Post on 11-Jul-2015
PERÚ
GUATEMALAEUSKAL HERRIA
BOLIVIA
EZ DIO AXOLA
Ez dio axola neska ala mutila zaren, beltza ala zuria zaren,nire hezkuntza ondo ulertzen duzu eta nik zurea.
Ez dio axola nondik zatozen, edo non jaioa zaren.
Ez dio axola zuregurasoak lehendik hemen bizi izan ziren.
Ez dio axola guk biok sinesmen ezberdinak ditugun.
Hortik ez dio ezerk axola.
Ez baitugu ezberdintasunak diskriminazio bilakaraziko.
Ezberdintasunak aberasgarri zaizkigulako.
Gure patua elkarrekin bizitzea delako.
Eta elkar ulertuko dugu.Ekarri bosteko hori.Elkar ulertuko dugu.
MUNDURA!
ZABALDU
Bere geografía fisikoa gehienen bat menditsua da.Ozeano Barean hondartza leunak dauzka eta lautadak iparraldean .
Bere jarrera ekologikoagatik bioaniztasun handia du.Eskualdeko turismo-gune erakargarrienetako bat da. Paisaia eta klima ugari dauzka eta, horrela flora eta fauna aberatsa ditu.
Gutxi gorabehera Guatemala lurraldea, bi herenetan mendiz osatuta dago horietako askok jatorri bolkanikoa dute.
Herrialdeko tontor rikgaraiena Tajumulco sumendiada(4,220 m).
Laba ibaiak herrialdeko leku batzuetatik ikus daitezke. Guatemalako ibairik luzeena: Motagua da.
Hiri handi gehienak hegoaldean kokatuta daude.Hiri nagusiaK: Guatemala , Quetzaltenango eta Escuintla dira. Izabal laku handia da Karibeko kostaldetik gertu dagoena.
Ozeano Bareko kostaldeko guneetan izan ezik ,
Guatemala gehienbatmenditsua da, klima tropikal epelarekin.
Guatemala iparraldeko hemisferio subtropikal eskualdean kokatuta dagoenherrialde bat da. Bere azaleramenditsua da 60%-an .
Mendi sistemak bieskualdetan banatzenditu isurialdehídrografikoak:
• Ozeano barea
• Ozeano Atlantikoa
Guatemalan Klima mota aska bereizten dira.
• Erdialdeko Mesetan nahiko epela da. Batezbesteko tenperatura 15º-koa da, urte osoan.
• Klima tropikala: Kostaldeetan
• Kosta atlantikoan hezetasun handia dago OzeanoBarearekin konparatuz gero.
• Guatemalako hizkuntza ofiziala
gaztelania da.
• Beste hizkuntz asko ere badaude guztira
21 hizkuntza ditu.
• Ezagunena K’iche da.
• Mama Nan Ama
• Papá Tat Aita
• Hija Mi’al Alaba
• Hijo Alk’wa’l Semea
• Abuela Ati’t Amama
• Abuelo Mam Aitite
• Comida Rakil Janaria
• Agua Ja’ Ura
• Dios Ajaw Jauna
•Gehienean herri katolikoa
da, hala ere herrikoek
askatasuna dute beste
erlijioetan fedea izateko.
•Herri askotan aurki
ditzakegu
antzinako, ohitura
mayak herritaren
ohiturak.
• Marinba perkusio-
instrumentu bat da.
Tamaina
desberdinetako
taula argal serie bat
dauka.
•Marinbatik
Guatemalako
soinurik
ezagunenak
ateratzen dira.
Guatemalak 14
jantzi tipiko ditu.
Guatemalako
artisautza
buztina, ehuna
eta kolorean
oinarritutakoa
dago.
Plater
bakoitzean
zapore ugari
nabaritzen
dira.
Herri guztiek bere zaindariaren
eguna ospatzen dute.
Horretarako dantzak eta
hainbat gizarte-ekitaldi
antolatzen dituzte.
Parque Arqueológico Tikal. La Antigua Guatemala
Hego Amerikako ipar-
mendebaldean
kokatuta dago.
Inguruan bi ozeano
daude:
• Ozeano Barea
mendebaldean.
• Ozeano Atlantikoa
iparraldean.
Colombia:
Kolonbiako Soncocho
platera da ezagunena.
Osagaiak:
1. Perexila
2. Oiloa
3. Banana heldu
4. Yuka
5. Aguakatea
6. Gatza
Gabriel García Márquez idazlea da.
Bere obrarik nagusienak dira :
-Cien años de soledad
-Crónica de una muerte anunciada
Pedro Botero
margolaria eta
eskultorea da.
Bogota Colombiako hiribura :
• Oso handia da.
• Bertako klima euritsua da.
•Trafiko asko dago eta
horregatik nahiko kutsatuta
dago.
•San Luis Velaran
Bogotako patroia da.
* Karibean garatutako musika
eta dantzan du jatorria
* Latino generoan oinarrituta
dago.
*Saltsa du izena.
Kolonbia Hego Amerikako ipar-
mendebaldean dagoen
estatua da, bigarren
populatuena dena Brasil
ondoren eta laugarren
handiena Brasil, Argentina
eta Peruren ondoren.
Kostaldeak bi ozeanotan
ditu, Ozeano Barea
mendebaldean eta Ozeano
Atlantikoa (Karibe itsasoa)
iparraldean.
Kolonbiako biztanleriaren bataz-bestekoa 42.954.279 da.
Kolombiar klima oso erregularra da urtean zehar ,herrialdea
Kantzer Tropikoan dagoelako. Leku menditsuetan izan
ezik,non 1000metrotan 6ºC-tara jaisten dira.
1200 arrainako espezie.Kolonbia bigarrena da tximeleta
aniztasunean:3000 familia eta 14 espezie eta
koleopteroko 250000aniztasuna.Lehenengoa
anfibioetan 30% dortokako espezieak eta 25%
kokodriloko espezieak, gainera 222 sugeko espezieak.
Bogotá Kolonbiako
hiriburua eta hiririk
handiena da.
Cundinamarca
departamenduko
hiriburua da halaber.
Herrialdeko erdialdean
dago
kokatuta, Andeetako
ekialdean. Itsas-
mailatik 2.640 metrotan
dago kokatuta.
Nerea merino
KokapenaPeru Hego Amerikako mendebaldeko estatua da, Andeak eta Ozeano Barearen artean kokatua. Iparraldean Ekuadorrekin eta Kolonbiarekin egiten du muga, ekialdean Brasilekin eta mendebaldean Ozeano Barearekin.
Biztanleria
Zenbatespena: 29.180.900.
Errolda: 28.220.764
Dentsitatea: 22 biztanle km2
Klima
Kostalde zentralak eta herriaren hegoaldeak basamortuko klima subtropikal edo idor bat aurkezten du, batez besteko tenperatura 18 °c izanik eta prezipitazioak 150mm urte batean, Humboldten hotz itsasoaren ekintzagatik. Ordea, iparraldeko kostaldeak klima tropikala dauka, itsaso tropikalaren eraginez, 24 °c temperaturaren gainetik eta euria udan.
FaunaFauna oso era askotako dago, intsekturik txikienetik jaguarra edota puma bezalako ugaztun handienetaraino. Dortokak, sugeak eta kaimanak bezalako narrastiak ere badaude, eta baina era eta lumaje guztietako txoriak ere.
LandaretzaLandare espezien ugaritasuna hain handia da, ezinezkoa da denak kontatzea. 3.666 bat espezie omen daude.
Oihan amazonikoa lurreko basoen hamarrena da. Arnasten dugun airea Amazonian garbitzen da gehienbat.
Peruko puntu geografikorik inportanteena.
XV. mendean harriz eraikitako llaqta bat da , Andeetako herrixka inka zahar bat. Llaqta hau Machu Picchu eta Huayna Picchu mendiak lotzen dituen harrizko muinoan kokatzen da.
Mikel Gutiérrez,
Iker Pérez y
Pablo Diez.
Peruko musika mendeetan
zehar lortutako fusioa da.
Peruar musikaren genero
asko agertzen dira: andetarra,
amazoniarra eta kreola.
Hauek Peruko kostalde,
Peruko mendilerro eta
Peruko Amazonian
sailkatu ahal dira.
Perun futbola, boleibola, tenisa eta tiroa
da.
Gaztelania hizkuntza ofizial eta nagusia da herrialde osoan.
Halaber, hitz egiten dira:
-Kitxua: Perun, Bolivian (Cochabamba, Chuquisaca, Potosi, La Paz eta Oruro departamenduetan nagusiki) eta Kolonbian (Putumayo eta Nariño departamenduetan).
-Aimara: Bolivian (La Paz eta Oruro), Perun (Puno, Tacna eta Moquegua eta Txilen (Tarapaca).
Peruko sukaldaritza munduko
aberatsenetakoa da,
bertako platerrak
(491 gutxi gora behera)
tipikoak baitira mundu
osoan.
Txinako, Indiako eta
Frantziako sukaldaritza
berdintzen ditu jakitun
batzuek esaten dutenez.
Perun, hezkuntza-sistemak oinarrizko hiru maila ditu: hasierako heziketa, lehen heziketa eta bigarren mailako heziketa. Heziketa nagusia unibertsitateetan egin ahal da, institutu nagusietan, teknologikoetan, pedagogikoetan...
Unibertsitateetara sartzeko
behar-beharrezko da onarpenaren
azterketa bat ematea, baina honen
zailtasuna unibertsitatearen
araberakoa da.
Peruar sozietateak haren
garapen autonomoa izan
zuen mende askotan zehar.
Denbora primitiboetan hasia eta
espainieren heltzearekin
bukatzean.
Poligamiak bi forma desberdin aurkezten ditu: poliandria eta poliginia.
Poliandrika: emakumearen elkartasuna da zenbait gizonekin.
Poliginia: elkartasun honek kausa ekonomiko bat du. emakumeak lan onuragarri eta gogorrak egiten ditu. horrelako zirkunstantzietan, emazte berri bakoitzak faktore bat esan nahi.
Herrien haurrak adin goiztiarretik
lan egunkariei egiten
zituzten, haurrei txoriak heizatzen
erakusten zieten habailekin.
•Bolivia Hego Amerika erdialdeko estatu itsasgabea da.
•Mugak: Brasilekin ipar eta ekialdean, Paraguai eta Argentinarekin hegoaldean, eta Peru eta Txilerekin mendebaldean
•Izena Simon Bolibar Ameriketako askatzailearen omenez.
•Hiriburu konstituzionala Sucre , gobernuaren egoitza La Paz.
•Hiri handiena eta ekonomia indartsuena duena Santa Cruz
•Boliviak 1.098.581 Km2 azalera du eta 9 milioibiztanle baino gehiago
•%40a landa-guneanbizi da
•Populazioaren bizi-itxaropena 60 urtekoada
•Bertako etxebizitzen%70-ek ez dituztebermatuta oinarrizkobaldintzak
•Klima tropikala da eta oihana da nagusi.
•Azaleraren zati handi bat Amazonasen dago
•Klima aldetik zoragarria; epela eta euritsua.
•Bere lautada tipikoa altiplanoa.
•Tenperatura orokorra 12º-koa.
•Lama ugaridaude, edertoegokitzen dirahotzetan eta haragiaeta artilea ematendute
•Herri guztietakoplazetan ikus daitezkeanimalia saltarin, gris ugari hauek eta edozein baldintzetaraohitzen dira
•Boliviakobaldintzak direlaeta, 2000 zuhaitzdesberdin bainogehiago daude
•Landareespezie askoaurki ditzakeguleku gehienetan.
Miren
Endika
Iñigo
Edgar
-Quechua %28ak hitz egiten du.
-Aymara %18ak
-Guaraní %1ak
Era askotakoa da, Arabia eta Europatik eratorria:
Lehen ezkuntzan 1.600.000 gazte daude.Emakumeak ez dira eskolara ia joaten gizonak baino.3 motatako nibel daude:
-Haur hezkuntza.-Lehen hezkuntza.-bigarren hezkuntza-nagusien hezkuntza.
-Familiak migratu behar izaten dute lan eta baliabideen bila.
-Gazteak laster hasten dira lan egiten.
Festak:Urte Berria, ihauteriak, itsasoaren eguna, aste Santua, Corpus Christi, besteak beste.
Ezkontzak:Gizonak 20-25 urterekin ezkontzen dira eta emakumea 19-23 urteekin.Boliviano gutxik ordaindu dezakete ezkontza bat .
Erlijioa: • %78a katolikoa, erromatarra
eta apostolikoa da.• Gizartearen %19a protestantea.• 280 organizazio ez katoliko
daude: menonitak, luteranoak, adbentistak, bautistak, pentecostaleak, metodistak, mormoiak…
• Erlijio indigenak ere badaude.
Instrumentuak:-Zona ozidentalean: Zampoña, Siku, Quena, Tarka, Pinkillo, Tambor, Charango.Zona orientalean: Guitarra, Pinguyo (taucaratxirula mota bat), Bombo, Violíneta Arpa.Dantzak:-Ilargi eta eguzki dantza.-Bake dantza.-Maskaratu dantzak.-Caporal dantzak.-Morenada dantzak.
• Euskal Herria Europako herrialdea da. Pirinio mendien mendebaldean kokatua, Frantzia eta Espainiaren arteko muga egiten duen mendilerroan, eta Bizkaiko golkorantz zabaltzen dena.
Biztanleri dentsitate handia du: 136,6 biztanle km2
bakoitzeko.
Dentsitate handienak Bizkaiko eta Gipuzkoako kostaldean daude eta bigarren mailan Arabako eta Nafarroako hiriburuetan.
Kostaldeko inguruan, Lapurdin turismoa, egoitzak eta merkataritza dira nagusi. Zuberoan eta Nafarroa Beherean, berriz, nekazaritza jarduerak.
Euskal herrian mota askotako ekosistemak desberdintzen dira:
• Artadia
• Hareatza
• Hariztia
• Harkaiztia
•Ilarako basoa
• Labarrak
• Larrea
• Padura
•Pinu saila
•Pagadia
• Faunari dagokionez aberastasun handia dugula esan dezakegu:-Ornodunak: ez dugu beste munduko ondarerik, baina aberastasuna nolabait neurtzearren, bertako faunaren espezie-kopurua azter genezake: ur gezetako 26 arrain eta askoz ere itsas-arrain gehiago, 17 anfibio, 26 narrasti, 190 bat hegazti-espezie, eta 70 ugaztun-espezie inguru topa ditzakegu.
-Ornogabeak: milaka espezie ditugu eta zenbait talde oraindik sakon aztertu ez diren arren, endemikoak diren espezie-mordoska deskribatu da jadanik.
Euskal Herrian, itsasaldeko klima atlantikoaeta klima mediterranearra dira nagusiak.
Horren inguruan lau klima-eskualde bereizten dira:
• Atlantikoa
• Mediterranear-kontinentala
• Atlantiko eta
mediterranearraren
arteko trantsiziokoa.
• Mendialdekoa.
GURE HIZKUNTZA:
Euskara batua Euskaltzaindiak proposatutako euskara eredu batua da, 1968ko urriaren 3tik 5era Euskaltzaindiak Arantzazuko Batzarrean (Oñatin) abiatu zen batasun aurrerabidetik sortua. Euskalkien arteko elkar-ulertze arazoak gainditzeko eta hainbat alorretan hizkuntza arautu baten beharrari erantzuteko sortu zen.
XXl. MENDEA:
-Mendebaldeko euskalkia
edo bizkaiera
-Erdialdeko euskalkia edo
gipuzkera
-Nafar-lapurtar euskalkia
-Nafar euskalkia
-Zuberotar euskalkia
GALDUAK:
-Ekialdeko nafar
euskalkia
-Hegoaldeko goi nafarrera
-Arabako euskara
Egileak: Iker Méndez, Paula Fraile,Jon Garai eta Sergio Hernández