· Web viewUNITATE DIDAKTIKOA: Zelula eta organismo zelulaniztunak OINARRIZKO GAITASUNAK...

IKASGELAKO PROGRAMAZIOA – Biologia eta Geologia 3. DBH

Biologia eta Geologia 3. DBH giltza

IKASGELAKO PROGRAMAZIOA:Unitate didaktikoen programazioa

© giltza 1

EUSKADI

LEGE-GORDAILUA: B-11583-2012

IKASGELAKO PROGRAMAZIOA – Biologia eta Geologia 3. DBH

AURKIBIDEA

Unitatea Orria1. unitatea: Zelula eta organismo zelulaniztunak 3

2. unitatea: Nutrizioa 17

3. unitatea: Elikadura 31

4. unitatea: Erlazioa: zentzumenak eta nerbio-sistema 45

5. unitatea: Erlazioa: lokomozio- aparatua eta sistema endokrinoa 59

6. unitatea: Ugalketa eta sexualitatea 73

7. unitatea: Gizakien osasuna 87

8. unitatea: Kanpo-jarduera geologikoa 101

9. unitatea: Planetako baliabideak 115

Unitateko oinarrizko gaitasunen ebaluazio-errubrika I

Hiruhileko oinarrizko gaitasunen ebaluazio-errubrika XII

© giltza 2

IKASGELAKO PROGRAMAZIOA – Biologia eta Geologia 3. DBH – 01. Unitate Didaktikoa

01. UNITATE DIDAKTIKOA: Zelula eta organismo zelulaniztunakOINARRIZKO GAITASUNAK ADIERAZLEAK HELBURU DIDAKTIKOAK EBALUAZIO-IRIZPIDEAK

Zientzia-, teknologia- eta osasun-kulturarako gaitasuna (ZTO)• Zelularen morfologia eta

organismoen antolakuntza-mailak ezagutzea.

• Zelularen morfologia eta organismoaren antolakuntza-maila ezagutzen ditu.

• Zelula izaki bizidunen oinarrizko egitura- eta antolaketa-unitatea dela ulertzea.

• Zelula eukariotikoen morfologia eta bizi-funtzioak aztertzeko teknikak deskribatzea.

• Zelularen espezializazioa ehunak, organoak eta aparatuak edo sistemak sortzearen arrazoia dela ohartzea.

• Zelularen morfologia deskribatzea eta organulu garrantzitsuenen funtzionamendua azaltzea.

• Zelula eukariotikoaren bizi-funtzioak azaltzea, eta ugaltze-funtzioaren kasuan, zatiketa zelularra eta interfase zelularra bereiztea.

• Organismo zelulaniztunen espezializazio zelularra azaltzea.

Matematikarako gaitasuna (M)• Luzera-unitateak erabiltzea

zelulak neurtzeko.

• Luzera-unitateak erabiltzen ditu zelulak neurtzeko.

• Zelulen tamainaren dimentsioak ezagutzea.

• Zelulen tamaina eta izaki bizidunena erlazionatzea.

Ikasten ikasteko gaitasuna (II)• Ikasitakoa aplikatzea zelulak

mikroskopioaren bitartez aztertzean.

• Ikasitakoa aplikatzen du zelulak mikroskopioaren bitartez aztertzean.

• Mikroskopio optikoa erabiltzea zelula epitelialen behaketarako.

• Prestakinak atontzen jakitea, eta zelula epitelialen behaketa egitea.

Norberaren autonomiarako eta ekimenerako gaitasuna (AE)• Ekimena erakustea esperimentu

errazak egitean eta informazioa bilatzean.

• Ekimena dauka esperimentu errazak egiteko eta informazioa bilatzeko.

• Mikroskopio optikoa erabiltzea zelula epitelialen behaketarako.

• Zelula eta zenbait organismo mikroskopio optikoz behatzeko jakin-mina.

© giltza 3


EDUKIAK

K P B

• Zelula, izaki bizidunen oinarrizko unitatea.• Zelulen behaketa-metodoak: mikroskopioa.

Neurketa-unitate mikroskopikoak: mikrometroa eta angstroma.

• Teoria zelularra.• Zelula eukariotikoaren egitura.• Animalia-zelularen osagaiak eta organuluak.• Zelularen bizi-funtzioak.• Zatiketa zelularra: mitosia eta zitozinesia.• Izaki bizidunen antolaketa zelularra: izaki

zelulabakarrak eta izaki zelulaniztunak.• Zelulen ehunak, organoak eta sistemak.• Organismoaren bizi-funtzioak.• Nutrizio-, erlazio- eta ugaltze-funtzioetan parte

hartzen duten sistemak eta organoak.• Zelula epitelialen ezaugarriak.

• Prestakinak atontzea.• Zelulak neurtzeko erabiltzen diren unitateak

eta behaketarako handipen kopurua kalkulatzea.

• Animalia-zelularen organuluen irudiak ulertzea.

• Mitosiaren faseen irudiak ulertzea.• Mikroskopioz lorturiko irudietan ehun motak

identifikatzea.• Bizi-funtzioetan parte hartzen duten sistemen

irudiak interpretatzea.• Gai zientifikoei buruz hitz egiteko eta idazteko

gaitasuna izatea, eta hiztegi egokia erabiltzea.• Zelula epitelialen prestaketak egitea

mikroskopio-behaketarako.• Zelula epitelialen ezaugarrien behaketa

egitea, eta ezaugarri horiek identifikatzea.

• Mikroskopioaren aurrerapen teknologikoak zelularen azterketan izan duen funtsezko eragina estimatzea.

• Zelularen organuluen funtzionamenduaz jakin-mina izatea.

• Mitosiak zatiketa zelularrean duen garrantzia balioestea.

• Espezializazio zelularraren garrantzia balioestea.

• Giza gorputzeko sistema bakoitzaren eginkizunez jakin-mina izatea.

• Laborategia eta laborategiko tresnak erabiltzeko arauak kontuan hartzea, eta laborategiko segurtasun-arauak errespetatzea.

• Saiakuntzak eta txostenak zuzen egiteko ardura.

© giltza 4


IKASTEKO JARDUERAK

1. Zelula eta zelularen azterketa.• Zelula baten neurriak milimetrotan eta angstrometan kalkulatu.• Neuronen irudi baten handipenak kalkulatu.• Prestakin bat atontzeko eta behatzeko urratsak azaldu.• Lagina argiztatzeko eta fokatzeko erabiltzen diren mikroskopio optikoaren atalak identifikatu.2. Zelularen morfologia.• Zelula eukariotikoaren ezaugarriak azaldu.• Nukleoaren osagaiak bereizi, eta DNA eta kromosomak erlazionatu.• Mintz plasmatikoaren, mitokondrien, erribosomen eta Golgiren aparatuaren funtzioak deskribatu.3. Zelularen funtzioak.• Nutrizioaren funtzioa zer den azaldu.• Nutrizio heterotrofoa deskribatu eta nutrizio autotrofoari buruzko informazioa bilatu, bi nutrizio motak alderatzeko.• Arnasketa zelularraren garrantzia azaldu.• Animalia-zelulen erlazio-mekanismo bat azaldu.• Flageloak, zilioak eta pseudopodoak definitu.• Zatiketa zelularraren faseak azaldu, eta interfase zelularrean zer gertatzen den deskribatu.• Zerrenda bateko hitzak bizi-funtzio batekin erlazionatu, eta horren arrazoiak eman.4. Organismo zelulaniztunak.• Organismo zelulaniztunetako zelulak nola antolatzen diren azaldu.• Funtzio batzuk zer ehuni dagozkien aipatu.5. Gizakia eta gizakiaren bizi-funtzioak.• Organismoaren organo eta atal batzuk sailkatu, zer bizi-funtziorekin duten zerikusia aztertuta.Ikertu: Zelula epitelialen behaketa.• Behatutako zelulak marraztu eta egiturak identifikatu.• Zelulen forma eta funtzioa erlazionatu.• Metileno-urdinak zer egitura tindatzen dituen azaldu.• Gaiaz gogoeta eginda, giza laginak eskuztatzean begiratu beharreko neurriak azaldu.

MEDIATEKA• Zelula jarduera interaktiboa; zelularen morfologia eta funtzioak aztertzeko jarduera.• Gram tindaketa altxor-bilaketa; jardueran zehar Gram tindaketa zer den eta zertan datzan aztertuko da.

© giltza 5


BESTE JARDUERA BATZUK

HASIERAKO EBALUAZIOATalde handian• Erantzun atalean agertzen diren jarduerak burutu, aurretiazko ezagutzak birgogorarazteko.• Unitateko kontzeptuak aztertu, kontzeptu nagusiak zein diren jakiteko.

MOTIBAZIOA

Talde handianUnitatearen hasieran dagoen argazkia aztertu eta horren harira jardun:• Argazkia zelula bati ala zelula multzoari dagokio? Nola deitzen zaio zelulen multzoari?• Zer tresnaren bidez egiten dugu zelulen behaketa? Luparekin gauza bera ikusiko al genuke?• Mikroskopioz behatu aurretik, zer egin behar da lagina prestatzeko? Zure ustez, prestakin

horretako zelulak bizirik al daude?• Behatu, arretaz, irudiari. Zenbat zelula mota ikusten dituzu? Zergatik daude tamaina eta forma

desberdineko zelulak?

OINARRIZKO GAITASUNAK

OINARRIZKO GAITASUNAK SISTEMATIKOKI LANTZEKO JARDUERAK• Hainbat zelularen tamainak metrotan adierazi, eta ordena hazkorrean ordenatu.• Zelula horietako bakoitzak giza gorputzean duen funtzioa zein den esan.• Begi bistaz duten egitura deskribatu, eta gainerakoak ikusteko behar den tresna zein den aipatu.

OSAGARRIAK• Mikroskopiaren garapenari buruzko testu errazak irakurri, hasierako prototipoetatik gaur eguneko

mikroskopio optikoetaraino.• Testu-iruzkina: Zelula ama etikoak lortu nahian.

© giltza 6



ANIZTASUNAREN TRATAERA

SENDOTZEA ZABALTZEA

Ikaslearen liburua• Zelula eta haren ikerketa: 9. orriko 2. jarduera.• Zelularen egitura: 11. orriko 5. eta 7.

jarduerak.• Zelularen funtzioak: 13. eta 15. orrietako 8.,

9., 12. eta 15. jarduerak.• Organismo zelulaniztunak: 17. orriko 16.

jarduera.

Material osagarria• Zelularen egitura: 1. sendotze-fitxako 1., 2., 3.

eta 4. jarduerak (9. or.).• Zelularen funtzioak: 2. sendotze-fitxako 1., 2.

eta 3. jarduerak.

Ikaslearen liburua• Organismo zelulaniztunak: 20. orriko 27.

jarduera; 21. orriko Gehiago jakiteko jarduera.• Gizakia eta bizi-funtzioak: 17. orriko 17.

jarduera.

Material osagarria• Zelularen egitura: 1. zabaltze-fitxako 2.

jarduera (13. or.).• Zelularen funtzioak: 1. zabaltze-fitxako 1.

jarduera (13. or.); 2. zabaltze-fitxako 1., 2. eta 3. jarduerak (15. or.).

© giltza 7



EBALUAZIOA UNITATEARENA OINARRIZKO GAITASUNENA

Ikaslearen liburuaMikroskopioaren elementuak atal mekanikoan edo atal optikoan kokatu, eta lagin bat aztertzeko handipenak nola kalkulatzen diren azaldu.Zelularen organuluei buruzko galdera batzuei erantzun.Arnasketa zelularraren prozesua eskema batean identifikatu.Flageloen, zilioen eta pseudopodoen ezaugarriak azaldu, eta adibideak eman.Zatiketa zelularraren faseak identifikatu.Ehunek organismo zelulaniztunetan duten eginkizuna azaldu, eta ehun nagusiak deskribatu.Sistemak eta aparatuak beren funtzioaren arabera sailkatu.

Material osagarriaEbaluazio-fitxa fotokopiagarria:• Teoria zelularra azaldu.• Mikroskopio optikoz laginak behatzeko eman

beharreko urratsak ordenan adierazi.• Animalia- eta landare-zelulak alderatu.• Arnasketa zelularra zertan datzan jakin, eta

berau nutrizio zelularrarekin erlazionatu.• Zelulen zenbait egitura eta organulu

identifikatu.• Mitosiaren faseak ordenatu.• Zenbait organok, aparatuk edo sistemak zer

bizi-funtziotan parte hartzen duten identifikatu.

Ikaslearen liburua• Giza gorputzeko egituren tamainan dauden

aldeak konparatu.• Zenbait egitura aztertzeko beharrezkoa den

behaketa-teknika zein den jakin.

Material osagarria• Oinarrizko gaitasunen ebaluazio-fitxa:

– Argazki batean, zelula eukariotikoen ezaugarri nagusiak identifikatu.

– Behatutako zelularen benetako tamaina kalkulatu, behaketako handipenak zein diren jakinda.

– Gizakiaren sistema desberdinetako zuntzen eta organoen antolaera azaldu.

• Unitateko OGen ebaluazio-izenpea.• Gaitasun orokorren ebaluazio-izenpea.• Autoebaluazioa (A/I).

© giltza 8


Mediateka@Mediatekako test interaktiboa egin.

IRAKURKETA BULTZATZEKO ETA AHOZKO ETA IDATZIZKO ADIERAZPENA GARATZEKO JARDUERAK

Irakurketa• ILko informazioa ulertuz irakurri, ezagutza berriak hartzeko.• Pentsatzeko atala (ILko 21. orria). Irakurri eta gogoeta egin Esperimentuetarako animaliak testuaren inguruan.• Testu-iruzkina: Zelula ama etikoak lortu nahian (ILko eranskina).• Proposatutako web-orrietako askotariko informazioa irakurri, informazioa jasotzeko edo zabaltzeko, ikertzeko, galdera zehatzei erantzuteko, irudiak

bilatzeko…• Irakurritakoa ulertzeko estrategiak erabili:

– Irakurketa isila (ulermena autoerregulatzea).– Informazioa sortzea.– Laburpena, eskema eta sintesia egitea (ulertu denaren kontzientzia).

Ahozko eta idatzizko adierazpena• Hainbat jardueretan jarraitutako arrazoiketa ahoz eta idatziz azaldu.• Ikasitakoa ondo adierazi, hiztegi egokia erabiliaz.• Sintesi jarduerak (ILko 19. orria): Unitateko edukiak laburtuta adierazi eta kontzeptu-mapak egin edota osatu.

IKT JARDUERAK

Ikaslearen liburua:@Zelulen eta zelula-organuluen dimentsioari buruz gehiago jakiteko: http://learn.genetics.utah.edu/content/begin/cells/scale@ILko 21. orriko 30. jarduera ebazteko, jo web-orri honetara: http://es.wikipedia.org/wiki/Categoría:Órganos@Ikaslearen liburuko 19. orrialdean, sintesi jardueretan proposatutako kontzeptu-mapa osatu.

Mediateka:• Zelula jarduera interaktiboa; zelularen morfologia eta funtzioak aztertzeko jarduera.• Gram tindaketa altxor-bilaketa; jardueran zehar Gram tindaketa zer den eta zertan datzan aztertuko da.

© giltza 9


EBALUAZIO POSITIBORAKO GUTXIENEZ ESKATU BEHARREKOAK

• Mikroskopio optikoaren atalak ezagutzea, bai eta nola erabiltzen den ere.• Zelula eukariotikoaren atalak identifikatzea.• Zelula eukariotiko motak bereiztea, eta arnasketa zelularra zertan datzan jakitea.• Zelularen zatiketan dauden faseak identifikatzea.• Organismo zelulaniztunetan ehunak daudela onartzea, eta nagusienak deskribatzea.

KALIFIKAZIO-IRIZPIDEAK

• Informazioa ematean eta eskatzean, hiztegi zientifikoa eta kontzeptuak egoki erabiltzea.• Ikasitakoa berez edo egunerokotasunean erabiltzea.• Ideiak, erantzunak eta garatutako prozesuak ikasleak bere kasa emateko duen maila.• Arloaren berariazko informazioa ulertzeko eta komunikatzeko duen maila.• Ordena eta argitasuna, jarduerak aurkezterakoan.• Probetan, jardueretan eta idatzizko lanetan izandako erantzun zuzenen kopurua edo portzentajea. • Portaera: errespetua, interesa eta motibazioa, arreta, nekaezintasuna, pertseberantzia, laguntasuna.

© giltza 10


METODOLOGIA

MATERIALAK eta BALIABIDEAK ESPAZIOAK - DENBORA ESTRATEGIA METODOLOGIKOAK

Argitaletxeak eskaintzen duen materiala:Ikaslearentzako materiala• BIOLOGIA ETA GEOLOGIA 3.

DBH testu-liburua; giltza argitaletxea.

• BIOLOGIA ETA GEOLOGIA 3. DBH liburu digitala; giltza argitaletxea.

• BIOLOGIA ETA GEOLOGIA 3. DBH koadernoa; giltza argitaletxea.

• BIOLOGIA ETA GEOLOGIA 3. DBH koaderno digitala; giltza argitaletxea.

• Mediateka.

Irakaslearentzako materiala• Programazioa eta orientabide

didaktikoak, BIOLOGIA ETA GEOLOGIA 3. DBHrako.

• Material osagarria, BIOLOGIA ETA GEOLOGIA 3. DBHrako.

• Ikasgela.• Laborategia.

• Hamaika ordu inguruko iraupena.

Proposatutako metodologiaren bidez, ikasketa esanguratsuak eraiki nahi dira, jarduera-sekuentzia hau oinarri hartuta:• Hasierako motibazioa eragin eta aurretiazko ezagutzak gogorarazi.• Pixkanaka eta kontu handiz, edukiak barneratzen joan, eguneroko egoeretatik

ateratako adibideen bidez; adibide horiek edukien barneratzea errazten dute, bai eta edukiok orokortu ere, horretarako ereduak, eskemak, problemen planteamendua… erabiliaz. Hartara, egunerokotasuneko ezagutzak transferitu, orokortu eta zabaldu egiten dira; eta arloak berezkoak dituen oinarrizko gaitasunekin lotzen dira, bai eta UD bakoitzak eskatzen duen lan sistematikoarekin ere.

• Laburpenak egin.• Askotariko baliabide digitalak, arbel digitala edo ordenagailua erabiliaz. Baliabide

horien artean, ikasketa-sekuentzian barneratutako jarduerak, jarduera interaktiboak, animazioak, altxor bilaketak, Interneteko loturen aukeraketa egokia, irudien multzoa, aurkezpenak… daude.

• Problemak ebatzi. Hartara, ikasleak garatu eta hobetu egiten ditu berariazko estrategiak, eta, era berean, estrategia orokorrak eta espezifikoak barneratzen ditu.

• Askotariko problemak eta jarduerak: sendotzekoak, zabaltzekoak, talde-lanekoak, IKTak erabiltzekoak… Zailtasun mailaren arabera mailakatuta daude, eta ikasle guztiek oinarrizko gaitasunak barnera ditzaten ahalbidetzen dute.

© giltza 11


Beste baliabide batzuk:• Ordenagailua eta 1. UDarekin

erlazionatutako programak.• Arbel digitala.• Material suntsikorra.• Saiakuntzarako materiala: zelula

epitelialen behaketarako beharrezkoa (mikroskopio optikoa; porta eta estalkia; alkohol metxeroa; tanta-kontagailua; koloratzailea, metileno-urdina; kotoi-zotzak edo zotz arruntak; lagina, aho-mukosako zelula epitelialak).

1. unitatea: ZELULA ETA ORGANISMO ZELULANIZTUNAK. EGITURA– Hasierako eta motibaziorako jarduerak: argazki baten laguntzaz, zelularekin eta

organismo zelulaniztunekin erlazioa duten galderak egin.– Aurkibidea: unitateko edukien aurkezpena, ikaste-prozesua antolatzeko

baliagarria.– Erantzun: 1. unitateko edukietan sartu aurretik zenbait jarduera, aurretiko

ezagutzak gogorarazteko.– Oinarrizko gaitasunak: ikaste-prozesuaren bidez barneratu beharreko oinarrizko

gaitasunak. – Edukiak: unitateko eduki bakoitzerako ikasketa-sekuentziak, testuinguruan

kokatutako egoeretatik edo adibideetatik abiatuta; sekuentzia horietan, ikasketa-jarduerak daude prozesu deduktiboan, eta, amaieran, ondorio bat eta aplikazio-jarduerak.

Halaber, oinarrizko gaitasunak lantzeko jarduerak, askotariko adimenak lantzeko jarduerak, jarduera osagarriak, IKT jarduerak eta sendotze- eta zabaltze-jarduerak proposatzen dira.Edukietako lan guztia unitatean identifikatutako oinarrizko gaitasunak garatzera (lantzera) bideratuta dago.

– Laburpena: unitateko edukiak grafikoki erlazionatzen dituen eskema.– Sintesi jarduerak: kontzeptu-mapa osatzea edo eskema eta laburpen osagarriak

egitea helburu duten jarduerak.– Amaierako jarduerak: unitateko funtsezko edukien eta aniztasunaren (ulertzeko,

gehiago jakiteko eta pentsatzeko) arabera antolatuak. Batzuetan zehar-lerroak ere lantzen dira.

Aipatzekoa da ordenagailua lagun atala, bertan IKT jarduerak daude.– Ikertu: Zelula epitelialen behaketa egiteko eta lagina prestatzeko prozedura

lantzeko jarduera.– Oinarrizko gaitasunak: Unitateko oinarrizko gaitasunak lantzeko jarduerak.

Gorputzaren atalak.– Gehitu eta argitu: Biologiaren eta Geologiaren zenbait bitxikeria eta aplikazio, gaur

eguneko gizartean. Zelula amak.

© giltza 12


EBALUAZIO-PROZEDURAK ETA -TRESNAK

IDATZIAK AHOZKOAK BESTE BATZUK

• Ikasgelako egunerokotasunean ikasleak burututako hainbat jarduera.

• Ikaste-prozesua eta oinarrizko gaitasunak ebaluatzeko zenbait jarduera.

• Saiakuntzak aurkezpena eta planteamendua.• IKT jarduerak: interaktiboak, altxor-bilaketak,

interneterako loturak…• Ikaslearen koadernoa.

Egindako planteamenduaren, betetako prozesuaren eta lortutako emaitzaren balioespena.

• Banakako eta taldeko galderak.

Ikasle bakoitzaren parte-hartzea eta parte-hartze horren kalitatea aztertzea eta ebaluatzea, bai ikasgelan, bai laborategian.

• Banakako erregistro-fitxa.• Etengabeko ebaluaziorako erregistro-fitxa.• Autoebaluazioa (ahozkoa eta idatzia).• Irakaslearen bloga.• Portfolioa.• UDko OGen ebaluazio-errubrika.• Trebetasun orokorren ebaluazio-errubrika,

© giltza 13


IRAKASKUNTZAREN BALORAZIOA

PLANGINTZA EGOKITZEA EMAITZA AKADEMIKOAK

HOBETZEKO PROPOSAMENAK

Eskola eta material didaktikoak prestatzea

Koherentzia dago programazioaren eta eskolen garapenaren artean.

Denboraren banaketa orekatua da.

Eskolaren garapena taldearen ezaugarrietara egokitzen da.

Metodologia egokia erabiltzea

Kontuan hartu dira ikasketa esanguratsuak.Kontuan hartu da diziplinartekotasuna (jardueretan, edukien tratamenduan, etab.).

Kontuan hartu da metodologiak ikaslearen motibazioa eta gaitasunen garapena bultzatzen dituela.

Irakaskuntzaren erregulazioa

Ikasleen segimendu-maila.

Irakasteko erabilitako baliabideen baliozkotasuna.

Sustapen-irizpideak irakasleen artean adostuta daude.

© giltza 14





Ikasketen ebaluazioa eta ikasleei eta familiei emandako informazioa

Ebaluazio positiborako irizpideak helburu eta edukiekin lotuta daude.

Ebaluazio-irizpideen bidez, hainbat ikasketa-aldagai erregistra daitezke.

Kalifikazio-irizpideak planifikatutako jardueren tipologiara egokitzen dira.

Ebaluazio- eta kalifikazio-irizpideak jakinarazi zaizkie:– Ikasleei.– Familiei.

Aniztasuna tratatzeko neurriak

Aurretiazko neurriak hartzen dira ikasketa-zailtasunak zenbaterainokoak diren jakiteko.

Ikasketa-gaitasun eta -erritmo guztiei erantzun zaie.

Uste da eskainitako neurriak eta baliabideak nahikoak direla.

Irakasle taldeak txosten psikopedagogikoen arabera gomendatutako ezohiko neurriak aplikatzen dira.

© giltza 15


HEZKUNTZA-BEHARRIZAN BEREZIEI (HBB) LAGUNTZEKO PROGRAMAZIOA

Ikasleak

1 ...

...…

......

...

2 …

......

......

...

3 …

......

......

...

4 …

......

......

...

5 …

......

......

...

6 …

......

......

...

7 …

......

......

...

8 …

......

......

...

…...

......

......

..

Ikasgelan banakako arreta ematen da proposatutako jarduerak egiteko.Programazioko jarduerak egokitzen dira.Banakako arreta, ikasgela barruan zein kanpoan, jarduera egokituak egiteko.Curriculum-egokitzapen esanguratsua HBBak izateagatik.Curriculum-egokitzapena adimen-gaitasun handia izateagatik.Curriculum-materialaren egokitzapenak HSan berandu txertatzeagatik.…

© giltza 16


02. UNITATE DIDAKTIKOA: NutrizioaOINARRIZKO GAITASUNAK ADIERAZLEAK HELBURU DIDAKTIKOAK EBALUAZIO-IRIZPIDEAK

Zientzia-, teknologia- eta osasun-kulturarako gaitasuna (ZTO)• Digestio-, arnasketa-, zirkulazio-

eta iraizte-sistemetako gaixotasunak prebenitzeko erak ezagutzea.

• Odol- eta gernu-analisien parametro nagusiak ulertzea.

• Digestio-, arnasketa-, zirkulazio- eta iraizte-sistemetako gaixotasunak prebenitzeko erak ezagutzen ditu.

• Odol- eta gernu-analisien parametro nagusiak ulertzen ditu.

• Digestio-, arnas, zirkulazio eta iraizte-sistemen atalak eta organoak ezagutzea, horien bidez digestioa, arnasketa, zirkulazioa eta iraizketa ulertzeko.

• Nutrizioan parte hartzen duten sistemen diagnostiko-probak, osasun-arazoak eta gaixotasunak bereiztea, ohitura osasungarrien garrantziaz jabetzeko.

• Nutrizio-funtzioarekin zerikusia duten organoak eta aparatuak deskribatzea.

• Digestio-sistemaren, arnas sistemaren, zirkulazio-sistemaren eta iraizte-sistemaren funtzionamendua azaltzea.

• Nutrizio-funtzioan parte hartzen duten sistemen arazo eta gaixotasunen berri izatea.

Informazioa tratatzeko eta teknologia digitalaerabiltzeko gaitasuna (IKT)• Internet kritikoki eta

erantzukizunez erabiltzea, arnas sistemako eta odol-sistemako gaixotasunei buruzko informazioa bilatzean.

• Internet kritikoki eta erantzukizunez erabiltzen du, arnas sistemako eta odol-sistemako gaixotasunei buruzko informazioa bilatzean.

• Zientzia giza gorputza eta horren gaixotasunak hobeto ezagutzeko baliabide gisa balioestea.

• Arnas sistemako eta odol sistemako arazo eta gaixotasunen berri izatea.

© giltza 17


EDUKIAK

K P B

• Digestio-sistemako organoak, atalak eta guruin erantsiak.

• Elikagaien digestioa eta xurgatzea (faseak).• Ohitura osasungarriak eta digestio-sistemaren

asaldadurak.• Azterketa endoskopikoa.• Arnasbideen organoak eta atalak, eta biriken

ezaugarriak.• Arnasketaren prozesua eta arnasketa-

erritmoa.• Ohitura osasungarriak eta arnas sistemako

arazoak.• Espirometria eta bizi-edukieraren balioaren

esanahia.• Bihotzaren, odol-hodien eta odolaren

ezaugarriak.• Miokardioaren mugimenduak: sistolea eta

diastolea.• Odolaren zirkulazio nagusia eta zirkulazio

txikia.• Ohitura osasungarriak eta zirkulazio-sistemako

arazoak.• Gernu-aparatuko organoak eta atalak.• Gernuaren eraketa.• Ohitura osasungarriak eta iraizte-sistemako

arazoak eta gaixotasunak.• Odolaren eta gernuaren osaera.

• Digestio-prozesua adierazten duten irudiak interpretatzea.

• Gas-trukearen eta arnasgoraren eta arnasbeheraren irudiak interpretatzea.

• Arterietako pultsua neurtzea.• Miokardioaren mugimenduei buruzko irudiak

interpretatzea: sistolea eta diastolea.• Odol-parametro batzuk identifikatzea.• Iraizte-prozesuaren irudiak interpretatzea.• Gernu-analisietako parametroak ezagutzea.• Analisi klinikoaren emaitzak interpretatzea.• Analisi batean balio normaletik kanpo dauden

parametroen ondorioak aztertzea.

• Azterketa endoskopikoari eta digestio-sistemaren arazo eta gaixotasunei buruzko jakin-nahia.

• Espirometria eta bizi-edukiera zer diren jakiteko interesa.

• Odol-analisian aztertzen diren parametroen eta zirkulazio-sistemaren nahaste eta gaixotasunen berri izateko interesa.

• Gernu-analisian aztertzen diren parametroen eta iraizte-sistemako arazo eta gaixotasunen inguruko interesa adieraztea.

• Gizarteko desnutrizioaren eragina balioestea.

© giltza 18


IKASTEKO JARDUERAK

1. Digestio-sistema.• Mantenugaien xurgatzea ahalbidetzen duten hestearen ezaugarriak azaldu.• Digestioari eta xurgatze-prozesuari buruzko eskema egin, eta fase bakoitza dagokion organoarekin erlazionatu.• Ohitura osasungarrien garrantzia azaldu.• Azterketa endoskopikoa zer den eta zer tresnarekin egiten den azaldu.2. Arnas sistema.• Bronkioloen adarkaduraren eta birika-albeoloen kopuru handiaren zergatia azaldu.• Digestio-sistemaren eta arnas sistemaren arteko erlazioa azaldu.• Birika-albeoloak zer diren eta haien eginkizuna zertan datzan azaldu.• Aipatzen diren prozesu batzuk arnas sistemaren zer ataletan gertatzen diren esan.• Sudurretik arnastearen eta etxeko gelak egunero haizeberritzearen garrantzia arrazoitu.• Asma-krisialdien kausak eta prebentzio-neurriak deskribatu.3. Zirkulazio-sistema.• Zirkulazio-sistemaren atalak eta organoak deskribatu.• Odolaren eta haren osagaien funtzioa azaldu.• Bihotzaren mugimenduen aldiak edo faseak ordenatu.• Odol-tanta baten ibilbidea azaldu.• Odolak zirkulazio nagusian eta zirkulazio txikian duen eginkizuna azaldu.• Zirkulazio bikoitzaren esanahia azaldu.• Arteriosklerosia zer den eta nola prebenitzen den azaldu.• Odol-analisia eta haren parametroak azaldu.4. Iraizte-sistema.• Iraizte-sistemak kanporatzen dituen substantziak eta horien jatorria azaldu.• Giltzurrun-glomeruloak eta giltzurrun-tubuluak gernuaren eraketan duten eginkizuna azaldu.• Egunean bi litro ur edatearen onura arrazoitu.• Gernu-infekzioak eta diabetesak gernu- eta odol-analisietan aldarazten dituzten parametroak aipatu, eta horren azalpena eman.Ikertu: Odol- eta gernu-analisiak.• Odol- eta gernu-parametroak alderatu normaltzat jotako balioekin.• Odol- eta gernu-analisien emaitzetatik abiatuta diagnostikoa proposatu.• Desnutrizioa eragiten duten faktoreen inguruan hausnartu.

© giltza 19


IKASTEKO JARDUERAK

MEDIATEKA• Ez dut esnea gustuko! altxor-bilaketa; laktosarekiko intolerantzia zertan datzan aztertzeko jarduera.



MOTIBAZIOA

Talde handianUnitatearen hasieran dagoen argazkia aztertu eta horren harira jardun:• Zenbat zelula mota ikus daitezke?• Begiratu argazki oinari, zer sistemari dagokio lagina? Zein da sistema horren funtzioa?• Zergatik behar ditugu materia eta energia? Nondik lortzen ditugu?• Azaldu, azaletik, beste sistemek nola parte hartzen duten nutrizio-funtzioan. • Aipatu sistema bakoitzeko organoren edo atalen bat.


OINARRIZKO GAITASUNAK SISTEMATIKOKI LANTZEKO JARDUERAK• Ohitura zerrenda batetik osasunarentzat onuragarriak eta kaltegarriak direnak bereizi.• Ohitura osasungarria eta onura dakarkion sistema erlazionatu.• Digestio-, arnas, zirkulazio- eta iraizte-sistemetarako onuragarriak diren ohiturak zerrendatu,

(bakoitzerako hiru, gutxienez) eta egunerokotasunean har daitezkeenak identifikatu.

OSAGARRIAK • Nutrizio-funtzioan parte hartzen duten sistemen eskema-irudiak egin.• Testu-iruzkina: Kirolariaren bat-bateko heriotza (KBH).

© giltza 20




SENDOTZEA ZABALTZEA

Ikaslearen liburua• Digestio-sistema: 27. eta 28. orrietako 1. , 3.

eta 4. jarduerak.• Arnas sistema: 30. orriko 8. jarduera.• Zirkulazio-sistema: 33. eta 36. orrietako 11.,

17. eta 18. jarduerak.• Iraizte-sistema: 38. orriko 38. jarduera.

Material osagarria• Digestio-sistema: 1. sendotze-fitxako 1., 2.,

eta 4. jarduerak (21. or.).• Arnas sistema: 1. sendotze-fitxako 3. eta 4.

jarduerak (21. or.).• Zirkulazio-sistema: 2. sendotze-fitxako 1. eta

2. jarduerak (23. or.).• Iraizte-sistema: 2. sendotze-fitxako 3. jarduera

(23. or.).

Ikaslearen liburua• Arnas sistema: 40. orriko 41. jarduera.• Zirkulazio-sistema: 40. orriko 31. eta 32.

jarduerak; 41. orriko Gehiago jakiteko jarduera.

• Iraizte-sistema: 40. orriko 34. jarduera.

Material osagarria• Digestio-sistema: 1. zabaltze-fitxako 1. eta 2.

jarduerak (25. or.).• Arnas sistema: 1. zabaltze-fitxako 3. eta 4.

jarduerak (25. or.).• Zirkulazio-sistema: 2. zabaltze-fitxako 1., 2.

eta 5. jarduerak (27. or.).• Iraizte-sistema: 2. zabaltze-fitxako 3. eta 4.

jarduerak (27. or.).

© giltza 21




Ikaslearen liburuaDigestioaren faseak ordenatu, eta non gertatzen diren aipatu.Arnasgora eta arnasbehera zer diren azaldu.Elementu zelularrak beren eginkizunekin erlazionatu.Bihotzaren mugimenduei buruzko testua osatu.Arteriei buruzko esaldi bat zuzena den ala ez azaldu.Nefronetan egiten den iragazketa eta xurgapena azaldu.Giltzurrunek egoki jardun dezaten, egunean bi litro ur edatea komeni dela arrazoitu.Espirometria eta azterketa endoskopikoa zer diren azaldu.Iraizte-sistemaren eta zirkulazio-sistemaren arteko erlazioa eta arnas sistemaren eta zirkulazio-sistemaren artekoa azaldu.Zenbait osasun-arazo eta haien deskripzioak erlazionatu.

Material osagarriaEbaluazio-fitxa fotokopiagarria:• Nutrizio-funtzioaren hainbat kontzeptu definitu.• Prozesu fisiologikoak eta horiek gauzatzen

dituzten sistemak erlazionatu.• Zenbait osasun-proba azaldu.• Nutrizio funtzioan parte hartzen duten sistemei

buruzko baieztapenak egia ala gezurra diren jakin.

• Nutrizio-funtzioari buruzko eskema osatu.

Ikaslearen liburua• Nutrizio-funtzioko sistemekin erlazioa duten

ohitura osasungarriak azaldu.• Ohitura horiekiko norberaren jokaera aztertu.• Nutrizio-funtzioarekin erlazionaturiko ohitura

osasungarrien onurak zein diren jakin.• Odol- eta gernu-analisien parametroak

interpretatu.


– Odol- eta gernu-analisietako parametro nagusiak zein diren jakin.

– Analisi baten balio normalak zer diren jakin.– Arnas eta digestio-sistemekin erlazionaturiko

gaixotasunak prebenitzeko neurri nagusiak azaldu.


© giltza 22




Irakurketa• ILko informazioa ulertuz irakurri, ezagutza berriak hartzeko.• Pentsatzeko atala (ILko 41. orria). Irakurri eta gogoeta egin Bihotzekoa testuaren inguruan.• Testu-iruzkina: Kirolariaren bat-bateko heriotza (KBH) (ILko eranskina).• Proposatutako web-orrietako askotariko informazioa irakurri, informazioa jasotzeko edo zabaltzeko, ikertzeko, galdera zehatzei erantzuteko, irudiak




IKT JARDUERAK

Ikaslearen liburua:@Asma bronkialari buruzko informazio gehiago eskuratzeko: www.nlm.nih.gov/medlineplus/spanish/tutorials/asthmaspanish/htm/index.htm@ILko 41. orrialdeko 37. jarduera ebazteko: http://www.medtropolis.com/Vbody.asp@Ikaslearen liburuko 39. orrialdean, sintesi jardueretan proposatutako kontzeptu-mapa osatu.

Mediateka:• Ez dut esnea gustuko! altxor-bilaketa; laktosarekiko intolerantzia zertan datzan aztertzeko jarduera..

© giltza 23



• Nutrizioaren kontzeptu orokorra eta bertan parte hartzen duten sistemak zein diren jakitea.• Nutrizio-funtzioan parte hartzen duten sistemetan gertatzen diren nutrizio-prozesuak azaltzea.• Nutrizioarekin erlazionatutako sistemetako desorekarik garrantzitsuenak ezagutzea, bai eta horientzako prebentzio-neurriak ere.• Nutrizioarekin erlazionaturiko desoreken diagnosi-proba nagusiak zein diren jakitea.



© giltza 24


METODOLOGIA







• Mediateka.





• Hamabi ordu inguruko iraupena.







2. unitatea: NUTRIZIOA. EGITURA

© giltza 25



erlazionatutako programak.• Arbel digitala.• Material suntsikorra.• Saiakuntzarako materiala: odol-

eta gernu-analisi batzuen emaitzak interpretatzekoa (idazteko materiala, paperean zein formatu digitalean).

– Hasierako eta motibaziorako jarduerak: argazki baten laguntzaz, nutrizio-funtzioarekin erlazionatutako galderak egin.

– Aurkibidea: unitateko edukien aurkezpena, ikaste-prozesua antolatzeko baliagarria.

– Erantzun: 2. unitateko edukietan sartu aurretik zenbait jarduera, aurretiko ezagutzak gogorarazteko.

– Oinarrizko gaitasunak: ikaste-prozesuaren bidez barneratu beharreko oinarrizko gaitasunak.

– Edukiak: unitateko eduki bakoitzerako ikasketa-sekuentziak, testuinguruan kokatutako egoeretatik edo adibideetatik abiatuta; sekuentzia horietan, ikasketa-jarduerak daude prozesu deduktiboan, eta, amaieran, ondorio bat eta aplikazio-jarduerak.





Aipatzekoa da ordenagailua lagun atala, bertan IKT jarduerak daude.– Ikertu: Odol- eta gernu-analisiak interpretatzera bideratutako jarduera.– Oinarrizko gaitasunak: Unitateko oinarrizko gaitasunak lantzeko jarduerak.

Ohitura onak.– Gehitu eta argitu: Biologiaren eta Geologiaren zenbait bitxikeria eta aplikazio, gaur

eguneko gizartean. Mendiko gaitza.

© giltza 26



Ikasleak

1 ...

...…

......

...

2 …

......

......

...

3 …

......

......

...

4 …

......

......

...

5 …

......

......

...

6 …

......

......

...

7 …

......

......

...

8 …

......

......

...

…...

......

......

..


© giltza 30


03. UNITATE DIDAKTIKOA: ElikaduraOINARRIZKO GAITASUNAK ADIERAZLEAK HELBURU DIDAKTIKOAK EBALUAZIO-IRIZPIDEAK

Zientzia-, teknologia- eta osasun-kulturarako gaitasuna (ZTO)• Mantenugaien ezaugarriak zein

diren jakitea, bai eta dieta egoki baten osagai nagusiak ere.

• Elikaduraren nahasmendu nagusiak deskribatzea eta aztertzea.

• Mantenugaien ezaugarriak zein diren jakin badaki, bai eta dieta egoki baten osagai nagusiak ere.

• Elikaduraren nahasmendu nagusiak deskribatzen eta aztertzen ditu.

• Elikagaien osaera aztertzea, haren garrantziaz jabetzeko.

• Elikagaiak eskuratzeko, kontserbatzeko eta eskuztatzeko prozesuak ezagutzea, kasuan kasu egokiena dena aukeratzeko.

• Dietaren definizioa ematea. • Zenbait nutrizio-arazo edo

desorekaren ezaugarriak ezagutzea.

• Mantenugaiak eta haien funtzioak eta balio energetikoa deskribatzea.

• Organismoak elikagaiak barneratzeko duen era azaltzea.

• Elikagaiak dagokien taldearen eta dituzten mantenugaien arabera sailkatzea.

• Elikadura-arazo edo -nahasmendu batzuk deskribatzea.

Matematikarako gaitasuna (M)• Matematika-ezagutzak

erabiltzea dietari loturiko energia kantitateak kalkulatzeko.

• Matematika-ezagutzak erabiltzen ditu dietari loturiko energia kantitateak kalkulatzeko.

• Elikagaien nutrizio-balioa aztertzea.

• Elikagaien balio energetikoa deskribatzea, unitate desberdinak erabiliaz.

Ikasten ikasteko gaitasuna (II)• Ikasitakoa aplikatzea elikadura-

ohitura egokiak hartzean.

• Ikasitakoa aplikatzen du elikadura-ohitura egokiak hartzean.

• Dietak osasuntsua, orekatua eta askotarikoa izan behar duela ulertzea.

• Elikagaien ezaugarriak kontuan hartuta, kontsumitze hutsetik harago doazen elikadura-ohitura osasungarrien beharra arrazoitzea.

© giltza 31


EDUKIAK

K P B

• Mantenugaien funtzioak.• Mantenugai organikoak (gluzidoak, lipidoak,

proteinak eta bitaminak).• Mantenugai ez-organikoak (ura eta gai

mineralak).• Elikagaien sailkapena.• Elikagaien jatorria: nekazaritza, abeltzaintza

eta arrantza.• Elikagai naturalak edo ekologikoak.• Elikagaiak kontserbatzeko baliabideak: hotza,

beroa, deshidratazioa eta gehigarriak.• Elikagaiak ontziratzeko, garraiatzeko eta

biltegiratzeko prozesuak. Erosketa.• Dietaren ezaugarriak.• Anoaren kontzeptua.• Elikagai-anoak osagaia elikagaien piramidean

arabera.• Dieta orekatua.• Dieta nerabezaroan.• Dieta mediterraneoa.• Obesitatea eta desnutrizioa.• Elikadurarekin erlazionaturiko nahasmendu

psikikoak.• Elikagaiak kontserbatzeko era egokiak eta

desegokiak.

• 13 eta 18 urte bitarteko energia-beharrei buruzko grafiko bat interpretatzea.

• Elikagaien ur-edukia kuantifikatzea.• Elikagaien etiketak interpretatzea.• Zenbait fruitu eta barazkiren berezko sasoia

noiz den jakitea.• Dieta orekatuak elikagai talde bakoitzetik izan

behar dituen anoa kopuruei buruzko taula bat interpretatzea.

• Dieta baten adibidea aztertzea.• Munduko desnutrizio-arazoei buruzko mapa

aztertzea.• Norberak prestatutako soluzio batzuez

baliaturik, elikagaiak kontserbatzeko modu egokiak aztertzea.

• Lorturiko emaitzak taula batean jasotzea.• Eginiko behaketak idatziz jasotzea.

• Jakin-nahia mantenugaien balio energetikoen gainean.

• Jan-edaten ditugun elikagaiek gugana iritsi arte izan duten prozesua ezagutzeko ardura izatea.

• Dieta orekatua, osasuntsua eta askotarikoa balioestea.

• Elikadura-ohiturek osasunean duten eraginaz ohartzea.

• Ikasleak munduko desnutrizioaren arazoaz arduratzea, eta elkartasun-jarrera beren egitea.

• Laborategia zein laborategiko tresnak erabiltzeko arauak errespetatzea, eta segurtasun-arauak betetzea.

• Saiakuntzak eta txostenak zuzen egiteko ardura.

© giltza 32


IKASTEKO JARDUERAK

1. Mantenugaiak.• Mantenugaiak zer diren azaldu, eta mantenugai organikoak eta ezorganikoak bereizi.• Taula batean mantenugaien ezaugarriak eta funtzioak idatzi, mantenugai bakoitza daukaten elikagaien adibideekin batera.• Elikagai kantitate batzuk emanik, zer elikagaik ematen duen energia gehiago kalkulatu.• Haurtzaroko eta gaztaroko energia-behar handiagoen zergatia eman.• Elikagai talde bakoitzaren funtzio nagusia azaldu.• Zenbait elikagai dagokien taldean kokatu.2. Elikagaien kontsumoa.• Nekazaritza eta abeltzaintza intentsiboaren ezaugarriak azaldu, eta betiko nekazaritza- eta abeltzaintza-ereduekin alderatu.• Kontserbazio-teknikak konparatu.• Gehigarriak zer diren eta beharrezkoak ote diren azaldu.• Elikagai bat ontziratzeko, garraiatzeko eta biltegiratzeko prozesua deskribatu.• Tokiko fruta eta barazki freskoak jatearen onura azaldu.• ILko egutegiari beste lau fruta eta barazki erantsi.3. Dieta.• Dietak nolakoa izan behar duen azaldu.• Zenbait elikagai-talderi elikagaien piramidean dagokien kokapena azaldu.• Egun bateko dieta aztertu, eta orekatua den ala ez esan; ezezkoan, aldatu beharreko gauzak aipatu.• Ikaskide baten dieta aztertu.• Dieta desegokiak nerabezaroan ekar ditzakeen ondorioak deskribatu.• Dieta mediterraneoa zer den azaldu.4. Elikadura-arazoak.• Elikadura-nahasmenduei buruzko taula osatu: sintomak, ezaugarriak eta tratamendua.• Elikadura-arazoak dauden herrialdeen zerrenda osatu, eta herrialde horietako bakoitzean elikagaiak ekoitzi eta banatzeko dituzten eragozpenak

azaldu.Ikertu: Elikagaiak nola kontserbatu.• Lorturiko emaitzekin taula bat osatu, eta zer hauspeakin-ontzi dagoen uherrago eta zein gardenago adierazi.• Uhertasun mailaren esanahia azaldu.• Zer substantzia den kontserbatzailerik onena esan.• Bi kontrolen arteko desberdintasunak arrazoitu.• Haragi-estraktuzko tabletak zertarako erabiltzen diren azaldu.

© giltza 33


• Hozkailua zergatik erabiltzen den elikagaiak kontserbatzeko azaldu.

IKASTEKO JARDUERAK

MEDIATEKA• Elikagaien piramidea jarduera interaktiboa; elikagaien piramidean hainbat elikagaik duten posizioa aztertzeko jarduera.• Azalaren kolorea eta bitaminak altxor-bilaketa; herrialde desberdinetako azalaren kolorea eta zenbait bitaminaren baliatzea aztertzeko jarduera.



MOTIBAZIOA

Talde handianUnitatearen hasieran dagoen argazkia aztertu eta horren harira jardun:• Zer motako komertzioa da argazkikoa? • Zer nolako elikagaiak saltzen dira?• Zer elikagai taldetakoak dira? Zer mantenugai izango dira ugarienak horietan?• Nola lortzen dira elikagai horiek?• Kontserbatzeko metodoren bat aplikatu behar al zaie?• Ikasleen dietan ohikoa den elikagairik ote diren azaldu.


OINARRIZKO GAITASUNAK SISTEMATIKOKI LANTZEKO JARDUERAK• Hiru menuetan agertzen diren elikagai taldeak zein diren esan.• Menu bakoitzeko gluzido, lipido, proteina eta bitamin/mineral kantitateak aipatu.• Hiru menuetako osasungarriena aukeratu, eta erantzuna arrazoitu.• Hiru menuetan energetikoena zein den esan.

OSAGARRIAK• Nutrizioarekin erlazionaturiko gertaerak edo bitxikeriak aipatu.• Unitateko informazioa baliatuz, dieta orekatua sortu.• Testu-iruzkina: Frutak eta barazkiak jateak hobetu egiten du haurren errendimendu intelektuala.

© giltza 34




SENDOTZEA ZABALTZEA

Ikaslearen liburua• Mantenugaiak: 47. eta 49.orrietako 1. eta 6.

jarduerak.• Elikagaien kontsumoa: 51. orriko 8. jarduera.• Dieta: 55. eta 56. orrietako 13. eta 18.

jarduerak.• Elikadura desorekak: 58. orriko 19. jarduera.

Material osagarria• Mantenugaiak 1. sendotze-fitxako 1. eta 2.

jarduerak (33. or.).• Elikagaien kontsumoa: 1. sendotze-fitxako 3.

eta 4. jarduerak (33. or.).• Dieta: 2. sendotze-fitxako 1., 2. eta 4.

jarduerak (35. or.).• Elikadura desorekak: 2. sendotze-fitxako 3.

jarduera (33. or.).

Ikaslearen liburua• Mantenugaiak: 60. orriko 26. jarduera.• Elikagaien kontsumoa: 50. eta 53. orrietako 7.

eta 12. jarduerak.• Dieta: 61. orriko 39. eta Gehiago jakiteko

jarduerak.• Elikadura desorekak: 58. orriko 20. jarduera.

Material osagarria• Mantenugaiak: 1. zabaltze-fitxako 1., 2. eta 4.

jarduerak (37. or.).• Elikagaien kontsumoa: 1. zabaltze-fitxako 3.

jarduera (37. or.).• Dieta: 2. sendotze-fitxako 1. eta 4. jarduerak

(39. or.).• Elikadura desorekak: 2. sendotze-fitxako 2.

eta 3. jarduerak (39. or.).

© giltza 35



EBALUAZIOA

UNITATEARENA OINARRIZKO GAITASUNENA

Ikaslearen liburuaMantenugaien ezaugarriei buruzko taula bat osatu. Bi jakitatik zeinek ematen duen energia gehiago arrazoitu.Nekazaritza intentsiboaren eta nekazaritza ekologikoaren arteko desberdintasunak azaldu.Elikagaiak kontserbatzeko teknikei buruzko esaldiak osatu.Produktu baten etiketako ezaugarriak azaldu.Dieta mediterraneoaren hiru ezaugarri deskribatu.Elikagai batzuk elikagai-taldeen arabera sailkatu.Zenbait elikadura desoreka azaldu eta alderatu.

Material osagarriaEbaluazio-fitxa fotokopiagarria:• Zenbait elikagai dagokion taldearen arabera

sailkatu.• Elikagaiak kontserbatzeko erak azaldu.• Elikadura-arazoak eta horien ezaugarriak

erlazionatu.• Dietari buruzko baieztapenak egia ala gezurra

diren jakin.• Dietari eta elikadurari loturiko zenbait definizio

bereizi.


Ikaslearen liburua• Ohiko jakietako osagaiak elikagai taldeetan

sailkatu.• Zenbait menuk dituzten mantenugaiak zein

diren jakin.• Ontziratutako produktuen etiketako

informazioa interpretatu.


– Mantenugaiak zer diren jakin, bai eta horietatik garrantzitsuenak dituzten elikagaiak zein diren ere.

– Zenbait elikagairen ekarpen kalorikoa kalkulatu.

– Dieta orekatua zer den azaldu, eta askotariko elikagaien zerrendatik abiatuta menu orekatua prestatu.

• Unitateko OGen ebaluazio-izenpea.• Gaitasun orokorren ebaluazio-izenpea.• OGen hiruhileko ebaluazioaren

erregistroa.• Autoebaluazioa (A/I).

© giltza 36



Irakurketa• ILko informazioa ulertuz irakurri, ezagutza berriak hartzeko.• Pentsatzeko atala (ILko 61. orria). Irakurri eta gogoeta egin Gosea munduan testuaren inguruan.• Testu-iruzkina: Frutak eta barazkiak jateak hobetu egiten du haurren errendimendu intelektuala (ILko eranskina).• Proposatutako web-orrietako askotariko informazioa irakurri, informazioa jasotzeko edo zabaltzeko, ikertzeko, galdera zehatzei erantzuteko, irudiak




IKT JARDUERAK

Ikaslearen liburua:@ILko 53. orrialdeko 10. jarduera ebazteko: http://huitoto.udea.edu.co/Frutas Tropicales/pina.html@Dieta mediterraneoari buruz gehiago jakiteko: http://fdmed.org.mialias.net@ILko 60. orrialdeko 38. jarduera egiteko: www.who.int/en/@ILko 61. orrialdeko 40. jarduera egiteko: www.adaner.org@Ikaslearen liburuko 59. orrialdean, sintesi jardueretan proposatutako kontzeptu-mapa osatu.

Mediateka:• Elikagaien piramidea jarduera interaktiboa; elikagaien piramidean hainbat elikagaik duten posizioa aztertzeko jarduera.• Azalaren kolorea eta bitaminak altxor-bilaketa; herrialde desberdinetako azalaren kolorea eta zenbait bitaminaren baliatzea aztertzeko jarduera.

© giltza 37



• Mantenugai taldeen ezaugarriak bereiztea.• Elikagaien balio energetikoa adierazten duten unitateak interpretatzea.• Dieta mediterraneoaren ezaugarriak eta onurak ezagutzea.• Elikagaiak kontserbatzeko metodoak zein diren jakitea.• Elikadurarekin erlazionaturiko giza gaixotasunak eta desorekak ezagutzea, bai eta horiek prebenitzeko neurriak ere.



© giltza 38


METODOLOGIA







• Mediateka.












3. unitatea: ELIKADURA. EGITURA

© giltza 39



erlazionatutako programak.• Arbel digitala.• Material suntsikorra.• Saiakuntzarako materiala:

elikagaiak nola kontserbatu aztertzekoa (gatza, azukrea, ardo zurizko ozpina, haragi-estraktuzko bi pastilla, ontzi bat, probeta bat, bost hauspeakin-ontzi, 5 ml-ko koilara bat, errotuladore bat, Bunsen metxero bat.).

– Hasierako eta motibaziorako jarduerak: argazki baten laguntzaz, elikadurarekin lotutako zenbait galdera egin.









Aipatzekoa da ordenagailua lagun atala, bertan IKT jarduerak daude.– Ikertu: Elikagaiak nola kontserbatu aztertzeko jarduera, horretarako dauden zenbait

metodo ikertuaz.– Oinarrizko gaitasunak: Unitateko oinarrizko gaitasunak lantzeko jarduerak. Menu

orekatua.– Gehitu eta argitu: Biologiaren eta Geologiaren zenbait bitxikeria eta aplikazio, gaur

eguneko gizartean. Kirolarien elikadura.

© giltza 40











• Banakako erregistro-fitxa.• Etengabeko ebaluaziorako erregistro-fitxa.• Autoebaluazioa (ahozkoa eta idatzia).• Irakaslearen bloga.• Portfolioa.• UDko OGen ebaluazio-errubrika.• OGen hiruhileko ebaluazio-errubrika.• Trebetasun orokorren ebaluazio-errubrika,

© giltza 41



Ikasleak

1 ...

...…

......

...

2 …

......

......

...

3 …

......

......

...

4 …

......

......

...

5 …

......

......

...

6 …

......

......

...

7 …

......

......

...

8 …

......

......

...

…...

......

......

..


© giltza 44


04. UNITATE DIDAKTIKOA: Erlazioa: zentzumenak eta nerbio-sistemaOINARRIZKO GAITASUNAK ADIERAZLEAK HELBURU DIDAKTIKOAK EBALUAZIO-IRIZPIDEAK

Zientzia-, teknologia- eta osasun-kulturarako gaitasuna (ZTO)• Erlazio-funtzioan diharduten

sistemak eta organoak ezagutzea, eta haietako bakoitzaren nondik norakoak jakitea.

• Prebentzioa zer garrantzitsua den aztertzea, zentzumen-organoen eta nerbio-sistemaren osasunari dagokionez.

• Erlazio-funtzioan diharduten sistemak eta organoak ezagutzen ditu, bai eta haietako bakoitzaren nondik norakoak ere.

• Prebentzioa zer garrantzitsua den aztertzen du, zentzumen-organoen eta nerbio-sistemaren osasunari dagokionez.

• Erlazio-funtzioa eta haren faseak ezagutzea eta ulertzea.

• Zentzumen-organoak, nerbio-sistema zentrala eta nerbio-sistema periferikoa ezagutzea.

• Neuronen atalak identifikatzea, nerbio-bulkada nola transmititzen den ulertzeko.

• Nerbio-sistemari erasaten dioten gaixotasunak eta haren asaldadurak ezagutzea.

• Nerbio-sistemari estimuluen aurrean dagokion eginkizuna azaltzea.

• Zentzumen-organoen funtzionamendua eta nerbio-sistema zentralaren zein periferikoaren funtzioak deskribatzea.

• Nerbio-sistemaren nahaste eta gaixotasunetako batzuk aipatzea.

Hizkuntza-komunikaziorako gaitasuna (HK)• Literatura-testu laburrak

ulertzea, eta gaixotasunekin zerikusia duten ideia nagusiak identifikatzea.

• Literatura-testu laburrak ulertzen ditu, bai eta gaixotasunekin zerikusia duten ideia nagusiak identifikatu ere.

• Nerbio-sistemaren zenbait gaixotasun ezagutzea.

• Nerbio-sistemaren zenbait gaixotasunek gizartean duten eraginari buruz gogoeta egitea.

Gizarterako eta herritarta-sunerako gaitasuna (GH)• Xede komun bat lortzeko talde-

lanetan parte hartzea, eta lan hori ebaluatzea.

• Xede komun bat lortzeko talde-lanetan parte hartzen du, eta lan hori ebaluatzen du.

• Dastamenaren atalasearen ikerketa talde-lanean burutzea.

• Dastamenaren atalasea pertsonengan desberdina dela atzematea.

© giltza 45


EDUKIAK

K P B

• Erlazio-funtzioa.• Informazioa hautematea.• Informazioaren azterketa.• Erantzuna taxutzea.• Zentzumen-organoak: atalak eta funtzioak.• Ikusmenaren, entzumenaren eta orekaren

mekanismoa, eta usainak eta zaporeak hautemateko era.

• Neuronen ezaugarriak.• Nerbio-bulkadaren transmisioa: sinapsia eta

neurotransmisoreak.• Nerbio-sistema zentrala: entzefaloa eta

bizkarrezur-muina.• Entzefaloaren atalak: garuna, zerebeloa eta

enbor entzefalikoa.• Bizkarrezur-muinaren ezaugarriak.• Nerbio-sistema periferikoa: sentimen-nerbioak

eta nerbio motorrak.• Nerbio-sistemaren gaixotasunen eta

nahasteen prebentzioa.• Antsietatea eta alzheimerra.• Dastamena.

• Erlazio-funtzioaren faseei buruzko eskema bat interpretatzea.

• Zentzumen-organoen atalei buruzko eskemak interpretatzea.

• Begi-niniaren tamaina argiaren arabera nola aldatzen den ikustea.

• Gorputzaren orekari buruzko proba edo saioa egitea.

• Larruazaleko errezeptoreak proba edo saio batez estimulatzea.

• Nerbio-bulkadaren transmisioa aztertzea.• Nerbio-sistema zentralaren irudiak

interpretatzea.• Nerbio-sare somatikoa eta nerbio-sare

autonomoa bereiztea.• Nerbio-sistemaren zenbait gaixotasunen eta

nahaste edo asalduraren sintomak ezagutzea.• Gatz-disoluzioen multzo bat eta gatz- eta

azukre-disoluzioen beste bat prestatzea, eta haien bitartez, norberak zapore gazia eta gozoa hautemateko behar dituen gutxieneko gatz eta azukre kantitateak zehaztea.

• Lorturiko emaitzak aztertzea eta txosten batean jasotzea.

• Erlazio-funtzioaren garrantzia balioestea.• Estimuluak hautemateko mekanismoaz jakin-

mina izatea.• Nerbio-bulkaden transmisioari buruzko

interesa.• Nerbio-sistemaren atal eta organoei buruzko

jakin-nahia.• Prebentzio- eta birgaitze-metodoek nerbio-

sistemaren gaixotasun eta nahaste ugariren tratamenduan duten garrantzia.

• Ikerkuntza zientifikoak alorreko gaixotasunak hobeto diagnostikatzeko eta tratatzeko lanean duen garrantzia balioestea.

• Laborategiko tresnak erabiltzeko arauak eta segurtasun-neurriak errespetatzea.

© giltza 46


IKASTEKO JARDUERAK

1. Erlazio-funtzioa.• Informazioaren hautematean eta aztertzean eta erantzunaren igortzean zer organok eta sistemak parte hartzen duten azaldu.• Estimulua eta errezeptorea zer diren azaldu.2. Zentzumen organoak.• Begiaren atalen eginkizunak azaldu.• Lente modura funtzionatzen duen eta irudiak fokatzen dituen begiaren atala deskribatu, eta irisaren eta begi-niniaren arteko erlazioa azaldu.• Belarriko mintzak eta hezurtxoak deskribatu.• Tinpanoa zulatzearen ondorioak azaldu.• Kanal erdizirkularrek eta organo otolitikoek antzematen dituzten mugimenduak deskribatu.• Aparatu bestibularraren asaldaduraren sintomak azaldu.• Dastamenaren eta usaimenaren arteko hurbiltasunaren zergatia azaldu.• Ukimenaren errezeptoreak eskuetan hain ugari izatearen arrazoiak eman.• Sudur-hobiak, dastamen-botoiak eta azaleko errezeptoreak zer estimuluren aurrean diren sentikorrak azaldu.• Zentzumen-organoei buruzko taula bat egin.3. Nerbio-sistema.• Neuronari eta sinapsiari buruzko zenbait terminoren definizioa eman.• Sinapsia zer den azaldu.• Meningeen eta garuneko zirkunboluzioen funtzioak deskribatu.• Garun-azaleko zer eremutan analizatzen den informazioa azaldu, eta eremu horrek zer beste eginkizun dituen aipatu.• Nerbio-sistema zentralari buruzko eskema bat egin.• Eskemari sentimen-nerbioak eta nerbio motorrak erantsi.• Sentimen-nerbioen eta nerbio motorren arteko desberdintasunak azaldu, baita nerbio-sare somatikoaren eta autonomoaren artekoak ere.• Elikagai bat ikusten dugunetik besoa jakia hartzeko mugitzen dugun arte zer prozesu gertatzen den azaldu.4. Nerbio-sistema eta osasuna.• Taula batean antsietatearen eta alzheimerraren kausak, sintomak eta tratamenduak jaso.• Autoestimuak nerbio-sistemaren nahasteak prebenitzeko duen balioa azaldu.

© giltza 47


IKASTEKO JARDUERAK

Ikertu: Dastamenaren atalasea.• Zer disoluziotan hautematen den gozoa eta zer disoluziotan gazia adierazi.• Ikastalde guztiaren emaitzak taula batean bildu.• Bi disoluzio-multzoak egitean zer akats izan daitezkeen eta zer akats izan diren azaldu.• Dastamen-atalasearen froga zer lanbidetan gerta daitekeen lagungarri esan, eta horren arrazoiak eman.• Zapore garratzaren eta mikatzaren atalaseak zehazteko saiakuntza bat diseinatu.

MEDIATEKA• Hotzeri madarikatua! altxor-bilaketa; hotzeria dugunean jatekoari zaporerik zergatik hartzen ez diogun aztertzeko jarduera.



MOTIBAZIOA

Talde handianUnitatearen hasieran dagoen argazkia aztertu eta horren harira jardun:• Zertan dabil argazkiko jendea?• Argazkian agertzen al da erlazio-funtzioa? Arrazoitu erantzuna.• Zer estimulu ari da jasotzen argazkiko jendea?• Aipatu zer zentzumen-organo ari diren informazioa jasotzen.• Zentzumenek jasotako informazioa garunera nola transmititzen den aipatu.• Zentzumen-organoek jasan ditzaketen desorekak edo asaldadurak aipatu, ikasleek ezagutzen

dituztenak; eta azaldu zertan dautzan bakoitza.

© giltza 48




OINARRIZKO GAITASUNAK SISTEMATIKOKI LANTZEKO JARDUERAK• Esan zopa hotzaren eta beroaren artean usaintsuena zein den; bai eta zaporetsuena zein den

ere.• Aipatu hotzeriak nola eragiten dien gure zentzumen-organoei, eta janaria zergatik ez zaigun hain

zaporetsua iruditzen.

OSAGARRIAK

• Nerbio-ehunei behatu mikroskopioz.• Bildotsaren garuna disekzionatu, ikasitako makroegiturak in vivo ikusteko.• Gaur eguneko gizartean dauden nerbio-sistemaren gaixotasunei buruzko hizketaldia.• Testu-iruzkina: Neurogenesia eta memoria.


SENDOTZEA ZABALTZEA

Ikaslearen liburua• Erlazio-funtzioa: 67. orriko 1. jarduera.• Zentzumen-organoak: 69., 70., 71. eta 73.

orrietako 3., 5., 7. eta 12. jarduerak.• Nerbio-sistema: 75., 76. eta 77 orrietako 13.,

15., 17. eta 18. jarduerak.• Nerbio-sistema eta osasuna: 78. orriko 21.

jarduera.

Material osagarria• Erlazio-funtzioa: 1. sendotze-fitxako 1.

jarduera (45. or.).• Zentzumen-organoak: 1. sendotze-fitxako 2.,

3. eta 4. jarduerak (45. or.).• Nerbio-sistema: 2. sendotze-fitxako 1., 2. eta

3. jarduerak (47. or.).

Ikaslearen liburua• Zentzumen-organoak: 70. eta 73. orrietako 6.,

9. eta 10. jarduerak.• Nerbio-sistema: 77. eta 80. orrietako 20., 31.,

37. eta 38. jarduerak.• Nerbio-sistema eta osasuna: 81. orriko

Gehiago jakiteko jarduera.

Material osagarria• Erlazio-funtzioa: 1. zabaltze-fitxako 1. jarduera

(49. or.).• Zentzumen-organoak: 1. zabaltze-fitxako 2.,

3. eta 4. jarduerak (49. or.).• Nerbio-sistema: 2. zabaltze-fitxako 1., 2. eta


© giltza 49



EBALUAZIOA


Ikaslearen liburuaNerbio-sistemari buruzko kontzeptuak haien funtzioarekin erlazionatu.Definizio batzuk zer kontzepturi dagozkien identifikatu.Nerbio-bulkadaren faseak ordenatu.Funtzio batzuk sailkatu, zer organok betetzen duen: garunak, zerebeloak edo enbor entzefalikoak.Nerbio motak haien funtzioen arabera deskribatu.Nerbio-sistema zentralari buruzko testu bat osatu.Antsietatearen eta alzheimerraren kausak eta sintomak azaldu.

Material osagarriaEbaluazio-fitxa fotokopiagarria:• Nerbio sistema zentralaren eta periferikoaren

osagaiak zein diren jakin.• Begiaren eta belarriaren atalak identifikatu.• Antsietatearen eta alzheimerraren sintomak

azaldu.• Nerbio-bulkadaren transmisioa azaldu.


Ikaslearen liburua • Zaporea hautematen duten organoek nola

ekiten duten jakin, bai eta horren ondorioak ere.


– Erlazio-funtzioan zentzumenek duten eginkizuna zein den jakin.

– Zentzumenen bidez jasotako informazioa nerbio-sistemaren zein ataletan interpretatzen identifikatu.

– Erantzun motorra nola gauzatzen den identifikatu.

– Erantzun erreflexuaren mekanismoa zein den azaldu.


© giltza 50



Irakurketa• ILko informazioa ulertuz irakurri, ezagutza berriak hartzeko.• Pentsatzeko atala (ILko 81. orria). Irakurri eta gogoeta egin Nerbio-sistemaren desorekak testuaren inguruan.• Testu-iruzkina: Neurogenesia eta memoria (ILko eranskina).• Proposatutako web-orrietako askotariko informazioa irakurri, informazioa jasotzeko edo zabaltzeko, ikertzeko, galdera zehatzei erantzuteko, irudiak




IKT JARDUERAK

Ikaslearen liburua:@Buruko nahasteei eta gaixotasunei buruzko gaian sakontzeko, web-orri honetara jo: http://www.feafes.com/@ILko 81. orrialdeko 42. jarduera egiteko: http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/spanish/brainandnerves.html@ILko 81. orrialdean (Pentsatzeko atala) alzheimerraren inguruan proposatzen den jarduera egiteko: http://www.alzheimer-online.org/noticias/@Ikaslearen liburuko 79. orrialdean, sintesi jardueretan proposatutako kontzeptu-mapa osatu.

Mediateka:• Hotzeri madarikatua! altxor-bilaketa; hotzeria dugunean jatekoari zaporerik zergatik hartzen ez diogun aztertzeko jarduera.

© giltza 51



• Nerbio-sistema zentralaren eta periferikoaren atal nagusien funtzioa ezagutzea.• Erlazio-funtzioari buruzko zenbait kontzeptu ezagutzea.• Nerbio-bulkadaren faseak identifikatzea.• Nerbio-sistemarekin loturiko desorekak eta gaixotasunak ezagutzea, bai eta, baldin badaude, hartu beharreko prebentzio neurriak ere.



© giltza 52


METODOLOGIA







• Mediateka.












4. unitatea: ERLAZIOA: ZENTZUMENAK ETA NERBIO-SISTEMA. EGITURA

© giltza 53




dastamenaren atalasea aztertzekoa (gatza, azukrea, Pasteur pipeta bat edo tanta kontagailu bat, doitasun balantza. bost hauspeakin-ontzi, beirazko hagatxoa, espatula, errotuladore iraunkorra.).

– Hasierako eta motibaziorako jarduerak: argazki baten laguntzaz, nerbio-sistemari buruzko galderak egin; bai eta sistema horrek estimuluak jasotzeko duen bideari buruz ere.









Aipatzekoa da ordenagailua lagun atala, bertan IKT jarduerak daude.– Ikertu: Dastamenaren atalasea aztertzeko jarduera.– Oinarrizko gaitasunak: Unitateko oinarrizko gaitasunak lantzeko jarduerak. Zopa

hotza, zopa beroa.– Gehitu eta argitu: Biologiaren eta Geologiaren zenbait bitxikeria eta aplikazio, gaur

eguneko gizartean. Adimen anizkuna.

© giltza 54



Ikasleak

1 ...

...…

......

...

2 …

......

......

...

3 …

......

......

...

4 …

......

......

...

5 …

......

......

...

6 …

......

......

...

7 …

......

......

...

8 …

......

......

...

…...

......

......

..


© giltza 58


05. UNITATE DIDAKTIKOA: Erlazioa: lokomozio- aparatua eta sistema endokrinoaOINARRIZKO GAITASUNAK ADIERAZLEAK HELBURU DIDAKTIKOAK EBALUAZIO-IRIZPIDEAK

Zientzia-, teknologia- eta osasun-kulturarako gaitasuna (ZTO)• Erlazio-funtzioaren erantzute-

fasean parte hartzen duten sistemak eta horien funtzionamendua ezagutzea.

• Lokomozio-aparatuarekin eta sistema endokrinoarekin zerikusia duten nahasmendu eta gaixotasun batzuen berri izatea, bai eta haiek diagnostikatzeko zer teknika dauden jakitea ere.

• Erlazio-funtzioaren erantzute-fasean parte hartzen duten sistemak eta horien funtzionamendua ezagutzen ditu.

• Lokomozio-aparatuarekin eta sistema endokrinoarekin zerikusia duten nahasmendu eta gaixotasun batzuen berri badu, bai eta haiek diagnostikatzeko dauden teknikena ere.

• Estimuluei nola erantzuten diegun ulertzea, eta erantzunak lokomozio-aparatuarekin eta sistema endokrinoarekin erlazionatzea.

• Eskeleto-sistema eta muskulu-sistema aztertzea, gorputzaren mugimenduak ulertzeko.

• Lokomozio-aparatuaren eta sistema endokrinoaren osasuna zaindu beharraz jabetzea.

• Nerbio-sistemak duen koordinazio-funtzioaren garrantziaz ohartzea.

• Lokomozio-aparatua osatzen duten hezur eta muskulu nagusiak non dauden jakitea.

• Informazioak borondatezko ekintzen eta ekintza erreflexuen kasuan egiten duen ibilbidea deskribatzea.

• Sistema endokrinoaren funtzio integratzailea azaltzea, haren arazo ohikoenak ezagutzea.

• Egiten diren jarduera praktikoetako emaitzak aztertzea.

Informazioa tratatzeko eta teknologia digitalaerabiltzeko gaitasuna. (IKT)• Internet kritikoki eta

erantzukizunez erabiltzea, barneko homeostasiari eustean zenbait hormonak duten zereginari buruzko informazioa bilatzean.

• Internet kritikoki eta erantzukizunez erabiltzen du, barneko homeostasiari eustean zenbait hormonak duten zereginari buruzko informazioa bilatzean.

• Hormonen jatorriaz eta eginkizunez jakitun, sistema endokrinoaren garrantzia ulertzea.

• Gorputzeko organo guztien arteko orekak duen garrantziaz jabetzea.


lanetan parte hartzea, eta zereginak eta lan hori egiteko behar den denbora orekatzea.

• Xede komun bat lortzeko talde-lanetan parte hartzen du, eta zereginak eta lan hori egiteko behar den denbora orekatzen du.

• Odolean dagoen glukosa nola aldatzen den ikertzea, taldeka.

• Odoleko glukosa kantitatearen aldaketak ikusita ondorioak ateratzea.

© giltza 59


EDUKIAK

K P B

• Kanpoko eta gorputz-barneko estimuluen araberako erantzunak: sarrera.

• Borondatezko ekintzak, ekintza erreflexuak eta hormona-jariaketa.

• Lokomozio-aparatua: eskeleto-sistema eta muskulu-sistema.

• Eskeleto axiala eta eskeleto apendikularra.• Giltzadurak.• Muskulu-sistema.• Borondatezko ekintzak eta ekintza erreflexuak.• Lokomozio-aparatuaren nahasmenduak:

hausturak, bihurdurak eta uzkurdurak.• Guruin endokrinoak.• Hormonak eta haien jarduera.• Hormona-jariaketa.• Diabetesa.• Hipogluzemiaren eta hipergluzemiaren arteko

desberdintasuna.

• Borondatezko ekintzak eta ekintza erreflexuak bereiztea.

• Lokomozio-aparatuaren erantzunak eta sistema endokrinoarenak erkatzea.

• Hezur eta muskulu nagusiak irudietan eta eskemetan identifikatzea.

• Estimuluen transmisioa borondatezko ekintza batean eta ekintza erreflexu batean interpretatzea.

• Guruin endokrino nagusiak eta horien bidez jariatzen diren hormonak irudietan eta eskemetan identifikatzea.

• Odoleko glukosaren erregulazioa adierazten duen eskema bat interpretatzea.

• Bi pertsonen odoleko glukosa mailaren aldea konparatzea.

• Behatutako alde horien analisia.• Odoleko glukosa mailaren kurba grafikoki

irudikatzea.

• Estimuluei ematen zaizkien erantzun motak ezagutzeko interesa.

• Gorputzaren jarrera egokia lortzeko aholkuak erdiestea.

• Azterketa erradiologikoak lokomozio-aparatuaren arazoak eta gaixotasunak diagnostikatzeko duen baliagarritasuna estimatzea.

• Jakin-mina hormona-jariaketaren disfuntzioek eragiten dituzten arazoen inguruan.

• Diabetes mellitusak organismoan duen eragina balioestea.

© giltza 60


IKASTEKO JARDUERAK

1. Erantzunen igorpena.2. Lokomozio-aparatua.• Lokomozio-aparatuaren bidezko erantzunetan zer nerbiok eta nerbio-zentrok parte hartzen duten azaldu.• Sistema eskeletikoaren funtzioak deskribatu.• Giltzadurak zer diren azaldu, eta garezurreko giltzadurak zergatik diren finkoak arrazoitu.• Muskulu-sistemaren funtzioak deskribatu, eta sistema eskeletikoarekin duen desberdintasun bat eta antzekotasun bat aipatu.• Tendoiak zer diren eta zer eginkizun duten azaldu.• Beheko gorputz-adarretako hezur eta muskulu nagusiak aipatu.• Borondatezko ekintzek eta ekintza erreflexuek antzekoak dituzten bi ezaugarri eta desberdinak dituzten beste bi aipatu.• Ekintza batzuk borondatezkoak ala erreflexuak diren esan, eta nerbio-sistema zentralaren zer partek kontrolatzen dituen gaineratu.• Borondatezko ekintzei eta ekintza erreflexuei buruzko testu bat idatzi.• Borondatezkoak ez diren mugimenduei buruzko galderei erantzun.• Hausturak eta zaintiratuak, eta haien sintomak eta tratamenduak azaldu.• Azterketa erradiologikoen bidez zer diagnostikatzen den eta teknika hori nola erabiltzen den azaldu.3. Sistema endokrinoa.• Guruin endokrinoak zer diren eta zer eginkizun duten azaldu.• Paratiroidearen disfuntzio bat duen pertsona batek zer arazo dituen azaldu.• Hipotalamoaren funtzioa eta kokapena deskribatu.• Hormonen eta neurohormonen arteko desberdintasunak deskribatu.• Diabetesa zer den eta haren tratamendua zertan datzan azaldu.• Dieta berezia egitera behartzen duen arazo edo gaixotasunen bat deskribatu.Ikertu: Glukosa odolean.• Bi pazienteren glukosa, intsulina eta glukagoi kontzentrazioen jarraipenaren emaitzekin grafikoa egin.• Bi pazienteen arteko desberdintasunak zein diren esan.• Glukosaren kontzentrazioan dagoen aldea intsulinaren eta glukagoiaren eginkizunarekin erlazionatu.• Diabetes mellitusa bi pazienteetako zeinek duen esan.• Denbora luzean ariketa egin ondoren paziente horien odoleko balioetan egongo diren aldaketak aurreikusi.

MEDIATEKA• Erlazio-funtzioa jarduera interaktiboa; 4. eta 5. unitateko kontzeptuak erlazionatzeko jarduera.• X-izpiak altxor-bilaketa; erradiografia nola egiten den eta izan ditzakeen kalteak aztertzeko jarduera.

© giltza 61




MOTIBAZIOA

Talde handianUnitatearen hasieran dagoen argazkia aztertu eta horren harira jardun:• Egin al duzu inoiz kirol hori? Erantzuna baiezkoa bada, azaldu zertan datzan; eta erantzuna

ezezkoa bada, azaldu beste kirolik egiten duzun.• Ba al dakizu zer hezur eta muskulu mugitzen dituen argazkiko kirolariak?• Kirola egitea ezinbestekoa da, zergatik?• Eskeleto- edo muskulu-sistemako lesioren edo asaldaduraren bat dagoenean egiten diren

diagnosi-probak aipatu.• Sistema horiekin erlazionaturiko lesioak edo asaldadurak aipatu.


OINARRIZKO GAITASUNAK SISTEMATIKOKI LANTZEKO JARDUERAK• Arriskuen aurrean, gure garunak ematen dituen erantzun motak aipatu, bai eta bihotz-taupadetan,

arnas erritmoan eta muskuluetan aldaketarik gertatzen ote den ere, eta aldaketa horiek zer sistemak eragiten dituen.

• Esan zer sistemak sortzen dituen gorputzeko mugimenduak.• Aipatu, arriskuen aurrean gure gorputzak jariatzen duen hormona bat, gutxienez.• Nerbio-sistemaren eta sistema endokrinoaren arteko erlazioa zein den esan.

OSAGARRIAK

• Zenbait muskulu-mugimendu egin eta behatu, tartean dauden muskuluak zein diren identifikatzeko.

• Lokomozio-aparatuaren eta sistema endokrinoaren asaldadurei buruzko eztabaida, bai eta, gaur egun, horien tratamendurako dauden bideena ere.

• Testu-iruzkina: Nerabeen aldarte txarraren «kausa».

© giltza 62




SENDOTZEA ZABALTZEA

Ikaslearen liburua• Lokomozio-aparatua: 88., 89., 91. eta 93.

orrietako 2., 3., 4., 5., 7., 11. eta 12. jarduerak.• Sistema endokrinoa: 95. eta 96. orrietako 16.

eta 19. jarduerak.

Material osagarria• Erantzunak ematea: 1. sendotze-fitxako 1.

jarduera (57. or.).• Lokomozio-aparatua: 1. sendotze-fitxako 2.,

3., 4. eta 5. jarduerak (57. or.).• Sistema endokrinoa: 2. sendotze-fitxako 1., 2.

eta 3. jarduerak (59. or.).

Ikaslearen liburua• Lokomozio-aparatua: 91. eta 98. orrietako 10.

eta 24. jarduerak.• Sistema endokrinoa: 96., 98. eta 99. orrietako

17., 18., 20., 29., 32. eta Gehiago jakiteko jarduerak.

Material osagarria• Lokomozio-aparatua: 1. zabaltze-fitxako 1., 2.

eta 3. jarduerak (61. or.).• Sistema endokrinoa: 2. zabaltze-fitxako 1., 2.,

3. eta 4. jarduerak (63. or.).

© giltza 63



EBALUAZIOA


Ikaslearen liburuaHainbat kontzeptu emanda, bakoitza hauetako zer erantzun motari dagokion esan: borondatezko ekintza, ekintza erreflexua edo sistema endokrinoaren erantzuna.Hausturak eta zaintiratuak zer diren azaldu.Borondatezko ekintza baten mugimendua azaldu, eta ekintza erreflexuaren mugimenduarekin konparatu.Guruin endokrinoak eta haietan ekoizten diren hormonak erlazionatu.Glukosa-kontzentrazioa hormonen bidez nola erregulatzen den azaldu, eta diabetesa zer den deskribatu.Funtzio batzuk dagozkien hormonekin lotu.

Material osagarriaEbaluazio-fitxa fotokopiagarria:• Lokomozio-aparatuari eta sistema endokrinoari

buruzko baieztapenak egia ala gezurra diren jakin.

• Ekintza erreflexua adierazten duen eskema interpretatu.

• Lokomozio-aparatuko eta sistema endokrinoko zenbait kontzeptu definitu edo sailkatu.

• Borondatezko ekintza eta ekintza erreflexua alderatu.

• Giza gorputzeko guruin endokrinoak identifikatu.


Ikaslearen liburua • Arrisku egoera batean nerbio-sistemaren,

lokomozio-aparatuaren eta sistema endokrinoaren erreakzioak zein diren jakin eta aztertu.


– Gizakiaren lokomozio-aparatuaren hezur eta muskulu garrantzitsuenak identifikatu.

– Sistema endokrinoaren funtzioa zein den jakin, bai eta haren ondorioak ere, hormonak hain zuzen.

– Haustura, bihurdura eta uzkurdura zer diren azaldu, eta diagnosi-proba nagusiak zein diren jakin.


© giltza 64



Irakurketa• ILko informazioa ulertuz irakurri, ezagutza berriak hartzeko.• Pentsatzeko atala (ILko 99. orria). Irakurri eta gogoeta egin Gorputz-ariketak testuaren inguruan.• Testu-iruzkina: Nerabeen aldarte txarraren «kausa» (ILko eranskina).• Proposatutako web-orrietako askotariko informazioa irakurri, informazioa jasotzeko edo zabaltzeko, ikertzeko, galdera zehatzei erantzuteko, irudiak




IKT JARDUERAK

Ikaslearen liburua:@Diabetesaren gaian sakontzeko: http://www.msc.es/ciudadanos/enfLesiones/enfNoTransmisibles/diabetes/diabetes.htm@ILko 98. orrialdeko 31. jarduera ebazteko: http://www.unicef.org/spanish/nutrition/23964.html@ILko 99. orrialdean (Gehiago jakiteko atala) odoleko kaltzioaren erregulazioa dela-eta proposatzen den jarduera egiteko:http://es.wikipedia.org/wiki/Calcio@Ikaslearen liburuko 97. orrialdean, sintesi jardueretan proposatutako kontzeptu-mapa osatu.

Mediateka:• Erlazio-funtzioa jarduera interaktiboa; 4. eta 5. unitateko kontzeptuak erlazionatzeko jarduera.• X-izpiak altxor-bilaketa; erradiografia nola egiten den eta izan ditzakeen kalteak aztertzeko jarduera.

© giltza 66



• Kanpo-estimuluentzako erantzun motak identifikatzea.• Ekintza erreflexuaren eta borondatezkoaren arteko desberdintasuna zein den jakitea eta azaltzea.• Guruin endokrino nagusiak zein diren jakitea; bai eta zer hormona jariatzen duten ere.• Hormonen jariaketa erregulatzeko dauden mekanismo garrantzitsuenak zein diren jakitea.• Lokomozio-aparatuarekin eta sistema endokrinoarekin erlazionaturiko desoreka eta gaixotasun nagusiak identifikatzea, bai eta diagnosi-metodoak

eta, egotekotan, har daitezkeen prebentzio-neurriak ere.



© giltza 67


METODOLOGIA







• Mediateka.












© giltza 68




odoleko glukosa datuak aztertzeko beharrezkoa (idazteko materiala, paperean zein euskarri digitalean).

5. unitatea: ERLAZIOA. LOKOMOZIO-APARATUA ETA SISTEMA ENDOKRINOA. EGITURA

– Hasierako eta motibaziorako jarduerak: argazki baten laguntzaz, lokomozio-aparatuari eta sistema endokrinoari buruzko galderak egin.









Aipatzekoa da ordenagailua lagun atala, bertan IKT jarduerak daude.– Ikertu: Glukosa odolean nola aldatzen den aztertzeko jarduera.– Oinarrizko gaitasunak: Unitateko oinarrizko gaitasunak lantzeko jarduerak.

Kontuz!– Gehitu eta argitu: Biologiaren eta Geologiaren zenbait bitxikeria eta aplikazio, gaur

eguneko gizartean. Bipedismoa eta Haurretako erreflexuak.

© giltza 69



Ikasleak

1 ...

...…

......

...

2 …

......

......

...

3 …

......

......

...

4 …

......

......

...

5 …

......

......

...

6 …

......

......

...

7 …

......

......

...

8 …

......

......

...

…...

......

......

..


© giltza 73


06. UNITATE DIDAKTIKOA: Ugalketa eta sexualitateaOINARRIZKO GAITASUNAK ADIERAZLEAK HELBURU DIDAKTIKOAK EBALUAZIO-IRIZPIDEAK

Zientzia-, teknologia- eta osasun-kulturarako gaitasuna (ZTO)• Ugaltze-funtzioan diharduten

sistemen ezaugarriak jakitea, eta funtzio bereko prozesu nagusiak ezagutzea.

• Giza sexualitatearen alderdi nagusiak ezagutzea, eta horien garrantzia ulertzea.

• Kontrazepzio-metodoak zein diren jakitea, eta haiek dakartzaten ondorio etikoak aztertzea.

• Ugaltze-funtzioan diharduten sistemen ezaugarriak jakin badakizki, eta funtzio bereko prozesu nagusiak ezagutzen ditu.

• Giza sexualitatearen alderdi nagusiak ezagutzen ditu, eta horien garrantzia ulertzen du.

• Kontrazepzio-metodoak zein diren jakin badaki, eta haiek dakartzaten ondorio etikoak aztertzen ditu.

• Gizonen eta emakumeen ugaltze-aparatuaren ezaugarriak eta funtzionamendua ulertzea.

• Ernalketa, haurdunaldia eta erditzea zer diren jakitea.

• Sexualitatearen, ugalketa laguntzeko tekniken eta antisorgailuen berri jasotzea.

• Ugaltze-aparatuaren oinarrizko ezaugarriak deskribatzea, eta sexualitatea eta ugalketa bereiztea.

• Obulutegien zikloa eta endometrioaren zikloa bereiztea.

• Ernalketa noiz gertatzen den eta haurdunaldiaren faseetan zer aldaketa gertatzen diren jakitea.

• Ugalketa kontrolatzeko metodoak azaltzea.

Informazioa tratatzeko eta teknologia digitalaerabiltzeko gaitasuna (IKT)• Internet kritikoki eta

erantzukizunez erabiltzea, sexu-transmisioko gaixotasun batzuei buruzko informazioa bilatzean.

• Internet kritikoki eta erantzukizunez erabiltzen du, sexu-transmisioko gaixotasun batzuei buruzko informazioa bilatzean.

• Zientziak sexu bidezko gaixotasunen alorrean egiten dituen ekarpenen balioaz jabetzea.

• Sexu bidezko gaixotasunak eragozteko metodoak azaltzea.

Gizarterako eta herritarta-sunerako gaitasuna (GH)• Bi sexuak desberdinak eta

osagarriak direla ulertzea, eta horrek aberastasun pertsonala eta soziala dakarrela ohartzea.

• Bi sexuak desberdinak eta osagarriak direla ulertzen du, eta horrek aberastasun pertsonala eta soziala dakarrela ohartzen da.

• Gizonen eta emakumeen ugaltze-aparatuaren ezaugarriak ulertzea, eta aberastasun pertsonalerako zein sozialerako duen garrantziaz jabetzea.

• Ugaltze-aparatuaren oinarrizko ezaugarriak deskribatzea, eta horrek aberastasun pertsonalerako zein sozialerako duen garrantziaz jabetzea.

© giltza 74


EDUKIAK

K P B

• Gizonen ugaltze-aparatua.• Espermatozoideen eraketa.• Gizonen hormonak.• Emakumeen ugaltze-aparatua.• Obuluen eraketa.• Emakumeen hormonak.• Ernalketa eta enbrioiaren garapena.• Erditzea.• Hormonak haurdunaldian eta erditzean.• Sexualitatea.• Nesken eta mutilen pubertaroko aldaketa

fisikoak.• Nesken eta mutilen pubertaroko aldaketa

psikikoak.• Ugalketa laguntzeko teknikak: intseminazio

artifiziala eta in vitro ernalketa.• Antisorgailuak.• Sexu bidezko gaixotasunak: gonokozia,

kandidiasia eta herpes genitala.• Hiesa: kausak, sintomak, tratamendua eta

prebentzioa.• Gonokoziaren, kandidiasiaren eta herpes

genitalaren sintomak ezagutzea.• Endometrioaren zikloa.

• Gizonen eta emakumeen ugaltze-aparatuetako organoak eta atalak kokatzen jakitea.

• Obulutegien zikloa eta endometrioaren zikloa bereiztea.

• Fetuaren edo enbrioiaren garapenari buruzko irudiak aztertzea.

• Pubertaroko aldaketak aztertzea.• Ugalketa laguntzeko teknikak aztertzea.• Antisorgailuen funtsa zein den jakitea, eta

haien arteko alderaketa egitea eraginkortasunari dagokionez.

• Sexu bidezko gaixotasunez gogoeta egitea, ahoz zein idatziz

• Emakume baten hilekoaren egutegi batzuk aztertzea.

• Emakume baten aldi ugalkorra egutegi batean zehaztea, eta horren arrazoiak azaltzea.

• Gizonen eta emakumeen ugaltze-aparatuak: morfologiaren eta fisiologiaren gaineko interesa.

• Enbrioiaren sorreraz eta garapenaz gehiago jakin-nahia.

• Sexualitatea pertsonen arteko komunikazio-bide gisa balioestea.

• Sexualitateari buruzko gaiez jakiteko gogoa.• Maitasuna, elkarrizketa eta tolerantzia,

pubertaroko larritasunak eta bideratzeko tresna gisa balioestea.

• Haurdun ez geratzeko metodoen garrantzia balioestea.

• Hainbat ohitura txarrek ugaltze-sistemaren osasunean duten eraginaz jabetzea.

• Beratasuna eta elkartasuna hiesak jotakoengana.

• Prebentzio-metodoek sexu bidezko gaixotasunei aurre egiteko duten garrantziaz ohartzea.

• Obulutegien zein endometrioaren zikloa noiztik noizera diren jakitearen garrantziaz jabetzea.

• Hilekoaren zikloa zuzen aztertzeko gogoa eta interesa.

© giltza 75


IKASTEKO JARDUERAK

1. Ugaltze-funtzioa.• Gizonaren ugaltze-aparatuko organoak non dauden eta zer funtzio duten azaldu.• Barrabilak zergatik dauden sabelaldetik kanpo azaldu, eta haien tenperatura aldatuz gero zer gerta daitekeen esan.• Emakumearen ugaltze-aparatuko organoak non dauden eta zer funtzio duten azaldu.• Espermatozoideen eta obuluen eraketa-prozesuak zertan diren antzekoak eta zertan desberdinak azaldu.2. Ernalketa, haurdunaldia eta erditzea.• Ernalketari, haurdunaldiari eta erditzeari buruzko kontzeptu batzuk definitu.• Haurdunaldiaren eta erditzearen faseak ordenatu.• Garapen-aldi luzeagoa behar duten fetuaren organoak aipatu.3. Sexualitatea.• Sexualitatean eragina duten elementuak azaldu.• Pubertaroa zer den eta zer aldaketa fisiko eta psikiko eragiten dituen azaldu.• Seme-alabak izateko adinari buruz OMEk emandako gomendioak arrazoitu.• Ugalketa laguntzeko teknikak eta haien arteko desberdintasunak azaldu.• Oso eraginkorra ez den metodo antikontzeptibo bat aipatu, eta zertan datzan deskribatu.• Preserbatiboa zer den eta beste metodoen aldean dituen abantailak azaldu.4. Sexualitatea eta osasuna.• Ugaltze-organoen higienea zainduz gero eragotz daitezkeen arazoak aipatu.• GIBaren eramailea izatearen eta hiesak jota egotearen arteko aldea azaldu. Gaixotasun horren larritasunaz eta gaixoen bazterketaz gogoeta egin.Ikertu: Hilekoaren zikloa aztergai.• Ziklo luzeenak eta ziklo laburrenak zenbat egun iraun duten esan.• Une eta aldi hauek kolorez markatu: obulazio-eguna, aldi emankorra, obulua zer egunetan garatzen eta umotzen den obulutegian, zeinetan ateratzen

den obulutegitik, eta zeinetan iristen den umetokira.• Emakume batek haurdun geratzeko duen probabilitatea zehaztu.

MEDIATEKA• Haurdunaldia eta erditzea jarduera interaktiboa; haurdunaldiaren eta erditzearen faseak birgogoratzeko jarduera.• Dolly ardia altxor-bilaketa; klonazioa zertan datzan eta hark azaleratzen duen eztabaida etikoa aztertzeko jarduera.

© giltza 76




MOTIBAZIOA

Talde handianUnitatearen hasieran dagoen argazkia aztertu eta horren harira jardun:• Ugalketaren zer une da argazkikoa?• Giza gorputzean, non gertatzen da?• Ugaltze zelulei buruzko kontzeptuak gogora ekarri, zer da ernaltzea? Zer aldaketa daude

haurdunaldian zehar?• Sexualitatearen eta erreprodukzioaren arteko desberdintasunak aipatu.


OINARRIZKO GAITASUNAK SISTEMATIKOKI LANTZEKO JARDUERAK• Emakumearen ugaltze-aparatuko atalen izenak idatzi.• Ernalketa gertatzeko zer pasatu behar den adierazi.• Antisorgailu nagusiak aipatu.

OSAGARRIAK• Sexu bidezko infekzioak prebenitzeko informazioa duen horma-irudia egin.• Pubertaroan gertatzen diren aldaketei buruzko hitz-aspertua egin.• Testu-iruzkina: Erditzeko jarrera.

© giltza 77




SENDOTZEA ZABALTZEA

Ikaslearen liburua• Ugaltze-funtzioa: 105. eta 107. orrietako 1. eta

3. jarduerak.• Ernalketa, haurdunaldia eta erditzea: 110.

orriko 5. eta 6. jarduerak.• Sexualitatea: 112. orriko 9. jarduera.

Material osagarria• Ugaltze-funtzioa: 1. sendotze-fitxako 1., 2. eta

3. jarduerak (69. or.).• Ernalketa, haurdunaldia eta erditzea: 2.

sendotze-fitxako 3. eta 5. jarduerak (71. or.).• Sexualitatea: 2. sendotze-fitxako 1., 2. eta 4.

jarduerak (71. or.).

Ikaslearen liburua• Ernalketa, haurdunaldia eta erditzea: 117.

orriko 29. jarduera.• Sexualitatea eta osasuna: 117. orriko 32. eta

Gehiago jakiteko jarduerak.

Material osagarria• Ernalketa, haurdunaldia eta erditzea: 1.

zabaltze-fitxako 1., 2. eta 3. jarduerak (73. or.).

• Sexualitatea: 2. zabaltze-fitxako 1., 2. eta 4. jarduerak (75. or.).

• Sexualitatea eta osasuna: 2. zabaltze-fitxako 3. jarduera (75.or.).

© giltza 78



EBALUAZIOA


Ikaslearen liburuaGizonen eta emakumeen ugaltze-aparatuetako organoak non dauden eta zer eginkizun duten azaldu.Espartogenesia eta obulazioa azaldu.Taula batean zenbait hormonaren ezaugarriak jaso.Haurdunaldiaren eta erditzearen faseei buruzko zenbait galderari erantzun.Pubertaroa zer den eta zer aldaketa eragiten dituen azaldu.Haurdunaldia eragozteko bi metodo (anobulatorioak eta preserbatiboa) azaldu.SBIak zer diren eta zer ezaugarri dituzten azaldu.

Material osagarriaEbaluazio-fitxa fotokopiagarria:• Gizakiaren ugaltze-aparatuari buruzko zenbait

kontzeptu azaldu.• Erditzearen faseak zein diren jakin.• Metodo antikontzeptiboen ezaugarriak zein

diren jakin.• Gizakiaren ugalketaren inguruko baieztapenak

egia ala gezurra diren identifikatu.• Sexu bidezko lau infekzioren zenbait ezaugarri

deskribatu.


Ikaslearen liburua (47. or.)• Emakumearen ugaltze-aparatuaren atalak

identifikatu.• Hiesa zertan datzan azaldu.• Haurdunaldia eta sexu bidezko gaixotasunak

prebenitzeko metodoak ezagutu.


– Sexu bidezko gaixotasunak zer diren jakin, eta garrantzitsuenen izenak aipatu.

– Sexu bidezko gaixotasunak prebenitzeko neurri nagusiak zein diren jakin.

– Metodo antikontzeptiboen ezaugarriak zein diren jakin.

– Haurdunalditik erditzera dauden prozesu nagusiak kronologikoki ordenatu.



© giltza 79



Irakurketa• ILko informazioa ulertuz irakurri, ezagutza berriak hartzeko.• Pentsatzeko atala (ILko 117. orria). Irakurri eta gogoeta egin Diskriminazioa testuaren inguruan.• Testu-iruzkina: Erditzeko jarrera (ILko eranskina).• Proposatutako web-orrietako askotariko informazioa irakurri, informazioa jasotzeko edo zabaltzeko, ikertzeko, galdera zehatzei erantzuteko, irudiak




IKT JARDUERAK

Ikaslearen liburua:@Haurdunaldiari buruz gehiago jakiteko: http://channel.nationalgeographic.com/channel/inthewomb@ILko 117. orrialdeko 30. jarduera egiteko: http://www.msc.es/campannas/campanas06/saludsexual7.htm@ILko Gehiago jakiteko atalean (117. or.) proposatzen den jarduera, hiesaren pandemiari buruzkoa, egiteko: www.msc.es/sida edo www.eurohiv.org@Ikaslearen liburuko 115. orrialdean, sintesi jardueretan proposatutako kontzeptu-mapa osatu.

Mediateka:• Haurdunaldia eta erditzea jarduera interaktiboa; haurdunaldiaren eta erditzearen faseak birgogoratzeko jarduera.• Dolly ardia altxor-bilaketa; klonazioa zertan datzan eta hark azaleratzen duen eztabaida etikoa aztertzeko jarduera.

© giltza 80



• Gizonaren eta emakumearen ugaltze-aparatuak non dauden eta haien atalen funtzioa zein den jakitea.• Ugaltze-zelulak (obuluak eta espermatozoideak) egon behar diren prozesuak identifikatzea.• Haurdunaldiaren eta erditzearen faseak zein diren jakitea.• Metodo antikontzeptiboak ezagutzea.• SBIak zer diren eta nola prebenitu identifikatzea.• Ugaltze-aparatuarekin erlazionaturiko asaldadura eta gaixotasun ohikoenak ezagutzea, bai eta diagnosi-metodoak eta, egotekotan, hartu beharreko

segurtasun-neurriak ere.



© giltza 81


METODOLOGIA







• Mediateka.












6. unitatea: UGALKETA ETA SEXUALITATEA. EGITURA

© giltza 82




hilekoaren zikloa aztertzekoa (idazteko materiala, paperean zein euskarri digitalean).

– Hasierako eta motibaziorako jarduerak: argazki baten laguntzaz, ugalketari eta sexualitateari buruzko galderak egin.









Aipatzekoa da ordenagailua lagun atala, bertan IKT jarduerak daude.– Ikertu: Hilekoaren zikloa aztergai duen jarduera.– Oinarrizko gaitasunak: Unitateko oinarrizko gaitasunak lantzeko jarduerak. Nahi

gabeko haurdunaldiak.– Gehitu eta argitu: Biologiaren eta Geologiaren zenbait bitxikeria eta aplikazio, gaur

eguneko gizartean. Haurdunaldi- eta obulazio-testak eta Bikiak.

© giltza 83



Ikasleak

1 ...

...…

......

...

2 …

......

......

...

3 …

......

......

...

4 …

......

......

...

5 …

......

......

...

6 …

......

......

...

7 …

......

......

...

8 …

......

......

...

…...

......

......

..


© giltza 87


07. UNITATE DIDAKTIKOA: Gizakien osasunaOINARRIZKO GAITASUNAK ADIERAZLEAK HELBURU DIDAKTIKOAK EBALUAZIO-IRIZPIDEAK

Zientzia-, teknologia- eta osasun-kulturarako gaitasuna (ZTO)• Alkoholak, tabakoak eta beste

droga batzuek dakartzaten kalteez jabetzea.

• Kirola neurriz egitea osasunerako zer onuragarria den jabetzea eta onartzea.

• Alkoholak, tabakoak eta beste droga batzuek dakartzaten kalteez jabetzen da.

• Kirola neurriz egitea osasunerako zer onuragarria den jabetzen da eta onartzen du.

• Osasunean eragina duten faktore nagusiak identifikatzea.

• Gaitz infekziosoak eta ez-infekziosoak bereiztea.

• Zenbait osasun-arazo eta gaixotasun eragozteko eta sendatzeko neurriak ezagutzea.

• Gaixotasunek biztanlerian duten eraginaren zenbaterainokoaz ohartzea.

• Osasunean eragiten duten faktoreak ezagutzea.

• Gaixotasun motak eta haien prebentzio-neurriak eta tratamendua bereiztea.

• Bizimodua bera ere gaixotasunen aurkako babesgarri bat izan daitekeela konturatzea.

• Ikerkuntza zientifikoak gaixotasunen alorrean egiten dituen ekarpenak balioestea.

Hizkuntza-komunikaziorako gaitasuna (HK)• Zientzia-testu laburrak ulertzea,

eta ideia nagusiak identifikatzea.

• Zientzia-testu laburrak ulertzen ditu, bai eta ideia nagusiak identifikatu ere.

• Gaixotasunei buruzko testu zientifikoak irakurtzea eta ulertzea.

• Zenbait gaixotasunei buruzko informazioa lortzea testu zientifikoetatik abiatuta.


erabiltzea osasunarekin zerikusia duten taula eta grafikoak interpretatzeko.

• Matematika-ezagutzak erabiltzen ditu osasunarekin zerikusia duten taula eta grafikoak interpretatzeko.

• Biztanleriak dituen bizitzeko ohitura desberdinak alderatzea.

• Ikaskideen bizitzeko ohiturak biltzen dituzten grafikoak egitea eta interpretatzea.

© giltza 88


EDUKIAK

K P B

• Osasuna, eta osasun-egoeran eragina duten faktoreak.

• Gaixotasunak jatorriaren arabera sailkatuta.• Gaixotasun infekziosoak.• Mikroorganismoen eta birusen ezaugarriak.• Organismoaren defentsak: kanpoko hesiak eta

sistema immunitarioa.• Gaixotasun infekziosoen prozesua.• Prebentzioa: higiene-ohiturak eta txertoak.• Tratamendua: sendagaiak eta transplanteak.• Gaixotasun ez-infekziosoak.• Minbizia: jatorria, prebentzioa eta

tratamendua.• Drogen efektuak.• Atxikimendua: mendekotasuna eta tolerantzia.• Zenbait drogaren ezaugarriak eta efektuak.• Kontsumoa eta desintoxikazioa.• Etxeko, laneko eta bide publikoko istripuak.• Lehen laguntzak.• Ohitura osasungarriak.

• Osasun eta gaixotasun kontzeptuak bereiztea.

• Organo linfoideen kokapena identifikatzea.• Txertoen mekanismoari buruzko eskema bat

interpretatzea.• Agente kartzinogenoen ondorioak

identifikatzea.• Drogak efektuen arabera sailkatuta.• Alkoholismo-arriskua kalkulatzea.• Istripuak gertalekuaren arabera sailkatzea.• Lehen laguntzetarako zenbait teknika

ezagutzea.• Lo-orduei eta gorputz-jarduerei buruzko

inkesta bat egitea.• Bildutako informazioa taulen bidez jasotzea.• Emaitzen adierazpen grafikoa egitea.• Emaitzei buruz jardutea.

• Osasuna ondo bizitzeko ezinbesteko elementutzat estimatzea.

• Gaixotasunak prebenitzearen eta tratatzearen garrantzia balioestea.

• Interesa minbiziaren sendabideez.• Droga-mendekotasunari buruz gogoeta

egitea.• Zenbait oinarrizko segurtasun-arau

errespetatzearen garrantzia.• Ikaskideek lortutako emaitzen gaineko

interesa izatea.

© giltza 89


IKASTEKO JARDUERAK

1. Osasuna eta gaixotasunak.• Osasuna eta gaixotasuna zer diren azaldu.• Euskadiko osasun-laguntzaren antolakuntzari buruzko eskema egin.• Osasunarekin zerikusia duten hainbat gairi buruzko azalpenak eman.2. Gaixotasun infekziosoak.• Gaixotasun infekziosoei buruzko zenbait terminoren definizioa eman, eta haien arteko lotura azaldu.• Patogenoen espezieak sailkatu.• Sistema immunitarioari buruzko eskema bat egin.• Sistema immunitarioaren eta zirkulazio-sistemaren arteko erlazioa azaldu.• Kutsatze zuzenaren eta zeharkakoaren arteko aldeak azaldu, eta adibideak eman.• Gaixotasun infekziosoek kalte dezaketen sistema bat aipatu.• Gaixotasun infekziosoak kutsatze-bidearen arabera sailkatu.• Txertoei buruzko galderei erantzun.• Sendagaiak zer diren eta zertarako erabiltzen diren azaldu, eta nork bere kasa hartzearen arriskuaz jardun.• Txertoen eta sendagaien arteko desberdintasunak azaldu.• Errefus immunologikoaren kausak eta larritasuna azaldu.3. Gaixotasun ez-infekziosoak.• Tumorea zer den azaldu, eta minbizia gararaz dezaketen eragileak aipatu.• Minbizia prebenitzeko erak azaldu, eta horrela jokatuz prebeni daitezkeen beste gaixotasun batzuk aipatu.4. Droga mendekotasuna.• Mendekotasunaren eta tolerantziaren arteko desberdintasuna azaldu.• Droga haluzinagarriak, depresoreak eta bizigarriak bereizi.• Tabakoa beste drogekin parekatzearen arrazoiak, eta tabakoarekiko atxikimendua sortzen duen gaia aipatu.• Alkoholak eragiten dituen arazo fisikoen eta psikikoen deskripzioa egin.• Drogak dakartzan nahaste psikiko ohikoenen berri eman.• Drogei buruzko baieztapen bat arrazoitu.5. Istripuak.• Istripu motak eta kaltedunen adin-tartea erlazionatu.• Autoz nahiz bizikletaz ibiltzean bete beharreko segurtasun-neurriak aipatu.• Zaurituei nola lagundu deskribatu.• Lehen laguntzetarako teknikak ohiko zer istripu motatan erabili behar diren esan.

© giltza 90


IKASTEKO JARDUERAK

Ikertu: Bizimodu osasungarria.• Barra-diagrama batez, zenbat ikaskidek hartzen dituzten elikagai jakin batzuk adierazi.• Lo-orduen diagrama egin.• Sektore-diagrama batean, ikaskideen kirol-jarduerei buruzko datuak adierazi.• Emaitzak aztertu eta ondorioak atera.

MEDIATEKA• Hau bai haginetako mina! altxor-bilaketa; txantxarra zer mikroorganismok sortzen duten eta nola prebenitu aztertzeko jarduera.• Osasuna munduan webquesta; zenbait herrialdetara bidaiatzeko hartu beharreko osasun-neurriei buruzko jarduera, botikina nola prestatu eta osasun

arloko ONG batzuen eginkizuna ere azaltzen dira.



MOTIBAZIOA

Talde handianUnitatearen hasieran dagoen argazkia aztertu eta horren harira jardun:• Aurreko unitateetan ikasitako ohitura osasungarriak aipatu.• Kirol-ariketen onurei buruz gogoeta egin.• Argazkiko jarduerak, batez ere, zer sistemari egiten dien on aipatu.


OINARRIZKO GAITASUNAK SISTEMATIKOKI LANTZEKO JARDUERAK• Testuan aipatzen den gaixotasuna infekziosoa den ala ez ondorioztatu, eta esan gaixotasuna bat

batean zergatik ez den agertu.• Leukozitoak zer diren adierazi, bai eta horien maila altua izatearen esanahia.• Aipatu gaixotasun hori nola harrapa daitekeen.• Hurrengo bidaietarako hartu beharreko prebentzio-neurriak aipatu.

© giltza 91



OSAGARRIAK

• Gaixotasun infekzioso jakin baten garapen faseei buruzko informazioa bilatu, eta aurkezpen bat egin.

• Droga mendekotasunen prebentzioaz eta tratamenduez arduratzen diren erakundeei buruzko informazioa bildu.

• Trafiko istripuak prebenitzeko informazio-kartela egin.• Testu-iruzkina: Tatuajeak eta piercingak.


SENDOTZEA ZABALTZEA

Ikaslearen liburua• Osasuna eta gaixotasunak: 123. orriko 1.

jarduera• Gaixotasun infekziosoak: 125., 126., 127.,

128. eta 129. orrietako 4., 5., 6., 8., 9., 10. eta 12. jarduerak.

• Gaixotasun ez-infekziosoak: 131. orriko 15. jarduera.

• Droga mendekotasuna: 134. orriko 17. eta 18. jarduerak.

• Istripuak: 136. orriko 25. jarduera.

Material osagarria• Gaixotasun infekziosoak: 1. sendotze-fitxako

2. eta 5. jarduerak (81. or.).• Gaixotasun ez-infekziosoak: 1. sendotze-

fitxako 1., 3. eta 4. jarduerak (81. or.).• Droga mendekotasuna: 2. sendotze-fitxako 3.

eta 7. jarduerak (83. or.).• Istripuak: 2. sendotze-fitxako 1., 2., 4., 5. eta


Ikaslearen liburua• Osasuna eta gaixotasunak: 123. orriko 3.

jarduera.• Gaixotasun infekziosoak: 129., 138. eta 139.

orrietako 14. eta 29. jarduerak.• Droga mendekotasuna: 134. eta 138.

orrietako 22. eta 32. jarduerak.• Istripuak: 135., 138. eta 139. orrietako 24., 34.

eta 35. jarduerak.

Material osagarria• Osasuna eta gaixotasunak: 2. zabaltze-fitxako

1. jarduera (87. or.).• Gaixotasun infekziosoak: 1. zabaltze-fitxako

1., 2., 3., 4., 5. eta 6. jarduerak (85. or.); 2. zabaltze-fitxako 2. eta 4. jarduerak (87. or.).

• Gaixotasun ez-infekziosoak: 1. zabaltze-fitxako 4. jarduera (85. or.).

• Istripuak: 2. zabaltze-fitxako 3. eta 5. jarduerak (87. or.).

© giltza 92



EBALUAZIOA


Ikaslearen liburuaOrgano bati erasan dion gaixotasun baten ondorioak azaldu.Gaixotasun infekziosoak zer diren eta zer mikroorganismoren bidez kutsa daitezkeen azaldu.Gaixotasun infekziosoei eta istripuei buruzko taula bana osatu.Txertoak eta beste prebentzio-neurri batzuk zertan dautzan esan.Tumoreei eta minbiziari buruzko galderei erantzun. Mendekotasunari eta tolerantziari buruzko galderei erantzun.

Material osagarriaEbaluazio-fitxa fotokopiagarria:• Hainbat gaixotasun jatorriaren arabera

sailkatu.• Istripuen eta gaixotasunen prebentzio-neurri

batzuk aipatu.• Drogen efektuak azaldu.• Gure organismoaren babes-mekanismoak

deskribatu.• Gaixotasun infekzioso baten faseak zein diren

jakin.


Ikaslearen liburua (47. or.)• Gaixotasun tropikal baten sintomak aztertu,

eta zenbait ezaugarri zehaztu.• Drogen, eta bereziki alkoholaren, efektuak

azaldu.


– Alkoholaren kontsumoarekin erlazionaturiko trafiko istripuen hilkortasunari buruzko datu-taula interpretatu.

– Nerbio-sisteman alkoholak duen eragin-mekanismoa azaldu.

– Nerbio-sisteman drogek dituzten efektu nagusiak zein diren jakin.

– Tolerantzia, mendekotasuna eta abstinentzia-sindromea bereizi.


© giltza 93



Irakurketa• ILko informazioa ulertuz irakurri, ezagutza berriak hartzeko.• Pentsatzeko atala (ILko 139. orria). Irakurri eta gogoeta egin Osasuna eta pobrezia testuaren inguruan.• Testu-iruzkina: Tatuajeak eta piercingak (ILko eranskina).• Proposatutako web-orrietako askotariko informazioa irakurri, informazioa jasotzeko edo zabaltzeko, ikertzeko, galdera zehatzei erantzuteko, irudiak




IKT JARDUERAK

Ikaslearen liburua:@Organoen, ehunen eta zelulen transplanteei buruz gehiago jakiteko: http://www.ont.es/Home?id_nodo=124@ILko 36. jarduera (139. or.) ebazteko: http://es.wikipedia.org@Ikaslearen liburuko 137. orrialdean, sintesi jardueretan proposatutako kontzeptu-mapa osatu.

Mediateka:• Hau bai haginetako mina! altxor-bilaketa; txantxarra zer mikroorganismok sortzen duten eta nola prebenitu aztertzeko jarduera.• Osasuna munduan webquesta; zenbait herrialdetara bidaiatzeko hartu beharreko osasun-neurriei buruzko jarduera, botikina nola prestatu eta osasun

arloko ONG batzuen eginkizuna ere azaltzen dira.

© giltza 94



• Jatorriaren arabera dauden gaixotasun desberdinak identifikatzea.• Gaixotasun infekziosoak sortzen dituzten mikroorganismoak zein diren jakitea.• Txertoak zer diren eta zer eragite-mekanismo duten ulertzea.• Gaixotasun infekzioso nagusietarako hartu behar diren prebentzio-neurriak zein diren jakitea.• Gaixotasun ez-infekzioso nagusiak ezagutzea.• Droga garrantzitsuenak, haien eragite-mekanismoa eta nerbio-sisteman duten eragina zein diren jakitea.• Istripuen prebentziorako oinarrizko neurriak ezagutzea.



© giltza 95


METODOLOGIA







• Mediateka.












7. unitatea: GIZAKIEN OSASUNA. EGITURA

© giltza 96




daramagun bizimodua osasungarria ote den aztertzekoa (idazteko materiala, paperean zein euskarri digitalean).

– Hasierako eta motibaziorako jarduerak: argazki baten laguntzaz, gizakion osasunari buruz jardun.






– Laburpena: unitateko edukiak grafikoki erlazionatzen dituen eskema.– Sintesi jarduerak: kontzeptu mapa osatzea edo eskema eta laburpen osagarriak



Aipatzekoa da ordenagailua lagun atala, bertan IKT jarduerak daude.– Ikertu: Bizimodu osasungarria ote daramagun aztertzeko jarduera, ikasleei inkesta

txikia eginez eta emaitzak aztertuz.– Oinarrizko gaitasunak: Unitateko oinarrizko gaitasunak lantzeko jarduerak.

Bidaiak eta gaixotasunak.– Gehitu eta argitu: Biologiaren eta Geologiaren zenbait bitxikeria eta aplikazio, gaur

eguneko gizartean. Akupuntura.

© giltza 97



Ikasleak

1 ...

...…

......

...

2 …

......

......

...

3 …

......

......

...

4 …

......

......

...

5 …

......

......

...

6 …

......

......

...

7 …

......

......

...

8 …

......

......

...

…...

......

......

..


© giltza 101


08. UNITATE DIDAKTIKOA: Kanpo-jarduera geologikoaOINARRIZKO GAITASUNAK ADIERAZLEAK HELBURU DIDAKTIKOAK EBALUAZIO-IRIZPIDEAK

Zientzia-, teknologia- eta osasun-kulturarako gaitasuna (ZTO)• Eragile geologikoek eta giza

jarduerak paisaiaren itxuran duten garrantzia balioestea.

• Eragile geologikoek eta giza jarduerak paisaiaren itxuran duten garrantzia balioesten du.

• Eguzki-energia kanpo-prozesu geologikoen abiarazlea dela ulertzea.

• Kanpo-prozesu geologikoak, eragile geologiko nagusiak, eta batzuek zein besteek sortzen dituzten erliebe formak deskribatzea.

• Arroka sedimentarioen ezaugarriak azaltzea.

• Erliebea aztertzeko metodoen funtsa ezagutzea.

• Kanpo-eragile geologikoek erliebearen moldaketan duten eragina ulertzea.

• Arroka sedimentarioen jatorria ezagutzea.• Paisaia motak bereiztea.


erabiltzea profil topografikoak egiteko.

• Matematika-ezagutzak erabiltzen ditu profil topografikoak egiteko.

• Profil topografikoak nola egiten diren ulertzea.

• Profil topografikoak irudikatzea.

Ikasten ikasteko gaitasuna (II)• Eguraldi-mapei buruzko

ezagutzak aplikatzea eguraldiaren iragarpena interpretatzeko, eta mapa topografikoei buruzko ezagutzak erabiltzea lurralde jakin baten orografia ondorioztatzeko.

• Eguraldi-mapei buruzko ezagutzak aplikatzen ditu eguraldiaren iragarpena interpretatzeko, eta mapa topografikoei buruzko ezagutzak erabiltzen ditu lurralde jakin baten orografia ondorioztatzeko.

• Mapa meteorologikoak eta topografikoak ulertzea.

• Mapa meteorologikoak eta topografikoak ulertzearen garrantziaz ohartzea.

© giltza 102


EDUKIAK

K P B

• Eguzki-energia.• Eguzki-energiaren erregulazioa.• Prezipitazioak eta haizea.• Mapa meteorologikoak.• Meteorizazio fisikoa eta meteorizazio kimikoa.• Higadura.• Garraioa.• Sedimentazioa.• Uraren jarduera: ibaiak, uharrak, isurketa-urak,

lurpeko urak, ozeanoak eta itsasoak, glaziarrak.

• Haizearen jarduera.• Barne- eta kanpo-dinamikek erliebean duten

eragina.• Erliebea baldintzatzen duten faktore

litologikoak.• Erliebe granitikoaren, karstikoaren eta

bolkanikoaren ezaugarri orokorrak.• Arroka sedimentarioen ezaugarriak.• Arroka sedimentarioen eraketa.• Arroka sedimentario motak.• Mapa topografikoak.• Profil topografikoak.• Paisaia mediterraneoa eta paisaia ozeanikoa.• Mapa topografikoetako elementuak.

• Eskema baten bitartez, eguzki-erradiazioak lurrazalean nola erasotzen duen aztertzea.

• Mapa meteorologikoak interpretatzea.• Erosio mekanismoa behatzea.• Hainbat erliebe-forma argazkitan

identifikatzea.• Litologia mota bakoitzari dagozkion

erliebearen forma desberdinak identifikatzea.• Sedimentuen estratifikazioa erakusten duen

irudi bat interpretatzea.• Arroka sedimentarioak argazkitan

identifikatzea.• Mapa topografikoaren elementuak

identifikatzea.• Profil topografiko bat egiteko urratsak

interpretatzea.• Paisaia mediterraneoa eta paisaia ozeanikoa

bereiztea.• Mapa topografiko baten aztertzea.• Maketa topografikoa egitea.• Mapa baten ageri den mendiguneari buruzko

informazioa biltzea.

• Interesa mapa meteorologikoetan irudikatzen diren elementuez.

• Prozesu horiek erliebean dituzten ondorioei buruzko gogoeta egitea.

• Erliebe-formak haien sortzaile diren prozesu eta eragileekin erlazionatzeko interesa agertzea.

• Erliebearen formak eta lurreko eragileak erlazionatzeko interesa.

• Arroka sedimentarioen erabilgarritasuna balioestea.

• Jakin-nahia mapa eta profil topografikoak interpretatzeko eraz.

• Mapa topografikoak interpretatzearen garrantzia balioestea.

© giltza 103


IKASTEKO JARDUERAK

1. Planetaren kanpo-energia.• Eguzki-erradiazioaren eraginari buruzko galderei erantzun.• Estratosferaren eginkizuna deskribatu.• Berotegi efektu naturalaren garrantzia azaldu eta arrazoitu.• Mapa meteorologikoetako kontzeptuak definitu.• Prezipitazioak nola sortzen diren azaldu.2. Kanpo-prozesu geologikoak.• Prozesu geologikoei buruzko giltza-eskema bat egin.• Meteorizazio fisikoak meteorizazio kimikoa errazten ote duen esan, eta erantzuna arrazoitu.• Ibaien ibilbide-tarte bakoitzaren bereizgarria den erliebe-forma bat deskribatu.• Ibaiak, uharrak eta isurketa-urak zertan diren desberdinak azaldu.• Isurketa-urak non diren ohikoagoak azaldu.• Akuiferoen eraketa deskribatu.• Itsasoak eta glaziarrek nola higatzen duten azaldu.• Haizeak eragindako higadurak klima lehorreko eskualdeetan duen garrantzia azaldu.3. Erliebea.• Erliebea baldintzatzen duten ezaugarri litologikoak deskribatu.• Formazio karstikoetan kobak nola eratzen diren azaldu.4. Arroka sedimentarioak.• Sedimentuak non eta nola gainjartzen diren azaldu.• Arroka sedimentarioen zementu gisa jarduten duten mineralen jatorria eta garrantzia azaldu.• Diagenesian gertatzen diren tenperatura- eta presio-aldaketen zergatia eman.• Arroka sedimentarioei buruzko eskema egin.5. Erliebearen azterketa.• Mapa topografikoetan ageri diren elementuen definizioa eman.• Mapa topografiko bati buruzko galderei erantzun.• Mapa eta profil topografikoak bereizi.Ikertu: Maketa topografikoak.• Orografia batean uraren ibilguak identifikatu.• Mapa topografiko bateko formak identifikatu.

© giltza 104


IKASTEKO JARDUERAK

MEDIATEKA• Kanpo-eragile geologikoak jarduera interaktiboa; kanpo-eragileei buruzko kontzeptu-mapa egitea helburu duen jarduera.• Tornadoak altxor-bilaketa; tornadoak nola sortzen diren eta herrietan edo hirietan zer eragin izan dezaketen aztertzeko jarduera.



MOTIBAZIOA

Talde handianUnitatearen hasieran dagoen argazkia aztertu eta horren harira jardun:• Irudiko argazkia zer erliebe formari dagokion aipatu; bai eta zerk eragin duen ere.• Antzeko egiturak penintsulako zer eremutan aurki ditzakegun esan.• Ikasleei gogorarazi prozesu geologikoak kanpokoak ala barnekoak izan daitezkeela.• Irakasleak gertaera geologikoen iraupenari buruzko azalpena eman dezake.


OINARRIZKO GAITASUNAK SISTEMATIKOKI LANTZEKO JARDUERAK• Hareharria zer motako harria den adierazi; bai eta zer jatorri duten hura osatzen duten materialek.• Hareharria eratzeko prozesua azaldu; bai eta prozesu horretan zer eragile geologikok parte

hartzen duen ere.• Hareharria erabiltzeak inguruko paisaia alda dezakeen aipatu.• Horma lodiek dituzten alde onak eta txarrak zein diren esan.

OSAGARRIAK

• Komunikabideetan agertzen diren mapak eta informazio meteorologikoa interpretatu.• Inguruko eremuetako erliebearen formak aztertu.• Liburuan agertzen ez diren zenbait arroka sedimentarioren laginak ikertu.• Testu-iruzkina: Aldaketa klimatikoaren ondorioz urakan gutxiago sortuko dira, baina

suntsikorragoak izango dira.

© giltza 105




SENDOTZEA ZABALTZEA

Ikaslearen liburua• Planetaren kanpo-energia: 145. eta 147.

orrietako 1. eta 4. jarduerak.• Kanpo-prozesu geologikoak: 149., 151. eta

153. orrietako 6., 8. eta 12. jarduerak.• Erliebea: 155. orriko 14. eta 15. jarduerak.• Arroka sedimentarioak: 158. orriko 16. eta 19.

jarduerak.• Erliebearen azterketa: 160. orriko 21. eta 22.

jarduerak.

Material osagarria• Planetaren kanpo-energia: 1. sendotze-fitxako

1. eta 2. jarduerak (93. or.).• Kanpo-prozesu geologikoak: 1. sendotze-

fitxako 3. jarduera (93. or.); 2. sendotze-fitxako 1., 2. eta 3. jarduerak (95. or.).

• Erliebearen azterketa: 2. sendotze-fitxako 4. jarduera (95. or.).

Ikaslearen liburua• Kanpo-prozesu geologikoak: 162. orriko 31.

eta 35. jarduerak.• Erliebea: 163. orriko 39. jarduera.• Arroka sedimentarioak: 162. orriko 37.

jarduera; 163. orriko Gehiago jakiteko jarduera.

Material osagarria• Kanpo-prozesu geologikoak: 1. zabaltze-

fitxako 1., 2. eta 3. jarduerak (97. or.).• Erliebea: 2. zabaltze-fitxako 1. eta 2. jarduerak

(99. or.).

© giltza 106



EBALUAZIOA


Ikaslearen liburuaEguzki-erradiazio motak haien ezaugarriekin erlazionatu, eta lurrazalera iristen den eguzki-energiak atmosfera nola erregulatzen duen azaldu.Meteorizazio fisiko eta meteorizazio kimiko motak zer diren azaldu.Prozesu geologikoen arteko desberdintasunak azaldu.Erliebe-formak sailkatu, bakoitza zerk sortu duen erreparatuta: ibaiek, uharrek...Esaldi batzuk litifikazio-faseekin erlazionatu.Profil topografiko bat egin.

Material osagarriaEbaluazio-fitxa fotokopiagarria:• Eguzki-erradiazioek lurrazalean duten

intzidentzia azaldu.• Mapa meteorologikoetan datorren informazioa

zein den jakin.• Kanpo-prozesu geologikoak eta horien

eragileak zein diren jakin.• Arroka sedimentarioak nola sailkatzen diren

azaldu.


Ikaslearen liburua• Hareharriaren ezaugarriak, erabilerak eta

azken horien ondorioak azaldu.


– Mapa meteorologiko erraz bat interpretatu.– Eragile geologikoa erlazionatu sor lezakeen

erliebe motarekin.– Giza jarduera erliebea alda dezakeen eragile

gisa identifikatu.• Unitateko OGen ebaluazio-izenpea.• Gaitasun orokorren ebaluazio-izenpea.• Autoebaluazioa (A/I).

© giltza 107



Irakurketa• ILko informazioa ulertuz irakurri, ezagutza berriak hartzeko.• Pentsatzeko atala (ILko 163. orria). Irakurri eta gogoeta egin Akuiferoen ustiapena testuaren inguruan.• Testu-iruzkina: Aldaketa klimatikoaren ondorioz urakan gutxiago sortuko dira, baina suntsikorragoak izango dira (ILko eranskina).• Proposatutako web-orrietako askotariko informazioa irakurri, informazioa jasotzeko edo zabaltzeko, ikertzeko, galdera zehatzei erantzuteko, irudiak




IKT JARDUERAK

Ikaslearen liburua:@Arroka sedimentarioei buruz gehiago jakiteko: http://recursos.cnice.mec.es/biosfera/alumno/1bachillerato/petrogeneticos/contenido5.htm@ILko 163. orrialdeko 39. jarduera ebazteko: http://recursos.cnice.mec.es/biosfera/alumno/4ESO/ModelpaisII/contenido5.htm@ILko 163. orrialdean jorratzen diren beste gaietako bat (ziklo litologikoa, Gehiago jakiteko atala) sakonago aztertzeko: http://recursos.cnice.mec.es/biosfera/alumno/3ESO/materiales:_terrestres/contenidos7.htm@Ikaslearen liburuko 161. orrialdean, sintesi jardueretan proposatutako kontzeptu-mapa osatu.

Mediateka:• Kanpo-eragile geologikoak jarduera interaktiboa; kanpo-eragileei buruzko kontzeptu-mapa egitea helburu duen jarduera.• Tornadoak altxor-bilaketa; tornadoak nola sortzen diren eta herrietan edo hirietan zer eragin izan dezaketen aztertzeko jarduera.

© giltza 108



• Eguzkia gure planetara datorren energiaren iturria dela onartzea.• Meteorizazio fisiko eta kimiko motak identifikatzea.• Erliebearen formak sailkatzea, eratze-jatorriaren arabera.• Mapa topografikoa interpretatzea, eta, hortik abiatuta, profil topografikoa eratzea.• Mapa meteorologikoa interpretatzea.• Arroka sedimentarioaren sailkapena jakitea.



© giltza 109




maketa topografikoa egitekoa eta aztertzekoa (kalko-paper gardena, arkatza, goma, erregela, guraizeak, klipak, luma-kartoia, egurrezko plaka, kuterra, kola zuria, urmargoak eta pintzela).

– Hasierako eta motibaziorako jarduerak: argazki baten laguntzaz, kanpo-jarduera geologikoari buruz jardun.






– Laburpena: unitateko edukiak grafikoki erlazionatzen dituen eskema.– Sintesi jarduerak: kontzeptu mapa-osatzea edo eskema eta laburpen osagarriak



Aipatzekoa da ordenagailua lagun atala, bertan IKT jarduerak daude.– Ikertu: Maketa topografikoak egiteko eta aztertzeko jarduera– Oinarrizko gaitasunak: Unitateko oinarrizko gaitasunak lantzeko jarduerak.

Hareharrizko hormak.– Gehitu eta argitu: Biologiaren eta Geologiaren zenbait bitxikeria eta aplikazio, gaur

eguneko gizartean. Tornadoak.

© giltza 111



Ikasleak

1 ...

...…

......

...

2 …

......

......

...

3 …

......

......

...

4 …

......

......

...

5 …

......

......

...

6 …

......

......

...

7 …

......

......

...

8 …

......

......

...

…...

......

......

..


© giltza 115


09. UNITATE DIDAKTIKOA: Planetako baliabideakOINARRIZKO GAITASUNAK ADIERAZLEAK HELBURU DIDAKTIKOAK EBALUAZIO-IRIZPIDEAK

Zientzia-, teknologia- eta osasun-kulturarako gaitasuna (ZTO)• Baliabide berriztagarri eta

berriztaezin garrantzitsuenak identifikatzea.

• Baliabide naturalen erabileraz eta horrek ingurumenean eta gizartean dituen ondorioez hausnartzea.

• Baliabide berriztagarri eta berriztaezin garrantzitsuenak identifikatzen ditu.

• Baliabide naturalen erabileraz eta horrek ingurumenean eta gizartean dituen ondorioez hausnartzen du.

• Baliabide naturalak zer diren eta ingurumenean zer eragin duten ulertzea.

• Ingurumenaren gaineko eragina zuzentzeko neurriak zertan dautzan eta nola gauzatu jakitea.

• Herrialde pobreenek baliabideen eta ingurumenaren alorretan dituzten arazoen tamainaz ohartzea, eta gaiari elkartasun-ikuspegitik heltzen jakitea.

• Giza jarduerak ingurumenean duen eraginaren jakitun izatea.

• Giza jarduerek ingurumenean dituzten ondorioez gogoeta egitea.

• Baliabide natural nagusiak bereiztea, eta gizakiak nola erabiltzen dituen jakitea.

• Ingurumenaren gaineko eraginak arintzeko prebentzio-neurriak eta neurri zuzentzaileak ezagutzea.

• Baliabide naturalak arduraz kontsumitzeak duen garrantziaz jabetzea.


lanetan parte hartzea, eta lan hori ebaluatzea.

• Xede komun bat lortzeko talde-lanetan parte hartzen du, eta lan hori ebaluatzea.

• Uraren analisi soil bat egiteko laborategian jarraitu beharreko prozedura ezagutzea.

• Laborategian, eta talde lanean, uraren analisi soil bat burutzea.

© giltza 116


EDUKIAK

K P B

• Baliabideen ustiapena historian zehar.• Ingurumenaren gaineko eragina.• Ura, baliabide.• Uraren erabilerak.• Ura edangarri bilakatzeko teknikak.• Ur-baliabideak ustiatzearen ondorioak.• Ura aurrezteko eta haren kutsadura

eragozteko edo murrizteko neurriak.• Ura arazteko teknika.• Mineralak eta arrokak, baliabide.• Mineral eta arroka energetikoak eta ez-

energetikoak.• Mineralak eta arrokak erauztearen eta

ustiatzearen eragina ingurumenean.• Baliabide hauek ustiatzeak ingurumenean

duen eragina: prebentzio-neurriak eta neurri zuzentzaileak.

• Lurzorua eta izaki bizidunak, baliabide.• Lurzoruaren eta izaki bizidunen ustiapena.• Lurzorua eta izaki bizidunak ustiatzearen

eragina ingurumenean.• Baliabide hauek ustiatzeak ingurumenean

duen eragina: prebentzio-neurriak eta neurri zuzentzaileak.

• Iraunkortasuna edo garapen iraunkorra.• Pobrezia eta merkataritza bidezkoa.• Hondakinak: gaikako bilketa.• Naturagune babestuak.• Uraren kutsadura.

• Baliabideen sailkapena egitea.• Ura edangarri bihurtzeko eta arazteko

prozesuen azterketa eskemen bitartez identifikatzea.

• Ura arazteko prozesua antzeratzea.• Aireko kutsadura neurtzeko parametroen

behaketa egitea.• Lurzoruaren eta izaki bizidunen arteko

erlazioa identifikatzea.• Iraunkortasunaren, pobreziaren kontrako

borrokaren eta merkataritza bidezkoaren arteko erlazioaz jabetzea.

• Uraren ezaugarri fisikoen eta kimikoen analisia egitea.

• Gogoeta egitea baliabideen ustiapenak denboran izan duen hazkuntzaren gainean.

• Herrialde garatuetako eta garabidean daudenetako ur-kontsumoaren aldeaz gogoeta egitea.

• Ur-baliabideen garrantzia balioestea.• Mineralek eta arrokek baliabide gisa duten

garrantzia balioestea.• Lurzorua eta izaki bizidunak baliabide gisa

balioestea.• Gaur egungo garapen-eredua aldatu beharra

balioestea.• Uretan kutsatzaileak agertzearen larritasunaz

gogoeta egitea.

© giltza 117


IKASTEKO JARDUERAK

1. Baliabide naturalak.• Eskema baten bidez, historian gizakiak nola ustiatu dituen baliabide naturalak azaldu.• Baliabide natural baten eta ingurumenaren gaineko eragin baten adibide bana eman, eta azaldu.• Herrialde guztietan industria-iraultzarik izan ote den azaldu.2. Ura.• Ura eguneroko zer zereginetan erabiltzen den zerrendatu.• Ur gehien kontsumitzen den jarduera ekonomikoa aipatu.• Ur-kontsumoari dagokionez, herrialde garatuen eta garabidean daudenen arteko aldea azaldu.• Ura edangarri bihurtzeko prozesua deskribatu.• Ura edangarri bihurtzeko prozesuak eta arazteko prozesuak zertan bereizten diren azaldu.• Ura baliabide berriztagarria den ala ez argudiatu.3. Mineralak eta arrokak.• Mineral eta arroka energetikoak eta ez-energetikoak bereizi, eta bakoitzaren adibideak eman.• Euri azidoak, ozono-geruzaren suntsipenak eta berotegi efektuak ekosistemetan duten eragina azaldu.4. Lurzorua eta izaki bizidunak.• Nekazaritzaren eta abeltzaintzaren beharra azaldu, eta jarduera horiek lurra nola higatzen duten deskribatu.• Desertizazioaren eta desertifikazioaren arteko aldea argitu, eta fenomeno horiek eremu lehorretan eta erdilehorretan duten larritasuna azaldu.• Biodibertsitatea galtzearen zioak eta ondorioak aipatu eta azaldu.5. Iraunkortasuna• Iraunkortasun kontzeptua eta haren garrantzia azaldu.• Pobreziaren eta ingurumenaren arteko lotura estua azaldu, eta merkataritza bidezkoaren onura arrazoitu.• Hondakinen kudeaketaren eta naturagune babestuen inguruko zenbait kontzepturen definizioak eman.Ikertu: Ura analizatzeko teknikak.• Lorturiko emaitzak taula batean bildu.• Ur-laginen bat konposatu azidoz nahiz basikoz kutsatuta ote dagoen ikusi.• Zer ur-laginek duen nitrito gehien azaldu.• Urak izaki bizidunak izatea ur horren CO2 kantitatearekin eta pH-arekin erlazionatu.

© giltza 118


IKASTEKO JARDUERAK

MEDIATEKA• Baliabide naturalak ustiatzea jarduera interaktiboa; baliabideen ustiatzeak duen eragina aztertzeko, eta zenbait neurri zuzentzaile identifikatzeko

jarduera.• Eltxo tigrea altxor-bilaketa; garapen bidean dauden herrialdeetan, eltxo tigrea agertzearen eta baliabide naturalen ustiatzearen arteko erlazioa

aztertzeko jarduera.



MOTIBAZIOA

Talde handianUnitatearen hasieran dagoen argazkia aztertu eta horren harira jardun:• Argazkiko azpiegituraren (edo antzekoen) onurak aipatu.• Azpiegitura horrek ingurumena nola asaldatu duen adierazi.• Obra hori eta hark sortutako ingurumen-eragina saihesteko dauden aukerei buruz gogoeta egin.


OINARRIZKO GAITASUNAK SISTEMATIKOKI LANTZEKO JARDUERAK• Energia-forma batzuk berriztagarri ala berriztaezin gisa sailkatu, zer portzentaje den berriztagarria

adierazi, eta bi talde horietatik iraunkorragoa zein den esan.• Aipatu energia mota iraunkorragoak erabiltzeak dituzten abantailak.• Garapen ez-iraunkorra izatearen ondorioak zein diren esan.

OSAGARRIAK

• Giza historiaren ardatz kronologikoa egin, garai bakoitzean erabilitako baliabideen araberakoa.• Ikasle bakoitzak egunean kontsumitzen duen ur kantitatea kalkulatu, eta hura murrizteko

estrategiak proposatu.• Ikastetxea dagoen eskualdeko mapa bat egin, baso soilenak adierazten dituena.• Ikastetxe osoko ikasleei inkesta egin, etxeko birziklapen ohiturei buruzkoa.• Testu-iruzkina: Aztarna ekologikoa. Planeta erretzen ari al gara?.

© giltza 119




SENDOTZEA ZABALTZEA

Ikaslearen liburua• Ura: 171. orriko 4. eta 5. jarduerak.• Mineralak eta arrokak: 175. orriko 10.

jarduera.• Lurra eta izaki bizidunak: 177. orriko 13.

jarduera.• Iraunkortasuna: 180. orriko 15. eta 17.

jarduerak.

Material osagarria• Ura: 1. sendotze-fitxako 3. jarduera (105. or.).• Mineralak eta arrokak: 2. sendotze-fitxako 2.

jarduera (107. or.).• Lurra eta izaki bizidunak: 1. sendotze-fitxako

4. jarduera (105. or.); 2. sendotze-fitxako 1. eta 3. jarduerak.

• Iraunkortasuna: 2. sendotze-fitxako 4. jarduera (107. or.).

Ikaslearen liburua• Baliabide naturalak: 169. orriko 3. jarduera.• Ura: 173. orriko 9. jarduera.• Mineralak eta arrokak: 182. orriko 28.

jarduera.• Lurra eta izaki bizidunak: 177. eta 182.

orrietako 14. eta 27. jarduerak.• Iraunkortasuna: 182. orriko 30. jarduera; 183.

orriko Gehiago jakiteko jarduera.

Material osagarria• Mineralak eta arrokak: 2. zabaltze-fitxako 1.,

2. eta 3. jarduerak (111. or.).• Lurra eta izaki bizidunak: 1. zabaltze-fitxako

1., 2. eta 3. jarduerak (109. or.).

© giltza 120




Ikaslearen liburuaNekazaritza-iraultzaren, industria-iraultzaren eta teknologia iraultzaren bina ezaugarri aipatu, eta ingurumenaren gaineko eraginarekin erlazionatu.Giza jarduera batzuk sailkatu, haietan ur edangarria erabiltzen den ala ez kontuan harturik, eta ura aurrezteko eta ez kutsatzeko bina neurri azaldu.Hainbat mineral sailkatu, energetikoak ala ez-energetikoak diren ikusita.Berotegi efektu naturala zergatik areagotzen den eta klima aldaketarekin zer erlazio duen azaldu; atmosferaren kutsaduraren beste ondorio batzuk aipatu.Gizakiak ingurumenaren gaineko eragina aldatzeko duen ahalmena azaldu.Naturagune babestuak sortzearen onurak aipatu.Iraunkortasunaren aldeko neurriak zerrendatu eta bi multzo hauetan sailkatu: norberak har ditzakeenak eta erakunde ofizialek hartu beharrekoak.

Material osagarriaEbaluazio-fitxa fotokopiagarria:• Gizakiaren eta hidrosferaren arteko

elkarrekintza zertan datzan jakin.• Hiri bateko energia-kontsumoa interpretatu,

bai eta kontsumo horrek ingurumenean duen eragina ere.

• Giza ekintzak eta horiek ingurumenean duten eragina erlazionatu.

• Iraunkortasuna eta hondakinen kudeaketa zer

Ikaslearen liburua• Energia-iturri berriztagarriak eta berriztaezinak

alderatu.• Zenbait oihanen baso-soiltzeak ingurumenean

duen eragina balioetsi.


– Energia berriztagarri gisa zer ulertzen dugun azaldu.

– Argazkietatik abiatuta energia-iturri desberdinak identifikatu, eta berriztagarriak diren ala ez esan.

– Iraunkortasuna ardatz harturik baliabideak aprobetxatzeko dauden estrategiak identifikatu.

© giltza 121



diren azaldu.


– Ura kutsatzen duten gai nagusiak zein diren jakin.




Irakurketa• ILko informazioa ulertuz irakurri, ezagutza berriak hartzeko.• Pentsatzeko atala (ILko 183. orria). Irakurri eta gogoeta egin Baso-suteak testuaren inguruan.• Testu-iruzkina: Aztarna ekologikoa. Planeta erretzen ari al gara? (ILko eranskina).• Proposatutako web-orrietako askotariko informazioa irakurri, informazioa jasotzeko edo zabaltzeko, ikertzeko, galdera zehatzei erantzuteko, irudiak



Ahozko eta idatzizko adierazpena• Hainbat jardueretan jarraitutako arrazoiketa ahoz eta idatziz azaldu.• Ikasitakoa ondo adierazi, hiztegi egokia erabiliaz.• Sinetsi jarduerak (ILko 181. orria): Unitateko edukiak laburtuta adierazi eta kontzeptu-mapak egin edota osatu.

© giltza 122


IKT JARDUERAK

Ikaslearen liburua:@Biosferako erreserbei buruz gehiago jakiteko: http://www.unesco.org/mab/wnbrs.shtml@ILko 183. orrialdeko 32. jarduera ebazteko: http://www.xho.int/topics/cholera/es/@Iberiar penintsulan azkenaldian izan diren suteei buruzko informazio gehiago eskuratzeko (ILko 183. orrialdea, Gehiago jakiteko atala):www.mma.es/portal/secciones/biodiversidad/defensa_incendios/estadisticas_incendios/@Ikaslearen liburuko 181. orrialdean, sintesi jardueretan proposatutako kontzeptu-mapa osatu.

Mediateka:• Baliabide naturalak ustiatzea jarduera interaktiboa; baliabideen ustiatzeak duen eragina aztertzeko, eta zenbait neurri zuzentzaile identifikatzeko

jarduera.• Eltxo tigrea altxor-bilaketa; garapen bidean dauden herrialdeetan, eltxo tigrea agertzearen eta baliabide naturalen ustiatzearen arteko erlazioa

aztertzeko jarduera.


• Ustiatze energetikoak eta horiek sortzen duten ingurumen-eragina erlazionatu.• Ur edangarria kontsumitzen duten giza jarduerak zein diren jakitea, bai eta ura ez xahutzeko zenbait neurri ere.• Giza jarduerak ingurumenean duen eragina identifikatzea, eta zenbait prebentzio-neurri ezagutzea.• Iraunkortasuna eta hondakinen birziklatzea zer diren jakitea.• Naturagune babestuak zergatik sortu behar diren azaltzen jakitea.

© giltza 123



erlazionatutako programak.• Arbel digitala.• Material suntsikorra.• Saiakuntzarako materiala: ura

analizatzeko beharrezkoa (3 kristalezko poto; pH-aren, nitratoen eta nitritoen paper adierazleak; probeta; 3 hauspeakin-ontzi; tanta-kontagailua; fenolftaleina; sodio hidroxidoa, NaOH, 0,1 N).

– Hasierako eta motibaziorako jarduerak: argazki baten laguntzaz, Lurreko baliabideen inguruan jardun.









Aipatzekoa da ordenagailua lagun atala, bertan IKT jarduerak daude.– Ikertu: Ura analizatzeko teknikak, era sinple batean, aztertzeko jarduera.– Oinarrizko gaitasunak: Unitateko oinarrizko gaitasunak lantzeko jarduerak.

Energia iraunkorra.– Gehitu eta argitu: Biologiaren eta Geologiaren zenbait bitxikeria eta aplikazio, gaur

eguneko gizartean. Klimaren aldaketa.

© giltza 126



Ikasleak

1 ...

...…

......

...

2 …

......

......

...

3 …

......

......

...

4 …

......

......

...

5 …

......

......

...

6 …

......

......

...

7 …

......

......

...

8 …

......

......

...

…...

......

......

..


© giltza 130

Ebaluazio-errubrika – OG, unitateka – Biologia eta Geologia – 3. DBH

EBALUAZIO-ERRUBRIKA

IKASLEA: ..........................................................................................................................

1. unitate didaktikoa: Zelula eta organismo zelulaniztunak

OG

EBALUAZIOA-REN

ADIERAZLEAK

BETETZE MAILA GUZ-TIRA1 2 3 4

ZTO

Zelularen morfologia eta organismoaren antolakuntza ezagutzen ditu.

Ez ditu zelularen morfologia eta antolakuntza ezagutzen.

Zelulako zenbait egitura ezagutzen ditu, baina ez daki non kokatzen diren.

Zelularen morfologia eta antolakuntza ezagutzen ditu, nahiz eta zenbait akats egin.

Zelularen morfologia eta antolakuntza ezin hobeto ezagutzen ditu.

M

Luzera-unitateak erabiltzen ditu zelulak neurtzeko.

Ez ditu zelulak neurtzen.

Noizean behin, luzera-unitateak erabiltzen ditu zelulak neurtzeko.


Luzera-unitateak erabiltzen ditu zelulak neurtzeko, eta dimentsio horien esanahiaz jabetzen da.

II

Ikasitakoa aplikatzen du zelulak mikroskopioaren bitartez aztertzean.

Ez ditu zelulak mikroskopioaren bitartez aztertzen.

Zelulak mikroskopio optikoaren bitartez aztertzen ditu, baina ez du ikasitakoa aplikatzen.

Zelulak mikroskopio optikoaren bitartez aztertzeaz gain, ikasitako aplikatzen du.

Zelulak mikroskopio optikoaren bitartez aztertzeaz gain, ikasitakoa aplikatzen du, eta ondorioak ateratzen ditu.

AE

Ekimena dauka esperimentu errazak egiteko eta informazioa bilatzeko.

Ez du esperimenturik egiten, ez eta informazio bilaketarik ere.

Noizbehinka, esperimentuak eta informazio bilaketak egiten ditu.

Esperimentuak eta informazio bilaketak egiten ditu, agintzen zaionari buruz.

Esperimentuak eta informazio bilaketak egiten ditu, arloko edozein edukiri buruz.

Oinarrizko gaitasunen laburdurak:ZTO: Zientzia-, teknologia- eta osasun-kulturarako gaitasuna.

GH: Gizarterako eta herritartasunerako gaitasuna.

II: Ikasten ikasteko gaitasuna.

AE: Norberaren autonomiarako eta ekimenerako gaitasuna.

© giltza I


EBALUAZIO-ERRUBRIKA

IKASLEA: ..........................................................................................................................

2. unitate didaktikoa: Nutrizioa

OG

EBALUAZIOAREN

ADIERAZLEAK


ZTO

Digestio-, arnasketa-, zirkulazio- eta iraizte-sistemetako gaixotasunak prebenitzeko erak ezagutzen ditu.

Ez ditu digestio-, arnas, zirkulazio- eta iraizte-sistemetako gaixotasunak ezagutzen.

Digestio-, arnas, zirkulazio- eta iraizte-sistemetako gaixotasunen bat edo beste ezagutzen ditu; ez, ordea, prebenitzeko erak.

Digestio-, arnas, zirkulazio- eta iraizte-sistemetako gaixotasunak ezagutzen ditu; bai eta zenbait prebenitzeko era ere.

Digestio-, arnas, zirkulazio- eta iraizte-sistemetako gaixotasunak eta prebentzio neurriak ezagutzen ditu, eta neurriok hartzen ditu.

Odol- eta gernu-analisien parametro nagusiak ulertzen ditu.

Odol- eta gernu-analisietako parametroak zein diren ez daki.

Odol- eta gernu- analisietako parametroren bat edo beste ulertzen ditu.

Odol- eta gernu- analisietako parametroak ulertzen ditu.

Odol- eta gernu- analisietako parametroak ulertzeaz gain interpretatu egiten ditu.

IKT

Internet kritikoki eta erantzukizunez erabiltzen du, arnas sistemako eta odol-sistemako gaixotasunei buruzko informazioa bilatzean.

Ez du Interneten arloarekin lotura duen bilaketarik egiten.

Noizbehinka, arloarekin zerikusia duen bilaketaren bat egiten du Interneten.

Internet erabiltzen du arnas sistemako eta odol-sistemako gaixotasunei buruzko informazioa bilatzeko; eskatutakoan soilik.

Internet erabiltzen du arnas sistemako eta odol-sistemako gaixotasunei buruzko informazioa bilatzeko; eskatutakoan nahiz bere kasa.


IKT: Informazioa tratatzeko eta teknologia digitala erabiltzeko gaitasuna.

© giltza II


EBALUAZIO-ERRUBRIKA

IKASLEA: ..........................................................................................................................

3. unitate didaktikoa: Elikadura

OG

EBALUAZIOAREN

ADIERAZLEAK


ZTO

Mantenugaien ezaugarriak zein diren jakin badaki, bai eta dieta egoki baten osagai nagusiak ere.

Mantenugaien ezaugarriak zein diren ez daki, ez eta dieta egoki baten osagai nagusiak ere.

Zenbait mantenugairen ezaugarriak badakizki, ez, ordea, dieta egoki baten osagai nagusiak.

Mantenugaien ezaugarriak badakizki, bai eta dieta egoki baten osagai nagusietako batzuk ere.

Mantenugaien ezaugarriak badakizki, bai eta dieta egoki baten osagai nagusiak ere.

Elikaduraren nahasmendu nagusiak deskribatzen eta aztertzen ditu.

Ez ditu elikaduraren nahasmenduak deskribatzen.

Elikaduraren zenbait nahasmendu deskribatzen ditu, ez, ordea, aztertu.


Elikaduraren nahasmendu nagusiak deskribatzeaz eta aztertzeaz gain, ondorioak ateratzen ditu.

M

Matematika-ezagutzak erabiltzen ditu dietari loturiko energia kantitateak kalkulatzeko.

Ez du energia kalkulurik burutzen.

Zenbait energia kalkulu burutzen ditu, baina ez ditu dietarekin erlazionatzen.

Energia kalkuluak burutzen ditu, bai eta dietarekin erlazionatu ere.

Energia kalkuluak burutzen ditu, bai eta dietarekin erlazionatu eta ondorioak atera ere.

IIIkasitakoa aplikatzen du elikadura-ohitura egokiak hartzean.

Ez du elikadura ohitura egokirik.

Orokorrean, elikadura ohitura egokiak ditu, baina ez du ikasitakoarekin erlazionatzen.

Elikadura ohitura egokiak ditu eta ikasitakoa aplikatzen du, gehienetan.

Elikadura ohitura egokiak ditu eta ikasitakoa bere borondatez aplikatzen du.


M: Matematikarako gaitasuna.


© giltza III


EBALUAZIO-ERRUBRIKA

IKASLEA: ..........................................................................................................................

4. unitate didaktikoa: Erlazioa: zentzumenak eta nerbio-sistema

OG EBALUAZIOAREN ADIERAZLEAK


ZTO

Erlazio-funtzioan diharduten sistemak eta organoak ezagutzen ditu, bai eta haietako bakoitzaren nondik norakoak ere.

Ez ditu erlazio-funtzioan diharduten sistemak eta organoak ezagutzen.

Erlazio-funtzioko zenbait sistema eta organo ezagutzen ditu, baina ez haien nondik norakoak.

Erlazio-funtzioko sistemak eta organoak ezagutzen ditu, baita, akatsekin bada ere, haien nondik norakoak.

Erlazio-funtzioko sistemak eta organoak ezagutzen ditu, baita haien nondik norakoak ere.

Prebentzioa zer garrantzitsua den aztertzen du, zentzumen-organoen eta nerbio-sistemaren osasunari dagokionez.

Prebentzioari ez dio garrantzirik ematen.

Zentzumen-organoen eta nerbio-sistemaren zenbait prebentzio-neurri ezagutzen ditu.

Zentzumen-organoen eta nerbio-sistemaren prebentzio-neurriak ezagutzen ditu.

Zentzumen-organoen eta nerbio-sistemaren prebentzio-neurriak ezagutzen eta hartzen ditu.

HK

Literatura-testu laburrak ulertzen ditu, bai eta gaixotasunekin zerikusia duten ideia nagusiak identifikatu ere.

Ez du irakurketarako ohiturarik, eta ez ditu ideia nagusiak identifikatzen.

Noizean behin, gaixotasunekin zerikusia duen testuren bat irakurtzen du, baina ez ditu ideia nagusiak identifikatzen.

Eskatutakoan, gaixotasunekin zerikusia duen testuren bat irakurtzen du, bai eta ideia nagusiak atera ere.

Eskatutakoan zein bere kasa, gaixotasunekin zerikusia duen testuren bat irakurtzen du, bai eta ideia nagusiak atera ere.

GH

Xede komun bat lortzeko talde-lanetan parte hartzen du, eta lan hori ebaluatzen du.

Ez du talde-lanetan parte hartzen.

Talde-lanetan parte hartzen du, baina ez xede komun bat lortzeko.

Xede komun bat lortzeko talde-lanetan parte hartzen du, baina ez du lan hori ebaluatzen.



HK: Hizkuntza-komunikaziorako gaitasuna.


© giltza IV


EBALUAZIO-ERRUBRIKA

IKASLEA: ..........................................................................................................................

5. unitate didaktikoa: Erlazioa: lokomozio- aparatua eta sistema endokrinoa

OG

EBALUAZIOAREN ADIERAZLEAK

BETETZE MAILA GUZ-

TIRA1 2 3 4

ZTO

Erlazio-funtzioaren erantzute-fasean parte hartzen duten sistemak eta horien funtzionamendua ezagutzen ditu.

Ez ditu erlazio-funtzioan diharduten sistemak eta organoak ezagutzen.

Erlazio-funtzioko zenbait sistema eta horien funtzionamendua ezagutzen ditu; baina ez bereziki erantzute-fasekoak.

Erlazio-funtzioaren erantzute-fasean parte hartzen duten sistema gehienak eta horien funtziona-mendua ezagu-tzen ditu.

Erlazio-funtzioaren erantzute-fasean parte hartzen duten sistemak eta horien funtziona-mendua ezagu-tzen ditu.

Lokomozio-aparatuarekin eta sistema endokrinoarekin zerikusia duten nahasmendu eta gaixotasun batzuen berri badu, bai eta haiek diagnostikatzeko dauden teknikena ere.

Ez daki zer nahasmendu eta gaixotasun erlazionatzen diren lokomozio-aparatuarekin eta sistema endokrinoarekin.

Lokomozio-aparatuarekin eta sistema endokrinoarekin zerikusia duten zenbait nahasmenduren eta gaixotasunen berri du soilik.

Lokomozio-aparatuarekin eta sistema endokrinoarekin zerikusia duten nahasmendu eta gaixotasun batzuen berri badu, bai eta haiek diagnosti-katzeko dauden zenbait tekni-kena ere.

Lokomozio-aparatuarekin eta sistema endokrinoarekin zerikusia duten nahasmendu eta gaixotasun batzuen berri badu, bai eta haiek diagnosti-katzeko dauden teknikena ere.

IKT

Internet kritikoki eta erantzukizunez erabiltzen du, barneko homeostasiari eustean zenbait hormonak duten zereginari buruzko informazioa bilatzean.



Eskatutakoan, Internet erabiltzen du barneko homeostasiari eustean zenbait hormonak duten zereginari buruzko informazioa bilatzeko.

Eskatutakoan nahiz bere kasa, Internet erabiltzen du barneko homeostasiari eustean zenbait hormonak duten zereginari buruzko informazioa bilatzeko.

© giltza V


OG


BETETZE MAILA GUZ-

TIRA1 2 3 4

GH

Xede komun bat lortzeko talde-lanetan parte hartzen du, eta zereginak eta lan hori egiteko behar den denbora orekatzen du.



Xede komun bat lortzeko talde-lanetan parte hartzen du, baina ez du denbora ondo orekatzen.

Xede komun bat lortzeko talde-lanetan parte hartzen du, eta denbora ondo orekatzen du.


IKT: Informazioa tratatzeko eta teknologia digitala erabiltzeko gaitasuna.


© giltza VI


EBALUAZIO-ERRUBRIKA

IKASLEA: ..........................................................................................................................

6. unitate didaktikoa: Ugalketa eta sexualitatea



ZTO

Ugaltze-funtzioan diharduten sistemen ezaugarriak jakin badakizki, eta funtzio bereko prozesu nagusiak ezagutzen ditu.

Ez dakizki ugaltze-funtzioko sistemen ezaugarriak

Ugaltze-funtzioko zenbait sistemen ezaugarriak badakizki, baina ez ditu prozesu nagusiak ezagutzen.

Ugaltze-funtzioko sistemen ezaugarriak badakizki, eta, akatsekin bada era, prozesu nagusiak ezagutzen ditu.

Ugaltze-funtzioan diharduten sistemen ezaugarriak jakin badakizki, eta funtzio bereko prozesu nagusiak ezagutzen ditu.

Giza sexualitatearen alderdi nagusiak ezagutzen ditu, eta horien garrantzia ulertzen du.

Ez ditu giza sexualitatearen alderdi nagusiak ezagutzen.

Giza sexualitatearen alderdi batzuk ezagutzen ditu, baina ez die garrantzirik ematen.

Giza sexualitatearen alderdi batzuk ezagutzen ditu, eta horien garrantzia ulertzen du.


Kontrazepzio-metodoak zein diren jakin badaki, eta haiek dakartzaten ondorio etikoak aztertzen ditu.

Ez daki kontrazepzio-metodoak zein diren.

Kontrazepzio-metodo batzuk zein diren badaki, baina ez ditu ondorio etikoak aztertzen.

Kontrazepzio-metodoak zein diren jakin badaki, eta noizbehinka haiek dakartzaten ondorio etikoak aztertzen ditu.

Kontrazepzio-metodoak zein diren jakin badaki, eta haiek dakartzaten ondorio etikoak aztertzen ditu.

IKT

Internet kritikoki eta erantzukizunez erabiltzen du, sexu-transmisioko gaixotasun batzuei buruzko informazioa bilatzean.



Eskatutakoan, Internet erabiltzen du sexu-transmisioko gaixotasun batzuei buruzko informazioa bilatzeko.

Eskatutakoan nahiz bere kasa, Internet erabiltzen du sexu-transmisioko gaixotasun batzuei buruzko informazioa bilatzeko.

© giltza VII




GH

Bi sexuak desberdinak eta osagarriak direla ulertzen du, eta horrek aberastasun pertsonala eta soziala dakarrela ohartzen da.

Ez du bi sexuen osagarritasuna ulertzen, eta ez da ohartzen horrek dakartzan aberastasunez.

Bi sexuak desberdinak eta osagarriak direla ulertzen du, baina ez da ohartzen horrek dakartzan aberastasunez.

Bi sexuak desberdinak eta osagarriak direla ulertzen du, eta ohartzen da horrek dakartzan zenbait aberastasunez.

Bi sexuak desberdinak eta osagarriak direla ulertzen du, eta ohartzen da horrek dakartzan aberastasunez.


IKT: informazioa tratatzeko eta teknologia digitala erabiltzeko gaitasuna.


© giltza VIII


EBALUAZIO-ERRUBRIKA

IKASLEA: ..........................................................................................................................

7. unitate didaktikoa: Gizakien osasuna

OG


BETETZE MAILA GUZ-

TIRA1 2 3 4

ZTO

Alkoholak, tabakoak eta beste droga batzuek dakartzaten kalteez jabetzen da.

Ez da jabetzen alkoholak, tabakoak eta beste droga batzuek dakartzaten kalteez.

Droga batzuek dakartzaten kalteez ohartzen da, ez, ordea, alkoholak eta tabakoak dakartzatenez.


Alkoholak, tabakoak eta beste droga batzuek dakartzaten kalteez jabetzen da, eta ohitura osasungarriak hartzen ditu.

Kirola neurriz egitea osasunerako zer onuragarria den jabetzen da eta onartzen du.

Ez da jabetzen kirola neurriz egitea osasunerako zer onuragarria den.

Kirola neurriz egitea osasunerako onuragarria dela badaki, baina ez zergatik.


Kirola neurriz egitea osasunerako zer onuragarria den jabetzen da, onartzen du eta praktikatzen du.

HK

Zientzia-testu laburrak ulertzen ditu, bai eta ideia nagusiak identifikatu ere.



Eskatutakoan, arloarekin zerikusia duen testuren bat irakurtzen du, bai eta ideia nagusiak atera ere.


M

Matematika-ezagutzak erabiltzen ditu osasunarekin zerikusia duten taulak eta grafikoak interpretatzeko.

Ez du taularik eta grafikorik interpretatzen.

Zenbait taula eta grafiko interpretatzeko zailtasunak ditu.

Osasunarekin zerikusia duten taulak eta grafikoak interpretatzen ditu.

Osasunarekin zerikusia duten taulak eta grafikoak egin eta interpretatzen ditu.


HK: Hizkuntza-komunikaziorako gaitasuna.


© giltza IX


EBALUAZIO-ERRUBRIKA

IKASLEA: ..........................................................................................................................

8. unitate didaktikoa: Kanpo-jarduera geologikoa

OG


BETETZE MAILA GUZ-

TIRA1 2 3 4

ZTO

Eragile geologikoek eta giza jarduerak paisaiaren itxuran duten garrantzia balioesten du.

Paisaia motak ez ditu bereizten

Paisaia mota batzuk bereizten ditu, eta eragile geologikoek haien itxuran duten garrantzia onartzen du.

Pasaia motak bereizten ditu, bai eta eragile geologikoek zein giza jarduerek haien itxuran duten garrantzia balioetsi ere.

Paisaien itxuran eragile geologikoek eta giza jarduerak duten garrantzia balioesten du, bai eta eragin kaltegarriak leuntzeko neurriak hartu ere.

M

Matematika-ezagutzak erabiltzen ditu profil topografikoak egiteko.

Ez du profil topografikorik egiten.

Profil topografikoak zailtasunez egiten ditu.

Profil topografikoak egiten ditu, nahiz eta batzuetan akats matematikoren bat egin.

Profil topografikoak egiten ditu, matematika ezagutzez baliatuta.

II

Eguraldi-mapei buruzko ezagutzak aplikatzen ditu eguraldiaren iragarpena interpretatzeko, eta mapa topografikoei buruzko ezagutzak erabiltzen ditu lurralde jakin baten orografia ondorioztatzeko.

Ez ditu eguraldi-mapei eta mapa topografikoei buruzko ezagutzak erabiltzen.

Eguraldi-mapak interpretatzeko zailtasunak ditu; bai eta mapa topografikoak interpretatzeko ere.

Eguraldi-mapak eta mapa topografikoak interpretatzen ditu; nahiz eta eguraldiaren iragarpenean edo lurralde bateko orografia ondorioztatzean akatsen bat edo beste egin.

Eguraldi-mapak interpretatzen ditu eguraldiaren iragarpena egiteko, bai eta mapa topografikoak ere, lurralde jakin bateko orografia ondorioztatzeko.




© giltza X


EBALUAZIO-ERRUBRIKA

IKASLEA: ..........................................................................................................................

9. unitate didaktikoa: Planetako baliabideak

OG


BETETZE MAILA GUZ-

TIRA1 2 3 4

ZTO

Baliabide berriztagarri eta berriztaezin garrantzitsuenak identifikatzen ditu.

Ez ditu baliabide berriztagarri eta berriztaezinak identifikatzen.

Zenbait baliabide berriztagarri eta berriztaezin identifikatzen ditu, nahiz eta bereizteko zailtasunak dituen.

Baliabide berriztagarriak eta berriztaezinak identifikatzen ditu, eta, oro har, bereizten ditu.

Baliabide berriztagarriak eta berriztaezinak identifikatzen eta bereizten ditu, bai eta berriztagarrien aldeko apustua egin ere.

Baliabide naturalen erabileraz eta horrek ingurumenean eta gizartean dituen ondorioez hausnartzen du.

Ez du hausnarketarik egiten baliabide naturalen erabileraz.

Baliabide naturalen erabileraz hausnartzen du, nahiz eta horrek ingurumenean eta gizartean dituen ondorioak kontuan ez hartu.


Baliabide naturalen erabileraz eta horrek ingurumenean eta gizartean dituen ondorioez hausnartzeaz gain, bere jarrera ondorio horien araberakoa da.

GH

Xede komun bat lortzeko talde-lanetan parte hartzea, eta lan hori ebaluatzea.







© giltza XI

Ebaluazio-errubrika – OG, 1. hiruhilekoa – Biologia eta Geologia – 3. DBH

EBALUAZIO-ERRUBRIKA

IKASLEA: ..........................................................................................................................

1. HIRUHILEKOA

OG



ZIENZTZIA

-, TEKN

OLO

OG

IA- ETA O

SASU

N-K

ULTU

RA

Zelularen morfologia eta organismoaren antolakuntza ezagutzen ditu.

Ez ditu zelularen morfologia eta antolakuntza ezagutzen.

Zelulako zenbait egitura ezagutzen ditu, baina ez daki non kokatzen diren.

Zelularen morfologia eta antolakuntza ezagutzen ditu, nahiz eta zenbait akats egin.

Zelularen morfologia eta antolakuntza ezin hobeto ezagutzen ditu.

Digestio-, arnasketa-, zirkulazio- eta iraizte-sistemetako gaixotasunak prebenitzeko erak ezagutzen ditu.

Ez ditu digestio-, arnas, zirkulazio- eta iraizte-sistemetako gaixotasunak ezagutzen.

Digestio-, arnas, zirkulazio- eta iraizte-sistemetako gaixotasunen bat edo beste ezagutzen ditu; ez, ordea, prebenitzeko erak.

Digestio-, arnas, zirkulazio- eta iraizte-sistemetako gaixotasunak ezagutzen ditu; bai eta zenbait prebenitzeko era ere.

Digestio-, arnas, zirkulazio- eta iraizte-sistemetako gaixotasunak eta prebentzio neurriak ezagutzen ditu, eta neurriok hartzen ditu.

Odol- eta gernu-analisien parametro nagusiak ulertzen ditu.

Odol- eta gernu-analisietako parametroak zein diren ez daki.

Odol- eta gernu- analisietako parametroren bat edo beste ulertzen ditu.

Odol- eta gernu- analisietako parametroak ulertzen ditu.

Odol- eta gernu- analisietako parametroak ulertzeaz gain, interpretatu egiten ditu.

Mantenugaien ezaugarriak zein diren jakin badaki, bai eta dieta egoki baten osagai nagusiak ere.

Mantenugaien ezaugarriak zein diren ez daki, ez eta dieta egoki baten osagai nagusiak ere.

Zenbait mantenugairen ezaugarriak badakizki, ez, ordea, dieta egoki baten osagai nagusiak.

Mantenugaien ezaugarriak badakizki, bai eta dieta egoki baten osagai nagusietako batzuk ere.

Mantenugaien ezaugarriak badakizki, bai eta dieta egoki baten osagai nagusiak ere.


Ez ditu elikaduraren nahasmenduak deskribatzen.

Elikaduraren zenbait nahasmendu deskribatzen ditu, ez, ordea, aztertu.


Elikaduraren nahasmendu nagusiak deskribatzeaz eta aztertzeaz gain, ondorioak ateratzen ditu.

© giltza XII


OG



MATEM

ATIKA


Ez ditu zelulak neurtzen.

Noizean behin, luzera-unitateak erabiltzen ditu zelulak neurtzeko.


Luzera-unitateak erabiltzen ditu zelulak neurtzeko, eta dimentsio horien esanahiaz jabetzen da.

Matematika-ezagutzak erabiltzen ditu dietari loturiko energia kantitateak kalkulatzeko.

Ez du energia kalkulurik burutzen.

Zenbait energia kalkulu burutzen ditu, baina ez ditu dietarekin erlazionatzen.

Energia kalkuluak burutzen ditu, bai eta dietarekin erlazionatu ere.

Energia kalkuluak burutzen ditu, bai eta dietarekin erlazionatu eta ondorioak atera ere.

IKT

Internet kritikoki eta erantzukizunez erabiltzen du, arnas sistemako eta odol-sistemako gaixotasunei buruzko informazioa bilatzean.



Internet erabiltzen du arnas sistemako eta odol-sistemako gaixotasunei buruzko informazioa bilatzeko; eskatutakoan soilik.

Internet erabiltzen du arnas sistemako eta odol-sistemako gaixotasunei buruzko informazioa bilatzeko; eskatutakoan nahiz bere kasa.

© giltza XIII


OG



IIKA

STEN IK

ASTEA

Ikasitakoa aplikatzen du zelulak mikroskopioaren bitartez aztertzean.

Ez ditu zelulak mikroskopioa-ren bitartez aztertzen.

Zelulak mikroskopio optikoaren bitartez aztertzen ditu, baina ez du ikasitakoa aplikatzen.

Zelulak mikroskopio optikoaren bitartez aztertzeaz gain, ikasitako aplikatzen du.

Zelulak mikroskopio optikoaren bitartez aztertzeaz gain, ikasitakoa aplikatzen du, eta ondorioak ateratzen ditu.

Ikasitakoa aplikatzen du elikadura-ohitura egokiak hartzean.

Ez du elikadura ohitura egokirik.

Orokorrean, elikadura ohitura egokiak ditu, baina ez du ikasitakoarekin erlazionatzen.

Elikadura ohitura egokiak ditu eta ikasitakoa aplikatzen du, gehienetan.

Elikadura ohitura egokiak ditu eta ikasitakoa bere borondatez aplikatzen du.

AE

Ekimena dauka esperimentu errazak egiteko eta informazioa bilatzeko.

Ez du esperimenturik egiten, ez eta informazio bilaketarik ere.

Noizbehinka, esperimentuak eta informazio bilaketak egiten ditu.

Esperimentuak eta informazio bilaketak egiten ditu, agintzen zaionari buruz.

Esperimentuak eta informazio bilaketak egiten ditu, arloko edozein edukiri buruz.

Oinarrizko gaitasunen laburdurak:IKT: Informazioa tratatzekoa eta teknologia digitala erabiltzekoa.

AE: Norberaren autonomiarako eta ekimenerakoa

© giltza XIV


EBALUAZIO-ERRUBRIKA

IKASLEA: ..........................................................................................................................

2. HIRUHILEKOA

OG



ZIENZTZIA

-, TEKN

OLO

OG

IA- ETA O

SASU

N-K

ULTU

RA

Erlazio- eta ugaltze-funtzioan diharduten sistemak eta organoak ezagutzen ditu, bai eta haietako bakoitzaren nondik norakoak ere.

Ez ditu erlazio- eta ugaltze-funtzioan diharduten sistemak eta organoak ezagutzen.

Erlazio- eta ugaltze-funtzioko zenbait sistema eta organo ezagutzen ditu, baina ez haien nondik norakoak.

Erlazio- eta ugaltze-funtzioko sistemak eta organoak ezagutzen ditu, baita, akatsekin bada ere, haien nondik norakoak.

Erlazio-funtzioko sistemak eta organoak ezagutzen ditu, baita haien nondik norakoak ere.

Prebentzioa zer garrantzitsua den aztertzen du, erlazio- eta ugaltze- funtzioko organoen osasunari dagokionez.

Prebentzioari ez dio garrantzirik ematen.

Erlazio- eta ugaltze-funtzioetako organo batzuk babesteko prebentzio-neurriak zein diren badaki.

Erlazio- eta ugaltze-funtzioetako organoak babesteko prebentzio-neurriak zein diren badaki.

Ezagutzen eta hartzen ditu erlazio- eta ugaltze-funtzioetako organoak babesteko prebentzio-neurriak.

Ugaltze- eta erlazio-funtzioekin zerikusia duten nahasmendu eta gaixotasun batzuen berri badu, bai eta haiek diagnostikatzeko dauden teknikena ere.

Ez daki zer nahasmendu eta gaixotasun erlazionatzen diren ugaltze- eta erlazio-funtzioekin.

Ugaltze- eta erlazio funtzioekin zerikusia duten zenbait nahas-menduren eta gaixotasunen berri du soilik.

Ugaltze- eta erlazio-funtzioekin zerikusia duten nahasmendu eta gaixotasun batzuen berri badu, bai eta haiek diagnos-tikatzeko dau-den zenbait teknikena ere.

Ugaltze- eta erlazio-funtzioekin zerikusia duten nahasmendu eta gaixotasun batzuen berri badu, bai eta haiek diagnos-tikatzeko dau-den teknikena ere.


Ez ditu giza sexualitatearen alderdi nagusiak ezagutzen.

Giza sexualitatearen alderdi batzuk ezagutzen ditu, baina ez die garrantzirik ematen.

Giza sexualitatearen alderdi batzuk ezagutzen ditu, eta horien garrantzia ulertzen du.


© giltza XV


OG



HK

Literatura-testu laburrak ulertzen ditu, bai eta gaixotasunekin zerikusia duten ideia nagusiak identifikatu ere.



Eskatutakoan, gaixotasunekin zerikusia duen testuren bat irakurtzen du, bai eta ideia nagusiak atera ere.


IKT

Internet kritikoki eta erantzukizunez erabiltzen du, barneko homeostasiari eustean zenbait hormonak duten zereginari eta sexu-transmisioko gaixotasun batzuei buruzko informazioa bilatzean.



Eskatutakoan, Internet erabiltzen du barneko homeostasiari eustean zenbait hormonak duten zereginari eta sexu-transmisioko gaixotasun batzuei buruzko informazioa bilatzeko.

Eskatutakoan nahiz bere kasa, Internet erabiltzen du barneko homeostasiari eustean zenbait hormonak duten zereginari eta sexu-transmisioko gaixotasun batzuei buruzko informazioa bilatzeko.

© giltza XVI


OG



GIZA

RTEA ETA H

ERR

ITAR

TASU

NA

Xede komun bat lortzeko talde-lanetan parte hartzen du, lan hori ebaluatzen du, eta lan hori egiteko behar den denbora orekatzen du.



Xede komun bat lortzeko talde-lanetan parte hartzen du, baina ez du lan hori ebaluatzen ez eta denbora ondo orekatzen ere.

Xede komun bat lortzeko talde-lanetan parte hartzen du, lan hori ebaluatzen du, eta denbora ondo orekatzen du.

Bi sexuak desberdinak eta osagarriak direla ulertzen du, eta horrek aberastasun pertsonala eta soziala dakarrela ohartzen da.

Ez du bi sexuen osagarritasuna ulertzen, eta ez da ohartzen horrek dakartzan aberastasunez.

Bi sexuak desberdinak eta osagarriak direla ulertzen du, baina ez da ohartzen horrek dakartzan aberastasunez.

Bi sexuak desberdinak eta osagarriak direla ulertzen du, eta ohartzen da horrek dakartzan zenbait aberastasunez.

Bi sexuak desberdinak eta osagarriak direla ulertzen du, eta ohartzen da horrek dakartzan aberastasunez.

Oinarrizko gaitasunen laburdurak:HK: Hizkuntza-komunikazioa

IKT: Informazioa tratatzekoa eta teknologia digitala erabiltzekoa.

© giltza XVII


EBALUAZIO-ERRUBRIKA

IKASLEA: ..........................................................................................................................

3. HIRUHILEKOA



ZIENZTZIA

-, TEKN

OLO

OG

IA- ETA O

SASU

N-K

ULTU

RA


Ez da jabetzen alkoholak, tabakoak eta beste droga batzuek dakartzaten kalteez.

Droga batzuek dakartzaten kalteez ohartzen da, ez, ordea, alkoholak eta tabakoak dakartzatenez.


Alkoholak, tabakoak eta beste droga batzuek dakartzaten kalteez jabetzen da, eta ohitura osasungarriak hartzen ditu.


Ez da jabetzen kirola neurriz egitea osasunerako zer onuragarria den.

Kirola neurriz egitea osasunerako onuragarria dela badaki, baina ez zergatik.


Kirola neurriz egitea osasunerako zer onuragarria den jabetzen da, onartzen du eta praktikatzen du.

Eragile geologikoek eta giza jarduerak paisaiaren itxuran duten garrantzia balioesten du.

Paisaia motak ez ditu bereizten

Paisaia mota batzuk bereizten ditu, eta eragile geologikoek haien itxuran duten garrantzia onartzen du.

Pasaia motak bereizten ditu, bai eta eragile geologikoek zein giza jarduerek haien itxuran duten garrantzia balioetsi ere.

Paisaien itxuran eragile geologikoek eta giza jarduerak duten garrantzia balioesten du, bai eta eragin kaltegarriak leuntzeko neurriak hartu ere.

Baliabide berriztagarri eta berriztaezin garrantzitsuenak identifikatzen ditu.

Ez ditu balia-bide berrizta-garriak eta berriztaezi-nak identifi-katzen.

Zenbait baliabide berriztagarri eta berriztaezin identifikatzen ditu, nahiz eta bereizteko zailtasunak dituen.

Baliabide berriztagarriak eta berriztaezinak identifikatzen ditu, eta, oro har, bereizten ditu.

Baliabide berriztagarriak eta berriztaezinak identifikatzen eta bereizten ditu, bai eta berriztagarrien aldeko apustua egin ere.


Ez du haus-narketarik egiten baliabide naturalen erabileraz.

Baliabide naturalen erabileraz hausnartzen du, nahiz eta horrek ingurumenean eta gizartean dituen ondorioak kontuan ez hartu.


Baliabide naturalen erabileraz eta horrek ingurumenean eta gizartean dituen ondorioez hausnartzeaz gain, bere jarrera ondorio horien araberakoa da.

© giltza XII


OG



HK

Zientzia-testu laburrak ulertzen ditu, bai eta ideia nagusiak identifikatu ere.



Eskatutakoan, arloarekin zerikusia duen testuren bat irakurtzen du, bai eta ideia nagusiak atera ere.


MATEM

ATIKA

Matematika-ezagutzak erabiltzen ditu osasunarekin zerikusia duten taulak eta grafikoak interpretatzeko.

Ez du taularik eta grafikorik interpretatzen.

Zenbait taula eta grafiko interpretatzeko zailtasunak ditu.

Osasunarekin zerikusia duten taulak eta grafikoak interpretatzen ditu.

Osasunarekin zerikusia duten taulak eta grafikoak egin eta interpretatzen ditu.

Matematika-ezagutzak erabiltzen ditu profil topografikoak egiteko.

Ez du profil topografikorik egiten.

Profil topografikoak zailtasunez egiten ditu.

Profil topografikoak egiten ditu, nahiz eta batzuetan akats matematikoren bat egin.

Profil topografikoak egiten ditu, matematika ezagutzez baliatuta.

GH

Xede komun bat lortzeko talde-lanetan parte hartzea, eta lan hori ebaluatzea.





© giltza XIII


OG



IKA

STEN IK

ASTEA

Eguraldi-mapei buruzko ezagutzak aplikatzen ditu eguraldiaren iragarpena interpretatzeko, eta mapa topografikoei buruzko ezagutzak erabiltzen ditu lurralde jakin baten orografia ondorioztatzeko.

Ez ditu eguraldi-mapei eta mapa topografikoei buruzko ezagutzak erabiltzen.

Eguraldi-mapak interpretatzeko zailtasunak ditu; bai eta mapa topografikoak interpretatzeko ere.

Eguraldi-mapak eta mapa topogra-fikoak interpre-tatzen ditu; nahiz eta eguraldiaren iragarpenean edo lurralde bateko orogra-fia ondoriozta-tzean akatsen bat edo beste egin.

Eguraldi-mapak interpretatzen ditu eguraldiaren iragarpena egiteko, bai eta mapa topografikoak ere, lurralde jakin bateko orografia ondorioztatzeko.

Oinarrizko gaitasunen laburdurak:HK: Hizkuntza-komunikazioa.

GH: Gizartea eta herritartasuna.

© giltza XIV

· Web viewUNITATE DIDAKTIKOA: Zelula eta organismo zelulaniztunak OINARRIZKO GAITASUNAK...

Documents

Transcript of · Web viewUNITATE DIDAKTIKOA: Zelula eta organismo zelulaniztunak OINARRIZKO GAITASUNAK...