BIZKAITARRAIBIZKAIERAZ

53n. ZENBAKIAJORRAILLA— 1982 —

URDULIZEleizea ta Erria

barrutik barriztuta

ZER

ABERRIAREN EGUNABA - DATOR

Antxiñatik aukeratu genduan euskaldunok Berbizkunde-eguna ABERRIAREN EGUNA izan daiteneta zalantza barik, aukerapena ez da txarto egiña: Uda-barria, izadia bizi barria artzen, neguko giro edoegualdi txarrak igarota. gabak laburtu ta egunak luzatu, ikuspegiak loratsu ta orritsu, eta eleiz-giro be orre-tarako lagun dala.

Egun orretan, pozez eta ondo-guraz, aberriagaz doguzan artu-emonak gogoratu bearko doguz, bana-ka naiz taldeka, etxeetan naiz errietan, errigintzarako naiz eleizgintzarako taldeetan.

* * *

POZ - GIROA

Aberria izenez eta izatez abertzaleentzat pozbidea da.Izen orrek aberkide garanok poztu egin bear gaitu. Eta orrelan zan bear ba'da orain batzuk.Euskaldunak alkarrentzat neba-arreba lez giñan, ikuspegi bardiñak ikusteak, guztiok lur-arlo

baten gaiñean biziteak alkar-maitasunera geroiazan, eta benetan maitagarria zan gure lurra, maitagarriak al-karrentzat lur orretan bizi giñan euskaldunak. Berton be bai, eta geiago kanpo-errietan alkar aurkitzen gen-duanean.

* * *

EGIN - BEARREN GIROA

Baiña aspaldion joan zan poz-giro ori.Asi zan zori txarreko gudea, etorri zan zapalkuntza nagusia, Euskalerriak erri zan ezkero iñoz jasan

ez eban lako zapalkuntza, laterriaren eta aberriaren arteko burruka ez-bardiña. Gudan lenengo, galtzeko zoritxarrez! Eta guda-ostean gero, isiltasun negargarrian edo burruka-gogorrean biziteko.

Eta alkar-maitasunaren lekura, egin-bearra sartu zan. Egia da, au be maitasuna da baiña ez ain gozota pozezkoa.

Goitik tiraka, oitura zarrai jarraituz, albotik errigintzako alderdien eta eritxien burruka, aurpegi mo-tzak sarritan, oztasuna ugari, oivak alde batetik, iraiñak bestetik, erria aiztu ta alderdia begiratu sarritan.

Norbaitek esan eban lez «Txerrenaren kea» sartu da gure etxera eta mundu guztian maitagarri giña-nak, errukarri biurtu gara.

Bearrezkoa zala ori, aberria egoan zapalkuntza-lekutik aterateko? Ba leiteke...

* * *

URTENBIDEA

Dana dala, aurreragoko giro arek eukazan alderdi onak ez ziran baztertu-bearrekoak. Gogoratu taagertu egin bear doguz aberri-egun onetan.

Izan gaitezan alkarrentzat maitagarri euskaldunak garalako. Zer da alkarren aurka jarten gaituana?Eritxia? Gauza txikia!

Baketu gaitezan geure izadi-giro zoragarriagaz, edertu dagigun gure inguruko euskal-izadia, kendudagigun al dan neurrian kutsadura naiz samingarri dan guztia. Maitatu dagigun gure lurra, gure mendiak,gure ibaiak, gure itxasoa...

Gure artu-emonak gozotu dagiguzan, alkar poztu, alkar onartu, alkar agurtu txera onez.Egin dagigun erri-lana, jakintza-lana, ondasun - billaketea, iñor iraindu barik...Ozpiñaren ordez, ipiñi dagigun eztia.

– 1 --

AGUR, LAGUN

( ON JUAN AGIRREZEZIAGA'REN ERIOTZAN)

OROIMENEZ

ON JUAN AGIRREZEZIAGAEpaillaren l'an euskal erriak euskaldun zin-

tzo bat galdu dau ta elizak, abade aundi bat.On Juan Agirrezeziaga Eguren.

Durangoko biotzean jaio zan I900'ko urta-rrillaren 30'an sendi oso kristau ta euskaldunbaten.

Lau anai arreba ziran, iru gizonenkoaketa bat andrazkoa, On Juan gazteena.

Gizonezkoetik bi Josulagun jesuita ildira eta andrazkoa beti abadearen ondoan.

Abade sagaratu ondoren On Juanek, seiurte inguruan Araban eta Bizkaiko Ugartenbere gogo artzaintzan igaro zituan 1931'koorrieletik I975'ko urtarrillera Bilbo'ko Peñaderitxon auzunan, 25 urtetan San AntonekoParroki laguntzaille lez eta gero, Peñako elizaparroki biurtu zanean, bere burujabetza lortuondoren, ango erretore izentatua izan zan OnJuan.

Azkenengo 7 urte oneitan zar saritu-jubila-tua lez, Begoñan bizi izan da.

On Juan bai artzain ona ta euskaldun zin-tzoa I

Durango aldeko aitzen antzerako oñarrisakona euskan bere siñismenak.

Ixil ixillik, etenge lanean, andik ona etorri-takoen auzunan ta fede gutxikoen artean, si-ñismena indartu eban, danak elizaren ingu-

ruan alkarturik, ume, gazte ta enparau biztan-le guztiak aita on bat lez euken.

Dana zan ontasuna gizon orretan. Bereateak beti zabalik danentzat.

Bere etxea danen etxea zan ta bertan sartu-ten ziran danak euren etxea bazan lez.

Guztientzako beti arrera ona: Zenbat txirolagunduakl zenbat gaztetxuri lana aurkitu!etab.etab.44 urte luzeetan, siñismenean otzazan auzuna, berotu ta kristautu eban.

Jesusen Biotzaganako ta Andra Mariaga-nako maitetasuna, sakon sakon, oñarritu eba-zan bere eliztarren biotzetan.

Dana danenentzat izanik, danak Jaunaga-na zuzendu zituan.

Abade ona bazan, ez gutxiago euskaldunona.

Euskaldun jaioa, mundu dana maite eban,baña bear lez bere erriaganako maitasunagazzorabiotuta egoan.

Euskaduna zalako agiraka ikaragarriakzan ebazan agintari ta elizgizon batzuen alde-tik.

Egunero etorten zan San Anton parrokia-ra emengo euskal kutsuagaz atsedenduteko.

Emen jaio edo emen babesa artu eben SanAnton abesbatzak, Txistulari ta dantzari al-dizkariak, Kili-Kili alkarteak, lenengo euskalkatekesiak'50 liburuxka euskeraz argitaratu

dituan lantegia etab.etab. Danau ikustean,adurretan egoan, ain euskaldun gogo aundiaeban O. Juan.

Zar saritua izan arren, orain be, eguneroetorten zan San Antonera, elizako ta euskalerriko izpar onak jakitearren.

Batez, igande guztietan, tirrin tarra ezpada-be, or etorran emengo alkar euskal meza esa-tera.

Amazazpi urtetan meza ori esan arrenoraintxe bere, erriagaz «GURE AITA»'abes-tutean On Juanen begiak maiko bigunez bus-titen zirean.

Bere siñismenak eta bere euskal zaletasu-nak eraginda, egiz.

Olako abadeak bear ditu gure euskal-erriak! Benetako Jainkoaren gizonak euskal-erri zintzo, garbi ta alai bat egiteko.

Egunotan Aitagana, abizen ta guzti (Agi-rrezeziaga abizena beragaz galdu da mun-duan, abizen orretakorik ez dago iñor bemundu onetan) joan jakun On Juaneri esanginkiogu:

urte luzetan elizanjaunaren zerbitzaria,

GOIZONENTZAT GORDE LEKU,zuretzat goian argia.

GALLASTEGI'tar Kauldi

Alkarturikan urteetanbizi izan gara lagun on,eguneroko ibilaldiguretzat zala poz zorion.

GOTXO jan tokin akeil artuizketa luze an bertanzu etxeruntza erdi makur,naiz ta urtetsu, arŕñean.

+ + +

San Anaonera bell lez niantxe neukala lagun ona,lagun onena ba-dakizuguretzat dala Kristo Jesus.

Alkar josirik gengozan gularogeta amaika urtetan,alkarrengana zintzotasungoi-maitasuna biotzetan.

Danak ekien lagun onakgiñala gaur be zarazaroanalkarrrenazat mail-eusaarioraingo urte makaletan.

Joan zara goira, gure On Juan,zure laguntza ortik bidalondo dakizu lagun bagabŕzŕae pozik ezin dot al.

+++

Uric luzetan elizanJaunaren zerbiazariagŕzonenazaa gorde lekuzureazaa goian argia.

Nire oroimen zuregananire oioia Jaunaganabere babespen zu sarturikizango dozu zorionik.

Ni bakardaden illuneannegar malkoak begietan,odol ŕsurŕz bŕotzeaanbakar bakarrik gau ta eguntan.

Zarazaron gizon bastertuaikusten daula or ondoaneriotzako ale larrilaster igaro bearrean.

Siñismen aundik bakar bakarsustraitzen naula ni bizitzan.Itxaropena nire argiizartxo ori sortaldean.

GALLASTEGIK

— 2 —

EUSKALERRIAN

ZER JAZO DA?Urte barriko illa, nastetsua ta iskanbillatsua izan da.

Baita odolduna be.. Gipuzkoan'n, Errenteri-barruan, Guardia Zibillak ti-

roka, 3 zauritu dabez: euskal ertzaiñak, bear-bearrez-koak doguz eta laster

. Iraultza-zerga eskatzeko kartak ugaritu dira: euronartean bat, 4 urte ilda daroanari egiña. Getxo'ko alka-teak eskutitza artu dauanean, ezetz zorrotza emon daut-so.

. Lipperheide baitua (sekuestradua) izan da.. Poliziak, ETA 'tar diranen susmodun askori, eskua

ezarri dautso.. Gose-oporrean, Puerto de Santa Maria'ko espetxera-

tuak.. Poliziak, bapateko eraso trebe baten bidez, ETA 'k

Zaragoza aldean, Taramoz erritxoan, atxillotua daukanDoctor Iglesias askatu dau.

. 1980gneko azken-kontu agerpenak diñoenez, euskal-enpresen kalteak, berrogei milla milloe pezetaraiñokoakdira.

. Lanik-ezaren egoerea larria da: bear-lekuak gitxit-zen doaz. Eusko Jaurlaritzak 1982 onetan, erriaren bera-jauste ori gelditzeko alegin guztia egingo dau: ekonomiakonpontzea, arlo izugarria baiña bearrezkoa.

. Frantzia ta España'ren arteko Arraŕntza-ŕlunean, le-batz eskeintzak, 8.300'tik, 8.500'era Tonelada igotea lor-tu eban bakarrik.

. Lau urtetan Alemania'ko enbajadore izan dan LothaLahn jauna Gernika'n izan da: Gernika'ratze orrek,guda-aldian bertan jazo zana gogoan daukala, azpima-rratu eta adierazoteko izan dala esan dau.

. Don Nemesio Etxaniz, abade ta idazlea il da: illeta,eleizkizunak Azkoiti, bere jaioterrian izan dira, 86 urteebazan.

. Ondarroa'n, bertako, udal-ertzain bat il dabe.. «Eusko Langille»en sortzaille izan zan Manu Robles

Arangiz il da; 88 urte ebazan, Zeanuri'n izan dira bereilleta-eleizkizunak.

. Iskanbilla aundia sortu, Mitxelena'k «Muga»n,UZEI'ren, «Teknik Hiztegia»dala-ta zeresanak agertu di-tuanean: berak, eta Eujenio Ibarzabal'ek, erantzungarratz-minduak artu dabez, talde orretakoen aldetik.

. Ertzain izateko asmoz, 600 inguruk, Euzko PoliziaAkadernian, Arkaute'n, izena emon dabe. Bearrezko da-ben ciñarrizko eziketa egin ondoren, datorren udan, gureertzaiñak izango doguz.

. Eusko Ikaskuntza'ko idazkari barri Edorta Kortadiegin dabe: orain artekoa, Zumalabe Agustin izan da. Ja-betu da EAJ, Sabin Etxea'ren orubeaz: udalak, ez dautsobalio-geitzerik ezarriko.

. Ustez, Doklor Iglesias'en baituralzean eskuarturiko7, espetxeratuak izan dira.

. Ondarru'ko Itxas-Komandante laguntzaillea, tirozzauritu dabe, Bilbo-Beobia autobidean doala.

. Euzko Jaurlaritzako Eziketa-Sailleko Aolkulari danEtxenike'lc, «LAU» dalakoa, Gernika'ko Estatutuarenesiz-inguratze asikera dala, diño.

. Labaien'dar Antonio Maria'k, idazlan bat, «Evitemosluchas ŕntestŕnas» izenburuaz: euskaldunon artekoburruka-bildurrez, «batua» onartzeko eta batera, Eus-kaltzaindiari h'ak gitxitzeko eskakizuna egin dautso.

. Oiartzun'go argi-indar torre bat apurtua.

. 1964'an itxi-azo eben Arrate Irratia, laster zabalduaizango danen barriak dagoz.

. Bilbo Irratiak, Euzko Jaurlaritzagaz ituna egin dau:sei orduko irratsaioa egunero emoteko diru-laguntza zatibat Jau rlaritzak emongo dautso.

. Galindo'ko ola baten, lanik bako gizon bat, kobretxatarrak eroazala, zaintzdileak it dau.

. Garaikoelxea Madrŕl'en Calvo Sotelo gaz; España'-ko gobernuagaitik, dirudienez, ez da Lemoiz dala ta«Erreferendun»ik izango.

. Ez dogu izkuntza bardiña egiten» diño gure Lenda-kariak.

. 150 milloe pezeta ordaindu ondoren askatu ei dabeLipperhaide: Ryan'en ilketaren urteurrenean.

.Bilbo Aurrezki Kutxaren 75 garren urteurrena ospatuda Bilbo'ko udaletxean.

. Droga-arazoa larria da Euzkadi'n: 1981 'ean, 100drogazale it ziran, Drogaren menpekoen Zuzendari Na-gusi dan Azpiri osagilleak, iñoanez lengoan, Euzkadi'koOsasuntza-arazorik aundiena alkool-droga dala.

. AEK'k, Jaurlaritza ta Naparroa'ko Aldundiarŕ kriti-ka gogorrak: izkuntzaren plangintza orokorra ez da egin;diru-laguntzak txikiak dira, etab.

. Tribunal Constitucional» dalakoaren erabagiz,Aurrezki-Kutxak, EUZKO Jaurlaritzaren menpe izangodira.

. «Euskaltzaindiari Epaiketa» liburuaren aurkezpena.Donostia'n.

. Lipperheide'k, bere dirua, Euskalerrian ezarten ja-rraituko dauala diño.

. Anai Garate «zoriontsu» izendatzeko urrats bat egindau A ita Santuak. (1857'an Loiola, Errekarte baserriarijaio ta Deusto'ko Unibersidadean, 1929/an il zan).

. Mario Fernandez'ek Iruñan: Foruaren obetzea, Fo-ruaren A lopatzea izango litzake.

«Zugatz Eguna»: 50.000 zugatz gitxienez ipiñi diragaur Euzkadi'n. Egun berean baiña, gurata egindakosuak, Pagasarri'ko baso baten, zugazti aundia erre dau.

. Naitaezko geldi-aldiaren ondoren, arrantza leek Eu-ropa'ko Alkartearen uretara.

3

EUSKALERRIAN

. Ilketa bi, tiroz Gipuzkoa'n bata, guardia zibilla izan-dakoa, Euzko Jaurlaritzako konserjea, Donostia'n, ka-lean. Bestea, guardia zibilla, Oiartzun'en, autoan etxe-rantz joiala.

. «23 F» dalako euzia asi da Madrid'en: epaituak al-karregaz ez doaz bat.

. «HABEkk eratulako lenengo ikastaroa, 810 ikasletik665'ek gainditu dabe, oiñarrizko euskeraren ezagutzearidagokion azterketa.

Errorna'n, Nazioarleko Kristiñau Demokratzia'renbiltzarrean, Euzkadi'ren-ordezkari, Relolaza 1a Arza!!uzizan dira. Arza!!uz'en ustez, elorri ez daiten alegiñak egi-len diarduenarren, Alta Santua etorriko da Euzkadi'ra.

. ETA p.m. banandua:3'1ik 2, izkillu - burrukaren al-de.

. HABE'ko euskaldunbarri bik: euskeraz kalean egite-ko ez dira oraindik ain prest aurkitzen; «euskaltegia mun-du berezi bat da, isla bat. Eta kalea beste gauza bat.

«Orrez gainera, euren inguruan bizkaieraz egiten danez«nagusiki», bertokoekin ez jake ain erraz egiten euskalte-gietan batuaz euskaldundu direlako. Orrez ganera,«egunkarietako euskara ulertezina da».

. Bizkai'ko Auto-Eskolen alkarteko lendakaria, poliziabatek balaz zauritu.

. Euskaltzaindiaren billera Donostia'n: F. Krutwigeuskaltzainak, «Kultur hitzen orthographia euskaraz»izeneko txostena agertuko dau.

. Euren aldiko eusko er lilarŕrik onenetariko doguzan,Arleta, Losada, Regoyos, Iturrino, Tellaetxea 1a Juan E1-xebarria'ren ertilanen kopiakin, merkatu baltza sortu da-be, Euzkadi'n eta baita Ameriketan be: izugarrizko dŕrul-zak !orio ei dabez guzurrezko ertilan orrekin.

Agerraldia Baiona'n, Paris'ko gobernuari, «Seaska»ŕkastolentzat laguntza eskatzen.

MA ITENA 'K BATUAK

EUSKALTZAINDIARI EPAIKETA(Latiegi'tar Bixente'k eta Onatibia'tar Dunixi'k)

tl

Nork ez dau jakin gura gaur euskerearen arloanzer jazoten dan eta bakoitxak zelako eritxiak dau-kazan?Nork ez dau jakin gura Batua zergaitik eta zelansortu zan?Nork ez dau jakin gura 1968'ko batzarreanArrantzazu'n zer jazo zan?Nork ez dau irakurri gura 1978'ko batzar nagu-sian Bergara'n zer jazo zan?Nork ez dau EUSKERAZAINTZA'ren lortzea-ren barria zeatz eta garbi artu gura?Nork ez ditu ezagutu gura Euskaltzaindiaren ba-rruan batuari buruz diran eztabaidak?Nork ez dauz ikusi gura erri-euskereak, euskal-kiak, zaintzeko dagozan zioak eta oztopoak?Nork ez dauz Euskaltzaindia arlo onetan errun-dun dan ala ez jakiteko bide argiak aurkitu gura?Eta nork ez dau nai batuaren bideak Bizkai'koeuskereari egiten dautson kaltea neurtu ta azter-tu?

Orretarako bear dozuzan argitasunakzeatz eta ugari aurkituko dozuz Latiegita Oñatibia'ren liburu onetan. Irakurtenasten zaranean ezin itzi izango dozuamaitu barik.

I DAZLEAK

TXOMIN AGIRRE

Abade jakintsu onen lanak askotanirakurri doguz; batez ere bere liburu eza-gutuenak. (Kresala, Garoa, Auñamendi'-ko Lorea eta abar. Baiña Txomin Agi-rrek, beste Ian asko egin zituan euskerariburuz. Esate baterako, neure Amari taIxekori sarritan entzun neutsen TxominAgirre neurriz kanpokoa izan zala ser-moiak naiz itzaldiak egiten.

Gaur egunean, galduta edo sakaba-natuta daukaguz berak egindako Ian as-ko. Ala ere, itzaldi oneitako bat etxeandaukatan YAKINTZA baten agertzenda ta, ZER'eko irakurleei itzaldi onen be-rria emotea, bidezkoa dala deritzait.Itzaldi onetan gauza asko esaten ditu;baiña gauza guztien gaiñetik, euskera dabere biotzeko miña ta itzaldiaren mami-fut.

Ona emen, Agirre Jaunak indarra da-la, arrokeria dala, diru-zalekeria ta ezja-kiña dala-ta euskeraren aurka dabilitza-zan guztiei emoten dautsen erantzun ego-kia; batez ere Unamuno ta bere antze-koei.

Ba'dira euskeraren etsaien artean, gai-xorik ia illean dagoala-ta, Unamuno ba-rregarriagaz il bear dabela esan daroe-nak. Bidegabekeri orreri, Zaragoza'ko«El Eco de la Cruz» aldizkaritxoan, eran-tzun egokia emon eutson.

Ara erderaz emon eutson erantzuna:Gura dozu ipuin bat edestutea?Ara, ba. Nire errian gizon gaizto bat

bizi zan. Birao aiñen eta itz zakarrak itu-rri batetik bere ao zikiñetik urteten eben.Egun baten, Yaungoikoa'ren aurka yarkiesaten ausartu zan: Yaungoikoa ain al-tsua ba'da, zer dala-ta ez nau, zigortzen,miña arratuta? Une atatik itz barik geldi-tu zan, itz egin gura ebanean ots zerbaitegiten eban, baiña ezer be ez yakon uler-tzen, kirtenkeriak bakarrik aituten yako-zan. Eta aldizki erdelduneko itzak dakar-zan lez aitatuko dodaz: Asi hace ese se-ñor, solo se entienden claro sus dispara-tes.

¿Ha sido inconveniente el vascuencepara que las provincias sean las mas ade-lantadas de España? Y si no lo ha sido enel pasado, ¿cOmo lo sera en el porvenir?Dicen que el vascuence es corto, tan cor-to que con el no se puede blasfemar deDios. Tal vez el señor Unamuno encuen-tre despreciable una lengua que no sirveni aun para flasfemar, sin fijarse en que aeso, tal vez, deba ese pueblo la pureza desus costumbres, la firmeza de su moral y

la virilidad de su raza. (El Mago torn. I.18 ta 19'n ing).

Oin ikusi daigun, Agirre yaunak ori di-ñoenai, Bilbo'ko Campos Eliseos antzo-kian 1916'n egin eban itzaldian emotendautsen erantzun bikaiña.

Euskerea gaxorik, ia illean dagola.Gaixorik bai, ia illean ez Yaungoikoa'rieskerrak. Baiña gaxorik baldin ba'dagoLzein ezta gaxoaren erruki? ¿Nola eztegueuskera babestu bear? LNoizko ditugusendagarriak? ¿Zertan daude eskubidekoyakintsuak? ¿Zer egiten dute zaintzalleizeneko gizon oiek? ¿Nolakoa da batezere, gaixoa sendatu bearrean, geiago zau-ritu nai duan sendagillea? ¿Nolakoa dabere ustez ill zorian dagona yo ta zapal-du nai lukean sen agintaria?

10! Benetan arritzekoa da gure izkun-tzari erbesteko gizon maltzurrok egin naidiotena; baiño fail askozaz arrigarriagoada geuk euskaldunok, egin dioguna; badageuk yardun degu geienbat euskerarenkaltean, geuk iraindu degu erbestetarrakbaiño ere geiago, geuk bota degu geureezpaiñetatik, geuk yaurti degu geure urie-tatik baso baztarrera, izurriz kutsutuadagoanaren gisa. Bai auzoetako mintzoapaiñak ezagutzean, gure izkuntza na-rras ta baldarra iruditu zaigu ta Euskale-rriko semeak euskeraz mintzatzen ilotsa-tu egin gara! Ori egin oi dute, beren gura-soak goizetik gaubera aberastu diran edozerbait ikasi duten ume dollorrak. Geu-rea da ba errua, geurea obenik andiena.

Euskeldunak, nere anaiak; ernaitu gai-tezen ta bide berriak artu ditzagun. Nikba'dakit ederzaleak zeratela ta edonungoederrari abegi ona egiten dakizutēla.Ordu onean izan dadilla; baiño etzazute-la orregaitik euskera iñun ukatu, etzazu-tela besteak baiño gutxiagotzat euki.Euskalerrian yaio zeraten guztiok, andikita beartsu, andikiak batez ere erri ta er-bestean etxe barruan eta enparantzarenerdian 1Yaungoikoagatik! euskeraz itzegin zazute. 1 0 euskera kutun nere min-tzoa! Etzera zu iñoren lotsagarri. Iraun-korra zera Ernioko gallurrak aiña; lerde-ra zera, Anboto erpiñen irudira; garbiazera Aitzgorriko elur zuria beste, liraiñazera Aralarko Aingeruaren gisa, nereazera eta maite zaitut. Zure kopeta zaba-lean antxiñako yatorri onaren kera ta ku-tsua dakuaskizu, zure sorbaldetan izkun-tza gurasoen soiñeko apaiña daramazu.

Naiz ta gaur gure mendi basterreanapala egon, zure bizitza luzean alderdi

askotan on egiña zera. Zuk eman diezubeste mintzo askori, zure izatearen men-dua, zure argiaren izpia, zure sua-ren txingarra; zure odolaren gorriun-nea. Izkuntza berri oiek arro ta gan-gar ba-dabiltza ere, beti zure zorretanegon bearko dute. 1 0 euskera maitaga-rria! Zuri nai dizut eresi. Oso aurtxoanintzala, oraindik seaskatxoan nengoala,amaren laztanaren aoz sartu ziñan nerebiotzean eta ordutik aurrera nere bio-tzean zauzkat. Etzera zu neretzat egun-daiño txiro ta itxusi; zu zera neretzat iz-kuntzarik gozo, guri, mamintsu ta zora-garriena. Oraindik ezea zaude, oraindikkemena ba-dezu, oraindik lore berriakeman bear dituzu. Gure animetan dagota gure animetatik aterako degu zureazia; geuk ereingo zaitugu zoro ta zelai,ibar ta mendi, egi ta baso, lur guztietan,erneko da oparo zure landara berria;gure izerdiz ta bear ba'da gure odolez na-rotuko degu, ta geuk azalduko zaitugu,azkenez, beste izkuntzen erdira onelaesanaz, ara emen euskera: ikusi zazutezein mardula dagon, begira zazute zeinegoki apaindua yarn degun.

Ori egin ezik, ezkiñake seme onakizango.

¡ Gora zu, nere mintzo zarra, gora eus-kera maitagarria!

Eta gure lanean diardugula iñork ezeresan eta ixilik egoteko esango ba'leuski-gu... Agindu ori da arkaitz gaiñean da-gon arranoak, arranoa dala ta beste gabebaso itzaleko erretxiñolari esango baliobezela: Ixo, itzi zazu bein zure yarduna,ixildu zaite. LIxildu nadilla? —erantzundezaioke txoriak—. 1 0! ezingo naz iñolaixildu; berezkoa det nere txio yotzea,errekarteko iturriak beren murmurra, ze-laietako loreak bere usaia berezkoa dutenantzera; kendu zadazu nere bizitza, bai-ño ez nere mintzoa, ba'da neri dagokidantxio ezti gabe, ni ez naiz erretxiñol.

Era beran esan dazakegu euskalerrita-rrok; yakin zazute agintariak: gure min-gañera euskera berez datorkigu, euskal-duna euskera gabe ezta euskaldun, ta es-kaldun izatea ezingo digu iñork debeka-tu».

Ara emen ZER'eko irakurle maiteok,Txomin Agirrek egindako itzaldi zoraga-rria. Onen antzeko itzaldi asko egon beardira bazterretan. ¿Zergaitik saiatu ez, aldiran guztiak bildu ta argitaratzen? Eraontako lanak egiten zabiltzaten jakitunokba'dezute nun aztertu!

AZPIRI'tar Joxe mari

ADITZA

BI"I(AIERA-ADITZA DA LA-TA

BITARAKO ADIZKERAK (1)Bizkaiera-aditza dala-ta, leengo egun batez abade-lagun batek auxe esan eustan: «Leengo ZER aldizkarian Olazar'ek egu-

rra emon eutsun». Eta nik ari: «Ba-dakit. Ain zuzen be, arako galiziar biren artean zan alkarrizketa ekarri neban gogora:Batak besteari: Parece que tiran piedras.Bigarrenak: ¿En que to conociste?Leenengoak: Dierunme tres».Eta orduan, Olazar jaunari ZER aldizkarirako neure erantzuna bialduta gero, idazlantxo au egitea otu yatan, argibide ba-

tzuk agerturik.

Arritua geratu nintzan Larrea'n orain urte bi Aita Onaindia'k esan eustanaz: Puxana'ren ustez, iñon erabilten ez diran adiz-kera batzuk ei'darabizuz Euskal-Biblian. Esaterako: eroan daistan, daiskun, dagitsen eta olakoak». Berba batez, subjuntibokoadizkerak ziran.

Egun aretantxe egin neutsen Aita Onaindia ta Puxana jaunari idazki bardiña, adizkera arein jatorsuna agertzen eta egiaztenneutsela. Baita Puxana'k beingoan erantzun be (1980-VII-8):

«Azkue'k da(g)itsan-da(g)itsen ez dau iñoz be aitatzen, nik dakidala beintzat. Leen-persona bai da(g)istan-da(g)iskun. Bai-ta bigarrenean be, baiña irugarrenean ez. Orrexegaitik idatzi nebazan neuk be onoko lerro oneik: «Los afijos NORI que pide el au-xiliar egin para la tercera persona, singular y plural, son 0 y OE, no TSO y TSE (estos ultimos se usan con flexiones del auxiliarukan . «Euskal-aditza-bizkaiera», 14 orri). Baiña oker nengoan. Oleta'ko aditzaren iker-lana egikeran, neu be arritua geratu nin-tzan, dailsen-dailsezan adizkerak bertan bizi izan diran eta gaur be bizi diranak emon eustezenean. Daŕstan-daiskun eta idekoakbeti entzun izan dodaz Oleta'n, baiña daitsen-daitsezan an erabilten ziranik ez nekian neuk be. Burutik joan egin jatazan, antza...Da(g)itsan eta da(g)isten eta abar jatorrak ez diranik, errian erabilten ez diranik (gutxiago izanarren) eta liburu zarretan agertzenez diranik ezin daiteke esan». Onagiño Puxana.

Beraz, Azkue'k leen eta bigarren personetarako adizkerok onartu egiten dauz. Eta zegaitik ez irugarrenerakoak?Ori orrela, jarraitu daiogun ariari.Batzuetan, adizkera batzuek esanai bi daroez edo eroan daikee. Adiskera orrei, bitarako adiskerak deritze (formas verbales

anfibologicas). Esate baterako: eroan da(g)idan adizkereak esanai bi izan daikez: nik zerbait eroan (edo NOR-NOK) eta arek nirizerbait eroan (edo NOR-NORI-NOK).

Bizkai'ko erri askotan egoki be egoki bereizten dabe adizkera ori, baita orren antzekoak be. Zeintzuk dira erri orreik? Az-kue'ren eritziz, Bermeo, Mundaka, Ubidea, Zigoitia ta Oleta (Morf. Vasca, 746 orri.) Eta nik dakidanez, baita Berriz, Garai (Rufi-na Oregi), Elorrio ta inguruko erriak be; baita Aramaio be (Jose Beitia, 78 urtekoa).

Orregaitik, Azkue'k artez dakar urrengo au: «Tienen estas flexiones provistas de s la ventaja de evitar anfibologias». Aquel«esan daigula apaldu baiño leenago» de Peru Abarca (96-7), puede significar «que lo digamos antes de cenar» y también «que nos lodiga...» (Morf. Vasca, 747 orri). Puxana'k be orixe berori diño («Euskal Aditza-bizkaiera» 59 orri).

Ikusi daiguzan gaur subjuntiboko orain-aldian dagozanak (Azkue, Cortes Manterola eta 011endor'egandik jasota) (erriakmako-arteko G jan egiten dau geienetan, eta idazleak batzuetan bai eta beste batzuetan ez):

eroan DA(G)IZUENPara que yo lo Ileve = DA(G)IDANpara que el me lo lleve = DA(G)ISTAN

eroan DA(G)IZUN para que V. lo lleve = DA(G)IZUNpara que él se lo lleve a V. = DA(G)ITZUN

eroan DA(G)IGUN Para que nosotros lo llevemos = DA(G)IGUNpara que el nos to lleve = DA(G)ISKUN

eroan DA(G)IZUEN Para que vosotros lo !levels = DA(G)IZUENpara que el os lo lleve = DA(G)ITZUEN

eroan DA(G)IOEN para que ellos se lo lleven a el = DA(G)IOEN edo DA(G)IENedo para que él se lo lleve a ellos = DA(G)ITSEN (ez dakar Azkue'k)

DA(G)IEN para que ellos se to lleven a ellos = DA(G)ITSEN (ez dakar Azkue'k)

Zagaitik DA(G)ITSEN eta DA(G)ITSEEN eta ez DA(G)ITSOEN? Arei danean, erririk geienetan 0 bagarik esaten dala-ko, 0 ori ari'rentzat itzirik, onela:

ARI

nik da(g)iodan guk da(g)iogunzuk da(g)iozun zuek da(g)iozuenarek da(g)ion areik da(g)ioen

EZIK ETEA

Orregaitik, gai onetan, Aita Villasante'k A. Karmelo Iturriak eta Zabalgoxeazkoa'k argitaratu eben Paradigrnas de la Conjugacion Vasca'ri jarraitzen dautsat. Ona emen biak:

Azkue'k (eta Puxana'k)

AREI

Villasante'k eta ab.:

AREI

Nik

AREI

nik daioedan nik dagiedan nik da(g)iedanzuk daioezun zuk dagiezun zuk da(g)iezunarek daioen arek dagien (1) arek da(g)itsen (1)guk daioegun guk dagiegun guk da(g)iegunzuek daioezuen zuek dagiezuen zuek da(g)iezuenellos (areek) daioeen eurek dagien (1) areik da(g)itseen (1)

Baiña begira: DA(G)IEN adizkereak iru esanai dauz; eta, leen egin dogunez, orain be onetaraxe banandu daikeguz:

para que ellos lo lleven = DA(G)IENeroan DA(G)IEN para que el se lo lleve a ellos = DA(G)ITSEN

para que ellos se lo lleven a ellos = DA(G)ITSEEN

Adibidez: «Ez dagitsela iñok konturik artu» (Euskal-Biblia, Tm 2. 11 , 4, 16): Que no se les tome en cuenta (Biblia de Jeru-salēn). Itzez-itz: Que nadie les tome cuentas. Liturjiakoak (C. Urtea, 66 orri.): «Ez al dautse iñok konturik artuko»: Ojala no se lestome en cuenta. (AL itzari buruz, ikusi Azkue, Morfologia Vasca, 256 orri., 418 zenb. Leenengo itzulpenean agindu egiten da, aur-ki; bigarrena, barriz, «modo optativo edo desiderativo» da: guraria. Olabide'k: «Ez bekie yauki». Eta Duvoisin'ek: «Ori ez bekioteiratchik»).

Beraz, erabili dagigun «eroan DAGIOEN * areik ari soillik esateko.Urrengo zenbakirako: Subjuntiboko leen-aldia.

KEREXETA

EUSKERAZAINTZA(EUSKERAREN ERRI - AKADEMIA)

Jaun lxii argi orri, agur:Lendakari zaituan Eusko Jaurlaritzak «Euskararen

Aholku -Batzordea„ sa rtu duala jakiñik eta 17 aolkulariedo batzordekideen izenak izparringietan ikusi ondoren,Euskerari buruz eztabaidatuena dabillen arazoaren au-rrean Batzorde ortako ez-oreka ta alderdikeria nabari

-nabariak agerian salatzera beartu du EUSKERAZAIN-TZA Euskerarekiko ta Euskalerri- aganako bere leialta-sunak.

Eta ez-oreka ta alderdikeria oiek, ondorengo atalotandituzu argi ta garbi zeazturik:

/goa: Bete-betean Euskeraren serbitzuko laneandiarduan EUSKERAINTZA ez du ezertarako aintzako-tzat artu Jaurlaritzak, eta erakunde batzuei euren artekonorbait aurkezteko aukera ta egokiera eman dizkienemon deutsen Jaurlaritza orrek, ez dio / ez deutso iñolakota ezelako aukerarik eta aipamenik ere opa izan EUSKE-RA ZA I NTZA'ri.

2'goa: Euskerari dagozkionetan / dagokiozanetanjoera ez -berdiñak dabiltzanez, oien arteko oreka aurkitu -rik dagola ikusi-erazo nai izan arren, benetako ez-orekanabarmena dago Batzorde ortan, geien-geienak ain juxtuere dalako «batu„ orren aldeko borrokan gogor aurpegiemail dutenetakoak diralako, eta... «zinpetuak », au da«juramentados» ere badiralako bat eta bi baiño geiago.

3'goa: Erri-euskera bete-betean landu ez dutenak,gaiñera, geiegi dira Batzorde ortan, euskerazko berenidaizien kopurua, sakontasuna ta akatsak aztertzeakuka-eziñeko aitorpena egiten daunez.

4'goa: Erri-euskera biziaren aldeko lanean eta eki -ñean diardutenen artekoak —ez bakarrik gutxiegi!—, Ba-tzorde ortan iñor gutxi artu ditu Jaurlaritzak.

5 goa: Euskalkirik erabilliena BIZKAIERA da za-Ian tzarik gabe esateko —eta orain baztertu nairik borro-katuena ere bera da!—, baiña bitartean gutxiegi dira Ba-tzordean Bizkai'ko idazleak eta jakitunak, eta are gutxia-go BIZKAIERAREN ALDEKOAK.

Lendakari fauna, ez-oreka ta alderdikeria oiek zuzen -bidean orekatuko ta Batzordea EUSKALERRI OSOA-REN serbitzurako era OSOAGOAN antolatuko duzunitxaropen betean, zuganako begirune guztiz eta Euskera-rekiko leialtasun zindoz, agur.

Ondarru'n 1982'go otsaillaren 20'an.«EUSK ERA ZA INTZA »'ko

Lendakari-ordea OLAZAR'tar MartinIdazkaria GASTAÑAGA'tar Josu

JAURLARITZAKO LENDAKARIJAUN TXIT ARGIARI

GAZTEIZ'era

EUSKEREA

Liburu bat kalera tzen danean —bardinseme bat argitaratzean be—, kritikalariakzuur egoten yatzuz, baea eskuan artuz, semebarri ori arduraz eralgiteko.

Batzuk, akatsik aurkitu ezkero, erruki-tsuago dituzu; beste batzuk argi adierazo oidabe euren barru zitala.

Egilleak sarri —liburua kaleratu daua-nak— pazientzi aundia bear dau bere semenekez ekarriagaitik esaten dituen tentelkeriguztiak iruntsi al izateko.

Kritikalariak, egiari berea emoteko, esku-bide osoa dau argirataratu dan lan edo libu-ruari buruz bere eretxia emoteko.

Baiña kritikalari ona danak, liburuan da-tozen alderdi onak eta txarrak bereizten ja-kin bear dau: liburu batek, ain zuzen be,izango ditu bere utsak, baiña bere alderdiederrak be bai.

Eta zergaitik, sarri egin oi danez, oneikixildu ta areik puztu?

Nik oraintsu, Santa Teresa'ren il zaneti-ko IV'garren eunurte burua aurten dogula-ta,atera dodan «Egoitzak» —Santa Teresa bera-ren «Las Moradas» liburu bikaiñaren itzulpe-na— be izan ditu bere goralpenak eta txibit-otsak.

Kritikarik geienak, danak lez esan bear,zentzunezkoak izan dira. Ez noa emen da-nak aitatzen. Baiña bat bai, gizon jakintsuakegiña dalako.

Aurten, urtarrillaren 18'an, onela idazteneustan gaur Gautegiz -Arteagan parroko da-goan Pedro Puxana'k eta oraintsu, edertoeuskeraztuta, Bizkai'ko Forua emon dausku

-nak.

«Agur, Jainko aundi ori: Zuk emon zeunstan «SantaTeresa» izeneko liburua irakurria dot. Ederto egiña, bene-tan. Teresa Deuna aundia zana banekian. Ain arrigarriazanik, baiña, ez neban uste. Orein EGOITZAK irakurtendiardut. Gainbegiratu bat emon dautsat liburuari, eta zatibatzuk irakurri be bai.

«Idazkun onetan aditzari buruz neure eritxi apalaagertu gura dautsut. Jainko txiki batek zer esan daikeoJainko aundi bati? Gu, jainko txikiok, ausartak gara, etaausardiaren frutu izan bedi emen ezarriko dautsudanguzti au.

«Lenengo ta bein, auxe agertu gura dautsut: iztegiugari ta aberatsa darabilzula. Ainbeste ta ainbeste itzegoki ikas daiteke liburuok irakurrita. Aditzari buruz,esaldi bat edo beste aitatu nai dautsudaz. SANTA TE-RESA izeneko liburua onan amaitzen dozu: «Bedi guz-tion Irakasle». EGOITZAK deritxan liburuan be, azke-naldian, 237 orrialdean, onan diñozu: «Jainko gure Jaunabedi beti-betikoz goretsia ta bedeinkatua».

«Onelango esaldiak ainbat datoz irakurri dodan li-buruan. Gogozko dozu, bai, «bedi» soillik aginte-eran (in-peratiboan) erabiltea. Nik ez beuke onelan idatziko. Onazergaitik. Bedi guztion Irakasle esaldiak, esate baterako,nire eritxi apalez ez dau ezer esan gura. Bedi jokoa edinlaguntzaillearena da. Edin laguntzaille au aginte-eran,aal-eran eta subjuntiboan erabilli oi da. Baiña, edin aditz-laguntzaille au, orixe da: laguntzaillea. Ez da bera baka-rrik jokatzen. Aditz - izena (nombre verbal) bear orre-tarako (etor bedi, egon bedi, izan bedi, eta abar).Izan aditza be laguntzaillea da, baiña ez laguntzaillea ba-karrik, lokarri-aditza (verbo copulativo) be bai. Esate ba-tera ko: «Ni euskalduna naz». Esaldi onetan naz jokoa ezda laguntzaillea. Laguntzaillea be bada, «Ni etorri naz»esaldian, adibidez, naz laguntzaillea da. Izan aditza gaurez da jokatzen inperatiboan, ez subjuntiboan, ezta aal-eraedo potentzialean be. Beste laguntzaille bat bear dau:edin laguntzaillea. onelan esango dogu: izan bedi (bekit,bekizu, bekio...), izan dadin edo daiten (dakidan, daki-zun, dakion...).

«Aitaturiko esaldiok onelan bear leukee idatzi, nireuste apalez: Izan bedi guztion Irakasle; Jainko gure Jau-na izan bedi... Bedi bakarrik erabiltea, edin aditza berabakarrik jokatzea ez danez, ezebez esatea da».

* * *

EGOI

8

EUSKEREA

Gero, EGOITZAK liburuan batez be, jardun aditzaeta irar-uts batzuk aitatu ondoren, guztiz gizalegez amai-tzen dau bere eskutitza.

«Ona jainko txiki baten ausardi ikaragarria. Baiña zuTeresa amaren seme zaitugunez, eta Irakasle aundi oneksantutasunaren giltzarritzat apaltasuna ta maitasuna(otoitzez gaiñera) ezarri zituanez, ez dot uste barru gogo-rrez oarkizunok artuko dozuzanik. Parkatu ezerrez onenausardia! Eta beste bat arte. Puxana».

Bai, egia, ausart edo urtenka lez agertu oi gara ez gi-txitan, eta olakoari onela esaten dautsa erriak: «Ori ezdok atearen azpiko orria». Baiña orrexi be norbere eritxiapala —beti apala ez bada be— agertzea ez da egundo begizalegetik edo egokitasunetik urtetea. Bioa, ba, zerbaitbedi ori dala-ta.

Antxiña gure euskerak laguntzaille izan barik erabi-Ili oi eban bedi ori, barriro be biztu ta erna-barrituz doalaesan daikegu. Guk, eliz-gizonok, egunero esan eta aus-nartu bear dogun Orduen Liturgia deritxagun liburu ede-rrean bertan ez datoz orrelako gitxi. Garizuma aldian ga-goz nik au idaztean eta gaur goizean, ain zuzen, Gores-pen ereserkia, onelan kantatzen:

«Egille on, entzun gureotoitza eta negarra;bekigu barau-aldi ausalbabidezko indarra.»

Eta azkenengo erantzunetan: «Kristo, Jainko bizia-ren seme, erruki zakizkigu». Onako asko agertzen yakubai salmuetan eta bai enparauetan be. Zer esan gura dau,beraz, «bekigu» orrek? Zer «zakizkigu» orrek? Itz utsakete? Ala bear bada, «bedi»-tik «bekigu»-ra aldea ete? Ezal datoz biok «edin»-etik? Nok askatu filosofi onen kora-pilloa?

Jarraituz, diñozu: «Izan aditza gaur ez da jokatzen,baiña leen bai». Gaur-egunean ez ete gabiltz, ba, leengoeuskal aditzaren alderdi bikaiñak be, gizaldien eta aurre-tikoen zabarkeriz galduriko forma zear areik be, barriztunairik?

Rene Lafon'ek naiko sakon ikasi ta aztertu dau eus-kal aditza, bere liburu mardul «Le systeme du Verbe Bas-que au XVIe siecle» deritxanean. Leengo zaarrak zelanerabillen eta abar, maixuki eskintzen dausku.

«Edin»-etik datorren bedi laguntzaille bakarrik etedogu? Ala, nire bedi esaldian lez, beste zerbait be esannai ele dau berez? Azkue albora itxita be, Schuchardteta Lafon'ek «edin»-en sustrai «di» zerbaŕl dala diñoe(devenir, au da jazo, gertatu), edo-ta «llegar a ser», zauribat gaiztotu, adibidez. Eta orduan «edin» en «di» sustraiori emen ez da laguntzaille lez erabilten, aditz «indepen-diente» lez baiño. Elizanburu'k onela «Arbasoak» deri-tzan poeman: «Zer haiteke,i,oiharzuna,/ heien oihua bai-zen?».

Etxepare'k ez dakar «izan» aditza aginte-eran; Liza-rraga'k bai, ostera, «biz» (sea él) darabil, eta «bira» (bire).1596'ko Errefrau txortan be «adi» dator: «Astoagaz adikirolan», au da, jolas adi astoaz eta okotzean emongo au.Zuk diñozu: «Onelan esango dogu: izan bedi (bekit, beki-zu, bekio, izan aurretik dabela, izan daiten bezela». EtaLizarraga'k (1 Tim.,4,13): Ethor nadin artean, akio ira-kurtzeari...». Eta Garibai'k: «Adin onari akio». Olaeta'neta Berriz'en: Ementxe naukazu zeri nakio, Azkue'k bereIztegian «ekin» itz-pean dakarrenez.

Antxiñako aginterak onela ziran: «Naizan (sea yo);aiz (se tu); biz (sea el); garean (seamos nosotros); zara(sed vosotros); bira - bire (sean ellos)». Flexiones del Ver-bo vizcaino, 29'garren orrialdean. Gaur biz'en ordez,izan bedi (beite, bite) esaten da. Geure egunotan be, bai-ña, ez gitxik biz erabilten dabe, Olabide'k adibidez. Etaguk bedi, izan bedi esan bearrean.

Zergaitik olan? Beste errazoi batzuen artean, augai-tik be bai. Poetok! ba-dakizu: olerkari ta poetai, latitarHoratio'k diñoanez, eskubide geiago emoten yake olakolege estu samarrak austeko, naro ta eznetan, kainko txi-kien garraxiai jaramonik egiteke, buru-zut aurrera joteko.

Dana dala, jainko txiki ta aundion artean, ondo da-torkigu egokitasuna, alkar, aitzea, eta gure Puxana jaki-tunak be, ez dot uste biotz errez artuko daustanik nikasmo onez egiñiko zuriketa au.

rzAK

JAKINGARRIAK

Euskalerritik Mundura Begira

ISRAEL-GOLAN

Golan'go lurrak dirala-ta, jen-deen ezpaiñetan dabil azkenekoaldi ontan Israel'en izena.

Poloni'ko iskalmillaz baliatuaz,era zikiñ eta maltzuerrean biurtuomen dau Golan Israel-lur.

Ori diñoe beintzat jendeari Po-loni aztuarazi nai dautsoen mun-du guziko Errusi-zale etakomunismu-maitale guztiek.

Golan, lur goitia (aItua) da;arrizko lekaroz (desiertuz) betea;legorra, urik gabekoa.

Baña ba-dauz nekazaritzarakobalio daben aranak (ballarak). Tajakiña mirariak egiten dabezen is-raeldarrek zerbait egin daitekentoki orotan.

Baratz oparo biurtu dabe lenondarrezko lekaro utsa zan Ne-geb.

Ori bera egingo leukee Golan'enere. Gañera, azi eta azi ari dalako,lur geiagoren bearrean aurkitzenda Israel.

* * *

Lurra ez ez6, bear dau eskierta-suna (seguritatea) ere.

Golan'en azpian «Galilea'koItxasoa» esan oi yakon Aintziradago, eta an goitik, urteetan, ain-tziaren ertzetako israeldar ne-kazariei tiroka ari izan dira Siria'-ko gudariek.

Kañoien bidez berriz, Galilea'-ren erdia beren menpean dabe si-riatarrek.

Naitanaiezkoa eban beraz Is-rael'ek, Golan'dik siriatarrek uxa-tzea.

1967'ean egin eban ori: «SeiEguneko Guda» irabaztean.

Sei urte geroago, Annuar El Sa-dat'ek piztuta «Yom Kippur'ekoGuda» asi zanean, Israel'en aurkasartu zan Siria ere, Golan bir-ira-baziko ebalaren ustean.

Israel irten zan berriro garaille,eta bere mendean artu ebazan,lengo mugetatik aurrera, Golanosoa ia Damasko'raiño, eta Sinai'-ko Erdi - Ugartea (Penintsula), be-rriro.

Egoaldean ere, El Kairo ia-iaIsrael'ko kañoiek atxikitzen zute-lako, laisterka eta leia bizian pa-kea eskatu bearrean aurkitu ziranarabitarrak.

Ipar Amerika'k bultzata, itzulizion Israel'ek Siria'ri Golan'en er-dia, et ari da Ejito'ri Sinai'ko Erdi-Ugartea itzultzen.

Asiera-asieratik esan aban or-dea Golan'go sakarlderik ez ebalaitzuliko.

Zergaitik ez ote ebazan orduanGolda Meyer'ek lur aiek Israeldarbiurtu? Ipar Amerika'k, arabita-rrak Errusi'ren aldera igaroko zi-ralaren bildurrez, ori egiten utzi ezeutsalako.

* * *

Dana dala, orain egin dau oriIsrael'ek, iñor oartzeke, munduguzia Poloni'ra begira dagoanean.

Egia da Israel'ek Golan'go lurgaraiak bere eskiertasunerakobearrezkoak dauzala. Baiña bai aldau Siria'ko puska bat Israel'kopuska biurtzeko eskubiderik?

«Ia Siria Siria dan ezkero luroiek gureak dira», diñoe siriata-rrek». Bai; baiñan nola irabazita?Leenago, Dabid erregearen aroan-eta, lur oiek israeldarrenak ziran»,erantzuten dautsee israeldarrek.

Israel'ek ez dautse Golan'enbizi diranei israeldar izan nai da-benik itaundu. Jende arek, «ezetz;'ez ebala israeldar izan gura»,erantzungo eban.

Españi'k ere Jibraltar Españidala esaten' dau. Baiña Jibraltar-darrek ez dabela españiar izan naidiñoe. Españiarrek ordea, ez da-bela an bizitzeko eskubiderik«erantzungo dautsee, eta «askozgutxiago nungotar izan nai dabenesan aal izateko eskubiderik».

Orixe bera da israeldarren arra-zoa: «Golandarrek ez dabe Gola-n'en bizitzeko eskubiderik. Bizi-tzeko eskubiderik ez dauanak,mintzatzeko eskubiderik ere ezdau. Bijoaz andik kanporaisrael-dar izan gura ez ba'dabe».

Ori, ordea, esan al daiteke zu-zentasunaren araura? Bein maillaortara ezkero gaiñera, arazo oriPalestina osoaren arazoa da; da-torren illean aztertuko dogun ara-zoa.

LATIEGI'tar Bixente

IBILTARI

BARANDIARAN'DAR J.M.'EGAZOndo irabazita dauken aomen aundiko Baran-

diaran'dar Joseba Mike! jauna —askorentzat JoxeMigel— ezagutzen ez daben gitxi izango dira bearba'da Euzkadŕ'rik geienian eta batez be, alan-bea-rrez, euzko izparkari ta beste arlo askotako jakin-tsuen aldamenean sarritan dabiltzanen tartean, bai-ña, bat edo beste ba-gera orretarikuen artean be, be-ra, Joxe Migel arpegiz ezagutzen ez gendubanak,iñoz be ez gendualako aukerarik beragana aurkeztu-teko, nai-ta amets bat baizan lez genduan geure ba-rrenean beraz, on Joxe Migelegaz itzalditxu bat egi-teko.

Orixe dala-ta eta beste zeregin barik Otsalla'renlarunbata baten A taun'en aurkeztu gintzazan, orre-tarako eun da geiago anei-neurkin (kilometro) bere-billez egin ondoren, ta beste ainbeste itzulikeran,«San Gregorio» auzune baiño pizkat lenago, berenSara etxe politan, Etxarri'tar Iñaki, Landaxo'tarJoseba-Mirena ta lerro oneik idatzŕten dituana. Be-netan txeratsu bertan artuak izanik, beste askota-koak izan ba-gintzan lez.

«Arpegiz ezagutzearren» esan dogu ta alantxezan, bada, irakurten zalea dan beste edozein baizenondo, bearbada, ezagutzen doguz On Joxe Mikel'ekegindako lan bikaiñak, bai euzko elerti-arloan, baieuzko-errŕjakŕntza edo folklorean eta batez bezarkin-izti edo arkeoloji arloan.

Onegaitik, Euzkadi'ko azkarrena eta ludi guz-tian bera, onenatarikoa izanik, ezdagolako gaitz ao-men aundiko gizon jakitun orixe ezagutzen.

Bera lako gizon azkar, txairo ta kementsu batekbaiño bestek ezin litzakelako egin orrelako lan ixu-garria ta euzkotarrontzat ondasungarria.

Gitxi batzuk baiño ezdira, bear ba'da, oartukoberak, On Joseba-Mikel'ek euzko jakintza'ri, ta ba-tez be zarkin-iztia'ri emon dautson bultzakada, go-ralmena, Ludi guztiari adirazoten emonaz eusko-abendaren sor-lekua edo, gitxien baten orain bostedo amar anei (milla) urte, ementxe lurralde ontan,gaur-egun Euzkadi izen gozoaz ezagutzen dogun lu-rralde ontan bizi izan dala euzko-abenda zarra.Euzko Mendigoizalean Ereserki baten dirauskunantzera: «Urtzi deunak goian/, gizona lurrean/,Euzko abenda zarra/ lur-onen gaiñian».

Orixegaitik bakarrik, irakurle, zor aundia dau-tsegu euzkotarrok Barandiaran jaun agurgarriari,orain artean eskiñi yakozan omenaldi guztiakaz beordaindu ezin dautsogun bestekoa, berak beste iñork

baiño obeto erakutsiten emon dabelako euzko aben-daren berezitasuna.

Ez dago esan bearrik, benetan ondo artuak izangŕntzazala beren etre alaŕan bai bere etxe-zain dabenemakume euskalzaleak eta bai, zelan ez! joseba Mi-kel'ek, len esan dogunez, antziñako adizkideak edosenditarrak izan ba-gintza lez.

Oso atsegingarria iduritu jakun Jose Mikel, izke-tarako abots zolia, entzumen eziñobia, adimen bikai-ña ta jakitun jakitunak geienetan daben apaltasuna,bera baiño ez jakiñagoak gŕntzazanokaz itz argi egi-teko.

Soin lerdena ta ikusmen ederra, Egiz beren laro-gei ta amar urteen jakitun egon ezik, iñork eleuskiozirurogei ta bost edo sei urtetik gora eretxiko.

Benetan zorionekuak gera euzkotarrok Jainkoakorrelako gizon zindo ta jakitunak emon dauskuzala-ko!

Galdera asko egingo geuntsozan jakintsu areri,entzungarria izanik, asko ikasi geinkealako bera-gandik, baiña, ez genduban berak emondako adiski-detasun anaikorra aspertuazoteko erabilli nai. Etagitxiago geugaz luzeroago euki, beste batzuk itxaro-ten eukezalako noiz alde-egin.

Oso gizon goralgarriak izan doguz euzkotarrokazkenengo urteotan; Agirre, Kanpion, Calŕndez, Iru-jo, Ajuriagerra ta abar luze bat eta, bai-ta ba-doguzLeizaola, Caraikoetxea, Arzalluz ta beste abar luzebat bere, baiña, bene-benetan zerbait baiño geiagoeuregaitik egin bear doguzanak, aztu-gabeak dirala-ko, Arana eta Coŕrŕ'tar Sabin euzkotarron benetakoAberria zein zan irakatsi euskulako eta, Barandia-ran'dar Joseba Mikel Sabin'en Euzkadi ontan betieuzkotarrak bizi izan dirala Ludi guztiari erakutsi-ten emon dautselako.

Oroigallurik iñori jaso. ba-iako, Irakasle oneikbear leukie, bai orixe!

ALTUNA'tar Josu

bat sortu dau. Benetanikustekoa, erabarriturik,baiña antxiñako irudiaketa egitura zainduta, al-datu barik.

izan daitela danont-zat eredu bat.

Antxiñako euskal-eleizak zaintzea eta babesteaeuskaldunen ekintza bat izan bear da, oneek agertzendauskuez garai bateko berezitasunak; gure euskal-kondaira sendotzeko Euzkadi ezagutu bear dogu etagure lanetan jarraitu.

* * *

Xabier ZER aldizkariaren arpideduna da etaonelan, aldizkari onen bidez, eskerrak emotera gatozatal au eskiñiaz, omenaldi bat bezela, nik eta Urduli-z'tarrok batera.

ESKERRAK ZURI ETA ZUGAZ GAGOZ!

OMENALDIA

URDULIZ'ENUrduliz'en dagoan abadeari omenaldi bat egitera

goaz, Berasaluze'tar Jabier'eri, Z ER aldizkariarenatal onen bidez.

Urduliz'ko eleizea, oso antxiñakoa da, zaarkitutata makestuta, Iorrintzeko arriskuan egoan eta kon-ponketa batzuk egin ondoren, barriztua izan da, ba-rri bat legez aurkitzen da orain.

* * *

Cure eleiz au onelan geraturik, eskerrak emoteragoaz, ni ta Urduliz'tar guztiak Xabier abadeari.

Berau goratzea danontzat bearrezko eginkizunbat da.

Berau izan da lanon asmatzaille, gertakizunonburutzaille, konponketa guztien asitzaille.

* * *

Beronek, lanetan langille zintzo ta gartsu bat lezjokatuta, erritar batzuk lagundurik, eleiz ikusgarri

ARERIOAKGoiria

Sendiak beti izan dauz are-rioak, Arerio, etsai askok eskubi-de guztiak kentzen dautsoez.Onein iritxiz gizonak dagiez late-rriak, ez sendiak. Laterriaren oi-ñarri gizona da, ez sendia. Sendiaezer ez da eurentzat. Dana gizo-na.

Kaltegarriak ziñez irakaskin-tza onein ondoreak.

Sendiaren oiñarria ezkontzada ta arerio-etsai oneik diñoenezezkontza ez dau egin Jainkoak.Ezkontza gizona mundura ekar-tzeko zubia besterik ez da. Auolan-da ezkontzaren elburuakaaztu egiten dabez. Sendia desez-tu. Sendiaren arerioak asko dira,alan be, bitan berezitu daikeguz:barrengoak eta kanpokoak.

1: BARRENGOAK

Nausitasunik - eza: Aita etaamak agindu bear dabe etxean;etxeko errege-erregin dira. Jaun-goikoaren ordezkoak.

Menpekotasunik-eza: Seme-alabak gurasoen menpean egonbear dabe. Euren esana egin.

Erlŕjiñorilc eza: Jainko-legeakagintzen ezpa'dau sendian, nasaŕ-keria, ta gaiztakeria izango dira.Ezkontza-maitasuna ŕl egiten daJaungoikorik barik. Ez da izangoJainko-bildurrik sendi ortan. Ba-tasunik, bake ta zorionŕk be ez.Erlijiñorŕk-eza sendia-aren are-riorŕk aundiena da.

2: KANPOKOAK

Oitura-ustelkeria. Bein oituratxarrak sendiaren jabe egin dira-

nean, sinismena otzitu egiten da;ezkontza-lokarriak nasaitu. Beinbiurria sendi-barruan sartu da-nean, dana lurrera dator. Ez daizango alkar-maitasunik. Nagusita menpekoan arteko ar-emonikbe ez.

Sendi ori zoro-etxe biurtuko data zoriona ta bakearen ordez, bu-rrukak eta zoritxarra izango dirabertan. Sendia deuseztu egingoda.

Sendiaren kanpoko beste areriobatzuk.

Argitalpenak, jolasak, etagizarte-biltzarrak. Arrisku aundiasendiarentzat argitalpenak: sasi-jakintza-buruak, nobela ta aldiz-kariak. Orobat zinea, ondartzamendi-ibillerak. Berez txarrak ezdiran gauzok, sendiaren areriobiurtzen dira sarritan ondo erabil-tzen ez diralako.

- 12 –

PALEST! NA

LATERRI-ARTEKO ARAZOAIsrael'go lurraldean dagozan Palestin'darren arazoa,

ez da ulertzeko erreza, konpontzeko gatxagoa, orregaiti-ño.

Aurreko zenbakietan erabilli dogun jaiari jarraituz,ana emen aita Elias'egaz alkar-izketa bat.

—Zer deritxazue Palestina'ko lurrari begira, Juda'tarrakaitatzen dabezan erlejiño-eskubideai?

— Jainkoaren naia eurak beteten dabela zintzo sinistendaben Juda'tarrak ba-dagoz eta eurai buruz antxiñakoigarleen igarkizunak beteten dagozela uste dabe. Olakozerbait esaten dabe: «Millaka urte dirala Jaungoikoakemon euskun lur au, orregaitik gatoz ona barriro. Pa-lestina'tar itsu ta aurpegi-gogor oneik ez dauke eskubi-derik emen egon edo geratzeko».Baiña Juda'tarrak ona etorri baiño lenago, guk geure

izena emon geuntsola Palestina'ri aiztuten dabe. EtaAbraan'eri eta onen ondorengo guztiai emon jakela lur auez dabe gogoratzen. Begin, Isaak'en semea dalakoAbraaan'en odolekoa ba'fa, neu be Abraan'en ondoren-goa naz, Ismael'en semea nazan ezkero.

Guztiok gara Abraan'en odoleko semeak eta au gupalestinatarrontzat tamal mingarria: Juda'tarrai ainbesteerrik egin dautseezan zorrak guk ordaindu bear doguzala.Eta orain Auswich'eko martirien semeen ilgai izatera eldugara.

* * *

Zelan ikusten dozuz gerora begira, Judatar eta Palesti-na'tarren arteko artu-emonak? Izan leiteke obekuntza-rik?

— Eziña izango danik ez dot uste. Baiña Sion'darren bu-rubide edo ideolojiz, Israel-barruan ez da izten besteerririk bardintasunean ibilten. Euren burubideak ezindau olakorik eroapenez artu. Guk Palestina'rako arau-dia gertatu geinke, erri-agintea edo demokrazia ezarri,erlejiño-bako gobernu bat ipiñi... erri batek ez besteakeskubide geiago ez daukala... Baiña Sion'darren oiña-rrizko gogamen ori ez da egokia. Juda'tarren laterria-ren gogamena, beste erriai biziten itzi baiño egiten ezdautseena aldatu bear da. Olan izan ezik. Talmud'ekdiñoan lez, gu Juda'tar ez garanak gorrotagarri gara.Eta burubide au ez da Israel'ena bakarrik, arabiar etapalestindarren arteko ezaupidea da. Liburuetan, ant-zerkietan, zineetan, agertzen da arazoa.Palestina gaiaz Ann Frak'en egunerokoa edo LeonUris'en Urteera'ren bestekorik ez dago.

Aila Elias umeen loralegian, iru-lxirriduna barrizlalzen.

Beste alde batetik, dana da zurrunbillo edo nasketea.Nortzuk dira Palestina'koak? Guztiok daukagu izutzilleenirudia.

***

— Baiña zergaitik dira Juda'tarrak ain ezagunak mundua-n?

— Bi milla urtetan munduan zabal, diasporan ibilli dirala-ko, eta gu Palestina'tarrak emen egon gara. Orregaitikdauke ainbeste laguntza Europa'n eta Ameriketan.Europa'k Juda'tarrak aldendu egin gura izan dauz eta

Hitler ankerra il zan ezkero, an geratu ziranaiau esan ja-ke: «Joan gura dozuen tokietara eta gugandik edozetarikolaguntza artuko dozue. Euki zeinkeez izkilluak. Frantzi'tikisillean eroan guda-ontziak. Beljika'tik ur astuna, su-txi-mista, nuklear edo kizi-indarrezko egazkiñak. Nai dozuenaemongo jatzue, baiña joan zaiteze. Ori ondo artzea eteda? Ondo artze negargarria benetan!

Ainbeste Juda'tar Palestina'tarren aurka ba'dabiltz,ziorik aundiena, sartaldekoen jokabidean dago.

Suiza'ko irakasle batek asarratuta eta amurruz esanebana datort burura: «Zuok Palestina'tarrok, Tel-Aviv,Haifa ta Jerusalen'era su-danbadak jaurti zeinkeez, baiñaez Zurich'eko egazkiñetara.

Nik Suiza'tar lagun oneri au esango neuskio: «Juda'-tar edo Palestina'tar bat zauritutea baiño gurago dot, Sui-za'ko edozein egazkin, utsik ba'dago lertutea. Giza-odol-tanta batek askoz geiago balio dau egazkin guztiak baiño.

LETONA'k

— 13 —

EUSKEREA

EUSKAL-GAIAKGaur egunean datozan gramatikarik geienak,

euskera utsez datoz idatzita. Aurrerakada miraga-rria! Baiña iñok ez dauz ulertzen. Madrildar batekgramatika-ugaritze orri, aize-ontzi edo globo puztuorrei, «maquillaje gramatical» esango leuskie.

Egun oneitan, azken-aldi onetako gramatika ba-tzui begiratu bat egin dautset. Ez daukadaz guztiakaurrean, jakiña, udazkenean perretxikoak lez sortudira-ta, nor geiagoka. Onetan eta kaleetako nabar-menkeria agertzen ez gara, ez, urri geratu. Begiratubatean, aurrerapide galanta izango litzakez gramati-ka orreik, euren barruko azalpena eragozpenez bete-rik ez ba'lego. Ori zori txarra!

Ikasleai takean-takean entzuten dautsedanez,euskeraz idatzita dagozan gramatikok iruntsitea bai-ño obe ei'dabe Punta Lucero porturako daroezanarritzarrai eutsitea. Nok egin aurrera euskera arloanorrelako gramatikak erabilirik? Ulertuko ete-dabeegilleak eurak an darabillen euskera ulerteziña? Edo-zein gai jakiñerazoteko, ango berbak, ango adieraz-pen illunak, ango idazkera biurri ta naastua! Ikaslegixajoak! Or datoz gero gure errietara euskaldun -barri ta ezjakin orreik sakelean «irakasle-agiria» gor-derik eta, beraz, irakasle dotore ta dirdiratsu biurtu-ta, gora aundiko «norbait» diralakotan. Iru miñutu-tan jarraian —besterik ezean— euskeraz barba egingura izango leukee, baiña ezin; enparaduakaz euske-raz berba egiteko aalegiñak egiñarren be, alperrik: al-kar ezin ulertu daikee.

Eurak baiño gixajoagoak, ostera, eskoletan etaikastoletan jausi daitezan neskato-mutikoak! Zeineuskera aukeratuko ete-dabe ikasleak: «irakasle dir-diratsu» orrein euskera traketsa, ala euren gurasoaktxiki-txikitatik irakatsi eutseen euskera laua ta egu-norokoa? Erri jatorrak darabillen berbetea, ala goitikbeera —indarkeriz— sartzeko aalegiñak egiten diar-duenen izkerea? Euskera bizia, ala euskera illa? Eus-kera askatzaillea —democracia—, ala euskera zapal-tzaillea —dictadura—? Alkarregaz berba egiteko ba-lio dauan euskera, ala liburuetan buruz ikasteko bai-ño balio ez dauan euskera? Norbere etxeko ta errial-deko euskalkia —orixe da «lengua materna»— ala'kanpoko ulergaitz eta ondatzaillea? Ondatzaillea di-ñot, bai. Guztiz bat nator norbaitek esan dauanaz:«Franco'k berrogei urtetan baiño kalte geiago egindautso amar urte oneitan Bizkai'ko euskereari/inda-rrez sartu nai daben euskera sasi-batu orrek».

Ona da linguistika; baiña linguistikak ondamen-dirik aundienera daroa pedagojiaren aurka ba'doa.Eta gure artean orixe jazoten dala ikusten doguargi-argi:

izkuntzalari (linguista) onak GUTXI (Koldo Mi-txelena, M. Lekuona, A. Villasante, A. Akesolo),sasi - irakaslariak (falsos pedagogos) UGARI,zentzundunak URRI,ondamendia NEGURRI.Izan aurrean au; ez da, gero, ezelako igarpen

bat, azken-urteotan bizkaitar guztiok argi ta garbiikusten dogun ekintza negargarriaren ondorena bai-ño:

Bizkaia'k, Bizkai'ko erriak, iñoiz be ez dauonartuko bizkaiera ez dan euskalkirik. Il aal izangodabe, bearbada, bizkaierea, baiña beronegaz baterailgo da euskerea be Bizkaia'n. Ez egin beste zoro-amesik, arren!

Ez al-doguz, ba, gure begien aurrean Bizkai-mu-gako erriak? Gipuzkoa-barruan dagoz, baiña biz-kaierea dabe euskalki. Urteak joan, urteak etorri, gi-zaldiak joan, gizaldiak etorri..., artu ete-dabe gipuz-kerea euren euskalkitzat? Galdu bai egin dabe biz-kaierea askok; baiña bizkaierearen ordez gipuzke-rea artu? Ezta amesetan be! Bizkaierea galdu, gipuz-kerea onartu ez, eta erderea eurakanandu. Orixe bai.

Iñon jazoten ez dan naastea gure artekoa. Lotsa-garria benetan!

Gai «xelebreak» irakurri dodaz gramatika orrei-tan («xelebreak» itza gipuzkoar askok barregarriak-edo adierazoteko erabilten dabe; emen, «xelebreke-riak» esatea izango litzake egokiago).

Ona emen, ba, orreitariko gai berezi bat (idatziaagertuko dot, egillea ez); bere liburuko 21'garrenorrialdean dakar (erderaz dator, eta obeto ulertzenda, barruan datorren euskera «batua» be obeto ulert-zeko, egillea Bilbo'n jaioa ta «euskaldun-berri» izana-rren be):

«GRAMATIK ERREGELAK (hiztegi moder-noa! Norbaitek esan eustana: «Txo, ori english dok?Eta nik: «Bah!, tal cual: gramatic regulations!!!»).

«UKAN: es, sobre todo —diño «gramatikalari»orrek—, el auxiliar de todos los verbos transitivos;pero también se usa solo (sic), es decir, independien-te, con significado de TENER, cuando se tiene algoque no está encerrado en alguna parte. Asi: nik be-giak ditut: yo tengo ojos (los ojos no los tengo guar-dados en una caja) (—pero los tengo dentro de las ca-vidades orbitarias o cuencas, y con los parpados quelos ocultan a discrecion; o sea, cuencas = cajas; par-pados = tapas de las cajas. Bigarren mako-arteko auneurea da—).

- 14 -

EUSKEREA

EDUKI —diño berak— es para algo que lo que lotenemos guardado. Asi: buruan ideia bat daukat = -tengo una idea en la cabeza (dentro de la cabeza).Pero: buruan ileak ditut = en la cabeza tengo pelos(fuera de la cabeza).»

Berezia, egiaz, bereizkuntza ori! Filosofizale sa-.kona be sakona zeaztasun ori erabilten dauan erria!Arau ori erabili bear izan ezkero, sakulako estutasunbarregarriak eta buruauste bakanak izango leukeez(edo edukiko leukeez euren buru-barruan) idazleaketa berbalariak. Baiña ez larritu: ez asi, mesedez, erri.filosofizale orren billa: ez dago.

Gai ori, ain zuzen be, bestetara dakar azken-or-duko beste gramatikalari batek (Miguel Sagues, Gra-matica elemental vasca, 47 orri.):

«Para decir «tener» en euskera existe también elverbo EDUKI (daukat, daukazu...).

La diferencia entre ambos parece ser:—EDUN: «tener» de un modo interior o interiori-

zado..(Adibidez —adibideak neureak dira—: Zenbat

urte dozuz? Asmo zuzenak dabez. Indar aundiak do-guz. Buruko min aundia dot. Azkue'k berak: «Lena-go, abereak izurritea zutenean...» (Euskalerriko Ya-kintza I, 31).

—EDUKI: «tener» materialmente, externamenteo en algún lugar» —diño Sagiiēs'ek.

(Adibidez —adibideak neureak dira—: Zenbat in-txaur daukazuz mai-gaiñean? Aurten sagarrik askodaukagu. Yon'ek basoan aretxak daukaz).»

Ikusi dagigun gure aurretikoak diñoena; erabiak naastean darabillez:

Fray Joan de Zumarraga'k, Durango'ko semeospatsuak (1468-1548), izan igarokorra darabil (iga-rokorra = transitivo; igaro aditzetik artuta, Biz-kaia'n eta Gipuzkoa'n darabilguna; beste batzuek,ostera, iragankorra diñoe: iragan'etik artuta, lapur-dierazko itza. Auzoko azak askoz obeak. Edo-ta,«Urrutiko intxaurrak amalau, bertaratu ta lau»).Emen: «Ceuc ygango dogu year dana geuretaco»:vos tendreis lo que es menester para vos. (Aren esku-titzetik jasota, 2'garren orri).

Kapanaga mañariarrak (166I'garren urtean ilzan): «Onetan indar geiago eu(ki)teko»: para tenerInds fuerza en esto (Exposición breve de la doctrinacristiana, 25 orri.). «Bengaien desseorik ez eu(ki)-tea»: no tener deseo de venganza (id. 74).

Azkue'k berak: «Len aipatu dii-an lankide oriengainera, beste batzuk izan ditut»: Ademas de esoscolaboradores antes mencionados, he tenido otros(Eusk. Yak. I, 27).

Añibarro arratiarrak (1748-1830): «Gogorturiknauko ikusteak nik egin dodana»: me tiene endureci-do lo que yo he hecho (Esku-liburua, 132).

J. A. Mogel'ek, Markiña'ko eibartarrak (1745-1804): «Ez nauka ostera atrapaurik»: no me tienenuevamente cogido Peru Abarka, 64).

«Kirikiño» mañariarrak (1866-1929): «Espetxenagositik etorran azeri zarrak laster igarri eban zela-ko «lelantoni» eukan aurrean (Abarrak, 6).

J. B. Eguzkitza lemoarrak (1875-1939): «Eun mi-lloe lauerleko urteroko etorria edo errentia daukenak(Gizarte, 24).

Azkue lekeitiarrak barriro: «Kanta aietako erdi-tsuak... agertzaka dauzkat»: como una mitad deaquellas canciones... las tengo sin publicar (Eusk.Yak. I, 11).

Ikusi daiguzan orain erderazko esaldi ezagun ba-tzuk: zelan euskeratu dabez euskal-idazleak? Onaemen:

También tengo otras ovejas (Joan 10, 16): Leiza-rraga'k (1571): «Berce ardirik-ere badut».

Duvoisin'ek (1859 ta 1865 bitartean), Olabide'keta Orixe'k: Baditut, ba-ditut. Kerexeta'k: «Ba-do-daz. J. B. Eguzkitza'k eta Aita Arriandiaga'k, barriz:Ba-daukadaz eta Bai-daukadaz. Liturjiakoak: «besteardirik bere badaukat».

Beste adibide bat: Un hombre tenia dos hijos(Lukas 15, 11): Duvoisin'ek: «Gizon batek bazituenbi seme». Olabide'k eta Orixe'k: «Gizon batek biseme zitun. Kerexeta'k: «Gizon batek seme bi eba-zan = zituan».

Beste bat: ¿Que hare, pues no tengo donde reunirmi cosecha (mis frutos)? (Lukas 12, 17): Leizarra-ga'k «...ezen eztut nora bil ditzadan neure fruktuak».Axular'ek: «...ez dut edukitzeko lekhurik ere». Olabi-de'k: «...Neure uzta non bildu ez dikat-eta?» (AitaEtxeberria'ren ikutuaz: «Nere uzta non bildu ez bait-dut!»). Orixe'k: «Ez baitaukat uztak eukitzeko leku-rik?» (lar, bearbada, urrengo ataltxoan —Lukas 12,34—: Donde esta vuestro tesoro, alli estara tambiénvuestro corazon: «Ondasuna daukazuten tokian, bio-tza ere an dukezute. Urte guziko Meza, 768). Kere-xeta'k: «nire frutuak gordeteko lekurik ez daukate-ta?». Liturjiakoak: «Nire frutuok non sartu ez dau-kat».

Baiña, zer da E(D)UKI? Ibon Sarasola'k berbaorren mugaketan (edo «definizioan») diñoanez, auxeizango litzake: «Norbaitek edo zerbaitek bere baitanedo barruan, edo tokiren batetan sartuta edo berarilotuta zerbait izan» (Euskal Hiztegi Arauemailea II,212).

Alan be, adibideetan ikusi dogunez, ez da arauori beteten, Sarasola'ren «definizio» ori ez dator adi-bideakaz bat. Eta, «berari lotuta» ori, zelan ulertubear da: materialki, ala moralki?, ala bietara?

Amaitzeko: Puxana jaunak bizkaiera-aditza sa-kon be sakon aztertu dauan ezkero, berak argitu lei-kegu egokien gai au.

ARETXA

- 15 -

Prontxio jaunak atz egiten dautsobere buruari: Oto burutik ondo ete dago?

Oto, entzun egizu eta ondo entzun beeta neure esanari adi-adi egon: zergaitikgaldeten dozu beti, zuriak ala baltzak,esanaz?

A rdi zurial neuriak dirazelako.Eta, baltzak?Be bai.

Prontxio jaunaren asarria!

Eskuan ekarren bastoiagaz buruanemon ez eutsonean...!

Oto'k irripar gaiztua ezpañetan.

ARRINDA'tar Anes

Oto ofizio eta lanbide askotako gizonadogu. Etxegintzan Ian gitxi eta baserrirajo deu berriro. A rtzain egin jaku. Ardimordo bat be ba-dauko.

Zuriak eta baltzak.

Prontxio jauna erriko dendaria da.Bidean Oto'rekin topa dau. Oto ardiekindator aurrera. Prontxio'k eldu dautsoberbetako gogoakin:

—Txo, Oto, ardi onek zenbat kilome-tro egiten dabe egunean-egunean?

—Nortzuk, zuriak ala baltzak?—Zuriak, txo.—Ba, bost kilometro edo...—Eta, baltzak?—Bardin.

—Entzun, Oto, zenbat jaten dabe ardionek egunero-egunero?

—Nortzuk, zuriak ala baltzak?—Zuriak, txo.—Ba, amar kilo belar inguru.—Eta, baltzak?—Bardin.

—Adi, Oto, eta urtean ziar zenbat illeemoten dau ardi bakoitzak?

—Nortzuk, zuriak ala baltzak?—Zuriak, txo.—Ba, lau kilo artille bakotxak.—Eta, baltzak?—Bardin.

22.a

21. a ERENTZUNA

EZKER-ESKOIRA: 1. Andas.—Ingenioso.-2. Octubre.-3. Padecer.—So-lar.—Y, pues.-4. Telēfono.-5. Apalmos.—A ver si.-6. Correa.—Remotamente.-7.

■ Con, por.—Pastor de vacas.-8. Tiene.-9. Tuētano.—Previsor.-10. Padre. -11. Tele-grafia.-12. Caspa de la cabeza. -13. Mezcla.—Hermoso.-14. Mutuamente.-15. Jue-ves.—Linea, renglon.

GOITIK-BERA: 1. Cuerdo.—Caña.-2. Vamos a ver.—Alli.-3. Coiner (mediodia)u—Riesgo.-4. En paz, sin deuda.-5. Avergonzado.—Detras.—A ver si.-7. Tu, us-ted, vos.—Repudio.-8. Ahi.—Sufijo.-9. Cabeza.—Vete.—Repudio.-10. Telefone-ma.-11. Destino (nombre propio)u—Salado.-12. Trillar.-13. Garrapata.—Bu-ho.-14. Sufijo de accion.-15. Lejos.—Entre el rio.OAR'bat: Gurutz-izki au, Sabin'en ereduz idatzia da, esan daigun ba, i •,l, -t ta abar.

ASTIRO

Oto ta Pototo

ZURIAK ALA BALTZAK

— 16 —

EUSKERAZALEAKBIZKAIA'N BIZKAIERAZ

Erriko biztanleak autarki-txartelez eskaturik, Bermeo'ko udaletxean buru ta nagusi diranai kaixo taagurrez, agur biozkorrez eta bosteko garrez txingartsu emotera noakie.

Agur ta erdi ba, BERMEO!* * *

Bizkai Buru Batzarraz bat izan edo-ta ez izan, Aldundiaz bekozko illunez eta argiz izanik be, eta Eus-ko Jaurlaritzaz adiskide naiz asarrez izan arren, jarrai begizue aukeratu dozuen bide orretan.

Bizkaia ta Euskerazaintza begi onez ikusten dozuezelarik, edo-ta Bermeo'tarren bizikera olakoa iza-nik, Bermeo'rako ta Bizkai'rako arazoak bizkaiera utsez azaltzen, jaunik aundienak zarie-ta.

* * *Bizkaia erkian ainbat eta ainbat endore, alkate euskaldunak izanik, zuok bakarrik zarie egin izan do-

zuezan eta egiteko batzarretako asmo ta eginkizunak bizkaiera utsez adierazoten dozuezenak. Iñoik iñoiz,besteren batzuenak be bai, ezkerrera laban eta txirrist egiñekoenak.

* * *Azken irakurri dotana Durango'koena izanik, erri aretako endore jaunak zazpi biderrez obeto daki

amaren ondoan ikasi eban bizkaierea. Batu-nastua baiño bai beintzat.Durango'n izaten diran pozaldi txiki-urriak eta garratz-samiñezko andi ugariak euzkera zapuztuan

emon dauskuz. Bizkaieraz, orain, adierazoten dausku. Aurrera ta biotz-on, Patxi!* * *

Bermeo'ko portuan! Txo! Atrakaizu batela!» eta bizkaierea be entzun geinke.LANDAJUELA'TAR ANTON'ek

"EUSKERAZALEAK" IPUIN-SARIKETEA

EUSKERAZALEAK Taldeak, igaz lez, ipuin-sariketea eratzen dau.Sariketa onetara sartzeko, oneik izango dira baldintzak:— Euskera biziz idatziak izan bearko dabe. Erriak darabillen euskal-

kietariko bat erabilliaz idatziak.— Ipuiñen itzulpenak ez dira onartzen.— Luzerea, orri-alde bi, bitarte bi lerroartean dituela.— Epea: Jorraillaren azkenerako gure lan=etxean (Colon de Larrea-

tegui 14, 2. a eskoia) izan bearko dabe.— Sariak: Iru sari izango dira: 1. a 25.000 pezeta; 2. a 20.000 pezeta

eta 3. a 15.000 pezeta.— Ipuin sarituen jabe "EUSKERAZALEAK" izango eta ZER gure al-

dizkarian argitaratuko dira. Sari barik geratzen diranak, idazleenesku geratuko dira eta eurak billa etorri bearko dabe.

- Oitura dan lez, ipuiña izen-ordeaz bialdu eta izen-orde ori gaiñeandaroan azal baten barruan sartu izen-ordea ta izena batera daroa-zan txartela.

— Maikoen erabagia, bagilleko (ekainilliko) ZER'en agertu da.1982, epailla

EUSKERAZALEAK

Golan de Larreategui, 14 - 2.° dcha. BILBAO-1

OG DC7 CTA