KONPETENTZIA SOZIAL ETA ZIBIKOA - Berrigasteiz · gizartean duen funtzio dinamizatzailea ere...
Transcript of KONPETENTZIA SOZIAL ETA ZIBIKOA - Berrigasteiz · gizartean duen funtzio dinamizatzailea ere...
LEHENHEZKUNTZARAKOCURRICULUMARENBERARIAZKOIKUSPEGIA
LH
KONPETENTZIASOZIALETAZIBIKOAGIZARTEZIENTZIAK|166 ETAPAKOHELBURUAK
HauekdiraGizarteZientziakarlokoetapakohelburuak:
1. Ezaugarribereizgarriakdituztengizarte-etakultura-taldeetakokidedirelaohartzeaetabalioestea,norberarenkultura-ezaugarribereizgarriaketabestetaldebatzuekikodesberdintasunakaintzathartzea,etagainerakoidentitate,kulturaetaherriekikoerrespetuaizateaetagizaeskubideakerrespetatzeaezinbestekoadelaohartzea.
2. Talde-laneanjardutea,arduraz,elkarlanean,elkartasunezetamodukonstruktiboan.Lanhorretan,funtzionamendudemokratikoarenoinarrizkoprintzipioakaplikatu,lankomunarekikoarduragaratzenjoan,etanorberarenetabesteenekarpenakadostutakohelburuarenaraberabalioetsikodira,komunitatearielkartasunezekarpenakegiteko,inolakobazterkeriarikgabe(generoa,arraza,kultura,erlijioa...).
3. Historiakoetapabakoitzarenezaugarrinagusiakzeindirenjakitea,etapabakoitzekogertaeragarrantzitsuenakaztertzeaetaohartzeabatzukaldiberekoakdirelaetabestebatzukelkarrensegidakoak.Horrenguztiarenhelburuadahistorianzehargertatudirenaldaketeiburuzkoiritzipertsonaletakritikoaeratzeaetaezagutzahoriekunehistorikoakongiulertzekoerabiltzea.
4. Gizakiakingurunefisikoanetagizarte-inguruneandituenesku-hartzeenzenbaitadibideikusietakritikokiaztertzea,iraunkortasunarenikuspegitik,egunerokobizitzaningurumenaetaondarehistorikoaetakulturalababesteko,berreskuratzekoetakontserbatzekojarreraizateko.
5. Ingurunefisiko,sozialetakulturalekogertaerak,kontzeptuaketaprozesuakzenbakizkokodebidez,kodegrafikobidez,kodekartografikobidezetaerrealitategeografikoak,ekonomikoaketahistorikoakadieraztendituztenbestekodebatzuenbidezadieraztea,zergizarte-errealitatetanbizigarenongijakiteko.
6. Ingurukotestuingurugeografiko,sozialetahistorikokoelementugarrantzitsueilotutakozalantzaketaproblemakzeindirenjakin,planteatuetaebaztea.Informazioarenetakomunikazioarenteknologiakerabilikodirainformazioabilatzekoetainformazioaetaezagutzaktrukatzeko,etahipotesiakegingodirakonponbidealternatiboakaztertzekoetaikaskuntza-prozesuariberariburuzkohausnarketaegiteko.
7. Gatazkakizanbadirelajakitea,etaeztabaidetanetamahai-inguruetanjarrerakonstruktibo,kritikoetatolerantezpartehartzea,etaikusteaelkarrizketaetadesadostasunakizateaezinbestekobaliabideakdirelagizakienetagizarteenarazoeikonponbideaemateko,elkarbizitzaonalortzekoetaintolerantziariketatratutxarrikegonezdadinlortzeko.
8. Norkberenortasunaeratzea,etanorberarenahaleginaetahobetzekonahiasustatzendutenestrategiakbultzatzea,gizakiautonomoetasozialmoduangaratzeko,gainerakoekinelkarrekintzan,sormena,ekintzaile-senaetalankidetzasustatuz.
9. Unibertsoarenjatorriajakitea,eguzki-sistemairudikatzea,etasistemarenosagaietakobatzuk,higidurabatzuketaondoriobatzukidentifikatzea,urtaroensegidaulertzekoetagureplanetazaintzekokonpromisoahartzeko.
10. Lurplanetarenegitura,itsasoenetakontinenteenbanaketa,erliebeaetahidrografiaidentifikatuetairudikatzea,etaelementugeografikonagusiakbereiztea,jakitekozernolakoelkarreraginaetaondorioakdituztenEuskalHerrikoetaEspainiakoklimanetapaisaietan.
11. EspainiakoetaEuskalAutonomiaErkidegokolurralde-antolaketanolakoadenetazererakundekosatzendituztenjakitea,baitaEuroparBatasunareneginkizunaere.Biztanleriarenezaugarriak,migrazio-mugimenduak,etakultura-,gizarte-etahizkuntza-aniztasunaaztertukodira,aintzathartzekoetadesberdintasunakerrespetatzeko.
Koloreurdinekote
stuaezda
arauemailea...Dekretuar
enII
eranskinaosatzen
duencurriculum
orientatzailearida
gokio.
LEHENHEZKUNTZARAKOCURRICULUMARENBERARIAZKOIKUSPEGIA
LH
EDUKIMULTZOENEZAUGARRIAK
Pertsonak izaki sozialtzat hartzen dituzte Gizarte Zientzietako zientzia-diziplinek, eta alderdigeografiko,soziologiko,ekonomikoetahistorikoetatikaztertzendutehaienerrealitatea.
Etapa horretan, ikasleen ahalmenak lantzea da Gizarte Zientzien helburua, inguruan dutenerrealitatea interpretatzeko, errealitate horretan esku hartzeko, eta gizartean bizitzen ikasteko,demokraziaren funtsezkoerakundeaketamekanismoakezagututaetabizitza kolektiboarenarauakerrespetatuta.
Gizarte Zientzien arloak jakintzaren zenbait adar biltzen ditu, baina horietako bakoitzarenkoherentziarieustendio,haienikaskuntza-prozesuespezifikoeierreparatzendieetajakintzaguztiakhelburu baterantz bideratzen ditu: ingurunea hobeto ulertu eta azaldu ahal izatea. Inguruneaulertzeakesannahiduinguruneaaztertuetahuraosatzendutenelementuakbereiziedosailkatuetahaien artean sortzen diren harremanak jakitea, baita iritziak autonomiaz eratu ahal izatea ere.Ikaslearen inguruan gertatzen den orok espazio-, denbora-, ekonomia- eta gizarte-alderdi bat du.Horregatik, arloko curriculuma diziplinartekoa da funtsean, eta erlazioak ezartzen ditu ikaskuntzakelkarrenlagungarriizandaitezenetaikaskuntzaesanguratsuaizandadin.
Proposatzendiren ikaskuntzek,esanguratsuak izateko, ikaslearenesperientziaetaharkbizitakoaizaten dute oinarri, eta, pixkanaka, jakintza-zirkuluak zabaltzen joaten dira gero eta gizarte-errealitatearen gero eta alderdi zabalago, konplexuago eta espazioan eta denboran urrunagoetanmurgiltzeko.Jakintzageroetaobjektiboagoaetaarrazionalagoaizangoda,etageroetapartekatuagoegongodagizarte-taldebatekokideenartean.
Edukiak multzotan antolatuta daude, eta horrek Gizarte Zientzien arloa osatzen duten eremunagusiak ongi bereizteko aukera ematen du. Antolaketak ez dio inolako ordena eta hierarkiarijarraitzen,etaedukienaraberaereezdagoantolatuta.Horrenbestez,ezdaantolaketadidaktikorakoproposamenbat.
Globaltasunak etapa honetako ardatz izan behar du, eta, beraz, baita arlo honetakoa ere, etaedukiak txertatzen jakin behar dugu esperimentazioetan, landa-lanetan, irteeretan, bisitaldietan,zeharkakobehaketanetaabarretan,etainformazioarenetakomunikazioarenteknologienerabileran.Teknologia horiek curriculumeko ikasgaiak ikasteko tresna gisa erabili behar dira, informazioalortzeko, eta Gizarte Zientziei buruz irakurri, idatzi eta mintzatzeko behar diren gako-hitzak etakontzeptuakaurkitu,ezagutuetaerabiltzekotresnagisa.
Banakako lanagarrantzitsuadaetaezdabaztertubehar,baina,halaere,azpimarratubehardagarrantzitsuadelagelalan-taldetanantolatzeaetataldeaklankidetzazetaelkartasunezjardutea.Izanbakarkako lana, izan taldekoa, lana eta ahalegina egiteko ohiturak sustatuko dira, funtsezkoelementuak baitira ikaskuntza-prozesuan, eta ikasteko ardura hartu behar dela ere azpimarratukoda. Horrez gain, nork bere buruan konfiantza izatea eta zentzu kritikoa, ekimen pertsonala, jakin-mina,sormenaetaekintzaile-senaagertzeaeresustatukoda.
Orobat, ikaslearentzat funtsezkoa da arloko lexiko espezifikoa ikasi eta zehaztasunez etazorroztasunezerabiltzea,eta informazioahautatzea,GeografiakoetaHistoriakoberezkometodoaketa teknikak erabiliz, arazoen kausak eta ondorioak azaltzeko eta iragan historikoa eta espaziogeografikoaulertzeko.
Testuinguruhorretan,irakaslearenlanaikasleenaurretikoideiaketaeskemakgararaztendituztenikaskuntza-egoerakaurkezteaizangoda.
Ebaluazioa ikaskuntza-estandar ebaluagarrien bidez egingo da. Bitarteko bat izango da ikasleeneta taldearen aurrerapenak balioesteko eta hezkuntza-prozesuan egoki eragiteko informaziobaliagarria lortzeko. Horretarako, arloko konpetentzia giltzarri edo oinarrizkoak izango dira gureerreferentziak, eta ebaluazio-irizpideen eta haiei lotutako adierazleen bidez balioetsiko da
LEHENHEZKUNTZARAKOCURRICULUMARENBERARIAZKOIKUSPEGIA
LH
konpetentziahoriek lortudirenalaez.Adierazleek irizpideakzehaztenetaargitzen laguntzendioteirakasleari.
Edukiakmultzotanbanatudira,etaGizarteZientzieneremunagusiakbereiztenlaguntzendute.
Leheniketabehin,1.edukimultzoanarloosoarentzatkomunadencurriculumarenezaugarriak,arloariheltzekolan-teknikaketaikasteanardura,ahaleginaetajarraitutasunabanakakozeintaldekoikuspegitikgaratzekoestrategiakezartzendira.
2. multzoan (Gure mundua eta haren kontserbazioa), geografia aztertzen da, bai hurbilekoa,ikasleabereerrealitaterahurbiltzeko,baiurrunagokoaere, ikasleakikuspegiglobalagoaizandezan.Gaiari heltzeko, espazio geografikoa zerbait dinamikotzat hartzen da, eta, horregatik, zenbaiteraldaketa-prozesuulertubeharkodituzteikasleek.
Edukimultzohonetan,hainbattestu,taulaetagrafikomota,eskemak,adierazpenkartografikoak,argazkiak eta irudi sintetikoak erabiltzen dira, objektu eta gertaera geografikoak identifikatu etakokatzekoetahaienbanaketazenbaiteskalatanazaltzeko,EuskalHerrikoetaEspainiakolurraldean,batez ere. Aurrekoez gain, informazio-iturri geografikoak erabiliko dira (testu idatziak, segidaestatistikoak, grafikoak eta irudiak), krokis eta grafiko egokiak egiteko. Paisaiako elementuak(erliebea,klima,hidrografia...)identifikatukodiraetaingurunenaturalnagusiakdeskribatuetahaienezaugarriak adieraziko dira. Azkenik, gizakiak ingurunean duen eraginak eta ingurumen-ondorioakaztertukodira.
2.multzoan, horrenbestez, honako eduki hauek sartzen dira: unibertsoa, Lurraren irudikapena,orientazioaespazioan,uraetakontsumoarduratsua,klimaetaklima-aldaketa,paisaiaetagizakiarenesku-hartzeaingurunean.
3. multzoan (Gizartean bizitzea), aukera izango da gizarte-taldeen ezaugarriak aintzat hartzekomoduei buruzko ulertze-prozesu bat abian jartzeko: desberdintasunak errespetatu eta aintzathartzea, nork osatzen duten, nola banatzen diren espazio fisikoan, nola banatzen den lana kideenartean, nola produzitzen diren eta banatzen dituzten kontsumo-ondasunak, herritarren bizitzaekonomikoa, gizarteko kideen ekintzailetza-ahalmena, enpresaren azterketa (enpresa-jarduerakgizarteanduenfuntziodinamizatzaileaereaztertukoda),gizarte-antolaketa,antolaketapolitikoaetalurralde antolaketa, Europako erakundeen ezagutza, biztanleria, ekoizpen-sektoreak eta oinarrizkofinantza-hezkuntza.
4.multzoan (Denborarenarrastoa), denborahistorikoarenetaharenneurketarenulermenaetagertaera historiko batzuk eta beste gertaera garrantzitsu batzuk denboran antolatzeko gaitasunalanduko dira, segidaren, iraupenaren eta aldiberekotasunaren oinarrizko nozioak erabiliz.Gizateriarenetapahistorikohandiakikasikodira,HistoriarenaroakzerdirenjakitekoetaHistoriarenbost aroei data jartzeko, haien hasiera eta amaiera eragin zuten gertaerei lotuta. Horretarako,zenbaitalditakoegoerahistorikoak,gertaeraketapertsonaiagarrantzitsuakzeinzirenjakinbeharda.
Garrantzitsua da ikasleek erreferentzia historikoak lortzea munduaren interpretazio pertsonalaegiteko.Horretarako,historiariburuzkooinarrizkojakintzabatzukbehardira–historiapartikularretikhasietahistoriaunibertsaleanamaituta–,etaalderdikomunaketaalderdidesberdinakerrespetatuzetabalioetsiz.
Multzo honetan,mapez gain, prozesu historikoak identifikatu eta aztertzeko irudikapen grafikooroerabilikoda,iturrihorieiburuzkoiruzkinaegitekooinarrizkoprozedurakjakiteraemateko.
Garrantzitsua da ikasleak gizakiaren iraganeko bizimoduen berri izateko jakin-mina izatea, etaulertzeaosogarrantzitsuadelaaztarnakedukitzeahistoriaezagutzekoeta ikasteko,eta zainduetaondorengoeihelarazibeharzaienkultura-ondareakdirela.
Multzo honetan, halaber, ondare naturala, historikoa, kulturala eta artistikoa balioetsi etaerrespetatzeko gaitasuna garatzen da, baita hura kontserbatu eta hobetzeak dakartzanerantzukizunakberegainhartzekogaitasunaere.
LEHENHEZKUNTZARAKOCURRICULUMARENBERARIAZKOIKUSPEGIA
LH
Edukien sekuentziazioa ikaslearenbilakaerari lotuta dago, ikasleak bere ikaskuntza eta denborahistorikoaren inguruko kontzeptua bere garapenarekin lotuta eraikitzen baitu, garapenkognitiboarekin zein heldutasun-garapenarekin lotuta, denboran eta espazioan identifikatu etakokatzeko prozesu eta gertaera garrantzitsuak, eta, historiaren bilakaeraren barnean, aldatzea etairautea nozioak bereizteko, eta Historia gertaera historikoen kausak eta ondorioak aztertuzetorkizunaulertzeaerraztenduenbidemoduanikusteko.
Gizarte Zientziak irakastea eta ikastea giza eskubideak guztiz errespetatzea da, berdintasunabarne,demokraziarenoinarribaitira,ulertzeazerdesberdintasundaudenerlijioedotaldeetnikoenbalio-sistemetan,etaoinarrizkogizaeskubideakbalioestea.Jarrerahorrek,halaber,ardurazjokatzeaetakomunitatearenkohesioabermatzekobeharrezkoakdirenbaliopartekatuak(halanolaprintzipiodemokratikoenerrespetua)ulertuetaerrespetatzeadakar.
Arloarenazkenhelburuadanorberarenaskatasuna,erantzukizuna,herritartasundemokratikoa,elkartasuna, tolerantzia, berdintasuna eta justizia errazten duten balioak helarazi eta praktikan jardaitezen lortzea,baitadiskriminazioorogainditzen laguntzendutenakere.Hori ikastetxeanegingoda, eskola-komunitate osoak parte hartzen duela, eta gatazkak konponduz, bizikidetza egokiasustatuzeta,beraz,konpartitzenetaelkarrizketaerabiltzendakitenherritarraksortuz.Bestehelburubatda (etahorida,azken finean,gurehezkuntza-sistemarenhelburua) ikasleakherritarrak izatekoeta ekonomian, gizartean eta kulturan parte-hartze aktiboa izateko prestatzea, jarrera kritikoz etaerantzukizunez, eta ezagutzaren gizarteak dakartzan egoera aldakorretara egokitzeko ahalmenaizanda.
Azken finean, arloko curriculumaren bidez, gaitasunak, jakintzak, trebetasunak eta jarrerakirakatsinahizaizkieetapahonetakoikasleei,hainzuzenerebereninguruneanetabizidirengizarteanulertzekoetaarduraz jokatzeko,bestegaraihistorikobatzuetakogizarteaknolakoakziren jakiteko,eta herritar direnez, eta parte-hartze demokratikoaren bidez, ingurumena zaintzeko eta eskubideindibidualzeinkolektiboakbabestekodituztenerantzukizunenberriizateko.
LEHENHEZKUNTZARAKOCURRICULUMARENBERARIAZKOIKUSPEGIA
LH
LEHENHEZKUNTZAKO1.ZIKLOKOEDUKIAK
1.MULTZOA.Edukikomunak
A.Arloetaikasgaiguztietankomunakdirenoinarrizkozehar-konpetentziekinlotutakoedukiak
Edukimultzohonetakoprozeduraetajarrerenxededira:
• Informazioaidentifikatzea,lortzea,gordetzeaetaberreskuratzea.• Informazio-iturrienetainformazioarenberarenegokitasunaebaluatzea.• Informazioaulertzea(konparatzea,sailkatzea,sekuentziatzea,aztertzeaetalaburbiltzea),
buruzikasteaetaazaltzea(deskribatzea,definizioaketalaburpenakegitea,azalpenakematea,etab.).
• Informazioabalioesteaetaadieraztea(argudioakazaltzea,arrazoiakematea,etab.).• Ideiaksortu,hautatuetaadieraztea.• Ideiak,zereginaketaproiektuakplanifikatzea,etahaienbideragarritasunaaztertzea.• Egindakoplangintzabetetzeaeta,beharrezkoabaldinbada,huradoitzea.• Plangintzarenetaegindakolanenebaluazioaegiteaetahobekuntza-proposamenaklantzea.• Lortutakoemaitzarenberriematea.• Harremanaketakomunikazioalantzea(enpatiaetaasertibitatea).• Taldeanikastekolanetanlaguntzeaetaelkarlaneanaritzea.• Gizaeskubideaketagizartekokonbentzioakerrespetatzea.• Gatazkakkudeatzea.• Norberarengorputzaerregulatzea.• Norberarenemozioakerregulatzea.• Norberarenalderdikognitiboaerregulatzea.• Norberarenkomunikazioaerregulatzea(hitzezkoa,hitzikgabekoaetadigitala).• Norberarenjokabidemoralaerregulatzea.• Norberarenmotibazioaetagogo-indarraerregulatzea.
B.Arlohonetakomultzoguztietankomunakdirenedukiak
• JakintzazientifikoaikastenhasteaetaGizarteZientzietanaplikatzea.• Informazioarenetakomunikazioarenteknologiakiturrigeografiko,historikoetasozialetan
informazioabilatzekoerabiltzea.• Lortutakoinformazioaaztertu,antolatuetaburuzikastekotrebetasunakgaratzea,eta
ikertzekoetajakintzakeskuratzekointeresasustatzea.• Pentsamendu-trebetasunakgaratzea:antolatzailegrafikoaketamapamentalak.• Hainbathizkuntzatestualetagrafikoerabilietairakurtzea.• Ikasgelakolanagaratzekoestrategiak:erantzukizunaetaahalegin-gaitasuna.• Hainbatmetodoetaiturrirenbidezlortutakoinformazioaantolatuetaazaltzekoestrategiak
garatzea.• Talde-lanaetalankidetza-lanabultzatzekoestrategiaksustatzea.• Ikastekoerantzukizuna,ahalegin-ahalmenaetajarraitutasunagaratzekoestrategiak.• Gatazkakkonpontzeko,elkarrizketaerabiltzekoetabizikidetza-arauakerabiltzeko
trebetasunak.
LEHENHEZKUNTZARAKOCURRICULUMARENBERARIAZKOIKUSPEGIA
LH
• Bizikidetza-egoerenetabizikidetza-gatazkensimulazioak:gatazkarenaurretik,gatazkarengaraianetagatazkarenondoren:konpontzekomodudemokratikoak.
• Ingurunekoelementunaturalenkontserbazioarekikosentsibilitateaetaerrespetua.• Lanegitekoerabiltzendirenmaterialakbeharbezalaetaerrespetuzerabiltzea.• Ikasleakbizidirenherrikoetaeskualdekogeografiafisikoarenelementugarrantzitsuaknon
daudenjakiteaetahainbatirudikapenenbidezinterpretatzea(mapak,planoak,airekoargazkiaketaabar).
• Gizoneketaemakumeekhistoriansubjektugisabetetzendutenzereginabalioestea.• Ikasleakbizidirenerrikoetaeskualdekoekosistemenetapaisaienaniztasunaetabertako
ondarenaturala,historiko-artistikoa,linguistikoaetakulturalaezagutuetabalioestea,etahoriekerrespetatuetakontserbatzekokonpromisoahartzea.
2.MULTZOA.Guremunduaetaharenkontserbazioa
• Biraketa-higidura,egunenetagauensegidaetailargiarenfaseak.• Translazio-higidura,urtea,urtaroaketaegutegia.• Espazio-orientazioa:puntukardinalak.IparrorratzaetaGPSak.• Elementuetafenomenonaturalbatzukhautemateaetadeskribatzea:izarrak,ilargia,eguzkia,
egunaetagaua.• Planoak,lur-globoaketamapak.Poloak,ardatzaetahemisferioakidentifikatzea.• Airea:konposizioa.• Atmosfera.Atmosferarenkutsadurasaihestekojardunak.• Eguraldia.Fenomenoatmosferikoak.Neurtzekotresnak.• Lurrarengeruzak.• Herrikoklima.EuskalHerrikoklimamotak.• Klima-aldaketa.Arrazoiaketaondorioak.• Ura:egoerak.Urarenerabileraarduratsuaegunerokobizitzan.• Urarenzikloa.• Urenbanaketaplanetan.Urgezaketaurgaziak.Azalekoetalurazpikourak.• Baliabidehidrikoaketahaienaprobetxamendua.Kontsumoarduratsuaetakutsadura-arazoak.• Paisaia.Paisaiaosatzendutenelementuak.• Paisaiamotak:paisaianaturalaetapaisaiahumanizatua;barnealdekopaisaiaetakostaldeko
paisaia;lautadakopaisaiaetamendikopaisaia.Ezaugarriaketadesberdintasunak.Herriko,eskualdekoetaEuskalHerrikopaisaiaosatzendutenelementunagusiak(erliebea,urak,klima,biztanle-taldekatzeak,komunikazio-bidenagusiak).
• EuskalHerrikopaisaienaniztasungeografikoa:erliebeaetahidrografia.• Gizakiarenesku-hartzeaherriko,eskualdekoetaEuskalHerrikopaisaian.Ingurunekoelementu
naturalakerrespetatu,babestu,hobetuetakontserbatzea.• Kontsumoarduratsua• Osasuneaneraginadutenfaktoresozialaketaekonomikoak.• Gizaekintzakpertsonenosasuneandituenondorioak.
3.MULTZOA.Gizarteanbizitzea
• Herriaketahiriak.Auzoaketaauzomotak.• Gizarte-erakundeak:koadrila,taldeak,auzoa.Kideenartekoharremanaketaparte-hartzea.• Ingurunehurbileanantolatzekomoduak:eskolaetaudalerria.
LEHENHEZKUNTZARAKOCURRICULUMARENBERARIAZKOIKUSPEGIA
LH
• Tokikoerakundeenerantzukizunetazereginenjakintzarenhastapenak.• Herrikoantolamendua:Udalaetaudal-zerbitzuak.• Herritarrenarauak.Bizikidetza-arauaketahoriekbetetzekoerantzukizuna.• Ingurunekokulturenadierazpenekikohurbilketa,errekonozimenduaetaerrespetua,aniztasun
etaaberastasunarenadierazgarri.HerrikoetaEuskalHerrikokultura-adierazpenherrikoiak.• Pertsonekherritartasunabaliatzeandituzteneskubideetabetebeharrekikosentsibilitateaeta
errespetua.• Auzokoetaherrikobiztanleria.• Herrikoprodukzio-jarduerak.• Produktunaturalaketahaienjatorria.• Produktulanduak.Artisautzaketaindustriak:Ofizioak,lanbideaketahaienproduktuak.• Zerbitzuaketahaienproduktuak.• Elkarrizketa,gatazkakkonpontzekobaliabidea.• Diruarenerabilerazuzenarenhastapenak.Diruaerabiltzeanagertubeharrekoerantzukizuna.• Desplazamenduaketagarraiobideak.Oinezkoetaerabiltzaileeidagozkienoinarrizkoarauak
betetzekoerantzukizuna.• Bide-hezkuntza.Trafiko-seinaleak.
4.MULTZOA.Denborarenarrastoa
• Oinarrizkodenbora-kontzeptuak:oraina,iraganaetaetorkizuna.• DenborahistorikoaherrianetaEuskalHerrian,etaharenneurketa.• EuskalHerrikoiraganekogertaerahistorikogarrantzitsuak.• Iturrihistorikoaketahaiensailkapena.• Iraganekoetaoraingogertaerak,etaikasleenesperientziatikhurbildaudenalderdi
historikoekindutenlotura.Denborarenlerroa.• Egunerokobizitzakooinarrizkoalderdirenbatenhistoriarenaldaketaetabilakaera:etxebizitza,
arropa,elikadura,familia-antolamendua,gizarte-antolamendua,komunikatzekobideak,lanmotaketaabar.
• Euskalondarehistorikoetakulturalarenzaintzarilotutakoerantzukizuna:museoak.
LEHENHEZKUNTZARAKOCURRICULUMARENBERARIAZKOIKUSPEGIA
LH
LEHENHEZKUNTZAKO2.ZIKLOKOEDUKIAK
1.MULTZOA.Edukikomunak
A.Arloetaikasgaiguztietankomunakdirenoinarrizkozehar-konpetentziekinlotutakoedukiak
Edukimultzohonetakoprozeduraetajarrerenxededira:
• Informazioaidentifikatzea,lortzea,gordetzeaetaberreskuratzea.• Informazio-iturrienetainformazioarenberarenegokitasunaebaluatzea.• Informazioaulertzea(konparatzea,sailkatzea,sekuentziatzea,aztertzeaetalaburbiltzea),
buruzikasteaetaazaltzea(deskribatzea,definizioaketalaburpenakegitea,azalpenakematea,etab.).
• Informazioabalioesteaetaadieraztea(argudioakazaltzea,arrazoiakematea,etab.).• Ideiaksortu,hautatuetaadieraztea.• Ideiak,zereginaketaproiektuakplanifikatzea,etahaienbideragarritasunaaztertzea.• Egindakoplangintzabetetzeaeta,beharrezkoabaldinbada,huradoitzea.• Plangintzarenetaegindakolanenebaluazioaegiteaetahobekuntza-proposamenaklantzea.• Lortutakoemaitzarenberriematea.• Harremanaketakomunikazioalantzea(enpatiaetaasertibitatea).• Taldeanikastekolanetanlaguntzeaetaelkarlaneanaritzea.• Gizaeskubideaketagizartekokonbentzioakerrespetatzea.• Gatazkakkudeatzea.• Norberarengorputzaerregulatzea.• Norberarenemozioakerregulatzea.• Norberarenalderdikognitiboaerregulatzea.• Norberarenkomunikazioaerregulatzea(hitzezkoa,hitzikgabekoaetadigitala).• Norberarenjokabidemoralaerregulatzea.• Norberarenmotibazioaetagogo-indarraerregulatzea.
B.Arlohonetakomultzoguztietankomunakdirenedukiak
• JakintzazientifikoaikastenhasteaetaGizarteZientzietanaplikatzea.• Informazioarenetakomunikazioarenteknologiakiturrigeografiko,historikoetasozialetan
informazioabilatzekoerabiltzea.• Lortutakoinformazioaaztertu,antolatuetaburuzikastekotrebetasunakgaratzea,eta
ikertzekoetajakintzakeskuratzekointeresasustatzea.• Pentsamendu-trebetasunakgaratzea:antolatzailegrafikoaketamapamentalak.• Hainbathizkuntzatestualetagrafikoerabilietairakurtzea.• Ikasgelakolanagaratzekoestrategiak:erantzukizunaetaahalegin-gaitasuna.• Hainbatmetodoetaiturrirenbidezlortutakoinformazioaantolatuetaazaltzekoestrategiak
garatzea.• Talde-lanaetalankidetza-lanabultzatzekoestrategiaksustatzea.• Ikastekoerantzukizuna,ahalegin-ahalmenaetajarraitutasunagaratzekoestrategiak.• Gatazkakkonpontzeko,elkarrizketaerabiltzekoetabizikidetza-arauakerabiltzeko
trebetasunak.
LEHENHEZKUNTZARAKOCURRICULUMARENBERARIAZKOIKUSPEGIA
LH
• Bizikidetza-egoerenetabizikidetza-gatazkensimulazioak:gatazkarenaurretik,gatazkarengaraianetagatazkarenondoren:konpontzekomodudemokratikoak.
• Ingurunekoelementunaturalenkontserbazioarekikosentsibilitateaetaerrespetua.• Lanegitekoerabiltzendirenmaterialakbeharbezalaetaerrespetuzerabiltzea.• Herrikoetaeskualdekogeografiafisikoarenelementugarrantzitsuaknondaudenjakiteaeta
hainbatirudikapenenbidezinterpretatzea(mapak,planoak,airekoargazkiaketaabar).• Gizoneketaemakumeekhistoriansubjektugisabetetzendutenzereginabalioestea.• Herrikoetaeskualdekoekosistemenetapaisaienaniztasunaetabertakoondarenaturala,
historiko-artistikoa,linguistikoaetakulturalaezagutuetabalioestea,etahoriekerrespetatuetakontserbatzekokonpromisoahartzea.
2.MULTZOA.Guremunduaetaharenkontserbazioa
• Unibertsoaetaeguzki-sistema:eguzkiaetaplanetak.• Lurplanetaetailargia(harensatelitea).Ezaugarriak.Higiduraketahaienondorioak.Urtaroak.• Lurrarenirudikapena.Orientazioaespazioan.Puntukardinalak.• Lur-globoak.Poloak,ardatzaetahemisferioakidentifikatzea.• Kartografia.EuskalHerrikoetaEspainakoplanoaketamapak.Eskalak.• Lurrekopuntuak:paraleloaketameridianoak.• Koordenatugeografikoak.Latitudeaetalongitudea.• Planisferioa:fisikoaetapolitikoa.• Atmosfera.Fenomenoatmosferikoak.Atmosferarenkutsadurasaihestekojardunak.• Eguraldia.Neurketaetairagarpena.• Eguraldi-mapak.EspainakoetaEuskalHerrikoeguraldi-mapak.Sinbolokonbentzionalak.• Klimaetaklima-faktoreak.• Planetakoklima-eremuhandiak.• EuskalHerrikoetaEspainiakoklimamotak,etahaieneragin-eremuak.• Hidrosfera.Urenbanaketaplanetan.Ozeanoak,itsasoaketakontinenteak.Urarenzikloa.
EuskalHerrikoetaEspainakoibaiak.• Litosfera:ezaugarriaketaharrimotak.• Harriaketamineralak:Propietateak,erabileraketaerabilgarritasunak.• EuskalHerrikoetaEspainiakopaisaienaniztasungeografikoa:erliebeaetahidrografia.• Europakopaisaienaniztasungeografikoa:erliebea,klimaketahidrografia.• Gizakiarenesku-hartzeaherrian,eskualdeanetaEuskalHerrian:urbanizazioa,
industrializazioa,komunikazio-bideak,mineralenerauzketaetaabar.• Garapenjasangarria.• Kutsadurarenarazoak.• Klima-aldaketa.Arrazoiaketaondorioak.• Kontsumoarduratsua• Osasuneaneraginadutenfaktoresozialaketaekonomikoak.• Gizartekosektoreenesku-hartzeekosasunarenetaongizatearenhobekuntzanduteneragina.
3.MULTZOA.Gizarteanbizitzea
• EuskalAutonomiaErkidegokoetaEstatuespainiarrekogizarte-,politika-etalurralde-antolamendua.
LEHENHEZKUNTZARAKOCURRICULUMARENBERARIAZKOIKUSPEGIA
LH
• Herritarreneskubideaketabetebeharrak.• 1978koKonstituzioa.EuskalAutonomiaErkidegokoAutonomiaEstatutua.• Gobernumotak.Monarkiaparlamentarioa.• Lurralde-erakundeaketagobernu-organoak.• EuskalHerrikoetaEspainiakokultura-etahizkuntza-adierazpenak.• EuroparBatasuna:lurralde-antolamenduaetaantolamendupolitikoa.• Biztanleria.Lurraldebatekobiztanleriaaldatzendutenfaktoreak.Biztanleriaabsolutuaeta
biztanleria-dentsitatea.• Biztanleriarenespazio-banaketa,hazkundenaturalaetahazkundeerreala.Irudikapengrafikoa.• EuskalHerrikoetaEspainiakobiztanleria:banaketa,bilakaeraetamigrazio-mugimenduak:
emigrazioaetaimmigrazioa.• Landa-etahiri-inguruneenezaugarridemografikoetaekonomikoak.• Europakobiztanleria:banaketaetabilakaera.• Sektoreekonomikoaketaprodukzio-jarduerak:baliabidenaturalak,lehengaiak.Produktu
landuak.Artisautzaetaindustria.Produkziomotak.• Zerbitzu-sektorea.• EuskalHerriko,EspainiakoetaEuropakojardueraekonomikoaketaprodukzio-sektoreak.• Ondasunetazerbitzuenprodukzioa.Kontsumoaetapublizitatea.• Finantza-hezkuntza.Dirua.Aurrezpena.Aberastasunarenbanaketamunduan,etaharen
ondorioak.• Enplegagarritasunaetaekintzaile-senaingurukoenpresetanJardueraetafuntzioak.• Gizarte-tirabirak:familiabarnekoak,lan-arlokoak,politikoak,ekonomikoaketaabar.Gatazkak
elkarrizketarenetanegoziazioarenbidezkonpontzekoerademokratikoak.• Bide-hezkuntza.Bide-arlokojarreraetaohiturazuzenakfinkatzenlagundukodutenjakintzak
eskuratzea.
4.MULTZOA.Denborarenarrastoa
• Denborahistorikoaetaharenneurketa.Datazio-etaperiodizazio-konbentzioak(K.a.,K.o.,data).
• Iturrihistorikoaketahaiensailkapena.• Historiakoaroak:aroakmugatzendituztengertaerahistorikoesanguratsueniraupenaeta
datazioa.Denborarenlerroak.• IberiarPenintsulaetaEuskalHerriaHistoriaurrean.• IberiarPenintsulaetaEuskalHerriaAntzinaroan.• IberiarPenintsulaetaEuskalHerriaErdiAroan.Penintsulakoerresumak.Euskallurraldeen
elkartzeetakonkista.• IberiarPenintsulaetaEuskalHerriaAroModernoan.Erresumahispanikoa.• EspainiaetaEuskalHerriaAroGaraikidean(I):XIX.mendea.• EspainiaetaEuskalHerriaAroGaraikidean(I):XX.etaXXI.mendeak.• Bilakaerahistorikoaeuskallurraldeetan.• Euskaletaespainiargizarteenbilakaeradenboran:historiaurrekoa,antzinakoa,ErdiArokoa,
aurkikuntzenarokoa,industria-garapenekoaetaXX.mendekomundukoa,gizon-emakumeenbizimodu,gertaeraetapertsonaiagarrantzitsuakaztertzearenbitartez.
• Gureondarehistorikoetakulturala:EuskalHerrikoetaEspainiakoohiturak,tradizioaketakultura-adierazpenak.
LEHENHEZKUNTZARAKOCURRICULUMARENBERARIAZKOIKUSPEGIA
LH
EUSKALCURRICULUMARENBERARIAZKOEDUKIENZEHAZTAPENA
Atalhonetan,eraorientagarrianetairekian,etapaosorakoaurkeztendirenedukiak,aurrekoataleanaurkeztutakoeuskalcurriculumarenberariazkoedukienzehaztapenadira.
2.MULTZOA.Guremunduaetaharenkontserbazioa
• Herrikoklimarenezaugarriak• EuskalHerrikoeskualdeensailkapenaklimamotarenarabera.• Lautadakopasaiaduenherrieuskaldunbatenetamendikopasaiaduenherrieuskaldunbaten
ezaugarriakkonparatuetahaienklimogramakegin.• Euskalhiribatekopaisaiahumanizatuaidentifikatu.• EuskalHerrikoparkenaturalakidentifikatu.• Ebrokolautada.• Euskalmendikateak.• IsurialdeKantauriarrekoibaiaketaisurialdemediterranearrekoibaiak.• Herrikoplanoaetaeskualdekomapanpuntujakinenidentifikazioa.• Lurraldekohiriburukoplanoanauzonagusienetalekuenblematikoenidentifikazioa.• EuskalHerrikolurraazaleratzearenbilakaera.• Zumaiako“Flysch”a.• Euskalherrikokomunikazio-bidenagusiak.• Ingurukokutsaduraarazoenidentifikazioa.
3.MULTZOA.Gizarteanbizitzea
• Herriaketahiriak.Auzoaketaauzomotak.• Ikaslearenherriaetaeskualdea• Eskualdekoherrinagusiak• Lurraldekohiriburukoauzomotaketaherrinagusiak• Herrikobiztanleriarenbanaketaetabilakaera• EuskalHerrikoeskualdeetakojardueraekonomikonagusienidentifikazioa• Herrikojardueraekonomikonagusienidentifikazioa
4.MULTZOA.Denborarenarrastoa
• EuskalHerrikolehenbiztanleaknonetanolabiziziren.• Historiaurrekolabar-pinturaketamonumentumegalitikoak• Antzinarokoeuskaltribuak:akitaniarrak,baskoiak,barduliarrak,karistiarrak,autrigoiak.• ErromanizazioaEuskalHerrian• ErdiAroanbisigodoak,frankoaketaarabiarrakEuskalHerrian• Orreagakogudua• Nafarroakoerresuma• Leinuengerrak• AroModernokoaurkikuntzageografikoak:JuanSebastianElkano,Legazpi,Urdaneta,Lope
Agirre…• Ternuarakobidaiakbalearenatzetik• Nafarroarenkonkista.
LEHENHEZKUNTZARAKOCURRICULUMARENBERARIAZKOIKUSPEGIA
LH
• EuskalForuErregimena:ezaugarrinagusiak• Aromodernoakeuskalgizarteansortuzituenaldaketanagusiak:artoaekartzea,alturako
arrantza,burdinolak,armagintza,untziolak,CaracaskoGipuzkoarKonpainia,euskalilustrazioa,matxinadak…
• Frantziakoiraultzakeragindakoaldaketakeuskallurretan• Gerrakarlistaketaforuenindargabetzea• IndustrializazioaIbaizabalkoitsasadarrean• Nazionalismoarensorrera• Euskallangileriarenbizimoldeak,aldarrikapenaketaerakundeak• Emakumeenbizimoldeak,lan-baldintzaketaaldarrikapenak,etaeskubideengalera/irabazien
bilakaera.• Errepublika,LehenEuskoJaurlaritzaetaAgirreLehendakaria• GerrazibilaEuskalherrian.Gernikakobonbardaketa.Erbesteratzeak:gerrakoumeak• Frankorendiktadura,errepresioaetabigarrenindustrializazioa• Trantsizioaetalurralde-erakundetzeberria• Euskalmuseonagusiaketaikasleareneskualdekoak
LEHENHEZKUNTZARAKOCURRICULUMARENBERARIAZKOIKUSPEGIA
LH
EBALUAZIO-IRIZPIDEAKETALORPEN-ADIERAZLEAK
1. Gaiizatea,banakaetataldean,etainformazioarenetakomunikazioarenteknologiakerabi-liz,gizarteari,geograariedohistoriariburuzkotestuakbilatu,aukeratuetaantolatzeadakartenlanaketaaurkezpenakegiteko,etatrebeziazlanegitea,baibakarka,baitaldebatenbarruanelkarlanean.
2. Arduraz,ahaleginaeginezetairmotasunezikasteaetabereikaskuntza-prozesuazhausnartzea.
3. Gizataldeakaskotarikoakdirelaonartzeaetaerrespetatzea,lankidetzaetaparte-hartzearduratsuaizatea,etaelkarrizketetanetaeztabaidetangainerakopertsonenideiaketaekarpenakdesberdinakdireneanerrespetuzetatolerantziazonartzea,baliodemokratikoaketaguztiokonar-tutakogizaeskubideakoinarrihartuta.
4. Gizarte-bizitzaneraginkortasunezetamodukonstruktiboanpartehartzea,etajakitealan-kidetzaetaelkartasunadirela,baliodemokratikoakerrespetatuz,gatazkarikezgertatzekoetagatazkakkonpontzekobidea.
5. Sormenezetaekintzaile-senazjardutea,etainformazioaetaideiakhobetobaliatzekoetaondorioberritzaileakaurkeztekoerabiltzea.
6. Planoaketamapakegitea,interpretatzeaetaerabiltzea,konbentziozkoikurraketaeskalagrakoakontuanizanda.
7. Unibertsoazerdenetanolasortuzenazaltzea,LurraetaIlargiaeguzki-sistemannondaudenesplikatzea,etahaienezaugarriak,higiduraetaondorioakazaltzea.
8. Lurrairudikatzekomoduakalderatzea,erkatzea,aztertzeaetaazaltzea.
9. Planoaketamapakzuzendeskribatzea,etaegokiinterpretatzeaetaerabiltzeaeskalak,kon-bentziozkoikurraketahizkuntzaikonikoaetasinbolikoa.
10. Fenomenometeorologikoakatmosferangertatzendirelajakitea,etaatmosferababestearengarrantziaetaatmosferaezzaintzearenondorioakezagutzea.
11. Klimazerelementukeragitendutenjakitea,klimaetaeguraldiabereiztea,etaEuskalHerrikoetaEspainiakoeguraldiarenmapakinterpretatzea.
12. Litosferazerdenjakitea,zenbaitharrimotaetahaienosaeraezagutzea,etamineralbatzuketahaienpropietateetakobatzukbereiztea.
13. MundukoeremuklimatikoaketaEuskalHerrikoetaEspainiakoklimakezagutzea,etahaienoinarrizkoezaugarribatzukadierazteaetaaztertzea.
14. Hidrosferazerdenazaltzea,ur-masaketaur-ibilbideakidentikatzeaetahaienizenajaki-tea,azalekouraketalurpekourakbereiztea,EuskalHerriko,EspainiakoetaEuropakoarroetaisurialdehidrograkoakezagutzea,urarenzikloadeskribatzea,etaardurazkontsumitubehardelajakitea.
15. Lurrairudikatzekodaudenmoduakalderatzea,erkatzea,aztertzeaetaazaltzea,EuskalHerrikoetaEspainiakoerliebearenezaugarriaketasarehidrograkoakdeskribatzea,haiekmapabateanedobestelakobaliabideinteraktiborenbateankokatzeaetaadieraztea,etagizakiarenjar-duerabatzuekingurumeneanduteneraginaazaltzea.
16. Europakoerliebe-unitatenagusiak,Europakoklimaketasarehidrograkoaadieraztea,etamapabateankokatzea.
17. Gizakiaknatura-inguruneanduenportaerareneraginaazaltzea,baliabidenaturalakirautekomoduanerabilibehardirelaadieraztea,etagizarteeklurralde-garapenjasangarriabultzatzekoezin-bestekoanbetebehardituztenneurribatzukproposatzeaetahaieneraginonuragarriaazaltzea.
LEHENHEZKUNTZARAKOCURRICULUMARENBERARIAZKOIKUSPEGIA
LH
18. KonstituzioakEstatuespainiarrarenfuntzionamendurakoduengarrantziaazaltzea,etaKonstituzioanzereskubide,betebeharetaaskatasunjasotzendirenadieraztea.
19. Estatuespainiarrarenlurralde-antolamenduaazaltzea,zererakundepolitikodituenadie-raztea,udal-administrazioa,probintziakoaetaerkidegokoabereiztea,etahoriekguztiekzeradministrazio-eskumendituztenadieraztea.
20. Estatuespainiarrekokultura-,gizarte-,politika-etahizkuntza-aniztasunaaintzathartzea,lurraldeetaerkidegobakoitzekodesberdintasunakerrespetatzea,etaEuskalHerrikokultura-adie-razpenherrikoiakidentikatzea.
21. EuroparBatasunakzeregituraetahelburudituenjakitea,etaEBkokideizateakdakartzanabantailabatzukadieraztea.
22. EuskalHerriko,EspainiakoetaEuropakobiztanleriarenezaugarrinagusiakbereizteaetaezaugarrihoriekfaktoregeograko,sozial,ekonomikoedokulturalekindutenloturajakitea,biz-tanleriarenbilakaeraetabanaketaazaltzea,etahoriekgrakokiadierazteabiztanleria-piramideen,barra-grakoenetagrakozirkularrenbidez.
23. EuskalHerriko,EspainiakoetaEuropakobiztanleriarenezaugarrinagusiak(biztanleriaakti-boa,ez-aktiboa,biztanleria-dentsitatea...)deskribatzeaetaalderatzea.
24. EuskalHerriko,EspainiakoetaEuropakobiztanlerieksektoreekonomikobakoitzeandutenbanaketaaztertzeaetaalderatzea,etahaienartekoantzekotasunaketaaldeakazaltzea.
25. EuskalHerrikoetaEspainiakomigrazio-mugimenduaketahaienondorioakazaltzea.
26. Lehengaienetaproduktulanduenartekoaldeakazaltzea,etaazkenhorieklortzekoegitendirenjarduerakdeskribatzea.
27. Sektoreekonomikoenjarduerakidentikatzea,sektoreenezaugarriakdeskribatzea,etaEuskalHerriko,EspainiakoetaEuropakojardueraekonomikonagusiakezagutzea.
28. Publizitatearenfuntzionamenduaetateknikakdeskribatzea,etapublizitatehezitzaileaetapublizitatekontsumistabereiztea.
29. Diruarenbalioaetaerabilerakezagutzea,aurreztuetaardurazkontsumitubehardelajaki-tea,etanahitaezeginbeharrekogastunkoaketapremiazkoezdirenakbereiztea.
30. Ekintzaile-senaizateakzeronuradakartzanjakitea.
31. Enpresenfuntsezkoezaugarriakazaltzea,enpresekizanditzaketenjardueraketaantola-ketamoduakzehaztea,etaenpresamotakbereiztea.
32. Zirkulazio-arauakjakiteaetabetetzea,etabide-segurtasunarenalderdiguztiaksustatzea.
33. Arohistorikoenezaugarrinagusiaketahistoriarenbideaaldatzeaekarridutenzenbaitger-taeraazaltzea,etaiturrihistorikoakerabiltzeaedukihistorikoadutenlaburpenaketatxostenakegiteko,ondorioakateratzekoetabestelakolanakegiteko.
34. Segidaren,iraupenarenetaaldiberekotasunarennozioakerabiltzeazenbaitgertaerahisto-rikoetabestegertaeragarrantzitsubatzukdenboranantolatzeko.
35. DenboranetaespazioanidentikatzeaetakokatzeaEuskalHerrikoetaEspainiakohisto-riakoprozesuetagertaerahistorikonagusiak,haienbilakaerarenikuspegiorokorraizateko.
36. Jakin-minaizateairaganeangizakianolabizizenjakiteko,EuskalHerrikoetaEspainiakoaztarnaarkeologikoekhistoriaezagutuetaaztertzekodutengarrantziaaintzathartzea,etahoriekguztiakzaindubeharrekoetapertsonaororihelarazibeharrekokultura-ondareakdirenarenjakitunizatea.
LEHENHEZKUNTZARAKOCURRICULUMARENBERARIAZKOIKUSPEGIA
LH
37. EuskalHerrikoetaEspainiakogizarteekiraganean(Historiaurrean,ErdiAroan,aurkikun-tzengaraian,industria-garapenarengaraianetaXX.mendean)izandutenbizimoduarenezaugarrinagusiakezagutzeaetagertaeragarrantzitsuakdenbora-lerroetankokatzea.
38. EuskalHerriko,EspainiakoetaEuropakomuseoeketalekuetamonumentuhistorikoekzergarrantzidutenjakitea,irakastekoetaikastekoespazioakdirenaldetik,ingurumenaetakulturaerrespetatzeaetakultura-ondareabalioestea.
LEHENHEZKUNTZARAKOCURRICULUMARENBERARIAZKOIKUSPEGIA
LH
LEHENHEZKUNTZAKO1.ZIKLOA
1.MULTZOA.Edukikomunak
1. Aldez aurretik mugatutako gertaera edo fenomenoei buruzko informazio garrantzitsua etazehatzalortzea,etahorretarakohainbatiturrierabiltzea,zuzenekoakzeinzeharkakoak.
• Egoerajakinbatean,informaziozehatzaetagarrantzitsuabilatu,hautatuetaantolatzendu,irakasleenlaguntzarekin.
• Txostenbategitenduetaemaitzakjakinaraztendituhainbateuskarrierabilita:ahoz,idatziz,euskarridigitaleanetaabar.
2. Informazioaren eta komunikazioaren teknologiak erabiltzea Gizarte Zientziei buruzkoinformazioalortzekoetaedukiakikasietaadierazteko.
• Irakaslearenlaguntzarekin,informazioarenetakomunikazioarenteknologiakerabiltzendituarloariburuzkooinarrizkoinformazioabilatu,aztertuetaantolatzeko.
• Informazioarenetakomunikazioarenteknologiakerabiltzenditu(Internet,blogak,bideoak,aurkezpenaketaabar)lanakikasgelanlandutakogaietarakooinarrizkoterminologiarekinlandu,jakinarazietapartekatzeko.
3. Erantzukizuna, ahaleginerako gaitasuna, ikasteko jarraitutasuna eta ikasteko prozesuari berariburuzkohausnarketagaratzea.
• Agindutakozereginakgogohandiz,jarraitutasunezetaardurazegitenditu,etalanaktxukun,argietagarbiaurkeztenditu.
• Ahozkozeinidatzizkoprodukzioetan,landutakogaietarakoterminologiaegokiazehaztasunezerabiltzensaiatzenda.
• Ikastekoprozesuandituenzailtasunakdetektatzenditu,etagaidalaguntzaeskatzeko.
4. Informazio geografiko, historiko edo sozialak bilatu, hautatu eta antolatzea dakarten lan etaaurkezpenindibidualaketataldekoakegitea.
• GizarteZientzienoinarrizkokontzeptuakulertzenditutestuetabestelakoiturrigeografiko,historikoetasozialakbilatu,hautatuetakontsultatzearenbidez.
• Lortutakoinformazioaproposatutakogaiariburuzkolanaketaaurkezpenakbakarkaedotaldeanegitekoantolatzendu.
• Arloarekinzerikusiadutenetalandutakooinarrizkokontzeptuakulertudirelaerakustendutenedukiakargietatxukunazaltzenditu,ahozetaidatziz.
5. Talde-lanabalioestea,lankidetzaetaparte-hartzearduratsukojarrerakagertzea,etaelkarrizketaetaeztabaidetangainerakoenideiaetaekarpenekikodesadostasunakerrespetuzetatolerantziazonartzea.
• Talde-lanetanbereerantzukizunindibidualaonartzenetaberegainhartzendu,etagatazkakerabaketsuankonpontzekotrebetasunakagertzenditu.
• Portaerakonstruktiboaetasolidarioaagertzendu,taldekoerabakiakhartzeanaktibokipartehartzendu,etairitziaketaideiakasertibitatezadieraztenditu.
• Iritzi,ekarpenetaideiaguztiakerrespetatzenditu.
6. Giza taldeen aniztasuna errespetatzea, eta talde guztien arteko bizikidetza baketsu etatoleranteakduengarrantziabalioestea,baliodemokratikoaketagizaeskubideakaintzathartuta.
LEHENHEZKUNTZARAKOCURRICULUMARENBERARIAZKOIKUSPEGIA
LH
• Bestegizataldebatzuenohituraketabizimoduakezagutzekointeresaetahaiekerrespetatzekojarreraagertzendu.
• Pertsonenartekobizikidetzabaketsuarengarrantziabalioestendu,baliodemokratikoetanetagizaeskubideetanoinarritutaetajatorria,arraza,sexuaetaabaredozeinizanikere.
• Sentsibilitate-jarrerakagertzenditubestepertsonabatzuenbazterkeria-etadiskriminazio-egoerenaurrean.
• Bizitzasozialeaneraginkortasunezetakonstruktibokipartehartzendu,etagatazkakkonpontzenlaguntzendutenestrategiakaplikatzenditu.
• Bizikidetzahobetzekoelkarrizketaerabiltzendu,bereideiakerakonstruktiboanazaltzenditu,etaikaskideenekarpenakerrespetatzenditu,guztionarteanadostasunalortzeko.
7. Sormenaetaekintzaile-senalantzea,etainformazioaetaideiakbaliatzekoetahainbategoeratanondorioberritzaileakaurkeztekogaitasunaketakonpetentziakhandiagotzea.
• Hainbategoeratanaktiboizateraetapartehartzerabultzatzendutenbereburuarenganakokonfiantza,ekimenpertsonala,jakin-mina,interesaetasormenaagertzendituikaskuntzan.
• Ekintzaketazereginakplanifikatuetaegitekoautonomiadu,etagaidaerabakipertsonalakhartzeko.
8. Bakarka, taldean eta elkarlanean lan egitea, norberaren eta ikaskideen segurtasunaren zaintzakontuanhartzea,etamaterialakbeharbezalaerabiltzea.
• Elkarlaneanpartehartzendutalde-lanean.
• Norberarenetaikaskideensegurtasunaetaeskolakomaterialetainstalazioenerabileraegokiazaintzenlaguntzendutenarauaketaportaerakberegainhartuetaagertzenditu.
2.MULTZOA.Guremunduaetaharenkontserbazioa
9. Eguzki-sistemakoastroak,LurrarenetaIlargiarenkokapena,translazio-etabiraketa-higiduraketahaienondorioakidentifikatzea.
• Eguzki-sistemaosatzendutenastromotakbereiztenditu.
• Planetakeguzkiarekikohurbiltasunaedourruntasunakontuanhartutaidentifikatzenetaordenatzenditu,etairudikapengrafikobateanizendatzenditu.
• Ilargiarentranslazioadeskribatzendu,etaharenfaseakezagutzenetagrafikokiirudikatzenditu.
• Lurrarenbiraketa-higiduraetaharkegunarenetagauarensegidandituenondorioakidentifikatuetadeskribatzenditu.
• Lurrarentranslazio-higiduraidentifikatuetadeskribatzendu,etaurtaroekinlotzendu.
10. IrudikapengrafikobateanLurrarenkanpokogeruzakidentifikatzea.
• Lurrarengeruzanagusiakidentifikatuetaizendatzenditu.• Lurragrafikokiirudikatzendu,etalurra,uraetaatmosferabereiztenditu.
11. Puntukardinalakidentifikatzeaetaezagutzea,orientazio-ohituraketaoinarrizkoespazio-nozioakgaratzeaetaLurrairudikatzekomoduakazaltzea.
• Lur-globo,mapaetaplanisferioetanpuntukardinalak,poloak,ekuatorea,ipar-hemisferioaetahego-hemisferioaidentifikatzea.
• Eguzkiarenibilbideadeskribatzenduetaorientatzekooinarrizkoestrategiaklantzenditu.
LEHENHEZKUNTZARAKOCURRICULUMARENBERARIAZKOIKUSPEGIA
LH
• IparrorratzaetaGPSalurrarengainazaleankokapenafinkatzekoetaorientatzekotresnagisaidentifikatzenditu.
12. Planoaren, maparen eta haiek biltzen dituzten elementuen oinarrizko ideia eskuratzea,orientatzeko duten garrantzia balioestea eta "kartografia" kontzeptua eta kartografiakadieraztenduenaazaltzea.
• Kartografiazerdenetazeradieraztenduenerasinpleanazaltzea,etajakintzazientifikorakofuntsezkotresnagisaduengarrantziabalioestea.
• Mapaetaplanosinpleakinterpretatuetalantzenditu,etahaietanagertzendirenlegendaketazeinukonbentzionalaketairudikatzendituztenobjektuerrealakidentifikatzenditu.
13. Atmosfera identifikatzea, haren ezaugarri nagusiak eta egitura azaltzea, eta Planetako bizitzababestekobetetzenduenfuntsezkofuntzioabalioestea.
• Atmosferadefinitzendu,etaharenezaugarrinagusiaketaegituraidentifikatuetaazaltzenditu.
• AtmosferakLurrababestenduelaulertzenetabalioestendu,etakutsaduraatmosferikomotanagusieiburuzkoikerketasinplebategitendu.
14. Klimarenetaeguraldiarenartekodesberdintasunaetahoriekneurtzekoerabiltzendirentresnakazaltzea.
• Eguraldiarenetaklimarenartekodesberdintasunazeindenazaltzendu,etahaieilotutakofenomenoakadieraztenditu.
• Datuatmosferikoakbiltzekoerabiltzendirentresnameteorologikobatzuenirudiaidentifikatzendu,ematenduteninformazioarenaraberasailkatzenditu(plubiometroa,anemometroa,barometroa,haize-orratzaetaabar)etaerabilerajakinbatekinlotzenditu.
15. Uraknaturan izatendituen formaketaegoerakazaltzea,etaurakbizitzarakoduengarrantziariburuzkogogoetaegitea.
• Uraknaturanizatendituenegoerakidentifikatzenetadeskribatzenditu.
• Beroaetahotzaurarenegoera-aldaketenkausagisaidentifikatzenditu,etaurarenegoeraaldatzendutenegoeranaturaletaartifizialakdeskribatzenditu.
• Urakpaisaiandueneraginaetagizakiarentzatduengarrantziaazaltzendueragidatuan,etaurarenerabilerakadieraztenditu.
• Uraeraegokietaarduratsuanetaingurumenaerrespetatuzkontsumitzekobeharrabalioestendu.
16. Paisaia zer den azaltzea, paisaia osatzen duten elementu nagusiak identifikatzea eta paisaiababestu,zainduetaerrespetatzeaketorkizunekobelaunaldientzatduengarrantziabalioestea.
• Paisaiadefinitzendu,ikasleakbizidirenherrikoetaeskualdekopaisaiakidentifikatzendituetapaisaiaosatzendutenelementuaketaharenezaugarrinagusiakdeskribatzenditu.
• Paisaiamotadesberdinakidentifikatzenetabereiztenditu,etaarrazoinaturalenzeingizakienekintzarenondoriozizatendituztenaldaketakadieraztenditu.
• Paisaiekdituztenarriskuetamehatxunagusiezjabetzenda,etahorieiaurreahartzekoekintzakegitenditu.
17. EuskalHerrikoerliebearenetasarehidrografikoarenelementunagusiakidentifikatzeaetamapabateanedobestebaliabideinteraktibobatzuetannondaudenadieraztea.
LEHENHEZKUNTZARAKOCURRICULUMARENBERARIAZKOIKUSPEGIA
LH
• Mapabatean,EuskalHerrikoerliebearenelementunagusiaknondaudenadieraztendu.
• Mapabatean,EuskalHerrikoibaiaknondaudenadieraztendu,etahaiengarrantziabalioestendu.
• Ibaibatentarteakgrafikokiirudikatzenditu.
18. Gizakiak eguneroko bizitzan naturako baliabideak erabiltzen dituela eta horretarako EuskalHerrikopaisaiaetaerliebeaeraldatzendituelaetaberepremietaraegokitzendituelajakiteaetabalioestea.
• Paisaiaidealbatenezaugarribatzukadieraztenditu,etabereherrian,eskualdeanedoEuskalHerriangizaekintzakeraldatuduenpaisaiarenezaugarriekinalderatzenditu.
• Herriko,eskualdekoetaEuskalHerrikopaisaiaosatzendutenelementueraldatunagusiakidentifikatuetadeskribatzenditu(erliebea,urak,klima,biztanle-taldekatzeak,komunikazio-bidenagusiaketaabar),etagizakiakegindakoeraldaketakbalioestenditu.
• Baliabidenaturalenerabileraarrazionalakritikokibalioestendu,etaingurumenarenkontserbazioetaberreskuratzearekikosentsibilitateaagertzendu.
3.MULTZOA.Gizarteanbizitzea
19. Udalerria deskribatzea, ingurune hurbileko (auzo, herri edo udalerriko) gizarte-antolamenduaulertzea, eta udalen oinarrizko egitura ezagutzea: udal-zerbitzuak, haien antolamendua etaosatzendituztenpertsonenfuntzioak.
• Udalerriadefinitzenduetabertakoohiturak,bizimoduaetagizarte-antolamenduadeskribatzenditu.
• Udalarenegitura,funtzioaketabetetzendituenzereginakoinarrizkomoduanezagutzenetadeskribatzenditu.
• Erakundeekherritarrentzategitendituztenfuntzioetazerbitzuakbalioestenditu.
• Auzokoetaherrikoelementuakzaintzeko(denekerabiltzekoetagozatzekoaukeraizandezaten)jarrerakagertzenditu.
20. Inguruneko kultura-adierazpen herrikoiak eta eraikinik esanguratsuenak identifikatzea etadenboranizandutenbilakaeraezagutzea.
• Herrikomonumentunagusiakezagutzenetadeskribatzenditu,etahoriekikoerrespetu-jarrerakagertzenditu.
• Herrikoeraikin,artelanedokultura-adierazpenesanguratsubatzukikertzenditu,horretarakohainbatiturrikontsultatzenditu,etahaienezaugarribereizgarriaketadenborakhaietaneragindakoaldaketakikuspegikritikoanoinarrituzezagutzenditu.
21. Bere burua herriko, probintziako, autonomia-erkidegoko eta herrialdeko biztanletzat etaEuropako herritartzat hartzea, eta lurralde-errealitate bakoitza lurralde mugakideak kontuanhartutakokatzea.
• Mapaetagrafikoenbidez,aldibereanespaziogeografikodesberdinbatzuetakoadelairudikatzendu:herrikoa,eskualdekoaetaEuskalAutonomiaErkidegokoa.
• EuskalAutonomiaErkidegokooinarrizkobanaketapolitiko-administratiboadeskribatzendu,etazerautonomia-erkidegorekinegitenduenmugaadieraztendu.
• EuropakomapabateanEspainianondagoenzehaztendu,etaEspainiazerherrialderekinegitenduenmugaadieraztendu.
LEHENHEZKUNTZARAKOCURRICULUMARENBERARIAZKOIKUSPEGIA
LH
22. Kontzeptudemografikonagusiakulertzea:emigrazioa, immigrazioaetahoriekeragitendituztenarrazoiak.
• "Emigrazio"eta"immigrazio"kontzeptuakulertzenditu,etahoriekeragitendituztenarrazoiaketaintegratzekoeradesberdinakaztertzenditu.
• Bereerkidegoaosatzendutenpertsonaguztienohituraetabizimoduekikoerrespetuabalioetsietaagertzendu.
23. Produktu naturalak eta landuak bereiztea, gizakiak haiek lortzeko egiten dituen jarduerakezagutzea,etajarduerak,ofizioaketaproduktuaklotzea.
• Hainbatproduktulandurenjatorriariburuzkoikerketakegitenditu,jatorrizkoproduktunaturaletik(nekazaritza,abeltzaintza,arrantzaedomeatzaritzakoproduktutik)egindakourratsakaztertzenditu,etahainbatiturrierabiltzenditu:Internet,liburuak,aldizkariaketaabar.
• Produktunaturalaklortzearekinlotutakolanbideakidentifikatzenetaaipatzenditu.
• Artisautzaetaindustriabereiztenditu,hainbatmotaaipatzenditu,etabieklantzendituztenproduktuekinetaproduzitzekomoduarekinlotzenditu.
24. Eguneroko bizitzako adibideetatik abiatuta pertsonek baliabide naturalei ematen dizkietenerabileranagusietakobatzukidentifikatzea,abantailaketaeragozpenakadierazteaetaondasunedozerbitzurenbatekjatorritikkontsumituedoerabiliarteizanduenprozesuaaztertzea.
• Produkzio,manipulazio,banaketaetasalmentareningurukoprozesueilotutakoekintzaksailkatzenditu,eta,horretarako,antolatzailegrafikoakerabiltzenditu.
• Baliabidenaturalakagordaitezkeelaonartzendu,etagarapenjasangarriabermatzekobaliabidehoriekzentzuzerabilibehardirelabalioestendu.
25. Publizitatearen helburua produktu jakin bat erostera gonbidatzea dela jakitea, etakomunikabideaketamasa-komunikabideakezagutzea.
• Komunikabideakezagutzenetaaipatzenditu,etakomunikabideekiritzietakontsumo-ohiturensorreranduteneraginazjabetzenda.
• Publizitate-iragarkiakbegiradakritikoarekinaztertzenditu,etairagarkihorietanestereotiposexistaposibleakidentifikatzenditu.
• Irudizkoproduktubatenpublizitateaestereotiposexistaetadiskriminatzailerikgabeegitekoiragarkibatlantzendutaldean,eta,horretarako,tresnadigitalakedobestelakotresnakerabiltzenditu.
26. Dirua kontsumo arduratsuaren bidez erabiltzeko aukera eta aurreztearen garrantzia ezagutzeaetabalioestea.
• Produktuberarenprezioakalderatzenditu,etamerkeenaetagarestienaidentifikatzenditu.
• Diruarenerabileraarduratsuabalioestendu,etagastuakaurrekontutxikibateramoldatzenditu.
27. HerrianedoEuskalHerrianzerbitzuensektoreandiharduenenpresarenbatidentifikatzea,etazersektoretakoaden, zerproduktu lantzenetamerkaturatzenduen, zer tamainaduenetabertanzerpertsonakeskuhartzendutenadieraztea.
• Ingurunekozerbitzuensektorekolanbideakaipatzenditu,etadagokiensektorearekinetaegitendutenjarduerarekinlotzenditu.
LEHENHEZKUNTZARAKOCURRICULUMARENBERARIAZKOIKUSPEGIA
LH
• Produktujakinbatmanipulatu,banatuetasaltzekoprozesuakikertzenditu,haieiburuzkotxostentxikibategitendutaldean,eta,horretarako,hainbatbaliabideerabiltzenditu:Internet,herrikolangileeiegindakoelkarrizketaketaabar;halaber,dagokionsektorea,produktua,tamaina,erabilgarritasunaetaoinarrizkobesteezaugarribatzukdeskribatzenditu.
28. Oinarrizkoarauakbetetzeaoinezdabilenpertsonaetagarraiobideenetabestezerbitzubatzuenerabiltzailedenaldetik,etazirkulazioarengainekokontzientzia-ohiturakhartzea.
• Trafiko-seinalerikohikoenaketaoinarrizkozirkulazio-arauakezagutuetaerrespetatzendituoinezkoetabizikletarenetabestegarraiobidebatzuenerabiltzailegisa,etahaiekezbetetzearenondorioezjabetzenda.
• Garraiobidepublikoenerabilerabalioestenetaerrespetatzendu.
4.MULTZOA.Denborarenarrastoa
29. Oinarrizko denbora-nozioak eta denbora-unitateak (iragana, oraina eta etorkizuna) erabiltzea,norberaren, familiaren eta herriaren historian aldaketak eragin dituzten gertaerak denborankokatzeaetahaienezaugarririkgarrantzitsuenakazaltzea.
• Denborahistorikoarenoinarrizkonozioaksailkatzenditu:oraina-iragana-etorkizuna,aurreko-ondorengo,iraupenaetaaldiberekotasuna(aurretik,ondoren,aldiberean,bitarteanetaabar).
• "Orain","iragan"eta"etorkizun"kontzeptuakulertzendituelaerakustendu,etaahozzeinidatzizerabiltzenditu.
• "Historiarenadinaren"ideiaidentifikatzendu,etaHistoriakoaroeidatajartzendieetahasieraetaamaieraematendietengertaerekinlotzenditu.
• Bizidenherrikoedotaberehistoriapertsonalekoedofamiliarenhistoriakoirudiakedobesteelementubatzukkronologikokideskribatzenetaantolatzenditu,eta,horretarako,informazioarenetakomunikazioarenteknologiakerabiltzenditu.
30. Denbora historikoa neurtzeko unitateak identifikatzea (urtea, hamarkada, mendea etamilurtekoa),gertaerahistorikoakdenborankokatzenetaantolatzenhasteko.
• Denboraneurtzekounitateakezagutzenetabeharbezalaerabiltzenditu:eguna,astea,hilabetea,urtea,hamarkada,mendea.
• Ahozko,idatzizkoetaikus-entzunezkoiturriakerabiltzenditudenborarenlerrobatenbitarteznorberarenetafamiliarenhistoriahurbilaetaherrikohistoriaberregiteko.
31. Herri batean denboran gertatzen diren aldaketa sinpleak identifikatzea eta aldaketa horiekelikaduraren,jantzien,teknologiaren,arkitekturarenetamerkataritzarenbilakaerarekinlotzea.
• Jakinbadakiaztarnaarkeologiko,usadio,ohitura,jardueraetatresnajakinbatzukgaraihistorikojakinbatekogizartearenberezkobizimoduarenadierazleakdirela.
• HerrikoetaEuskalHerrikohistoriarenhainbatalditanelikaduran,jantzietan,tresnetan,arkitekturanetamerkataritzanizandakoaldaketenbilakaeraalderatzenetakontrastatzendu.
32. EuskalHerrikomuseoeketa lekuetamonumentuhistorikoek irakastekoeta ikastekogunegisadutengarrantziabalioestea, bertako inguruneaeta kulturaerrespetatzeko jarrera agertzeaetakultura-herentziaaintzathartzea.
• Museoenetamonumentuenedotabaliohistoriko,artistikoedokulturalekobesteeraikinbatzuengarrantziabalioestendu,etahorietarakobisitaldietanerrespetu-jarreraagertzendu.
• Tokiko,AutonomiaErkidegoko,EstatukoetaEuropakokultura-herentziaezagutu,babestuetazaindubeharrekoaberastasunpartekatugisaestimatzendu.
LEHENHEZKUNTZARAKOCURRICULUMARENBERARIAZKOIKUSPEGIA
LH
33. Gertaerahistorikogarrantzitsuekinlotutadagoenegunerokobizitzakoalderdirenbatenbilakaeraazaltzeaetairaupenaren,segidarenetaaldiberekotasunarennozioakidentifikatzea.
• Norberaren,familiarenetaherriarenhistoriatikabiatuta,hainbatteknikaerabiltzendituiraganekogertaerakdenboranetaespazioankokatzeko,etairaupena,aldiberekotasunaetagertaerenartekoloturakhautematenditu.
• Ikaslearenetaharenfamiliarenbizitzakogertaereietagertakarihistorikoesanguratsubatzueilotutakolekuakaurkitzenditumapetan.
• Herrianplazak,kaleak,monumentuaketaabardituztenpertsonenalderdibiografikoesanguratsubatzukezagutzenditu,kronologikokikokatzenditu,etapertsonahorieiospeaemanzietengertaerakdeskribatzenditu.
• Herrianekarpenesanguratsuakeginarren,plaza,kaleetamonumentuetanaipamenikegingabekopertsonenbiografiakikertzenditu.
• GurearbasoenohituraketabizimoduaketaherrikoetaEuskalHerrikokultura-ondareabalioestenditu,etahaiekikoerrespetuaagertzendu.
LEHENHEZKUNTZARAKOCURRICULUMARENBERARIAZKOIKUSPEGIA
LH
LEHENHEZKUNTZAKO2.ZIKLOA
1.MULTZOA:Edukikomunak
1. Banaka eta taldean, informazioaren eta komunikazioaren teknologiak erabiliz, testu sozial,geografiko edo historikoak bilatu, aukeratu eta antolatzea dakarten lanak eta aurkezpenakegitea,etataldebatenbarruanbakarkazeinelkarlaneanlanegitekotrebetasunaerakustea.
• Arloarekinzerikusiadutenetaahozkoeta/edoidatzizkotestuerrazakulertudirelaerakustendutenedukiakargietatxukunazaltzendituahoz.
• Testugeografiko,sozialetahistorikoakbilatu,hautatuetaantolatzeadakartenhainbatiturritatik(zuzenekoak,liburuak,komunikabideak,Internetetaabar)ateratakodatuakplanifikatu,jasoetahautatzenditu,banakaetataldean.
• Helburujakinbatekinjasotakoinformazioakantolatzenetaaztertzenditu(laburpenak,inkestak,izaerageografikoetahistorikokoak...),etalortutakoondorioakmetodorikegokienarekin(grafikobatenbidez,ahoz,idatziz,IKTakerabilizetaabar),erarikkomenigarrienean(horma-irudia,laburpena,koadroa...),ahalbezainlasteretapapereuskarrianedoeuskarridigitaleanjakinaraztenditu.
2. Erantzukizuna, ahaleginerako gaitasuna, ikasteko jarraitutasuna eta ikasteko prozesuari berariburuzkohausnarketagaratzea.
• Arloarekinzerikusiadutenetaahozkoeta/edoidatzizkotestuakulertudirelaerakustendutenedukiakargietatxukunazaltzendituahoz.
• Agindutakozereginakzorroztasunetaahaleginhandizegitenditu,etalanaktxukun,argietagarbiaurkeztenditu,paper-euskarrianeta/edoeuskarridigitalean.
• Eskuratutakohiztegiazorrotzetazehatzerabiltzendulanakaztertutakogaietarakoterminologiaegokiarekinegiteko,jarraibidejakinbatzueijarraitzendie,etaikastekoprozesuariburuzkohausnarketaegitenduondoren.
3. Giza taldeak askotarikoak direla onartzea eta errespetatzea, lankidetza eta parte-hartzearduratsua lantzea, eta elkarrizketetan eta eztabaidetan, gainerako pertsonen ideiak etaekarpenak desberdinak direnean, errespetuz eta tolerantziaz onartzea haiek, baliodemokratikoaketaguztiokonartutakogizaeskubideakoinarrihartuta.
• Bakarkaetataldeanlanakegitekoestrategiakerabiltzenditu,ikasgelangatazkakerabaketsuankonpontzekotrebetasunakagertzenditu,taldearibereoharraketaondorioakazaltzendizkioahozzeinidatziz,etabesteenekarpenakonartzenditu.
• Taldekojardueretanpartehartzendueneanportaeraarduratsua,konstruktiboaetasolidarioaagertzendu,etafuntzionamendudemokratikoarenoinarrizkoprintzipioakerrespetatzenditu.
• Gizataldeenartekobizikidetzabaketsuarengarrantziabalioestendu(ikasgelan,ikastetxean,familian),baliodemokratikoaketaguztiokonartutakogizaeskubideakoinarrihartuta.
• Berarekinbizidirengizataldeekikoerrespetu-jarrerakagertzenditu(eskolan,auzoan,udalerrianetaabar).
4. Gizarte-bizitzan eraginkortasunez eta modu konstruktiboan parte hartzea, eta lankidetza etaelkartasuna gatazkarik ez gertatzeko eta gatazkak konpontzeko bidea direla jakitea, baliodemokratikoakerrespetatuz.
• Eraginkortasunezetamodukonstruktiboanpartehartzendufamilia-etaeskola-bizitzan,etagatazkakkonpontzekoestrategiakgaratzenditu.
• Gizarteanetahainbatingurunetan(eskolan,familian,auzoanetaabar)onartuohidiren
LEHENHEZKUNTZARAKOCURRICULUMARENBERARIAZKOIKUSPEGIA
LH
jokabide-kodeaketausadioakegokienaketaerabiligarrienakerakritikoanidentifikatzenetaerabiltzenditu.
• Gatazka-desberdintasunakonartzekomekanismodemokratikotzathartzendu,bizikidetzahobetzekoaldaketa-faktoregisaerabiltzendu,etaelkarrizketaerabiltzendutaldekoerabakiakhartubehardirenegoeretan.
• Egoeraetagatazkensimulazioakegitendituikastetxean,soluzio-bideposibleakaztertzenditu,etaikasitakoahurbilekoinguruneanbizidituengatazkaerrealakerapositiboankonpontzekoerabiltzendu.
5. Sormenezetaekintzaile-senazjardutea,etainformazioaetaideiakhobetobaliatzekoetaondorioberritzaileakaurkeztekoerabiltzea.
• Ikasgelako,familiakoetaikastetxekozirkunstantzienaurreanaktiboizaterabultzatzendutenetakonfiantzapertsonala,zentzukritikoa,ekimena,jakin-mina,interesa,sormenaetaekintzaile-senaagerianuztendutenjarrerakagertzenditu.
• Autonomiaagertzenduekintzaketazereginakplanifikatuetaegikaritzean,etaekimenezjokatzenduerabakiakhartzean.
6. Planoak eta mapak egitea, interpretatzea eta erabiltzea, konbentziozko ikurrak eta eskalagrafikoakontuanizanda.
• Irudikapenenerabilerarenhelburuadeskribatzendu.
• Jakintzamatematikoakegokiroerabiltzenditu,etaespazioarenirudikapengrafikoakegitenetainterpretatzenditu.
• Irudikapenespazialetatik(argazkia,planoa,mapaetaabar)informazioaateratzendu,xehetasuneninterpretaziotikabiatuta.
• Taldeariplanoetamapeningurukooharraketainterpretazioakahozetaidatzizazaltzendituargietagarbi,eta,horretarako,kasubakoitzeanegokienadenestrategiaetatresnateknologikoaerabiltzendu.
2.MULTZOA:Guremunduaetaharenkontserbazioa
7. Unibertsoa zer denetanola sortu zen azaltzea, Lurra eta Ilargia eguzki-sistemannon kokatutadaudenadieraztea,etahaienezaugarriak,higiduraetaondorioakazaltzea.
• Unibertsoazerdenetanolasortuzendeskribatzendu,harenosagainagusiakazaltzenditu,etagalaxia,izarra,planeta,satelitea,asteroideaetakometaidentifikatzenditu.
• Lurrarentranslazio-higidura,biraketa-ardatzaetapologeografikoakdefinitzenetairudikatzenditu,etaurtaroakhaienguztienefektukonbinatuarekinlotzenditu.
• Egunaetagaualurrarenerrotazioarenondoriogisaetadenboraneurtzekounitategisalotzenetaazaltzenditu,etahainbatiturri,baliabideetaeuskarriinformatikoerabiltzendituegindakolanarenberriemateko.
• Eguzki-sistemarenezaugarriak,osagaiaketahigidurakdeskribatzenditu,eguzkiaeguzki-sistemarenerdianidentifikatzendu,etaplanetakhurbiltasunarenaraberaezagutzenditu.
• Hainbatiturri,baliabideetaeuskarrierabiltzendituegindakolanarenberriemateko.
8. Lurrairudikatzekomoduakalderatzea,erkatzea,aztertzeaetaazaltzea.
• Lurrarenirudikapenmotakalderatzen,erkatzen,aztertzenetaazaltzenditu:planoak,mapak,planisferioak,sateliteenirudiak,mapatopografikoaketalur-globoak.
• Lurrarengainazalairudikatzekodaudenmoduenartekodesberdintasunakezartzenditu.
LEHENHEZKUNTZARAKOCURRICULUMARENBERARIAZKOIKUSPEGIA
LH
9. Planoak eta mapak zuzen interpretatzea, eta eskalak, konbentziozko ikurrak eta hizkuntzaikonikoaetasinbolikoaegokiinterpretatzeaetaerabiltzea.
• Mapamotakidentifikatzenetasailkatzenditu(planisferioakbarne),mapabatekoeskalazerdenzehaztendu,etamapanagerdaitezkeenikurkonbentzionalakerabiltzenetainterpretatzenditu.
• Badakiozeanoak,itsasoak,kontinenteaketaklima-eremuhandiakmundukomapan,hainbateskalatanetalur-globoankokatzen.
• Paraleloak,meridianoaketakoordenatugeografikoakidentifikatzenetaerabiltzenditu.
10. Fenomeno meteorologikoak atmosferan gertatzen direla jakitea, eta atmosfera babestearengarrantziaetaatmosferaezzaintzearenondorioakezagutzea.
• Fenomenoatmosferikoakidentifikatzenditu,haienizenaesatendu,etahodeiaketaprezipitazioakeragitendituztenkausakdeskribatzenditu.
• Atmosfera,baliabidenaturalaketaenergiazaintzearengarrantziaetaezzaintzearenondorioakarrazoitzenetaazaltzenditu.
11. Klimazerelementukeragitendutenjakitea,klimaetaeguraldiabereiztea,etaEuskalHerrikoetaEspainiakoeguraldiarenmapakinterpretatzea.
• Klimadefinitzendu,klimarenelementuenizenaesatendu,etaklimaeragitendutenfaktoreakidentifikatzenditu.
• Eguraldiarenetaklimarenartekodesberdintasunazeindenazaltzendu.
• Datuatmosferikoakbiltzekoerabiltzendirenneurketa-aparatuakidentifikatzenditu,etaematenduteninformazioarenaraberasailkatzenditu.
• EuskalHerrikoetaEspainiakomapameteorologikosinpleakinterpretatzenditu,etahaienelementunagusiakbereiztenditu.
12. Litosferazerdenjakitea,zenbaitharrimotaetahaienosaeraezagutzea,etamineralbatzuketahaienpropietateetakobatzukbereiztea.
• Harrienosaerabehatu,identifikatuetaazaltzendu,etaharrimotabatzuenizenaesatendu.
• Harrienetamineralenartekodesberdintasunakidentifikatzenetaazaltzenditu,haienerabileraketaerabilgarritasunakdeskribatzenditu,etamineralbatzukpropietateenaraberasailkatzenditu.
13. Munduko eremu klimatikoak eta Euskal Herriko eta Espainiako klimak ezagutzea, eta haienoinarrizkoezaugarribatzukadierazteaetaaztertzea.
• Eremuklimatikobatzerdenazaltzendu,planetakohirueremuklimatikoenizenaesatendu,etahaienezaugarrinagusiakdeskribatzenditu.
• MapabateanEuskalHerrikoetaEspainiakoklimamotaketabakoitzakeraginpeanhartzenditueneremuakdeskribatzenetaadieraztenditu,Espainiakohainbatlurraldetakoklimogramakinterpretatzenetaaztertzenditu,etadagokienklimarekinlotzenditu.
14. Hidrosfera zer den azaltzea, ur-masak eta ur-ibilbideak identifikatzea eta haien izena jakitea,azaleko urak eta lurpeko urak bereiztea, Euskal Herriko, Espainiako eta Europako arro etaisurialdehidrografikoakezagutzea,urarenzikloadeskribatzea,etaardurazkontsumitubehardelajakitea.
• Hidrosferadefinitzendu,ur-masaketaur-ibilbideakidentifikatzenetaadieraztenditu,etalurazpikouraknolasortzendiren,nolaazaleratzendirenetahorietaranolairitsdaitekeen
LEHENHEZKUNTZARAKOCURRICULUMARENBERARIAZKOIKUSPEGIA
LH
azaltzendu.• Urarenzikloarenfaseakordenandeskribatzenditu.
• EuskalHerriko,EspainiakoetaEuropakoarroetaisurialdehidrografikoakbereiztenditumapabatean.
• Ibaibatekotarteaketabakoitzarenezaugarriakidentifikatzenetaadieraztenditu.
15. Lurra irudikatzeko daudenmoduak alderatzea, erkatzea, aztertzea eta azaltzea, Euskal HerrikoetaEspainiakoerliebearenezaugarriaketasarehidrografikoakdeskribatzea,haiekmapabateanedobestelakobaliabide interaktiborenbateankokatzeaetaadieraztea,etagizakiaren jarduerabatzuekingurumeneanduteneraginaazaltzea.
• Lurrarenirudikapenmotakalderatzen,erkatzen,aztertzenetaazaltzenditu:planoak,mapak,planisferioak,bideoak,sateliteenirudiak,mapatopografikoaketalur-globoak.
• EuskalHerrikoetaEspainiakoerliebe-unitatenagusiaketaisurialdehidrografikoaknondaudenadieraztenetaazaltzendumapabatean.
• Espainiakoitsasoak,ozeanoak,ibaihandiak,haienibaiadarraketaEuskalHerrikoibaiaknondaudenadieraztendumapabatean.
16. Europakoerliebe-unitatenagusiak,Europakoklimaketasarehidrografikoaadieraztea,etamapabateankokatzea.
• Europakoerliebe-unitatenagusiak,kostaldekoerliebea,isurialdehidrografikoaketaklimakkokatzenditumapabatean,etaezaugarriakazaltzenditu.
• Europakoklimaksailkatzenditu,etaEuropakoklimeilotutakolandarediadeskribatzendu.• EuropakoetaEspainiakoibaienezaugarriakdeskribatzenditu,etahaienartekoalderaketa
egitendu.
17. Gizakiak natura-ingurunean duen portaeraren eragina azaltzea, baliabide naturalak irautekomoduan erabili behar direla adieraztea, eta gizarteek lurralde-garapen jasangarria bultzatzekoezinbestekoan bete behar dituzten neurri batzuk proposatzea eta haien eragin onuragarriaazaltzea.
• Baliabidenaturalenerabilerajasangarriaetakontsumoez-jasangarriabereiztenditu,etagizakiarenekintzakingurunenaturalarenkontserbazioanetaeraldaketandueneraginadeskribatzenetaaztertzendu.
• Deforestazioa,gehiegizkoustiapenaetakutsadurabereiztenditu,ingurunenaturalanarriatzendutengizaekintzagisaidentifikatzenditu,etaingurunenaturalakontserbatuetababestekoetahondamendinaturalakprebenituetatxikiagotzekoneurriakproposatzenetahartzenditu.
• EuskalHerrikoespaziobabestunagusiaketaEspainiakoparkenazionalakkokatzenditumapabatean.
• Etxekohondakinmotakbereiztenditu,badakinonutzibehardiren,
• zaborrabirziklatzekodaudenedukiontzimotakidentifikatzenditu,etamaterialenbirziklatzeaetaberrerabilerabalioestenditu.
3.MULTZOA:Gizarteanbizitzea
18. Konstituzioak Estatu espainiarraren funtzionamendurako duen garrantzia azaltzea, etaKonstituzioanzereskubide,betebeharetaaskatasunjasotzendirenadieraztea.
• Konstituzioanezarritakoprintzipiodemokratikorikgarrantzitsuenakidentifikatzen,errespetatzenetabalioestenditu,etaKonstituzioakEstatuespainolarenfuntzionamendurako
LEHENHEZKUNTZARAKOCURRICULUMARENBERARIAZKOIKUSPEGIA
LH
duengarrantziaazaltzendu.
• Taldeenbizikidetza-arauakidentifikatzenetaerrespetatzenditu,etapertsonenoinarrizkoeskubideetabetebeharrakerrespetatzenditu.
19. Estatu espainiarreko lurralde-antolamendua eta erakunde politikoak deskribatzea eta udaleko,probintziako eta autonomia-erkidegoko administrazioak eta haien administrazio-eskumenakbereiztea.
• Espainiakolurralde-antolamenduaazaltzendu,oinarrizkogobernu-egiturenizenaesatendu,etaEspainiaosatzendutenerkidegoak,hiriautonomoak,probintziaketalurraldehistorikoakkokatzenditumapapolitikoetan.
• EuskalAutonomiaErkidegokoetaEstatuespainiarrekoerakundenagusiakidentifikatzendituetahaienfuntzioaketaantolamenduadeskribatzendu.
• Administrazioenartekoerlaziohierarkikoadeskribatzendu:udalerria,lurraldehistorikoak,EuskalAutonomiaErkidegoa,Estatua...
20. Estatuespainiarrekokultura-,gizarte-,politika-etahizkuntza-aniztasunaaintzathartzea,lurraldeetaerkidegobakoitzekodesberdintasunakerrespetatzea,etaEuskalHerrikokultura-adierazpenherrikoiakidentifikatzea.
• Estatuespainiarrekoerrealitatetikabiatuta,lurraldebatekoeta,bereziki,EuskalHerrikokultura-,gizarte-,politika-etahizkuntza-aniztasunakultura-aberastasunareniturrigisabalioestendu.
• Estatuespainolaosatzendutenautonomia-erkidegoetakokultura-,gizarte-,politika-etahizkuntza-ezaugarririkbereizgarrienakezagutzekointeresaagertzendu.
21. Europar Batasunak zer egitura eta helburu dituen jakitea, eta EBko kide izateak dakartzanabantailabatzukadieraztea.
• EuroparBatasunazerdenetaharenhelburupolitikoaketaekonomikoakzeindirenazaltzendu,etaherrialdekideaketabertakohiriburuakkokatzenditumapabatean.
• EuroparBatasunekoerakundenagusiaketagobernu-organoakidentifikatzenditu,sinboloakezagutzenditu,etamerkatubakarraetaeuroguneazertandautzanazaltzendu.
22. Euskal Herriko, Espainiako eta Europako biztanleriaren ezaugarri nagusiak ezagutzea etaezaugarri horiek faktore geografiko, sozial, ekonomiko edo kulturalekin duten lotura jakitea,biztanleriaren bilakaera eta banaketa azaltzea, eta horiek grafikoki adieraztea biztanleria-piramideen,barra-grafikoenetagrafikozirkularrenbidez.
• Demografiadefinitzendu,kontzeptudemografikonagusiakulertzenditu,etabiztanleriariburuzkodatuetanoinarritutakalkulatzenditu:jaiotza-tasa,heriotza-tasa,emigrazioaetaimmigrazioa.
• Biztanleria-piramidebatetabiztanleriaaztertzekoerabilitakobestegrafikobatzukinterpretatzenetalantzenditu.
23. Euskal Herriko, Espainiako eta Europako biztanleriaren ezaugarri nagusiak (biztanleria aktiboa,ez-aktiboa,biztanleria-dentsitatea...)deskribatzeaetaalderatzea.
• EuskalHerriko,EspainiakoetaEuropakobiztanleriakizanduenbilakaerarenprozesuaazaltzendu,etazenbaitfaktorek(halanolabizi-itxaropenakedojaiotza-tasak)bilakaerahorretanizanduteneraginadeskribatzendu.
• EspainiakoetaEuropakobiztanleriarenbanaketabaldintzatzendutenfaktoreakdeskribatzenditu.
LEHENHEZKUNTZARAKOCURRICULUMARENBERARIAZKOIKUSPEGIA
LH
• EuskalHerrikoetaEspainiakobiztanlegunerikhandienaketabiztanleria-dentsitaterikhandienekoeremuakkokatzenditumapabatean.
24. Euskal Herriko, Espainiako eta Europako biztanleriek sektore ekonomiko bakoitzean dutenbanaketaaztertzeaetaalderatzea,etahaienartekoantzekotasunaketaaldeakazaltzea.
• EuskalHerriko,EspainiakoetaEuropakobiztanleriaksektoreekonomikoenaraberaduenbanaketariburuzkografikomotakaztertzenetainterpretatzenditu.
• EuskalHerriko,EspainiakoetaEuropakosektoreekonomikobakoitzeanbiztanlerianolabanatutadagoenetasexuenaraberalan-baldintzaknolabereiztendirenazaltzendu.
25. EuskalHerrikoetaEspainiakomigrazio-mugimenduaketahaienondorioakazaltzea.
• Landa-exodoa,EuroparakoemigrazioaetaEuskalHerriraetaEstaturairitsidirenetorkinenetorreraazaltzenditu.
• Biztanleriarenegungoarazonagusiakidentifikatzenetadeskribatzenditu:gainpopulazioa,zahartzea,immigrazioaetaabar.
26. Lehengaienetaproduktulanduenartekoaldeakazaltzea,etaazkenhorieklortzekoegitendirenjarduerakdeskribatzea.
• Lehengaiaketaproduktulanduakidentifikatzenetadefinitzenditu,etalortzekoegitendirenjarduerekinlotzenditu.
• Produktubatlortzekoprozesuasaltzendenartedeskribatzenduordenan,etaproduktuaridagokionsektoreaidentifikatzendu.
27. Sektore ekonomikoen jarduerak ezagutzea, sektoreen ezaugarriak deskribatzea, eta EuskalHerriko,EspainiakoetaEuropakojardueraekonomikonagusiakezagutzea.
• EuskalHerriko,EspainiakoetaEuropakolehen,bigarrenetahirugarrensektoreenjarduerarikgarrantzitsuenakazaltzenditu.
• Espainiakojardueraekonomikonagusiakazaltzenditu,produkzio-sektoreaketaingurunenaturalarenezaugarriakkontuanhartuta.
• Europakoindustrianagusiaketafabrikatzendituztenproduktuakidentifikatzenditu,etazeinherrialdetankokatutadaudenzehaztendu.
28. Publizitatearen funtzionamendua eta teknikak deskribatzea, eta publizitate hezitzailea etapublizitatekontsumistabereiztea.
• Publizitatearenfuntzioaespiritukritikoarekinbalioestendu,publizitate-teknikarikohikoenakazaltzenditu,adibidezehatzakaztertzendituetaestereotiposexistaposibleakidentifikatzendituadibidehorietan.
• Publizitate-irudienedopublizitate-iragarkieningurukoiruzkinakegitenditu,etabadakizeraldedagoenproduktuenerrealitatearenetahoriekiragartzekomoduarenartean.
• Irudizkoproduktubatenpublizitateaegitekoiragarkibatlantzendutaldean,eta,horretarako,estereotiposexistaketadiskriminatzaileaksaihestendituetatresnadigitalakedobestemotabatekoakerabiltzenditu.
29. Diruarenbalioaetaerabilerakezagutzea,aurreztuetaardurazkontsumitubehardelajakitea,etanahitaezeginbeharrekogastufinkoaketapremiazkoezdirenakbereiztea.
• Gastumotakbereiztenditu,etabereaurrekontuagastumotabakoitzeraegokitzendu.
• Etorkizunekogastuetarakoaurrezpenaplanifikatzendu,eta,horretarako,aurrekontu
LEHENHEZKUNTZARAKOCURRICULUMARENBERARIAZKOIKUSPEGIA
LH
pertsonaltxikibategitendu,diru-kopurubatekinetaproposatutakofikziozkohainbatgasturekin.
• Erostekodaudenestrategiakikertzenditu,prezioakalderatzendituetainformazioabiltzendu.
30. Ekintzaile-senaizateakzeronuradakartzanjakitea.
• Ingurukolantegienmartxanpertsonaekintzaileekduteneraginabalioestendu.
• Ekintzailetza-ereduakproposatzenditu,eta,horretarako,gizarte-premiahurbilakhartzendituerreferentziagisa.
31. Enpresen funtsezko ezaugarriak azaltzea, enpresek izan ditzaketen jarduerak eta antolaketamoduakzehaztea,etaenpresamotakbereiztea.
• Enpresamotakidentifikatzenditu,tamainarenetaegitendituztenjarduereidagokiensektoreekonomikoarenarabera.
• Enpresakantolatzekohainbatmodudeskribatzenditu.
32. Zirkulazio-arauakjakiteaetabetetzea,etabide-segurtasunarenalderdiguztiaksustatzea.
• Oinarrizkozirkulazio-arauaketahoriekezezagutzearenedoezbetetzearenondorioakazaltzenditu.
• Trafiko-seinalebatzuenesanahiaezagutzendu,badakizeingarrantzitsuadenhoriekerrespetatzea,etaoinezkonahizgarraiobideenerabiltzailegisaerabiltzenditu(gerrikoalotzea,gidariaezmolestatzea,etabestebatzuk).
4.MULTZOA:Denborarenarrastoa
33. Arohistorikoenezaugarrinagusiaketahistoriarenbideaaldatzeaekarridutenzenbaitgertaeraazaltzea, eta iturri historikoak erabiltzea eduki historikoa duten laburpenak eta txostenakegiteko,ondorioakateratzekoetabestelakolanakegiteko.
• "Historiaurre"eta"historia"kontzeptuakdefinitzenetaerlazionatzenditu,historiakoaroarenideiaezagutzendu,historiakoaroeidatajartzendiehaienhasieraetaamaieraeraginzutengertaereilotuta,etaarobakoitzarilotutakoiturribereizgarribatzukaipatzenditu.
• Idazketak,nekazaritzaketaabeltzaintzakHistoriangizarteaksakoneanaldatuzituztenaurkikuntzagisadutengarrantziaazaltzenetabalioestendu.
34. Segidaren,iraupenarenetaaldiberekotasunarennozioakerabiltzeazenbaitgertaerahistorikoetabestegertaeragarrantzitsubatzukdenboranantolatzeko.
• Badakimendeadenborahistorikoaneurtzekounitatebatdela,etagertaerabatzukK.a.etaK.o.kokatzenditu.
• Iraganekogertaerakdenboranetaespazioankokatzekohainbatteknikaerabiltzenditu,eta,grafikoeneta/edoeskemenbidez,iraupena,aldiberekotasunaetagertaerenartekoerlazioakhautematenditu.
• Etapahistorikobakoitzekogertaerarikesanguratsuenenfrisohistorikoaegitendu.
• DenboranetaespazioanidentifikatzeaetakokatzeaEuskalHerrikoetaEspainiakohistoriakoprozesuetagertaerahistorikonagusiak,haienbilakaerarenikuspegiorokorraizateko.
• EuskalHerrikoetaEspainiakohistoriakoaroek(Historiaurreak,Antzinaroak,ErdiAroak,AroModernoaketaAroGaraikideak)izandituztenetapahistorikorikgarrantzitsuenakdenborarenlerrobateankokatzenditu.
• Espainiakohistoriakofuntsezkogertaerakidentifikatzenetadenboranetaespazioankokatzen
LEHENHEZKUNTZARAKOCURRICULUMARENBERARIAZKOIKUSPEGIA
LH
ditu,etagertaerabakoitzarenezaugarrinagusiakdeskribatzenditu,ahozeta/edoidatziz.
• AztertutakogaraihistorikoetanEuskalHerriaketaEspainiakzutenbizimoduarietagizarte-antolamenduarilotutakoalderdiakaztertzen,alderatzenetaazaltzenditu.
• EuskalHerrikoetaEspainiakohistoriakoetapetan(Historiaurrean,Antzinaroan,ErdiAroan,AroModernoanetaAroGaraikidean)izanzirenarte-etakultura-mugimendunagusiakdeskribatzendituordenakronologikoan,etapahorietakoordezkaririkesanguratsuenakaipatzenditu,etadenboranetaegoerajakinbateankokatzenditu.
• Espainiakoegungogizartearenezaugarribereizgarriakdeskribatzendituemandakotestubatenbidez,etaharenizaerademokratikoaetapluralaetaEuroparBatasunekoaizateabalioestendu.
35. Jakin-mina izatea iraganeangizakianolabizizen jakiteko,EuskalHerrikoetaEspainiakoaztarnaarkeologikoekhistoriaezagutuetaaztertzekodutengarrantziaaintzathartzea,etahoriekguztiakzaindu beharreko eta pertsona orori helarazi beharreko kultura-ondareak direnaren jakitunizatea.
• EuskalHerrikoondarenaturala,historikoa,kulturalaetaartistikoaidentifikatzen,balioestenetaerrespetatzendu,etaondarehorigordeetahobetzeakdakartzanerantzukizunakberegainhartzenditu.
• Aztarnahistorikoakerrespetatzenditu,besteeihelarazibeharrekoondaregisabalioestenditu,etabadakiondarearkeologikomonumentalaknolakobalioadueniraganarenberriizateko.
• Bereingurunekoaztarnahistorikoetaarkeologikoakezagutzekointeresaagertzendu,etadagokiengaraihistorikoarekinlotzenditu.
36. Euskal Herriko eta Espainiako gizarteek iraganean (Historiaurrean, Erdi Aroan, aurkikuntzengaraian, industria-garapenaren garaian eta XX. mendean) izan duten bizimoduaren ezaugarrinagusiakezagutzeaetagertaeragarrantzitsuakdenbora-lerroetankokatzea.
• EuskalHerrikoetaEspainiakogizarteenegunerokobizitzakoelementuek(etxebizitzak,arropak,familia-antolamenduak,gizarte-antolamenduak,lanmotek...)historianizandutenbilakaerarenadibideakematenditu:gizarteprimitiboak,Antzinaroklasikoa,ErdiAroa,AroModernoaetaAroGaraikidea.
• EuskalHerrikoetaEspainiakoiraganekotradizioak,narrazioak,istorioak,sinesmenak,esaeraketabizimoduakaurkitzendituInterneten.
• EuskalHerrikoetaEspainiakoiraganekoetaegungoohiturak,tradizioaketakultura-adierazpenakezagutzenetaerrespetatzenditu,etahaiekikointeresaagertzendu.
37. EuskalHerrikoetaEspainiakomuseoeketalekuetamonumentuhistorikoekzergarrantzidutenjakitea,irakastekoetaikastekoespazioakdirenaldetik,ingurumenaetakulturaerrespetatzeaetakultura-ondareabalioestea.
• Tokiantokiko,autonomia-erkidegoetakoetaEuropakokultura-herentziaezagutubeharrekoetaetorkizunekobelaunaldientzatbabestuetazaindubeharrekoaberastasunpartekatugisaestimatzendu.
• Baliohistoriko,artistikoedokulturaladuenmuseoedoeraikinbatbisitatzendeneanagertubeharrekoportaeraerrespetatzenetaberegainhartzendu.