2. Giza gorputzaren

oinarrizko antolaketa

TAFYD 1. Maila 09/10 Ikasturtea Juan Arbulu

OINARRI BIOLOGIKOAK

2

Oinarrizko antolaketa

Hiru multzo landuko ditugu:

1. Giza zelula2. Oinarrizko ehunak3. Organoak, sistemak eta aparatuak

3Oin

arriz

koan

tola

keta

4

� Bizidun unitate txikiena da.� Izaki unizelularrak eta plurizelularrak.� Giza-zelulak 5-200µm (1µm = 10-6m).� Zelulen egiturak betetzen duten

funtzioarekin zerikusia dute.

Giza zelula

5

Giz

a ze

lula

Ant

olak

eta

mai

lak

6

Giza zelula

Zelulaeukariotoa

Nukleoa Zitoplasma

Nukleoplasma Kromosoma Organuloak Egiturak

7

Giza zelula

8

A. ZITOPLASMA

� Mintz zelularra eta mintz nuklearrarenartean dagoen tartea da.� Bertan, hainbat egitura eta organulobereizten dira

Giza zelula

9

Giza zelulaZITOPLASMA

5.Erretikulu Endoplasmatiko Zimurra (EEZ)

3.Erribosomak

8.Erretikulu Endoplasmatiko Leunak (EEL)

6.Golgiren aparatua

10.Lisosomak

4.Peroxisomak

9.Mitokondriak

13.Zentrioloak

10

5. ERRETIKULU ENDOPLASMATIKO ZIMURRA (EEZ)� Mintzez inguraturiko pasabideak dira. � Kanpokaldean erribosomak dituzte itsatsita.� Proteinen sintesia, garraioa eta bilketaz arduratzen dira.� Proteinen sintesi eta jariaketan espezializatuta dauden

zeluletan ageri da.

Giza zelula

11

3. ERRIBOSOMAK� Zelula guztietan dauden organuloak dira.� Proteinen sisntesiaz arduratzen dira polisoma eran

daudenean.� Aske egon daitezke eta baita erretikulu endoplasmatiko

zimurtsuari erantsita ere.

Giza zelula

12

8. ERRETIKULU ENDOPLASMATIKO LEUNA (EEL)� Bilketa eta garraio lanetan parte hartzeaz gain, lipidoen sintesi lanak

ere egiten ditu.� Bertan lipido batzuk (hormona esteroideak) sintetizatzen dira.� EEZkin batera Golgi aparatuarekin lotura duten organuloak dira.� Lipidoen sintesiaz espezializatuta dauden zeluletan dira ugariak

(gibela, gonadak eta guruin adrenaletan).

Giza zelula

13

6. GOLGIREN APARATUA� Sakulu multzo batez osatutako egitura da. Sakulu hauek mintz bakar

bateaz inguratuta daude eta taldeka metatzen dira diktiosomak eratuz.

� Diktiosomen inguruan besikulak daude.

� EEZan sisntetizatutako proteinak besikulen bidez gordetzea etaerreserba-organuluak eratzea da bere ginkizun bat.

� Baita ere, gai batzuen (gluzidoak) sintesia ere egin dezake (glukoproteinak, mukopolisakaridoak,…)

Giza zelula

14

10.LISOSOMAK� Mintz bakar batez mugatutako egiturak dira.� Bertan hidrolasa erako entzimak daude.� Jatorria Golgin dute, eta hidrolasak EEZn.� Funtzioa zelula barneko digestioa egitea da.

Giza zelula

15

4. PEROXISOMAK� Mintzez inguraturiko organulo txikiak eta esferikoak

dira.� Funtzioa zelularen metabolismoan sortutako hidrogeno

peroxidoak apurtzea da, horretarako katalasa izenekoentzimaz baliatzen da.

Giza zelula

16

9. MITOKONDRIAK� Mintz bikoitzez inguraturiko organuloak dira.� Funtzioa zelulak behar duten energia lortzea da.� Energia kontsumo handia dagoen zeluletan oso

ugariak dira (gibela, muskuluak,…)

Giza zelula

17

13.ZENTRIOLOAK� Bikote moduan ageri dira diplosomak eratuz.� Nukleoaren inguruan kokatzen dira.� Zelularen zatiketak kromosomen mugimendua

kontrolatzen dute.

Giza zelula

18

B. NUKLEOA� Mintz nuklearrez inguraturik dago. � Nukleoan sustantzia ugari daude: proteinak,

entzimak, ARN, lipidoak, ura, Fe, Co, ADN, …� ADNak proteina basikoekin batera kromosomak

eratzen ditu, giza material genetikoa eratuz.� Gizakiaren zelula somatikoak 46 kromosoma ditu

(bi sexualak X eta Y)� Gizakiaren zelula sexualak 23 kromosoma dituzte.� Nukleoloak ere bertan daude. Egitura esferikoak

ARNaren metaketa helburu dutela.

Giza zelula

19

Giza zelula

20

� Organismo batean antzeko funtzioa betetzen dutenzelulen multzoari ehuna deritzo.

� Ehunak biltzen direnean organoak sortzen dira.� 5 ehun mota daude:

� Epitelio ehuna� Konektiboa� Muskulua� Nerbio-ehuna

Oinarrizko ehunak

21

Oinarrizko ehunak1.EPITELIO EHUNA

A. Estaldura epitelioa: Gorputzaren kanpoko etabarnealdeko estaldura

1. Ezaugarriak:

1. Zelulak estuki lotuta

2. Zelulen etengabeko berritzea

3. Ez dute odol basorik

2. Funtzioak:

1. Isolatzaile eta elkartrukeak (babesa, xurgaketa eta ir aizketa

3. Motak: Zelularen formaren araberakoa.

1. Laua: sinplea (endotelioa) eta estratifikatua

2. Kubikoa

3. Zilindrikoa: sinplea eta pseudoestratifikatua

22

Oinarrizko ehunak

1. EPITELIO EHUNA

Laua estratifikatua

Laua sinplea

Geruza bakarra

Kapilarretan

Birika albeoloetan

Geruza bat baino gehiago

Larruazalean, baginan, esofagoan, mingainan.

23

Oinarrizko ehunak

1. EPITELIO EHUNA

Zelula kubikoak dira eta jariatzaile, absorzio edo sekrezio funtzioduten hodietan agertzen dira:

�Giltzurrun tubuluetan

�Pankreasaren hodietan

�Obulotegiaren azalean

Epitelio kubikoa

24

Oinarrizko ehunak

1. EPITELIO EHUNA

Epit. zilindriko pseudoestratifikatuaGeruza bakarra, zilioak ager daitezkemukia edo gametoak mugiarazteko.

� Bronkioak

� Trakea� Epididimoa

� Obiduktoak

Epitelio zilindriko sinpleaGeruza sinple bat, mikrobiloskak ager

daitezke.

� Urdaila� Umetokia

� Hestemeharra ( mikrobiloskak )

Epitelio zilindrikoa

25

Oinarrizko ehunak

Epitelio zilindriko sinplea Epit. zilindriko pseudoest ratifikatua

1. EPITELIO EHUNA

26

Oinarrizko ehunak

1. EPITELIO EHUNAB. Guruin epitelioa

• Zelula jariatzaileak dira. Isolatutak edo multzoka agertdaitezke guruinak eratuz.

• Motak: erabilitako erizpidea jariakinen kanporaketarenarabera.

� EXOKRINOAK� ENDOKRINOAK� MISTOAK

27

Oinarrizko ehunak

Zelula multzoa:�guruinak�pankreasa

Zelula bakarrak: �zelula kaliziformeak�hestemeharrean mukia jariatzendute

28

2. EHUN KONEKTIBOA� Gorputzaren beste ehun eta organo batzuei finkapen metabol iko eta

estrukturala ematen die.� Odol-hodi eta ehunen artean ematen den trukea ehun kenktib oak

kontrolatzen du.� Ehun honetako zelulak beraiek ekoizturiko substantzia bat ean murgildurik

agertzen dira. Substantzia matrizea deitzen da.

� Matrizea :1. Oinarrizko substantzia: ura, polisakaridoak, protein ak, 2. Zuntzak: proteikoak dira 2 motakoak:

a. ez elastikoak ( kolagenoa)b. elastikoak (erretikulina eta elastina)

Oinarrizko ehunak

29

2. EHUN KONEKTIBOA� Zelulak :

1. Egonkorrak : ehun berean sortzen dira eta matrizeasintetizatzen dute.

� zelula gazteak: fibroblasto, osteoblasto,..� helduak: fibrozito, osteozito, …

2. Migratzaileak: organismoaren beste lekuetansortuak eta konektibo ehunetan kokatzen dira funtzioespezifikoak burutzeko.

� Mastozitoak, makrofagoak, linfozitoak, ..

Oinarrizko ehunak

30

Oinarrizko ehunak

2. EHUN KONEKTIBOA� Funtzioak :

� Organismoaren ehunak elkarturik mantendu� Organoen azpiegitura osatu� Defentsa lanetan jardutzen duten zelulen kokalekua

osatu� Gantzak metatu� Erresistentzia handiko egiturak sortu� Euste-egiturak osatu� Substantzien garraioa eta homeostasia burutu

31

Oinarrizko ehunak

2. EHUN KONEKTIBOA� Motak :

� KONJUNTIBOA ( LAXOA , TRINKOA, ELASTIKOA )� ADIPOSOA� KARTILAGO-EHUNA� HEZUR-EHUNA� ODOL-EHUNA

32

Oinarrizko ehunak

33

a. Ehun konjuntibo laxoa� Non daude: Muskuluen artean, odol hodietan eta

organoen arteko hutsuneetan.� Betebeharrak: Epitelioaren oinarria, babes mekanikoa,nutrienteen difusioa eta defentsa (makrofagoak).

Oinarrizko ehunak

Zuntz elastikoa

Matrizea

Kolageno zuntzak

Fibroblastoak

34

b. Ehun konjuntibo trinkoa� Non daude: Larruazaleko sakoneko dermisean,

kornean eta tendoietan.� Betebeharrak: Babes mekanikoa eta trakziorako

erresistentzia (tendoiak)

Oinarrizko ehunak

Kolageno zuntzak

Fibroblastoak

35

Oinarrizko ehunak

c. Ehun konjuntibo elastikoaElastikotasun handia (elastina)

� Non daude: forma aldatzen edota deformatzen direnorganoetan (birikak)..

� Betebeharrak: malgutasuna (lotailuak) eta organoenmugimenduak.

36

Oinarrizko ehunak

d. Ehun konjuntibo erretikularra� Non daude: organoen artean.� Betebeharrak: organoen eustea.

37

Oinarrizko ehunak

B. Ehun adiposoa� Adipozitoz osaturik� Funtzioak:

� Lipidoen metaketa� Babes mekanikoa� Tenperaturarekiko babesa

Nukleoak

Lipido tantak

38

C. Kartilago ehuna� Oso elastiko eta malgua da.� Kondrozitoz, kolageno eta elastinaz osaturik dago.� Odol-kapilarrik eta nerbio zuntzik ez.� Motak :

� HIALINOA: enbrioiaren hezurdura, hezurretakoa.� ELASTIKOA: bellarrian.� EZ ELASTIKOA: sudurrean� ARTIKULARRA: giltzarrietan

Oinarrizko ehunak

39

D. Hezur ehuna� Ornodunetan� Osaketa:

� Gai inorganikoak: gatz mineralak (%65)� Gai organikoak: kolageno zuntzak (%35)� Zelulak:

� Osteoblastoak� Osteozitoak� Osteoklastoak

Oinarrizko ehunak

40

Hodi kalkoforak

Havers hodiak

OsteozitoakArteria, bena eta

nerbioa

Oinarrizko ehunak

41

Havers hodiak

Osteozitoak

Oinarrizko ehunak

42

ODOLA

Plasma Odol zelulak

Sueroa Koagulatzekofaktoreak

Eritrozitoak

Leukozitoak

Tronbozitoak

O2 garraioa

Inmunitatea

Koagulazioa

Albumina

Globulina

Ur-soluzioa

Fibrinogenoa

Gasak, elikagaiak, metabolismoaren produktuak, zelulak eta hormonak garraiatu.

E. Odola

Oinarrizko ehunak

43

Oinarrizko ehunak

Eritrozitoak

Leukozitoak

Plaketak

44

3. Muskulu ehuna� Uzkurtzeko gaitasuna duten zuntzez osaturik dago (aktina eta miosina).� Motak:

� Ildaskatua:o Zelula luzeak eta paraleloki jarrita.o Nahitazko mugimenduak sortzen dituzte.o Mitokondria ugari

� Kardiakoa:o Nukleoa zelularen erdian.o Mitokondria ugari.o Nerbio sistema autonomoak kontrolatzen du bere uzkurketa.

� Leuna:o Nukleoak zelularen erdian eta zuntzak ez daude paraleloki jarrita.o Nahigabeko mugimenduak sortzen dituzte ( erantzun autonomoak:

jariaketa, eiakulazioa, umetokiaren uzkurdura, mugimenduperistaltikoak, odol hodien uzkurdurak, ...

Oinarrizko ehunak

45

Oinarrizko ehunak

46

Oinarrizko ehunak

Muskulu ildaskatua

47

Oinarrizko ehunak

Muskulu Leuna

48

Oinarrizko ehunak

Muskulu Kardiakoa

49

4. Nerbio ehuna� Barruko eta kanpoko ingurunetik etorritako estimuluak jaso eta

aztertu ondoren organo eragile ezberdinetan erantzun egokia etakorrdinatua sortzea da bere eginkizuna.

� Zelula motak:1) Neuronak:

� Kinada elektrikoak garraiatzen dute.� NS-ko unitate funtzionala� Gorputz zelularra, adar labur ugari (dendritak)

eta adar luze batez (axoia) osatua.

Oinarrizko ehunak

50

2) Gliako zelulak:

� Astrozitoak: neuronaren nutrizioaz arduratzen da, odol kapilareekin kontaktuan daude.

� Oligodendrozitoak: neuronaren axoiaren mielinazkoestaldura sortzen du N.S.zentralean

� Schawnn zelulak: neuronaren axoiaren mielinazkoestaldura sortzen du N.S.periferikoan

Oinarrizko ehunak

51

Oinarrizko ehunak

52

Oin

arriz

koeh

unak

53

ANATOMIA OROKORRA