3. gaiaLehenengo industrializazioa eta merkatuen

integrazioa (1770-1870)

Ekonomia Liz. / Enpresen Administrazio eta Zuzendaritzako Liz. (2. maila)Enpresen Zuzendaritza eta Ikasketa Juridikoak Liz. (3. maila)

2010 - 2011

Irakaslea: Fernando Mendiola

1. Gatazka politikoak eta lurra zein lanen merkatuen eraldaketak.

2. Britainiar industrializazioa: egiturazko aldaketa eta merkatuen sorrera, nazio zein nazioarteko eskaintza eta eskariaren aldaketen bidez.

3. Industrializaziorako bide nazionalak: first comers izenekoak eta atzeratuak.

4. Mundu mailako merkatuaren osaketa

1. Gatazka politikoak eta lurra zein lanen merkatuen eraldaketak.

1.1. Iraultza liberal burgesen prozesu luzea (1789- 1870)

1.2. Eraldaketa nagusiak instituzio markoan eta politika ekonomikoan

1.1. Iraultza liberal burgesen prozesu luzea (1789- 1870)

- Liberalismoa eta abertzaletasunaren garaipena, industrializazio prozesurako nahitaezkoak, marko instituzionala (liberalismoa) eta merkatu marko moduan (estatu-nazioa)

- XVII- mendeko aitzindariak (Britainia Handia eta Herbehereak)

- EE.BB.etako independentzia (1775 -1783)

- Frantziar iraultza (1789 - 1815)

- Haitiko iraultza (1791 – 1804), esklabotzaren aurka

- Latino Amerikako independentzia zikloa (1810 – 1822)

- Absolutismoaren berrezarkuntza Europan (1815)

- Uhin iraultzaileak eta baterakuntza prozesuak (1820, 1830, 1848 eta 1870)

1.2. Eraldaketa nagusiak instituzio markoan eta politika ekonomikoan

- Lurraren merkatua

- Feudalismoaren ezabapena (Europako zonalde gehienetan nobleziak lurraren jabetza mantentzen du, frantziar iraultzaren salbuespenarekin).

- Desamortizazio prozesuak:- zibilak: udaletako lur komunalen salmenta edota alokairua

- elizetakoak: gehien bat komentu eta monasterioei egiten die kalte

1.2. Eraldaketa nagusiak instituzio markoan eta politika ekonomikoan

- Estatu merkatuen osaketa- Prezioen liberalizazioa eta barne mugen ezabaketa (Zollverein: 1831 / Aduanen leku-aldaketa Espainian)

1.2. Eraldaketa nagusiak instituzio markoan eta politika ekonomikoan

- Merkatu laborala:- Gremioen ezabapena- Langile elkarteen debekua

- Britainia Handia: Combination Laws (1999 – 1825). - Frantzia: Chapelier legea (1791)

2. Britainiar industrializazioa: egiturazko aldaketa eta merkatuen sorrera, nazio zein nazioarteko eskaintza eta eskariaren aldaketen bidez.

2.1. Eztabaida historiografikoa nagusiak

2.2. Eskaintzaren indar eraldatzaileak: egitura eta teknologia aldaketa.

2.3. Eskari agregatuaren hazkundea eta merkatuen osaketa

2.1. Eztabaida historiografiko nagusiak

Hiru eztabaida nagusi arlo historiografikoan:

- Bizitza mailak: Soldatak, neurri antropometrikoak, eta familia estrategiak.

- Hazkundearen erritmoak

- Merkataritza politikak: babes neurrien garrantzia

2.2. Eskaintzaren indar eraldatzaileak: egitura eta teknologia aldaketa.

a. Hazkundearen kopuruak berrikusita

- Berrikuspenak ekoizpen artesanalaren garrantzia uzten du agerian, XVIII. mendean zein XIX. mende hasieran

Iturria: Moreno, J.R., Gómez, G., y Galán, A. (2003). Materiales para la historia de las relaciones laborales. Madrid, Tecnos. (82. orr.)

a. Las cifras del crecimiento productivo

- El cambio estructural

Fuente: Moreno, J.R., Gómez, G., y Galán, A. (2003). Materiales para la historia de las relaciones laborales. Madrid, Tecnos. (pág. 81)

b. Ekoizpen sektoreak

- Lehen sektorea: erregai fosiletan oinarrituriko ekonomiaren jaiotza

- Ikatz minerala: energi sistema berriaren oinarria

- Lurrin makina, energi mekanikoa lortzeko tresna nagusia, aplikazio anitzekin.

Iturria: Moreno, J.R., Gómez, G., y Galán, A. (2003).

Materiales para la historia de las relaciones laborales. Madrid, Tecnos. (91. orr)

b. Ekoizpen sektoreak

- Lehen sektorea: nekazaritza

- Nekazal produktibitatearen gorakada XVII. mendetik

- Lurren eskuragarritasuna periferia zahar eta berrietan:

- Gari inportazioak, 1848tik aurrera areagotzen dira, baina XVIII mendeko bukaeran hasten dira

- Kotoi inportazioak

b. Ekoizpen sektoreak

- Bigarren sektorea: kontsumo ondasunak: oihalgintza

- XVIII mendean aurrerapen garrantzitsuak ematen dira ehungintzan (lanzadera) eta batez ere irutean (jenny, mule eta water frame). Ehundegi mekanikoa beranduago agertzen da.

- Berrikuntza horiekin batera lurrin makina erabiltzen hasi zen.

- Itsas merkataritzaren garrantzia: oihal preziatua Asiatik ekartzen zenean, eta lehen gai eskuragarriak (kotoia Amerikatik eramango dute B. H.ra)

b. Ekoizpen sektoreak

- Bigarren sektorea: kontsumo ondasunak: oihalgintza

- Hori izan zen lantegi mailan antolatu zen lehendabizi azpisektore. Hala ere:

- Osagarriak dira irundegi handi eta txikiak

- Ehungintza askoz motelago mekanizatzen da arrazoi ezberdinak direla medio (teknologikoak, inbertsioen aldetikoak, eta langileen erresistentziagatik.

b. Ekoizpen sektoreak

- Bigarren sektorea: Ekipamendu ondasunen ekoizpena: burdingintza berria eta burdinbideak

- Burdingintza protoindustrialaren mugak: energia organikoaren beharra (ur jauziak eta egur ikatza). XVIII. mendeko berrikuntzei esker gainditu ziren, ikatz minerala erabiliz. Epe honetan zehar, hala ere, ekoizpen artisanalak garrantzi handia izan zuen.

- 1825tik aurrera, burdinbidearen hedapenak burdinazko produktuen eskari biderkatu zuen.

- 1855tik aurrera, Bessermer bihurgailuarekin, kalitate hobea zuen altzairua, Labe Garai handietan ekoiztua

b. Ekoizpen sektoreak

- 1855tik aurrera, Bessermer bihurgailuarekin, kalitate hobea zuen altzairua, Labe Garai handietan ekoiztua

Bizkaiko Labe Garaiak (A.H.V.), 1908. (Barakaldoko VIII Filatelia Erakusketa)Iturria: Martínez Vitores, M.A., 1999, Memoria Gráfica de una siderurgia. Ayuntamiento de Sestao

b. Ekoizpen sektoreak

- Bigarren sektorea: lantegi sistemaren garaipena

Lantegi sistemarako jauziaren arrazoiak, teknologikoak eta sozialak, modu osagarrian:

- Ekoizpen prozesua kontrolatzeko saioa: Artisau familien portaera antiziklikoa. Denboraren kontrola.

- Faktore teknikoak: garraio kosteak aurreztu, teknologia berrien produktibitate altuagoa, lurrin makinaren aplikazioa ...

b. Ekoizpen sektoreak

- Bigarren sektorea: lantegi sistemaren garaipena

- Hala ere, aldaketa poliki poliki egin zen: zergatik jauzia ez zen teknologiak ahalbideratzen zuen bezain azkarra? (Berg):

- Langileen erresistentzia eta mugimendu luddita

- Enpresarien ziurgabetasuna, inbertsio altuen errentagarritasunari begira

- Protoindustria eta lantegi sistemaren arteko osagarritasuna

c. Kapitala eta lana lehen industrializazioan

- Kapitalaren jatorria:

- Lehen industrializazioan:- Lehen inbertitzaileak ez ziren merkatari handiak izan, artisau eta nekazari dirudunak baizik, edota merkatari txikiak, beharrezkoa zen kapital finkoa ez baitzen oso altua.- County Banks delakoen garrantzia: haiek eman zuten kapital zirkulatzailea (soldatak eta lehengaiak) osatzeko maileguak.

- 1820tik aurrera, burdingintzaren garapenarekin:Elkarte anonimoak eta banku handien parte hartzea.

c. Kapitala eta lana lehen industrializazioan

- Langile klasearen sorrera

- Langileria lantegi berrietan: haurren eta emakumeen lanaren garrantzia.

- Familietako ekonomia:- Familia ekonomia egokitua izenekoak (Walls: ekoizpen unitate propioan eginiko lana hortik kanpoko soldatapeko lanarekin osatzen da) desagertzeko joera dauka.

- Horren truke soldata ezberdinetan oinarrituriko estrategia ekonomikoa hartzen dute familiek (J.W. Scott), eta haien barrenean baita emazteek eta seme-alabek ere.

2.3. Barne eskari osoaren gorakada

a. Hazkunde demografikoa

- Hazkundearen osagaiak: jaiotza tasaren garrantzia

Iturria: Comín, F., Hernández, M. y Llopis, E. (2005) Historia Económica Mundial. Barcelona, Crítica. (169. orr.)

a. Hazkunde demografikoa

- Heriotza tasen beherakada geldoa eta desiguala (zonaldeen arabera)

Iturria: Comín, F., Hernández, M. y Llopis, E. (2005) Historia Económica Mundial. Barcelona, Crítica. (170. orr.)

b. Barneko merkatuaren osaketa eta integrazioa

- Barne merkatuaren salmenta bideak- 1830 arte: errepide eta ubideak

- 1830tik aurrera: horietaz gain, burdinbideak hartzen du garrantzi itzela

c. Kontsumo pribatua eta bizitza mailak

- Benetako soldatak: Hasiera batean, 1830 arte, ez da hobetzen langile familien erosteko ahalmena.

Iturria: Allen, R., 2009, “Engels' pause: thecnical change, capital accumulation and inequality in British industrial revolution” Explorations in Economic History, 46 - 4

c. Kontsumo pribatua eta bizitza mailak

- Ikerketa antropometrikoak

c. Kontsumo pribatua eta bizitza mailak

- Familien estrategia ekonomikoak Britainia Handiko industria eta meatzaritzan:

- Nolabaiteko jarraipena dago industriarreko egoerarekin: familia osoak egiten du lan merkatuari begira

- Ezberdintasuna: orain, soldaten batuketari esker:- emakume ezkonduen lana lantegi eta mehategietan

- umeen lana lantegi eta meategietan

c. Kontsumo pribatua eta bizitza mailak

- Familien estrategia ekonomikoak Britainia Handiko industria eta meatzaritzan:

- “male breadwinner” familia idealaren hedapena 1830tik aurrera

3. Industrializazio prozesu nazionalak: firstcomers izenekoak eta berantiarrak

3.1. Industrializazio berantiarren ezaugarriak

3.2. Lurralde aniztasuna

3.1. Industrializazio berantiarren ezaugarriak

Gerschenkronen arabera, zenbat eta berantiarra izan industrializazio prozesua:

- handiago da jausi teknologikoa

- handiago da beharrezko planta / lantegi tamaina

- protagonismo gehiago du ekipamendu ondasunen ekoizpenak kontsumo ondasunen aldean

- handiago da kontsumoaren gaineko presioa

- handiago da beharrezko kapital metaketa inbertsioei aurre egin ahal izateko

3.2. Lurralde aniztasunaa. Industria adierazleen behaketa konparatiboaHazkundearen intentsitatea

a. Industria adierazleen behaketa konparatiboa

Biztanleria aktiboa bigarren sektorean (%)

Iturria: Comín, F., Hernández, M. y Llopis, E. (2005) Historia Económica Mundial. Barcelona, Crítica. (203. orr.)

b. Estatu Batuen berezitasunak

- Erakunde markoa- estatu txiki, independentea (1783, 13 kolonia), mendebalderako etengabeko hedapenarekin, Mexikoko lurraldearen eta herri indigenen exterminioaren kontura.

- Sezesio gerra (1861 – 1865), eredu ezberdinen arteko gatazka:

- Ipar-ekialde industriala, babes neurrien aldekoa, eta esklabotzaren aurkakoa- Hegoalde nekazaria: esportaziorako latifundioak:

(kotoi plantazioen garrantzia) babes neurrien kontrakoa eta esklabotzaren aldekoa

- Eragin eta parte-hartze hazkorra Latino Amerikan (Monroe Doktrina)

b. Estatu Batuen berezitasunak

- Demografia hazkundea:

- Hazkunde itzela (1790ean 4 milioi, 1910ean 92 milioi)

- Immigrazioaren garrantzia

- Lan-eskuaren urritasunak (lan faktorea) soldata altuagoak bultzatzen ditu Europarekin konparatuz, aldi berean berrikuntza teknologikorako pizgarria izanik.

- Egitura bikoitza: - Iparraldean: europar jatorriko nekazari independienteak eta industriako proletargoa- Hegoaldean: afrikar jatorriko langile esklaboak

4. Mundu mailako ondasunen eta faktoreen merkatuaren sorrera.

4.1. Merkataritza politikak

4.2. Nazioarteko integrazio ekonomikoa

a. Ekonomiaren nazioartekotzea: joera orokorra XIX. mendean zehar

- Ekoizpena eta kanpo merkataritzaren arteko aldea

Europako BPG: 1899 – 1901 = 100Europako exportazioen bolumena: 1899 – 1901 = 100

a. Ekonomiaren nazioartekotzea: joera orokorra XIX. mendean zehar

- Muga zergen jaitsierarako joerak

Iturria: Chang, H., 2004,

Retirar la escalera. La estrategia del desarrollo en perspectiva histórica.

Madrid, Libros de la Catarata (49. orr.)

- Ekonomien irekierarako joera:

b. Merkatal politikak: librekanbismoaren garaipena

-Britaina Handia: ekonomia irekia eta merkatu gatibuak- Corn Law izenekoak bertan behera gelditzen dira 1849an

Fuente: Krausman, F., Schandl, H., Sieferle, R.P., 2007, “Socio-ecological regime in Austria and United Kingdom”, Socio-economics and the enviroment in discussion CSIRO Working Papers, 2007 -05. Camberra, CSIRO

-Britainia Handia: ekonomia irekien bultzatzailea

- Merkatu libreko itunak bultzatu mailan

- Frantzia – Britainia Handia arteko ituna (Cobden – Chevalier, 1860) eta bere eragina mundu mailan

- Onura gehien jasotzen duen nazioaren klausula

- Merkataritza akordioak Argentinarekin (1825), Inperio Otomandarrarekin (1838), Brasilekin (1840), Japoniarekin (1854 – 1911) eta Txinarekin (1842, Naking, Opioaren lehen

gerraren ostean).

- Merkatu gatibu erraldoiaren sorrera: India- Ekialdeko Indietako Konpainiaren hedapena XVIII. Mendean- Koroaren kontrol zuzena 1858tik aurrera

b. Merkataritza politikak: librekanbismoaren garaipena

- EE.BB.etako salbuespena

- Oso muga zerga baxuak eta irekiera gradu baxua ere, nahiz eta 1946 eta 1965 bitartean babesa zertxobait jaitsi.

- Muga zergen inguruko eztabaida Sezesio gerraren atzean dago (1861 - 1865).

4.2. Nazioarteko integrazio ekonomikoa

a. Munduko merkataritzaren osaketa

- Kanpo merkataritzaren eredu ezberdinak

a. Munduko merkataritzaren osaketa

- Osaketa honen azalpen teorikoa: Heckscher – Ohlin eredua:herrialdeen espezializazioa ekoizpen faktoreen eskuragarritasunaren araberakoa izaten da, faktore ugarien beharra duten ondasunak esportatzeko joera izanik.

- Egin zaion kritika nagusiak: harreman politikak ez ditu kontutan hartzen

- Osaketa honen ondorioak: Singer – Prebisch teoria: munduko merkatuan lehen gaien prezioen joera beherantzagoa, berrikuntza teknologikoa eta produktibitatearen gorakadak askoz arruntagoak direlako bigarren sektorean.

a. Munduko merkataritzaren osaketa

- Elkartruke harremanak industrializatu gabeko herrialdeentzat

Fuente: Williamson, J.G., 2006, “Globalization, de-industrialization and underdevelopment in the thirld world before the modern era”, Revista de Historia Económica, XXIV(1)

- Elkartruke harremanak industrializatu gabeko herrialdeentzat

Fuente: Williamson, J.G., 2006, “Globalization, de-industrialization and underdevelopment in the thirld world before the modern era”, Revista de Historia Económica, XXIV(1)

a. Munduko merkataritzaren osaketa

- Ordainketa tresnen garapena:

- alde anitzetako ordainketa sistemak arruntago egiten dira

- Moneta eskaintza hazkunde eta osaketa: bankuetako diruaren eta gordailuen hazkundea.

b. Kapital mugimenduak

- Britainia Handia eta Frantzia izan ziren kapital esportatzaile nagusiak garai honetan.

Fuente: Moreno, J.R., Gómez, G., y Galán, A. (2003). Materiales para la historia de las relaciones laborales. Madrid, Tecnos. (pág. 104)

b. Kapital mugimenduak

- Britainia Handia eta Frantzia izan ziren kapital esportatzaile nagusiak garai honetan.

Iturria: Moreno, J.R., Gómez, G., y Galán, A. (2003). Materiales para la historia de las relaciones laborales. Madrid, Tecnos. (105. orr.)

c. Migrazio mugimenduak

- Migrazioak Europatik: norabideak eta arrazoiak

Fuente: Moreno, J.R., Gómez, G., y Galán, A. (2003). Materiales para la historia de las relaciones laborales. Madrid, Tecnos. (pág. 98)

5. Bibliografia osagarria

Allen, R., 2009, “Engels' pause: thecnical change, capital accumulation and inequality in British industrial revolution” Explorations in Economic History, 46 - 4

Berg, M., 1987, La era de las manufacturas (1700-1820). Barcelona, Crítica.

Chang, H, 2004, “Políticas para el desarrollo económico: la política industrial, la política comercial y la política tecnológica en perspectiva histórica”, Retirar la escalera. La estrategia del desarrollo en perspectiva histórica. Madrid, Los libros de la Catarata. (49-83 orrialdeak)

Escudero, A., 2010, “La revolución industrial en Gran Bretaña”. Comín, F. Hernández, M., y Llopis, E., (eds.) Historia Económica Mundial, siglos X - XX . Barcelona, Crítica.

Pomerantz, K., 2000, “Abolishing the land constraint: the Americas as a new kind of periphery”, The great Divergence. China, Europe and the making of modern world economy, Princeton, Princeton University Press. (269 – 300. orr.)