PERÚ

GUATEMALAEUSKAL HERRIA

BOLIVIA

EZ DIO AXOLA

Ez dio axola neska ala mutila zaren, beltza ala zuria zaren,nire hezkuntza ondo ulertzen duzu eta nik zurea.

Ez dio axola nondik zatozen, edo non jaioa zaren.

Ez dio axola zuregurasoak lehendik hemen bizi izan ziren.

Ez dio axola guk biok sinesmen ezberdinak ditugun.

Hortik ez dio ezerk axola.

Ez baitugu ezberdintasunak diskriminazio bilakaraziko.

Ezberdintasunak aberasgarri zaizkigulako.

Gure patua elkarrekin bizitzea delako.

Eta elkar ulertuko dugu.Ekarri bosteko hori.Elkar ulertuko dugu.

MUNDURA!

ZABALDU

Bere geografía fisikoa gehienen bat menditsua da.Ozeano Barean hondartza leunak dauzka eta lautadak iparraldean .

Bere jarrera ekologikoagatik bioaniztasun handia du.Eskualdeko turismo-gune erakargarrienetako bat da. Paisaia eta klima ugari dauzka eta, horrela flora eta fauna aberatsa ditu.

Gutxi gorabehera Guatemala lurraldea, bi herenetan mendiz osatuta dago horietako askok jatorri bolkanikoa dute.

Herrialdeko tontor rikgaraiena Tajumulco sumendiada(4,220 m).

Laba ibaiak herrialdeko leku batzuetatik ikus daitezke. Guatemalako ibairik luzeena: Motagua da.

Hiri handi gehienak hegoaldean kokatuta daude.Hiri nagusiaK: Guatemala , Quetzaltenango eta Escuintla dira. Izabal laku handia da Karibeko kostaldetik gertu dagoena.

Ozeano Bareko kostaldeko guneetan izan ezik ,

Guatemala gehienbatmenditsua da, klima tropikal epelarekin.

Guatemala iparraldeko hemisferio subtropikal eskualdean kokatuta dagoenherrialde bat da. Bere azaleramenditsua da 60%-an .

Mendi sistemak bieskualdetan banatzenditu isurialdehídrografikoak:

• Ozeano barea

• Ozeano Atlantikoa

Guatemalan Klima mota aska bereizten dira.

• Erdialdeko Mesetan nahiko epela da. Batezbesteko tenperatura 15º-koa da, urte osoan.

• Klima tropikala: Kostaldeetan

• Kosta atlantikoan hezetasun handia dago OzeanoBarearekin konparatuz gero.

• Guatemalako hizkuntza ofiziala

gaztelania da.

• Beste hizkuntz asko ere badaude guztira

21 hizkuntza ditu.

• Ezagunena K’iche da.

• Mama Nan Ama

• Papá Tat Aita

• Hija Mi’al Alaba

• Hijo Alk’wa’l Semea

• Abuela Ati’t Amama

• Abuelo Mam Aitite

• Comida Rakil Janaria

• Agua Ja’ Ura

• Dios Ajaw Jauna

•Gehienean herri katolikoa

da, hala ere herrikoek

askatasuna dute beste

erlijioetan fedea izateko.

•Herri askotan aurki

ditzakegu

antzinako, ohitura

mayak herritaren

ohiturak.

• Marinba perkusio-

instrumentu bat da.

Tamaina

desberdinetako

taula argal serie bat

dauka.

•Marinbatik

Guatemalako

soinurik

ezagunenak

ateratzen dira.

Guatemalak 14

jantzi tipiko ditu.

Guatemalako

artisautza

buztina, ehuna

eta kolorean

oinarritutakoa

dago.

Plater

bakoitzean

zapore ugari

nabaritzen

dira.

Herri guztiek bere zaindariaren

eguna ospatzen dute.

Horretarako dantzak eta

hainbat gizarte-ekitaldi

antolatzen dituzte.

Parque Arqueológico Tikal. La Antigua Guatemala

Hego Amerikako ipar-

mendebaldean

kokatuta dago.

Inguruan bi ozeano

daude:

• Ozeano Barea

mendebaldean.

• Ozeano Atlantikoa

iparraldean.

Colombia:

Kolonbiako Soncocho

platera da ezagunena.

Osagaiak:

1. Perexila

2. Oiloa

3. Banana heldu

4. Yuka

5. Aguakatea

6. Gatza

Gabriel García Márquez idazlea da.

Bere obrarik nagusienak dira :

-Cien años de soledad

-Crónica de una muerte anunciada

Pedro Botero

margolaria eta

eskultorea da.

Bogota Colombiako hiribura :

• Oso handia da.

• Bertako klima euritsua da.

•Trafiko asko dago eta

horregatik nahiko kutsatuta

dago.

•San Luis Velaran

Bogotako patroia da.

* Karibean garatutako musika

eta dantzan du jatorria

* Latino generoan oinarrituta

dago.

*Saltsa du izena.

Kolonbia Hego Amerikako ipar-

mendebaldean dagoen

estatua da, bigarren

populatuena dena Brasil

ondoren eta laugarren

handiena Brasil, Argentina

eta Peruren ondoren.

Kostaldeak bi ozeanotan

ditu, Ozeano Barea

mendebaldean eta Ozeano

Atlantikoa (Karibe itsasoa)

iparraldean.

Kolonbiako biztanleriaren bataz-bestekoa 42.954.279 da.

Kolombiar klima oso erregularra da urtean zehar ,herrialdea

Kantzer Tropikoan dagoelako. Leku menditsuetan izan

ezik,non 1000metrotan 6ºC-tara jaisten dira.

1200 arrainako espezie.Kolonbia bigarrena da tximeleta

aniztasunean:3000 familia eta 14 espezie eta

koleopteroko 250000aniztasuna.Lehenengoa

anfibioetan 30% dortokako espezieak eta 25%

kokodriloko espezieak, gainera 222 sugeko espezieak.

Bogotá Kolonbiako

hiriburua eta hiririk

handiena da.

Cundinamarca

departamenduko

hiriburua da halaber.

Herrialdeko erdialdean

dago

kokatuta, Andeetako

ekialdean. Itsas-

mailatik 2.640 metrotan

dago kokatuta.

Nerea merino

KokapenaPeru Hego Amerikako mendebaldeko estatua da, Andeak eta Ozeano Barearen artean kokatua. Iparraldean Ekuadorrekin eta Kolonbiarekin egiten du muga, ekialdean Brasilekin eta mendebaldean Ozeano Barearekin.

Biztanleria

Zenbatespena: 29.180.900.

Errolda: 28.220.764

Dentsitatea: 22 biztanle km2

Klima

Kostalde zentralak eta herriaren hegoaldeak basamortuko klima subtropikal edo idor bat aurkezten du, batez besteko tenperatura 18 °c izanik eta prezipitazioak 150mm urte batean, Humboldten hotz itsasoaren ekintzagatik. Ordea, iparraldeko kostaldeak klima tropikala dauka, itsaso tropikalaren eraginez, 24 °c temperaturaren gainetik eta euria udan.

FaunaFauna oso era askotako dago, intsekturik txikienetik jaguarra edota puma bezalako ugaztun handienetaraino. Dortokak, sugeak eta kaimanak bezalako narrastiak ere badaude, eta baina era eta lumaje guztietako txoriak ere.

LandaretzaLandare espezien ugaritasuna hain handia da, ezinezkoa da denak kontatzea. 3.666 bat espezie omen daude.

Oihan amazonikoa lurreko basoen hamarrena da. Arnasten dugun airea Amazonian garbitzen da gehienbat.

Peruko puntu geografikorik inportanteena.

XV. mendean harriz eraikitako llaqta bat da , Andeetako herrixka inka zahar bat. Llaqta hau Machu Picchu eta Huayna Picchu mendiak lotzen dituen harrizko muinoan kokatzen da.

Mikel Gutiérrez,

Iker Pérez y

Pablo Diez.

Peruko musika mendeetan

zehar lortutako fusioa da.

Peruar musikaren genero

asko agertzen dira: andetarra,

amazoniarra eta kreola.

Hauek Peruko kostalde,

Peruko mendilerro eta

Peruko Amazonian

sailkatu ahal dira.

Perun futbola, boleibola, tenisa eta tiroa

da.

Gaztelania hizkuntza ofizial eta nagusia da herrialde osoan.

Halaber, hitz egiten dira:

-Kitxua: Perun, Bolivian (Cochabamba, Chuquisaca, Potosi, La Paz eta Oruro departamenduetan nagusiki) eta Kolonbian (Putumayo eta Nariño departamenduetan).

-Aimara: Bolivian (La Paz eta Oruro), Perun (Puno, Tacna eta Moquegua eta Txilen (Tarapaca).

Peruko sukaldaritza munduko

aberatsenetakoa da,

bertako platerrak

(491 gutxi gora behera)

tipikoak baitira mundu

osoan.

Txinako, Indiako eta

Frantziako sukaldaritza

berdintzen ditu jakitun

batzuek esaten dutenez.

Perun, hezkuntza-sistemak oinarrizko hiru maila ditu: hasierako heziketa, lehen heziketa eta bigarren mailako heziketa. Heziketa nagusia unibertsitateetan egin ahal da, institutu nagusietan, teknologikoetan, pedagogikoetan...

Unibertsitateetara sartzeko

behar-beharrezko da onarpenaren

azterketa bat ematea, baina honen

zailtasuna unibertsitatearen

araberakoa da.

Peruar sozietateak haren

garapen autonomoa izan

zuen mende askotan zehar.

Denbora primitiboetan hasia eta

espainieren heltzearekin

bukatzean.

Poligamiak bi forma desberdin aurkezten ditu: poliandria eta poliginia.

Poliandrika: emakumearen elkartasuna da zenbait gizonekin.

Poliginia: elkartasun honek kausa ekonomiko bat du. emakumeak lan onuragarri eta gogorrak egiten ditu. horrelako zirkunstantzietan, emazte berri bakoitzak faktore bat esan nahi.

Herrien haurrak adin goiztiarretik

lan egunkariei egiten

zituzten, haurrei txoriak heizatzen

erakusten zieten habailekin.

http://www.deviajesbaratos.com/wp-content/uploads/2010/09/viajes-baratos-bolivia.jpg

•Bolivia Hego Amerika erdialdeko estatu itsasgabea da.

•Mugak: Brasilekin ipar eta ekialdean, Paraguai eta Argentinarekin hegoaldean, eta Peru eta Txilerekin mendebaldean

•Izena Simon Bolibar Ameriketako askatzailearen omenez.

•Hiriburu konstituzionala Sucre , gobernuaren egoitza La Paz.

•Hiri handiena eta ekonomia indartsuena duena Santa Cruz

•Boliviak 1.098.581 Km2 azalera du eta 9 milioibiztanle baino gehiago

•%40a landa-guneanbizi da

•Populazioaren bizi-itxaropena 60 urtekoada

•Bertako etxebizitzen%70-ek ez dituztebermatuta oinarrizkobaldintzak

•Klima tropikala da eta oihana da nagusi.

•Azaleraren zati handi bat Amazonasen dago

•Klima aldetik zoragarria; epela eta euritsua.

•Bere lautada tipikoa altiplanoa.

•Tenperatura orokorra 12º-koa.

•Lama ugaridaude, edertoegokitzen dirahotzetan eta haragiaeta artilea ematendute

•Herri guztietakoplazetan ikus daitezkeanimalia saltarin, gris ugari hauek eta edozein baldintzetaraohitzen dira

•Boliviakobaldintzak direlaeta, 2000 zuhaitzdesberdin bainogehiago daude

•Landareespezie askoaurki ditzakeguleku gehienetan.

Miren

Endika

Iñigo

Edgar

-Quechua %28ak hitz egiten du.

-Aymara %18ak

-Guaraní %1ak

Era askotakoa da, Arabia eta Europatik eratorria:

Lehen ezkuntzan 1.600.000 gazte daude.Emakumeak ez dira eskolara ia joaten gizonak baino.3 motatako nibel daude:

-Haur hezkuntza.-Lehen hezkuntza.-bigarren hezkuntza-nagusien hezkuntza.

-Familiak migratu behar izaten dute lan eta baliabideen bila.

-Gazteak laster hasten dira lan egiten.

Festak:Urte Berria, ihauteriak, itsasoaren eguna, aste Santua, Corpus Christi, besteak beste.

Ezkontzak:Gizonak 20-25 urterekin ezkontzen dira eta emakumea 19-23 urteekin.Boliviano gutxik ordaindu dezakete ezkontza bat .

Erlijioa: • %78a katolikoa, erromatarra

eta apostolikoa da.• Gizartearen %19a protestantea.• 280 organizazio ez katoliko

daude: menonitak, luteranoak, adbentistak, bautistak, pentecostaleak, metodistak, mormoiak…

• Erlijio indigenak ere badaude.

Instrumentuak:-Zona ozidentalean: Zampoña, Siku, Quena, Tarka, Pinkillo, Tambor, Charango.Zona orientalean: Guitarra, Pinguyo (taucaratxirula mota bat), Bombo, Violíneta Arpa.Dantzak:-Ilargi eta eguzki dantza.-Bake dantza.-Maskaratu dantzak.-Caporal dantzak.-Morenada dantzak.

• Euskal Herria Europako herrialdea da. Pirinio mendien mendebaldean kokatua, Frantzia eta Espainiaren arteko muga egiten duen mendilerroan, eta Bizkaiko golkorantz zabaltzen dena.

Biztanleri dentsitate handia du: 136,6 biztanle km2

bakoitzeko.

Dentsitate handienak Bizkaiko eta Gipuzkoako kostaldean daude eta bigarren mailan Arabako eta Nafarroako hiriburuetan.

Kostaldeko inguruan, Lapurdin turismoa, egoitzak eta merkataritza dira nagusi. Zuberoan eta Nafarroa Beherean, berriz, nekazaritza jarduerak.

Euskal herrian mota askotako ekosistemak desberdintzen dira:

• Artadia

• Hareatza

• Hariztia

• Harkaiztia

•Ilarako basoa

• Labarrak

• Larrea

• Padura

•Pinu saila

•Pagadia

• Faunari dagokionez aberastasun handia dugula esan dezakegu:-Ornodunak: ez dugu beste munduko ondarerik, baina aberastasuna nolabait neurtzearren, bertako faunaren espezie-kopurua azter genezake: ur gezetako 26 arrain eta askoz ere itsas-arrain gehiago, 17 anfibio, 26 narrasti, 190 bat hegazti-espezie, eta 70 ugaztun-espezie inguru topa ditzakegu.

-Ornogabeak: milaka espezie ditugu eta zenbait talde oraindik sakon aztertu ez diren arren, endemikoak diren espezie-mordoska deskribatu da jadanik.

Euskal Herrian, itsasaldeko klima atlantikoaeta klima mediterranearra dira nagusiak.

Horren inguruan lau klima-eskualde bereizten dira:

• Atlantikoa

• Mediterranear-kontinentala

• Atlantiko eta

mediterranearraren

arteko trantsiziokoa.

• Mendialdekoa.

GURE HIZKUNTZA:

Euskara batua Euskaltzaindiak proposatutako euskara eredu batua da, 1968ko urriaren 3tik 5era Euskaltzaindiak Arantzazuko Batzarrean (Oñatin) abiatu zen batasun aurrerabidetik sortua. Euskalkien arteko elkar-ulertze arazoak gainditzeko eta hainbat alorretan hizkuntza arautu baten beharrari erantzuteko sortu zen.

XXl. MENDEA:

-Mendebaldeko euskalkia

edo bizkaiera

-Erdialdeko euskalkia edo

gipuzkera

-Nafar-lapurtar euskalkia

-Nafar euskalkia

-Zuberotar euskalkia

GALDUAK:

-Ekialdeko nafar

euskalkia

-Hegoaldeko goi nafarrera

-Arabako euskara

Egileak: Iker Méndez, Paula Fraile,Jon Garai eta Sergio Hernández