Unidade 1 - Dinámica terrestre: A deriva...

Dinámica terrestre. Deriva continental e tectónica de placas 1

Unidade 1 - Dinámica terrestre: A deriva continental

Durante séculos os naturalistas e científicos, influídos polas

crenzas relixiosas, pensaban que a Terra era inmutable e que

os posibles cambios que se podían producir eran consecuencia

de grandes catástrofes. Fronte a estas idea fixistas, a mediados

do século XIX comenzan a desenvolverse as ideas mobilistas

segundo as cales a Terra cambia de xeito continuo aínda que

de forma tan lenta que a maior parte dos cambios son imper-

ceptibles a escala humana.

O DEBATE SOBRE A ORIXE DAS CORDILLEIRAS

As cordilleiras son grandes estructuras xeolóxicas cuxa orixe

suscitou un importante debate entre os xeólogos, que defen-

dían dúas tendencias opostas, a fixista e a mobilista.

• O fixismo considera que a Terra no cambia e os continen-

tes non variaron a súa posición.

• O mobilismo, en cambio, afirma que as masas continentais

se desprazan horizontalmente e mesmo poideron estar

reunidos nun só no pasado. Eses movementos ocasiona-

rían o pregamento e levantamento de determinadas áreas,

formándose así as cordilleiras.

Durante o século XIX predominan as teorías fixistas, das cales

a principal representante foi o contraccionism o. Esta idea

afirmaba que o arrefriado da Terra desde a súa orixe provoca-

ra unha contracción desta. A codia terrestre, xa en estado

sólido, veríase afectada por esta redución de volume, enrugán-

dose como a pel dunha mazá a medida que se vai secando. As

enrugas formadas serían as numerosas cordilleiras que se

estenden pola súa superficie.

Ningún dos estudos realizados posteriormente atopou eviden-

cias de dita contracción. Ademais, o contraccionismo non

explicaba a presenza de fósiles idénticos de organismos terres-

tres en continentes separados por grandes océanos, como é

o caso do Mesosaurus que era un pequeno réptil adaptado á

vida nos ríos, incapaz de atravesar un océano. Sen embargo,

atopáronse fósiles desta especie en Sudáfrica e Sudamérica,

separadas por máis de 4000 km.

A principios do século XX xorde a corrente mobilista. O seu

primeiro defensor foi Alfred Wegener, quen opinaba que no

pasado os continentes atopábanse reunidos nun só e posteri-

ormente se separaron. As súas ideas reúnense na teoría da

deriva continental.

A mediados do mesmo século realizouse un estudo do fondo

mariño. A partir dos datos obtidos, Hess e Dietz elaboraron a

súa teoría da expansión do fondo oceánico, á que seguiu a

actual teoría da tectónica de placas de Tuzo Wilson.

OS CONTINENTES MÓVENSE

Foron moitos os autores que contribuíron ao desenvolvemento

das ideas mobilistas, pero foi o meteorólogo alemán Alfred

Wegener quen elabora toda unha teoría mobilista, despois de

ter realizado numerosas observacións. Ditas observacións

permitíronlle achegar catro tipos de evidencias: xeográficas,

paleontolóxicas, xeolóxicas e climáticas.

A liña de costa aos lados do Atlántico

Wegener encontrou correspondencias importantes nas liñas de

costa duns e outros continentes, como se no pasado todos

eles estivesen reunidos nun só e, posteriormente, se despraza-

sen separándose entre si.

Ao gran supercontinente inicial denominouno Panxea. O vasto

oceáno que o rodeaba recibiría máis tarde o nome de Pantha-

lassa. Panxea teríase fragmentado primeiro en dous grandes

continentes: Laurasia, ao norte (Eurasia e Norteamérica) e

Gondwana, ao sur (África, Sudamérica, India, Australia e a

Antártida).

Posteriormente, o axuste dos continentes realizouse tomando

como límite do continente no a liña da costa senon o límite da

plataforma continental, observándose entón que o axuste era

case perfecto.

A evidencia fósil

Na actualidade cada continente posúe algunhas formas de vida

propias, moi distintas das existentes nos demais. Por exemplo,

os avestruces, as cebras e as xirafas de África, e as llamas e

alpacas de Sudamérica. A razón de que estas e outras especies

non se teñan estendido a outros continentes radica nos miles

de quilómetros de océano que as separan.

Sen embargo, en continentes hoxe moi separados aparecen

fósiles idénticos de animais que viviron no pasado. É o caso do

Mesosaurus, un réptil que viviu hai 260 millóns de anos, que

cuxos fósiles aparecen en América do Sur e África. Para Wege-

ner isto demostraba que na época na que viviu os continentes

do hemisferio sur estaban reunidos nun só, de xeito que as

terras que habitaban eran parte dun mesmo territorio.

Rochas e estruturas semellantes

Wegener atopou rochas semellantes e da mesma antigüida-


de en África e Sudamérica. O mesmo ocorre cos depósitosminerais. Existen en ambos continentes xacementos dediamantes que, ao reunilos, resultan ser un só xacementopartido en dous.

Así mesmo, algunhas cordilleiras interrómpense na costa dun

continente para reaparecer ao outro lado do océano. Tal é o

caso do sistema montañoso, duns 300 millóns de anos de

antigüidade, que se estende desde o norte de Grenlandia e

forma as Montañas Apalaches en toda a costa leste de Nortea-

mérica. Ao outro lado do Atlántico atópanse cordilleiras semel-

lantes percorrendo Noruega, as illas Británicas e a costa oeste

de África do Norte.

Clima frío ao sur e cálido ao norte

Wegener encontrou tillitas (sedimentos de orixen glaciar)

duns 300 millóns de anos de antigüidade en África, Sudaméri-

ca, Australia e India, que indicaban a existencia dun fenómeno

glaciar nesta época neses continentes. Sen embargo, en Norte-

américa e Eurasia formáronse nesa época xacementos de

carbón, debidos á descomposición de abundantes bosques

típicos dun clima tropical (cálido e húmido).

A única explicación posible deste feito era que os continentes

estaban reunidos formando o Panxea e o sur do mesmo posuía

un clima glacial mentres que no norte existía un clima tropical.

A TEORÍA DE WEGENER. DERIVA CONTINENTAL

Apoiándose nesas evidencias, Wegener constrúe a súa teoríamobilista, a teoría da deriva continental, que podemos resu-mir nos seguintes puntos:

• Hai 200 millóns de anos todos os continentes atopábanse

reunidos nunha única masa de terra, Panxea. Este super-

continente comezou a fragmentarse chegando a se formar

os continentes actuais.

• A codia divídese en dúas capas: sima e sial. Os continentes

son o sial (rochas ricas en sílice e aluminio) e «flotan»

sobre un fondo oceánico máis denso, o sima (constituído

por silicatos de ferro e magnesio). No seu desprazamento,

os continentes pregan e elevan por encima do nivel do

mar os materiais depositados sobre o sima, formando

deste xeito as cordilleiras.

• A causa deste movemento é a propia rotación da Terra,

unida á atracción gravitatoria da Lúa, capaces de desprazar

os continentes ao longo de millóns de anos.

A pesar da forza dos seus argumentos, a teoría de Wegenernon foi admitida no seu momento porque non foi capaz deencontrar o mecanismo polo que se movían os continentes. Oscálculos realizados indicaban que as forzas propostas por elnon eran suficientes para vencer o rozamento que existiría nabase dos continentes.


A TERRA POR DENTRO

O estudo da estrutura interna da Terra debemos realizalo baixodous enfoques distintos:

• Composicional: Ten en conta a composición química dos

materias do interior fda Terra.

• Dinámico: baséase no estado físico (sólido ou líquido) dos

materiais existentes no interior, así como no seu compor-

tamento (ríxido ou plástico).

ESTUDO COMPOSICIONAL

Tendo en conta a súa composición distinguense tres capas:codia, manto e núcleo. Os límites entre elas coñécense comodescontinuidades.

• A codia é unha capa moi delgada. Existen dous tipos de

codia, a que forma os continentes, cun espesor entre 30

e 70 km, e a que forma o fondo dos océanos, de tan só

uns 7 km de grosor. A codia continental está formada por

rochas graníticas en superficie e rochas básicas, similares

ás que forman a codia oceánica, en profundidade. A codia

oceánica esta formada por sedimentos que se apoian

sobre lavas basálticas e rochas básicas (gabros) na zona

máis profunda. O límite inferior da codia é a descontinui-

dade de Mohorovicic.

• O manto está situado por debaixo da codia e ten dúas

capas. O manto superior chega a alcanzar ata os 670 km.

Por debaixo del está o manto inferior que chega ata os

2900 km de profundidade onde se atopa a descontinuida-

de de Gutenberg que o separa do núcleo. Está composto

por rochas ultrabásicas como peridoticas, afibolitas e

eclogitas.

• O núcleo divídese en dúas capas, o núcleo externo, ata os

5150 km e o núcleo interno, cuxo centro se atopa aos

6378 km. O núcleo externo é líquido namentres que o

interno é sólido e ríxido. O núcleo está composto sobre

todo por Ferro e Níquel e é o responsable do magnetismo

da Terra.

ESTUDO DINÁMICO

Este novo enfoque xorde para intentar explicar a dinámicaterrestre a partir das evidencias da deriva continental. Céntra-se no estado físico e o comportamento dos materiais ante osaumentos de temperatura e presión que se producen coaprofundidade.

Establece catro capas: litosfera, astenosfera, mesosfera eendosfera.

• A litosfera ten un espesor medio aproximado duns 100

km, aínda que pode chegar aos 250 km baixo os continen-

tes. A súa temperatura é baixa, polo que se comporta, en

xeral, como un sólido ríxido.

• A astenosfera esténdese ata os 670 km de profundidade.

As condicións de temperatura e presión fan supoñer que

parte dela (tan só un 2%) se atopa en estado de fusión,

polo que esta capa se comporta de maneira plástica,

permitindo que a litosfera esvare sobre ela e, ademais, é

capaz de moverse como un fluído.

Desde finais do século pasado púxose en dúbida a existen-

cia desta capa. Actualmente, a partir do estudo do move-

mento das ondas sísmicas, desenvolveuse a tomografía

sísmica, unha técnica que proporciona unha secuencia de

imaxes por ordenador en planos consecutivos, coas que

se realizan reconstruccións tridimensionais do interior da

Terra. Estas imaxes presentan illas quentes de comporta-

mento plástico, separados por zonas ríxidas máis.

• A mesosfera correspóndese co manto inferior. A pesar de

estar a temperaturas máis elevadas, o aumento ao mes-

mo tempo da presión mantería a esta capa nun estado

menos plástico (máis ríxido) que o da astenosfera.

• A endosfera, correspóndese co núcleo.

Como é o relevo da litosfera continental?

Existen dous tipos de estruturas diferentes no relevo: as mon-

tañas e as zonas baixas, xeralmente chás.

As montañas forman longas cordilleiras, normalmente situa-

das nos bordos dos continentes. Algunhas non teñen máis de

100 millóns de anos (cordilleira norteamericana, Andes, Hima-

laia) e outras son máis antigas e, polo tanto, están moi erosio-

nadas (Apalaches, Urais, leste de Australia). Todas elas están

formadas por rochas moi deformadas e fracturadas.


As zonas internas dos continentes adoitan ter unha antigüida-

de de máis de 600 millóns de anos. Xeralmente se trata de

terreos que foron montañosos, pero o seu relevo foi arrasado

pola erosión, o que deu lugar a estas zonas chás, denominadas

escudos.

Algúns escudos están cubertos por unha capa de rochas sedi-

mentarias non deformadas e dispostas horizontalmente e

reciben o nome de plataformas estables.

OS CONTINENTES TAMÉN SE MOVEN EN VERTICAL

Ademais dos movementos horizontais de achegamento ouseparación, demostrouse que os continentes tamén posúenmovementos de ascenso e descenso.

Os estudos realizados demostraron que baixo as cordilleiras,

a codia é máis grosa e, polo tanto, alcanza unha profundidade

maior que nas zonas baixas dos continentes.

Este feito levou entón a pensar que a codia, formada por ro-

chas lixeiras, flota sobre o manto, máis denso e deformable

(de comportamento plástico). Alí onde a codia ten maior

grosor, máis se afunde no manto. Este concepto dunha codia

que se atopa en equilibrio co manto mediante flotación deno-

mínase isostasia.

De igual xeito, a medida que un continente perde masa por

efecto da erosión, este elévase para acadar a súa posición de

equilibrio.

CHEGAN NOVOS DATOS A MEDIADOS DO SÉCULO XX

Durante a Segunda Guerra Mundial desenvolveuse unha nova

tecnoloxía con fins militares que, tras a fin da guerra, tivo

unha importante aplicación para os estudos científicos. É o

caso de aparatos como o radar ou o sonar. Xeólogos e oceanó-

grafos utilizáronos para a exploración do fondo oceánico, do

cal non se tiña a penas información e supoñíase que consistía

en inmensas chairas carentes de relevos significativos

A situación de volcáns e terremotos

Na mesma época púidose estudar a distribución dos terrremo-

tos que se producen cada ano en todo o planeta, grazas á

instalación dunha rede mundial de sismógrafos. Outra achega

importante foi a elaboración dun mapa de todos os volcáns

activos na actualidade.

Na Figura 1.13 pódese observar que ningún dos dous fenóme-

nos (vulcanismo e sismicidade) se distribúe ao chou, senón que

a maior actividade ten lugar principalmente ao longo das cos-

tas que delimitan o océano Pacífico (o que se ten chamado o

cinto de lume), e polo sur de Eurasia, desde o Mediterráneo

ata o Himalaia e Indonesia. Ademais, existe actividade sísmica

e volcánica nos océanos, seguindo liñas que percorren todo o

planeta.

OS ESTUDOS DO FONDO OCEÁNICO

A explotación do fondo oceánico achegou unha serie de datosde grande importancia sobre o seu relevo, a súa composicióne a súa idade.

O relevo

O fondo oceánico presenta un relevo no que se distinguencatro estruturas: as marxes continentais, as chairas oceáni-cas, as dorsais oceánicas e as fosas oceánicas.

• As marxes continentais, defínense coma a zona submarina

próxima aos continentes. Están formadas xeralmente por

unha chaira con lixeira pendente, chamada plataforma

continental, que chega ata uns 200- 1000 metros de pro-

fundidade. A continuación existe unha zona de maior

inclinación, o noiro continental, que descende ata os

2000-4000 metros. A plataforma e o noiro están formados

polos mesmos tipos de rochas que os continentes, polo

cal se consideran parte da codia continental.

• As chairas abisais ou oceánicas profundas, esténdense

entre os noiros e as dorsais e poden alcanzar os 6000

metros de profundidade.

• As dorsais oceánicas ou relevos submarinos son cadeas

montañosas que se estenden ao longo dun eixe formado

por unha depresión, en cuxa parte inferior existe unha

greta (rift, en inglés) pola que ascende lava procedente do

manto. A actividade volcánica existente nas dorsais é a

causante da creación dunha nova codia oceánica. A prime-

ira dorsal en ser estudada foi a dorsal atlántica, que per-

corre de norte a sur a parte media do océano Atlántico.

• As fosas oceánicas, son cuncas submarinas cunha forte

pendente, que poden chegar a acadar profundidades de

ata 11 000 metros.


A composición

As mostras obtidas ao perforar o fondo oceánico revelan tres

capas: na parte inferior rochas plutónicas do tipo do gabro,

encima atópanse rochas volcánicas e sobre elas unha capa de

sedimentos, que chega a ter un grosor de case 1,5 km preto

dos continentes, diminuíndo ao aproximarnos ás dorsais, onde

desaparecen.

A idade das rochas

O seu estudo demostrou que os materiais máis recentes ató-

panse no rift e a ambos lados das dorsais. Segundo nos afasta-

mos das dorsais e nos achegamos aos continentes, os materiais

son máis antigos e maior é o espesor dos sedimentos.

O campo magnético terrestre

O campo magnético terrestre orixínase porque o núcleo actúa

como un imán, debido á interacción entre o núcleo externo

fluído e o interno solido. O campo magnético actual, ten un

polo norte cercano ao Polo Norte xeográfico e un polo sur

moi próximo ao Polo Sur xeográfico. Pero a polaridade do

campo magnético invértese cunha periocidade duns centos de

miles de anos. Cando isto ocorre, o polo norte magnético

encóntrase próximo ao Polo Sur xeográfico e o polo sur mag-

nético achegado ao Polo Norte xeográfico.

Ao estudar as rochas de orixe volcánica, observouse que os

minerais magnéticos que posúen algunhas rochas orientában-

se respecto ao campo magnético terrestre existente no mo-

mento de formación da rocha, como se fosen a agulla imanta-

da dun compás; ao arrefriar a lava, dita orientación queda

«conxelada» na rocha.

Así pódese coñecer o paleomagnetismo terrestre, é dicir, aorientación do campo magnético do planeta en épocas pasa-das.

Ao estudar o paleomagnetismo nas rochas do fondo oceánico,

os científicos encontraron numerosas inversións de polaridade

ordenadas en franxas simétricas respecto ao eixe que repre-

senta o rift da dorsal.

A CONCLUSIÓN

Os datos obtidos do estudo dos fondos oceánicos levou a HarryHess en 1960 e a Robert Dietz en 1961 a formular por separadoa teoría da expansión do fondo oceánico, que basicamenteafirma que:

• A través dunha dorsal oceánica ascende material fundido

procedente do manto, que xera novo fondo oceánico (é

dicir, nova codia oceánica), que separa lentamente a uns

continentes de outros.

• Nas fosas a codia oceánica se introduce por debaixo da

codia continental e se incorpora ao manto, nun proceso

denominado subdución.

• Os continentes son arrastrados por correntes de convec-

ción térmicas existentes no manto, formando celas con-

vectivas cuxa rama ascendente coincide co rift da dorsal e

a descendente coa zona de subdución. No manto, o mate-

rial profundo tende a ascender por atoparse moi quente

e ter menor densidade que o se atopa máis arriba (xusto

baixo a codia oceánica), o cal, máis denso, descende cara

ao interior do manto.

Unidade 2 - A TECTÓNICA DE PLACAS

Os datos achegados polas teorías da deriva continental e da

expansión do fondo oceánico permitiron formular a teoría da

tectónica de placas, unha teoría que explica non só o

movemento dos continentes, senón tamén a formación das

cordilleiras ou oróxenos, a formación de illas volcánicas, a orixe

dos volcáns e terremotos a formación das cuncas oceánicas e

a súa evolución e o ciclo das rochas.

As afirmacións básicas da tectónica de placas son as seguintes:

• A litosfera está rota e dividida en grandes fragmentos, as

placas.

• As placas litosféricas móvense, de modo que desprazan

aos continentes incluídos nelas.

• Non seus bordos, as placas interaccionan entre si,

separándose, chocando ou rozando, o cal xera unha inten-

sa actividade tectónica.

• Nas dorsais xérase litosfera oceánica ao solidificar o mag-

ma que sae ao longo do eixe da dorsal, e as placas situa-

das a ambos lados aumentan a súa extensión. Como

compensación, nas fosas oceánicas destrúese unha

cantidade similar de litosfera oceánica. Deste xeito, a

cantidade de superficie terrestre permanece constante.

TIPOS DE PLACAS LISTOSFÉRICAS

Segundo o tipo de codia que conteñen, distínguense tres tipos

de placas: oceánicas, continentais e mixtas.

• Oceánicas, cuxa litosfera contén só codia oceánica.

• Continentais, na súa litosfera só hai codia continental.

• Mixtas, formadas por codia continental e codia

oceánica.


Dentro das grandes placas existen tamén outras de pequena

extensión, chamadas microplacas. Así, a Península Ibérica

constitúe a microplaca ibérica dentro da gran placa eurasiática.

OS BORDOS DAS PLACAS

Existen tres tipos de contacto entre placas, tamén chamados

bordos de placa: construtivos, destrutivos e pasivos.

Bordos construtivos. Nestes bordos dúas placas sepáranse

entre si debido a que neles se atopa unha dorsal. A través

desta sae magma que ó consolidar constrúe nova codia oceá-

nica, e de aí o seu nome. Tamén se chaman bordos diverxen-

tes, porque neles as placas móvense separándose en direccións

contrarias. O mellor exemplo é a dorsal centroatlántica, que

aumenta o tamaño do océano e separa, polo tanto, aos conti-

nentes bañados por el, a unha velocidade duns 3 cm/ano.

Bordos destrutivos. Nestas zonas destruíse litosfera, a causa

do choque de dúas placas, que se aproximan en direccións

contrarias, de aí que reciban tamén o nome de bordos

converxentes. Poden darse tres situacións:

• Colisión entre unha placa oceánica e unha placa conti-

nental. A placa oceánica afúndese baixo a continental,

pois está formada por rochas de maior densidade. Este

proceso de afundimento denomínase subdución e nel a

placa oceánica incorpórase ao manto, seguindo un plano

inclinado uns 45º, chamado plano de Benioff. A uns 100

km de profundidade, a placa comeza a fundir, debido ás

altas temperaturas do manto. A rocha fundida ascende e

atravesa a litosfera ata saír á superficie, de modo que se

forma unha cordilleira no bordo do continente asociada

a actividade volcánica. Isto ocorre, por exemplo, no cho-

que entre a placa sudamericana e a placa de Nazca, a cal

é empuxada pola dorsal situada no bordo oeste e obriga-

da a introducirse baixo o continente.

• Colisión entre dúas placas oceánicas. Neste caso tamén

ocorre subdución, pois unha das placas (a máis antiga)

introdúcese baixo a outra. Ao fundir en profundidade,

ascende magma ata a superficie e dá lugar a illas

volcánicas, dispostas nun arco paralelo ao continente. Este

tipo de colisión ocorre en toda a zona oeste do océano

Pacífico (Filipinas, Xapón, ..).

• Colisión entre dúas placas continentais. Cando chocan

dúas masas continentais, non se produce subdución, xa

que ambas son demasiado lixeiras como para se afundir

no manto. Os sedimentos acumulados nas marxes

continentais préganse e defórmanse e son elevados, o que

dá lugar a cordilleiras que se sitúan na zona de unión de

ambos continentes. O mellor exemplo é o Himalaia, forma-

do ao chocar India contra Asia.

Bordos pasivos. Son aqueles nos que dúas placas esvaran entre

si como ocorre nas fallas transformantes que rompen e despra-

zan o eixe das dorsais. A fricción que ocasiona este movemento

dá lugar a unha eleva-

da sismicidade. A

zona oeste de Norte-

américa está percorri-

da en parte pola falla

de Santo Andrés,

unha falla deste tipo,

o que produce unha

intensa actividade

sísmica debido ao

rozamento entre a

placa norteamericana

e a pacífica.


CICLO DE WILSON

Tuzo Wilson propuxo en 1966 que a apertura e peche das

cuncas oceánicas é un proceso cíclico e estableceu unha serie

de fases nun ciclo completo, das que podemos ver exemplos

en diferentes lugares do planeta.

1. Fractura dun continente e formación dunha greta (rift)

continental.

2. Formación dunha cunca oceánica polo desenvolvemento

da dorsal, que engade codia oceánica e separa cada vez

máis os bordos continentais.

3. A compresión que exerce a expansión do fondo oceánico

rompe unha das placas polo límite entre o continente e o

océano, dando lugar a unha placa continental e outra

oceánica, a cal subduce baixo a primeira, formándose

unha fosa oceánica. Os sedimentos ao pé do continente

préganse e levántanse; isto dá lugar a unha cordilleira

pericontinental.

4. A dorsal deixa de actuar e a subdución avanza,

estreitándose a cunca oceánica.

5. Ao subducir toda a codia oceánica, o oceáno cérrase e as

dúas placas continentais colisionan. Isto levanta unha

cordilleira intercontinental.

PASADO E FUTURO DA TECTÓNICA DE PLACAS

O ciclo de Wilson pódese considerar dividido en dúas partes:

A primeira delas explica a fragmentación dun supercontinente

(fases 1, 2 e 3). Na segunda (fase 4 e 5) as masas continentais

achéganse e reconstrúeno de novo.

O supercontinente máis recente o chamado Panxea ll comezou

a súa fragmentación hai 180 millóns de anos e tivo a súa orixe

hai uns 400 millóns de anos, ao se reunir lentamente os frag-

mentos dun supercontinente anterior, chamado Panxea l.

Se as placas continúan movéndose ao ritmo actual, é de espe-

rar que África se una a Eurasia, polo que o mar Mediterráneo

se cerrará e formarase unha cordilleira como a do Himalaia. O

océano Atlántico continuará a súa expansión e logo comenzará

a pecharse de novo e os continentes americanos se unirán

outra vez ao conxunto Eurasia-África. Tamén é previsible que

Australia se una a Eurasia. Todo isto daría lugar á formación

dun novo supercontinente, ou Panxea lll, dentro duns 250

millóns de anos.

EXISTEN DOUS TIPOS DE CORDILLEIRAS

O estudo das cordilleiras ou oróxenos revela que nelas a codia

foi sometida a grandes esforzos que a pregaron e fracturaron

intensamente. Ademais, posúen fósiles de organismos mariños

e presentan actividade sísmica ou volcánica. Todo isto é conse-

cuencia da maneira en que se formaron: a colisión entre placas

nos límites converxentes.

Existen dous tipos de cordilleiras ou oróxenos: os de subdución

e os de colisión continental.

ORÓXENOS DE SUBDUCIÓN

O principal exemplo de oróxenos de subdución son os Andes,

de ahí que tamén se chamen de tipo andino. Cando a placa

oceánica subduce baixo un continente, ao fundir xera magmas

que tenden a ascender e produce un avultamento da placa

situada encima e formase unha cordilleira pericontinental con

actividade volcánica polo bordo do continente.

Se se trata de subdución dunha placa oceánica baixo litosfera

oceánica, a fusión da placa que subduce xera volcáns que

emerxen como cadeas de illas en forma de arco e chámaselles

arcos de illas volcánicas, por exemplo o arquipélago de

Filipinas o o archipelago do Xapón.

ORÓXENOS DE COLISIÓN CONTINENTAL

Os oróxenos de colisión continental tamén se chaman de tipo

alpino, porque así se formaron os Alpes, aínda que o mellor

exemplo sexa a cordilleira do Himalaia. Fórmanse ao estreitar-


se un oceáno e chocar os continentes que separaba e unirse

nun gran continente. O choque levanta os sedimentos deposi-

tados no oceáno dando lugar a unha cordilleira ou oróxeno

intracontinental por estar situado entre dous antigos

continentes. A formación destes oróxenos vai acompañada de

abundante sismicidade pero non existe actividade volcánica

O movemento da India cara ao norte provocou o peche do

océano que a separaba de Asia e uniu ambos continentes,

creando unha zona de sutura na que hoxe se levanta o Himala-

ia.

POR QUE SE MOVEN AS PLACAS?

As correntes de convección son as responsables do despraza-

mento das placas litosféricas; non obstante, existen varios

modelos para explicar o mecanismo da convección e ningún

deles obtivo o acordo dos investigadores.

Moitos pensan

que hai una

cela de con-

vección dende

a parte inferior

á superior do

,manto e vice-

versa.

Outros propo-

ñen que no

Manto hai dúas

celas de convec-

ción sen a penas

mesturarse. As

imaxes de tomo-

grafía sísm ica

apoiarían este

modelo.

Ambos modelos

contem plan a

posibilidade de

que material do

manto ascende-

se, formando unha pluma de manto que, ao chegar á superfi-

cie, daría lugar a un punto quente, unha zona volcánica de

dimensións relativamente pequenas.

O CASO DAS ILLAS HAWAI

A maior parte da actividade volcánica concéntrase nos bordos

de placa, pero tamén existen volcáns no interior das placas

litosféricas. O exemplo máis coñecido é o das illas Hawai,

situadas no interior da placa do Pacífico. A causa desta activi-

dade volcánica concentrada nunha pequena área do Pacífico

é que as illas Hawai se atopan sobre un punto quente, ocasio-

nado por unha pluma de manto subxacente.

Co paso do tempo, ao

desprazarse a placa,

as illas volcánicas

formadas sobre o

punto quente van

afastándose do punto

quente co cal perden

a actividade volcánica

e sobre a vertical do

punto quente vanse

formando novas illas

volcánicas. Fórmanse

así aliñacións de illas

de orixe volcánica

que desde Hawai se

estende cara ao noro-

este e logo continúa

en dirección norte,

formando a cadea de

montes submarinos

Emperador, integrada por antigos volcáns extintos.

O CICLO XEOLÓXICO E O CICLO DAS ROCHAS

O ciclo xeolóxico é unha idea proposta por James Hutton

segundo a cal todas as rochas, co paso do tempo, se poden

transforman unhas en outras. As transformacións serían pro-

ducidas polos chamados procesos xeolóxicos, que se clasifican

en externos e internos.

Os procesos externos suceden na superficie terrestre e son a

erosión do relevo, o transporte e a sedimentación dos materi-

ais resultantes.

Os procesos internos ocorren no interior do planeta e son o o

magmatismo o metamorfismo, etc.

Durante ambos procesos, as rochas, sometidas ás distintas

condicións de presión e temperatura, transfórmanse unhas en

outras ao longo de grandes intervalos de tempo.Convección en dúas capas se a penas mesturarse

Unidade 1 - Dinámica terrestre: A deriva...

Documents

Transcript of Unidade 1 - Dinámica terrestre: A deriva...