Justisa & Seguransajsmp.tl/wp-content/uploads/2014/08/JDN09-09-02-15.pdf · 1 JN Diário Justisa &...

Post on 14-Jun-2020

3 views 0 download

Transcript of Justisa & Seguransajsmp.tl/wp-content/uploads/2014/08/JDN09-09-02-15.pdf · 1 JN Diário Justisa &...

1 JN Diário Justisa & Seguransa

JUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMMEPROGRAMA MONITORIZASAUN BA SISTEMA JUDISIÁRIURua setubal Colmera Dili, Timor LestePo Box 275, Telefone: 3323883, info@jsmp.minihub.orgWebsite: www.jsmp.tlFacebook: www.facebook.com/timorleste.jsmpTwitter: @JSMPtl

JUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME

Tribunál abitua informa sentensa bainteresadu sira iha odamatan tribunál nian

Iha 29 Janeiru 2015,Tribunál Distritál Dililiuhosi ofisial justisa tribunálnian, informa desizaun bakazu violénsia doméstikabalun iha deit odamatan liurhosi salaun julgamentu nian.

“JSMP sente la konfortavelho prátika hanesan ne’etanba la hatudu seriedade bainterese  parte sira ne’ebépartense/involve iha prosesune’e. JSMP hanoin kataktribunál tenke trata kazuhotu-hotu iha maneira ida

2015, ofisi ais justisahato’o leitura sentensa ihaodamatan liur hosi salaunjulgamentu nian ba kazuofensa ba i ntegridadefízika simples ho naturezaviolénsia doméstika idane’ebé involve AB (laen)no ZdS (kuiñada) hasorulezada ne’ebé nu’udar ABnia feen. Iha momentuhato’o desi zaun ne’e,lezada sem hetanakompañamentu hosiministériu públ iku noarguidu sira rasik la marka

ne’ebé rigorozu no manteinkarakteristika formaldezisaun tribunál atu asegurakatak prosesu justisa ihakbi’it atu hatauk ema hodi labele komete tan krime ihaloron seluk no atu hatudurespeitu ba parte sira ne’ebéenvolve iha prosesu ne’e,”dehan Diretór Ezekutivu,Luis de Oliveira Sampaio.

JSMP observa l iuhosikonverzasaun informal hovítima sira, vítima balun sentela satisfas ho mekanismune’ebé tribunál opta hodianunsia desizaun ba sira niakazu liuhosi ofisial justisa ihaodamatan tribunál nian.Prátika ne’e impede parte sirania direitu atu hatene loloosefeitu hosi desizaun tribunálnian no saída mak sira tenkehalo bainhira sira la simudesizaun ne’e.Antes ne’e, iha 27 Janeiru

prezensa iha loron refere.

Depois rona tiha desizaunne’e, lezada husu fali bastaff JSMP kona-ba efeituhos i desizaun ne’eoinsa.. .”sira tamakomarka kala’e no tansasá sira la mai tribunál nooinsá ho hau nia oan naintolu.”

Pergunta hirak ne’e hatuduinterese boot hosi partesira liu-liu sira ne’ebéafeitadu hosi krime rumaatu hatene diak rezultaduruma ne’ebé tr ibunálproduz. Ema barak la dunhatene kona-ba prosesujustisa formal no tribunáliha kna’ar atu aseguraparte sira hetanesplikasaun diak hodi emabele fiar katak prosesujulgamentu loloos no justu.

JSMP hanoin kataktuir loloos desizaunsira hotu tenki lee saiiha julgamentu nialaran, atu nune’eparte sira bele hetanesklaresimentu bakualker desizaunne’ebé tribunál foti.Ne’e importante atusira bele kumpriendeefeitu hosi desizauntribunál no saída maksi ra tenke ha lowainhira sira la simu

Prosesu keixa kazu violasaun seksúal no violénsia doméstika saikonfuzaun ba Estudante Sekundariu Raicala Distritu Ermera

Iha 5 Janeiru 2015, JSMPfasi lita tre inamentu baEs tudante i ha EskolaSekundariu Públiku RaicalaDistritu Ermera.

Totá l estudante nomósprofesora ne’ebé partisipaiha tr einamentu ne’ehamutuk 30, kompos tuhusi profesora na in 4estudante feto 17 no mane9.Materia ne’ebé hato’o nodiskute iha treinamentune’e maka hanesanprezensa no konseitu LeiKontra Violéns iaDoméstika, oinsa asesu bajus tisa formal, prosesuhalo keixa ba kazu krimeviol asaun seksuál no

viol éns ia domés tika nodiferentre entre krime semipúbliku no krime públiku.“Tre inamentu ne’e hoobje tivu atu kontinuahabelar informasaun baestudante sira no atu hatanmós ba preokupasaun nodúvida ne’ebé partisipantesira hato’o liu-liu relasionaho asuntu violénsia seksuálhasoru labarik no violénsiadomestika ne’ebé akonteseiha uma laran hodi prosesutuir sistema ne’ebé ezisteona,” dehan DiretórEzekutivu JSMP, Luis deOliveira Sampaio.

Diretór Eskola Raicala Sr.Edio Vi torino Expos toespl ika ka tak prezensaJSMP nian importnate noajuda estudante sira hodi

hetan informasaun inportantesi ra ne’e , par tikul armente

estudante sira belehatene kona-bamekanismu si rane’ebé ezis te ona.Tanba durante ne’ees tudante noprofesora s ir a lahatene no konfundekona-ba oinsa atu halokeixa ba krime sirane’ebé akontese ihasira nia komunidade.

Iha enseramentu Sr.Exposto nomósprofesora sira hato’osi ra niaagradesementu ba

JSMP, no husu ba estudante siraatu lee nafatin informasaun sirane’e atu nune’e bele habelar kahatutan liu tan ba estudante nokomunidade sira seluk ne’ebé la

hetan oportunidade hodi partisipaiha atividade ne’e.

Durante treinamentu ne’e, JSMPobserva katak estudante sira hetandifikulidade atu kumpriende kona-ba oinsa atu prosesu ba kazu siraviolénsia doméstika no violénsiaseksuál. Estudante sira rekoñesedurante sira hetan violénsia husi sirania família inklui inan-aman maibesira la hatene katak ne’e krime nokonsidera violénsia doméstika kalae. Tanba sir a nunka hetaninformasaun espesiku iha área jutisaformal nian hanesan JSMP ba haloba sira.

Relasiona ho pergunta hirak ne’e,treinador/fasilitador sira klarifika norefere ba ar tigu 3 Lei KontraViolénsia Doméstika katak krimehirak ne’ebé akontese iha uma-laran

konsidera nu’udar krime públikuinklui involve inan-aman rasik.

Depois hetan klarifikasaun hosifasilitador sira, estudante sira hahukompriende kona-ba aktu hirakne’e no oinsa sira bele prosesu.Aleinde ne’e, fasilitador sira mósaprezenta estudu kazu atu sukatoinsa estudante si ra niakomprensaun kona-ba materia hirakne’e.

Treinamentu ida ne’e realiza tanbahetan suporta hus i EmbaixadaCanada iha Indonesia. Tuir planutreinamentu hanesan sei realiza ihaEskola Sekundariu iha Distritu Suaiiha semana ne’e.***

desizaun ne’e.Aleinde ne’e mós atukumpri artigu 279 baKodigu Prosesu Penalkona-ba sentensa niaelaborasaun no leiturane’ebé iha nia alínea(3) defini katak Juistenke lee no esplikas e n t e n s apublikamente i haaudiénsia iha loronsanulu resin lima nialaran.

JSMP rekomenda atutribunál tenkemantein karakterformalidade hosiprosesu justisaformal atu ema hotusente seguru no laranmetin ba prosesuhirak ne’ebé tama baiha tribunál. ***

Sesaun plenáriu Parlamentu NasionálEdisaun, Tersa-feira, 3 Fevereiru 2015

Aprovasaun votu No.6/III/ (3)-votu pezadu/kondole nsia baf a l e s i m e n t u S r .Deputadu Mateus deJesus.

 Deklarasaun polítikaBankada:

Bakanda FRETILIN:aprezenta kestaun nopreokupasaun kona-basituasaun seguransa railaran no forsa operasaunkonjunta ni a servi sutenki tuir l ei no tenkirespeitu direitus umanus.

 Informasaun diverseshusi deputadu sira:

Problema saúdi:Deputadu FranciscoMiranda Branco

Husu ba Ministér iuSaúde tenke hadiamekanismu atendimentusaúde hosi parteria siraba pasienti sira.

Kestiona kualidadeservisu doutorespesialista sira ne’ebéservisu i ha óóspitalnasionál   relasiona  hotransparensia moras baiha óspital sira iha rai liurne’ebé barak liu no gastaosan estadu nian,kompara ho óspital NTTita nia óspital kapital aatliu nia atendimentu.

Husu ministériu saúdeatu kr ia kode etik baparteiras no doutor honia sansaun sira hodievita i ha ha loatendimentu ba pasientilabel e prejudika emahodi fó aemasa ba vidaema nian.

Kestiona mós kona-batransferensia pasientisira ba klinika privaduhusi óspital nasionál.

Deputadu Virgilio daCosta Hornai :

Subsidiu ba xefe sukusira

Husu ba governu noparlamentu nasionál atu tauatensaun ba subsidiu ba xefisuku sira, tanba haree ba sirania nesesidade família horesponsablidade no pezuservisu durante ne’e.Deputadu ne’e rekoñesekatak salari atuál agora ne’eki’ik liu la koresponde atukobre nesesidade iha famíliauma laran nian.

 Sapa matrikula kare tanian:

Husu ba ministér iutransporte no polísia atu tauatensaun hodi prende karetasi ra ne’ebé tau sapamatrikula ho sira nia naranou oan nia naran ne’e seiafeita ba polísia nia servisubainhira mosu krime rumaatu prosesa. Aleinde ne’eliu-liu ba polísia sira ne’ebéagora dadaun la-uja sapamatrikula maibé uja deitnaran departementu kaunidade nian hanesan Ex:BOP ka seluktan.

 Edukasaun:

Eskola ensinu baziku ne’ebédala-barak hasoru difikuldadetanba iha sala estudante barakliu husi 45 alunus ba leten hodidifikulta labarik no profesorsira atu hanorin no aprende.Maibé ida ne’e real idadeakontese barak tanba ihaprofesor sira la-fahe aula hooras hanorin durante lorontomak.***