IZAKI BIZIDUNEN FUNTZIOAK

4. gaia

1 NUTRIZIO FUNTZIOAKMaterialak zelulan sartzea: Bi digestio mota

BARNEKOA1. Janaria zelulan sartu

fagosoma osatuz2. Fagosoma eta

lisosomaren (digestio-entzimak ditu) mintza batu, digestio-bakuoloa. Janariaren digestioa burutu.

3. Elikagaiak zitoplasmara pasa

4. Hondakinak kanporatu

KANPOKOA1. Lisosoma mintz

plasmatikoarekin batu eta digestio-entzimak kanporatu

2. Janaria digeritu: janaria zati txikitan egin

3. Elikagaiak zelulan sartu

Nutrizio motak

Molekula txikiak eramateko meknismoak Garraio pasiboa: ez da energia behar, kontzentrazio handiko

aldetik txikikora pasatzen direlako

BAKUNAA: Geruza lipidikoa zuzenean igaro:

Ura, O2, CO2…B: Beste molekula eta ioi

handiagoak: kanal proteikoetan zehar

ERRAZTUA• Glukosa, aminoazidoak…• Prozesua:

1. Molekulak proteina garraiatzailearekin elkartu

2. Honen forma aldatu3. Molekula zelulan sartu

Garraio aktiboa: energia behar da, kontzentrazio txikiko aldetik handikora pasatzen delako. ATP molekulak ematen du energia hori.

Sodio-potasio ponpa

Partikula handien garraioa Exozitosia:

Partikulak zelulatik kanpora Adibidez: hormonak

Endozitosia: Partikulak zelula barrura Exozitosiaren kontrakoa

Bi mota: Fagozitosia: partikula solido handiak (zelula osoak ere bai) Pinozitosia: molekula txiki disolbatuak dituzten likidoak

OSMOSIA Mintzean zehar ura bakarrik pasa daiteke Kontzentrazio ezberdineko bi inguru badaude gertatzen da Ura kontzentrazio txikiko ingurutik kontzentrazio handikora

doa

METABOLISMOA Definizioa: zelulen barruan gertatzen diren eta entzimek

katalizatzen dituzten prozesuen multzoa Ezaugarri nagusiak:

1. Entzimak espezifikoak: entzima bat erreakzio mota bakoitzerako

2. Bidezidor metabolikoak:

3. Oxidazio-erredukzio:

• OXIDAZIOA: molekulak e- eta H+ galdu

• ERREDUKZIOA: molekulak e- eta H+ irabazi

Metabolismoaren barneko bi prozesuak

Katabolismoa

Molekulak suntsitu (sinpleago bihurtu)

Oxidatu: e- eta H+ galdu

Energia askatu: ATP moduan gorde

Anabolismoa

Molekulak eraiki (konplexuago bihurtu)

Erreduzitu: e- eta H+ irabazi

Energia gastatu: ATP moduan gorde

METABOLISMOKO BITARTEKARIAKEnergia gordetzeko:

ATP nukleotidoa

e- eta H+ gordetzeko:NADP+, NAD+ eta FAD+ koentzimak

KATABOLISMOA Glukosatik hasten da prozesua Bi pauso nagusi:

- Glukolisia- Azido pirubikoaren oxidazioa

3 karbono

Azido pirubikoa (pirubatoa)

Oxigenoa egon edo ez egon bi bide desberdin jarraitzen dira

Glukolisia

Glukosa (6 karbono) zatitu egiten da bi azido pirubiko emanez (3 karbono bakoitzak)

Zitoplasman gertatzen da ATPa eta NADHa lortzen dira

Azido pirubikoaren oxidazioa

O2 ez badago (prozesu anaerobikoa): hartzidura

O2 badago (prozesu aerobikoa): arnasketa zelularra

Hartzidura Energia gutxi lortzen da: 2 ATP Azken molekulek energia asko dute oraindik

Hartzidura alkoholikoa: CO2 eta alkohol etilikoa lortu Ardoa eta garagardoa ekoiztean gertatzen da

Hartzidura laktikoa: Azido laktikoa (laktatoa) lortzen da Jogurta eta gazta ekoiztean gertatzen da

Arnasketa zelularra

Mitokondrioan gertatzen da

Energia asko lortzen da.

Glukosatik lorturiko e--ak eta H+-ak O2-k hartzen ditu H2O bihurtzeko

3 karbono

2 karbono

Hemen lortzen da ATP gehien

ANABOLISMOA Molekula konplexuen sintesia: proteinak, azido nukleikoak,

polisakaridoak eta lipidoak Autotrofoek eta heterotrofoek egiten dute Autotrofoek materia ez-organikotik organikoa sor dezakete. Bi zelula

mota: Zelula fotoautotrofoak: argiaren energia erabiliz

landareak, algak, bakterio batzuk…

Zelula kimioautotrofoak: erreakzio kimikoen energia erabiliz zenbait bakterio

Fotosintesia Kloroplastoan gertatzen da Klorofila kitzikatu egiten da argiaren eraginez

Uraren hidrolisia

•Kloroplastoen tilakoideen mintzean•Energia (ATP) eta erreduzitzeko gaitasuna (NADPH) LORTU

•Kloroplastoen estroman•CO2 erreduzitu glukosa lortu arte

KLOROPLASTOAREN EGITURA

Kimiosintesia Argipeko fasearen ordez erreakzio kimiko baten bidez lortzen

dira ATPa eta NADHa

Fotosintesiko ilunpeko fasearen ia berdina

Oxidazio erreakzioa

3 UGALTZE-FUNTZIOAK Zelulak ugaldu daitezke edo organismo osoak. Bi prozesu

hauek antzekoak dira baina ez dira berdinak

3.1. Zelulen ugalketa Zelula bat zatituta bi berdin sortzen dira

Ziklo zelularra

Interfasea G1 fasea: zelula hazi eta organuluak ugaritu

S fasea: ADNa bikoiztu

G2 fasea: zelula zatitzeko egiturak sintetizatu (zentrioloak bikoiztu)

Zatiketa zelularra

Mitosia edo kariozinesia: nukleoa zatitu eta bikoiztu

Zitozinesia: zitoplasma zatitu. Bi zelula independente sortu. Ezberdina animali eta landareetan

Mitosia

•Zentrioloak poloetara•Mitosi-ardatza eratu: mikrotubuluak•Kromatina trinkotzen hasi: kromosomak eratzen hasi•Nukleoaren mintza eta nukleoloa desegin

•Kromosoma guztiz trinkotu•Ekuatorean kokatu•Zentromeroko zinetokoroak mitosi-ardatzarekin lotu

•Mitosi-ardatza laburtu eta kromatida haurrideak poloetara eraman

•Nikleoaren mintza eta nukleoloa berriro agertu

Zitozinesia

•Aktinazko eraztun bat estutuz doa eta zelula erdibitzen du

•Zelula paretaren eraginez ezin da animalia zelulan bezala zatitu•Fragmoplasto izeneko egitura osatzen da bi nukleoen artean

Meiosia Animalien gametoak (espermatozoidea eta obulua) edo

landareen esporak sortzeko Ezaugarriak:

Kromosoma kopurua erdira murrizten da:

Diploideetatik: 2n kromosoma (46 gizakien kasuan)

Haploideetara: n kromosoma (23 gizakien kasuan)

Aniztasun genetikoa areagotu: Gametoek informazioaren zati bat bakarrik hartzen dute eta gameto bakoitza desberdina da.

Meiosiko 1. zatiketa

Meiosiko 2. zatiketa

Ziklo biologikoakZiklo haplontea

Protisto asko eta onddo batzuk

Ziklo diplontea

Sexu bidez ugaltzen diren izakiak

Ziklo diplohaplontea

Landare batzuek