existencia fundaméntase na capa-
cidade auto-organizativa das adminis-
tracións públicas, co fin de obter unha
maior eficacia nos procedementos de
contratación. As operacións «in house»
articúlanse a través de encomendas de
xestión. Os criterios que fixa a vixente
lei de contratos do sector público, (real
decreto lexislativo 3/2011, de 14 de no-
vembro, polo que se aproba o texto re-
fundido da lei de contratos do sector
público) para cualificar unha operación
como «interna» ou «in house» son as se-
guintes:
A entidade adxudicadora debe•
exercer sobre o seu medio propio
un control análogo ao que pode
exercer sobre os seus propios servi-
zos. No caso de que os devanditos
medios propios sexan unha socie-
dade, a totalidade do seu capital so-
cial terá que ser de titularidade
pública.
O medio propio debe, á súa vez, re-•
alizar unha parte esencial da súa ac-
tividade coa entidade adxudicadora.
Cando concorren estes requisitos
xorden encomendas de xestión, que están
excluídas o ámbito da aplicación da lei
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:51 Página 11
12
A ría de Ferrol e o seu saneamento · Convenio...
de contratos do sector público. A xus-tificación desta exclusión obedece
aquí a que cando a administración uti-
liza os seus propios medios para a ob-
tención de prestacións que constitúen
o obxecto dos contratos públicos, dita
actuación non reviste a natureza xurí-
dica dun contrato, senón que supón
unha operación interna no marco das
normas e réxime de funcionamento
do organismo público correspon-
dente, e de aí a súa non inclusión no
ámbito de aplicación da lei.
As encomendas de xestión que apare-
cen reguladas na Lei 30/1992, 27 de
Novembro, de Réxime Xurídico das
Administracións Públicas e Procede-
mento Administrativo Común. En
concreto, o artigo 15 desta lei, con-
templa a posibilidade de que os órga-
nos administrativos das entidades de
dereito público encomenden a realiza-
ción de actividades que son da súa
competencia a outros órganos ou en-
tidades na mesma ou distinta adminis-
tración por razóns de eficacia ou
cando non se posúen os medios técni-
cos idóneas para o seu desempeño.
«Un primeiro límiteque debe exporse aouso das encomendasde xestión, é se o
encomendatario ha decontar cos mediospropios necesariospara levar a cabo o
encargo.»
É dicir, se pode a administración
efectuar o encargo a un ente instru-
mental en calidade de «medio propio
e servizo técnico do mesmo» se este
carece de medios para levalo a cabo,
limitando a súa participación a subs-
tituír á administración na súa posición
de entidade contratante (na tramita-
ción do expediente e na adxudicación
e execución do contrato), pero sen
asumir a realización da prestación.Neste sentido limitativo maniféstase a
propia Xunta Consultiva de Contratación
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:51 Página 12
13
Presente e futuro
Administrativa quen nun informe 2009
cuestiona a idoneidade para executarencomendas de xestión se non se dispón
de persoal e dos medios materiais e
técnicos necesarios para executala. Un
segundo límite ao uso das encomendas
de xestión, poríao o espírito da propia
Lei de Contratos do Sector Público,
que propugna os principios de publici-
dade transparencia e concorrencia nas
contratacións sometidas á lei, principios
que non se cumpren coas encomendasde xestión, xa que como aquí sinalamos,
non se consideran xuridicamente con-
tratos. Nin sequera cumpriríase coas posibles
subcontratacións que devanditos encomen-
dados fagan, cando estes non teñan a consi-
deración de administración senón de poder
adxudicador (ao quedar fóra do ámbito
subxectivo da lei de contratos do sector pú-
blico).
E é que a utilización do meca-
nismo de encomendas de xestión ou ou-
tros similares (neste caso un conveniode xestión directa) como vías de escape
en dereito administrativo supón unha
perversión da propia figura, regulada
no artigo 15 da lei 30/92 cuxo apar-
tado cinco claramente establece que
se a realización das tarefas encomen-
dadas ha de recaer sobre persoas su-
xeitas ao dereito privado6 non poderá
usarse o mecanismo de encomenda
senón que deberá acudir aos procede-
mentos de compras públicas.
«Neste caso nonobservamos que a
empresa acuaES utiliceos seus propios mediosnin para realizar a obra
(xa que adxudica amesma ás empresas
Fomento deConstrucións e
Contratas e Acciona) ninpara a realización do
proxecto (que oadxudica á empresa
Eptisa, S.A.).»
Convenio do 14 de xullo do 2012Agora pasamos a valorar o convenio
subscrito pola Xunta de Galicia, Enti-
dade Pública Empresarial Augas de Ga-
licia, os Concello de Ferrol e Narón e a
sociedade estatal acuaES. Este convenio
ten a finalidade da construción e explo-
tación da actuación «interceptores xe-
rais da marxe dereita da ría de Ferrol» e
subscríbese o 14 de xullo do ano 2012.
As obras de «depuración e vertedura
de Ferrol» foron declaradas interese
xeral do estado por lei 22/1997 de 8 de
xullo pola que se aproban e declaran in-
terese xeral determinadas obras hidráu-
licas. O 9 de decembro de 1999,
subscribiuse un Protocolo Xeral de Co-
laboración entre o Ministerio de Medio
Ambiente (agora MAGRAMA) a Xunta
de Galicia e a Confederación Hidrográ-
fica do Norte para o desenvolvemento
de determinadas obras hidráulicas na
Comunidade Autónoma de Galicia, que
recolle as de «mellora de depuración e
vertedura de Ferrol». Como desenvolve-
mento deste protocolo, o 19 de setem-
bro de 2005 subscribiuse o convenio de
colaboración entre a Xunta de Galicia,
Augas de Galicia e a Confederación Hi-
drográfica do Norte para o financia-
mento, execución e explotación das
obras de mellora da depuración e verte-
dura de Ferrol: estación depuradora de
augas residuais de Cabo Prioriño (A Co-
ruña) cuxas obras se finalizaron no ano
2010, estando pendente a súa posta en
funcionamento da conclusión das obras
dos interceptores obxecto deste Conve-
nio. O MAGRAMA redactou e aprobou
os seguintes proxectos:
Interceptores xerais da marxe de-•
reita da ría de Ferrol: A Malata-Gán-
dara (tramo adxudicado a FCC).
Interceptores da marxe dereita da•
ría de Ferrol: A Gándara-Cadaval
(tramo adxudicado a Acciona).
En atención ao informe do 28 de ou-
tubro de 2011 do Director Xeral de Pa-
trimonio Cultural da Xunta de Galicia,
resulta necesario recolocar a estrutura
de alivio do interceptor do tramo da
Malata-A Gándara, que estaba proxec-
tada baixo a praza da Ra da cidade de
Ferrol.
Os proxectos aprobados contan con
resolución de 10 de marzo de 2011 da
Dirección Xeral de Calidade e Avalia-
ción Ambiental pola que se acorda non
someter a actuación ao texto refundido
da Lei de Impacto Ambiental de Proxec-
tos, aprobado polo Real Decreto Lexis-
lativo 1/2008, de 11 de xaneiro7.
O convenio recolle que é de interese
para as partes a constitución dunha en-
tidade de carácter supramunicipal que
se encargue da posterior explotación
das obras e se subrogue no seu caso no
pago das obrigacións dos concellos de
Ferrol e Narón na que participen as en-
tidades locais ás que a EDAR de Cabo
Prioriño preste servizo e na que pode-
rán participar tanto a Administración
Estatal como a Administración Autonó-
mica, cada unha no ámbito das súas
competencias.
O orzamento estimado do investi-
mento ascende á cifra de 37.610.169,49
euros, IVE excluído. A efectos orzamen-
tarios, as anualidades de investimento
previstas son:
As anteriores previsións da progra-
mación económica serán revisadas por
acuaNorte durante o desenvolvemento
da actuación, dando coñecemento dos
cambios, no seu caso, á Comisión de Se-
guimento prevista na Cláusula IX deste
convenio.
Entre as obrigacións de AcuaNorte
están explotar a infraestrutura durante
polo menos 45 anos, comprendendo esta
competencia tanto a contratación con
terceiros de todas as tarefas de mante-
mento, conservación, operación e ex-
plotación, como a dirección das
mesmas; todo iso sen prexuízo de que
a atención e a titularidade das autoriza-
cións de vertedura corresponda aos
concellos de Ferrol e Narón8.
ANO Investimento previsto
2012 1.880.508,47 €
2013 7.522.033,90 €
2014 18.805.084,75 €
2015 9.402.542,37 €
TOTAL 37.610.169,49 €
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:51 Página 13
14
A ría de Ferrol e o seu saneamento · Convenio...
Entre as obrigacións da Xunta de
Galicia a través de Augas de Galicia, fi-
guran a de participar no financiamento
da actuación mediante unha subvención
que se outorga a través do presente docu-
mento a favor de AcuaNorte.9
Entre as obrigacións dos Concellos
de Ferrol e Narón figura adaptar, no
seu caso, o planeamento urbanístico
municipal10 con obxecto de adecuar assúas determinacións ás instalacións da
infraestrutura hidráulica obxecto do
convenio. Tamén, pór a disposición de
AcuaNorte, antes do inicio das obras, de
forma gratuíta, os terreos necesarios
para a súa execución e que estean xa á
súa disposición por adquirilos, obtido
ou ocupado por calquera título e proce-
der puntualmente ao pago das tarifas
correspondentes de conformidade co
recollido no Convenio.
O financiamento dos traballos ob-
xecto do convenio realizaranse por
AcuaNorte da seguinte forma: con cargo
aos seus fondos propios o 10% do inves-
timento total, sen prexuízo da súa recu-
peración mediante o cobro das tarifas
que se establezan no seu momento, con
subvencións do Fondo Europeo de Des-
envolvemento Rexional (FEDER), nunha
porcentaxe dun 80% e con achegas de
Augas de Galicia do 10% restante que
terán a natureza de subvención e abona-
ranse con cargo á conta 6560 «subven-
cións de capital ao estado», do Programa
de Actuacións, Investimentos e Financia-
mento da «Entidade Pública Empresarial
Augas de Galicia».
Sempre que sexa necesario, Acua-
Norte poderá acudir aos mercados financei-
ros para obter créditos de tesouraría que
permitan financiar os desfasamentos
temporais entre os pagos e os cobros
das fontes de financiamento anterior-
mente descritas. Todo iso entendido en
consonancia co principio de Indemnidade
Económico-Financeira da Sociedade Estatal
polo que a execución, construción e ex-
plotación da infraestrutura hidráulica
non pode supor custo económico nin
compromiso financeiro algún.11
Como garantía do cumprimento das
obrigacións de pago fixadas neste con-
venio, as partes recoñecen a AcuaNorte
a facultade de solicitar ao MAGRAMA
que requira ao Ministerio de Facenda e
Administracións Públicas a efectos de
que este proceda á retención dos créditos
orzamentarios en concepto de participación
nos ingresos do Estado correspondentes á
Xunta de Galicia na cantidade necesaria para
o abono das súas achegas pendentes de pago.
As institucións asinantes asumen as
variacións económicas que se poidan
producir á alza ou á baixa por modifi-
cacións, revisións de prezos, obras com-
plementarias e outras incidencias de
calquera natureza e sexan aprobadas polo
Consello de Administración de acuaNorte.
No entanto, tales variacións non afecta-
rán en ningún caso ao importe máximo
da contribución financeira de acua-
Norte con cargo aos seus Fondos Pro-
pios ou ás subvencións do Fondo
Europeo de Desenvolvemento Rexio-
nal, así como ao importe máximo das
achegas de Augas de Galicia.12
Corresponde a acuaNorte (agora
acuaES) a titularidade da explotación
durante un período de 45 anos, aínda
que convén coa Xunta de Galicia, Augas
de Galicia e Concellos de Ferrol e Narón
que, finalizadas as obras obxecto desta ac-
tuación, poderanse acordar encomendas, á
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:51 Página 14
15
entidade titular do sistema de depuración
da marxe dereita da ría de Ferrol13, da re-
alización actividades de conservación,
mantemento, reposición de elementos
de equipos e operación da infraestru-
tura hidráulica dos «interceptores xe-
rais da marxe dereita da ría de Ferrol»,
nos termos que garantan os dereitos e
posicións das respectivas partes.
Todos os custos directos e indirectos
nos que, no seu caso, incorra acua-
Norte, para a correcta explotación da
infraestrutura hidráulica obxecto do
convenio serán repercutidos vía tarifas.
Entenderase por tarifa o importe a
abonar anualmente polos Concellos
de Ferrol e Narón a acuaNorte, polo sa-
neamento das súas augas residuais,
utilizando a infraestrutura hidráulica
obxecto do presente convenio, e que
terán as seguintes características:
Compoñente fixa. Ten por obxecto
compensar os custos de investimento
financiados con fondos propios de
acuaNorte.
Así o investimento inicial de acuaNorte,
que ascende a 3.761.016 €, ao cabo dos 45
anos transfórmase en 17.035.614,12 €. Isto
quere dicir que a empresa acuaNorte recu-
pera o seu investimento inicial a unha taxa
de actualización financeira do 4,50%.
Compoñente variable. O seu obxecto
é cubrir os gastos de funcionamento,
explotación e conservación da infraes-
trutura hidráulica e calquera outro re-
lacionado cos anteriores como canons,
impostos, indemnizacións, etc., nos
que poden incorrer, no seu caso acua-
Norte. Aquí o convenio non entra a valorar
a canto pode ascender, xa que dependerá
das veces que o sistema de depuración que
se vai a levar a cabo teña avarias ou inci-
dencias e que supoñemos que será bastante
a miúdo por como está deseñado. Isto ob-
viamente terminará supoñendo unha forte
subida no recibo da auga da cidadanía.14
As tarifas anuais repartiranse en
catro trimestres naturais, devengán-
dose o último día de cada período. Os
importes vencidos devengarán o inte-
rese de demora que os artigos 26 e 58.2
da lei 58/2003, 17 de decembro, Xeral
Tributaria prevé para as débedas de na-
tureza tributaria e cuxa determinación
se realiza anualmente en relación coa
correspondente lei de orzamentos xe-
rais do estado, desde a data do incum-
primento até a data do efectivo abono
das cantidades adebedadas.
Os importes das tarifas serán aproba-
das anualmente pola Comisión de Segui-
mento prevista na cláusula nove deste
convenio con anterioridade ao período no
que se devengen, e de acordo coa informa-
ción achegada por acuaNorte, a cal deberá
estar avalada polos informes económicos
auditados.
Como garantía de pago das tarifas, os
concellos de Ferrol e Narón entregarán
copias dos documentos contables referi-
dos á retención de crédito orzamentario
(RC) e facilitará os documentos referidos
á súa autorización e disposición (AD).
Como garantía adicional en caso de falta de
pagamento as partes recoñecen a acuaNorte a
facultade de solicitar ao MAGRAMA que re-
quira ao Ministerio de Facenda e Administra-
cións Públicas, a efectos de que este proceda
á retención dos créditos orzamentarios en
concepto de participación nos ingresos do es-
tado correspondentes ao respectivo concello
na cantidade necesaria para o abono
das súas achegas pendentes de pago.
Esta garantía non será solidaria, po-
dendo exercitarse unicamente respecto
dos ingresos do estado correspondentes
ao concello que incumprise as súas
obrigacións de pago das tarifas no perí-
odo correspondente.
As porcentaxes de repartición das
tarifas entre os Concellos de Ferrol e
Narón serán os seguintes (en atención
aos metros de lonxitude dos intercep-
tores proxectados en cada municipio):
68,31% Concello de Ferrol.•
31,69% Concello de Narón.•
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:51 Página 15
A ría de Ferrol e o seu saneamento · Convenio...
A Comisión de Seguimento prevista
na cláusula IX deste Convenio estará in-
tegrada por sete membros15 que serán
nomeados da seguinte maneira:
Catro a proposta de acuaNorte.•
Ún a proposta da Xunta de Galicia e•
Augas de Galicia.
Ún a proposta do Concello de Ferrol.•
E ún a proposta do Concello de•
Narón.
Os acordos sobre aumento do orza-
mento do convenio, que excedan do
previsto na cláusula I b) , é dicir
37.610.169,49€, deberán ser aprobados
por unanimidade16 pola Comisión de
Seguimento. Nestes supostos, debe-
ranse achegar a xustificación econó-
mica correspondente que acredite a
dispoñibilidade orzamentaria. Os cita-
dos acordos deberán ser ratificados me-
diante a subscrición da oportuna
adenda a este convenio.
Acordo plenario do Concello de Ferroldo 11 de xuño do ano 2012
Previa deliberación, a corporación,
en votación ordinaria e por maioría de
dezanove votos a favor correspondentes
aos señores/as membros dos grupos do
Partido Popular e Socialista, fronte aos
votos en contra correspondente aos se-
ñores/as membros do grupo do Bloque
Nacionalista Galego e dúas abstencións
de Esquerda Unida, acordou aprobar a
proposta.
Nos convenios de colaboración non se realizan•actuacións tendentes a dar publicidade ou apromover a concorrencia de suxeitos distintosdaqueles cos que os convenios se subscriben,polo que baixo a súa aparencia formal adói-tanse tramitar auténticos contratos administra-tivos, eludíndose así a lexislación contractual,ademais da lexislación de subvencións.
Desde o punto de vista da LCSP, acuaES non•é administración pública, polo que os contra-tos que celebra son contratos privados, asíque en canto aos seus efectos, cumprimentoe extinción rexeranse polo dereito privado. Aorde xurisdiccional civil será a competentepara resolver as controversias que xurdan entodas as fases de contrato (preparación, ad-xudicación, efectos, cumprimento e extin-ción), salvo que o contrato estea suxeito porcontía á regulación harmonizada, sendoneste último caso a xurisdición contencioso-administrativa a que se aplicará, pero só nasdúas primeiras fases do proceso de contrata-ción. Neste último caso (se non se suxeita acontratación ao dereito europeo) ademaispermíteselle a acuES aprobar as súas propiasinstrucións que regulen os procedementos decontratación, co único requisito de que estassexan informadas positivamente pola Avoga-cía do Estado.
Os entes instrumentais (aqueles que non son•administración) serven como mecanismos deocultación de débeda pública17, así como axen-cias de colocación de amigos.
O convenio de xestión directa que subscribe•o MAGRAMA con acuES vén ter o espíritodunha encomenda de xestión, figura queestá excluída do ámbito da aplicación daLCSP. A JCCA cuestionou nun informe do ano2009 a idoneidade desta figura no caso de
que o encomendatario non conte cos mediospropios necesarios para realizar o obxectodo contrato e unicamente a súa participaciónse limite a substituír á administración na súaposición de entidade contratante.
Entre as obrigacións de AcuaNorte (agora•AcuaEs), están a de explotar a infraestruturadurante polo menos 45 anos.
O convenio do 14 de Xullo do 2012 recolle•entre as obrigacións do concello de Ferroladaptar o planeamento urbanístico municipalno caso de que sexa necesario e neste caso oconcello de Ferrol non o fixo até a data.
AcuaEs poderá «secuestrar» os orzamentos•municipais para resarcirse da falta de paga-mento do diñeiro que se lle ha de devolver aocabo deses 45 anos de explotación da infraes-trutura e que quintuplica o seu investimentoinicial, xa que os ingresos do concello corres-pondentes á participación nos ingresos do es-tado actúan como aval. O mesmo pásalle áXunta de Galicia pola parte do investimentoque lle corresponde facer.
As tarifas que pagan os usuarios (concello de•Ferrol e Narón neste caso) teñen un compo-ñente fixo (o que hai que devolver a AcuEs) eoutro variable que non se cuantifica xa que de-pende do mantemento e das «incidencias» quepresente o sistema. Se a iso unímoslle unhaxestión semiprivada de todo o sistema unhavez terminado, a subida do recibo da augapode ser estratosférica.
Créase unha Comisión de Seguimento que será•a encargada entre outras cousas de revisar astarifas e onde AcuES ten maioría de represen-tantes cando tan só achega un 10% do prezoda obra (importe que por iba se lle ha de de-volver cunha rendibilidade do 4,5% anual).
Conclusións
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:51 Página 16
Presente e futuro
Notas
1 O convenio asinado o 14 de xullo do 2012 pódeseentender como normativa específica.
2 Os contratos suxeitos a regulación harmonizadason aqueles contratos que quedan sometidos ánormativa comunitaria e, por tanto, a un procede-mento de adxudicación específico axustado aosrequirimentos das Directivas comunitarias moi ga-rantista en materia de contratación. No artigo 13a 17 do TRLCSP enuméranos e son :- contratos de obra por valor igual ou superior a5.000.000 euros.- contratos de subministración por valor igual ousuperior a 200.00 euros.- contratos de servizos das categorías 1 a 16 doAnexo II do TRLCSP, cuxo valor sexa igual ou su-perior a 200.000 euros.-contratos subvencionados por poderes adxudica-dores de forma directa e en máis dun 50 por 100do seu importe, nos casos determinados nesta lei.Estes importes non inclúen o IVE.
3 http://noticias.lainformacion.com/economia-nego-cios-y-finanzas/politica-economica/un-informe-acusa-a-las-autonomias-de-crear-cientos-de-empresas-solo-para-ocultar-deficit_JiVzNzxuhqRbc-vOaF4OwG5/
4 AcuaEs xa ten elaboradas estas instrucións de con-tratación en base ao artigo 191 do TRLCSP e nasque se di, entre outras cousas, que o órgano decontratación é o seu Consello de Administración.
5 No referente a que debemos entender por carácterindustrial ou mercantil o Tribunal de Xustiza dasComunidades, facendo abstracción da forma daentidade e a súa categorización conforme ao de-reito interno, entendeu que o determinante, paraentender que existe o devandito carácter industrialou mercantil é:Que a entidade en cuestión opere en condiciónsnormais de mercadoTeña ánimo de lucro como obxecto principal.Asuma os riscos derivados da actividade.
6 Lei 6/1997, de 14 de abril, de Organización e Fun-cionamento da Administración Xeral do Estado nasúa disposición adicional duodécima di: «1. As sociedades mercantís estatais rexeranseintegramente, calquera que sexa a súa forma xu-rídica, polo ordenamento xurídico privado, salvo
nas materias en que lles sexan de aplicación anormativa orzamentaria, contable, patrimonial,de control financeiro e contratación. En ningúncaso poderán dispor de facultades que impli-quen o exercicio de autoridade pública.2. As sociedades mercantís estatais, con formade sociedade anónima, cuxo capital sexa na súatotalidade de titularidade, directa ou indirecta,da Administración Xeral do Estado ou dos seusOrganismos públicos, rexeranse polo título VII daLei do Patrimonio das Administracións Públicase polo ordenamento xurídico privado, salvo nasmaterias en que lles sexan de aplicación a nor-mativa orzamentaria, contable, de control finan-ceiro e de contratación.»Vemos como se alterna a xurisdición que afecta aoente segundo o tipo de actos dos que esteamos afalar.
7 É unha mágoa que este tipo de obras estean exi-midas de ter un estudo de impacto ambiental, xaque iso levaría á obriga de información á cidada-nía, dando a posibilidade de que se formulasenobservacións ao mesmo parte dos diferentes co-lectivos afectados, podendo así expor alternativasvalidas, tanto desde o punto de vista económico,como técnico, social e ambiental.
8 O 22/03/2013, coincidindo co día mundial deauga (se é que ademais escollen as datas), a Xuntade Galicia, o concello de Ferrol e a empresa Ema-fesa (participada nun 49% por Urbaser, filial am-biental de ACS) subscriben un convenio decolaboración polo cal Emafesa encargarase dostraballos de explotación e mantemento do encorodas Forcadas de maneira indefinida.
9 Posible vulneración da Lei 38/2003 do 17 de No-vembro, que é a Lei Xeral de Subvencións xa quenon se aplican os principios de publicidade e con-correncia na selección da administración benefi-ciaria.
10 No PXOM de Ferrol no artigo 198.3 que fala dosparques urbanos di: «Poderá dispoñerse edifica-cións só para usos de lecer e cultura cunha ocu-pación máxima do dez por cento (10%) da súasuperficie e sen pasar-a altura media da árbore de«porte-tipo» das especies próximas». Evidentemente o tanque de tormentas que vai noParque Pablo Iglesias non ten ningunha destasdúas finalidades e a data de hoxe (14/12/2013) oConcello de Ferrol nin se molestou en modificar
esta normativa municipal para adaptala aoConvenio.
11 Hai que dicir que cando o sector público acode asolicitar un préstamo a unha entidade financeiraesta non ten que dotar a correspondente provisiónante unha hipotética falta de pagamento (o quelle vén moi ben á súa conta de resultados) xa quepara iso modificouse a Constitución no seu artigo135.3. Doutra banda o principio de indemnidadeconómico financeira é o que «blinda» a acuESdunhas hipotéticas perdas, trasladando o risco aoresto dos actores.
12 Vamos, que serán os Concellos de Ferrol e Narónos que terán que facerlle fronte vía tarifas ao serfinanciadas con préstamos bancarios, o que supónunha fonte de negocio para estas entidades.
13 Haberá que estar moi atentos a este momento,xa que aquí é onde pode estar o verdadeiro ne-gocio e encima fala de establecer unha enco-menda de xestión que pode ser unha maneira devulnerar a LCSP como xa se expuxo anterior-mente.
14 O sistema das estacións de regulación/retención/ali-vio levan unhas 70 bombas, o que a parte docusto de mantemento levará un custo enerxéticobrutal, iso sen contar coa estación de bombeoda Cabana que ten que bombear uns 60 metrosas fecais e pluviais que lle cheguen para mandalasá EDAR de Caneliñas. Obviamente todos estescustos repercutiranse nos recibos de auga.
15 AcuES ten maioría de membros custeando unica-mente un 10% da obra.
16 Non fala desta maioría cando se refire á revisióndas tarifas que teñen que pagar os concellos,só di que a información achegada por acuEspara proceder a esta revisión deberá estar ava-lada por informes económicos auditados.
17 Estes entes non están sometidos a unha fiscali-zación previa dos seus gastos por parte da in-tervención xeral ou delegada, se non que o quese lles aplica é un control financeiro a posteriori,unha vez realizado o gasto, co cal os mecanis-mos de control do gasto son moito menoresque na administración. Os responsables destesentes adoitan escusar estas prácticas argumen-tando que repercute nunha «maior axilidade» áhora do gasto.
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:51 Página 17
A ría de Ferrol e o seu saneamento · Aspectos lexislativos...
O principal problema téc-
nico que provoca este defi-
ciente saneamento é o
intento de tratar na esta-
ción depuradora de augas residuais
(E.D.A.R.), practicamente tódalas augas
pluviais dunha poboación. Iso é un cau-
dal imposible de tratar nunha EDAR ,
especialmente en áreas de alta pluvio-
sidade coma Galicia. Tecnicamente pre-
téndese resolver instalando tanques de
tormentas na rede de saneamento, ca-
paces de acomodar os grandes volumes
de auga que son xerados en períodos de
choiva, pero aínda así, é unha técnica
con baixo grao de sustentabilidade , xa
que á maioría destas augas non é nece-
sario tratalas na EDAR debido a que se
requiren uns tanques de dimensións
enormes.
Normativa incumpridaA Ría de Ferrol, pola Resolución do
28 de xaneiro de 2009 ( DOGA do 4 de
febreiro) foi declarada como zona sen-
sible. Por outra banda, o Decreto 19/2011
do 10 de febreiro , polo que se aproban defi-
nitivamente as directrices de ordenación do
territorio , di que as rías (independente-
mente da calificación que teñan) deben
ser obxecto de especial atención e pro-
tección. Polo tanto, para reducir signi-
ficativamente a contaminación que
chega as rías dende as redes de sanea-
mento , débese traballar para controlar
eses fluxos e contaminación da drenaxe
urbana , tanto na orixe como augas
abaixo do sistema de colectores me-
diante as chamadas Técnicas de Drenaxe
Urbano Sostible (T.D.U.S.); tamén deseñar
os sistemas de saneamento e drenaxe
tendo en conta a capacidade de admi-
sión do medio receptor, cumprindo os
requisitos establecidos pola lexislación
de control de emisións e dos obxectivos
de calidade dos sistemas acuáticos. Ade-
mais, débese fomentar a reutilización
de augas residuais tratadas axeitada-
mente aplicándoa a procesos indus-
triais , limpeza de espazos públicos,
regadíos e outras actividades similares.
Neste saneamento non se ten en
conta ningunha das recomendacións
desta normativa nin se aplica ningunha
Técnica de Drenaxe Urbana Sostible, se
non que todo o contrario, polo que será
habitual o vertido directo a ría, como
Aspectos lexislativos do saneamentourbán de FerrolDebido a un retraso nas políticas dos tan necesarios saneamentos urbanos, asdistintas administracións están obrigadas a realizar precipitadamente as obrasnecesarias para a descontaminación do noso entorno e a futura xestión sostibledas augas residuais das cidades. Este atraso reflíctese tamén na lexislación paraaplicar a este tipo de proxectos, o que provocou que a gran maioría dossaneamentos realizados ata agora non fosen eficientes.
«A alternativa máissustentable e
tecnicamente máisavanzada son os Sistemas
Urbanos de DrenaxeSostible (S.U.D.S.), que fan
un aproveitamento eretención de augas
pluviais dun xeito quesimula o ciclo natural daauga sen a realización detratamentos complexos e
non suporíanecesariamente un custo
máis elevado.»
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:51 Página 18
19
Presente e futuro
así se pode apreciar cos cálculos técni-
cos realizados.
O Artigo 2 do Real Decreto
509/1996, del 15 de marzo, de desen-
rolo do Real Decreto-Ley 11/1995, de 28
de decembro, polo que se establecen as
normas aplicables o tratamento de
augas residuais urbanas, e modificado
polo Real decreto 1290/2012, di que se
deben usar os mellores coñecementos
técnicos dispoñibles no proxecto, cons-
trución e mantemento dos sistemas co-
lectores e que deberá realizarse tendo
presente o volume e características das
augas residuais urbanas utilizando téc-
nicas adecuadas que garantan a estan-
quidade dos sistemas e impidan a
contaminación das augas receptoras
polo desbordamento das augas proce-
dentes da choiva. Despois de realizar os
cálculos técnicos dos tanques de tor-
mentas, conclúese que non teñen capa-
cidade (en múltiples circunstancias) de
conter a contaminación causada pola
primeira choiva producida en 20 minu-
tos, como así o determinan para o seu
deseño as normas da British Standard , os
criterios de deseño da Confederación
Hidrográfica Miño - Sil e a norma ale-
mana ATV. Tampouco cumpren coas
(ITOHG) Instrucións Ténicas para Obras
Hidráulicas en Galicia.
O erro de deseño fará que o tempo
de residencia das augas residuais no in-
terior dos tanques de tormentas sexa
moi pequeno antes de verter directa-
mente a ría e incumprirase a normativa
europea (Directiva 91/271/CEE sobre tra-
tamento de augas residuais urbanas) e
o Real Decreto-Ley 11/1995,do 28 de decembro,
polo que se establecen as normas aplicables o
tratamento das augas residuais urbanas,
onde se define no artigo 2 que, antes de
realizar un vertido o medio receptor
hai que reducir un 20% a DBO5 e un
50% os sólidos en suspensión, imposible
de realizar con un tempo de residencia
tan baixo se nos medios físico-químicos
axeitados. Estes vertidos tampouco van
ser tratados con anterioridade para re-
ducir o contido de fósforo e nitróxeno,
con valores límite de vertido moito máis
restritivos en zonas declaradas sensibles
como é a ría de Ferrol.
A Consellería de Medio Ambiente,
Territorio e infraestrutura aprobou o
Decreto 141/2012 , do 21 de xuño, polo que
se aproba o Regulamento marco do Servizo
Público de Saneamento e Depuración de
augas residuais de Galicia, onde, no artigo
5º, punto 1 di que as administracións
desenvolverán accións para a paulatina
substitución de redes unitarias por
redes separativas sempre que sexa po-
sible , garantindo a calidade do pluvial
para o vertido o medio receptor, ou reu-
tilización , sexa mediante a aplicación
de técnicas de drenaxe urbano sostibles
en orixe ou ben estruturais. Non só non
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:51 Página 19
A ría de Ferrol e o seu saneamento · Aspectos lexislativos...
se ten en conta este punto, senón que
se proxecta todo o oposto, convertendo
redes separativas en redes unitarias.
Tampouco se ten en conta a mellora da
calidade de augas pluviais , xa que non
se aplica absolutamente ningunha téc-
nica de drenaxe urbano sostible.
No Artigo 9, punto 1, apartado c)
(prohibicións e limitacións) di que está
prohibida a descarga de augas pluviais
ao sistema de saneamento cando poida
adoptarse unha solución técnica alter-
nativa.
«Neste saneamentopódense tomar
multitude de técnicaspara minimizar asverteduras de augas
pluviais cara o sistema enon se adoptaabsolutamenteningunha.»
Tamén no mesmo Artigo e punto
pero no apartado d) prohibe expresa-
mente a vertedura de augas brancas
ao sistema, ou sexa, as augas que non
foron sometidas a ningún proceso de
transformación, de xeito que o súa po-
tencial capacidade de perturbación do
medio ambiente é cero (0) , por exem-
plo, augas subterráneas, augas superfi-
ciais ou de fontes e mananciais, ríos,
auga para rega ou as augas proceden-
tes da rede de abastecemento. No tan-
que de tormentas «Esteiro 2»,
canalízase completamente o leito do
río do Tronco para o interior do tan-
que, conducíndoo así pola rede de sa-
neamento e canalizando tamén as
augas de todos os mananciais que se
atopan baixo numerosas edificacións
da cidade e que desembocan no río do
Tronco. Con esta medida estanse a usar
técnicas de dilución de contaminantes
para intentar alcanzar os valores lí-
mite de vertido, isto incorre en múlti-
ples irregularidades.
Este Decreto 141/2012 dá de prazo
ós Concellos ata o 26 de xullo de 2014
para realizar os traballos necesarios
para adaptar os seus sistemas de sane-
amento a esta normativa. O Concello
de Ferrol é moi evidente que non vai
cumprir coas súas obrigas xa que a
26 de Xullo de 2014 non vai tomar
ningunha medida para eliminar do sa-
neamento as augas brancas, nin reali-
zar obras que minimicen as augas das
escorrentías pluviais ou converter
redes unitarias en separativas como si
ten obriga, se non que con estas obras
tal e como están proxectadas van facer
todo o contrario. O rematar as obras do
saneamento, estarase a incumprir a lei
realizando uns proxectos que non se
deberon levar a cabo. Malgastando di-
ñeiro público.
Neste proxecto faise en moitos
puntos caso omiso o Estudo de Im-
pacto Ambiental que presentaron, in-
cluso sendo un Estudo moi pobre no
seu contido. Por exemplo, unha das
medidas correctoras para minimizar
os impactos ambientais será manter as
zonas verdes do casco urbano; é de so-
bras coñecido que practicamente todos
os tanques de tormentas vanse cons-
truír en zonas verdes, incumprindo
tamén o Plan Xeral de Ordenamento
Municipal.
Isto probablemente é un preám-
bulo, de sancións por parte da Unión
Europea e de moitos máis anos de
obras do saneamento, que os cidadáns
van ter que aturar.
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:51 Página 20
21
Presente e futuro
O modelo que se utilizará
será o actual de rede uni-
taria onde se mesturan asaugas fecais coas pluviais.
Acusamos á administración de que de-
bido ao seu desleixo e á súa falta de pre-
visión-planificación botaron por terra o
previsto no Plan Xeral de Ordenación
Municipal (PXOM) de Ferrol onde se
esixe o uso de rede separativa con ob-xecto de dotar á cidade dunha rede de
saneamento sustentable. O proxecto ac-
tual botou por terra todo o traballo re-
alizado até agora por promotores,
arquitectos, cidadáns e técnicos de ur-
banismo. Con este proxecto hipoté-
canse os plans de futuro que tiñamos
previstos implantar na nosa cidade e
que nos levarían a gozar dun sistema
máis eficiente desde o punto de vista da
sustentabilidade.
«A ‘rede unitaria’ éunha infraestrutura quese compón de colectores
únicos onde semesturan as augasresiduais/fecais coas
pluviais, un sistema nonaceptado polo PlanXeral de OrdenaciónMunicipal actual deFerrol (Artigo 178).»
Observamos tamén que non se tivo
en conta a especial consideración da
nosa ría como ZONA SENSIBLE da costa
continental. Sorpréndennos as voces
que xa se escoitan de que é mellor seguir
tal como está desenvolvido o proxecto
xa que se se demorase, para mellorar a
eficiencia e sustentabilidade do sistema,
poderían perderse as axudas dos fondos
FEDER da UE. Esta posición, un tanto de-
rrotista, demostra en si mesma un fra-
caso total dos responsables e doutros
voceiros. Tampouco parece molestarlle
ao concello de que o proxecto non cum-
pra coa esixencia da PXOM. O capítulo
178. Rede de saneamento, di:
1. O saneamento realizarase normalmente
polo sistema separativo, ben puro ou
admitindo coas augas residuais unha
proporción limitada das de chuvia, de
maneira que o resto destas vertan direc-
tamente nos arroios naturais, que debe-
rán ter asegurada a súa continuidade
ata unha canle pública.
Por outra banda tampouco se consi-
derou o esixido no Plan de Control de
Verteduras de AUGAS DE GALICIA
(http://augasdegalicia.xunta.es/docs/7/7.
6/Plan%20Control%20Verteduras.pdf )
onde establece o seguinte en relación
coas verteduras ás augas continentais
ou costeiras:
«O concepto de vertedura recóllese non
artigo 100 do Real Decreto Lexislativo
1/2001, de 20 de xullo, polo que se
aproba o texto refundido da Lei de Augas:
Considéranse vertidos os que se realicen
directa ou indirectamente nas augas
continentais ou de terra ao mar, así
como no resto do dominio público hi-
dráulico, calquera que sexa o procede-
mento ou técnica empregada. Queda
prohibido, con carácter xeral, o vertido
directo ou indirecto de augas e de pro-
dutos residuais susceptibles de conta-
mina-las augas continentais, costeiras,
Análise sobre o proxecto de saneamentodenominado como "integral"
Como resumo das reunións mantidas entre asociacións ecoloxistas e veciñais da ríade Ferrol fíxose unha análise sobre o proxecto de saneamento denominado como
«integral» das poboacións de Ferrol - Narón e Neda co obxecto de dar a coñecer afilosofía de traballo do sistema adoptado e a conexión das redes dos diferentes
barrios co interceptor xeral que se vai a construír para conducir as vertedurasresiduais (fecais e pluviais) á EDAR situada na zona do Cabo Prioriño.
Gráfico 1. Esquema dos difrentes tipos de redes
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:51 Página 21
22
A ría de Ferrol e o seu saneamento · Análise sobre o proxecto...
de transición ou subterráneas; ou cal-
quera outro elemento do dominio pú-
blico hidráulico, salvo que se conte coa
previa AUTORIZACIÓN administrativa.»
Non cremos que AUGAS DE GALICIA
autorice para sempre a vertedura ma-
siva de augas fecais á ría de Ferrol que
con toda seguridade sucederanse coas
disposicións deste proxecto.
«Augas de Galicia nonpermite a vertedura á ríade augas e de produtosresiduais susceptibles decontaminar as augas
continentais oucosteiras.»
Para maior decepción, a técnica de
retención de augas pluviais desenvol-vida para os sistemas de redes unitarias
non foi, aparentemente, aplicada neste
proxecto xa que 1º) o volume asignado
a cada tanque non responde a un crite-
rio común baseado nas superficies im-
permeables afectadas e 2º) a
disposición dos mesmos en canto á súa
localización e á situación dos alivios é
errónea, ao noso entender, pois debera
ser a través dun rebose na parte alta
dos tanques para evitar «tentacións» de
aperturas incontroladas e nada xustifi-
cadas dos aliviadoiros dos que logo fa-
laremos.
Aínda que o trazado do interceptor
principal do saneamento condiciona a
localización dos tanques de regulación
o proxectista deste sistema de sanea-
mento colocou estes tanques en lugares
máis fáciles, problemáticos, antisociais
e por suposto menos custosos xa que o
normal e lóxico sería utilizar os terreos
máis espazosos e próximos ao mar e
non nos poucos lugares de entretemento
que dispón a cidade. Non entendemos
como non se situaron nos terreos ocio-
sos da estación de C.I. da Armada (lin-
deiros con Navantia) e da escola Escaño,
pois ademais a Armada tamén gozará
do servizo da EDAR e dunha ría limpa
ao que non cremos que se poida negar.
Convidouse á Armada a que colaborase
neste sentido?
Tanques de tormentas Anti-DSU e osaliviadoiros
A denominación de tanques de tor-
menta aos tanques previstos neste pro-
xecto non parece corresponder á
definición que se lles dá no sector de-
bido á escasa capacidade de retención
de auga de choiva e á súa disposición in-
terior. Tampouco correspondería ao
que adoitan denominarse como tan-
ques anti-DSU (anti-Descargas de Siste-
mas Unitarios). Ambos os tanques
(tormentas e anti-DSU) son infraestru-
turas da rede de sumidoiros consisten-
tes nun depósito dedicado a capturar e
reter a auga de choiva, sobre todo
cando hai precipitacións moi intensas,
para enviala posteriormente á depura-
dora unha vez que minore a tormenta.
Segundo a práctica e técnicas do
sector a choiva retida, para enviar pos-
teriormente á EDAR, sería a correspon-
dente aos primeiros 20 a 30 minutos.
«Os tanques de tormentae anti-DSU son
infraestruturas da rede desumidoiros consistentesnun depósito dedicado acapturar e reter a auga dechoiva, sobre todo candohai precipitacións moiintensas, para envialaposteriormente á
depuradora unha vez queminore a tormenta.»
Neste proxecto non se dá esta cir-
cunstancia porque a auga da choiva
apenas se retén nos tanques (e ademais
mesturada coas descargas de fecais) e
que pola localización dos reboses (ali-
vios) de emerxencia, son susceptibles
de derivar directamente ao mar cando
máis conveña ao operador do sistema.
Estes dispositivos destinados a laminar
os caudais máximos de choivas son vi-
tais nas áreas urbanizadas onde se pro-
duciu unha impermeabilización masiva
das concas.
Segundo a documentación do pro-
xecto,
O comportamento pluviométrico medio
da zona de análise, estando a precipita-
ción total do ano escollido comprendida
entre o 90% e o 110% da precipitación
media anual dunha serie de 10 anos
consecutivos.
Con todo temos que facer un co-
mentario respecto diso no sentido de
que cando se deseña un sistema de
condutos, tanques, estacións de bom-
beos, etc. non se adoita considerar a
media senón os escenarios punta. Sería
lóxico pensar que por esta razón e
porque estamos a ver un claro cambio
na meteoroloxía da zona unha dimen-
sión dos volumes dos tanques para
reter os primeiros 20 a 30 minutos de
choiva, que son os que máis contami-
nantes arrastran tales como: residuos
animais (achegan bacterias, virus e nu-
trientes), residuos sólidos, tráfico rodado
(metais pesados, aceites, etc.), erosión
do pavimento, desgaste de fachadas e
corrosión de cubertas (Cu, Pb, Zn), ac-
tividades agrícolas e de xardinaría (fer-
tilizantes, pesticidas, etc.), superficies
non protexidas e terreos en obras (se-
dimentos), etc. Ademais non debemos
deixar de considerar que estas augas
pluviais veñen acompañadas de augas
fecais.
«O tempo de retencióndas augas pluviais deberáser os primeiros 20 a 30minutos de choiva e o
volume de retención seráigual á auga caída neseintervalo de tempo
segundo veremos máisadiante.»
En relación cos volumes dos tan-
ques a documentación do proxecto di:
A superficie total incluída no modelo
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:51 Página 22
23
Presente e futuro
(4391 hectáreas), e definida a tipoloxía
global das concas, considerouse a apli-
cación dun factor de 0,30 para a apro-
ximación inicial ás hectáreas netas do
modelo (aproximadamente 1500 hec-
táreas netas); esta aproximación inicial
foi utilizada para delimitar os rangos de
simulación que adoptaremos para o vo-
lume total de regulación. Considerando
un límite máximo de regulación da
orde de 100 m3 por hectárea neta, ob-
temos un volume neto máximo de re-
gulación de 150.000 m3.
Na Táboa 1 que segue e sen consi-
derar os tanques de regulación de In-
xerto 1, Freixeiro, Neda, CIS A Cabana,
A Malata 1 e A Malata 2 (cuxos datos
non dispomos) o volume de regulación
citado nas diversas partes da Memoria
do Proxecto é de soamente 20.500 m3,
valor moi afastado dos 150.000 m3
asignados polo proxecto.
Facemos unha mención especial
ao volume de regulación da «A Rana»
xa que segundo a información dispo-
ñible este volume é moi reducido (to-
mado do volume bruto do tanque)
porque se decidiu utilizar o interceptorcomo volume de retención para esta
zona, quizais motivado a que as verte-
duras da zona se fan ao longo deste in-
terceptor que discorre ao longo da rúa
Irmandiños ou ben porque é máis eco-
nómico. Unha solución fácil pero, ao
noso entender contraproducente, pois
podería supor un obstáculo para a cir-
culación das verteduras que proceden
augas arriba da «Rana» desde o outro
extremo do interceptor (Neda). Esta é
quizá una das partes máis conflitivas
do proxecto. É posible que esta sexa a
razón de dotar á «Rana» de dous alivia-
doiros de dimensións considerables
(dous reboses de 1.800 mm. de diáme-
tro).
De nada vai servir o traballo reali-
zado nos tanques situados augas arriba
se logo téñense que abrir, por proble-
mas de fluidez, os aliviadoiros da
«Rana». Como dato significativo resalta-
mos que o caudal máximo previsto de
chegada á «Rana» será de 13 m3/s cando
a saída cara á Estación de bombeo da
Cabana está limitada a 5 m3/s.
Na Táboa 2 móstranse os tempos de
enchido dos tanques (considerando que
se atopan baleiros) na condición de cau-
dais máximos en tempo de choiva e vo-
lumes de regulación que se citan no
proxecto. Excepto no caso do tanque de
Cadaval os tempos de enchido están
moi por baixo do recomendado polo
sector (20 a 30 minutos). Este tempo re-
duciríase se os tanques estivesen parcial-
mente cheos.
Os tanques anti-DSU son unha solu-
ción aceptada para os sistemas unita-
rios pois teñen a vantaxe de poder
regular as verteduras cara á EDAR
aínda que pola contra adoitan achegar
os seguintes inconvenientes: Son in-
fraestruturas custosas de situar, cons-
truír e manter. Se non se deseñan e
constrúen ben ou non se manteñen
adecuadamente poden xerar proble-
mas sociais e ambientais (malos chei-
ros, reboses e suciedade). Na España
húmida adoitan desbordarse ante choi-
vas persistentes.
Na documentación do proxecto
lemos:
A modelización do Sistema de Sanea-•
mento de Ferrol-Narón realizouse co
programa de cálculo Infoworks. A partir
do modelo de rede definido no conve-
nio «Estudo da contaminación bacte-
riana na ría de Ferrol para diferentes
escenarios da rede de saneamento» in-
troduciuse o hietograma de deseño de
10 anos de período de retorno.
Para cumprir cos obxectivos de calidade•
Táboa 1. Volume de regulación nas diversas zonassegundo a Memoria do Proxecto de Saneamento
ZonaVolume
RegulaciónNota: 618 Ha. Vol.máx. 100 m3/Ha.
Rana 400 8.280
Esteiro 1 700 880
Esteiro 2 1.700 6.600
Caranza 1 1.000 3.000
Caranza 2 300 690
Caranza 3 300 910
Montón 700 2.240
Gándara 1.000 3.600
Inxerto 2 4.100 15.100
Cadaval 10.400 20.500
TOTAL 20.500 61.800
Táboa 2. Tempos de enchido dos tanques na condición de caudais máximos en tempo de choiva e volumes de regulación
Zona Ha. netasVolume
Regulacións/plano m3
Volume deTanques s/memoria m3
Caudal máx.Tempo seco m3/s
Caudal máx.Tempo choiva
m3/s
Tempo de enchidomin.
Caudal máx.rebosaiento m3/s
A Ranita 82,8 400 1.500 0,12 11 colector 6
Esteiro 1 8,8 700 1.950 0,02 1,5 9,6 1,21
Esteiro 2 66 1.700 8.400 0,07 8,06 3,8 7,38
Caranza 1 30 1.000 2.700 0,18 3,97 5,9 2,84
Caranza 2 6,9 300 800 0,01 1,12 6 0,83
Caranza 3 9,1 300 800 0,01 1,12 4,9 1,02
Montón 22,4 700 2.600 0,0185 2,89 4,4 2,66
Inxerto 2 151 4.000 10.700 0,115 16,3 4,2 16
Gándara 36 1.000 1.500 0,08 4,69 3,6 4,63
Cadaval 205 10.400 17.000 0,15 8,38 25,2 6,86
TOTAL 618 20.500 39.450 0,77 59,03 49,43
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:51 Página 23
24
A ría de Ferrol e o seu saneamento · Análise sobre o proxecto...
na Ria de Ferrol, definíronse no modelo
un total de 16 sistemas infraestruturas de
control e tratamento de reboses ou dis-
positivos anti-DSU. A tipoloxía é similar
en todas as solucións, nas que se expo-
ñen depósitos de detención ou «tanques
de tormentas», a excepción do sistema
de «A Rana», na zona do Barrio da Ma-
dalena en Ferrol, onde se realiza un al-
macenamento no colector interceptor e
un colector paralelo de nova construción.
Entendemos que pivotar o sistema
de saneamento da ría de Ferrol me-
diante o programa Infoworks non é o ade-
cuado polas seguintes razóns:
Non existen referencias normativas•
para impor uns estándares de calidade.
(Entendemos que considerar soamente
as bacterias e-coli é insuficiente).
Non se mostra un modelo de calidade da•
rede de saneamento.
Falta de xustificación de cumprimento•
coa norma UNE-NE 752 citada na ITOHG-
SAN 1/5, para unha concepción de rede
de saneamento como sistema integral.
De calquera forma a utilización do
programa Infoworks neste proxecto, en
base aos datos citados na documenta-
ción técnica, lévanos a dubidar da súa
validez debido a:
O nº de habitantes considerados é moi•
baixo (74.696 habitantes cando deberan
ser uns 135.000)
Non se estimou o cómputo total en ter-•
mos de habitantes equivalentes (H-e).
Non se estimaron nin as verteduras da ri-•
beira sur da ría nin os de estaleiros/de-
fensa.
A determinación de Ha. netas imperme-•
ables é incoherente.
Polo anterior entendemos que sería
máis oportuno, para garantir o sanea-
mento da ría, proceder mediante a alter-
nativa máis efectiva e sinxela
restrinxindo o nº de verteduras e reter
un volume de choivas por riba do 90%
tal como establece a norma CITHOG -
SAN - 1/5 emitida pola Xunta de Galicia
(Consellería de Medioambiente).
«Nº máximo devertidos/ano ao medioreceptor entre 15 a 20.
Volume máximo de augade choiva vertida aomedio de 10 a 15%»
Nas imaxe do Gráfico 2 que seguen
pódense apreciar uns novos tanques de
retención para redes unitarias que ofre-
cen as seguintes características de efi-
ciencia na separación de fecais e fluviais.
Na imaxe da esquerda móstrase o
tanque de fecais (medio cheo) que se
encherá e baleirará en épocas de
tempo seco ou con pouca choiva. O
tanque da esquerda estaría practica-
mente baleiro até a chegada de choivas
torrenciais. Tal e como se mostra na
imaxe da dereita este tanque de plu-
viais encherase durante os primeiros
20 a 30 minutos e unha vez cheo rebo-
sará ás canles ou ribeiras do mar por
unhas aberturas situadas na súa parte
Gráfico 2. Tanques de retención para redes unitarias
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:51 Página 24
25
Presente e futuro
alta. Estes reboses levarían moi pouca
contaminación por conter auga de
choiva máis as fecais do momento.
Esta solución permitiríanos poder
utilizar os tanques no caso de que se lo-
grase implantar no futuro un sistema de
saneamento mediante redes separativas.
Os aliviadoiros son dispositivos que
permiten, en redes unitarias, a deriva-
ción do caudal que excede da capacidade
de transporte da rede de saneamento ou
da capacidade de tratamento da estación
depuradora, a outros puntos da rede, á
canle receptora ou cara a instalacións de
almacenamento temporal. Por esta
razón o seu uso nas redes de tipo unita-
rio deberá ser minimizado ao máximo
mediante maiores tanques de retención.
Nalgunhas confederacións hidrográ-
ficas a implantación dos aliviadoiros en
redes unitarias de saneamento admí-
tense, de forma provisional e mediante
autorización expresa, verteduras diluídas
ao medio receptor. Segundo o CEDEX(Centro de estudos e experimentación de
obras públicas) os Aliviadoiros en tanquesde saneamento poden producir impor-
tante contaminación no medio receptor,
polo que, salvo casos excepcionais, non
deberían colocarse nos sistemas unita-
rios urbanos. Esta é a clave e o modelo a
seguir en redes unitarias ao non poder
separar as fecais das pluviais.
É desexable que os aliviadoiros situa-
dos entre as incorporacións das redes de
saneamento unitarias urbanas (concas) e
os interceptores principais estean dotados
dun tanque de retención (tormentas) pre-
vio ao elemento de alivio, deseñado de tal
modo que se evite a vertedura ás canles
públicas das primeiras augas de choiva,
en xeral, altamente contaminadas.
«Os aliviadoiros sonaberturas situadas nostanques a unha altura
definida pola capacidade deretención do tanque quefuncionan a modo de
rebose unha vez que a augade choiva alcance esa alturade consigna. Serven taménpara operar como método
de desaugadoiro deemerxencia.»
Se observamos no alzado seccio-
nado do tanque de retención de Esteiro
2 (Gráfico 3), as verteduras de tempo
seco e chuvioso mestúranse nun só tan-
que. O volume de deseño deste tanque
é moi reducido para a conca á que se
destina, e para maior despropósito a lo-
calización do rebose sitúase a media al-
tura do tanque reducindo aínda máis o
volume de retención.
Segundo o Real Decreto 1290/2012,
no seu Artigo 259 ter. Desbordamentos
de sistemas de saneamento en episo-
dios de choiva:
e) Co fin de reducir convenientemente a
contaminación xerada en episodios de
choiva, os titulares de verteduras de
augas residuais urbanas terán a obriga-
ción de pór en servizo as obras e insta-
lacións que permitan reter e evacuar
adecuadamente cara á estación depu-
radora de augas residuais urbanas as
primeiras augas de escorrentía da rede
de saneamento con elevadas concen-
tracións de contaminantes producidas
nos devanditos episodios.
A modo de exemplo mostramos o
tanque de tormentas que se está constru-
índo en Etxebarri (Biscaia) e que segundo
nota de prensa do día da súa presenta-
ción indícase o que segue:
Os núcleos antigos funcionan cun sis-
tema unitario, é dicir, que as augas fe-
cais e as de choiva discorren polas
Gráfico 3. Alzado seccionado do tanque de retención de Esteiro 2
Gráfico 4. Construción do tanque aliviadoiro a carón do río Nervión
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:51 Página 25
26
A ría de Ferrol e o seu saneamento · Análise sobre o proxecto...
mesmas tubaxes. Así, nos meses de choi-
vas torrenciais, as redes de saneamento
non dan abasto. Cando isto ocorre, abren
os chamados aliviadoiros. Por eles escá-
panse os residuos mesturados coa auga
de choiva, que van parar á canle e sen
tratar. O Tanque de tormentas terá
70.000 metros cúbicos de capacidade
que sumados os 30.000 metros cúbicos
do túnel que conecta a zona de Basauri e
Galdakao en total disporase de 100.000
m3 de capacidade total de retención.
No Gráfico 4 apréciase a construción
deste tanque e o río Nervión ao seu lado.
Por último citamos a norma alemá
ATV-128 onde sinala unha metodoloxía
baseada no principio que a contamina-
ción vertida polo tanque de tormenta máis
a vertida pola estación de depuración co-
rrespondente ao caudal de choivas non
debe ser superior á contaminación produ-
cida por un sistema separativo de auga
pluvial, a nivel de valores medios anuais.
Os datos de partida do proxecto de
saneamento
Os datos de partida para fixar os
caudais de saída (envío cara á EDAR) do
modelo, foron extraídos do anexo de es-
tudo de caudais do proxecto de «Cruce
e impulsión da La Malata» (Depuración
e Vertedura de Ferrol). Consideráronse
as condicións para o ano horizonte
(2026) nas que se consideran os seguin-
tes habitantes e dotacións:
Os datos de partida para o proxecto
son:
74.696 habitantes, para o 2008 (non se•
apreciou o manexo do concepto de ha-
bitante equivalente (h-e) nas valoracións
realizadas no proxecto).
130.000 habitantes para o ano hori-•
zonte (2026)
A dotación de auga residual (consumo-•
perdas) é de 250 l/h/d na actualidade, e
de 350 l/h/d no futuro.
O consumo industrial establécese como•
unha dotación de 0,4 l/s/Ha nas zonas
consolidadas, e de 0,15 l/s/Ha para as
non consolidadas. Na situación de fu-
turo, toda a área industrial considerouse
como consolidada.
Adóptase un factor caudal punta de 1,5.•
Observamos que este factor Cp é o in-
dicado para poboacións moi grandes e
segundo outros proxectos para cidades
do tamaño de Ferrol-Narón, este factor
Cp é de 2,4 a 3 o que podería afectar as
bombas de fecais e fluxos considerados
no proxecto (ver cadro de UNE-NE-752).
O caudal de envío á EDAR en tempo de•
choiva fíxase en 6.5 m3/s.
Considérase un límite máximo de regu-•
lación da orde de 100 m3 /Ha. Neta.
(4.391 hectáreas - aprox. 1.500 hectá-
reas netas)
No proxecto saliéntase a condición
limitante da estación de bombeo da Ca-
bana cando lemos o seguinte parágrafo:
Impúxose como condición de cálculo•
respectar a capacidade actual do colec-
tor interceptor. Con esta condición o
caudal máximo circulante polo tramo
limitante é 1.35 m3/s, o que restrinxe
os caudais de bombeo que entran no
interceptor augas arriba desta zona. O
resto de tanques envían á EDAR os
5.15 m3/s restantes até o total de 6.5
m3/s admitidos. (O colector limitante
está situado na parte posterior do cen-
tro comercial de Alcampo e non se vai
substituír por outro de maiores dimen-
sións tal e como sería máis conveniente
tecnicamente. Nesta zona está previsto
recibir un caudal máximo en tempo
chuvioso de 16,3 m3/s un caudal moi
superior ao máximo posible de circula-
ción nese colector limitante de 1,35
m3/s o que supón uns reboses impor-
tantes (no cadro que segue sobre 42)
non permitidos pola ITOHG).
Entendemos que esta restrición de
bombeo na Cabana foi un factor que
impediu dotar ao sistema de sanea-
mento dunha solución máis adecuada
desde o punto de vista do seu deseño
que permitise un funcionamento inte-
gral máis efectivo e sustentable
«O caudal máximo deenvío á EDAR (Estaciónde Bombeo da Cabana)en tempo de choivalimítase a 6,5 m3/s.»
Xustificacion da opción tomada no
proxecto
Como citamos anteriormente nos
novos proxectos de redes de sanea-
mento é práctica normal, desde o punto
de vista do medio ambiente, establecer
preferentemente redes separativas para
Táboa 3. Caudais punta de deseño de augas domésticas
País Caudal punta de deseño Comentario
Dinamarca4 l/s a 6 l/s por cada 1.000habitantes
Dependendo do tamaño da zona de captación,excluíndo do 50% o 100% para a marxe deinfiltración
Francia (1,5 a 4,0) x caudal doméstico
1,5 a 4,0 é o coeficiente de punta,dependendo da situación da rede desumidoiros, do seu pendente, do seu tamaño edo tamaño da cidade
Alemania4 l/s por cada 1.000habitantes
Para o deseño de redes de sumidoiros.Marxe adicional para a infiltración, caudais nondeseñados
4 l/s por cada 1.000habitantes ou 200 l/habitantepor día
Para o deseño de traballos de tratamento epara o tratamento de augas de tormentas
Países Baixos - 10% do caudal diario
Portugal (2,0 a 5,0) x caudal doméstico -
Suiza6 l/s a 7 l/s por cada 1.000habitantes
8 l/s a 10 l/s por cada 1.000 habitantes, confrecuencia utilizado para incluír a marxe paracaudais comerciais
Reino Unido Hasta 6 x caudal domésticoDependendo da zona de captación. Marxeadicional para infiltración
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:51 Página 26
27
Presente e futuro
augas residuais e pluviais. En caso de
redes unitarias se xustificaría a solución
que se adoptase, especialmente nos ali-
viadoiros, en función dos riscos poten-
ciais que poden producirse no dominio
público hidráulico. Isto é o que se ma-
nexa nas enxeñarías do sector.
Segundo o proxecto de sanea-
mento, o interceptor ten un tramo es-pecialmente limitante na zona da
recta de Alcampo debido á súa xeome-
tría e a pendente da zona. Desta forma
consideráronse para os cálculos dous
grupos de tanques diferenciados:
1) TANQUES ESTE, cuxa incorporación de
caudal ao colector interceptor atópase
augas arriba do tramo limitante (In-
xerto 2, Inxerto 1, Polígono da Gán-
dara, Cadaval, Freixeiro e Neda). O
caudal dos seus bombeos está restrin-
xido e os seus volumes son consecuen-
temente maiores.
2) TANQUES OESTE, composto polo resto
de tanques, cuxos caudais de desvío á
EDAR non se ven restrinxidos por aquel
Táboa 4. Volumes do tanque para cada unha das modelizaciones estudiadas
ESCENARIO
1 2 3 4 5 6
Cis Galicia 560 950 950 950 950 950
La Malata 670 1100 1100 1100 1100 1100
La Malata 2 2400 4000 4000 4000 4000 4000
La Rana 2200 3650 3650 3650 3650 3650
Esteiro 1 400 700 700 700 700 700
Esteiro 2 1100 1800 1800 1800 1800 1800
Caranza 1 400 650 650 650 650 650
caranza 2 115 200 200 200 200 200
Caranza 3 125 210 210 210 210 210
Montón 350 600 600 600 600 600
Inxerto 2 2300 3850 9500 12250 21600 24700
Inxerto 1 1000 1600 4000 5150 9000 10300
Pol. Gándara 500 800 2000 2600 4500 5200
Cadaval 10000 10000 35000 40000 40000 50000
Freixeiro 4000 4000 12000 15000 15000 30000
Neda 650 1000 2000 2000 2000 3000
Total Volumen (m3) 25000 35000 78000 91000 105000 137000
Volumen por superficie neta(m3 /Ha neta)
21.50 28.10 61.80 71.31 83.20 108.6
Táboa 5. Caudais enviados cara ao interceptor e características das verteduras en cada un dos sistemas analizados (GEAMA, 2010)
Caudais de saída de cada depósitoCaudais enviadas cara aointerceptor xeral (m3/s)
Número de vertedurascara ao medio receptor no
ano medioVolume vertido no ano
medio (m3)Q punta (m3/s) Q máximo (m3/s)
Cis Galicia 0.021 0.354 -- 23 10740
La Malata 0.027 0.414 -- 20 7700
La Malata 2 0.093 1.510 1.510 20 3800
La Rana (1) -- 4.990 -- 2 722
Esteiro 1 0.021 0.254 0.254 19 2800
Esteiro 2 0.066 0.680 0.680 17 3006
Caranza 1 0.022 0.608 0.608 18 3160
Caranza 2 0.007 0.071 -- 20 2365
Caranza 3 0.007 0.078 -- 21 2512
Montón 0.018 0.214 -- 20 2603
Inxerto 2 0.115 0.257 0.257 42 551692
Inxerto 1 0.021 0.107 0.157 19 2800
Pol. Gándara 0.019 0.054 0.054 26 3548
Cadaval 0.532 0.930 0.930 30 89133
Freixeiro 0.012 0.310 -- 15 62705
Neda 0.010 0.027 -- 38 52269
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:51 Página 27
28
A ría de Ferrol e o seu saneamento · Análise sobre o proxecto...
tramo (CIS Galicia, A Malata 1, A Ma-
lata 2, «A Rana», Esteiro 1, Esteiro 2,
Caranza 1, Caranza 2, Caranza 3, Mon-
tón). A capacidade do interceptor per-
mite un caudal de bombeo folgado
nestes tanques e, por tanto, un volume
menor.
O proxecto recolle unhas análises
de contaminación mariña mediante a
modelización da contaminación bacte-
riana na ría de Ferrol para diferentes
escenarios de volumes de tanque na
rede de saneamento de Ferrol, Narón
e Neda.
Os escenarios avaliados foron seis
(6) nos que se deron diferentes volu-
mes aos tanques de cada lugar (de
menor a maior). Estranounos que só
fosen modificados, de forma substan-
cial, os volumes dos tanques enmarca-
dos nun cadro vermello e os demais
(zona oeste) apenas se incrementou o
seu volume.
Nesta avaliación estudouse a con-
centración de coliformes en 29 puntos
da Ría, distribuídos en función da zo-
nificación de usos e búscase que a con-
centración de coliformes sexa inferior
a 100 ucf/100ml un 90% do ano nas dis-
tintas zonas de control.
A Táboa 5 está sacada do documento
«Modelizacion e deseño dos depósitos de
retención do sistema de saneamento de
Ferrol-Narón-Neda». Nela preséntase unresumo cos caudais punta e máximo do
sistema en cada estación, os caudais de-
rivados cara ao interceptor xeral e o nú-
mero e volume vertido cara ao medio
receptor (en total 350). A xustificación da
solución adoptada en canto aos volumes
dos tanques pódese atopar no Informe
do «Estudio de contaminación bacteriana
en la ría de Ferrol para diferentes esce-
narios de la red de saneamiento».
Na Táboa 6 temos recollido os cau-
dais máximos de entrada en cada tanque
e as verteduras máximas esperadas. En
xeral, cando se rexistren tormentas im-
portantes apréciase que case a totalidade
Táboa 6. Caudais máximos de entrada e verteduras máximas esperadas en cada tanque
Caudal máx. entrada m3/s Caudal máx. aliviado m3/s
Rana 11 6
Esteiro 1 1,5 1,21
Esteiro 2 8,06 7,38
Caranza 1 3,97 2,84
Caranza 2 1,12 0,83
Caranza 3 1,12 1,02
Montón 2,89 2,66
Gándara 4,69 4,63
Inxerto 2 16,3 16
Cadaval 8,38 6,86
Táboa 7.
Intensidade Acumulación nunha hora
Débil entre 0,1 y 2 mm
Moderada entre 2,1 y 15 mm
Forte entre 15,1 y 30 mm
Moi forte entre 30,1 y 60 mm
Torrencial máis de 60 mm
Gráfico 5. Precipitación rexistrada na zona desta actuación, o día 21 de outubro do 2013enfocando o estudo a dúas áreas (500 Ha e 1.000 Ha)
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:51 Página 28
29
Presente e futuro
da auga recollida aliviarase ao medio re-
ceptor (ría de Ferrol).
A precipitación escollida para a
análise é a comprendida entre o 90%
e o 110% da precipitación media anual
dunha serie de 10 anos consecutivos.
Entendemos que esta hipótese de cál-
culo non corresponde coa práctica
normal en enxeñaría pois se adoita
definir o tamaño das instalacións to-
mando como dato básico os momen-
tos punta ou de máximos caudais a
prever no sistema.
Se tomamos como dato obxectivo
a precipitación rexistrada na zona
desta actuación, o día 21 de outubro
pasado, (20 litros/hora por m2) —tor-
menta forte— e enfocando o estudo a
dúas áreas totais (500 Ha e 1.000 Ha)
obtemos o Gráfico 5 que segue.
Do Gráfico 5 anterior facemos as
seguintes observacións:
A liña azul horizontal sinalada pola•
cifra de 25.000 representa o volume
total dos 10 tanques de retención co-
ñecidos até este momento. 20.500 m3
é o volume neto dos tanques e 4.500
m3 é o volume dos colectores de en-
trada e próximos aos mesmos.
A liña inclinada de cor vermella repre-•
senta o caudal de auga recollida en 500
Ha netas de terreo impermeable para as
intensidades de precipitación indicadas
en abscisas. (Para os 10 tanques coñe-
cidos a suma de Ha son 618 tal como se
indica na táboa que segue. Toda a zona
considerada no proxecto suma 1.500
Ha netas o que nos fai pensar que a es-
timación de zonas impermeables non se
fixo ben.
Táboa 8.
VolumesMemorias./plano
100 m3/HaRetención
real30 min 20
l/h3º Escenario
Rana 1.500 8.280 400 8.280 3.650
Esteiro 1 1.950 880 700 880 700
Esteiro 2 8.400 6.600 1.700 6.600 1.800
Caranza 1 2.700 3.000 1.000 3.000 650
Caranza 2 800 690 300 690 200
Caranza 3 800 910 300 910 210
Montón 2.600 2.250 700 2.250 600
Gándara 2.200 3.600 1.000 3.600 2.000
Inxerto 2 10.700 15.100 4.100 15.100 9.500
Cadaval 17.000 20.500 10.400 20.500 35.000
Total m3 48.650 61.810 20.500 61.810 54.310
Táboa 9. Volumes de tanque para cada unha das modelizacións estudadas
Escenario Escenario
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
CIS Galicia 560 950 950 950 950 950 CIS Galicia 560 950 950 9S0 950 950
La Malata 670 1100 1100 1100 1100 1100 La Malata 670 1100 1100 1100 1100 1100
La Malata 2 2400 4000 4000 4000 4000 4000 La Malata 2 2400 4000 4000 4000 4000 4000
La Rana 2200 3650 3650 3650 3650 3650 La Rana 2200 3650 3650 3650 3650 3650
Esteiro 1 400 700 700 700 700 700 Esteiro 1 400 700 700 700 700 700
Esteiro 2 1100 1800 1800 1800 1800 1800 Esteiro 2 1100 1800 1800 1800 1800 1800
Caranza 1 400 650 650 650 650 650 Caranza 1 400 650 650 650 650 650
Caranza 2 115 200 200 200 200 200 Caranza 2 115 200 200 200 200 200
Caranza 3 125 210 210 210 210 210 Caranza 3 125 210 210 210 210 210
Montón 350 600 600 600 600 600 Montón 350 600 600 600 600 600
Alcampo 2300 3850 9500 12250 21600 24700 Alcampo 2300 3850 9500 12250 21600 24700
Inxerto 1000 1600 4000 5150 9000 10300 Inxerto 1000 1600 4000 5150 9000 10300
Pol. Gándara 500 800 2000 2600 4500 5200 Pol. Gándara 500 800 2000 2600 4500 5200
Cadaval 2000 30000 35000 40000 40000 50000 Cadaval 10000 10000 35000 40000 40000 50000
Freixeiro 7500 11000 12000 15000 15000 30000 Freixeiro 4000 4000 12000 15000 15000 30000
Neda 650 1000 2000 2000 2000 3000 Neda 650 1000 2000 2000 2000 3000
Total Volumen (m3)
40000 62000 78000 91000 105000 137000Total Volumen (m3)
25000 35000 78000 91000 105000 137000
Volumen porsuperficieneta (m3 / Haneta)
31,69 49,13 61,8 71,31 83,2 108,6
Volumen porsuperficieneta (m3 / Haneta)
21,5 28,1 61,8 71,31 83,2 108,6
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:51 Página 29
30
A ría de Ferrol e o seu saneamento · Análise sobre o proxecto...
A liña inclinada de cor azul representa•
o caudal de auga recollida en 1.500 Ha
netas de terreo impermeable para as
intensidades de precipitación indicadas
en abscisas.
A cantidade de auga vertida sería•
como segue en función das intensida-
des de choiva:
- Para 10 litros / h e 500 Ha = 50
% de vertedura
- Para 10 litros / h e 1.000 Ha = 75
% de vertedura
- Para 20 litros / h e 500 Ha = 75
% de vertedura
- Para 20 litros / h e 1.000 Ha =
87,5 % de vertedura
- Para 30 litros / h e 500 Ha = 83,3
% de vertedura
- Para 30 litros / h e 1.000 Ha =
91,6 % de vertedura
Estes resultados móstrannos a falta
de cumprimento do proxecto coa
ITOHG-SAN1/5.
Se comparamos varias estimacións se-
gundo o comentado anteriormente neste
informe obtemos os valores indicados na
Táboa 9 de volumes de tanque para cada
unha das modelizacións estudadas.
Observamos que o valor para 100
m3/Ha e o da retención dunha intensi-
dade de precipitación de 20 litros/h
(choiva forte) durante 30 minutos coin-
ciden (61.810 m3).
Ademais de non entender as razóns
polas que non se incrementaron os vo-
lumes dos tanques da zona Oeste na
análise dos seis (6) escenarios me-
diante Infworks, tampouco entende-
mos as razóns da existencia de dúas
táboas resumen con volumes diferen-
tes. Unha delas obtida da documenta-
ción do proxecto e a outra do artigo
publicado polos autores do estudo hi-
dráulico deste saneamento.
Sospeitosamente, a columna corres-
pondente ao escenario 2, seleccionado
para aplicar ao proxecto, reduciuse
uns 28.000 m3 (en tanques de Cadaval,
Freixeiro e Neda). Tampouco estamos
de acordo coa selección do escenario 2
pois os resultados mostran puntos cun-
ha concentración de bacterias e-coli
superior ao máximo admitido (100
ufc/100 ml).
Á vista dos resultados, a contami-
nación bacteriana nos escenarios 4, 5
e 6 estaría moi por baixo dos límites le-
gais. No escenario 3, a condición de
non superar as 100 ufc/100ml o 90% do
ano cumpriríase en todos os puntos
analizados, mentres que no escenario
2 cúmprese ao promediar por zonas.
Para unha ría declarada como SEN-
SIBLE pola súa situación actual e pola,
cada vez menor, renovación das súas
augas non deberiamos aceptar a solu-
ción adoptada. O escenario 3 cun vo-
lume total de 78.000 m3 e unha
relación de m3/Ha impermeable de
61,8 , que podería ser a mínima acep-
table para esta actuación.
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:52 Página 30
31
Presente e futuro
Este proxecto de ultimación (adaptación) do sistema desaneamento de Ferrol para evacuar as descargas sanitarias epluviais da cidade consiste en unir as diferentes redes dos ba-rrios a un colector xeral, interceptor, cuxa construción non sefinalizou até a data. Algúns tramos teñen que ser construídose outros reparados e/ou adaptados dado o seu estado.
O obxectivo principal é unir os tramos existentes for-mando unha arteria principal que conducise os residuos atéas instalacións da EDAR en Caneliñas mediante un condutoúnico botando por terra todos os esforzos realizados e o di-ñeiro investido para dotar a Ferrol e Narón dunha rede sepa-rativa. A disposición desta arteria acomódase de forma queo fluído se deslice polo seu interior por gravidade o que mo-tivou que nalgúns tramos sexa necesario recoller os residuosde certas zonas nuns tanques de regulación/retención, dis-postos en paralelo ao colector, para que mediante unhasbombas se impulsen as augas residuais ao interceptor. Nou-tros, efectivamente o colector ten unha inclinación negativaaínda que nalgúns tramos parécenos insuficiente segundo apráctica deste sector, o que podería ser causa de sedimentosindesexables. Nalgunhas zonas estes tanques dispóñense enserie co interceptor. Polo tamaño destes tanques e pola ava-liación antes exposta, non se entende que se lles denomine«tanques de tormentas» pois estes tanques non son capacesde reter a máis común das precipitacións da zona e xa nondigamos as máis tormentosas.
A modo de resumo listamos os seguintes comentarios:
O caudal punta de fecais fixárono cun coeficiente punta1de 1,5 aplicado ao caudal regular normal (300 l/h/día),no canto de estimar un valor próximo a 3, normalmenteutilizado para poboacións do tamaño de Ferrol-Narón-Neda. Isto fai que as bombas asignadas a tempos secosteñan un caudal escaso esixindo máis tempo de funcio-namento.
Os caudais máximos en tempo de choiva estimados son2moi superiores á capacidade total de bombeo e istounido á escasa capacidade dos tanques fainos pensarque a mestura de fecais + pluviais derivaríanse á ría deFerrol con máis frecuencia que a citada no proxecto ena ITOHG.
Como o sistema a empregar na nova infraestrutura de3saneamento de Ferrol é a de rede unitaria entendemosque con esta solución poderíanse «oficializar» as verte-duras á ría debido á mala localización dos aliviadoiros.Vimos a regulación existente noutros países con estetipo de saneamento e só permitiríase o alivio á ría encaso de emerxencia e ademais xustificando as razónsde facelo (derrubamentos, corrementos de terra, roturado colector, etc.)
Parécenos curioso que cando se quere xustificar a mes-4tura de fecais e pluviais cítase a necesidade de depuraras augas pluviais debido á súa contaminación. Aseguranque é a ortodoxia actual do sector. Con todo candoconfirman que haberá «algunha vertedura» apuntanque non son moi contaminantes pois as augas fecais di-luiríanse na maior cantidade de augas pluviais facéndo-nos ver que as pluviais son agora augas limpas.
Rexeitamos a selección do escenario 2 por non cumprir co5valor máximo de contaminación regulado e por haber inco-herencias na táboa de capacidades dos tanques.
A localización dalgúns tanques están moi afastadas da costa6o que necesitarían de novos colectores de alivio ou se vol-vería a utilizar encauzamentos de río xa saneados como sono Tronco e Inxerto. Tampouco parece razoable situar un tan-que terra adentro na zona do parque do Cadaval.
Sorpréndenos o razoamento citado no tomo 4 para xustifi-7car unhas dimensións reducidas dos tanques: «Deste xeito,e no caso de Ferrol, alcanzouse unha solución que com-prende tanques de dimensións «reducidas» con importantesincrementos de caudal a bombear en tempo de choiva.Estas diferenzas de caudal en tempo seco e tempo de choivatradúcense en velocidades excesivamente baixas durante otempo seco».
Non hai referencia ao tratamento das verteduras industriais8en canto se se deben tratar ou non en orixe como deberaser desexable.
O proxecto non cuantifica a capacidade do tratamento e9caudais segundo o parámetro de h-e (habitantes equiva-lentes).
De acordo co caudal máximo total (59,03 m3/s) e os 30 mi-10nutos de escorrentía o volume total de tanque debera deser 78.000 m3, como mínimo e non 20.500 m3.
Na simulación de contaminantes na ría non se tiveron en11conta as verteduras da ribeira sur da ría e as verteduras deNavantia e das instalacións da Armada.
Soamente ún dos tanques de retención (Inxerto 2) é capaz12de reter a choiva torrencial caída nos primeiros 20 a 30 mi-nutos, tempo recoñecido como recomendable.
Se en tempo de choiva forte o caudal que entra no tanque13da «Rana» é de 11 m3/s e o de alivio é de 6 m3/s. ¿Como éposible que soamente se sucedan dúas (2) verteduras aolongo dun ano nos aliviadoiros dese tanque?
Son particularmente importantes as verteduras tan altas ao14río de Freixeiro que realizará o tanque de Inxerto 2 (16 m3/s).O interceptor de saída deste tanque á estación de bombeoda Cabana é demasiado reducido para o caudal esperadonese punto.
Non se cumpre coas esixencias da ITOHG en canto a nº de15verteduras (15 a 20 ao ano) nin tampouco no relativo á por-centaxe de retención de choiva (do 85 ao 90%).
As porcentaxes de Ha. impermeables aplicadas ás concas16non parecen ser moi lóxicas xa que para o barrio da Mada-lena en Ferrol asígnase a mesma proporción que para o po-lígono de Caranza. Ademais, ¿como se van a alcanzar as1.500 Ha estimadas para o conxunto desta actuación candopara as 10 primeiras concas soamente alcánzanse unhas618 Ha? ¿Como se estimou unha relación do 34% para oconxunto de zonas deste proxecto se as porcentaxes dasconcas consideradas neste estudo son do 36 ao 60%?
Conclusións
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:52 Página 31
32
A ría de Ferrol e o seu saneamento · Estimación da porcentaxe de saneamento separativo...
A fin de calcular a rede unitaria ac-
tual:
descontouse da lonxitude total de sane-•
amento a correspondente á rede de
cuncas non incluídas na obra de inter-
ceptores que se está a executar, corres-
pondentes á zona rural e zonas urbanas
situadas ao norte da estrada de Cata-
bois (que verten á Malata).
descontouse a lonxitude dos colectores•
existentes no ano 2000.
descontáronse os tramos de rede re-ur-•
banizada dende o ano 2000.
A fin de calcular a rede separativa
actual:
medíuse a rede correspondente ás ope-•
racións de re-urbanización desenvolvi-
das ou a desenvolver entre o ano 2000
e o ano 2015.
medíronse as redes correspondentes•
aos solos de nova urbanización dende o
ano 2000.
No cómputo das redes das zonas re-
urbanizadas estimouse que a lonxitude
da rede separativa implantada ou a im-
plantar era 2 veces a lonxitude da rede
unitaria existente antes da obra, tendo
en conta que, na meirande parte dos
casos, sería posible aproveitar a rede
unitaria, ben para rede de pluviais, ben
para rede de residuais. Os resultados pó-
dense consultar na Táboa 1.
Co que a proporción de rede separa-
tiva no conxunto da cidade de Ferrol é
dun 33,63% sobre a lonxitude total da
rede de saneamento.
Asumindo unha premisa conserva-
dora, partiuse do suposto de que, no
ano 2000, a totalidade da rede de sane-
amento existente na cidade era unita-
ria. Non se tivo, polo tanto, en conta a
existencia de redes separativas nos ba-
rrios de Esteiro, Caranza ou Recimil.
Táboa 1
Rede Tipo Ámbito Lonxitude tubo (m)
ano 2000 unitaria termo municipal 247.614
rural ano 2000 unitaria zona rural 84.648
colectores ano 2000 - zona urbana 8.011
Total rede unitaria ano 2000 no ámbito 154.955
re-urbanizada 2000-2015 unitaria zona urbana 22.615
Total rede unitaria 2015 no ámbito 132.340
nova urbanización 2000-2015 separativa zona urbana 21.851
re-urbanización 2000-2015 separativa zona urbana 45.230
Total rede separativa 2015 no ámbito 67.081
Estimación da porcentaxe de saneamentoseparativo existente na cidadeEsta estimación realizouse tomando como base a información colleitada naEnquisa sobre Infraestruturas e Equipamentos locais da Deputación Provincial daCoruña no ano 2000. Dita información representa unha rede municipal desaneamento de Ferrol na súa totalidade, unitaria.
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:52 Página 32
33
Presente e futuro
Tampouco se tiveron en conta desenvolvementos aproba-
dos con posterioridade ao ano 2000, como son o Plan Especial
de Reforma Interior do Sanchez Aguilera e o PP-3 da Ponte
das Cabras, que prevén redes separativas de saneamento.
Táboa 2. Ámbitos de nova urbanización considerados
Ámbito Tipo Lonxitude tubo (m)
O Bertón separativa 9.345
Unidade Pérez Parallé separativa 1.395
Unidade Fenya separativa 430
Unidade Bruquetas separativa 1.696
O Boial separativa 3.891
O Vinculeiro separativa 3.139
Unidade Hortas separativa 298
Esteiro separativa 1.657
Total rede separativa implantada ennova urbanización
21.851
Táboa 3. Ámbitos de re-urbanización considerados
Ámbito Tipo Lonxitude tubo (m)
Rúa Bolivia (Ensanche B)
unitaria 419
separativa 838
Rúa Venezuela (Ensanche B)
unitaria 1.225
separativa 2.450
Barrio da Magdalena (Real/Sol/Magdalena)
unitaria 3.741
separativa 7.482
Rúa Alcalde Usero (Ensanche A)
unitaria 517
separativa 1.034
Río Xubia (Ensanche A)
unitaria 616
separativa 1.232
Rúa Curros Enríquez (Canido)
unitaria 1.116
separativa 2.232
Estrada de Catabois unitaria 6.684
separativa 13.368
Estrada de Castelaunitaria 4.605
separativa 9.210
Plan Urban Canido (Alegre,Atocha, Alonso López, Estrela,…)
unitaria 2.006
separativa 4.012
Ferrol Vello (Conchas, Merced, San Antonio,…)
unitaria 405
separativa 800
San Pablounitaria 1.281
separativa 2.562
Total rede unitaria substituída en obras dere-urbanización
22.615
Total rede separativa implantada en obras dere-urbanización
45.230
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:52 Página 33
34
A ría de Ferrol e o seu saneamento · A auga como dereito e non como mercadoría
O control das fontes de auga
por parte de grandes empre-
sas transnacionais está a dei-
xar sen fontes de auga e sen
ecosistemas hídricos a unha parte impor-
tante da poboación rural, especialmente
nos países do Sur global. Doutra banda, os
tímidos logros conseguidos no Norte
están cada vez máis en risco.
Pero a auga non só ten interese como
medio de produción, tamén ten un ele-
vado valor económico, tanto na súa faceta
de obxecto de consumo, e de aí o crece-
mento das compañías embotelladoras de
auga, como na xestión do abastecemento
e o saneamento.
A privatización dos servizos de abas-
tecemento urbano impulsouse desde a dé-
cada dos oitenta nos países do Sur. Os ar-
gumentos para esta medida, que se cuali-
ficaba como técnica, baseábanse na
eficiencia, transparencia, o investimento
e transferencia de tecnoloxía que achega-
ban as empresas de capital privado fronte
á suposta inoperancia do sector público.
Ademais, por se había algún goberno re-
ticente, esta política impúñase desde as
Institucións Financeiras Internacionais,
como o Fondo Monetario Internacional e
o Banco Mundial, mediante os Plans de
Axuste Estrutural para o pago das débe-
das que atenazaban a estes gobernos na
citada década dos oitenta.
O resultado, despois de máis de 30
anos de experiencia, é que as vantaxes
da xestión privada foron inexistentes, o
mesmo Banco Mundial recoñeceuno no
Foro Mundial da auga de México en
2006, pero ségueas promovendo. Utilizar
un ben básico para a vida como un pro-
duto de mercado, e que unha empresa
obteña con iso o máximo beneficio, xera
impactos tremendos sobre as maiorías
sociais que viven por baixo do limiar da
pobreza. A resposta por parte desta po-
boación foi un rexeitamento contun-
dente a estas políticas.
«En América Latina,Suez, Bechtel e outrasgrandes corporaciónsprivadas da auga foron
expulsadas,rescindíronse os seus
contratos porincumprimento,
incluíronse artigos endiversas constituciónsonde se recoñece o
dereito humano á auga ea súa xestión indícaseque debe ser pública.»
En Europa, Francia iniciou un proceso
de retorno á xestión pública en grandes
cidades, por exemplo París e Grenoble. En
Holanda, tal e como recolle a súa lexisla-
ción, toda a xestión da auga debe ser pú-
blica, fóra de lóxicas mercantís.
A auga como dereito e non comomercadoría1
A globalización neoliberal está a pór en mans de grandes empresas transnacionaiso control das fontes de auga para a actividade extractiva, xa sexa mineríaexplotación de hidrocarburos, para a agroindustria, para as grandes presashidroeléctricas, para a industria turística, etc.
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:52 Página 34
35
Mentres o mundo empeza a responder
a estas políticas erradas de privatización, o
Estado español impúlsaas.
Algún autor definiu a auga como o
ouro azul e, nestes momentos, é a mellor
cualificación que se pode dar a este ben
común en España. Non tanto polo valor
económico que ten o seu control estraté-
xico nos regadíos e as hidroeléctricas, que
tamén, senón porque a venda da súa xes-
tión pública en abastecementos urbanos
a operadores privados está a servir para
saldar as avultadas débedas dos gobernos
municipais. Débedas que non teñen que
ver, en absoluto, coa xestión da auga
senón máis ben coa falta de ingresos dos
municipios.
A grandes liñas, a historia que suce-
deu nos países do Sur repítese aquí, vén-
dense os servizos públicos de auga e
saneamento como parte das políticas de
axuste para reducir a débeda dos munici-
pios. En León, Avilés, Lugo, Xerez, Ma-
drid, etc., vendeuse, ou se está en proceso
de vender, este servizo co fin de obter
unha boa inxección de liquidez á conta de
mercantilizar un servizo público básico
para a poboación.
Os servizos públicos son un legado da
cidadanía aos responsables por un curto
período de tempo, non teñen a lexitimi-
dade para dilapidar un patrimonio que
non lles pertence. A medida que medra a
onda privatizadora, tanto no noso país
como no resto de Europa, tamén está a
medrar a oposición social. Están a crearse
plataformas e redes moi activas que mul-
tiplican esforzos para informar e mobili-
zar á cidadanía contra a mercantilización
da auga e polo dereito humano á auga e
ao saneamento.
«Exemplos como o deItalia, onde a través dunreferendo conseguiusefrear a privatización do
abastecemento apoboacións, representanunha vitoria que alenta
ao resto de loitas.»
A mobilización social non só xera
unha resistencia fronte á privatización,
tamén constrúe propostas que permiti-
rían facer realidade que o dereito hu-
mano á auga se garantice en condicións
de igualdade e non discriminación. O pri-
meiro paso é a incorporación do dereito
humano á auga, e a obrigatoriedade da
xestión pública do abastecemento e sane-
amento urbano, na Lei de Augas española.
A ameaza que supón perder o control
público sobre a auga fai necesario infor-
mar e formar para a acción. Así, coñecer
o que supón o recoñecemento do dereito
humano á auga, lembrar as aprendizaxes
das nefastas consecuencias da xestión pri-
vada en América Latina e a actual onda
privatizadora en Europa son factores
chave para fortalecer unha crecente mo-
bilización social. O que está en xogo é
unha xestión 100% pública que priorice a
función social e ambiental da auga e que
promova a xestión democrática da auga
como un ben común. A auga como re-
curso foi caracterizada desde diferentes
perspectivas, como ben público, como
ben económico e como ben común.
Desde o enfoque de dereitos huma-
nos, o acceso básico á mesma, así como o
saneamento, foi recoñecido como un de-
reito humano fundamental. No caso con-
creto do abastecemento da auga destinada
para o consumo humano, definilo como
un servizo público é plenamente conse-
cuente coa consideración deste recurso
como ben común. Esta circunstancia foi a
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:52 Página 35
36
A ría de Ferrol e o seu saneamento · A auga como dereito e non como mercadoría
tónica dominante nos países desenvolvi-
dos até finais do século pasado; de feito,
en Europa e Norteamérica, os servizos pú-
blicos de abastecemento e saneamento
foron determinantes para conseguir a es-
tabilidade política e garantir a dispoñibi-
lidade de recursos financeiros necesarios
para alcanzar uns niveis adecuados de
saúde pública e de desenvolvemento eco-
nómico e social.
«Desde os anos 80, aimposición do modeloeconómico neoliberal,supuxo a privatizacióndos bens e servizos
públicos.»
No caso da auga, esta perspectiva que-
dou plasmada na Declaración de Dublín
sobre auga e desenvolvemento sustenta-
ble de 1992, onde se recoñece que a auga
constitúe un ben económico.
A partir deste momento, impulsarí-
anse con maior forza as políticas de mer-
cantilización e privatización dos servizos
de abastecemento e saneamento da auga,
especialmente no ámbito urbano. Con
todo, o impulso privatizador que se ex-
perimentou durante a década dos anos
90 e os primeiros anos deste novo século,
culminou con sonados fracasos «Atlanta,
Buenos Aires, Iacarta, A Paz e Manila,
entre outros», pondo de manifesto os in-
convenientes da xestión privada dos ser-
vizos de auga e saneamento e as
dificultades para garantir por esta vía o
acceso universal a este recurso vital.
De feito, a situación comentada provo-
cou que mesmo institucións internacionais
comprometidas cos procesos de privatiza-
ción, como o Banco Mundial, recoñezan
estas limitacións e que a multinacionais da
auga se retiren dos países empobrecidos,
en parte, polas súas actuacións.
Entre as externalidades negativas da
experiencia privatizadora, está a corrup-
ción, o incumprimento dos compromisos
de ampliar a cobertura dos servizos de
auga e saneamento, os notables incre-
mentos nas tarifas e a marxinación no ac-
ceso dos sectores sociais máis vulnerables.
En definitiva, quedou probado que a dele-
gación dos servizos de auga en operadores
privados non garante o dereito humano á
auga e ao saneamento (en diante DHAS)
na medida en que suxeita a súa satisfacción
a parámetros meramente económicos.
Fronte á lóxica do mercado, os move-
mentos sociais e as organizacións da so-
ciedade civil veñen reivindicando o
recoñecemento do acceso básico á auga e
ao saneamento como un dereito humano,
cuxa satisfacción debe xestionarse como
un servizo público. Iso supón a considera-
ción da auga como ben común e implica
a inalienabilidade do recurso, así como o
control social sobre o seu aproveitamento
e manexo, en tanto patrimonio social, na-
tural e cultural.
A asunción da auga como un ben co-
mún leva a considerala como un patrimo-
nio do planeta, que debe ser xestionado
a partir dos criterios de solidariedade,
cooperación mutua, acceso colectivo, equi-
dade, control democrático e sustentabili-
dade, que son, de xeito evidente, incom-
patibles con calquera aproximación mer-
cantil que está, pola súa propia natureza,
imbuída de expectativas curtopracistas
de lucro privado e beneficio persoal.
Neste sentido, o concepto de ben
común está radicalmente enfrontado coas
políticas neoliberais que imperan no con-
texto da globalización económica baseadas
no fundamentalismo do mercado, e que
promoven e favorecen que as empresas
multinacionais accedan directamente
tanto aos recursos naturais e xenéticos,
como á xestión dos servizos asociados aos
seus usos potenciais.
En 2002, o Comité de Dereitos Econó-
micos, Sociais e Culturais de Nacións Uni-
das, mediante a súa Observación Xeral 15,
efectivamente recoñeceu que o dereito
humano á auga é indispensable para vivir
dignamente e é condición previa para a
realización doutros dereitos humanos; e
asume, así mesmo, que constitúe un re-
curso natural limitado e un ben público
fundamental para a vida e a saúde. No en-
tanto, o acceso ao saneamento non que-
dou incluído neste dereito até 2009, a
través dun informe da Experta Indepen-
dente (agora Relatora Especial) sobre as
obrigacións de dereitos humanos en ma-
teria de auga e saneamento. En ambos os
documentos se contextualiza o dereito
humano ao abastecemento de auga e ao
saneamento de acordo cos seguintes prin-
cipios e criterios:
• Principios fundamentais que deben rexer
calquera xestión do dereito humano á
auga e ao saneamento, como o principio
de igualdade e de non discriminación.
• Criterios normativos do dereito humano
á auga e ao saneamento que incorporan
a dispoñibilidade dunha dotación e dun
número de instalacións de saneamento
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:52 Página 36
Presente e futuro
suficientes; a calidade adecuada da auga;
a aceptabilidade, especialmente no que
respecta ás instalacións de saneamento; a
accesibilidade das instalacións de abaste-
cemento e saneamento de forma continua
para todos os membros do fogar; a ase-
quibilidad das instalacións sen comprome-
ter as condicións de vida dos usuarios.
• Principios (e dereitos) comúns con outros
dereitos humanos, como son a participa-
ción, o acceso á información, a transpa-
rencia, a rendición de contas e a susten-
tabilidade, tanto do propio servizo, como
a ambiental.
Os criterios normativos e os que son
comúns a outros dereitos humanos confi-
guran o abastecemento de auga e o sanea-
mento como un dereito de prestación que
deberán garantir os poderes públicos a tra-
vés dun servizo público, guiados polo prin-
cipio de igualdade e non discriminación.
Neste sentido, os principios e crite-
rios normativos expostos anteriormente
asimílanse aos indicadores que hai que
ter en conta ao definir os niveis do ser-
vizo —ou a calidade do mesmo—, men-
tres que os comúns están relacionados
coa xestión do propio servizo. Polo que se
refire aos criterios fundamentais, a reali-
zación progresiva do DHAS, non só esixe
un aumento continuo do número de per-
soas atendidas con miras a lograr o acceso
universal, senón tamén, e de forma rele-
vante, a mellora continua dos niveis dos
servizos co obxectivo de ampliar as pres-
tacións, en consonancia coa aspiración de
gozar dun nivel de vida adecuado.
Por último, en relación cos principios
básicos sobre os cales debe fundamen-
tarse a xestión da auga, o principio de
igualdade e de non discriminación, por
unha banda, e o principio de equidade,
por outro, involucran o reto de conseguir
o acceso universal á auga e ao sanea-
mento, independentemente das circuns-
tancias sociais, de xénero, políticas,
económicas ou culturais propias da comu-
nidade na que se opera.
Así mesmo, o principio de sustentabi-
lidade actúa como límite ás transgresións
ambientais que a xestión da auga poida
comportar, pero tamén como límite á po-
sible discriminación no acceso que poida
constituír o prezo da auga e á súa acepta-
bilidade como servizo social.
Finalmente, o ano 2010, marcou un
antes e un despois na regulación da ma-
teria, pois a Asemblea Xeral de Nacións
Unidas aprobaría unha Resolución na que
expresamente recoñece o dereito hu-
mano á auga potable e o saneamento, re-
ferendada posteriormente polo Consello
de Dereitos Humanos na que se recoñece
que este dereito é vinculante legalmente
para os estados tendo en conta que se de-
riva do dereito a un nivel de vida ade-
cuado e está indisolublemente asociado
ao dereito ao máis alto nivel posible de
saúde física e mental, así como ao dereito
á vida e á dignidade humana.
Nelas destácase a posibilidade de que
os estados, atendendo as súas obrigacións
de dereitos humanos, implementen ditas
resolucións a nivel nacional e continúen
as súas actuacións nos niveis rexional e
internacional. E aínda que a implementa-
ción do DHAS non exclúe —como tam-
pouco o facía xa a Experta Independente
no seu informe do 2010—, a participación
de actores non estatais (entre os que se
atopan os operadores privados), na pres-
tación destes servizos, devanditos actores
deberán garantir o pleno respecto dos de-
reitos humanos, e en ningún caso, o es-
tado poderá eludir a súa responsabilidade
respecto da realización do DHAS.
En definitiva, a consideración con-
xunta da auga como un ben común e do
acceso básico á auga e ao saneamento
como un dereito humano, constitúe unha
das principais reivindicacións sociais
fronte á privatización dos servizos de
abastecemento e saneamento, tendo en
conta que fan referencia á titularidade
dos recursos e os servizos que deben ser
públicos, e ás características da xestión,
que debe ser acorde co asumido nos do-
cumentos definitorios do dereito mencio-
nados anteriormente.
E que prevexan, á súa vez, unha pers-
pectiva ambiental que integre a xestión
do servizo, do recurso e a garantía deste
dereito segundo unha perspectiva de de-
reitos humanos e baixo parámetros am-
bientais. E é que só a titularidade colectiva
da auga e o carácter público dos servizos
de abastecemento e saneamento poden
asegurar o acceso universal a este recurso
vital e a estes servizos esenciais, e garantir
unha xestión integral do mesmo que re-
sulte socialmente equitativa, ecoloxica-
mente sustentable, politicamente demo-
crática e culturalmente aceptable.
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:52 Página 37
38
A ría de Ferrol e o seu saneamento · A auga como dereito e non como mercadoría
A burbulla da auga en EspañaNa maioría dos países europeos a le-
xislación sobre os servizos de abastece-
mento de auga potable, rede de
sumidoiros e depuración das augas resi-
duais adxudica a súa titularidade á Admi-
nistración Pública, normalmente ás
Entidades Locais (EE. LL.), ao entender que
é esta a mellor maneira de garantir o ac-
ceso cidadán a un ben esencial.
No entanto, nalgúns casos as instala-
cións de abastecemento e saneamento son
supramunicipais (encoros, estacións de
tratamento ou depuradoras), ou ben, por
simples motivos de tamaño ou escala pro-
píciase a prestación do servizo a través de
entidades supramunicipais, que non dei-
xan de ser administracións públicas locais.
Isto é posible debido a que a normativa es-
pañola non obriga a que sexa a propia E.L.
a que preste o servizo de maneira directa,
polo que a xestión do ciclo urbano da auga
pódese levar a cabo de maneira manco-
munada, consorciada ou delegándoa a
unha empresa privada ou mixta.
Así, en España, durante os últimos
anos vimos constatando esta diversidade
de modelos de xestión do ciclo urbano da
auga. Á gran cantidade de municipios que
exercen con autonomía as súas competen-
cias nesta materia, uníronse un número
crecente de consistorios que foron dele-
gando esas responsabilidades en empresas
privadas.
Este proceso de privatización produ-
ciuse nunha situación de carencia de in-
formación e de ausencia total de
participación social. Na actualidade, con-
tamos con numerosas empresas públicas,
como ACOSOL, CYII, Consorcio de Augas
de Gipuzkoa, EMACSA, EMASA, EMA-
SESA, ARCGISA, GIAHSA, EMALCSA e
moitas outras que son unha garantía de
goce do dereito humano ao auga fronte a
outros tipos de xestión baseados na ob-
tención de beneficios a curto prazo.
Recentemente, o Departamento de
Economía Aplicada da Facultade de Cien-
cias Económicas e Empresariais da Uni-
versidade de Granada comparou a
eficiencia da xestión entre 28 sociedades
públicas e 24 ámbitos (municipais ou su-
pramunicipais) con xestión privada, todas
elas situadas en Andalucía, concluíndo
que as empresas públicas son máis efi-
cientes que as privadas e engade que un
dos motivos é a laxitude no control da ac-
tividade do operador privado por parte
da Administración.
Á vista do resultado, cabería pregun-
tarse a que outros intereses, que non é a
eficacia na xestión, obedece o proceso
privatizador do servizo de auga vivida en
España nos últimos anos: pódese dicir
sen temor a equivocarse que detrás de
cada proceso de privatización hai unha
necesidade de financiamento por parte
da entidade privatizadora.
A fórmula de privatización máis utili-
zada é a concesión dos servizos. A auga
segue sendo pública, o servizo competen-
cia e responsabilidade da EE.LL., pero a
xestión adxudícase a un axente privado.
En todos os casos de privatización do ciclo
urbano da auga a empresa privada paga á
Administración unha cantidade de di-
ñeiro a cambio da concesión. É o que se
denomina «canon concesional».
Estes canons concesionais millona-
rios, lonxe de mellorar as infraestruturas
hidráulicas, dedícanse a aliviar as difíciles
finanzas municipais e son repercutidos
en tarifa aos cidadáns, na maioría dos
casos sen que apareza claramente reflec-
tido na factura.
As empresas privadas, para aboar o
canon concesional, recorren ao crédito,
que obteñen co respaldo das tarifas dos
máis de 20 anos que adoita durar a con-
cesión e a garantía dunha porcentaxe de
cobro que supera o 95%. É dicir, dúas dé-
cadas de ingresos permanentes e asegu-
rados xa que se trata dun mercado cativo
de pagos protexidos pola ameaza do
corte de subministración. A auga en Es-
paña é un refuxio financeiro e somos os
cidadáns quen pagamos estes créditos co
seu correspondente interese e beneficio
empresarial. Así chegamos a unha situa-
ción na que a xestión privada (a través de
empresas mixtas ou privadas) supón xa o
50% e na que á súa vez, esa xestión pri-
vada, está controlada nun 90% por dúas
empresas, Augas de Barcelona —AGBAR-
(pertencente ao grupo Suez) e Fomento
de Construcións e Contratas -FCC—, co
que na práctica podemos dicir que esta-
mos a xestionar un dereito humano en
auténtico réxime de oligopolio onde non
hai competencia.
Este modelo de xestión é custoso para
o cidadán que ve incrementada a súa ta-
rifa; medioambientalmente insustenta-
ble, xa que a maior consumo de auga,
maior é o beneficio (como pon en eviden-
cia as queixas de AGBAR polo descenso no
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:52 Página 38
39
consumo durante a seca que sufriu Cata-
luña en 2007); escuro (non existen órga-
nos reguladores, nin indicadores de
calidade de xestión, nin estatísticas fia-
bles); supón unha auténtica perda do con-
trol das administracións que ás veces
vense abocadas a renovar os servizos sen
licitación pública.
Situacións parecidas a estas fixeron
que en moitas cidades europeas como
Grenoble ou París recuperasen a conce-
sión e que os cidadáns italianos acaben de
votar en referendo contra a privatización
dos servizos de auga. Con todo, en España
a presión das empresas privadas vese fa-
vorecida pola falta de recursos municipais
e a debilidade da regulación.
Así vimos privatizar auga de boa parte
do noso territorio. A máis recente foi
Augas de Huelva (150.000 hab.), a finais
do 2010, que incorporou a un grupo de
empresas privadas ao 49% do acciona-
riado. A operación supuxo un montante
total de 57,3 millóns de euros. A cambio,
Aquagest, o grupo que se sumou á enti-
dade —Unicaja (30%), Caixa Selecta (15%)
e AGBAR (55%)—, comprométese a inves-
tir na cidade sete millóns de euros nos 25
anos do contrato (un millón de euros o
primeiro exercicio).
Ademais, catro millóns irán destina-
dos a sensibilización e concienciación ci-
dadá que suporá un vínculo contractual
moi estreito cos medios de comunicación
locais (beneficiarios colaterais do pro-
ceso). A nova empresa resultante ten a
posibilidade de subir as taxas anualmente
un 1% por encima do IPC, pero só previa
aprobación do pleno municipal e tras xus-
tificar os custos. Nunha primeira ollada,
os beneficios directos desta operación
non son moi elevados (no prego sinálase
que o proceso de privatización só reper-
cutirá na tarifa en 1% por riba do IPC).
Pero existen numerosas repercusións
colaterais. Xa que unha vez conseguida a
concesión, a nova empresa cómprase a sí
mesma a tecnoloxía, as subministracións
e as obras necesarias. Non está sometida
ás mesmas esixencias de publicidade e
concorrencia que as entidades públicas,
polo que non está obrigada a contratar
mediante concurso público.
Por último, eles cobran de forma regu-
lar e poden pagar a provedores con máis
prazo. Xa só co manexo de tesouraría,
teñen beneficios. O resultado é que na ci-
dade de Huelva as tarifas aumentaron nun
só ano nun 14,4%. A historia de Huelva
exemplifica un proceso, un proceso similar
ao que viviron recentemente cidades como
León, Avilés ou Guadalajara.
Na cidade de León (145.000 hab.) a pri-
vatización realizouse a finais do 2009,
Aquagest tamén se fixo co 49% da em-
presa municipal de augas por un importe
de 25 millóns de euros, en concepto de
«uso das instalacións, bens e elementos
existentes adscritos ao servizo». A cambio,
Aquagest asegurouse a xerencia executiva
da empresa, o control efectivo da estrate-
xia empresarial e das decisións económi-
cas fundamentais.
E todo iso nun contexto opaco, garan-
tido polo dereito á privacidade da infor-
mación empresarial que dificulta, cando
non bloquea, calquera proceso de partici-
pación cidadá efectiva. Privatizouse o ser-
vizo de augas dunha cidade que, segundo
un estudo da Organización de Consumi-
dores e Usuarios (OCU) de marzo de 2006,
era unha das mellores xestións, sendo a
capital de provincia máis barata na sub-
ministración. A entrada de Aquagest su-
puxo unha subida inmediata do 2,8% na
tarifa da auga para 2010.
Os procesos de privatización tamén
supuxeron fortes movementos cidadáns
de defensa da auga como ben común. Os
veciños de Avilés (Asturias) conseguiron
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:52 Página 39
40
A ría de Ferrol e o seu saneamento · A auga como dereito e non como mercadoría
crear unha das Plataformas (constituída
por vinte e un colectivos) contra a priva-
tización da auga máis activas da penín-
sula. De feito, nun municipio de non máis
de 85.000 habitantes, conseguiron case
20.000 firmas para esixir que a xestión da
auga se decida por referendo.
Mobilizacións que non impediron
que o 1 de xaneiro de 2010 comezase a
funcionar unha nova sociedade partici-
pada nun 74% por Aquagest e nun 26%
polo Concello grazas aos 37 millóns de
euros do canon (dos que só 18 millóns
destinaranse a mellorar e completar a
rede). O obxectivo de ampliar espazos ao
mercado, sobre a base de privatizar os
servizos públicos (sanidade, educación,
auga e saneamento), que nas últimas dé-
cadas presidiu as políticas de «liberaliza-
ción» e «desregulación», acaba atopando
nesta conxuntura de crise unha xanela
de oportunidade.
No último ano anunciáronse novos
procesos de privatización: a cidade de Lugo
(85.000 hab.), Jerez de la Frontera (206.000
hab.), ou Puerto de Santa María (85.000
hab.) e as xa nomeadas en artigos desta pu-
blicación, Canal de Isabel II (6.000.000
hab.) ou Aigües Ter-Llobregat (5.000.000
hab.) que suporán a hexemonía absoluta
da auga privada en España. Os fracasos vi-
vidos ao comezo da década en Latinoamé-
rica (grazas ás protestas cidadás) e o novo
proceso de privatización que se vive na Pe-
nínsula Ibérica ten reorientado a estratexia
das multinacionais da auga cara aos deno-
minados mercados maduros; mercados
onde se minimizan os riscos, dado que os
recibos da auga teñen unha alta garantía
de pago.
Neste sentido, Agbar, reorientou a
súa estratexia de futuro ante o novo con-
texto económico e nos próximos anos fo-
calizará a súa actividade en acometer
grandes proxectos de concesións da man
de fondos de investimento e en impulsar
as actividades de tecnoloxías e solucións
con alto valor engadido para as empresas
de auga. Nos últimos meses, mostrouse
interesada en facerse coa xestión de Ai-
gües Ter- Llobregat (ATL), Aguas de Jerez
e o Canal de Isabel II de Madrid se estas
entidades privatízanse, o que responde
tamén a esta estratexia de futuro.
Á marxe do seu valor crematístico na
auga, como na maioría das culturas me-
diterráneas, segue mantendo un forte
valor simbólico, un significado de «fonte
de vida». Este valor simbólico fai que a ci-
dadanía tome rapidamente conciencia so-
cial sobre a auga como ben común. Por
tanto, é importante destacar tamén o
papel da sociedade civil fronte á mercan-
tilización. Neste sentido son notorias as
actuacións que se están levando a cabo
en Madrid e Catalunya, a través da Plata-
forma contra a Privatización do Canal de
Isabel II e a Plataforma Aigua és Vida.
Mesmo é de destacar, que recentemente
dezaseis colectivos sumáronse á fronte
contra a decisión do goberno local de pri-
vatizar a xestión do ciclo da auga de
Ajemsa (Aguas de Jerez). Da súa capaci-
dade de acción dependerá, en boa me-
dida, que en España a auga sexa un ben
común ou un valor comercial. Para refor-
zar o papel da auga como ben común,
cremos que se a lexislación simplemente
prohibise —como na maioría dos países
europeos— que os canons concesionais
se utilicen para fins distintos da mellora
das infraestruturas hidráulicas, os proce-
sos de privatización serían en España
algo moi residual.
«Non evitar os procesos deprivatización é fomentarunha burbulla hídrica
baseada na utilización datarifa da auga como
mecanismo de recadaciónnon transparente para
financiar aos municipios ecuxo resultado non moiafastado será a ausencia
de investimento naxestión do ciclo urbano o
que conducirá á súainsostibilidade e, quizais,ao seu posterior rescatepúblico pagado por
todos.»
A titularidade pública dosabastecementos poboacionais
O abastecemento de auga a poboa-
cións é un dereito humano que se atopa
directamente relacionado coa calidade de
vida da poboación. De feito, así é consi-
derado polas Nacións Unidas, e como tal
foi defendido polo Goberno español e a
Unión Europea no Foro Mundial da auga
celebrado en 2009 en Istambul.
Por outra banda, podemos considerar
que a propia Constitución española, a tra-
vés do artigo 43.1, no que se recoñece o
dereito á protección da saúde, de ma-
neira implícita está a recoñecer como un
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:52 Página 40
dereito o acceso ao abastecemento de
auga para fins domésticos, pois non hai
que esquecer que a non dispoñibilidade
dun abastecemento urbano adecuado
leva necesariamente á aparición de nu-
merosas enfermidades.
A importancia dunhaxestión que priorice a
función social eambiental vén reflectidana normativa de variospaíses que exclúen a
xestión privada deste bencomún. Este sería o caso
do artigo 47 daConstitución de Uruguai
e o caso da lei queHolanda aprobou en 2003para excluír ás empresas
que non sexanenteiramente públicas doservizo de distribución de
auga potable.
Por todo iso, consideramos que a xes-
tión do abastecemento a poboacións
debe de estar sempre en mans públicas,
pois é a única maneira de que poida pri-
mar o bo servizo e a calidade do abaste-
cemento por encima da rendibilidade
económica, elemento este último esen-
cial para as empresas privadas. Ben é
certo que unha adecuada regulación po-
dería garantir a calidade do abastece-
mento, con todo, non hai que esquecer
que o obxectivo último de calquera em-
presa privada é o de incrementar os seus
beneficios, polo que dificilmente pode
ter cabida no mesmo a realización dal-
gunhas actuacións ambientais e sociais.
Por exemplo, é pouco esperable que
unha empresa privada de abastecemento
leve a cabo unha campaña eficaz encami-
ñada a fomentar o aforro e uso eficiente
da auga sen ao mesmo tempo tentar in-
crementar o número de usuarios ou
«clientes», pois vai supor necesariamente
unha redución dos seus ingresos.
Así mesmo, tampouco é esperable
que un subministrador privado leve a
cabo, por decisión propia, melloras en pa-
rámetros como o cheiro e o sabor, sa-
bendo que o consumidor non pode
cambiar de compañía, dado o réxime de
monopolio imperante nos abastecemen-
tos urbanos, e mesmo resulta difícil a súa
esixencia desde as administracións públi-
cas, dado que se trata de parámetros difi-
cilmente cuantificables. Estes son tan só
dous exemplos das vantaxes evidentes
que supoñen que a xestión dos abastece-
mentos urbanos estean en mans públicas
fronte ao sector privado.
En canto á rendibilidade económica,
que foi en moitos casos a escusa esgrimida
para a privatización do servizo, non é
acertada, pois existen numerosos exem-
plos no noso país de abastecemento a po-
boacións en mans públicas, que dan un
bo servizo, e que ademais obteñen impor-
tantes beneficios económicos, que ade-
mais reverten no conxunto da sociedade,
e non nos accionistas ou propietarios da
empresa, como ocorre no sector privado.
Para poder garantir que a xestión dos
abastecementos a poboacións recaia sem-
pre no sector público, consideramos ne-
cesario levar a cabo unha modificación
da actual Lei de Augas. En concreto, pro-
ponse a inclusión do seguinte artigo:
Artigo XXX
1. Os abastecementos a poboacións debe-
rán ser xestionados desde o sector pú-
blico, ben de maneira directa polos
concellos, mancomunidades, deputa-
cións, gobernos autonómicos e goberno
central, ou ben a través de empresas pú-
blicas creadas a tal fin e dependentes dos
mesmos.
2. Ditas entidades non poderán subcontra-
tar a empresas privadas a xestión das ac-
cións principais da actividade de
abastecemento, como son a adución, po-
tabilización, transporte, saneamento e
depuración, aínda que si a actividade
construtiva relacionada coas mesmas, e
outras accións secundarias.
3. Na xestión do servizo será necesaria a
participación vinculante da cidadanía a
través dos órganos de participación que
se deberán crear a tal fin.
Presente e futuro
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:52 Página 41
A ría de Ferrol e o seu saneamento · A auga como dereito e non como mercadoría
Os servizos públicos son un legado da cidadanía aos res-•ponsables por un curto período de tempo, non teñen a le-xitimidade para dilapidar un patrimonio que non llespertence.
Desde os anos 80, a imposición do modelo económico ne-•oliberal, supuxo a privatización dos bens e servizos públi-cos. No caso da auga, esta perspectiva quedou plasmadana Declaración de Dublín sobre auga e desenvolvementosustentable de 1992, onde se recoñece que a auga consti-túe un ben económico. Este modelo de xestión é custosopara o cidadán que ve incrementada a súa tarifa e me-dioambientalmente insustentable, xa que a maior consumode auga, maior é o beneficio para a empresa privada queo xestiona.
Mentres que noutros países da nosa contorna obsérvase•unha tendencia cara á remunicipalización dos servizos re-lacionados co abastecemento e saneamento da auga, enEspaña a tendencia é cara a unha maior privatización dosmesmos; aquí véndense os servizos públicos de auga e sa-neamento como parte das políticas de axuste para reducira débeda dos municipios. Podemos dicir, sen temor a equi-vocarnos, que detrás de cada proceso de privatización haiunha necesidade de financiamento por parte da entidadeprivatizadora. Ademais, os canons concesionais millona-rios, lonxe de mellorar as infraestruturas hidráulicas dedí-canse a aliviar as difíciles finanzas municipais e sonrepercutidos en tarifa aos cidadáns, na maioría dos casossen que apareza claramente reflectido na factura.
A mobilización social non só xera unha resistencia fronte•á privatización, tamén constrúe propostas que permitiríanfacer realidade que o dereito humano á auga se garantiraen condicións de igualdade e non discriminación.
Entre as externalidades negativas da experiencia privatiza-•dora, está a corrupción, o incumprimento dos compromi-sos de ampliar a cobertura dos servizos de auga esaneamento, os notables incrementos nas tarifas e a mar-xinación no acceso dos sectores sociais máis vulnerables.
A asunción da auga como un ben común leva a considerala•como un patrimonio do planeta, que debe ser xestionadoa partir dos criterios de solidariedade, cooperación mutua,acceso colectivo, equidade, control democrático e susten-tabilidade, que son, de xeito evidente, incompatibles concalquera aproximación mercantil que está, pola súa propianatureza, imbuída de expectativas cortoplacistas de lucroprivado e beneficio persoal.
Os abastecementos a poboacións deberán ser xestiona-•dos desde o sector público.
Ditas entidades non poderán subcontratar a empresas•privadas a xestión das accións principais da actividadede abastecemento, como son a adución, potabilización,transporte, saneamento e depuración.
Na xestión do servizo será necesaria a participación vin-•culante da cidadanía a través dos órganos de participa-ción que se deberán crear a tal fin.
Conclusións
Propostas
Notas
1 A información deste traballo está sacada do informe “El agua, como lavida, no es una mercancía” editado por Ecologistas en Acción e Ingenie-ros Sin Fronteras.
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:52 Página 42
43
Presente e futuro
U mha ria rica em diferentes
habitats que tem umha ele-
vada biodiversidade, com
umha grande capacidade
produtiva. Ma na actualidade está a passar
por umha situaçom crítica, padecendo a
maior contaminaçom microbiológica de
toda Galiza, e de todo o estado. Hoje há
umha percentagem importante da ria em
situaçom quase irreversível, polo que é
precisa umha actuaçom séria, eficaz e de-
cidida, um compromisso real que permita
recuperar um espaço vivo e que ademais
gera riqueza na nossa comarca.
Quais som as causas que levam á esta
situaçom?, som várias e ligadas entre si,
de maneira que é a combinaçom do con-
junto destes factores que a continuaçom
exporemos o motivo da desfeita actual, é
muito importante aclarar previamente
que nengum deles é de origem natural.
Quero dizer que um dos factores sempre
comentados de elevada densidade de po-
pulaçom, nom é por si umha causa, isto
fai mais difícil a conservaçom do meio,
mas nom é a presença de arredor de
130.000 pessoas vivendo a carom da ria
o que motiva esta situaçom.
RecheiosO efeito dos recheios é muito preju-
dicial, mas o fai em quatro aspectos:
A zona ocupada polo recheio, é umha•
zona de ria que se perde, ademais estes
recheios nom se figérom nem se fam
mirando do mar a terra, senom de terra
ao mar. E dizer, nom importa tanto a
zona da ria que se destrui, senom a in-
fra-estructura terrestre mais próxima,
a ampliaçom de algumha estrutura te-
rrestre já existente ou a comodidade
para deitar lixo. Assim perdeu-se umha
zona de Carança onde se deitou os res-
tos do antigo bairro de Esteiro, perdeu-
se parte do banco marisqueiro de Santa
Luzia com o recheio de Reganosa... e
muitos mais.
A forma do recheio. Nom só é impor-•
tante a zona que se “ocupa”, senom
que a forma do recheio vai determinar
ainda mais o prejuízo que incluso o pró-
prio volume ocupado. Um recheio de
Situaçom actual da ria de FerrolA ria de Ferrol com umha extensom de 25 Km2, tem umha das maiores
biodiversidades de todas as rias galegas, devido entre outras causas á grandevariedade de fundos que presenta, á sua morfologia e também por ter um grande
fluxo de mares que junto ao pequeno caudal dos rios que nela vertem presentaumhas características muito oceânicas.
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:52 Página 43
44
A ría de Ferrol e o seu saneamento · Situaçom actual da ria de Ferrol
grande volume mais seguindo a linha
da costa vai ter umha incidência na zona
perdida de ria e mais próxima. Mas um
pequeno recheio em volume que curta
umha ria de banda a banda ou umha
enseada, tem um grande efeito muito
mais alá do volume ocupado ou da zona
próxima ao mesmo, exemplos disto som
a avenida das Pias, a ponte do caminho
de ferro, As Pedras de Carança , o Porto
carvoeiro ou o mal chamado “porto ex-
terior” que está na boca da ria e obstrui
quase 50% da mesma. O seu efeito
queda demonstrado na classificaçom mi-
crobiológica da qualidade das águas.
O material do que está feito o recheio.•
Nom é o mesmo realizar os recheios com
materiais inertes que os fazer com ma-
teriais que podem alterar as característi-
cas físicas e químicas do meio marinho.
Ainda que na teoria sempre que se dei-
tam materiais tóxicos ou que podam al-
terar o meio deveriam ir selados e nunca
entrar em contacto com a agua do mar,
há exemplos na nossa ria de que iso nom
é assim. O mais claro é o recheio feito
por Megasa em Jubia, onde se podem
ver as escórias da fundiçom em contacto
directo com o mar.
O jeito como se fai o recheio é o quarto•
aspecto a ter em conta. Ainda que num
princípio pode parecer que os seus efei-
tos podem ser só importantes num perí-
odo de tempo limitado, ás vezes, depen-
dendo das zonas, o dano pode ser
considerável e a longo prazo. Em princi-
pio os recheios devem fazer-se pechando
o perímetro dos mesmos e logo encher
o interior, mas nom é o habitual, mais
bem é excepcional que se proceda de
esse jeito. O exemplo mais evidente e
nefasto foi a construçom do “porto ex-
terior”, chagando mais alá do canal, até
Mugardos os materiais mais miúdos de-
positando-se nos fundos e provocando
alteraçons ainda hoje nom recuperadas.
VertidosSe á alteraçom do perfil da ria, desvio
de correntes e quase peche de algumha
zona sumamos os vertidos ao mar, con-
seguimos chegar á situaçom actual. Mais
ainda quando a maior parte dos vertidos
fam-se precisamente nas zonas mais pe-
chadas ou com a circulaçom marinha
mais reduzida.
Nos vertidos poderíamos falar de dous
modos de chegar. Os que chegam a tra-
vesso dos rios que desembocam nela,
polo que mostram a necessidade de de-
purar as aguas em todo o percurso dos
mesmos até a chegada á ria. Os que che-
gam á ria directamente de colectores ou
também a travesso de regatos ou peque-
nos rios que na prática actuam como co-
lectores, aqui poderíamos falar em geral
de dous tipos:
Vertidos industriais. A ria de Ferrol•a pesar das suas pequenas dimensons
tem indústria em abundância instalada
nas suas beiras. Há que falar de pre-
sença de metais pesados arredor dos
estaleiros de Fene e Ferrol mas tam-
bém há que falar entre outras de Me-
gasa e Forestal del Atlántico, ambas
Gráfico 1. Recheios mais importantes da ria de Ferrol
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:52 Página 44
45
Presente e futuro
trabalham com produtos altamente tó-
xicos e há um impacto no meio pró-
ximo claro. As actividades portuárias
tenhem também um grava impacto no
meio marinho, no movimento de todo
tipo de materiais sempre há umha
parte que remata no mar, ademais
grande parte deles quedam sobre o
porto expostos á chuva e o vento re-
matando a fracçom mais fina e a solú-
vel no mar.
Vertidos de aguas urbanas sem•
tratamento. Ademais de outras ma-térias, detergentes, aceites..., o princi-
pal problema destes vertidos som as
aguas fecais procedentes da totalidade
da populaçom que vive arredor da ria
e que se vertem directamente nela. A
ausência de saneamento provoca
umha concentraçom tam elevada de
bactérias fecais que fai da ria de Ferrol
a mais contaminada de toda Galiza, ou
o que é o mesmo de todo o estado,
tendo a única zona com peche, sobre-
passando o limite de zona C.
Nas zonas mais pechadas polos re-
cheios, Carança, A Malata e da avenida
das Pias cara ao fundo da ria da-se ade-
mais um outro problema, enormes depó-
sitos sobre todo de lodos orgânicos for-
mados polo material em suspensom
arrastado polos colectores, isto provoca
ademais da perda dos fundos originais,
situaçons de anóxia que origina descom-
posiçom anaeróbia que provocam um
forte cheiro e acidificaçom do meio, de-
vido á liberaçom de ácido sulfídrico con-
vertendo-se em zonas sem vida.
Sobre-exploraçomA combinaçom de recheios e vertidos
destruírom grande parte da ria, perda de
biodiversidade e perda de ria como tal,
apenas queda fundo, ademais tem um
outro impacto que é a perda de muitos
bancos marisqueiros da ria, entre eles o
mais produtivo, As Pias hoje com menos
do 40% da sua superfície de capacidade
produtiva efectiva. Esta situaçom leva á
gente que vive do mar a incrementar a
extracçom de recursos e explorar cada
pedaço de ria, trabalhando-se em zonas
até agora apenas exploradas sobre-pas-
sando a capacidade de regeneraçom nas
zonas e espécies mais delicadas e contri-
buindo ainda mais ao deterioro da
mesma.
Situaçom actualA ria de Ferrol com umha riqueza em
biodiversidade e capacidade produtiva
excepcionais é na actualidade a mais de-
gradada das rias galegas. Um meio de-
gradado com grande perda de biodiver-
sidade, aguas insalubres que afectam á
saude da vizinhança e impedem o banho
nas praias da mesma. Há umha reduçom
drástica da sua capacidade produtiva que
provoca perda de postos de trabalho num
sector como é a pesca e marisqueio que
ainda da trabalho a perto de 500 pessoas
que apenas pode sobre-viver, há que lem-
brar aqui a dramática situaçom pola que
esta a passar o marisqueio na ria de Fer-
rol, já que a classificaçom como C do
banco marisqueiro das Pias (devido á alta
contaminaçom microbiológica) obriga a
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:52 Página 45
comercializa-lo a travesso da “bateia de
depuraçom”, causando graves perdas ás
confrarias que apenas podem subsistir e
condenando a mariscadores e marisca-
doras a trabalhar simplesmente pola so-
bre-vivência. Dependendo da época do
ano a superfície da ria classificada como
C ou exclusom varia do 26% ao 30%, mas
em capacidade produtiva varia entre o
60% e o 70% do marisco que se pode co-
mercializar directamente. E para rematar
hoje há zonas da ria que de nom actuar
rapidamente haverá que renunciar a
elas pois será impossível a sua recupe-
raçom.
Ante isto só temos duas opçons, re-
nunciar á ria ou procurar a sua recupe-
raçom. Mas se optamos pola recupera-
çom da mesma há que ter claro que o
nível de deterioro é tam importante que
precisa medidas urgentes e eficazes, para
poder ter de novo umha ria limpa, cheia
de vida, com capacidade produtiva, que
crê postos de trabalho dignos e que ade-
mais permita a toda a vizinhança ter um
entorno limpo e saudável.
O primeiro passo imprescindível para
recuperar a ria é evitar que sigam a che-
gar ao mar vertidos, há que impedir que
as indústrias vertam na ria e acadar a de-
puraçom integral das aguas residuais que
se vertem nela, sem isso é impossível aco-
meter nengumha outra obra com garan-
tia de resultados positivos. Mas umha de-
puraçom integral significa vertidos cero,
nom é possível que umha zona como a
enseada de Carança pechada pola barreira
das “pedras”, hoje zona de exclusom se
poda recuperar se vai haver vertidos de
quatro tanques de tormentas cada vez
que chova com umha intensidade meia,
e como neste caso o resto da rede de “sa-
neamento” teria o mesmo problema. Só
realizando a depuraçom das aguas resi-
duais de um modo separativo poderemos
evitar vertidos de águas residuais na ria,
e só evitando o vertido de águas residuais
na ria poderemos acometer outras medi-
das imprescindíveis se de verdade quere-
mos a recuperaçom real da mesma.
Posteriormente haveria que retirar
ou modificar alguns dos recheios que
A ría de Ferrol e o seu saneamento · Situaçom actual da ria de Ferrol
Gráfico 2. Zonas "C" e EXCLUSOM (entre maio e novembro 2013)
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:52 Página 46
47
Presente e futuro
hoje dificultam ou reduzem gravemente
a circulaçom do mar nalguns lugares da
ria. “Pedras” de Carança, porto carvoeiro,
avenida das Pias ou ponte do caminho
de ferro. E finalmente há que dragar al-
gumhas zonas que hoje estám sepulta-
das baixo toneladas de lixo e lodos.
Nom é possível recuperar a ria a me-
dias, ou a recuperamos ou a deixamos
morrer, a situaçom e demasiado grave
como para andar com remendos ou ar-
ranjos trapalheiros. Em isto Vai-nos a
vida da ria, a nossa saude e o meio de
vida de muita gente. A nossa respon-
sabilidade obriga-nos a nom estar ca-
lados, nom podemos perder mais
tempo porque corremos o risco de o
perder todo.
Gráfico 3. Zonas "C" e EXCLUSOM (entre dezembro e abril 2013 - 2014)
A ria de Ferrol a pesar do seu pequenotamanho, só 25 km2, tem umha grandebiodiversidade e produtividade.
A combinaçom de vertidos directos deaguas residuais urbanas e industriais juntoa numerosos recheios feitos em toda ria,provocam que a ria de Ferrol seja a maiscontaminada de Galiza, com a maior per-centagem de zonas C (contaminadas micro-biologicamente e que proíbe a venda domarisco destas zonas para consumo hu-mano, ainda passando por depuradora demarisco), ademais da única zona de exclu-som biológica de todo o estado (enseadade Carança).
Na actualidade dependendo da épocado ano há entre um 26% e um 30% da su-perfície total da ria classificada como C ouexclusom, mas isto realmente em superfíciecom capacidade produtiva vai de um 60%a um 70%.
O banco marisqueiro das Pias, o maisprodutivo de Galiza está totalmente classi-ficado como C, o que obriga a trasladar omarisco ás “bateias de depuraçom”, o queprovoca enormes mortandades e preçosmuito baixos, causando a ruina dos maris-cadores e mariscadoras.
Nengumha das praias do interior da riaestá livre de vertidos fecais, e em concretona de Carança ademais de fecais verte umhospital que está a só 300 metros.
Galiza tem mais do 90% das águasclassificadas como C de todo o estado, e éa ria de Ferrol a mais contaminada de todaselas
Para rematar, o projecto de depuraçomde aguas residuais em construçom, EDAR esul, contemplam a nom separaçom deáguas fecais e pluviais, construindo tan-ques de tempestades onde confluem paraser bombeadas, de maneira que cada vezque chova com umha intensidade meia re-bordaram e as aguas fecais irám de novoao mar. Estes tanques de tempestadesestám concebidos de maneira que aindaque no futuro se figera a separaçom de plu-viais e fecais nom serviriam.
Se queremos salvar a ria, precisamosdum modelo separativo que impida a che-gada de águas fecais ao mar como pontode partida. De outro jeito, o futuro damesma como meio marinho vivo, saudável,e gerador de riqueza nom será possível.
CONCLUSONS
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:52 Página 47
48
A ría de Ferrol e o seu saneamento · Roteiro pola ria de Ferrol
Moinho das Azenhas nadesembocadura do rio Freixeiro
Ali, á carom do único moinho de maré
que há na ria de Ferrol, chega ao mar o rio
Freixeiro. Rio que na actualidade pese
manter relativamente intacta a sua foz,
nom é assim no caso da qualidade das
aguas que ali chegam e vertem na ria, é
utilizado como um colector a ceio aberto,
podendo apreciar simplesmente coa vista
grande quantidade de material em sus-
pensom, umha água totalmente turva com
coloraçom parda e pode-se perceber tam-
bém um forte cheiro que abrange toda a
zona e arredores. Há ademais grande quan-
tidade de materiais de todo tipo, especial-
mente plásticos e restos metálicos, bem
enganchados nos restos que ainda há de
vegetaçom assim como depositados alea-
toriamente em todo o espaço que conforma
a desembocadura do rio Freixeiro. A nível
marinho é umha zona abiótica, já que a
alteraçom do entorno é total, o fundo ori-
ginário está sepultado baixo umha ampla
camada de materiais depositados especial-
mente de origem orgânico e totalmente
acidificado. O efeito destes vertidos chegam
muito mais alá do entorno imediato.
Resumindo umha zona que devera
estar protegida, tanto o entorno natural
como o moinho e a foz do rio, som hoje
umha zona a evitar, um entorno natural
morto, fedorento, incubadora de ratas e
perigoso para a saude no seu entorno,
ademais de aportar á ria umha grande
poluiçom.
Roteiro pola ria de FerrolO dia 16 de Novembro de 2013 realizou-se umha saída visitando quatro pontos daria de Ferrol, quatro pontos que destacam polo nível de poluiçom acadado no seuentorno. Mas que em todos eles, segundo o projecto de construçom dos colectorese tanques de tempestades, vai seguir havendo vertidos umha vez comece afuncionar a E.D.A.R. Norte. A visita a estes pontos realizou-se de interior a exteriorda ria, comentando a continuaçom a visita a cada um deles.
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:52 Página 48
49
Enseada da Gándara na foz do rioInxerto
É este um rio que na actualidade
está encaixotado, desapareceu como
tal á vista ao longo de toda a Gándara
por onde hoje discorre soterrado.
Esse é o menor dos problemas, já
que o principal é que todos os verti-
dos das moradas perto das que dis-
corre assim como também de todo o
polígono industrial da Gándara
estám conectados a ele. Ali onde
tinha que chegar o rio ao mar re-
mata o último tramo de um tubo de
grandes dimensons. A qualidade do
que ali se verte é facilmente percep-
tível pola vista, mas também polo ol-
facto, e esse cheiro chega a toda a
zona comercial mais que está ao seu
carom.
Pode-se apreciar nas fotografias
adjuntas, tanto o desagradável aspecto
visual do que devera ser a foz de um
pequeno rio, como os acumulos de
lodos e todo tipo de materiais que
nom deveram estar aqui presentes. O
grao de alteraçom da zona é total,
nom existindo em um amplo radio
seres vivos no meio marinho. É algo
especialmente sintomático desta si-
tuaçom que seja umha das duas zonas
da ria de Ferrol que na página web do
Intecmar, onde se pode ver a classifi-
caçom microbiológica das aguas ma-
rinhas de toda a costa galega, nom
apareça nem sequer classificada, nem
A, nem B, nem C, como se fora terra e
nom mar.
Foi o ponto visitado polo grupo
deslocado a Galiza da comissom de
petiçons do parlamento europeio, fi-
cando evidente a situaçom da
mesma, nom podiam acreditar o que
estavam a ver nem cheirar, como era
possível o vertido directo ao mar de
aguas com abundante contido de ma-
téria fecal?, mais ainda quando desde
ali podiam ver as embarcaçons dos
mariscadores que trabalhavam no
banco marisqueiro das Pias.
A continuaçom algumhas fotos
onde se pode ver tanto a “saída do
rio”, como a situaçom dos fundos
mais imediatos á mesma.
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:52 Página 49
Enseada de CarançaEsta é esta zona mais contaminada
da ria, isto consta na página web de In-
tecmar, na classificaçom microbiológica
das aguas aparece como zona de exclu-
som, a única de toda Galiza, a única de
todo o estado. Esta enseada que perdeu
algo mais do 50% da sua dimensom origi-
nal devido a diferentes recheios tem hoje
umha superfície de 27.000 m2, estando a
parte aberta ao mar pechada parcial-
mente polas pedras de Carança, hoje con-
vertido em parte do “passeio marítimo”,
de modo que apenas há 300 metros aber-
tos á ria.
Esta enseada esta case totalmente ro-
deada por um “passeio marítimo” que in-
cluso se insere em parte dela pechando-
a, grande quantidade de populaçom vive
arredor desta ademais de localizar-se aqui
o conservatório e o auditório municipal.
É difícil de compreender que aqui veza-
mos os três pontos de vertidos que re-
producimos nesta páxina.
A foto superior esquerda amosanos o
Rio do Tronco, hoje totalmente encaixo-
tado e que funciona como colector das
águas residuais de Inferninho, Recimil,
parte de Esteiro e do Ensanche...
Na foto superior dereita vemos un
emissário rompido no meio da enseada
onde verte a parte mais povoada de Ca-
rança.
Assim é doado compreender porque
esta elevadíssima poluiçom dumha ense-
ada onde nom há muito podia-se colher
marisco e peixe.
Cheiro que se espalha ás moradas
quando o vento “ajuda”, podemos atopar
no fundo todo tipo de restos alheios ao
meio marinho, e uns fundos totalmente
sepultados por lodos e materiais orgâni-
cos que alteram a composiçom e Ph do
mesmo provocando a total abiose da en-
seada.
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:52 Página 50
51
Enseada da MalataFoi o último ponto visitado, e foi
precisamente a foz do rio da Sardinha.
A situaçom deste rio nom é muito
melhor que a dos anteriormente vistos,
algo que é facilmente apreciável por
qualquer pessoa que visite a zona.
Do mesmo jeito que a enseada de
Carança os sucessivos recheios reduzí-
rom as suas dimensons originais até os
75.000 m2, e o que é ainda mais grave
umha enseada que tinha umha abertura
á ria de mais de 800 metros tem hoje
apenas 180 metros, produzido pola
construçom e posterior ampliaçom do
porto do carvom, umha barreira que
junto com os vertidos converteu a ense-
ada da Malata numha zona altamente
poluída.
Prova desta elevada poluiçom, é que
junto com a anteriormente visitada,
zona do moinho das Azenhas, a maior
parte desta enseada nom aparece classi-
ficada na página web do Intecmar, isto
ademais tendo em conta que é umha au-
torizaçom marisqueira a pé da Confra-
ria de Ferrol. Como é possível que um
banco marisqueiro nom tenha classifi-
cada a qualidade da água que o cobre?
Na imagem da dereita, tirada da pá-
gina web do Intecmar a dia 29 de Ja-
neiro de 2014, pode-se ver que o banco
marisqueiro a pé (CF-113) em cor ama-
rela tem grande parte da sua extensom
fora da classificaçom microbiológica
(GAL 03/05) em cor laranja por ser zona
C, que nom cobre toda a enseada, ???
Umha zona onde estám localizadas
grande parte das instalaçons desportivas
de Ferrol e FIMO, é de novo umha zona
altamente poluída com um substrato al-
tamente degradado que apenas permite
a vida de muito poucas espécies, ademais
do cheiro presente nas marés baixas pro-
duzido pola presença de ácido sulfídrico
como conseqüência da descomposiçom
anaeróbia, do mesmo jeito que todos os
lugares visitados neste roteiro.
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:53 Página 51
52
A ría de Ferrol e o seu saneamento · Roteiro pola ria de Ferrol
Em todos os pontos visitados vertem
rios que hoje som colectores de águas
residuais e ademais nalgum caso tam-
bém vertem colectores.
Um deles a enseada de Carança e a
única zona de exclusom por contamina-
çom micro-biológica de todo o estado,
é dizer a mais contaminada de todo o
estado. Á carom do bairro de Carança,
do auditório e do conservatório e rode-
ada por um “passeio marítimo”.
Outras duas, A Malata e A Gándara,“misteriosamente”, nem sequer apare-cem catalogadas na classificaçom micro-biológica das águas feita polo Intecmar.Mas vendo o que ali há e cheirando-o, edoado tirar conclusons.
Em qualquer caso som quatro pon-tos pretos, na ria mais contaminada deGaliza.
A EDAR norte contempla tanques detempestades perto delas. No caso da de
Carança ate três tanques de tempesta-
des ao longo do rio do Tronco e um mais
que verterá directamente na enseada.
Todos eles com volume incapaz de reter
a chuva moderadamente intensa, o que
implicaria vertidos de águas fecais que
farám impossível a sua recuperaçom.
Com o modelo de saneamento que
está a construir AQUAES seguiremos a
ver estas zonas igual que agora dentro
de muitos anos.
CONCLUSONS
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:54 Página 52
Presente e futuro
Apesar das suas pequenas di-
mensons foi umha ria
muito produtiva chagando
a trabalhar nela perto de
2.000 mariscadores em cada temporada
anual. Na actualidade a ria está muito de-
gradada, e há apenas dous anos que a sua
classificaçom microbiológica mudou a B,
depois de entrar em funcionamento a
E.D.A.R. da Corunha, situada em Bens.
Mas os problemas nom rematárom nem a
ria se recuperou, que foi entom o que oco-
rreu e está a ocorrer na ria do Burgo?
Na actualidade esta a funcionar na
Corunha umha E.D.A.R. que da serviço
aos concelhos de A Corunha, Arteixo,
Cambre, Culheredo e Oleiros. Mas nom
funciona em todos os concelhos do
mesmo Jeito. Oleiros nom admitiu o sis-
tema de tanques de tempestades e utiliza
as estaçons de bombeio que já tinha
construídas. O resto dos concelhos uti-
liza o sistema de tanques de tempestades
onde se misturam águas fecais e de
chuva, provocando desbordes e vertidos
á ria amplamente documentados polos
mariscadores e mariscadoras da confra-
ria da Corunha.
Cada vez que chove há vertidos, ainda
tendo E.D.A.R. Seguem a se verter no mar
águas fecais porque o sistema nom pode
enviar á depuradora toda a água de chuva
que chega aos tanques de tempestades, e
se assim fora tampouco teria capacidade
a depuradora de processar esse volume
de água. Estes contínuos vertidos provo-
cou que a confraria junto coa plataforma
de defesa da ria se mobilizarem durante
anos, tanto coa sua presença na rua que
lhes fixo acumular 21.000 € em multas,
como nas continuadas denuncias ao Se-
prona e outros organismos, denuncias
que fôrom possíveis depois de passar
horas e noites de guarda para minuciosa-
mente controlar, anotar e denunciar os
vertidos. Houvo umha acçom que puxo
em evidência o que chegava ao mar, foi
o tamponamento de um emissário de
saída de um tanque de tempestades, no
momento de haver chuvas, em vez de ir
o lixo para o mar rematou nas ruas de
Depuraçom da ria do BurgoA ria do Burgo, umha pequena ria de algo menos de 2.000.000 m2, com o seu
contorno quase antropogenizado na sua totalidade, até nom há muitos anos haviaindústrias nas suas beiras e até um matadoiro que vertiam directamente ao mar.
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:55 Página 53
54
A ría de Ferrol e o seu saneamento · Depuraçom da ria do Burgo
Culheredo, isto deixou ver a toda a vi-
zinhança o que rematava na ria.
Mas estas acçons nom pechárom a
via ao diálogo sempre aberta por parte
da plataforma e dos mariscadores e ma-
riscadoras, e assim foi possível começar
a realizar a separaçom das conduçons
de águas fecais das de chuva. Com um
pequeno robot que circulava polo inte-
rior dos tubos foi possível localizar e se-
parar aqueles lugares onde se produzia
o cruzamento. Estes trabalhos levados
a cabo minuciosamente nos concelhos
de A Corunha e Culheredo, permitiu di-
minuir em grande medida o número de
vertidos, ainda sem ter rematada a se-
paraçom total conseguiu-se um grande
avance que indica o caminho a seguir,
já que só deste jeito e possível evitar de
novo vertidos de águas fecais ao mar.
Mas ainda com o processo da reali-
zaçom da separaçom entre pluviais e fe-
cais encaminhado nom remata a
recuperaçom da ria. Pode-se ver com
claridade na seguinte fotografia como
há umha grande acumulaçom de lodos
a ambas beiras da mesma, processo de
acumulaçom natural mas multiplicado
polos vertidos humanos incontrolados
durante anos.
A visita da delegaçom da comissom
de petiçons do parlamento Europeu
pudo constatar a excessiva quantidade
de lodos acumulados ao longo de toda
a ria do Burgo, que em alguns pontos
é maior de um metro de profundidade.
As conseqüências de esta quantidade
de lodo vertida e acumulada, produto
da ausência de políticas de protecçom
do meio natural, onde o mar nom era
mais que um ponto de vertido nom re-
mata com a simples paralisaçom de
novos vertidos. Estes lodos limitam e
reduzem o volume da ria, som insanos
e perigosos e ademais, nom só limitam
a capacidade produtiva polo espaço
que ocupam senom que também a re-
duzem polo deterioro da qualidade da
águas.
É por iso que para recuperar a ria
do Burgo é preciso rematar definitiva-
mente a separaçom de águas fecais de
pluviais para rematar definitivamente
com os vertidos, também é preciso dra-
gar a ria para recuperar o espaço físico
da ria como tal, um meio natural sau-
dável, com vida e com capacidade pro-
dutiva que permita aos mariscadores e
mariscadoras desenvolver o seu tra-
balho dignamente.
A ria do Burgo ainda que nommuito grande é umha zona deumha grande riqueza que supujo osustento de muitas famílias durantemuitos anos.
O modelo de saneamento cons-truído, o mesmo que se está a cons-truir em Ferrol, nom foi capaz depassar mais alá de zona B depois devários anos de funcionamento.
Os tanques de tempestades daCorunha e Culheredo vertiam cadavez que chovia.
Devido á forte pressom socialde iniciada polos mariscadores (apesar da repressom e multas impos-tas) e a plataforma pola defesa daria do Burgo e com importanteapoio da vizinhança, conseguiu-seavançar no processo de separaçomde águas fecais e pluviais.
Hoje está claro que o único ca-minho para evitar vertidos é a sepa-raçom total de pluviais e fecais.Mas fica ainda umha questommuito importante, o dragado dastoneladas de lodos, fundamental-mente orgânicos que sepultamgrande parte da ria.
CONCLUSONS
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:55 Página 54
55
Presente e futuro
Durante muitos séculos só houvo capaci-
dade científica e técnica para os conduzir
a lugares afastados das povoaçons. Mas
nas últimas décadas o avanço científico e
técnico, junto com a maior conscientizaçom social do pe-
rigo de estes resíduos fixo que seja possível minimizar os
riscos para as pessoas e o meio natural, embora a nível
mundial o tratamento adequado seja umha excepçom.
Até começos dos 80 do século passado a natureza ga-
lega, fora casos pontuais, nom se viu muito afectada polas
águas residuais no que influírom diversos factores:
A dispersom da povoaçom•
A baixa geraçom de resíduos•
Umha extensa rede hidrográfica•
Umha costa muito recortada e com renovaçom de águas cons-•
tante
Mas com a progressiva concentraçom da povoaçom em
vilas e cidades fundamentalmente na costa e carentes qual-
quer sistema efectivo de saneamento, fixo que no século
XXI as rias e os rios galegos sofram um grave empobreci-
mento dos seus valores naturais.
Tecnologias de depuraçom naturalO saneamento das águas residuais, quer urbanas quer rurais, é um dos principais
problemas ao que nos enfrontamos como sociedade. Já desde os primeirosassentamentos humanos há mais de 8.000 anos sempre houvo preocupaçom por
umha gestom adequada, sempre fôrom a origem de muitas epidemias com gravesconseqüências para a saude humana e animal.
Gráfico 1. Calidade das augas nos ríos de Galiza-Costa
0
20
40
60
80
Consumo Salmónidos Ciprínidos Baño
Boa/Apta
Intermedia
Inadmisíbel/Non apta
% Mostras
Fonte: European waters - assessment of status and pressures. EEA Report No 8/2012
Gráfico 3. Evolución da calidade das augas nos ríos en Europa nas dúasúltimas décadas
1992 1995 1998 2001 2004 2007 20100.0 0
1.0100
2.0200
3.0
300
4.0
400
5.0
500
600
6.0 700
BOD and nitrate(mg O or N/l)2
Total ammoniumand phosphorus (ìg/l)
BODS (849)Total ammonium (952)Total Phosphorus Lakes (356)Nitrate (1.358)Orthophosphate (1.028)
Fonte: European waters - assessment of status and pressures. EEA Report No 8/2012
Gráfico 2. A contaminación das augas polo tráfico rodado
0
10
20
30
40
50
60 VIAS A.D.XERALLAGOA
TOXICIDADE
NÚMERO DE MOSTRAS (%)
Un 20% das mostras de auga de escorrentía das vías de circulación mostraron toxicidade severa
E
NON POTENCIAL CONFIRMADA SEVERA
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:55 Página 55
56
A ría de Ferrol e o seu saneamento · Tecnologias de depuraçom natural
A ria de Ferrol e os seus rios som um claro exemplo de
esta gestom ruim.
Em Galiza o 90% da rede hidrográfica apresenta conta-
minaçom orgânica, também a importante contaminaçom
química e xenobiótica polo uso crescente de pesticidas quí-
micos na agricultura e na vida diária. Mais do 50% dos poços
e mananciais subterrâneos estám contaminados; e no litoral
a contaminaçom deve-se fundamentalmente a águas resi-
duais urbanas sem tratar, polas actividades industriais e por-
tuárias e polas infra-estructuras.
Os sistemas de saneamento em Galiza orientam-se á cen-
tralizaçom do tratamento, a umha mistura com águas plu-
viais e maioritariamente a um tratamento mecânico ou
biológico. Sistemas muito caros na execuçom e no manti-
mento. Os custos de operaçom e mantimento som de arredor
de 50 milhons de € ao ano (10-24 €/habitante ano), com um
investimento entre 1998 e 2015 de 1.587 milhons de € (580
€/habitante), 70% em saneamento.
No rural proponhem-se depuradoras compactas com um
investimento superior a 500 €/habitante e umha factura eléc-
trica de mais de 6 €/ habitante ano.
A nível internacional o 95% dos efluentes residuais dei-
tam-se sem tratamento. No ano 1997 mais de 3.000 milhons
de pessoas nom tínhamos saneamento e estima-se que serám
mais de 5.500 milhons para 2035.
Esta situaçom provoca muitas doenças, diarreias, cólera,
febre tifóide... polas que morrem 3.300.000 pessoas ao ano e
outros 3.500.000 vem-se afectadas.
Hoje em dia há técnicas de saneamento com um menor
impacto ambiental e menor consumo energético. Estas me-
didas de sustentabilidade (saneamento ecológico) devem-se
basear nos seguintes aspectos:
Modificar os hábitos Quotidianos de uso da água•
Introduçom de equipamentos domésticos de baixo consumo•
Aproveitamento dos recursos contidos nas águas residuais•
Gráfico 4. Porcentaxe de augas fluviais afectadas por contaminación
Porcentaxe de augas costeiras que non atinxiron o bo estado químico (metais pesados e outros
contaminantes específicos)
< 10 % 10–30 % 30–50 % 50–70 % 70–90 % Sen datos90 %
Fonte: European waters - assessment of status and pressures. EEA Report No 8/2012
Gráfico 5. Porcentaxe de augas costeiras que non atinxiron o bo estadoquímico (metais pesados e outros contaminantes específicos)
Porcentaxe de augas fluviais afectadas por contaminación
< 10 % 10–30 % 30–50 % 50–70 % 70–90 % Sen datos90 %
Fonte: European waters - assessment of status and pressures. EEA Report No 8/2012
Gráfico 6. Porcentaxe de ecosistemas fluviais con calidade inferior á de“bo estado”
Porcentaxe de ecosistemas fluviais con calidade inferior á de "bo estado"
Sen datos
Fonte: European waters - assessment of status and pressures. EEA Report No 8/2012
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:56 Página 56
57
Presente e futuro
Separaçom de correntes, o que devém•
numha maior recuperaçom e maior efi-
ciência dos sistemas de depuraçom natural
(SDM) e de baixo custo
No sistema maioritário implantado
na Galiza, na casa recebemos água
limpa que é usada para cozinhar,
lavar, higiene pessoal, sanitários e uri-
nários, alias para regar as hortas e jar-
dins. Estas águas contaminadas
posteriormente misturam-se com as
águas pluviais e som deitadas aos rios
e rias ou levadas ás depuradoras.
Os sistemas mais avançados pre-
sentes em muitos lugares do mundo e
que reduzem o consumo de água de-
purada tenhem um ciclo da água
muito mais complexo. A água depu-
rada só se usa para cozinhar, para o
chuveiro, lava-maos e o lavado de
roupa (águas cinzentas), estas junto
com as águas de chuva e depois de um
tratamento específico (por infiltraçom
e outras técnicas) som usadas bem
para a rega ou infiltraçom no terreno,
bem para o sanitário e urinários. Estas
águas junto com as da cozinha (águas
negras) podendo ser misturadas com
os resíduos sólidos orgânicos, e depois
de receber um tratamento específico
(anaeróbio), por um lado sai a água re-
sidual tratada e por outro obtemos
sub-produtos de muito interesse:
Energia•
Compost•
Fertilizantes•
Umha questom fundamental para
um correcto funcionamento dos siste-
mas de depuraçom é a educaçom am-
biental, questom esquecida polos
diferentes governos municipais e au-
tonómicos.
ADEGA (associaçom para a defesa
ecológica de Galiza) em parceria com
a câmara municipal de Compostela
tem desenvolvido programas de edu-
caçom ambiental que demostram que
é possível reduzir o consumo de água
com pequenos trocos nos hábitos quo-
tidianos e nos equipamentos das mo-
radas.
Gráfico 7. Vivenda, auga e saneamento
O saneamento comeza no fogar!
Auga fresca
Auga residual
Residuos
Rega (xardín)
CASA OU CIDADE
CociñaRetreteUrinario
Ducha, lavabos,
lavadora...
Vivenda, auga e saneamento
PLU
VIA
IS
Gráfico 8. Vivenda, auga e saneamento
CociñaRetreteDucha,
lavabos, lavadora...
Residuos sólidos
orgánicos
Augas negras
CASA OU CIDADE
Auga fresca
Augas grises
Augaresidualtratada
Tratamento específico
(anaerobio...)Tratamento específico
(filtración...)
Subproductos:- Enerxia- Compost- Fertilizantes (ouriña)
Rega e infiltración no terreo
PLU
VIA
IS
Táboa 1. Consumos rexistrados en 2007 e 2008 e aforro acadado en 50 fogares de
Santiago de Compostela
2007 2008 Aforro
AUGA 3005 m3 2567 m3 438 m3 14,60%
ELECTRICIDADE 94262 kWh 88233 kWh 6029 kWh 6,40%
Fonte: Adega
Táboa 2. Equipamentos eficientes e reutilización doméstica
Servizo Actual Equipamentoseficientes
Equipamentos eficientes ereutilización de AG e P
Retrete 50 25 0
Baño 50 25 25
Cociña 50 25 25
Lavadora 10 5 1
Outros (xardín...) 80 25 0
Total 240 105 51
- Potencial de redución de ambos: >50%, segundo punto de partida
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:56 Página 57
58
A ría de Ferrol e o seu saneamento · Tecnologias de depuraçom natural
Nos seguintes esquemas podemos
ver as opçons de recolhida, tratamento
e reutilizaçom dos resíduos e águas
numha casa ou grupo de casas.
O balanço ambiental global para o
sistema de saneamento convencional e
os sistemas naturais é claramente favo-
rável para estes segundos.
O tratamento terciário convencional
é centralizado. O tratamento alternativo
é meio-descentralizado com sistemas de
digestom anaeróbia de águas negras (200
a 500 habitantes), recolhida mediante va-
leiro, humidais construídos para as águas
cinzentas, infiltraçom no terreno das
águas de chuva (rain garden)
Os sistemas de depuraçom natural
baseiam-se em processos de sedimen-
taçom, filtraçom, absorçom, precipi-
taçom química, oxidaçom-reduçom,
intercambio iónico, degradaçom bio-
lógica aeróbia ou anaeróbia, etc... aliás
da fotossíntese, foto-oxidaçom, assi-
milaçom polas plantas, depredaçom,
etc.
Quanto ao uso da energia os siste-
mas de depuraçom convencionais (SDC)
baseiam-se em processos acelerados
graças ao uso intensivo de energia, os
sistemas de depuraçom natural nom
precisam da achega artificial de energia
já que a velocidade de depuraçom é a
natural. Só excepcionalmente se aporta
energia para o bombeio do efluente á
zona de tratamento.
Quanto á superfície ocupada polas
instalaçons os SDN ocupam muito mais
espaço, mais de 1m2/habitante equiva-
lente, nos SDC e muito menor de
1m2/habitante equivalente.
Há diferentes tipos de humidais
adaptando-se cada tipo ás necessidades
concretas de depuraçom. Todos eles
precisam de água, substrato, vegeta-
çom, micro-organismos e animais,
com funcionamento aeróbio e/ou anae-
róbio. Segundo circule a água por eles
os temos de fluxo horizontal (FH),
que pode ser superficial (FHS), quando
a água circula entre a vegetaçom e
subsuperficial (FHSS) quando a água
circula por baixo da vegetaçom, temos
também de fluxo vertical (FV) nos
que a água residual se deita desde a
cima.
Estes humidais de fluxo vertical
melhoram a sua capacidade de depu-
raçom se se dotam com um tanque
de sedimentaçom prévio, sistema de
Gráfico 9. Opcións de recollida, tratamento e reutilización
Bioresiduo sólido Feces Ouriña Augas grises Pluviais
Evacuación por vacío
Evacuación por gravidade. Convencional ou pequena escala, centralizado ou descentralizado
Separación sólido -líquido
Desviación ouriña
Recollida separada
Recollida e almacenaxe de pluviais
Retretes de secado
Filtración, biotratamentos
-Humidais construídos, lagoas, biotratamentos,
membranas, RUV, etc.
Almacenaxe (prolongada)
Compostaxe, vermicompostaxe…
Tratamento anaerobio
Tratamento e augas residuais (centralizado, descentralizado)
Secado de lodos,
humificación
Procesado ouriña
Xardíns con augas grises,Trincheiras vexetadas.
Fertilización con ouriña ou
derivadosReutilización como auga de servizo,
cisternas, agrícola, acuacultura, recarga acuíferos, etc.
Reutilización de auga residual tratada: agrícola, acuacultura,
industria, etc.
Acondicionamento de solos, fertilización, con compost e outros residuos
-Biogás para luz,
Retretes compostadores
cociña, electricidade, etc.
Uti
lizac
ión
Tr
atam
ento
Rec
olli
da
Compoñentes esenciais do saneamento ecolóxico
Amarelas (ouriña ): hixienización, almacenamento, secado… > fertilizante l/s
Marróns (feces): dixestión anaerobia, secado, compostaxe > biogás, esterco
Grises: Humidais, lagoas, trat. biolóxicos, membranas… > rega, recarga, uso directo
Pluviais: filtración, trat. biolóxicos… > abastecemento, recarga
R. orgánicos: compostaxe, dixestión anaerobia… > biogás, compost
Gráfico 10. Sistema de saneamento Gráfico 11. Sistema de saneamento
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:56 Página 58
59
Presente e futuro
Gráfico 12. Balance de auga no edificio Ostarkade de KfW: na esquerda coa tecnoloxía convencional e na dereita con sistema de baleiro e areciclaxe de augas grises (Figuras: IP5, Martin Selig)
Gráfico 14. Sistemas de depuración natural (SDN)
Fosa Séptica Tanque Imhoff Dixestor UASB / HUSB
Gráfico 13. Urbanización ecolóxica Lübeck Flintenbreite (350hab.) Lübeck, Alemaña. Augas negras: 4.8 l/cp.d; Augas grises: 56l/cp.d. Nutrintes para agricultura: 90%N, 62%P, 78%K.
Ducha, cuarto de baño,
lavadora
Augasgrises
Filtro de cama de xuncos
Produción de calor e
electricidadeRecepción de auga
Augas pluviais
Infiltración
Inodoro por baleiro Cociña
Augas negras
Estación de baleiro
Biorresiduos
Hixienización
Dixestor (planta de biogás)
Biogás
Almacenamento
Agricultura Lenda:
FonteFluxosElementos do concepto de saneamento
Esquema do concepto de augasresiduais integrado
Proyect Lübeck Flintenbreite
Engelsgrube 8123552 LübeckTel. 0451-70200-51Fax 0451-70200-52
Fonte: http://www2.gtz.de/Dokumente/
Táboa 3. Balanzo ambiental global para dúas alternativas
1)Tratamento terciario convencional (centralizado)
2)Tratamento alternativo semi-descentralizado
- Dixestión anaerobia das augas negras (200 a 500 habitantes)
- Recollida mediante vacío
- Humidais construídos para as augas grises
- Infiltración no terreo das augas de chuvia (rain garden)
Emisións (kg/hab.ano) Convencional Alternativo
- DQO 3,6 0,8
- DBO5 0,4 0,1
- Nitróxeno (N) 0,7 0,2
- Fósforo (P) 0,07 0,01
- Potasio (K) >1,7 <0,6
Balanzo enerxía(kwh/hab.ano)
-110 103
Uso de materiais(kg/hab.ano)
3.600 1.300
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:56 Página 59
60
A ría de Ferrol e o seu saneamento · Tecnologias de depuraçom natural
Gráfico 15. Sistemas de depuración natural (SDN). Filtro Verde
EntradaEntrada
LisímetroLisímetro
InfiltraciónInfiltración
Gráfico 17. Sistemas de depuración natural (SDN). Diferentes tiposde humidais
Humidais
Verticais
FV
Horizontais
FH
Diferentes tipos de humidais
Aerobios e/ou
anaerobios
H2O, Substrato,
vexetación,
microorganismos
e animais
Superficial FHS
Subsuperficial FHSS
Gráfico 18. Sistemas de depuración natural (SDN). Humedal FV
Medio filtrante (area)Tubos de ventilación
Medio filtrante (grixo fino)
Capa drenante
Illante sintético (base e laterais)
Xeotéxtil aberto
Tubo de drenaxe
25-30 cm
35-50 cm
20 cm Grixo>20mm
Área0,25-2 mm
Grixo 2-6 mm
20-30 cm FV
Gráfico 19. Sistemas de depuración natural (SDN). Humedal FH
Bandexa ou vertedoiro de carga
Illante
Efluente
Pedra 40-50 mm Grixo 5-12 mmTubo drenaxe
Canal de entrada
Zona de entrada
Grava grosa
Cota de pendente
Xeomenbrana
Gráfico 16. Sistemas de depuración natural (SDN). Lagoas
Lagoas: Facultativas, anaerobias, aerobias Sistemas de Lagoas
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:56 Página 60
61
Presente e futuro
Gráfico 20. Sistema dixestor anaerobio-humidal construído (DA-HC)
30 cm20 cm
20 cm 50 cm 50 cm
300 cm
50 cm
Influente
30 cm
170 cm
100 cm
Sistema dixestor-humidal dimensionado para unha vivenda unifamiliar (dixestor UASB de 1,5 m3 e humidal FHSS de 12 m2)Alternativa: UASB + humidal FV 3-4 m2
Fosa séptica + humidal
Gráfico 21. Planta piloto A Zapateira
Auga residual
Efluente tratado
UASB
HC FHSS
FV1 FV2
FH1 FH2 FH3 FH4 FH5
HC FV
Gráfico 22.
0
20
40
60
80
100
120
H1 H2 H3 H4 H5 V1 V2
ELI
MIN
AC
IÓN
DB
O5
(%)
Campaña I Campaña II Campaña IIICampaña IV Campaña V
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:56 Página 61
62
A ría de Ferrol e o seu saneamento · Tecnologias de depuraçom natural
Gráfico 23.
0,0
1,0
2,0
3,0
4,0
Coliformestotais
Coliformesfecais
Enterococosfecais
Clostridiumperfringes
ELI
MIN
ACIÓ
N L
OG
FH1 FH2 FH3 FH4 FH5 FV1 FV2
Hidrocarburos totais de petróleo
0
20
40
60
80
100
120
UASB H1 H2 H3 H4 H5 V1 V2
% E
limin
aci
ón
Semana 1
Semana 2Semana 2
Gráfico 24. Os Liñares: DA + zona húmida (FHSS+FHS)
DA 3 7,2 m , HC 36+36 2 m , 20-35
hab. eq.
1) 2) 3a) 3b)
Sistema dixestor-humidal dimensionado para unha vivenda unifamiliar (dixestor UASB de 1,5 m3 e humidal FHSS de 12 m2)Alternativa: UASB + humidal FV 3-4 m2
Fosa séptica + humidal
Táboa 4. Os Liñares: DA + zona húmida
(FHSS+FHS). Depuración secundaria
Concentración(mg/l)
InfluenteEfluente
anaerobioEfluente
final
DQO 352 154 41
DBO 211 110 24
SS 354 36 23
Depuración(%)
D.anaerobios
Humedal Global
DQO 56,4 73,4 88,4
DBO 47,7 78,4 88,7
SS 89,9 35 93,4
ré-circulaçom do efluente para a des-
nitrificaçom e dosagem dos reactivos
(opcional) para a eliminaçom de fós-
foro.
Sistema digestor anaeróbio-humi-
dal construído (DA-HC)
Sistema de digestom-humidal di-
mensional para umha morada uni-fa-
miliar digestor UASB (upflow anaerobic
sludge, fluxo ascendente anaeróbio de
lodos) e humidal de fluxo horizontal
subsuperficial de 12 m2 ou como alter-
nativa UASB com um humidal de fluxo
vertical de 3 a 4 m2 ou umha fossa sép-
tica mais um humidal.
No campus de A Zapateira, em A
Corunha está instalada umha planta pi-
loto composta por um digestor anaeró-
bio, cinco humidais construídos de
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:56 Página 62
63
Presente e futuro
fluxo horizontal subsuperficial e dous
de fluxo vertical com os seguintes resul-
tados dos gráficos 19, 20, 21 e 22.
No lugar de A Silvouta concelho de
Compostela há em funcionamento
umha planta experimental promovida
pola câmara municipal em parceria
com ADEGA e a universidade de A Co-
runha.
Pomos também o exemplo de umha
depuradora instalada numha adega da
denominaçom de origem Rias Baixas.
Quanto os custes de instalaçom de
estes sistemas variam dependendo dos
escolhidos.
Estes custes podem ser um 20% in-
feriores ou superiores ás instalaçons de
depuraçom convencionais.
Gráfico 25. Eliminación de metais pesados no humidal de A Silvouta e noutros humidais enEuropa
-110
-90
-70
-50
-30
-10
10
30
50
70
90
110
FeFe MnMn AsAs Ni Zn Pb Cu Cr
TOTAL HM REMOVAL (%)
Reviewed bibliography
This study
Gráfico 26. Depuradora adega D.O. Rías Baixas
FHSS1100 m2 0,3 m H
FHSS2100 m2 0,6 m H
FHSS3100 m2 0,6 m H
FV50 m2
1,2 m H
Bomba
S1S2
S3
S4 S5
S6
Influente
HUSB
Tanques de regulación
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
SST DQO DBO5 NKT NH3-N PO43-
DE
PU
RA
CIÓ
N (
%)
HC (FV+FHSS)
VCH (mm/d) 19,5±6,9
VCOS (gDBO 2/m .d) 5 18,4±12,8
Velocidade de carga aplicada nos HC
0
200
400
600
800
1000
0 5000 10000 15000 20000F total (gDBO5/d)
Co
nc
. Efl
ue
nte
(m
gD
BO
5/L
)
Bibliografia:Manuel Soto Castinheira, Departamento de Química Física e Engenharia Química. Universidade da Corunha.
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:56 Página 63
64
A ría de Ferrol e o seu saneamento · Gestom das águas pluviais...
O aumento da superfície ur-
banizada no último século
e sobre todo de forma es-
pectacular desde 1980,
este modelo urbano do que nom esca-
pou nengumha vila ou cidade galega,
Ferrol-Narom incluída, provocou umha
mudança da hidrologia natural com
graves conseqüências para os habitats
húmidos que além de mais sofrem ver-
teduras continuadas de águas residuais.
Esta urbanizaçom conjuntamente com
um deficiente mantimento das infra-es-
truturas, provocam graves problemas
em períodos de chuva intensa e sobre
todo se coincidem com a maré alta a ve-
locidade e volume do escoamento e
muito maior.
Nos sistemas de saneamento separa-
tivos a contaminaçom arrastada polo
escoamento verte-se directamente ao
meio receptor (rias e rios). Nos sistemas
unitários vam-se produzir verteduras
polos descarregadores aos meios recep-
tores com cargas de contaminaçom
muito importantes, já que estes siste-
mas unitários nunca tenhem capaci-
dade para recolher toda a água da
chuva intensa e/ou prolongada, Além
de provocar perturbaçons nas depura-
doras com umha baixada do seu rendi-
mento.
As técnicas de drenagem urbano
sustentável (TDUS) e o saneamento per-
mitiriam cumprir com três funçons es-
senciais:
Protecçom frente ás inundaçons•
Protecçom ambiental dos meios receptores•
Protecçom sanitária das habitantes•
Fazer fronte á contaminaçom difusa
nas zonas urbanas para o seu controlo e
eliminaçom, apresenta muitas dificulda-
des pola hidrodinâmica e polos diferen-
tes tipos de contaminaçom que se geram
em cada umha das área urbanizadas.
Isto obriga a umha visom integral da
gestom do sistema e a desenvolver
umha estrategia da contaminaçom e dos
impactos higromorfológicos.
Os TUDS aportam dous grandes be-
nefícios:
O controlo do volume de água•
O controlo da contaminaçom•
Nos TUDS diferenciam-se dous siste-
mas, um para o controlo do escoamento
em origem prévio á incorporaçom á
rede de saneamento, e outro para o con-
trolo águas abaixo, que se aplicam na
rede de saneamento ou nos pontos pré-
vios ao vertido das águas pluviais ao
meio receptor ou para á incorporaçom a
umha rede unitária.
Habitualmente as técnicas para o
controlo águas abaixo classificam-se em
técnicas para o controlo local e técnicas
para o controlo regional. As técnicas
para o controlo local aplicam-se para
pequenas superfícies e bacias urbanas.
As técnicas para o controlo regional
Gestom das águas pluviais no âmbitourbano, técnicas de drenagemsustentávelNos sistemas de saneamento convencionais tende-se a misturar as águas residuaiscom as pluviais. Mas as técnicas de saneamento avançadas e de menor impactoambiental proponhem tratar por separado as águas residuais urbanas e aspluviais, que por entrar em contacto com os poluentes presentes nosassentamento humanos e infra-estructuras devem ter um tratamento específico.
Gráfico 1. Efectos da urbanización naescorrentía de augas
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:56 Página 64
65
Presente e futuro
aplicam-se para a gestom do escoa-
mento de grandes superfícies e em pon-
tos prévios aos meios receptores.
Polo geral é muito mais económico
previr a geraçom do escoamento do que
geri-lo posteriormente. Os TUDS cada
vez tenhem mais implantaçom. Nos
contornos urbanos, a implantaçom de
estas técnicas resulta muito cara polo
elevado preço do solo.
Aqui também é determinante ac-
tuar em plano educativo para reduzir a
contaminaçom nas superfícies imper-
meáveis polos maos hábitos da cidada-
nia e das empresas.
TUDS em origemAs técnicas de controlo de entradas
em origem desenham-se para gerir as
águas de escoamento no ponto onde cai
a chuva. Permitem minimizar os efeitos
de impermeabilizaçom das bacias em
caudais e volumes de água e em conta-
minaçom. Som técnicas preventivas. Há
que aplicar também técnicas nom es-
truturais baseadas na prevençom:
Limpeza de ruas•
Programas de educaçom pública•
programas de gestom de resíduos•
Controlo de fertilizantes e pesticidas•
Controlo da erosom do solo•
Controlo do escoamento de zonas comer-•
ciais e industriais
TDUS para o controlo localAs técnicas para o controlo e trata-
mento local som instalaçons de armaze-
namento do escoamento que podem
infiltrar as precipitaçons para reduzir o
volume de água mobilizado á rede de
drenagem. A objectiva fundamental de
estas instalaçons é evitar que a escoa-
mento das chuvas mais habituais entre
no sistema de saneamento. O tratamento
local pode-se fazer de duas formas:
Dispositivos de infiltraçom como gabias ou•
poços de infiltraçom
Pavimentos porosos ou modulares•
Gabias de infiltraçom: Sistemas
constituídos por umha vala escavada no
terreno e recheia de material granular
que permite o armazenamento e infil-
traçom do escoamento urbano. Nom só
ajudam a tratar a contaminaçom, aliás
ajudam a preservar o balanço hídrico
recarregando os aquíferos e o caudal
dos rios e regatos.
Som tecnologias pouco adequadas
para zonas com contaminaçom de pesti-
cidas, hidrocarbonetos e metais pesados.
Poços de infiltraçom: Som siste-
mas subterrâneos de armazenamento
temporal do escoamento dos telhados
das edificaçons, que logo se infiltram ao
terreno. Aplicam-se para reduzir o vo-
lume de escoamento enviado aos siste-
mas de tratamento.
Este sistema também ajuda a pre-
servar o balanço hídrico. Som sistemas
especialmente indicados para moradas
uni-familiares.
Pavimentos porosos: Os pavi-
mento permeáveis ou porosos consis-
tem numha camada de aglomerado de
asfalto ou concreto que permite a infil-
traçom da escoamento a umha camada
de grava subjacente.
Este sistema também tem a vanta-
gem de recarregar os aquíferos, mas
tenhem a desvantagem do custo de ins-
talaçom e escasso grao de fiabilidade.
Pavimentos modulares: Som sis-
temas compostos por umha camada su-
perficial formada por módulos de
concreto, tijolo ou plástico reforçado,
que tenhem buracos que se recheiam de
areia ou terra e abaixo da superfície dis-
pom-se umha camada granular que ar-
mazena e infiltra a água de escoamento.
Instalam-se em zonas de baixa in-
tensidade de transito e sem presença de
veículos pesados.
TDUS para o controlo regionalAs técnicas para o controlo regional
som instalaçons de retençom ou deten-
çom a nível de sub-bacia e podem-se
instalar em trechos altos, meios e bai-
xos das redes de águas pluviais nos sis-
temas separativos em áreas grandes.
Podem ter as seguintes formas (ITOHG
SAN 1.4, 2009):
Gráfico 2. Exemplos de TDUS para ocontrolo local
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:56 Página 65
66
A ría de Ferrol e o seu saneamento · Gestom das águas pluviais...
estanques de detençom (secos)•
estanques de retençom (húmidos)•
depósitos de concreto subterrâneos•
humidais artificiais•
banda e gabias de relvado•
sistemas de filtraçom em leito de areia•
Estanques de detençom ou estanques secos. Des-enham-se com umha estrategia de reduçom dos caudais
ponta e armazenando o escoamento durante pouco tempo.
O seu desenho só atende a desenhos hidráulicos.
Estanques de retençom ou estanques húmidos.Estas instalaçons de retençom proporcionam um armaze-
namento numha instalaçom sem saída e com um descarre-
gador controlado com um tempo de retençom controlado.
Esta técnica limitaria-se a evaporar ou infiltrar a água ar-
mazenada.
Nestes sistemas a eliminaçom de contaminaçom pro-
duze-se por sedimentaçom e por processos de degradaçom
bioquímica por plantas e micro-organismos presentes nos
estanques, deveram contar com um descarregador de emer-
gência para chuvas extremas.
Depósitos subterrâneos. Projectados fundamental-
mente para controlar os caudais ponta. Som a opçom mais
empregada nas bacias urbanas muito desenvolvidas por pre-
cisar de muito menos espaço.
Humidais artificiais ou construídos. Som estanques
de pouca profundidade para controlar os caudais e a conta-
minaçom das águas de escoamento urbano. Nesta infra-es-
truturas os processos físicos, químicos e biológicos
eliminam alguns poluentes, filtram outros e promovem
certa oxigenaçom. A característica fundamental é a pre-
sença de plantas hidrófilas que ajudam á depuraçom dos po-
luentes presentes nas águas pluviais.
Estas instalaçons integram-se bem paisagisticamente
além de criar um habitat variado, embora com menor bio-
diversidade que o presente num humidal natural. Reque-
rem um caudal continuado para que a vegetaçom do meio
nom desapareça.
Estanques de infiltraçom. Som estanques de deten-
çom que permitem a infiltraçom do escoamento ao solo.
Além de tratar a contaminaçom do escoamento urbano aju-
dam a preservar o balanço hídrico dos aquíferos e dos rios
e regatos. Apresentam várias vantagens comparados com
estanques de detençom. Umha, a sua aplicabilidade no con-
trolo da poluiçom, a velocidade de sedimentaçom de partí-
culas incrementa-se, e minimizam os impactos térmicos nos
meios receptores (rias e rios).
Estes sistemas nom se podem empregar em chaos pouco
permeáveis e devem situar-se acima do nível freático. Ten-
hem a desvantagem do custo de mantimento.
Gráfico 3. Exemplos de TDUS para o controlo regional
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:56 Página 66
Presente e futuro
Gabias de relvado. Junto com as
zonas de bio-retençom som sistemas
de bio-filtros vegetais empregados para
conduzir e tratar o escoamento na pri-
meira etapa do tratamento.
As gabias verdes som canais largos
e pouco fundos cobertos com erva re-
sistente a acçom erosiva da água e ás
inundaçons. Podem-se diferenciar três
tipologias (MDE 2000):
gabias tradicionais. Som canais re-
cobertos de erva que tenhem como ob-
jectiva única transportar a água de
escoamento
gabia vegetal seca. “dry swale”.é
um canal vegetado que dispom de um
filtro realizado com um chao muito
permeável ou um meio poroso artifi-
cial. O sistema desenha-se para que
todo o volume de qualidade se infiltre
ao meio polo fundo do canal. Som a
opçom mais empregada em contornos
urbanos.
Gabia vegetal húmida “wet swale”
é um canal vegetado desenhado para
reter de um modo permanente um vo-
lume de água. Para manter o volume
de água permanente, é necessário que
o nível freático este muito elevado ou
que o solo seja muito impermeável.
Zonas de bio-retençom. Este sis-tema caracteriza-se pola vegetaçom
que se dispom para melhorar o pro-
cesso de eliminaçom de contamina-
çom, e consta de umha estrutura de
regulaçom na entrada, um pré-trata-
mento habitualmente umha zona ve-
getal de infiltraçom, e um chao
filtrante de areia de bordo á zona de-
primida onde se introduze escoa-
mento. Estas instalaçons som muito
boas como sistemas de tratamento ao
incorporar umha alta variedade de me-
canismos para a eliminaçom de po-
luentes. A franja vegetal filtrante
reduze a velocidade de fluxo e atrapa
as partículas mais grandes. Na zona de
detençom facilita-se a infiltraçom e
evaporaçom e melhora-se a sedimenta-
çom de partículas. O filtro orgânico,
mulch, favorece o crescimento de
micro-organismos hidrocarbonetos e
matéria orgânica. A vegetaçom intro-
duzida favorece a eliminaçom de po-
luentes e estabiliza o solo. Por último
o filtro de areia proporciona a drena-
gem da zona e favorece as condiçons
aeróbias.
Som sistemas que se podem aplicar
em cenários muito diversos.
Filtros de areia. Som estruturas
para o controlo do escoamento que ar-
mazenam a água temporalmente e a
fam passar por várias camadas de areia,
melhorando a sua qualidade por sedi-
mentaçom e filtraçom. Normalmente
tenhem duas câmaras, a primeira para
sedimentaçom e a segunda para afinar a
qualidade do efluente. Ás vezes construi-
se umha terceira de descarrega
Estes sistemas requerem menos es-
paço para a sua construçom que os sis-
temas de infiltraçom polo que som
muito apropriados para zonas urbanas
densas.
Os quatro tipos de filtros de areia
mais usados som os filtros superficiais,
os de bordo, os subterrâneos e os filtros
orgânicos.
Com os filtros de areia conseguem-
se efluentes de grande qualidade em pe-
quenas superfícies de aportaçom como
estacionamentos e viários.
Bibliografia:
José Anta Álvarez, Jerónimo Puentes Agudo,Héctor del Rio Cambeses, Joaquin SuárezLópez, GEAMA-IHS-Universidade da Corunha,David Hernáez Oubinha, Áugas da Galiza-Junta da Galiza.
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:56 Página 67
maqueta_saneamento_saneamento 13/05/2014 12:56 Página 68