atoki SozialaBake-prozesuaren

"Igarotzen den denborakorain arte ibilitakoafinkatzeko balio du"

2011ko Udako TxostenaBake-prozesuaren azterketa.

1

2011ko Udako Txostena

Aurkezpena

Bakeranzko prozesuaren egoera

Bakeranzko prozesuaren egoeraren azterketa

Nork bere ahotikKontakizunak, elkarbizitzarako zubiak (Joxean Agirre)

Relato: distinguir tres conceptos (Jonan Fernández)¿Cómo se contará esta historia? (Daniel Innerarity)

El relato de la memoria (Javier Merino)

Lokarriren gomendioak bake prozesua bultztzeko

2

3

9

10

16

2

Aurkezpena

Lokarrik bake-prozesuaren Behatoki Sozialaren hamargarren Txostena 2011ko uztailaren 13an aurkeztu zuen, eta,h a rtan, ekimenaren bi urteko ibilbidearen gaineko balantzea egin zuen. Ondotik,Lokarrik, hau da, akord i o a re neta kontsultaren aldeko herritarren sareak, hobetu egin nahi du herritarrenpartaidetzarako lanabes hori. Hartara,lehendik dauden bi partaidetza-bideak zabaltzeaz gainera (hau da, galdetegia eta Tokiko Behatokiak), txostenhonetatik aurrera bestelako gogoetak ere bilduko ditu. Zehazki, gizon-emakume jakin batzuen gogoetak izangodira, bakearekin eta bizikidetzarekin lotuta dauden eztabaidetan bestelako begiradak pausatzeko.

Txosten honek, hortaz, aztertu egin du nola dagoen bakerako egoera 2011ko udan, eta bi zati ditu:lehenbizikoak,bakerako egoera nola bilakatu den jasotzen du; hartara, Lokarrik zabaldutako galdetegiari erantzun dioten 1.396lagunen iritziak eta ekarpenak aztertzen ditu. Bigarrenean, berriz, Joxean Agirreren, Jonan Fernándezen, DanielI n n e r a r i t y ren eta Javier Merinoren hausnarketak biltzen dira gai zehatz bati buruz. Hona hemen gaia: “memoriare nkontaketa eraikitzea”.

Txosten honetan bildutako denboraldia ekainaren bukaeratik irailaren hasierara doa, eta, hein batean, Bateraguneauziaren bilakaerak baldintzatu du. Auziaren epaia aditzera eman zen, behin galdetegia zabaldutakoan; horregatik,ondotik, afera zehatz horri buruzko beste galdera bat bidali zen. Txosten honetan, gainera, berariaz galdetu egin daE TA ren indarkeriaren desagerpenaz eta etorkizuneko adiskidetze-prozesuan jorratu beharreko gaiez. Aipatzekoada galdetegia erantzuteko epea irailaren 27an bukatu zela, hau da, bakea eta bizikidetzaren helburuarekin lotutakogertakizun garrantzitsuak gertatu baino egun bat lehenago eta, beraz, jasotako erantzunen azterketan azaltzen denbakearen egoeraren balorazioan islatzen da hau.

Azkenik, aurrekoetan bezala, orain ere gogoratu behar da txosten berri honen edukiak jendaurrean zabalduko dire l aeta gizarte nahiz politika arloko eragileei helaraziko zaizkiela. Lokarrik, horren bidez, herritarrengandik bildutakoiritziak eta ekarpenak guztien eskura jarri nahi ditu, bakeak eta bizikidetzak gure gizartean aurrera egin dezatenbultzatzeko.

3

Bakeranzko prozesuaren egoeraGaldetegiak emandako emaitzen azterketa

1. Zer iritzi duzu bakerako prozesuaren egoerari buruz?

Aurrekoetan, txostenetik txostenera, gero eta jende gehiagok galderari baiezkoa erantzun zion. Oraingo honetan,o rdea, puntu erditik gora egin du behera baietz erantzun dutenen ehunekoak. Batez besteko nota, izan ere, 6,47 izanda, eta, aurreko txostenean, aldiz, 7,09raino igo zen.

Egoera gaizki ikusten dutenak (1etik 4ra bitarteko puntuazioa) % 11 dira; 2010eko udazkenean adina, baina % 4igo egin da 2011ko udaberriko txostenetik hona. 5eko edo hortik gorako nota eman dutenek, dena den, gehiengoaizaten jarraitzen dute; % 89 dira, zehazki. Hori bai, 2011ko udaberriko txostenean % 96 ziren; behera egin du,beraz. Azkenik, nabarmendu behar da egoera ontzat jotzen dutenen artean gora egin duela egoerari hala-mod u z k o airitzi diotenen ehunekoak (5eko puntuazioa); aurreko txostenean % 8 ziren, eta, oraingoan, aldiz, % 14.

Pertzepzio hori, nagusiki, honako arrazoiotan datza: 1) sentsazioa da aurrerapausoak eman direla, baina ez direlab u ruraino eraman, eta, horrekin batera, bakerako prozesua geldiezina dela pentsatzen dela edo halaxe izateko nahiadagoela, 2) ETAk ez du atentaturik egin urt a rrileko su-etenetik hona; hori kontuan hartuta, gizarteak oro har usten

du indarkeria ez dela itzuliko; baina komunikaturen bat espero da, indarkeria behin betiko bukatu dela argi eta garbiadierazteko, 3) Ezker Abertzaleak bake bideen eta bide demokratikoen alde egin duen apustuari itzulezina iriztenzaio; baina definizio handiagoa eskatzen da Bilduren jarrera zehatzean, 4) Espainiako Gobern u a ren jarre r a r idagokionez, immobilista da eta, haren jarrera, oztopotzailea, Bateragune auziak, Sortu auziak, sakabanaketanoinarrituriko espetxe-politikak eta antzeko beste neurri batzuek erakusten duten bezalaxe, eta 5) alderdien artekoelkarrizketa politikoan normaltasunik ez izatea.

4

2. Orain dela urte bat baino aukera gehiago dago bakea lortzeko?

Erantzunen % 80k baietz esan du; ehuneko hori hurbilago dago 2010eko udako txostenean atera zen port z e n t a j e t i k(% 78), aurtengo udaberriko txostenean atera zen portzentajetik baino: % 94. Bestalde, % 14k dio aukera berd i n a kdaudela; % 3k, orain ez dagoela aukera gehiago, eta, gainerako % 3k, berriz, “ez daki, ez du erantzuten”. Pertzepziohoriek, halaber, antz handiagoa dute 2010eko udako ehunekoekin (% 16k erantzun zuen aukera berdinak daudela;% 2k, ezetz, eta, % 4k “ez daki, ez du erantzuten”), 2011ko udaberrikoekin baino (% 1, % 0,37 eta % 1, hurrenezhurren).

Gaur egun, bakea lortzeko, orain dela urte bat baino aukera gehiago daudela diotenek pentsatzen dute ekintzapolitiko hutsak indarkeria baztertu egin duela. Funtsezko bi gauza aztertu dira ondorio horretara iristeko: batetik,ETAk denboraldi honetan ekintza armaturik egin ez izana; erantzunen arabera, gero eta zailagoa eta nekezagoa daindarkeriara itzultzea; bestetik, jendeak, oro har, pentsatzen du Bildu erakundeetan sartu izanak norm a l i z a z i opolitikoa ahalbidetu egin duela.

Aukera berdinak daudela pentsatzen dutenek diote ez direla eman beharko liratekeen pauso guztiak ematen ari, etaalderdikeria askok aurrerapausoak blokatzen dituztela.

“Ez daki/ez du erantzuten” aukeraren alde egin dutenek eta duela urtebete baino aukera gehiago ez daudelapentsatzen dutenek antzeko argudioak eman dituzte: hau da, ETA izateak dakarren arriskua; Bildu ez da argi etatinko mintzatu ETA ren indarkeriari buruz; gobern u a ren jarrera immobilista, eta Alderdi Popularrak datozenhauteskunde orokorrak irabaztearen aukera.

5

3. Z u re iritzian, betetzen al dira bake-prozesu berri bat abiatzekobaldintzak?

Bake-prozesu berri bat abiarazteko baldintzak betetzen direla diotenak erantzunen % 72 dira; % 14k, ordea, ezetzerantzun du, eta % 14k ez daki edo ez du erantzuten. 2010eko udan, lehen erantzuna % 62k aukeratu zuen; 2011koudaberrian, aldiz, portzentaje hori % 80raino igo zen. Ezetz esandakoak % 16 izan ziren 2010eko udan, eta % 6,aurtengo udaberrian.

Erantzun bakoitzaren azpian zer argudio dauden aztertu aurretik, azaldu behar da zalantzak izan badirela “bake-p rozesua” eta “bake-prozesu berria” kontzeptuez. Lehen kasuari dagokionez, bada kontzeptua bera zalantzan jart z e nduenik, eta, bigarrenari dagokionez, jende askok uste du gizartea jadanik bake-prozesu batean murgildua dagoela,eta egiaztatzea, behar diren aurrerapausoak ematea eta edukiz betetzea besterik ez dela falta.

Baldintzak betetzen direla uste dutenek ETAren indarkeriarik gabeko egungo agertokia nabarmentzen dute, etagizarteak aldarrikatu egiten duela prozesua beharrezkoa eta premiazkoa dela.

Ezezkoa erantzun dutenek diote oraindik ere baldintza batzuk falta direla bake-prozesua posiblea izan dadin: hauda, ETA desagertzea, Bilduk ez duela tinko eskatu ETA ren indarkeriaren desagerpena, alderdi politikog e h i e n g odunek ez dute laguntzeko borondaterik, espetxe-politikak bere horretan irautea, Sortu legeztatua ez egotea,eta oraindik ez daudela aske ekintza politiko hutsa egiteagatik espetxean dauden pertsonak.

“Ez daki/ez du erantzuten” aukeratu dutenen artean nabarmentzen da ETAk ez duela oraindik adierazi bere jard u e r abehin betiko uzten duela, eta datozen hauteskunde oro k o rretan izan daitezkeen emaitzek sortzen duten zalantza etakezka.

4. O n d o rengo urratsetatik, zeintzuek lagun dezakete epe laburre a nbakearen lorpenean?

Galdera honi gehienez hiru erantzun eman ahal izan zaizkio; beraz, azken portzentajeen batura % 100 bainogehiago da. Urrats aukeratuenak hauek izan dira: ETA ren iragarpena, indarkeria behin betiko uzten duelaesateko (% 66); inor baztertzen ez duen elkarrizketa politikoa (% 60); espetxe politika gizatiarragoa (% 59) etaS o rt u ren legalizazioa (% 55). Aurreko txostenean (2011ko udaberrikoan), jende gehienak lau urrats horiekberberak ere aukeratu zituen; udaberrikoan, hala ere, bigarren tokian espetxe politika gizatiarragoa zegoen,inor baztertzen ez duen elkarrizketa politikoaren ord e z .

Gainerako urratsak ez dira % 50era iristen; hala ere, biktima guztien aintzatespena (% 44) eta ETAk arm a ke n t regatzea (% 22) nabarmendu behar dira. Hona hemen gainerako urratsek zer portzentaje lortu duten: ETA keragindako minaren errekonozimenduak % 14; ETAko presoak kartzelatik ateratzeak, % 12. Azkenik, % 4ka l d e rdi demokratikoen elkartasuna ETA ren aurrean urratsa bereizi du.

Erantzunen % 6ek “beste batzuk” aukeraren alde egin du. Atal horretan, zehazki, urrats hauek bildu dira:a k o rdio batera iristeko borondatea; Euskal Herriak bakea nahi duela eta hari entzun egin beharko litzaiokeela;espainiar gizartean aldaketa gertatzea, eta autod e t e rminazio-eskubidea aitort z e a .

6

5. Zure iritziz, noiz hartu ahalko da desagertutzat ETAren indarkeria?

Erantzunen % 37k hauxe aukeratu du: ETAk deklarazio publikoa egiten duenean indarkeriaren behin betikoamaiera adierazteko. % 33k pentsatzen du Gobernuaren lankidetza duen egiaztatze batzorde independente batekhala jakinarazten duenean. Iritzi hauek, bestalde, % 11rekin ageri dira: ETAk armak entregatzen dituenean, eta,dagoeneko desagertu da, argi baitago ez duela berriz ere atentaturik egingo.

Erantzuna emandakoen % 8k “beste batzuk” aukeraren alde egin dute; erantzun gehienek azpimarratu dutesentsibilitate guztien arteko lana behar dela helburu berdina lortzeko.

6. Zer iritzi duzu Bateragune auziaren epaiketaz?

Kontuan hartu behar da galdera egin zela Bateragune auziaren epaia atera baino lehen. Datuen arabera, erantzunaemandakoen % 74k diote argi eta garbi epaiketa politikoa dela; epaileek, beraz, auziperatuak absolbitu egin beharlituzketela; are gehiago, kontuan hartuta, auziperatuek epaiketan indarkeriari ukoa adierazi ziotela. % 15ek uste duabsoluzio-epaiak aro berriari mesede eginen liokeela.

% 3k, aldiz, uste du Zuzenbide Estatu batean erabaki judizial guztiak errespetatu behar direla eta epaileei askatasunezjokatzen utzi behar zaiela. Jaso diren 1.396 erantzunetatik, bakar batek ere ez du esan ETA instituzioetan sartzekoasmoa zutelako zigortu beharko liratekeela.

Inkestatuen % 8k “beste batzuk” aukera bereizi du, eta, emandako argudioen artean nabarmendu behar dira epaiketaegungo une politiko eta sozialarekin bat joan ez dela iritzi diotenak.

7

7. Zeintzuk dira zure iritziz berradiskidetze soziala errazteko jorratu behar diren gaiak?

Galdera honi gehienez hiru erantzun eman ahal izan zaizkio; beraz, azken portzentajeen batura % 100 baino gehiagoda. Erantzunen artean, oinarrizko eskubide eta askatasunen defentsak izan du sostengurik handiena (% 60). Gero ,biktimen aintzatespenak (% 55); bizikidetzaren esparru politikoaren inguruko akordioak (% 48); pre s o e nbirgizarteratzeak (% 44) eta bizikidetza barneratzailea sortzeko gizarte pedagogiak (% 41).

Jende gutxiagok aukeratu ditu gainerako gaiak; hau da, egindako minaren aitorpena (% 25%); indarkeriare ndeslegitimazioa (% 24); azken urteotan gert a t u t a k o a ren kontaketa lantzea (% 18); biktimentzako ord a i n a ,pairatutako minagatik (% 10); eta sufrimendua sortu duten erantzuleei justizia ezartzea (% 6).

Erantzunen % 4k “beste batzuk” aukera bereizi du, eta, proposatutako gaiei bestelakoak erantsi dizkiete; hauek,zehazki: biktima guztiak aintzat hartzeko moduko neurri sinbolikoak hartzea, eta Bakearen Etxea erabiltzea,berradiskidetzerako oinarriak aztertzeko.

8. Zer iritzi duzu Auzitegi Gorenak Bateragune epaiketan emandakozigor-epaiaz?

(Galdera hau galdetegiko gainerako galderen ondotik egin zen; hau da, behin epaiaren berri jakiterakoan)

Galdera honi gehienez hiru erantzun eman ahal izan zaizkio; beraz, azken portzentajeen batura % 100 baino gehiago da.Jende gehienak (% 77k) esan du zigortuak izan diren pertsonen eskubide zibil eta politikoak urratzen dituen epaipolitikoa dela. % 38ren iritziz, zigor-epaiak adierazi egiten du Gobernuak ez duela arazoa konpontzeko borondatepolitikorik.

% 10ek, bere aldetik, dio zuzenbide estatu batean epaileen erabakiak errespetatu behar direla, nahiz eta erabakiokegungo une politiko berriari ez lagundu. % 0,5ek, azkenik, pentsatzen du epaia guztiz zuzena eta egokia delaterrorismoaren aurka borrokatzeko.

Inkestatuen % 12k “beste batzuk” aukera bereizi du, eta iritzi hauek eman dituzte: epaiak bake-egoerarako bideageldiaraz dezake; botere judizialaren inpartzialtasunik eza; epaiketa atzerapen handiz egin izana, eta epaia ezdatorrela bat egungo une politiko eta sozialarekin.

Poliki egiten ari den arren aurrera, indarkeriaren erabileran atzerabueltarikez dagoela uste dut

Hurbil gaudela baina inork jokaldia errematatzen ez duela diru d i

Gauzak material onarekin egiten dira, denborarekin zementua geroz etagehiago gogortuko da

Gatazkak akordioekin bukatu behar dira, inoiz ez zapalketekin

Euskal herr i t a rren gehiengoak argi dauka Euskal Herrian egon deng a t a z k a ren irteera politikoa dela

Atzo baino hobeto gaude eta biharamun hobea nahi dugu, baina pre s a r i kgabe, beharrezkoa den denborarekin

Gertatu zitezkeela ere susmatu egiten ez genituen gauzak gertatzen aridira, eta hori ona da bakearen helbururako

Ematen du hauteskundeak iristear daudenean... prozesuak geratu egitendirela eta “gaurkotasunetik” desagertzen direla

Egindako ekarpen batzuk

9

Bakeranzko prozesuaren egoeraren azterketa

Bakeranzko prozesuaren egungo egoeraren balorazioak behera egin du portzentajean, betiere 2011ko udaberrikotxostenaren aldean. Duela hiru hilabete, batez besteko balorazioa 7.09 izan zen, eta, oraingo honetan, aldiz, 6.47;aurtengo neguan izandakoaren antzekoa.

Dena den, bai egoerari baikorrago iritzi diotenen artean, bai ezkorrago iritzi diotenen artean, sentsazio orokorra dabakerako eta bizikidetzarako prozesu geldiezinean eta itzulezinean murgildurik gaudela. Baina ezin da ukatu badelahalako geldialdi edo impasse bat aurreko hilabeteen aldean.

Irudipen honen azalpen posible bat erantzun duten pertsonen balorazioa hainbat gertakizunen aurretik egin zelaizan daiteke, hala nola, Nazioarteko Egiaztatze Batzordearen aurkezpena eta honi lagunduko diola adierazten duenE TA ren geroko agiria, Ekinen desegiteko erabakia edo Lehendakariaren diskurtsoa presoen hurreratzea pro p o s a t u z .B e rritasun garrantzitsuak dira hauek, baina galdetegia argitaratu ondoren gertatu izanik, ez daude galdetegi honetanislatuta.

Zaila da atzera egitea

Jendeak, oro har, pentsatzen du egungo agertokian ez dagoela ETA ren indarkeriarik, eta, horrez gain, oso arg idagoela normalizazio politikoaren aldeko apustua, eta horrek zaildu egiten duela argi eta garbi atzera egitea. Iritzihorren oinarrian, funtsean, batetik, ETAren ekintzarik eza dago 2011ko urtarrilean su-etena eman zuenetik hona,eta, bestetik, Bilduk erakundeetan parte hartzea.

Pazientziarik eza

1. ETAren indarkeria behin betiko amaitzea

Erantzun gehienek ETA ren indarkeria-denbora gainditua dagoela uste badute ere, azken pauso bat eskatzen da.Azken pauso hori zehazterakoan, parte hartu duten pertsonek honako aukeretako baten bat aukeratzen dute:i n d a r k e r i a ren behin betiko amaiera adierazten duen jakinarazpena; batzorde independente batek garatzen duenegiaztatze-ekintza, Gobernuak lagundutakoa, edota, gutxi batzuen iritziz, armak entregatzea.

2. Oztopoak normalizazioaren bidean

Sumatzen da aurrerapauso garrantzitsuak eman direla normalizazio politikorantz; baina, oraindik ere, oztoponabarmenak daude normalizazioa finkatzeko. Hona hemen:

- Sortu legez kanpo egotea.- Espainiako Gobernuak bere estrategia irmoari eustea, “garaileak eta garaituak” ideia oinarri harturik. Bakerako

bidean, oztopo dira egungo espetxe-politika ez aldatzea, Sorturen ilegalizazioaz duen jarrera eta Bateragune auzia.

- Eusko Jaurlaritzak gidaritzarik ez izatea. - Aurtengo azaroaren 20ko hauteskundeak hurbil egotea, eta, atera daitezkeen emaitzek sortzen duten kezka eta

zalantza. - Alderdi politikoen arteko begi-bistako mesfidantzak eta dialektika beligeranteak.

10

Hemendik aurrera, bake-pro z e s u a ren Behatoki Sozialaren Txosten guztiek atal berri bat ekarr i k odute; atal horretan, zehazki, adituen eta gure gizartean izena duten gizon-emakumeen iritziakjasoko dira. Txosten bakoitzean, bakearekin eta bizikidetzarekin lotutako gai zehatz bat jorr a t u k oda, ikuspegi desberdinak eta anitzak partekatzeko, bakeaz eta bizikidetzaz daukagun geuregogoetaren aberasgarri.

Oraingo honetan, Joxean Agirrek, Jonan Fernándezek, Daniel Innerarityk eta Javier Merinokgai zehatz bati buruzko gogoeta egin dute. Hona hemen gaia: “Nola eraiki memoriare nk o n t a k e t a ?”. Azken urteotan gertatu dena kontatzeak garrantzi berezia hartu du, bizikidetzabarneratzailean oinarritutako etorkizunaren eraikuntza jorratzerakoan. Hori dela eta, eta kontuhorretaz entzuten hasi diren ahots desberdinen aurrean, Lokarrik eztabaida aberastu nahi izandu, gurera beste lau ahots ekarrita.

Ondoren, hona hemen lau testuak, egile bakoitzak aukeratu duen hizkuntzan idatzita.

Nork bere ahotik

11

Kontakizunak, elkarbizitzarako zubiakJoxean Agirre(ELEAK mugimendua)

Ikuspegi kritiko batetik izanda ere, zaila da iraganaribegira jarrita bi pertsonak kontakizun bera egitea. Zeresanik ez dago, zenbat eta zabalagoa ariketa hori egitenduen giza-taldea, orduan eta zailagoa da pert s o n e nperspektiba bat egitea. Komunztadurak dira gakoak,nolanahi ere, kontakizunen arteko bateragarr i t a s u n aneurtu nahi izanez gero.

Hamarkada luzez nozitu dugun gatazka politikoarenindarkeria ezberdinek era askotan lausotu duteh e rr i t a rren begirada. Kontakizun objektiboa, zientifikoa,historia parametro neutrotan neurritakoa, ez daexistitzen. Kimera edo amarru dialektiko-politikoabesterik ez da. Izan ere, egia osoa, egia part z i a l e nbatuketa da, eta ez egia ezberdinen arteko batezbestekoaritmetikoa.

Beraz, kontakizun ezberdinen beharra eta bere nlejitimotasuna dira bakegintzaren porlana. Bake bidean,e l k a rrizketa dugu berme eta askatasuna/justizia topaleku.Bakea ez da gerr a ren gainditze hutsa, bidedemokratikoak jorratzeak eta bere printzipioen araberaj a rduteak demokrazia egiten baitu ezinbesteko. Harihorretatik tiraka, elkar hizketa eta akordioa kontakizune z b e rdinen arteko dialektikaren seme-alabak ditugu.Hori esatean, kontakizun bakar baten balio intrintsekoanardatzen ari gara, gurasokeriaren parekotzat hartu ere.

A k o rd i o a ren eta guztiontzako askatasunare nondorio behar duen bakeak giza faktore oso nabarmenadauka. Aurre z - a u rre bizi izan duten pertsonen art e k oh a rremanak daude eszenatoki berri baten erd i g u n e a n ,eta elkarren onespena ez da nolanahikoa izango.

J e n d a rtean sorturiko lubakiak eta zauri-marrak ezdira desagertuko ziztu bizian. Horregatik, ELKAR-BIZITZA izango dugu helburu politikoa. Elkarre na rteko begiruneak ñabardura prepolitikoak dakart z ab e rekin, baina marko demokratiko batean elkarr ieragitea kontu politikoa da. Estrategia bat beharko du.

Estrategia horren muinean kontakizun ezberd i n e nezinbestekotasuna dago nire ustean.

B a z t e rtze edo nagusitze tentazioari bizkar emanez,kontakizun ezberdinen jarioak lagunduta memoriahistorikoak behar duen osagarritasunera hurbilduko garaapurka, egiaren monopolioa pitzatuz. Gai hauetanm u rgilduta lan egiten duten beste pertsonekin bateginez, sufrimenduari buruzko egia alde ugarikoa behardugula pentsatzen dut. Baina egindakoaren aitort z alehen urratsa den neurrian, badira etxeko lanak egingabe dauzkaten hamarka alderdik, instituziok etaeragilek. Kontakizun guztiek eragindako kaltea aitortubeharko dutenez, guztiz bidegabea dirudi ETAri beraks o rtutako biktimak ohoratzea eskatu eta estatuei ezi k u s i a rena egiten jarraitzen uztea. ETAk ez dio muzinegin bere erantzukizunari sortutako min eta kaltearidagoikionez, nahiz eta justifikatutzat eman. Estatuek,ordea, ostrukarena egitea deliberatu dute; ez dute berena rdurak (direnak direla) aitortu eta besteen kontakizunaez dute zilegitzat eman, ez forman ez edukinean.

Elkarbizitzarako estrategia politikoak mailakatzejakin bat izan beharko du: bi aldeetatik, eragindakomina nork bere gain hartzea, gatazkaren ondoriozegondako biktima guztien onarpena eta beren egoeraarindu eta leuntzea eta, hirugarrenez, halako eszenatokig o rdina berr i ro eman ez dadin bermeak (markodemokratiko adostua) finkatzea.

Kontakizunen arteko elemento komun bakarra izanbeharko da besteen errealitatea eta egoera (minare nmapa osoa) aintzat hartzea. Gako politikoen art e a nzubiak lehertarazteko balio dutenak, besteak beste,barkamena, garaipen-galera dialektika, eta kontakizunbaten hegemonia politiko-historikoa, albo batera geratubehar dira. Eraiki nahi dugun zubiak bi ezaugarri dauzka:begietatik behar beste ura pasatzen uztea (askotarikokontakizunak) eta pertsonen arteko harreman libre etaaia ahalbidetzea.

12

Relato: distinguir tres conceptosJonan Fernández(Director de Baketik)

El relato sobre el pasado es afrontamiento compart i d ode lo sucedido e implica dos tareas. Primera, desvelar loshechos, lo que conlleva el conocimiento yreconocimiento del daño injusto provocado a todas lasvíctimas; y segunda, valorar estos hechos; es decir,realizar una revisión crítica, ética y prepolítica de losucedido. Todo ello toma forma en los procesos dereconciliación de lo que se conoce como informes de«La verdad» o de «Nunca más». Documentos cuyaelaboración debe ser coordinada por una personalidado institución de consenso y que sirve de base a unp roceso de reparación integral. El relato, lareconstrucción de una nueva mirada al pasado es la másdelicada porque revive el dolor de las heridasproducidas. Conviene hacer, al menos, tres precisionesque establezcan las diferencias que existen entre hechos,diagnósticos y valoración.

· Hechos. Deben integrarse todos los sufrimientos,víctimas y violaciones de derechos humanos. Elconocimiento y reconocimiento del daño provocado serefiere a todas las víctimas y no solo a las que sentimosmás próximas. En este punto se juega definitivamentela viabilidad o fracaso de un proceso de reconciliación.Es su línea roja. Si se traspasa no solo no es posible lareconciliación sino que mediante la exclusión se creancondiciones objetivas para nuevos conflictos. En estesentido, la revisión crítica del pasado lo es de todo elpasado y no solo del que resulta más conveniente.

En el caso vasco y desde los años 60, ETA y sus distintasramas han causado el mayor número de víctimasm o rtales. Esto merece una valoración propia y específicadestacada. No obstante, no todas las víctimas han sidop rovocadas por ETA. También estas y su sufrimientodeben ser integrados con pleno derecho en el relato yen el proceso de reconciliación. Necesariamente, juntoal de ETA, deben afrontarse otros fenómenos como elterrorismo paraestatal o de extrema derecha, la tortura,las víctimas de excesos policiales y otras vulneracionesde derechos humanos.

· Diagnósticos. Debe aceptarse que habrá difere n t e sf o rmas de interpretar lo sucedido. No es posible undiagnóstico político compartido sobre las causas o lagénesis de los hechos que componen nuestra historiareciente. Curiosamente, el diagnóstico más compartidoes que no hay un diagnóstico compartido.

· Valoración. No obstante, tenemos la obligación moralde compartir una valoración ética y prepolítica (unao rtoversión). Se puede y debe alcanzar un acuerdo sobrelo que no debe volver a repetirse, el «nunca más». Existeun mínimo para un consenso posible: «Lo sucedidoo c u rrió porque hubo quienes antepusieron el valor de sucausa u objetivo al valor de la dignidad humana. Ni unasola causa política o partidaria, ni ninguna razón deestado tienen un valor absoluto que pueda situarse porencima del respeto a la persona y a la vida».

13

¿Cómo se contará esta historia?Daniel Innerarity(Catedrático de Filosofía política y social, investigador “Ikerbasque” en la UPV/EHU y director del Instituto de GobernanzaDemocrática)

La relación con el propio pasado es uno de losp roblemas más complejos e inquietantes con el quediversas comunidades políticas han tenido queenfrentarse en la segunda mitad del siglo XX. ¿Cómo serelacionan con su pasado sociedades que acaban delibrarse de una extrema re p resión o salen de periodos deviolencia? ¿Cómo formulan el cierre de ese pasado paraque sea irreversible y, al mismo tiempo, no legitime laviolencia? La resolución de los conflictos políticosviolentos da lugar a una serie de discusiones acerca de lareconstrucción del pasado que son a veces tan intensascomo el conflicto mismo. Parece que una vez re s u e l t oel asunto principal queda todavía por hacer lo másdifícil: todo aquello que tiene que ver con lareconstrucción del pasado.

Cuando hablamos del tema de la memoria nop odemos olvidar que existe una libertad para contar, quela memoria es plural. Está libertad se re f i e re tanto altrabajo de los historiadores como al relato común yp o p u l a r. Las personas y los grupos sociales ord e n a m o slos acontecimientos complejos y que han tenido unagran carga emocional de manera muy diversa, a menudocontradictoria, de modo que en una misma sociedadcoexisten interpretaciones dispares de idénticosacontecimientos.

Hay ocasiones en que las políticas de la memoriaestán hechas como si los pod e res públicos quisieran fijardefinitivamente el sentido de los acontecimientos,olvidando que el pasado es siempre contro v e rtido. Enuna democracia la escritura de la historia sólo puedehacerse en un marco de pluralismo, bajo la miradavigilante y crítica de diversas memorias paralelas quediscuten. No corresponde al legislador fijar de maneraautoritaria una regla para la interpretación del pasado.Nuestra lectura de la historia es un trabajo nuncaacabado y siempre problemático. El deber de la memoriaha de acompañarse de una aceptación de la complejidad

histórica. No es lo mismo la verdad judicial que laverdad política o la verdad de los historiadores.

De entrada, parece conveniente partir de lo que nosenseña la experiencia acerca del modo como loshumanos combatimos y dejamos de hacerlo. No esp revisible, ni deseable, que las sociedades que hanvivido un conflicto largo y profundo concluyan la pazcon un relato común. En el caso del País Vasco, piensoque nadie ha formulado mejor que el llamado “PlanA rdanza” (1998) en qué podría consistir una salidaviable y digna. No podemos olvidar que estamosintentando resolver un problema generado por quienesno han sido capaces de aceptar la voluntad mayoritariade los vascos, desde la legitimidad democrática de lasinstituciones y sin que nuestras decisiones tuvierancomo finalidad corregir una supuesta carencia delegitimidad. Aquel documento lo formulaba así: “no nosp reguntamos qué debe hacer la democracia para corre g i rsus supuestos déficits, sino qué puede y quiere hacer parasuperar la falta de integración que de hecho sufre lasociedad vasca. La legitimidad democrática del sistemano está en cuestión”.

Ahora bien, el relato oficial, público y, sobre todo,los principios sobre los que se asiente nuestro marc opolítico y sus procedimientos de modificación nopueden legitimar el recurso a la violencia. El relato justodel pasado, por difícil que sea, nunca es un punto medioentre víctimas y verdugos. No se trata de imponer una“ v e rdad oficial” sino de establecer que la discusiónacerca de nuestro pasado se lleve a cabo en el marco delos principios democráticos, de respeto, pluralidad,ilegitimidad de la violencia y reconocimiento de lasvíctimas. Siempre habrá historiadores que discutan yn a rraciones populares de todo tipo, hasta laextravagancia, pero el relato a partir del que seconfiguran nuestras instituciones debe recoger losprincipios éticos y políticos que son imprescindibles parala convivencia democrática.

14

El relato de la memoriaJavier Merino Pacheco(Historiador y miembro de la Escuela de paz de Bakeaz)

La necesidad de re c o n s t ruir la convivencia en unasociedad, la vasca en este caso, después de un conflictoserio con graves expresiones de violencia obliga a unesfuerzo de elaboración de un discurso que sea capaz deayudar a la necesaria reconciliación sin menoscabar lajusticia y veracidad del relato explicativo del pasado. Eneste sentido, la experiencia relativamente reciente de latransición española a la democracia tras la muerte deFranco puede ser útil de cara a extraer conclusionessobre sus aciertos y errores. Treinta años después, se hasuscitado desde importantes sectores de la sociedadespañola la necesidad de revisar un discurso hegemónicocaracterizado por la renuncia al análisis riguroso delpasado en aras supuestamente de pre s e rvar laconvivencia pacífica; en el relato canónico, se impuso lacondonación de los crímenes pretéritos bajo el rótulogeneral del rechazo a una violencia cruzada desatada enun contexto polémico. La resultante fue un discursodominante reflejado en la frase «Todos fuimosculpables», con la consiguiente renuncia a la atribuciónde responsabilidades a quienes violaron los dere c h o shumanos; en buena parte de los casos, esta perspectivaimplicó una equiparación de víctimas y verdugos a tod a sluces injusta, y que constituye la razón última de laexigida revisión al cabo de varias décadas.

Volviendo al caso vasco, la responsabilidad de lat a rea incumbe a toda la sociedad, pues el conjunto dela misma se ha visto afectado por la violencia (no de lamisma manera, obviamente) y la convivencia futura vaa estar marcada por la naturaleza del relato que seimponga; pero sin duda el liderazgo corresponde enprimer lugar a los dirigentes políticos, elegidos por laciudadanía para marcar la pauta de los debates políticos

y morales que afectan al entramado social en el marcode un Estado de derecho. El discurso debe asimismore f o rzarse con la labor de los expertos científicos, deltejido asociativo y del conjunto de instituciones,o rganizaciones políticas, sindicales y sociales en sentidoamplio. La obligación compartida en esta tesitura escontribuir a la elaboración, en primer lugar, y a ladifusión, en segundo, de un relato que tenga comoprioridad la explicación y análisis del pasado, sin olvidosni sesgos interesados, y que se marque como objetivoesencial la reparación moral de las víctimas, de tod o saquellos que han sufrido directamente la violencia, loque implica ineludiblemente la ausencia de impunidad.

Debe hacerse justicia, lo que no es incompatible conmedidas de perdón encaminadas a la re c o n c i l i a c i ó ns i e m p re que se produzca el reconocimiento del dañocausado, de la injusticia cometida en las personasafectadas y la firme voluntad de renunciar al empleo dela violencia. Se trata de premisas imprescindibles parareintegrar en el juego democrático a las personas og rupos implicados en el pasado en actuaciones violentas,sean ellas producto de la acción terrorista de gru p o sa rmados o de la violación de derechos humanoscometida por personas vinculadas a las instituciones delEstado. Al igual que en las relaciones humanas, lasuperación de un pasado traumático no puede hacersedesde el silencio y el olvido; tanto como el respeto a lasvíctimas, lo exige el objetivo de una sociedad sana, quepara serlo debe afrontar un futuro reconciliado desde elconocimiento, el análisis y la reflexión sobre un pasadocomplejo, pero al tiempo éticamente diáfano en cuantoa las violencias y abusos cometidos.

Txosten honetan bildu ditugun lau ahotsetakobakoitzak zehatz-mehatz azaltzen ditu zer elementuh a rtu behar diren kontutan kontaketa edokontaketak eraikitzerakoan, ikuspuntu desberd i n e narabera.

Gogoeta horien argitan, Lokarrik uste du, kontu horij o rratzerakoan, erronka handiak ditugula aurre a n .Adostasun-lan garrantzitsua egin beharko da erro n k ahoriek mahai gainean jartzen dituzten gaieni n g u ruan, iraganaren kontaketa berre s k u r a t z e k op rozesu hori gure etorkizuneko bizikidetza eraikitzekooinarria izango baita.

1 . Nola heldu dakioke diagnosi politikoari, gureiragan hurbilenean gertaturiko zergatien eta egintzengainean?

2 . Ba al dago adostasuna egiterik, gert a t u t a k o a re nbalorazio etikoaren gainean? Ba al dago kontaketalegitimorik eta ilegitimorik?

3 . Nagusitu behar al du kontaketa batek besteengainetik edo kontaketa guztiak hartzen dituenkontaketa bat egitea da kontua?

4 . Nolakoa izan behar du kontaketak, ord a i n t z a i l e aizateaz gain, adiskidetzea lortzen laguntzeko gauza ereizan dadin?

5. Gertatutakoaren kontaketa edo kontaketak eraikio n d o ren, zer behar da prozesua bururaino eramateko:eragindako kaltea aitortzea? Barkamena eskatzea?Justizia eskatzea?

6. Zein izan behar du memoria eraikitzearen azkenhelburuak?

15

Nork bere ahotik egindakogogoeten ondorioak

“Iraganaren azalpena eta azterketaxede izan behar duen kontaketaren

helburu nagusia biktimen ordainmorala izan beharko luke”

(Javier Merino)

“Eraiki nahi dugun zubiak bi ezaugarr idauzka: begietatik behar beste ura pasatzen

uztea (askotariko kontakizunak) etap e rtsonen arteko harreman libre eta lasaia

a h a l b i d e t z e a .”(Joxean Agirre)

“Kontua ez da “egia ofizial” batinposatzea, gure iraganaren gaineko

eztabaida printzipio demokratikoen eremuan burutu

behar dela ezartzea baizik.”(Daniel Innerarity)

“Minimo bat dago adostasun posiblebaterako: Gertatutakoa gertatu zen,

batzuek beren kausaren edohelburuaren balioa giza duintasunaren

balioaren gainetik jarri zutelako”.(Jonan Fernández)

16

L o k a rr i ren gomendioak, bake pro z e s u abultzatzeko

Galdetegiari emandako erantzunetatik ateratako egoera aztertu ondoren eta, murgildurik gauden bakerako pro z e s uhau bururaino eramateko, Lokarrik hauxe adierazi nahi du, egun mesfidantza sortzen duten oztopoak gainditzealdera:

1. ETAk indarkeria behin betiko amaitu duela espresuki adieraztea falta bada ere, ziurtzat jo daiteke ia ez dagoelaatzera itzultzeko arriskurik. Hiru arrazoik funtsatzen dute tesi hori: batetik, ETAko presoen Kolektiboak Gern i k a k oA k o rd i o a rekin bat egin izanak, bestetik, Nazioarteko Egiaztatze Batzorde independentea abiarazi izanak ekardezakeen bermeak, eta ETAk orain urte bat eraso ekintza armatu gehiago ez buru t z e a ren bere erabakia adieraziizanak. Ideia hori abiapuntutzat hartuta, galdetegiari erantzun dion jende gehienak irrikatzen duen indarkeriarenbehin betiko amaieraren berariazko jakinarazpenak honi erantzuten dio: iraganari amaiera emateko eta gure bizitzeneta politikaren atal berria idazten hasteko gizart e a ren beharrari, non indarkeriak suposatzen duen akats larr i aerrrepikatuko ez den.

2. Bildu koalizioak hauteskundeetan parte hartzeak normalizazio politikoan aurrerapausoak ematen lagundu baduere, beharrezkoa da Sortu ahalik eta lasterren legeztatzea, bizitza politikoan beste alderdien baldintza berdinetanparte hartu dezan. Alderdi honen estatutuek, bai eta Ezker Abertzaleko buru nabarmenek behin eta berriz xedepolitikoak lortzeko indarkeria mota oro arbuiatu izanak, ETArena barne, eskaera hau legez bermatzen dute.

3. Egungo egoerak, elkarrizketarako eta akordiorako mekanismo bat abian jartzea eskatzen du, guztiz beharrezkobaita; hori bide egokia izango baita gai luzaezin guztiak ebazteko, betiere bizikidetza barnerakoirantz aurre r a p a u s o a kemate aldera. Ez dago gizarte osoari dagozkion gaien gaineko planteamendu murriztaile eta itxiekin jard u t e njarraitzerik; gure gizarteko bizitza politikoa molde berri batez kudeatzearen aldeko apustua egin behar da; gizarteak,izan ere, elkarrekin aurrera jotzeko elkar aditzearen eta adostasunen bila jo behar baitu.

4. Espainiako Gobernuak aukeren une honi ekarpena egin behar dio atzerapenik gabe eta aldebakart a s u n e z .Gobernuak oinarrizko eskubide eta askatasunak bermatu behar ditu eta egungo espetxe-politikak sortzen dituenu rraketekin bukatu behar du, zeinak gaixo daudenekiko tratu krudelak ahalbidetzen dituen edo berg i z a rt e r a t z e a re nazkeneko helburua oztopatzen duen sakabanaketa edo Parot dotrina bezalako neurriekin. Gainera, pertsona orokeskubide zibilak baldintza beretan erabiltzea defendatu behar du, bere planteamendu politikoak edozein direla ereeta betiere parametro demokratikoen barnean. Hala, jarduera soilik politikoan diharduten pertsonen aurkakoekintza penalak bukatu egin behar dira, berriki Bateragune auzian zigortutakoen kasuan den bezala

5. Patxi Lópezi eta Eusko Jaurlaritzari eskatzea, irailaren 29ko politika oro k o rreko Osoko Bilkuraren ondore n ,zehaztu dezala nola bultzatu behar duen adiskidetzerako eta elkarbizitzarako plan hori, bereziki, gure gizart e k otradizio politiko desberdinak, orain legez kanpo direnak barne, barneratzeari dagokion gaia eta uneak eskatzenduen bezala gida dezala bake-prozesua, gizartea jadanik hartan murgildua baitago.