2. Giza gorputzaren

oinarrizko antolaketa

TAFYD 1. Maila Juan Arbulu

OINARRI BIOLOGIKOAK

2

Oinarrizko antolaketa

Hiru multzo landuko ditugu:

1. Giza zelula

2. Oinarrizko ehunak

3. Organoak, sistemak eta aparatuak

3Oin

arr

izko

an

tola

keta

4

� Bizidun unitate txikiena da.

� Izaki unizelularrak eta plurizelularrak.

� Giza-zelulak 5-200µm (1µm = 10-6m).

� Zelulen egiturak betetzen dutenfuntzioarekin zerikusia dute.

Giza zelula

5

Giz

a z

elu

la

An

tola

ke

tam

aila

k

6

Giza zelula

Zelula

eukariotoa

Nukleoa Zitoplasma

Nukleoplasma Kromosoma Organuloak Egiturak

7

Giza zelula

8

A. ZITOPLASMA

� Mintz zelularra eta mintz nuklearraren

artean dagoen tartea da.

� Bertan, hainbat egitura eta organulo

bereizten dira

Giza zelula

9

Giza zelula

ZITOPLASMA

5.Erretikulu Endoplasmatiko Zimurra (EEZ)

3.Erribosomak

8.Erretikulu Endoplasmatiko Leunak (EEL)

6.Golgiren aparatua

10.Lisosomak

4.Peroxisomak

9.Mitokondriak

13.Zentrioloak

10

5. ERRETIKULU ENDOPLASMATIKO ZIMURRA (EEZ)

� Mintzez inguraturiko pasabideak dira.

� Kanpokaldean erribosomak dituzte itsatsita.

� Proteinen sintesia, garraioa eta bilketaz arduratzen dira.

� Proteinen sintesi eta jariaketan espezializatuta dauden

zeluletan ageri da.

Giza zelula

11

3. ERRIBOSOMAK

� Zelula guztietan dauden organuloak dira.

� Proteinen sisntesiaz arduratzen dira polisoma eran daudenean.

� Aske egon daitezke eta baita erretikulu endoplasmatiko

zimurtsuari erantsita ere.

Giza zelula

12

8. ERRETIKULU ENDOPLASMATIKO LEUNA (EEL)

� Bilketa eta garraio lanetan parte hartzeaz gain, lipidoen sintesi lanakere egiten ditu.

� Bertan lipido batzuk (hormona esteroideak) sintetizatzen dira.

� EEZkin batera Golgi aparatuarekin lotura duten organuloak dira.

� Lipidoen sintesiaz espezializatuta dauden zeluletan dira ugariak(gibela, gonadak eta guruin adrenaletan).

Giza zelula

13

6. GOLGIREN APARATUA� Sakulu multzo batez osatutako egitura da. Sakulu hauek mintz bakar

bateaz inguratuta daude eta taldeka metatzen dira diktiosomak eratuz.

� Diktiosomen inguruan besikulak daude.

� EEZan sisntetizatutako proteinak besikulen bidez gordetzea etaerreserba-organuluak eratzea da bere ginkizun bat.

� Baita ere, gai batzuen (gluzidoak) sintesia ere egin dezake (gluko

proteinak, mukopolisakaridoak,…)

Giza zelula

14

10.LISOSOMAK� Mintz bakar batez mugatutako egiturak dira.

� Bertan hidrolasa erako entzimak daude.

� Jatorria Golgin dute, eta hidrolasak EEZn.

� Funtzioa zelula barneko digestioa egitea da.

Giza zelula

15

4. PEROXISOMAK� Mintzez inguraturiko organulo txikiak eta esferikoak

dira.

� Funtzioa zelularen metabolismoan sortutako hidrogeno peroxidoak apurtzea da, horretarako katalasa izenekoentzimaz baliatzen da.

Giza zelula

16

9. MITOKONDRIAK� Mintz bikoitzez inguraturiko organuloak dira.

� Funtzioa zelulak behar duten energia lortzea da.

� Energia kontsumo handia dagoen zeluletan oso ugariak dira (gibela, muskuluak,…)

Giza zelula

17

13.ZENTRIOLOAK� Bikote moduan ageri dira diplosomak eratuz.

� Nukleoaren inguruan kokatzen dira.

� Zelularen zatiketak kromosomen mugimenduakontrolatzen dute.

Giza zelula

18

B. NUKLEOA� Mintz nuklearrez inguraturik dago.

� Nukleoan sustantzia ugari daude: proteinak, entzimak, ARN, lipidoak, ura, Fe, Co, ADN, …

� ADNak proteina basikoekin batera kromosomakeratzen ditu, giza material genetikoa eratuz.

� Gizakiaren zelula somatikoak 46 kromosoma ditu(bi sexualak X eta Y)

� Gizakiaren zelula sexualak 23 kromosoma dituzte.

� Nukleoloak ere bertan daude. Egitura esferikoakARNaren metaketa helburu dutela.

Giza zelula

19

Giza zelula

20

� Organismo batean antzeko funtzioa betetzen dutenzelulen multzoari ehuna deritzo.

� Ehunak biltzen direnean organoak sortzen dira.

� 4 ehun mota daude:

� Epitelio ehuna

� Konektiboa

� Muskulua

� Nerbio-ehuna

Oinarrizko ehunak

21

Oinarrizko ehunak

1.EPITELIO EHUNA

A. Estaldura epitelioa: Gorputzaren kanpoko eta

barnealdeko estaldura

1. Ezaugarriak:

1. Zelulak estuki lotuta

2. Zelulen etengabeko berritzea

3. Ez dute odol basorik

2. Funtzioak:

1. Isolatzaile eta elkartrukeak (babesa, xurgaketa eta iraizketa)

3. Motak: Zelularen formaren araberakoa.

1. Laua: sinplea (endotelioa) eta estratifikatua

2. Kubikoa

3. Zilindrikoa: sinplea eta pseudoestratifikatua

22

Oinarrizko ehunak

1. EPITELIO EHUNA

Laua estratifikatua

Laua sinplea

Geruza bakarra

Kapilarretan

Birika albeoloetan

Geruza bat baino gehiago

Larruazalean, baginan,

esofagoan, mingainan.

23

Oinarrizko ehunak

1. EPITELIO EHUNA

Zelula kubikoak dira eta jariatzaile, absorzio edo sekrezio funtzioduten hodietan agertzen dira:

�Giltzurrun tubuluetan

�Pankreasaren hodietan

�Obulotegiaren azalean

Epitelio kubikoa

24

Oinarrizko ehunak

1. EPITELIO EHUNA

Epit. zilindriko pseudoestratifikatua

Geruza bakarra, zilioak ager daitezke

mukia edo gametoak mugiarazteko.

� Bronkioak

� Trakea

� Epididimoa

� Obiduktoak

Epitelio zilindriko sinplea

Geruza sinple bat, mikrobiloskak agerdaitezke.

� Urdaila

� Umetokia

� Hestemeharra ( mikrobiloskak )

Epitelio zilindrikoa

25

Oinarrizko ehunak

Epitelio zilindriko sinplea Epit. zilindriko pseudoestratifikatua

1. EPITELIO EHUNA

26

Oinarrizko ehunak

1. EPITELIO EHUNA

B. Guruin epitelioa

• Zelula jariatzaileak dira. Isolatuta edo multzoka agertudaitezke guruinak eratuz.

• Motak: erabilitako erizpidea jariakinen kanporaketarenaraberakoa da.

� EXOKRINOAK� ENDOKRINOAK� MISTOAK

27

Oinarrizko ehunak

Zelula multzoa:

�guruinak

�pankreasa

Zelula bakarrak:

�zelula kaliziformeak

�hestemeharrean mukia jariatzendute

28

2. EHUN KONEKTIBOA� Gorputzaren beste ehun eta organo batzuei finkapen metaboliko eta

estrukturala ematen die.

� Odol-hodi eta ehunen artean ematen den trukea ehun kenktiboak

kontrolatzen du.

� Ehun honetako zelulak beraiek ekoizturiko substantzia batean murgildurik

agertzen dira. Substantzia matrizea deitzen da.

� Matrizea:

1. Oinarrizko substantzia: ura, polisakaridoak, proteinak,

2. Zuntzak: proteikoak dira 2 motakoak:

a. ez elastikoak ( kolagenoa)

b. elastikoak (erretikulina eta elastina)

Oinarrizko ehunak

29

2. EHUN KONEKTIBOA� Zelulak :

1. Egonkorrak : ehun berean sortzen dira eta matrizea

sintetizatzen dute.

� zelula gazteak: fibroblasto, osteoblasto,..

� helduak: fibrozito, osteozito, …

2. Migratzaileak: organismoaren beste lekuetansortuak eta konektibo ehunetan kokatzen dira funtzio

espezifikoak burutzeko.

� Mastozitoak, makrofagoak, linfozitoak, ..

Oinarrizko ehunak

30

Oinarrizko ehunak

2. EHUN KONEKTIBOA

� Funtzioak :

� Organismoaren ehunak elkarturik mantendu

� Organoen azpiegitura osatu

� Defentsa lanetan jardutzen duten zelulen kokalekuaosatu

� Gantzak metatu

� Erresistentzia handiko egiturak sortu

� Euste-egiturak osatu

� Substantzien garraioa eta homeostasia burutu

31

Oinarrizko ehunak

2. EHUN KONEKTIBOA

� Motak :

� KONJUNTIBOA ( LAXOA , TRINKOA, ELASTIKOA )

� ADIPOSOA

� KARTILAGO-EHUNA

� HEZUR-EHUNA

� ODOL-EHUNA

32

Oinarrizko ehunak

33

a. Ehun konjuntibo laxoa

� Non daude: Muskuluen artean, odol hodietan etaorganoen arteko hutsuneetan.

� Betebeharrak: Epitelioaren oinarria, babes mekanikoa,

nutrienteen difusioa eta defentsa (makrofagoak).

Oinarrizko ehunak

Zuntz elastikoa

Matrizea

Kolageno zuntzak

Fibroblastoak

34

b. Ehun konjuntibo trinkoa

� Non daude: Larruazaleko sakoneko dermisean, kornean eta tendoietan.

� Betebeharrak: Babes mekanikoa eta trakziorakoerresistentzia (tendoiak)

Oinarrizko ehunak

Kolageno zuntzak

Fibroblastoak

35

Oinarrizko ehunak

c. Ehun konjuntibo elastikoaElastikotasun handia (elastina)

� Non daude: forma aldatzen edota deformatzen diren

organoetan (birikak)..

� Betebeharrak: malgutasuna (lotailuak) eta organoenmugimenduak.

36

Oinarrizko ehunak

d. Ehun konjuntibo erretikularra

� Non daude: organoen artean.

� Betebeharrak: organoen eustea.

37

Oinarrizko ehunak

B. Ehun adiposoa� Adipozitoz osaturik

� Funtzioak:

� Lipidoen metaketa

� Babes mekanikoa

� Tenperaturarekiko babesa

Nukleoak

Lipido tantak

38

C. Kartilago ehuna� Oso elastiko eta malgua da.

� Kondrozitoz, kolageno eta elastinaz osaturik dago.

� Odol-kapilarrik eta nerbio zuntzik ez.

� Motak :

� HIALINOA: enbrioiaren hezurdura, hezurretakoa.

� ELASTIKOA: bellarrian.

� EZ ELASTIKOA: sudurrean

� ARTIKULARRA: giltzarrietan

Oinarrizko ehunak

39

D. Hezur ehuna� Ornodunetan

� Osaketa:

� Gai inorganikoak: gatz mineralak (%65)

� Gai organikoak: kolageno zuntzak (%35)

� Zelulak:

� Osteoblastoak

� Osteozitoak

� Osteoklastoak

Oinarrizko ehunak

40

Hodi kalkoforak

Havers hodiak

OsteozitoakArteria, bena eta

nerbioa

Oinarrizko ehunak

41

Havers hodiak

Osteozitoak

Oinarrizko ehunak

42

ODOLA

Plasma Odol zelulak

Sueroa Koagulatzeko

faktoreak

Eritrozitoak

Leukozitoak

Tronbozitoak

O2 garraioa

Inmunitatea

Koagulazioa

Albumina

Globulina

Ur-soluzioa

Fibrinogenoa

Gasak, elikagaiak, metabolismoaren produktuak, zelulak eta hormonak garraiatu.

E. Odola

Oinarrizko ehunak

43

Oinarrizko ehunak

Eritrozitoak

Leukozitoak

Plaketak

44

3. Muskulu ehuna� Uzkurtzeko gaitasuna duten zuntzez osaturik dago (aktina eta miosina).

� Motak:

� Ildaskatua:o Zelula luzeak eta paraleloki jarrita.

o Nahitazko mugimenduak sortzen dituzte.o Mitokondria ugari

� Kardiakoa:o Nukleoa zelularen erdian.o Mitokondria ugari.o Nerbio sistema autonomoak kontrolatzen du bere uzkurketa.

� Leuna:o Nukleoak zelularen erdian eta zuntzak ez daude paraleloki jarrita.o Nahigabeko mugimenduak sortzen dituzte ( erantzun autonomoak:

jariaketa, eiakulazioa, umetokiaren uzkurdura, mugimenduperistaltikoak, odol hodien uzkurdurak, ...

Oinarrizko ehunak

45

Oinarrizko ehunak

46

Oinarrizko ehunak

Muskulu ildaskatua

47

Oinarrizko ehunak

Muskulu Leuna

48

Oinarrizko ehunak

Muskulu Kardiakoa

49

4. Nerbio ehuna� Barruko eta kanpoko ingurunetik etorritako estimuluak jaso eta

aztertu ondoren organo eragile ezberdinetan erantzun egokia etakorrdinatua sortzea da bere eginkizuna.

� Zelula motak:

1) Neuronak:

� Kinada elektrikoak garraiatzen dute.

� NS-ko unitate funtzionala

� Gorputz zelularra, adar labur ugari (dendritak) eta adar luze batez (axoia) osatua.

Oinarrizko ehunak

50

2) Gliako zelulak:

� Astrozitoak: neuronaren nutrizioaz arduratzen da,

odol kapilareekin kontaktuan daude.

� Oligodendrozitoak: neuronaren axoiaren mielinazkoestaldura sortzen du N.S.zentralean

� Schawnn zelulak: neuronaren axoiaren mielinazkoestaldura sortzen du N.S.periferikoan

Oinarrizko ehunak

51

Oinarrizko ehunak

52

Oin

arr

izko

eh

un

ak

53

ANATOMIA OROKORRA