Txatxarramendiko Parke Botaniko - · PDF file8 9 Txatxarramendi uhartea inguru etnografiko...

22
3 2 Parque Botánico de Txatxarramendiko Parke Botaniko

Transcript of Txatxarramendiko Parke Botaniko - · PDF file8 9 Txatxarramendi uhartea inguru etnografiko...

Page 1: Txatxarramendiko Parke Botaniko - · PDF file8 9 Txatxarramendi uhartea inguru etnografiko pri-bilegiatuan dago. Badia hori kabotaje portu gisa erabili zuten erronatarrek k.o. II.

32

Parque Botánico deTxatxarramendiko

Parke Botaniko

Page 2: Txatxarramendiko Parke Botaniko - · PDF file8 9 Txatxarramendi uhartea inguru etnografiko pri-bilegiatuan dago. Badia hori kabotaje portu gisa erabili zuten erronatarrek k.o. II.

54

Sarrera - Introducción

Testuak / Textos:© Xarles Cepeda

Argazkiak / Fotografías:© Jon Maguregi

Argitalpena eta edizioa: / Publicación y edición:© Sukarrietako udala 2006

Dirulaguntza / Subvención:EUSKO JAURLARITZA. Ingurumen eta Lurralde Antolamendu SailaUrdaibai Biosfera Erreserbaren Patronatua %70

Bateratze eta prestatze lanak / coordinación y realización:AIXERREKU Natura eta ingurugiroa S.L.

Lege Gordailua / Deposito legal:BI-0000-06

Disenua, maketazioa eta inprimatzea / Diseño, maquetación e impresión:Graficas Amorebieta

Txatxarramendiko Parke Botanikoa Ur-daibaiko Biosfera Erreserbako artadi kantau-riarrek duten aberastasun botanikoaren adibideezin hobea da. Sukarrieta udalerrian dago, izenbereko uhartean. Uharteak daukan balio bota-nikoaz gain, ingurune paisajistiko eta kulturalzoragarrian dago, Gernika-Mundakako itsasa-darraren ahoan bertan, eta talaia itzela daUrdaibaiko Biosfera Erreserbako estuarioarenpaisaiaz gozatzeko.

Txatxarramendiko Parke Botanikoa Ur-daibaiko Biosfera Erreserbako artadi kantau-riarrek duten aberastasun botanikoaren adibi-de ezin hobea da. Sukarrieta udalerrian dago,izen bereko uhartean. Uharteak daukan baliobotanikoaz gain, ingurune paisajistiko etakultural zoragarrian dago, Gernika-Mundakako itsasadarraren ahoan bertan, etatalaia itzela da Urdaibaiko Biosfera Erreser-bako estuarioaren paisaiaz gozatzeko.

Page 3: Txatxarramendiko Parke Botaniko - · PDF file8 9 Txatxarramendi uhartea inguru etnografiko pri-bilegiatuan dago. Badia hori kabotaje portu gisa erabili zuten erronatarrek k.o. II.

76

Deskribapen orokorra - Descripción general

Txatxarramendi uharteko ingurune paisajistikoa

Txatxarramendi uhartea Urdaibaiko Itsasadarraren ahoandago. Kareharrizko multzo txiki hori, San Dindere izeneko uhar-tearekin batera, Urdaibaiko itsasadarrean dauden uhartetxobakarrak dira. Bi uhartetxo horiek Sukarrieta Udalerriarenbarruan daude. Txatxarramendi uharteak paisaje ederrak ditubere inguruan: Iparraldean Mundaka udalerriarekin eta Laidakohordartza eta dunekin egiten du topo, ekialdean Urdaibaikoitsasadarrarekin eta Atxerreko Artadi kantauriarrekin. Mende-baldean Sukarrieta hirigunearekin eta Katilotxu mendiarekin etaHegoaldean Urdaibaiko padurekin, Euskal Herriko kostaldekohezegunerik garrantzitsuenarekin.

La Isla de Txatxarramendi se encuentra situada en plenadesembocadura de la ría de Urdaibai. Este crestón calizo cons-tituye, junto al islote de San Dindere los dos únicos islotes en elinterior de la Ría de Urdaibai. Ambos islotes pertenecen almunicipio de Sukarrieta. La Isla de Txatxarramendi se encuentrarodeada de un entorno paisajístico y ecológico singular: al nortelimita con la Playa y dunas de Laida y el municipio de Mundaka,al este limita con la ría de Urdaibai y los encinares cantábricosde San Pedro de Atxerre. Al oeste con el casco urbano de Suka-rrieta y el monte Katillotxu y al Sur con las marismas de Urdaibai,la zona húmeda costera más importante de Euskal Herria.

Entorno paisajístico de la Isla de Txatxarramendi

Txatxarramendi Uhartearen bilakaera historikoa

Evolución histórica de la Isla de Txatxarramendi

Page 4: Txatxarramendiko Parke Botaniko - · PDF file8 9 Txatxarramendi uhartea inguru etnografiko pri-bilegiatuan dago. Badia hori kabotaje portu gisa erabili zuten erronatarrek k.o. II.

98

Txatxarramendi uhartea inguru etnografiko pri-bilegiatuan dago. Badia hori kabotaje portu gisa erabilizuten erronatarrek k.o. II. mendean . Orain dela gutxiarte “Txatxarramendi Hotel” famatua zegoen bertan(1896-1947), eskualdeko turismoaren aitzindaria etatrena iristearen errudun nagusia. “Paco Hostala” eraikizen eta hura izan da eskualdeko turismoaren ikurra oraindela gutxi arte (1919-1968). Itsaski-haztegia edo zetareoazituen eta orain gutxi berreskuratu zituen URDAIBAIKOGALTZAGORRIAK boluntario elkarteak. Kanala auzotikzetozen harea eta karearentzako kargalekua ere izan zen.Orain dela gutxi, berriz, Urdaibaiko Artadi kantauriarrekoparke botanikoa eta AZTIren, (Arrantza eta Elikagaiakikertzeko Institutuaren) egoitza jarri zituzten han.

La Isla de Txatxarramendi se encuentra en unentorno etnográfico privilegiado. La ensenada en laque se sitúa fue utilizada por los romanos como pequeñopuerto de cabotaje en el siglo II d.C. en la zona Sur dePortuondo. En épocas más actuales la Isla acogió alHotel Txatxarramendi (1896-1947), pionero del turismoen la comarca y principal responsable de que el trenllegase hasta el municipio. Frente a la isla se construyóel Hostal Paco, auténtico referente del turismo en lacomarca hasta épocas recientes(1919-1968) y su viverode marisco o cetáreo (1930), recientemente recuperadopor la Federación voluntarios/as de Urdaibai URDAI-BAIKO GALTZAGORRIAK. También dispuso de uncargadero de arena y cal que venía desde Kanala, y unimportante calero, hasta que en épocas recientes acogióal Instituto Pesquero alimentario AZTI y el Parquebotánico de los encinares cantábricos de Urdaibai.

Page 5: Txatxarramendiko Parke Botaniko - · PDF file8 9 Txatxarramendi uhartea inguru etnografiko pri-bilegiatuan dago. Badia hori kabotaje portu gisa erabili zuten erronatarrek k.o. II.

1110

Artadi kantauriarrak Urdaibaiko Biosfera Erreserbaren eremuanLos encinares cantábricos en el ámbito de la Reserva de la Biosfera de Urdaibai

La Reserva de la Biosfera de Urdaibai acoge1.350 ha. de encinares cantábricos, lo que constituye,con diferencia, el bosque natural más extenso de Urdai-bai. Dada su importancia ecológica se encuentra pro-tegido por la Ley 5/1989 de Ordenación y Protecciónde la Reserva de la Biosfera de Urdaibai. Recientementeha sido aprobado el “Plan de Acción territorial de enci-nares cantábricos de Urdaibai” lo que supone de hechoun desarrollo normativo específico de estas masasforestales, así como diferentes iniciativas para su con-servación y regeneración.

Urdaibaiko Biosfera Erreserbak artadi kantauria-rreko 1.350 ha. hartzen du bere gain, Urdaibaiko basonaturalik handiena diferentzia handiz. Bere garrantziekologikoa kontuan izanik, Urdaibai Biosfera ErreserbakoBabes eta Antolamendurako 5/1989 Legeak babestendu. Orain dela gutxi onartu da Urdaibaiko artadi kan-tauriarreko lurralde ekintzarako egitamua. Plangintzaberezi horrekin baso horiek araudi-garapen zehatzaizango dute eta, era berean, hainbat ekimen jarrri diraabian hura kontserbatzeko eta berreskuratzeko.

Baso mota hori Urdaibaiko 5 eremu ezberdinetan dago,Itsasadarraren bi aldeetan: Atxerrea, Erenozarre, Muruetako Atxa,Ogoño eta Atxapunta. Baso handi horietaz gain, basotxo txiki batzukaurki daitezke sakabanaturik lurraldean, kostaldean batez ere eta600 metrotik beherako barnealdeko harrizko hegaletan.

Este tipo de bosque se extiende en Urdaibai en 5 conjuntosa ambas márgenes del estuario de la ría de Gernika-Mundaka:Atxerrea, Ereñozarre, Muruetako Atxa, Ogoño y Atxapunte. Ade-más de estas extensas masas forestales aparecen pequeñas manchasde encinar dispersas en el territorio, especialmente en el litoralcostero y en crestones y laderas rocosas del interior de la comarcaque no superen los 600 mts. de altitud.

Page 6: Txatxarramendiko Parke Botaniko - · PDF file8 9 Txatxarramendi uhartea inguru etnografiko pri-bilegiatuan dago. Badia hori kabotaje portu gisa erabili zuten erronatarrek k.o. II.

1312

Txatxarramendiko artadia - El encinar de Txatxarramendi

El encinar de la Isla de Txatxarramendi constituye hoyen día una de las masas de encinar más longevas de Urdaibai,debido ante todo a los cuidados de los que disfrutó mientrasexistió el Hotel Txatxarramendi y, posteriormente, a los trabajosde mantenimiento que se realizan periódicamente, dado que setrata de una zona de uso público visitada por miles de personasdurante todo el año. Si bien a principios de siglo mostraba unaspecto arbustivo, con el paso de los años ha recuperado unporte arbóreo importante. En la actualidad destacan los portesde encinas y madroños de la isla, convirtiéndolos en ejemplaresúnicos en la comarca.

Artadi kantabriarreko ekologia - Ecología de los encinares cantábricos

Artadi kantabriarrak drainatze oneko eta lurhebainetako kare-harrizko lekuetan daude eta Urdaibaikosistema karstiko ia osoa okupatzen dute. Leku horietanbizi diren landareak ur eskasiari aurre egin behar diote(udan bereziki. Horretarako sustrai luzeak, hosto txikiaketa larru-itxurakoak dituzte hezetasuna ondo gordetzeko,estomak erregulatuz ura gal ez dezan. Artadiaren bar-nealdean aihen belarrak oso ugariak dira: endalaharra,apomahatsa, huntza, rubia peregrina, sastraka eta atxa-parra, besteak beste.

Los encinares cantábricos se sitúan sobre cres-tones calizos con suelos raquíticos y buen drenaje,ocupando la práctica totalidad del sistema kárstico deUrdaibai. Las especies vegetales que habitan estoslugares deben hacer frente a la escasez de agua (espe-cialmente en verano) por lo que desarrollan extensasraíces y hojas pequeñas y coriáceas capaces de retenerla humedad, evitando, mediante la regulación de susestomas la pérdida de agua. Destaca en los encinaresla profusión de enredaderas, entre las que destacan lazarzaparrilla, la nueza negra, la hiedra, la rubia pere-grina, la zarzamora, y la madreselva, entre otras.

Txatxarramendi uharteko artadia Ur-daibaiko artadi multzorik zaharrenetarikoada, Txatxarramendi hotela egon zenean ondozaindu baitzuten eta geroztik gaur eguneraarte aldizka mantentzeko lanak egin baitira.Izan ere, urtean milaka pertsonak bisitatzendute eta erabilpen publiko handia du. Men-dearen hasieran zuhaixka itxura izan arren,urteak pasa ondoren arteak eta gurbitzakzuhaitz tankera hartu dute eta eskualdekoale berezi bihurtu dira.

Page 7: Txatxarramendiko Parke Botaniko - · PDF file8 9 Txatxarramendi uhartea inguru etnografiko pri-bilegiatuan dago. Badia hori kabotaje portu gisa erabili zuten erronatarrek k.o. II.

1514

El Parque Botánico

Artadi kantabriarrak betidanik erabili ditu gizakiak,eta erabilpen horien guztien artean ikazkintza, abereentzakojanaria, eta karearen ekoizpena daude. Ikazkintza antzinakojarduera da eta XX. mendearen erdialdean desagertu zeneskualdetik. Artearen egurrak, eta gurbitzarenak batez ere,kalitaterik hobereneko eta balio energetiko handienekoikatz begetala ekoizten zuten. Horretarako txondorrakeraikitzen ziren mendietan “egurra egosteko” eta beroenergia guztia ikatzean uzteko pisu gutxian. Karobiakharrizko labe txikiak ziren non, basotik ekarritako adarraketa enborrak erre eta gero zatitutako kare harria berotzenzen hauts (kare) bihurtu arte. Kare horrek bi erabilpennagusi zeuzkan: bata landaketarako ongarria, nekazaritzalurraren ph azidoa orekatzeko; eta bestea baserriak margo-tzeko pintura. Zuhain kimatzea gurbitzarekin egiten zenbatik bat, adarrak bilduz hostoak baserrietako abereeiemateko jaki gisa.

Los encinares cantábricos han tenido diferentesusos tradicionales. De todos ellos destacan el carboneo,forraje para el ganado y la producción de cal. El carboneoha sido una práctica antigua que desapareció de la co-marca a mediados del siglo XX. La madera de encina yespecialmente de madroño producía el carbón vegetal demejor calidad y mayor valor energético. Para ello seconstruían carboneras donde se “cocía la madera”, de-jando en el carbón toda la energía calorífica de la maderacon un peso muy liviano. Los caleros eran pequeñoshornos de piedra donde, tras quemar en su interior ramasy troncos de madera extraída del bosque, se calentaba lapiedra caliza hasta convertirla en polvo (cal viva). Estacal tenía dos aplicaciones fundamentales: como abonopara los cultivos, equilibrando el ph ácido del suelo delabranza, y también como pintura para las fachadas delos caseríos. El ramoneo forrajero se realizaba sobre elmadroño en especial, recolectando ramas para posterior-mente dar las hojas como alimento para el ganado en loscaseríos.

Artadi kantabriarren aspaldiko erabilpenakUsos tradicionales de los encinares cantábricos

Parke botanikoa

Txatxarramendi Parke botanikoa bertako espezieakinterpretatzeko eta identifikatzeko eremu bihurtzekoegokitu zuen Bizkaiko Foru Aldundiko Ingurumen Sailak2000. urtean. Egokitzapen lanetan zuhaitz espezieakidentifikatzeko plakak ezarri ziren, bai eta interpretaziopanelak ere, kanpoaldeko paisaia eta uhartetxoak dituennatura eta fauna baloreak azaltzeko.

El Parque botánico de Txatxarramendi se acondicionócomo espacio para la interpretación e identificación delas especies presentes en él por parte del Dpto. de MedioAmbiente de la Diputación Foral de Bizkaia en el año2000. Los trabajos de acondicionamiento dotaron alespacio de placas identificativas de especies, así comopaneles de interpretación del paisaje exterior y los valoresnaturales y faunísticos que acoge la isla.

Page 8: Txatxarramendiko Parke Botaniko - · PDF file8 9 Txatxarramendi uhartea inguru etnografiko pri-bilegiatuan dago. Badia hori kabotaje portu gisa erabili zuten erronatarrek k.o. II.
Page 9: Txatxarramendiko Parke Botaniko - · PDF file8 9 Txatxarramendi uhartea inguru etnografiko pri-bilegiatuan dago. Badia hori kabotaje portu gisa erabili zuten erronatarrek k.o. II.
Page 10: Txatxarramendiko Parke Botaniko - · PDF file8 9 Txatxarramendi uhartea inguru etnografiko pri-bilegiatuan dago. Badia hori kabotaje portu gisa erabili zuten erronatarrek k.o. II.
Page 11: Txatxarramendiko Parke Botaniko - · PDF file8 9 Txatxarramendi uhartea inguru etnografiko pri-bilegiatuan dago. Badia hori kabotaje portu gisa erabili zuten erronatarrek k.o. II.
Page 12: Txatxarramendiko Parke Botaniko - · PDF file8 9 Txatxarramendi uhartea inguru etnografiko pri-bilegiatuan dago. Badia hori kabotaje portu gisa erabili zuten erronatarrek k.o. II.
Page 13: Txatxarramendiko Parke Botaniko - · PDF file8 9 Txatxarramendi uhartea inguru etnografiko pri-bilegiatuan dago. Badia hori kabotaje portu gisa erabili zuten erronatarrek k.o. II.
Page 14: Txatxarramendiko Parke Botaniko - · PDF file8 9 Txatxarramendi uhartea inguru etnografiko pri-bilegiatuan dago. Badia hori kabotaje portu gisa erabili zuten erronatarrek k.o. II.
Page 15: Txatxarramendiko Parke Botaniko - · PDF file8 9 Txatxarramendi uhartea inguru etnografiko pri-bilegiatuan dago. Badia hori kabotaje portu gisa erabili zuten erronatarrek k.o. II.
Page 16: Txatxarramendiko Parke Botaniko - · PDF file8 9 Txatxarramendi uhartea inguru etnografiko pri-bilegiatuan dago. Badia hori kabotaje portu gisa erabili zuten erronatarrek k.o. II.
Page 17: Txatxarramendiko Parke Botaniko - · PDF file8 9 Txatxarramendi uhartea inguru etnografiko pri-bilegiatuan dago. Badia hori kabotaje portu gisa erabili zuten erronatarrek k.o. II.
Page 18: Txatxarramendiko Parke Botaniko - · PDF file8 9 Txatxarramendi uhartea inguru etnografiko pri-bilegiatuan dago. Badia hori kabotaje portu gisa erabili zuten erronatarrek k.o. II.
Page 19: Txatxarramendiko Parke Botaniko - · PDF file8 9 Txatxarramendi uhartea inguru etnografiko pri-bilegiatuan dago. Badia hori kabotaje portu gisa erabili zuten erronatarrek k.o. II.
Page 20: Txatxarramendiko Parke Botaniko - · PDF file8 9 Txatxarramendi uhartea inguru etnografiko pri-bilegiatuan dago. Badia hori kabotaje portu gisa erabili zuten erronatarrek k.o. II.
Page 21: Txatxarramendiko Parke Botaniko - · PDF file8 9 Txatxarramendi uhartea inguru etnografiko pri-bilegiatuan dago. Badia hori kabotaje portu gisa erabili zuten erronatarrek k.o. II.
Page 22: Txatxarramendiko Parke Botaniko - · PDF file8 9 Txatxarramendi uhartea inguru etnografiko pri-bilegiatuan dago. Badia hori kabotaje portu gisa erabili zuten erronatarrek k.o. II.