+ 95 1 512613 | info@myanmar-responsiblebusiness.org|www.mcrb.org.mm

+95 1 512613 info@myanmar-responsiblebusiness.org www.mcrb.org.mm

2 3

ဤျဖညစြကစာတမးသည ျမနမာစးပြားေရးက႑ တာဝနယမႈရေရးအေထာကအကျပဌာန (MCRB)မ ထတေဝေသာ ျမနမာႏငငရ ဇဝမးစမးကြမား၊ လ႔အခြငအေရးႏင စးပြားေရးလပငနးမားဆငရာ စာတမးအႏစခပအတြက ျဖညစြကေဖာျပခကျဖစၿပး ပတဝနးကင ကာကြယေရး၊ ဇဝမးစမးကြမား ထနးသမးေစာငေရာကျခငးႏင လ႔အခြငအေရးမားၾကားရ ဆကစပမႈမားအား မညသ႔ပမအသအမတ ျပလာသညက ေနာကခအခကအလကမားႏငတကြ ေဖာျပထားသည။ စးပြားေရးလပငနးမားမ လ႔အခြငအေရးက ေလးစားလကနာရန အသအမတျပျခငးကလညး ခတဆကေဖာျပထားၿပး ေလလာခကမားႏင ဥပေဒပငးဆငရာ တးတကေျပာငးလလာမႈမားအား ထည သြငးထားသည။

၁။ ဆကစပမႈရျခငးႏင စပလဥး၍ နားလညမႈတညေဆာကျခငး

လ႔အခြငအေရးႏင ဇဝမးစမးကြမားအား ကာကြယျခငးသည ျပညသ႕မဝါဒ၏ ခငမာအားေကာငးစြာ သတမတထားသည နယပယမား ျဖစၾကေသာလညး ယငးနယပယႏစခၾကားရ ဆကစပမႈမားအား အသအမတျပရာတြငမ ေႏးေကြးေနဆျဖစသည။ ဤသ႔ ေႏးေကြးေနရ ျခငး၏ အေၾကာငးအရငး တစစတတစပငးသည ေဒသတြငး၌ အရငးအျမစ သးစြမႈ အခြငအေရးမားအား ႏစကာလ ၾကာျမငစြာ ရရအသးခ ေနသည ေဒသခမားအား ရဖနရခါဖယခနထားေလရသည ပတဝနးကငထနးသမးေရး အေလအကငမားေၾကာင ေဒသခရပရြာ အသက အဝနးမားႏင ပတဝနးကငထနးသမးေရး တကၾကြလႈပရားသမားၾကား တငးမာမႈမားရလာျခငးေၾကာင ျဖစႏငသည။ ေထာငစႏစေဂဟ စနစဆငရာဆနးစစျခငး (Millenium Ecosystem Assessment)သည လသားမား၏ ေပာရႊငကနးမာျခငးႏင ေဂဟစနစ ဝနေဆာငမႈမား ၾကားရဆကစပမႈက မးေမာငးထးျပခေသာေၾကာင လမႈအသကအဝနးမားၾကား ေပါငးကးတတားအျဖစ ေဆာငရြကေပးႏငခသည။ လတတေလာကာလအတြငး တကၾကြလႈပရားသမား (ပတဝနးကင ထနးသမးေရး သ႔မဟတ လ႔အခြငအေရးခခသမား)သည ဤဧရယာ ႏစခၾကားတြင ပမဆစညးလာၾကသျဖင သဘာဝပတဝနးကငဆငရာ အခြငအေရးမားအား ကာကြယႏငရနအတြက ပမေတာငးဆလာ ၾကသည။

ကလသမဂၢအဖြ႕တြငလညး ကလသမဂၢပတဝနးကငထနးသမးေရးအဖြ႕ႏင လ႔အခြငအေရးဆငရာမဟာ မငးႀကး႐းတ႔သည ပမနက႐ႈငး လာသည ဆကစပမႈမားအား မးေမာငးထးျပႏငရနအတြက ပးေပါငးေဆာငရြကမႈမားအား ခငမာအားေကာငးလာေစရန လပေဆာငလက ရသည (အကန႔ ၁ တြငၾကညပါ)။ ၂ဝ၁၇ ခႏစတြင လ႔အခြငအေရးႏင ပတဝနးကငထနးသမးေရးဆငရာ ကလသမဂၢအထး ကယစားလယ Mr. John Knox1 သည ကလသမဂၢ လ႔အခြငအေရးေကာငစသ႔ အစရငခစာတစေစာင တငသြငးခသည။ အဆပါအစရငခစာတြင ဇဝမးစမးကြမားႏင ၎တ႔ႏင ဆကစပေနသည ေဂဟစနစဝနေဆာငမႈမားသည လ႔အခြငအေရးမားအား အျပညအဝ ရရခစားႏငရန အေရးပါေၾကာငးႏင ဇဝမးစမးကြမားႏင သကဆငေသာ လပငနးေဆာငတာမားအတြက လ႔အခြငအေရးဆငရာ ကတကဝတမားအား လကေတြ႕ကငသးမႈႏင ပတသက၍လညး ထညသြငးေဖာျပထားသည။2 Knox မ လ႔အခြငအေရးေကာငစသ႔ တငသြငးခသည ၂ဝ၁၈ ခႏစ အစရငခစာတြင ႏငငမားသည “လၿခသန႔ရငးကာ ကနးမာ၍ ေရရညတညတသည ပတဝနးကငတစခ ျဖစေစရနအတြက လ႔အခြင အေရးက ေလးစားလကနာ၍ အကာအကြယေပးကာ ျဖညဆညးေပးရမည”ဟ ဆထားၿပး “လ႔အခြငအေရးအား အျပညအဝ ခစားႏငျခငး ရမရ ဟေသာအခကသည ေဂဟစနစမားႏင ဇဝမးစမးကြမားအား ထနးသမးေစာငေရာကျခငးႏင ေရရညတညတစြာ အသးျပျခငး အေပၚ မတညေနသျဖင ထေရာကသည နညးစနစမား ခမတကငသးရမည”ဟ ေဖာျပထားသည။ ထ႔အျပင “စးပြားေရးလပငနးမား၏ လ႔အခြငအေရးအား ေလးစားလကနာရမညတာဝနတြင ပတဝနးကငထခကမႈမားမတစဆင လ႔အခြငအေရးဆငရာ ဆးကးသကေရာကမႈ မားမျဖစေစရန ေရာငရားျခငးႏင ထသ႔ေသာထခကမႈမား ျဖစေပၚလာပါက ကငတြယေျဖရငးရနႏင လ႔အခြငအေရးဆငရာ ဆးကး သကေရာကမႈမားအား ကာကြယရနႏင ေလာခရနလညးတာဝနရသည” ဟ Knox မ ဆကလက ေရးသားေဖာျပခသည။

1 ထပမသရလပါက Biographical details and information on the work of John Knox, Special Rapporteur တြင ေလလာႏငသည။2 A/HRC/34/49, ၁၉ ရက ဇနနဝါရလ ၂ဝ၁၇ ခႏစ။ ကလသမဂၢ၏ အထးကယစားလယမ လျခသန႔ရငးကနးမာ၍ ေရရညတညတေသာ ပတဝနးကငႏငသကဆငသည လ႔အခြငအေရး

တာဝနမားဆငရာ အစရငခစာ။

အကန႔ ၁။ ဇဝမးစမးကြမား၊ ေဂဟစနစဝနေဆာငမႈမားႏင လ႔အခြငအေရးမားၾကားရ အဓကခတဆကမႈမား

• လ႔အခြငအေရးက ျပညဝစြာခစားရျခငးဆသညမာ အသကရငေနထငေရး၊ ကနးမာေရး၊ အစားအစာႏင ေရအစရသညတ႔ႏင သက ဆငေသာ အခြငအေရးမားက ရရျခငးျဖစသည။ ယငးအခြငအေရးမား ရရခစားႏငမႈသည ေဂဟစနစဝနေဆာငမႈမားေပၚတြင မတည ေနၿပး အဆပါေဂဟစနစဝနေဆာငမႈမားသည ဇဝမးစမးကြမားေပၚတြင ျပနလည မတညေနသည။

• ကနးမာစြာ ရငသနေနေသာ ေဂဟစနစမားမ ေထာကပေပးထားသည ဝနေဆာငမႈမား မရပါက အသကရငေနထငေရး၊ ကနးမာ ေရး၊ အစားအစာႏင ေရ အစရသည အခြငအေရးမားစြာအျပင လ႔ယဥေကးမႈအသကအဝနးတြင ပါဝငႏငမႈ အစရသည အခြင အေရးမားကလညး ခစားႏငစြမး သသာစြာေလာကသြားမည (သ႔မဟတ) ခစားႏငစြမးရမည မဟတေပ။

• ထ႔ေၾကာင လ႔အခြငအေရးက ျပညဝစြာရယခစားရႏငျခငးမာ ဇဝမးစမးကြမားေပၚတြင မတညေနၿပး ဇဝမးစမးကြမား ပကစး ဆး႐ႈးလာမႈသည လသားအားလး၏ လ႔အခြငအေရးအား အျပညအဝခစားႏငခြငက ေလာပါးအားနညးေစသည။

John Knox ၏ စာတမးတြင အသကရငေနထငျခငးႏင ကနးမာေရးဆငရာ အခြငအေရးမား၊ လေလာကသည လေနမႈအဆငအတနး ဆငရာ အခြငအေရးမားႏင ခြျခားဆကဆခရမႈမရျခငး အစရသည အခြငအေရးမားက တကရကေထာကပေပးထားသည ေဂဟစနစ ဝနေဆာငမႈမားက မးေမာငးထးျပထားသည။ အဆပါေထာကပေပးထားမႈမားႏင ပတသက၍ သာဓကမားစြာက အသးျပ၍ ၄ငး စာတမးတြင ေဖာျပထားသည။ ဇဝမးစမးကြမားႏင ကနးမာေရးၾကားတြငရသည သသာထငရားမႈ အရဆးေသာ ခတဆကမႈတစခမာ သဘာဝထြကကနမားမ ထတလပေသာ ေဆးဝါးမားျဖစသည။ ဇဝမးစမးကြမား၏ အကးအျမတမားသည အစားအေသာကႏင သကဆငသည အခြငအေရးမားႏင ပတသကလာလင ပမသသာထငရားသည။ ဥပမာအားျဖင သစေတာဧရယာမားသည ေျမသား ေပၚမ ေရစးဆငးဆး႐ႈးမႈက ေလာခေပးကာ ေရသမးဆညးသေလာငထားႏငမႈက မားျပားေစသျဖင ေရစးဆငးမႈ ထနးသမးေပးျခငးအား သသာထငရားစြာ တးတကေစေသာေၾကာင ဇဝမးစမးကြမားအတြက သန႔ရငး၍ ကနးမာေရးႏငညညြတေသာ ေရရရႏငမႈအတြက အေထာကအပျဖစေစသည။3

3

အဆပါကလသမဂၢအစရငခစာ၌ လ႔အခြငအေရးတကၾကြလႈပရားသမားႏင ဇဝမးစမးကြမားအား ကာကြယသမားၾကားရ ႏစေပါငး မားစြာ ၾကာျမငေနၿပျဖစေသာ (သေဘာေပါကနားလညႏငသည အျခအေန၌ရေသာ) တငးမာမႈမားမ တျဖညးျဖညး ေဝးကြာ၍ ေျပာငးလ လာၿပျဖစေၾကာငး ေဖာျပထားသည။

ဇဝမးစမးကြမား ထနးသမးေစာငေရာကေရးအတြက သဘာဝထနးသမးေရး နယေျမမားအား သတမတထားရျခငး၏ အေျခခသေဘာ တရားမားႏင နညးလမးမားသည ကလနေခတက စတင အေျချပချခငးျဖစၿပး ယခလကရ အခနမားတငေအာင တညတလကရသည။ ဥပမာအားျဖင အာဖရကတက၏ အခ႕ေသာေနရာမားတြင သဘာဝထနးသမးေရး နယေျမမားအား သတမတထားရရာ၌ ေတာရငး တရစာၦနမားက ကာကြယထနးသမးေပးႏငခေသာလညး ေဒသခလထမားအေနျဖင မားျပားလသည ေပးဆပမႈမား ျပခရသည။ ၁၉၅၁ ခႏစတြင တနဇနနးယားႏငငရ Serengeti အမးသား ဥယာဥအတြက မာဆငး (Maasai) မးႏြယစ လဥးေရ ၅ဝဝဝဝ အား အဓမၼ ေနရာေရႊ႕ေျပာငးမႈမား ျပလပေစခသည။ 4 မၾကာေသးေသာကာလျဖစသည ၂ဝဝ၄ ခႏစတြင အသယပးယားအစးရသည လေပါငး ၅ဝဝ ေကာက ႏငငေတာငပငးရ Nechasar အမးသားဥယာဥနယနမတ အျပင၌ ျပနလညေနရာခထားေပးခသည။ အေၾကာငးရငးမာ အဆပါ ဥယာဥအား စမခန႔ခြရနအတြက စာခပခပဆထားသည အာဖရကပနးဥယာဥ ေဖာငေဒးရငးသ႔ မလႊေျပာငးမ ဥယာဥႏင ပတသကသည အရႈပအရငးမား မရေစရန ထသ႔ ေရႊ႕ေျပာငးေနရာခထားေပးျခငးျဖစသည။5

ပတဝနးကငထနးသမးေစာငေရာကေရးအတြက ႏြမးပါးသမားမ ေပးဆပရေသာအဖးအခမာ မတနမဆျမငမားၿပး ထနးသမးမႈ၏ အကး အျမတအား ၎တ႔မ ခစားရခြငလညးနညးပါးသညဟ လ႔အခြငအေရး တကၾကြလႈပရားသမားက မတခကျပၾကသည။ သဘာဝထနးသမး

3 See Viet, P. and Benson, C. (2004). When Parks and People Collide, Human Rights Dialogue, Vol. 2(11), 13-144 See Adams, W. and Hutton J. (2007). People, Parks and Poverty: Political Ecology and Biodiversity Conservation, Conservation & Society, Vol. 5(2), 147-835 Ibid.

+95 1 512613 info@myanmar-responsiblebusiness.org www.mcrb.org.mm

4 5

ေရးနယေျမမားအား သတမတထားရျခငး၊ ေတာ႐ငးတရစာၦနမားအား အသးျပျခငးႏငပတသကသည ဆးျဖတခကမား ခမတရာတြင ထခကနစနာမႈခစားခရေသာ ေဒသခမားမ ပးေပါငးပါဝငေျပာဆႏငရန လ႔အခြငအေရးအတြက တကၾကြလႈပရားသမားမ ေတာငးဆခၾက သည။ သ႔မသာ အဆပါရပရြာ အသကအဝနးရ ေဒသခမား၏ လ႔အခြငအေရးမားအား အေလးထားျခငးသည ပတဝနးကင ထနးသမးေရး ရညရြယခကမားထက တစဆင မနမ႔သြားေစမညျဖစသည။ အျပနအလနအားျဖင အခ႕ေသာ အေျခအေနမားတြင ဇဝမးစမးကြမားအား ထနးသမးထားသညေနရာမားတြင လသားမားယဥတြေနထငျခငးသည မသငေလာေၾကာငး၊ အထးသျဖင မးသနးမႈ ေဘးအႏရာယႏင ရငဆငေနရေသာမးစတမား၏ အသားအား စားသးျခငးႏင ကနသြယေရာငးချခငး (သားေကာငအရင သ႔မဟတ အေရခြ၊ ဥးခႏင အ႐း ကသ႔ေသာ တနဖးရေသာအစတအပငးမားက ေရာငးချခငး) ျပရနအတြက လသားမားမ အမလကျခငး၊ တရားမဝင ဖမးဆးသတျဖတ ျခငးတ႔က ခစားရႏငေခရသျဖင ပမမသငေလာေၾကာငး ပတဝနးကင ထနးသမးေရးအတြက တကၾကြစြာ လႈ႔ေဆာအားေပးသမားမ ျငငးခေျပာဆၾကသည။

သဘာဝထနးသမးေရးနယေျမမားသည လမႈေရးႏငစးပြားေရးအရ အမားျပညသအားလးအတြက အကးဝငရမညဟေသာ အယအဆ သည ပတဝနးကငထနးသမးေရးဆငရာ အေတြးအေခၚ၏ ပငမအစတအပငးအျဖစ ႀကးထြားလာခသည။ ပတဝနးကငထနးသမးေရး အယအဆတြင လမႈအစတအပငးက ဖယထတျခငးထက ထညသြငးျခငးက ၁၉၈ဝ ခႏစမားတြင ေျပာငးလလကခလာၾကသည။6 ၂ဝ ရာစ၏ ေနာကဆးဆယစႏစ ႏစခတြင ဖြ႕ၿဖးဆႏငငမား၌ ရပရြာေဒသခမားက အေျချပသည ပတဝနးကငထနးသမးေရး ဗဟာမား လႊမးမးလာခသည။ ပးတြေပါငးစညးထားသည ပတဝနးကငထနးသမးေရးႏင ဖြ႔ၿဖးေရးစမကနးမား(ICDPs)၏ နညးလမးအားျဖင သဘာဝထနးသမးေရးနယေျမမားအေပၚ ဖအားေလာခေပးႏငရနအတြက ၾကားခနယေျမမားႏင ေဒသဆငရာ အေထြေထြ ဖြ႕ၿဖးေရး အေထာကအပမားေပးရန ျမႇငတငေပးခသည။

ICDP ၏ စမမႈမားေအာကတြင ေဒသခလထမားသည အေထာကအပရရသမား (ဖယခနထားျခငး ခရသမား) ျဖစေနေသးသညဟေသာ ေနာကဆကတြ စးရမမႈမားေၾကာင လထအေျချပ ပတဝနးကငထနးသမးေရး (CBC) ေပၚထြကလာေစရန အေၾကာငးဖနလာၿပး ၎လထ အေျချပ ပတဝနးကငထနးသမးေရး၏ ရညမနးခကပနးတငမာ ဇဝမးစမးကြမား ထနးသမးေရးျဖစၿပး ေဒသခမား ပးေပါငးပါဝငေဆာငရြကႏငသည ခဥးကပမႈပစမးျဖစသည။7 သ႔ေသာ အဆပါ လထအေျချပ ပတဝနးကငထနးသမးေရး၏ ေအာငျမငမႈအတြက သကေသ အေထာကအထားမားမာ ေရာေထြးလကရသည။ အခ႕ေသာ အေျခအေနမား၌ ေဒသဖြ႕ၿဖးေရးဆငရာ အကးအျမတမား ရရခေသာ လညး အခ႕ေသာ စာေရးဆရာမားကမ အဆပါ လထအေျချပ ပတဝနးကငထနးသမးေရး (CBC) နညးလမးသည ပတဝနးကင ထနး သမးေရးအတြက အကးသကေရာကမႈ မရသေလာက နညးပါးသညဟ ျငငးခေျပာဆခၾကသည။8

အခနၾကာျမငလာသညႏငအမ လ႔အခြငအေရးႏင လမႈတရားမတေရးအတြက ခငမာအားေကာငးေသာ ကတကဝတမားသည ပတဝနး ကငထနးသမးေရး ႀကးစားအားထတမႈမား၏ အကးအေၾကာငး ခငလမႈက ျမႇငတငေပးသလ လ႔အခြငအေရးအတြက တကၾကြလႈပရားသ မားႏင ဇဝမးစမးကြမားအား ကာကြယေစာငေရာကရန လႈ႔ေဆာေပးသမားၾကား ႏစေပါငးမားစြာ ၾကာျမငေနၿပျဖစေသာ တငးမာမႈမား ေလာပါးလာေအာင ကညေဆာငရြကေပးႏငခသည။ မၾကာခဏ ဆကလကႀကေတြ႔ရဆျဖစသည စနေခၚမႈတစခမာ သဘာဝအရငး အျမစမားႏင ဇဝမးစမးကြမားႏင သကဆငသည အခြငအေရးမားက လတစဥးတစေယာကၾကား၊ လ႕အသကအဝနးၾကားႏင ႏငငၾကား အသးခခြငခြေဝေပးရနႏင ႀကးၾကပကြပကေပးရနအတြက မညသ႔စနစတက လပေဆာငမညဟ၍ အေလးေပးျခငး မရသလ ထသ႔ေဆာငရြကေပးႏငရန လအပသည အဖြ႕အစညးပငးဆငရာ အစအစဥမားလညး မရေသာေၾကာငလညးျဖစသည။9 ျမနမာႏငင အေနျဖင ပဂၢလကစမကနးမားအား လပပငခြငပါမစခေပးရာတြင အဆပါအခြငအေရးမားအား မညသ႔ အသအမတျပ ေလးစားမညျဖစ ေၾကာငးႏင ဆကစပ၍ ေနာကဆကတြ အကးသကေရာကမႈမား ရလာႏငသည။

6 Hulme, D. and Murpree, M. (Eds) (2001). African Wildlife and Livelihoods: The promise and performance of community conservation. James Currey, Oxford7 Lele, S. et al. (2010). Beyond exclusion: alternative approaches to biodiversity conservation in the developing tropics. Current Opinion in Environmental Sustainability,

Vol. 2, 94-1008 Adams, W. and Hutton J. (2007). People, Parks and Poverty: Political Ecology and Biodiversity Conservation, Conservation & Society, Vol. 5(2), 147-839 Lele, S. et al. (2010). Beyond exclusion: alternative approaches to biodiversity conservation in the developing tropics. Current Opinion in Environmental Sustainability,

Vol. 2, 94-100

၂။ သကဆငရာဥပေဒမား တးတကေျပာငးလလာမႈ

မၾကာေသးမကာလ၌ အခ႕ေသာႏငငမားတြင သဘာဝပတဝနးကင အဂၤါရပမားအား လသားတစဥးကသ႔ပင တညေသာ အခြငအေရးမား ဥပေဒအရခမတေပးထားၿပ ျဖစသည။ အခ႕ေသာ ကစၥရပမားတြင ၄ငးအခြငအေရးမားသည တရားရးမတဆင တရားရငဆငကာ အႏင ရရထားျခငးျဖစသည။ ဤသ႔ေသာကစၥရပမားသည ျဖစေနကမဟတေသာ ရားပါးျဖစရပမားျဖစေသာလညး ျမနမာႏငငကသ႔ ဇဝမးစ မးကြမားအား ေရရညကာကြယေရးအတြက နညးဗဟာမားဖြ႕ၿဖးေအာင ေဆာငရြကေနေသာ ႏငငမးအတြက အေရးပါသည ေရြးခယ စရာနညးလမးမားက ျပသေပးသည။ ျမနမာလမးမားအတြက နက႐ႈငးေသာယဥေကးမႈ အဓပၸာယေဆာငသည ျမစမား (သ႔မဟတ) အျခားသဘာဝပတဝနးကင လကၡဏာရပမားက ကာကြယရနအတြက အထကပါနညးလမးအား ေရြးခယမႈတစခအျဖစ ထညသြငး စဥးစားႏငသည။

ဇဝမးစမးကြမား၊ လ႔အခြငအေရး၊ လမႈအဖြ႕အစညးႏင စးပြားေရးတ႔အေပၚ ပထမဥးဆး ဥပေဒဆငရာ ထငျမငခကသည ၁၉၇၂ တြင စတငချခငး ျဖစႏငသည။ ၁၈၉၂ ခႏစတြငတညေထာငခေသာ သဘာဝပတဝနးကငဆငရာ အစးရမဟတေသာ အဖြ႕အစညးျဖစသည Sierra Club သည အေမရကန တရား႐းခပသ႔ ကယလဖးနးယားျပညနယရ Sequoia အမးသားဥယာဥအတြငးမ Mineral King Valley ရ ႏငးေလာစး အပနးေျဖစခနး တညေဆာကျခငးအား ရပဆငးေပးရနအတြက အသနားခစာ တငသြငးမႈျပခေသာလညး မေအာငျမငခေပ။ အျခားတရားသႀကးအမားစ၏ ထငျမငယဆခကႏင ကြလြစြာ တရားသႀကး William Douglas သည အႏရာယကေရာကႏငေခရသည ေဂဟစနစလကၡဏာရပမားအတြက စးရမပပနသမားသည တရား႐းတက အေရးယႏငရနအတြက ျမစကသ႔ေသာ သဘာဝပတဝနးကင လကၡဏာရပမားသည ဥပေဒအရ ရပတညႏငခြငက ခစားခြငရသငေၾကာငး ၄ငး၏ကယပငယဆခကက ေျပာဆခသည။ သ႔အယအဆ၏ အဓက အခက (အကန႔ ၂ တြင ၾကညပါ) မာ ဇဝမးစမးကြမား၊ လ႔အခြငအေရး၊ လမႈအဖြ႕အစညးႏင စးပြားေရးတ႔ၾကားတြငရသည ဆကစပမႈျဖစၿပး တငးျပညဖြ႕ၿဖးတးတကမႈဆငရာ ဆးျဖတခကမား ခမတရာတြင ပတဝနးကငထနးသမးေရးအတြက တကၾကြလႈပရား သမားသည အဓပၸာယျပညဝသည ထငျမငခကမား ထတေဖာေျပာဆႏငရနအတြက အခြငအေရးေပးရန ျဖစသည။

အဆပါ အမႈသည သဘာဝပတဝနးကင ကယစားအေနျဖင ပတဝနးကင ထနးသမးေရးအဖြ႕မားမ တရားစြဆခြငက ကယျပန႔သြားေစရန ကညေပးႏငခေသာလညး အျခားတရားစရငမႈမားကသ႔ပင အေမရကနတရားစရငေရး၌ ျပညနယတရားရးမားတြင ေခပေျပာဆႏငခြငမာ အမားစအားျဖင လသားမားမသာ လပေဆာငႏငမညဟေသာ အကန႔အသတမား ရေနေသးသည။ သ႔ေသာ ၄၅ႏစၾကာၿပး ေနာကပငး သကရာဇ ၂ဝ၁၇ ခႏစတြင အျခားႏငငမားရ တရား႐းမား၏ ဆးျဖတခကမားအရ တရားသႀကး Douglas ၏ ထငျမငယဆခကအား အမးသားဥပေဒအဆငအထ ျပဌာနးထားသညကေတြ႕ရသည။ ေအာကတြငေဖာျပထားသညအတငး သဘာဝပတဝနးကငလကၡဏာရပ မားက (လကရအခနတငေအာင အမႈကစၥရပမားအားလးသည ျမစမားႏငသာ သကဆငေနေသးသည) ဥပေဒအရ လသားမားကသ႔ သတမတမသာလင တစစတစေယာကသည ျမစ၏ကယစားအေနျဖင ျဖစပြားခသည နစနာဆး႐ႈးမႈမားအတြက ေလာေၾကးေတာငးဆရန သ႔မဟတ နစနာမႈမားအား ကာကြယရနအတြက တရား႐းတြင တရားရငဆငခြငရရသည။ ဤသ႔ေသာ အမႈမားသည အေရအတြကအားျဖင နညးပါးေနေသးေသာလညး သမား႐းက သဘာဝပတဝနးကငထနးသမးေရး နညးလမးမားထက ပမသာလြနစြာ ေဆာငရြကႏငသည လမးေၾကာငးအသစမားျဖင သဘာဝတရားက ဥပေဒအရကာကြယရန ပမမားျပားစြာ စတဝငစားလာၿပျဖစေၾကာငး ညႊနျပေနသည။ (အကန႔ ၃ တြငၾကညပါ)

+95 1 512613 info@myanmar-responsiblebusiness.org www.mcrb.org.mm

6 7

အကန႔ ၂။ ဇဝမးစမးကြမား၊ လ႔အခြငအေရးမား၊ လမႈအဖြ႕အစညးႏင စးပြားေရးအေပၚ အေမရကနတရား႐း ခပ၏ ထငျမငယဆခကက ဖြငထတေျပာဆျခငး

"တရားသႀကး William Douglas ၏ ကြလြသည သေဘာထားအျမငမ ေကာကႏႈတခကမား၊အေမရကနတရား႐းခပ၊ Sierra Club ႏင Morton၊ ၄ဝ၅ ယအကစ ၇၂၇ (၁၉၇၂)“

လအမားစးရမလကရေနသည သဘာဝ၏ ေဂဟစနစမေျခက ကာကြယရနအတြက လပေဆာငသငသညမာ သဘာဝတရားက ထနးသမးေစာငေရာကႏငရနရညရြယ၍ သဘာဝပတဝနးကင ကစၥရပမားဘကမ ရပတညၿပး တရားစြဆႏငရန ေဆာငရြကသငပါသည။ သကမအရာမားသညလညး တစခါတစရ၌ အမႈကစၥမားတြင ပါဝငပတသကေနတတသည။ သေဘၤာတစစငးသည ေရေၾကာငး သြားလာရနအတြက ရညရြယ၍ ဖနတးထားျခငးျဖစၿပး ဥပေဒအရ အခြငအေရးမားရသည။ ဥပေဒအရ အသအမတျပထားျခငးခရသည မညသမညဝါမဆ တရားေရးအရယဥၿပငႏငၿပး ႀကးမားသည ကၾကမၼာမားသည ၎တ႔အေပၚ မတညေနသည။ တရားစရငေရး ရညရြယခကမားအတြက ေယဘယအားျဖင ထသ႔အသအမတျပျခငးခရသသည ပဂၢလတစဥးျဖစေနတတၿပး ပငဆငမႈ၊ ယၾကည ကးကြယမႈ၊ အလတရားႏင ပရဟတအေၾကာငးရငး အစရသျဖင မညသညအေၾကာငးရငးကမဆ ကယစားျပ ရပတညႏငသည။ ထ႔ေၾကာင ခငဝမး၊ အယလပငးျမကခငးျပငမား၊ ျမစ၊ ကန၊ ျမစဝ၊ ကမးေျခ၊ ကနးေျမ၊ သစေတာ၊ စမစမးေျမႏင ေခတေပၚနညးပညာႏင ေနထငမႈပစမားေၾကာင ညစညမးလာေနေသာ ေလထတ႔ကပင အေလးထားတနဖးထားရန လအပသည။ ဥပမာ အလးစေသာ အပငႏင သတဝါမားရငသနရနအတြက အာဟာရျဖညတငးေပး၍ ေထာကပေပးထားေသာ ျမစတစစငးသည ငါး၊ ေရေနပးမႊားမား၊ ေရေပာငကမား၊ ေအာတားဖ၊ သမင၊ ဆတ၊ ဝကဝမားႏင ျမစ၏ ႐ႈခငး၊ အသအာ႐ႏင ရငသနစးဆငးေနမႈက ၾကညႏးခစားတတသည လအပါအဝင အျခားသတဝါမားအတြက သကရသေကၤတျဖစသည။ ျမစသည ၄ငးပါဝငေနသည ေဂဟစနစ၏ အစတအပငးတစခ ျဖစသညအတြက တရားလအေနျဖင ရပတညႏငသည။ ယငးျမစတစစငးႏင အဓပၸာယရစြာ ပတသကဆကႏြယေနသမား ျဖစသည ငါးဖမးသမား၊ ေလေလာအပနးေျဖသမား၊ သတေဗဒသမား သ႔မဟတ သစခတသမား အစရသည မညသမဆ ျမစ၏တနဖးေကာငးမားႏင ၿခမးေျခာကခေနရျခငးမားအတြက ကယစားျပေျပာဆခြင ရေစရမည။ ထသ႔ ထခကျခငး၊ ညစညမးျခငး၊ တမေကာျခငး အႏရာယမားႏင နးစပေနသည သဘာဝတရားမားအတြက ၄ငးသကမအရာဝတႏင ရငးႏးပတသကေနသ မညသမဆ ယငးသဘာဝတရား၏ တရားဝငေျပာဆခြင ပဂၢလအျဖစ ရပတညပငခြငရသည။”

အေကြေဒါႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒႏင ဘလးဗးယားႏငငရ မခငကမာၻေျမ အခြငအေရးမားဆငရာ ဥပေဒသည သဘာဝတရားအား အခြငအေရးမား မညသ႔မညပ ေပးအပႏငေၾကာငး ေလလာႏငသည အျခားေသာ ဥပမာမားျဖစသည။ (အကန႔ ၄ တြငၾကညပါ)10

အကန႔ ၃။ လတတေလာကာလတြင ျမစမားအေပၚအခြငအေရးေပးအပေသာ ျဖစရပသာဓကမား

• နယးဇလန။ ။ (၂ဝ၁၇) ခႏစ မတလ (၁၄) ရကေန႔တြင နယးဇလနပါလမနသည Te Awa Tupua (Whanganui River)ဆငရာ ဥပေဒအရ ျမစတစစငးက ကာကြယရနအတြက မေပးခ႔သည။10 Whanganui ျမစသည နယးဇလန ႏငင၏ေျမာကဖကကြနးတြင တညရၿပး နယးဇလနရ ျဖတသနးသြားလာႏငသည ျမစမားအထတြင အရညဆးျဖစသည။ ေျမာကဖကကြနးရ Whanganui ေဒသတြငးေနထငေသာ မာအရတငးရငးသား (Maori tribe) မားသည နယးဇလနရ တတယအႀကးဆးျမစျဖစသည ၄ငးတ႔၏ ျမစအား အသအမတျပေရးက (၁၈၇ဝ) ကတညးကပင ေတာငးဆခ႔ၾကသည။ Whanganui ျမစဆငရာ သေဘာတညမႈ စာခပ၏ တစစတ တစပငးသည ဥပေဒေရးရာမေဘာင အသစတစချဖစသည Te PA Aurora မေဘာင တညေထာငမႈက ရညရြယၿပး ယငးမေဘာငတြင ေတာငေပၚေဒသမစ၍ ပငလယအထစးဝငေနသည ျမစေၾကာငး၊ ျမစလကတကမား အပါအဝင ျမစ၏႐ပပငးဆငရာႏင တကေဗဒ ဆငရာအဂၤါရပမားက ျမစေၾကာငးတစခလးအေနျဖင ျမစ၏တရားဝင အသအမတျပေရးက ဗဟျပသည။

10 အျပညအစသရလပါက full text of the Bill က ၾကညရန။

အကန႔ ၃။ အဆက ...

ယခအခနတြင ျမစအား တရားဝငလသားတစဥးက႔သ႔ အသအမတျပထားၿပး လသားတစဥးကသ႔ပင အခြငအေရးမားအားလး၊ အာဏာ၊ တာဝနႏငဝတရားမားက ပငဆငသည။ Te Awa Tupua ေဒသ၏ ကနးမာေရးႏင ေပာရႊငေနထငမႈကျမႇငတငရနႏင အဆပါေဒသတြငးရ ေျမယာမားတြင ေျမယာပငရငစနစမားက ဥပေဒေဘာငအတြငးမ လပေဆာငႏငရန ၄ငးေဒသ၏ ကယစားအျဖစ လပေဆာငႏငခြငရေသာ လပဂၢလႏစဥး၊ လြမးႏြယစ Lwi sub-tribe မအဆျပေသာ ပဂၢလတစဥးႏင အစးရဝနႀကးမ အဆျပေသာ ပဂၢလတစဥးက သတမတထားရသည။ အဆပါျမစ၏ တရားဝငလသားတစဥးကသ႔ေသာ အေနအထားဆသညမာ တစစတစေယာကမ ျမစအေပၚတြင အလြသးစားျပမႈ သ႔မဟတ အႏရာယေပးလာပါက တရားဥပေဒမ ယခအခါ လမးစအေပၚအႏရာယေပးမႈ၊ ျမစအေပၚ အႏရာယေပးမႈဟ၍ ခြျခား၍ျမငေတာ႔မညမဟတေပ။ အဘယေၾကာငဆေသာ လမးစႏငျမစသည အတတပငျဖစသည။ ဤလႈပရားမႈ သည ၂ဝ၁၃ ခႏစတြင နယးဇလနအစးရ၏ Te Urewera အမးသားဥယာဥက လသားတစဥးက႔သ႔ အခြငအေရးအားလး ရရေစမႈေပး ထားၿပး တရားဝငအသ အမတျပေပးသညလပရပက အတယထားသည။11 ထဥပမာ ႏစရပစလးတြင အသအမတျပျခငး အေနအထား ေျပာငးလသညအျပင ေဂဟစနစကာကြယေရးလပငနးမား ေရ႕ဆကတးလပေဆာငႏငရနအတြက ေငြေၾကးေထာကပေပးမႈမားလညး ရရခသည။

• အႏၵယ ။ ။ (၂ဝ၁၇) ခႏစ၊ မတလ ဥတရခန႔ (Uttarakhand) ျပညနယ အထကလႊတေတာမ ဟႏၵ ဘာသာအရ သန႔ရငးသညဟ သတမတထားေသာ ဂဂၤါ၊ ယမနာျမစႏင ယငးတ႔၏ ျမစလကတကမားအတြငး ညစညမးမႈက အေရးေပၚေလာခႏငေစရနအတြက ယငးျမစႏစစငးႏင ျမစလကတကမားက လသားတစဥးက႔သ႔ တညသည တရားဝငအခြငအေရးမား ရသညဟ ေၾကညာခ႔သည။ အထကလႊတေတာ၏ အမန႔သည ဂဂါၤျမစကမးတြင တရားမဝင သတးျခငးႏင ေကာကခြျခငးတ႔ႏင ပတသက၍ လထမ စးရမပပန၍ တရားစြဆျခငးေပၚတြင အေျခခထားသည။ ယငးအမန႔တြင “ဂဂၤါ၊ ယမနာျမစႏင ယငးတ႔၏ ျမစလကတကမားအားလး၊ ေခာငးမား၊ ဆကတက သ႔မဟတ ျပတေတာငးျပတေတာငး စးဆငးေနေသာ သဘာဝေရစးေၾကာငးမား အားလးက တရားဝင လသားမား သ႔မ ဟတ သကရအစတအပငးမားကသ႔ သတမတထားသညဟ ေဖာျပပါရၿပး ဂဂၤါ ႏငယမနာျမစတ႔က ထနးသမးေစာငေရာကထားႏငေစ ရနအလ႔ငာ ယငးျမစတ႔က လသားတစဥးက႔သ႔ သကဆငရာအခြငအေရးမားအားလး၊ တာဝနႏင ဝတရားမားက ေပးအပထားသည” ဟလညးေဖာျပထားသည။ “ဂဂၤါႏငယမနာျမစတ႔သည ရငသနရပတညႏငမႈ ဆး႐ႈးေနေသာေၾကာင ဤသ႔ထးျခားသည အေျခအေနမား ျဖစေပၚလာသည” ဟ လႊတေတာက ေျပာၾကားခၿပး “ဤသ႔ေသာ အေျခအေနမားအတြက ထးျခားသည အစအမမားလအပသည” ဟလညးေျပာၾကားခသည။ သ႔ေသာ (၂ဝ၁၇) ခႏစ၊ ဂလင(၇)ရကေန႔တြင ဥတရာခန႔ (Uttarakhand) ျပညနယအစးရ၏ အသနား ခမႈေၾကာင ဤအေကာငအထညေဖာမႈမားက ႏငငေတာတရား႐းက ရပဆငးခ႔သည။12

• ကလမဘယာ။ ။ (၂ဝ၁၇) ခႏစ ေမလတြင ကလမဘယာႏငင၏ ဖြ႕စညးပ အေျခခဥပေဒဆငရာ တရား႐းမ အာထရာတျမစ (Atra-to) က အခြငအေရးမားေပးအပခ႔သည။ ယငးျမစသည ကမာၻလးဆငရာ အသအမတျပ ဇဝမးစမးကြမားဆငရာ “hotspot” ျဖစေသာ ကလမဘယာ၏ အေနာကေျမာက ပစဖတမးသစေတာမားက ျဖတသနးစးဆငးသည။ အာထရာတျမစ (Atrato)အား ကာကြယေရး၊ ပတဝနးကငထနးသမးေရး၊ ေစာငေရာကေရးႏင ျပျပငကစားေရးဆငရာ အခြငအေရးမား ေပးအပထားျခငးသည လသားမားအတြက အဆပါျမစမ ျဖညဆညးေပးအပျခငးေၾကာငမဟတဘ လသားမားႏငတညစြာ အသအမတျပသငေသာေၾကာင ျဖစသည။13

11 12 13

11 ထပဆငသရလပါက TeUrewera အား Crown ဘတအဖြ႕ႏင Ngāi Tūhoe တငးရငးသားမား၏ ကယစားလယမား၏ ႀကးၾကပကြပကမႈေအာကတြင တရားဝငအရာဝတအျဖစ အသအမတ ျပေပးသည သေဘာတညမႈစာတမးမားအား ဖတ႐ႈႏငပါသည။

12 အျပညအစ သရလပါက ဤေနရာတြင ေလလာႏငပါသည။13 အျပညအစ သရလပါက ဤေနရာတြင ေလလာႏငပါသည။

+95 1 512613 info@myanmar-responsiblebusiness.org www.mcrb.org.mm

8 9

အကန႔ ၄။ သဘာဝတရား/မခငကမာၻေျမ အခြငအေရးမားအတြက ဥပေဒျပျခငးဆငရာ ဥပမာမား

• အေကြေဒါႏငငသည ၂ဝဝ၈ ခႏစတြငအတညျပ ျပဌာနးခေသာ အေျခခဖြ႕စညးပဥပေဒ၌ သဘာဝတရားအတြက ဥပေဒ ဆငရာ အခြငအေရးမား ထညသြငးေရးဆြထားၿပး ျဖစသည။14 အပဒ ၇၁ တြင သဘာဝတရား သ႔မဟတ Pacha Mama သည “၄ငး၏ တညရမႈအျပင သဘာဝစကဝနး၊ ဖြ႕စညးပ၊ လပေဆာငခကမားႏင ဆငကေျပာငးလမႈျဖစစဥမားအား အစားထး ျဖညတငးထနးသမး ရနအတြက အေလးထားအသအမတျခငးခရမည အခြငအေရးရသည။ လပဂၢလအားလး၊ လ႕အဖြ႕အစညး၊ လမးႏင ႏငငမားသည သဘာဝတရားႏငဆငသည အခြငအေရးမားအား အာဏာရသမားမ ျပဌာနးေပးရန ေတာငးဆႏငခြငရသည။” အပဒ ၇၃ တြင မးစတမားမးသနးျခငး၊ ေဂဟစနစမား ပကစးျခငးႏင သဘာဝစကဝနး၏ တစသကတာေျပာငးလမႈမားအတြက ႀကတငကာကြယမႈ မားႏင တငးကပေသာအစအမမား အစးရမခမတႏငရန လအပေၾကာငး ေဖာျပထားသည။

• ဘလးဗးယားႏငင၏ မခငကမာၻေျမအခြငအေရးမားဆငရာဥပေဒ (ႏငငေတာ ဥပေဒ ဝ၇၁၊ ဒဇင ဘာ ၂ဝ၁ဝ15) အရ ကမာၻေျမက “တစေနရာထတြင ေနထငၿပး ခြျခား၍မရဘ သကရသတဝါ စနစမား အခငးခငး အျပနအလန မခဆကသြယေနေသာ ေျပာငးလေန သည သကရစနစအျဖစ သတမတထားသည” (ဥပေဒ ပဒမ ၄)။ ဥပေဒ ပဒမ ၅ အရ မခငကမာၻေျမအား ၄ငး၏ အခြငအေရးမား ကာကြယေစာငေရာကႏငရနအလ႔ငာ အမားအကးစးပြားသကဆငသည ဘအရာအျဖစ သတမတထားသည။ ကမာၻေျမအား ဥပေဒ အရ အခြငအေရးမားေပးအပလကျခငးအားျဖင လသားကယစားလယမားမတစဆင ကမာၻေျမ၏ အခြငအေရးမားအား ခခေပးျခငးအား စတငလပေဆာငေပးႏငသည။

14 15

Photo Credits

Cover: Makusheva I., 2015; Macleod Island, Myeik Archipelago, Myanmar

Back Cover: Makusheva I., 2015; Kayah State, Myanmar

14 ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒအျပညအစအား အဂၤလပဘာသာျဖင ေလလာႏငပါသည။15 အျပညအစသရလပါက စပနဘာသာျဖင ေဖာျပထားသည။

လပစာ၆ (က)၊ ရငေစာပလမး၊ ကရငၿခရပကြက၊

အလၿမ႕နယ၊ ရနကန၊ ျမနမာ

P. +95 1 512613E. info@myanmar-responsiblebusiness.org

www.mcrb.org.mmwww.myanmar-responsiblebusiness.org