TORTURA - Argia · MAIATZA, URTE GUZTIAREN ARDATZA ENRIKE DIEZ DE ULTZURRUN SAGALÁ / 22 GORA PRO...

Osakidetza greban

Donostia 2016 auzitan

Uraren tokiko kudeaketa Indian

TORTURANola frogatu

inpunitatez estalitakoa

Torturatuen omenezko monumentua Zizurkilen.

Joxe Arregiren espedientea aurkitu dute ikerlariek.

2 0 1 5 e k o m a i a t z a r e n 3 a | L X X V I I I . u r t e a | 2 . 4 5 9 z e n b a k i a | 3 , 9 0 e u r o

.eus

Zure baratzea sortzeko, moldatzeko eta eusteko behar duzun liburua ARGIAren eskutik

Eskaerak: 943 371 545

www.argia.eus/[email protected]

23 € 19,50 €harpideentzat

184 orrialde (21,5x25 cm)

Liburuaren aurrerapena ikusgai www.argia.eus-en

2015EKO MAIATZAREN 3A 3�

NON ZER

Jabetza: Komunikazio Biziagoa, S.A.L. Lehendakaria:Bego Zuza. Zuzendaria: Estitxu Eizagirre. Asteko Gaia-Pertsonaia: Mikel Garcia. Iritziak: Mikel Asurmendi. Kultura:Gorka Bereziartua, Garbine Ubeda. Aisia: Unai Brea.Termometroa: Urko Apaolaza, Xabier Letona, Pello Zubiria.Euskara: Onintza Irureta. Interneteko erredakzio-burua:Lander Arbelaitz. www.argia.eus: Jon Torner. Multimedia: AxierLopez. Argazkilaria: Dani Blanco. Produkzioa: ANTZA, S.A.L.Harpidetzak: Iraitz Agirre. Salmentak: Karlos Olasolo.Idazkaritza teknikoa: Aloña Soraluze. Publizitatea: Idoia Arregi,Maite Arrieta, Ixabel Bereziartua, Berdaitz Goia, Olatz Korta,Bego Zuza. Administrazioa: Marijo Aiertza, Mari KarmenLoiarte. Harrera: Jone Arzallus. Web garapena: Asier Iturralde. HELBIDEAK: Gipuzkoa: Industrialdea, 15. 20160 Lasarte-Oria. Tel: 943 371545. Faxa: 943 361048. Lapurdi, NafarroaBeherea eta Zuberoa: Xalbardin baita. 64122 Urruña. Tel: 559 473163. Bizkaia: Eleizalde 1, 2-D. 48600 Sopela. Tel: 94 6765580 Nafarroa: GaztelukoPlaza 44, 3. eskuina. 31001 Iruñea. Tel: 948 222285. POSTA ELEKTRONIKOA. Komertziala:[email protected]. Harpidetzak: [email protected]: [email protected]. Interneten: www.argia.eus.Lege.gordailua: SS 837-2012. ISSN: 0213-909X.Batzorde.parekidea: 72562 E. Inprimategia: Antza S.A.L.Informatika: iametza interaktiboa, S.L. Urtebetekoharpidetza: Euskal Herria eta Espainia: asterokoa, 145 euro;hilean bi ale, 77 euro; hilean behinekoa, 41 euro. Besteatzerriak: 182 euro. Airez: 285 euro. Komunikazio BiziagoaS.A.L. Ametzagaiña Taldeko partaidea da.

Osakidetza greban

Donostia 2016 auzitan

Uraren tokiko kudeaketa Indian

TORTURANola frogatu

inpunitatez estalitakoa

Torturatuen omenezko monumentua Zizurkilen.

Joxe Arregiren espedientea aurkitu dute ikerlariek.

2 0 1 5 e k o m a i a t z a r e n 3 a | L X X V I I I . u r t e a | 2 . 4 5 9 z e n b a k i a | 3 , 9 0 e u r o

.eus Azaleko argazkia:

ANDONI CANELLADA /ARGAZKI PRESSAzala: ANTZAKOMUNIKAZIO GRAFIKOA

ASTEKO GAIAESKOLA ORDUTEGIA Askorentzat sistema berria ez da ona,

aurrekoa ere ez. MIKEL ASURMENDI / 4

PERTSONAIAJOSE MORENO: «Frankismoaren biktimak ere aitortzean

izango da bakea Euskadin». MIEL A. ELUSTONDO / 10

GAIAKHILDAKOAK MEDITERRANEOAN Sorospenaren gainetik

migrazioa oztopatzea hobesten denean. MIKEL GARCIA IDIAKEZ / 15

HARRERA FAMILIAK Aurrera egiteko ibilgailu. IRATI SARASUA ARABAOLAZA / 16

IRITZIAREN LEIHOALURREAN EZIN BIZI ETA ITSASOAN HIL BEHAR

GARBIÑE BIURRUN MANCISIDOR / 20EUSKALDUNAK ETA ETORKIN ESPAINIARRAK

PAKO SUDUPE / 21MAIATZA, URTE GUZTIAREN ARDATZA

ENRIKE DIEZ DE ULTZURRUN SAGALÁ / 22GORA PRO NOBIS ASISKO URMENETA / 19TXANDAN SAM. JOANES ETXEBARRIA / 22

ERDIKO KAIERAINSTAGRAM VS. OHIKO ARGAZKILARITZA Eztabaida honek

ez dauka filtrorik. LANDER ARRETXEA BEREZIARTUA / 23DONOSTIA 2016 AUZITAN Kulturak edozer justifikatzen

ote du? GORKA BEREZIARTUA MITXELENA / 26 LITERATURA ARITZ GALARRAGA / 28MUSIKA IKER BARANDIARAN / 29DENBORA-PASAK ANA ZAMBRANO / 30ZINEMA GAIZKA IZAGIRRE / 31IHESI AIARALDEA (ARABA) Ur eta harrizko isiltasun hau.

MIKEL AYLLON / 32ZIENTZIA JOXERRA AIZPURUA SARASOLA / 36LANDAREAK JAKOBA ERREKONDO / 37DENBORAREN MAKINA NAGORE IRAZUSTABARRENA / 38

TERMOMETROALAURA PEGO OTERO: «Torturaren erabilera inpunitateari

lotuta dago». ANDER LEON / 39EUSKARA HEZKUNTZAN Hizkuntza ereduak mantendu ala

gainditu. MIKEL GARCIA IDIAKEZ / 42OSAKIDETZAKO GREBA Osasungintza publikoa babesteko

3.000 lanpostu eskatzen dituzte. UNAI BREA/ 44EUSKARA ALBISTEAK ONINTZA IRURETA AZKUNE / 47EKONOMIAREN TALAIAN JUAN MARI ARREGI / 47NET HURBIL Euri urak bilduz ibai agortuak berpiztu dituen

gizona. PELLO ZUBIRIA KAMINO / 48MALTZAGATIK XABIER LETONA / 50

2015eko maiatzaren 3a, 2.459. zenbakia

ARGIAko edukiak kopiatu,moldatu, zabaldu etaargitara ditzakezu, gureegiletza aitortu eta baldintzaberetan eginez gero.

�4 2015EKO MAIATZAREN 3A

ASTEKO GAIA

ESKOLA ORDUTEGIA

Frantziako Lehen Mailako eta Haur Eskolako erritmoen erreforma hartu dugu aztergai.Hendaiako Gure Ikastolara eta Lizardi eskola publikora hurbildu gara erreformaren eragina

ebaluatzeko, maiatzaren 10ean ospatuko den Herri Urratsen 32. edizioaren bezperan.

ESKOLA SISTEMAREN ezaugarrietako bat den-boraren banaketa da. Frantziako Estatuan ira-kaskuntzak oporren, aisialdien eta eskola-orduen berezko antolaketa dauka. Udaldiko bihilabeteko –zortzi asteko– oporrez gain, zazpiastetan behin, bi asteko oporraldiak dituzteHaur Eskolako eta Lehen Mailako ikasleek:Omia Saindu, Eguberri, Neguko eta Udaberri-ko oporrak. Asteko eta eguneko ordutegiarenbanaketa oso aldakorra izan da azken hamar-kadatan. 2008tik 2014ra bitartean, lau egunekoastea izan zen indarrean, azteazkenean ezzegoen klaserik. Erreformarenondoren, egungo orduen bana-keta hau da: goizetan, 9etatik12ak arte; arratsaldean 13:45etik15:45era. Asteazkenetan ereeskola dago, goizean, hiru ordu-koa. Eskola publikoa edo priba-tu den arabera, ordutegiarenhasiera-amaiera aldatzen da,baita eskualdeen arabera ere.Seaskara jo dugu, eta Hendaia-ko Gure Ikastola hartu dugulagin gisara erreformaren ezau-garriak ezagutzeko.

Hezkunde Nazionalaren kezkaFrantziako Hezkunde Nazionala kezkatutadago ikasleen emaitzak txarrak direlako.Orain, erreformarekin, goizetan ordu gehiagodituzte eta arratsaldeak laburragoak dira. Arra-tsaldeko orduen murrizteak eskolaz kanpokojardueren denbora luzatzea ekarri du. Horrekeztabaida piztu du, gurasoen eta langileenaldetik bereziki. Erreformari buruzko ikuspegidesberdinak daude, irakasleek berea dute, etadenek ez dute ere aldaketa berdin baloratzen.Miren Arriaga Hendaiako Gure Ikastolakozuzendariordea da: “Erreforma honen puntu

ahulena, gutxien landu dena, eskolaz kanpokojardueretarako ahalbide egokiak jartzea da,ekonomikoari nahiz pertsonari dagozkienak”.Esate baterako, bere iritziz, Herriko Etxeak ezdio laguntza berezirik ematen ikastolari. UdaLeku elkartearekin zegoen NAP kontratua(Nouveaux Activités Periescolaire) ikastolarenesku dago orain. Eskolaz Kanpoko Jarduerak(TAP delakoa) NAP bihurtu da.

Hala ere, irakasle honentzat aldaketa onera-ko izan da: “Nik handiekin lan egiten dut etaoraingo ordutegia emankorragoa da. Adibi-

dez, hizkuntza, matematika etaingurumena gaiak goizetanematen ditut. Lehen, hiru orduhorietatik bat arratsaldean zen.Niretzat galdua”. Lehen Maila-ko haurrek hobeto ikasten duteeta arratsaldea arinago joatenzaie, honen kasuan. Bestelakoiritziak badaude, noski. Gurasobatzuen ustez haurrak nekatua-goak daude: “Zenbait irakaslekere hori diote, baina hori ezindiogu soilik erreformari egotzi”.

Alegia, ikasleen aldartea etaemaitzak ebaluatzerakoan, ikas-

kuntzako orduez eta eskolaz kanpoko jardue-rez beste, haurren etxeko ordutegiaren eragi-na ere kontuan hartu behar da. Edonola ere,gurasoek ordutegi berria onartu dute. Baka-rren batek ez du onartu asteazken goizetanhaurrak eskolara ekartzea.

Mauded Mariezkurrena irakaskuntzan ari dalaguntzaile lanetan. Gurasoen eta langileenkoordinatzailea da: “Ikastolako langileek hasie-ran erreforma nahiko nahasia ikusi genuen.Uneon ere, ez dugu haurren onerako denikuste, alderantziz, haurrak oso nekatuta ikustenditugu. Haurren erritmoaren onerako sortuta-

Askorentzat sistema berriaez da ona, aurrekoa ere ez

| MIKEL ASURMENDI |

Argazkiak: Dani Blanco

“Nik handiekin lan egiten dut etaoraingo ordutegia emankorragoada. Hizkuntza, matematika etaingurumen gaiak goizetanematen ditut. Lehen, hiru orduhorietatik bat arratsaldean zen,niretzat galdua”

Miren Arriaga,Gure Ikastolako zuzendariordea

Hendaiako Gure Ikastolako haurrak jolas-garaian.


ESKOLA ORDUTEGIA

ko erreforma bezala aurkeztu zuten, eta ez dabatere hori, gezurra da edo gezurretan aritudira”. Irakasleek beren ordutegia bete ondoren,printzipioz, haurrek aktibitate berezi batzukbete behar dituzte. Hots, ikastorduetan egitendirenez bestelakoak: “Irakaskuntza orduak etaaktibitate orduak berdinak dira –bi ordu dituz-te, eguerdian eta arratsaldean–, ez dago ezmozketarik ez aldaketarik haurrentzat”. Astele-henetan izan ezik, erreformak langile laguntzai-leentzat ordu bat gehiago ekarri du. Haurreklaguntza pertsonalizatua dute egun horretan,irakasle espezializatuen esku. Langileen ordez-kari honen arabera, aldaketaren eragina ez dahorren nabarmena haur helduengan, txikien-gan bai, agian. Bere ustez, aktibitate motakaldatu beharko lirateke, beste langile-laguntzai-le batzuk ekarraraziz, musika, dantza, antzer-kia, zirkoa edo kirolak bertan egiteko, eskolanegiten ez dituzten aktibitateak, hori litzatekebenetako mozketa eta jarraipena: “Beste aktibi-tateak landu behar dira, bestela gelan ez dagoaldaketarik. Lehen, 15:45etik 16:30era zen kan-poko jolas-garaia. Denbora hori ez zegoenaktibitateen barruan. Orain aktibitateak dituz-te, baina horiek ez dira aisialdiak. Haurrek ezdute atsedenik, atentzioa eskatzen zaie, bainaordu horretarako ez dute adimena bizirik,eguna luzeagoa eta astunagoa egiten zaie”.

Agurtzane Lana gurasoa da: “Nire haurraktxikiak dira. Haur Eskolan eta Lehen Mailakolehen urtean daude. Udaldi ona pasa ondo-ren, urriko Omia Saindu oporraldian osonekatuta iristen ziren etxera. Bitxia zen, goi-

zean ezin jaikiz eta leher eginda gauetan,oraingo erritmora ezin egokituz”. Hala ere,guraso honek ez du eguneroko ordutegiareneraginez aldaketa nabarmenik sentitu berehaurrengan. Askorentzat ordutegia berdinada. Eguerdian, haurrak –ordu bat eta laurde-nez– laguntzaileen esku daude. Arratsaldetan,printzipioz, ordubete lehenago ateratzendira, baina hautazko jarduera batzuk jarri dirahalabeharrez. Gurasoen ordutegia dela eta,horiek derrigorrezkoak dira guraso eta hauraskorentzat. Aldaketa nabarmena asteazke-nean klasea izatea da.

Lehenengo sistema hobea ote zen?: “Solu-zio magikorik ez dago, hobetzeko modu baka-rra bitartekoak jartzea da. Kronobiologistekdiotenez, erreforma bikaina litzateke, baldineta ordutegia errespetatuko balitz. Baina, gura-soen lana eta familiaren beharra uztartzekoarazoak daude, haurrek ordu gehiegi pasatzendute haurtzaindegian. Orain, asteazkenean ezdatoz aisialdira, eskolara datoz, haurrei egune-ro kontzentratuak egotea eskatzen zaie”. Hez-kunde Nazionalak kontrakoa bilatu arren,haurrei lan gehiago egitea eskatzen zaie, alegia:“Lehen urtea da, adabakiak jarri dira gurasoakez erotzeko. Baina, erreforma egiazki aplikatu-ko bagenu, haur batzuek etxera joan beharkolukete lehenago, euren erritmoak errespetatu-ko baditugu. Aldiz, egokitu egiten da, erdi-moldatu, gurasoen martxa sobera oztopatugabe. Estatuak erreforma ezartzeko diruaeman du bi urtetarako. Esperimentazio faseangaude, kili-kolo. Eta gero zer?”. Laburreanerranik: funtsean, iazko astearen parekoaomen da oraingoa. Asteazkenekoa aldatu da,baina eskola eguna da, ez aisialdia.

Lizardiko guraso bati galdezkaHendaiako Lizardi ikastetxe publikora ere hur-bildu gara. Irakasle batekin hartua genuenhitzordua, bai berarekin, bai langile-laguntzaileeta bai guraso batekin mintzatzeko. Alta, azkenunean, eskolako zuzendariak lehen biei gurekin

“Haurrek ez dute atsedenik, atentzioaeskatzen zaie, baina arratsaldeko orduhorretarako ez dute adimena bizirik, eguna luzeagoa eta astunagoa egiten zaie”

Mauded Mariezkurrena,Gure Ikastolako irakaskuntza-laguntzailea


ESKOLA ORDUTEGIA

hitz egiteko baimena ukatu die. Baimena ukatuedo ez biltzeko gomendatu. Irakaslearen hitze-tan, Hezkunde Nazionalak hedabideekin hitzegitea debekatzen die erakundearen edozeingairi buruz. Hala ere, eskola horretako guraso-en ordezkari Fabienne Paboisekin hitz egindugu: “Erreforma niretzat egokia da. Erritmoahobea da, ordutegi bera eta jarraitua ezarri due-lako goizero, haurren ikas-metodoa ez delakoeteten”. Bi alaba ditu, 7 urtekoak, Lehen Mai-lan biak. Berak nahiago du haurrek bost egune-tan dinamika berean aritzea: “Asteazkenetan

eskolara datozenetik familian ez dugu asteba-rruko bizimoduan aldaketarik. Iaz alabakDonostiara eraman behar izaten genituen aita-txi-amatxirengana”. Ados dago aktibitateak(musika, kirola, dantza...) eskolan integratzea-rekin, haur batzuek ez baitute eskolaz kanpoaktibitaterik egiten: “Aurten eskolan kirolaedota zirkoa egin ahal izan dituzte, eta dohai-nik. Nire alabetako batek antzerkia egin nahidu, baina bere adinerako ez dugu aurkitu esko-laz kanpo jarduera hori, hemen aldiz bai, etaeuskaraz”. Gurasoen ordezkari honen ustetan,

LEHEN MAILAKO ESKOLAKO ERRIT-MOEN ERREFORMA 2013ko otsaila-ren 26an onartutako lege dekretubati dagokio. 2014-2015 ikastur-tean jarri da indarrean. Erreformakirakaskuntzaren erdiespena daukahelburu. Hezkuntza NazionalekoMinisterioaren esanetan –2008tiklau egunetako eskola sistema zego-en indarrean–, Frantzia OCDEko(Ekonomia Lankidetza eta Garape-nerako Antolakundea) 34 herrial-deetako ahulena da. Estatuan 144eskola-egun ematen dira, Europa-ko beste herrialdetako batez beste-ko 187 egunen aldean. Haurrenerritmoetan adituek diotenez, den-bora murritz hori ez da egokia ikas-teko. Erreformarekin asteazkengoizetan eskola eguna ezarri da.Asteko egunen ordutegia egokitunahi dute eskolaz kanpoko jardue-rekin, kirola, musika edota dantzaaktibitateekin. Dekretuak dioenez,orduen banaketa egokiagoa daorain.

Erreformaren lerro nagusiak Estatuan ezarritako esparrua ongifinkatzeak eskualdeetako nahiakbetetzea erraztuko du. ErreformaLehen Mailako eta Haur Eskoleidagokie, ordutegia hauxe delarik:lau eguneko bost ordu eta erdikoa,eta hiru orduko egun bat.

Erreformaren finantziazioaEskolaz kanpoko jarduerak anto-latzeko eta laguntzeko diru-funtsasortu da. Ikasle bakoitzeko 50euro ezarri du Frantziako Gober-nuak. Hiri eta landetako ikasleek

40 euro gehiago dute beren beha-rretarako, garraiorako adibidez.

Lurralde hezkuntza proiektua Ministerioak PEDTaren (Lurraldehezkuntza proiektua) bitartez, erre-forma eskualdeen berezitasuneraegokitu nahi du. Testuaren arabera,hezkuntzan parte hartzen duteneragile guztiek koherentzian jardunbehar dute. PEDTk lagundu behardu eragileen arteko engaiamen-duan. Proiektua Kirol eta GazteenMinisterioarekin elkarlanean susta-tu nahi dute. Herriko Etxeak erre-forman parte hartzen du.

Ikasle guztien arrakasta 2008tik erabili den lau asteko ikas-turtearen ondorioz, frantziar ikas-leek eskola erritmo desegokiakpairatu dituzte, euren erritmo bio-logikoen aurkakoak. OCDEkoikasleek 821 ordu egiten dute urte-ko. Erreformaren bidez, Frantzia-ko ikasleek 864 ordu eginen dituz-

te eskolan, baina hobeto banatuta.Europako beste estatuetako bosteguneko egutegiarekin bat eginendute.

Aurkako erreakzioakEskolako denboraren antolaketaberriak ez zuen ez irakasle ez gura-so guztien oniritzia jaso lehen une-tik. Hezkuntza Nazionalekoministro Vincent Peillonek Erre-forma test gisara esperimentatuzuen 2013an Lomme herrian.Emaitza argirik ez dago, eta eragilebakoitzak bere balorazioa egitendu. Irakaskuntzako zenbait sekto-rek –hainbat hautetsi barne– ikas-turte honen hasieran, irailaren 3an,asteazkenean, Klase hutsen ekime-naren bidez Boikot nazionala egiteradeitu zuten. Abuztuaren 14an etairailaren 6an, berriz, Peillon-Hamon (Benoît Hamon da Peillo-nen aurretiko ministroa) deitulege-dekretuaren aurka milakaherritar manifestatu ziren Parisen.

Erreformaren izaera eta honen aurkako erreakzioak


eskolako irakasleak ez daude kontent, asteazke-nean etorri behar dutelako. Langile-laguntzai-leak berriz, NAP delakoarekin kontent diralangile kopurua emendatu delako, Estatuakdiru asko sartu duelako erreforma abiarazteko.

Erreformaren eragin ekonomikoaEskolaz kanpoko orduak gehiago badira ere,erreformak ez du Hendaiako ikastolara hobe-tze ekonomikorik ekarri. Gauza asko zintzilikdaude. Herriko Etxea eta Herri Elkargoare-kin arazoren bat dago betiere, dena ez dagoongi lotua. Estatuak finantzatzeko konpro-misoa hartu du bi urtez, baina ondoren, ikas-tetxe bakoitzak berea ordaindu beharko du.

Xabier Manterola aisialdiak euskaraz anto-latzen dituen Uda Leku elkartearen arduradu-na da: “Erreforma ideia ona da baldin etahaurren eskola-orduak eta aisialdiak ongiuztartzen badira. Haurrek bi erritmo bizidituzte, eskola eta aisialdi jardueratakoak”.Alabaina, eskolako jarduera ondorengo jar-duerekin eta elkarbizitzarekin uztatu behardirela dio: “Erreformaren akatsa, aldaketaazken unean antolatzea izan da, presaka. Ira-kasleen eta eskolaz kanpoko animatzaileenarteko lotura gaizki egin da. Uztailean erabakiziren iraileko jardueren antolamenduak”.

Erreformak eskolaz kanpoko aktibitateakemendatzea ekarri du, eta ondorioz, UdaLekuko langile kopurua ere, adierazi digu:“Faltsua da. Gu asteazkenean ari ginen etaerreformarekin lanaren erdia baino gehiagotipitu zaigu. Hiru langile permanenteen pos-tuak galdu ditugu. Asteazkeneko kanpokoorduak eta oporrak dira animatzaileen lanorduak. Gure lan denbora ez da emendatu,animatzaileen kopurua baizik”.

Kanpoko jarduerak (musika, dantza, kiro-la...) eskoletara ekartzeko ideia aipatu diogu,ardura hori Uda Lekuk hartzearen aukeraz:“Gure proiektu pedagogikoa ideia horrenkontrakoa da arrunt. Gu ez gara irakasleak,animatzaileak baizik. Gai horiek emangobagenitu eskolaz kanpo ematen den bezala,haiek bezala bihurtuko ginateke. Gureproiektuaren xedea, tailerrak, esku-lanak,gelako eta kanpo jokoak eskaintzea da, hau-rrak ongi pasatzea. Gurasoek erabaki behardute haurra nora eraman. Musika, dantzaedota kirolera eramatea haiek erabakitzendute, ez eskolak”. Manterolaren ustez, siste-ma edozein dela ere, beti daude kontraesa-nak: “Hasteko, haurrek deus ez egiteko esku-bidea dute, ez zaie ikastera behartu behar.Gai gero eta gehiago eman nahi zaie, alta,aisialdia behar dute. Betiko arazoa da”.

Irakaskuntza sistema aldatu nahi dute Fran-tzian, Europa aldatzen ari delako. Erregioenberezitasun geografikoak kontuan harturik,udaldiko oporrak are laburragoak izatea nahiomen dute. Ipar Euskal Herriaren kasuan,Hegoaldea kontuan hartu behar da, naski.

Hendaiako egutegia berezia da oso. Txin-gudi badiako berezitasunei egokituz joanbehar luke tokiko irakaskuntzak. Azkenhamarkadan aldaketa sumatu da haatik: “GukAste Sainduan nabaritu dugu hori. 180 ikas-leetatik 20 baino ez ziren falta aisialdian”,esan digu Uda Lekuko arduradunak.

Irakaskuntzan diharduten pertsona hauekinhitz egin ondoren, aspektu hauek ere azpima-rratu nahi ditugu: haur bakoitzak bere erritmoadauka eta sistema bakarra ez da ona guztientzat.Eskola eta eredu anitz daude. Ikerketak etaerreformak egitea ongi dago, praktikan jartzeabesterik da. Erritmoen aldaketa batzuentzatongi etorri da, baina ez ehunetik ehunean. Ezoraingoan ez lehenagoko sisteman ere erritmo-ak ez ziren guztiz egokiak. Askorentzat sistemahau ez da ona, eta aurrekoa ere ez. Sistema berada denentzat, baina eskualde batetik besteraeskolaren beharrak aldatzen dira. Eskolarenarrakasta faktore askoren menpe dago. Ekono-miak –kasuon turismoak– agintzen du. Opo-rrak horren arabera antolatuta daude. HaurrekGobernuaren politikara eta jendartearen beha-rretara moldatu behar dute funtsean. n

Askorentzat sistemahau ez da ona, etaaurrekoa ere ez.Ekonomiak –kasuanturismoak– agintzendu. Oporrak horrenarabera ereantolatuta daude.Eskolaren arrakastafaktore askorenmenpe dago.HaurrekGobernuarenpolitikara etajendartearenbeharretara moldatubehar dute funtsean.

Parte zara Servini epaileak Argentinan frankis-moaren krimenak ikertzeko zabaldu zuen kerei-lan. Zer diozu bertan?Eta zer esango dut, bada! Ikusi nuena, eginzidatena, sufritu nuena! Kereilan esaten denez,Francoren altxamenduaren errepresaliatuanaiz, eta, finean, horrexen testimonioa ematendut. Besterik ez. Kolpe militarraren bezpera-koak kontatuz hasten naiz. Ondo gogoan dutegun hura. 17 urte nituen eta Erandioko jaie-tan ginen lagunok, Astrabuduan, berbenan.Erromerian ginen, baina festak ez zuen luzeiraun, Errepublikaren Erasoko Guardia azalduzelako. Bat-batean azaldu ziren, eta dantzaldiabertan behera uzteko agindu zuten. Francorenmatxinadaren bezpera zen: Afrikan militarrakaltxatu egin zirela esan ziguten. Handik bi egu-nera gerra hasi zen Euskal Herrian. Bada,ikustekoa izan zen, bi egunean herri osoamobilizatu zen; faxisten erasoaren kontra,esan nahi dut. Gure herrian, izena ematekobulegoa ireki zuten Deustuko San Pedro pla-zan. Izena eman nuen, eta Sondikako airepor-tuko lanetara bidali ninduten. Baina 17 urtenik, eta hura lan aspergarria zitzaidan. Bestal-de, ordurako ni solidarioetakoa [ELA-STV]nintzen, eta sindikatura jo nuen beste lagunbatekin batera. Horrela, trintxerak egiterabidali gintuzten, San Andres gudarostean.

Non ibili zineten?San Andres gudarostea Zallan eratu zen, etaBalmasedan egin genuen instrukzioa. Huraegin eta Zeanurira bidali gintuzten eta hantrintxerak egin eta trintxerak egin ibili ginen,hilabete batzuetan. Baina nazionalek Bilbo

hartzera jo zutenean, trintxera haiek utzi etaatzera egin behar izan genuen. Lemoara joate-ko agindu ziguten, baina ez zegoen modurik,frankisten esku zegoelako ordurako. Hortaz,Gorbeia aldetik jo eta Orozkon babestu ginen.Handik, atzeraka, Santanderraino joan ginen.Santoñako komentu batean hartu gintuzteneta han fusilari izendatu gintuzten. Horrela,1937ko abuztuan, Euskal Herrian izan zenazken borroketako batean hartu genuen parte,Balmaseda inguruko Kolitza mendian. Egiaesan, borroka hartan besterik ez nuen partehartu nik, eta galdu egin genuen gainera...Esate baterako, horixe kontatzen dut Serviniepaileari idatzitako dokumentuan.


Jose Moreno Torres (Zorrozaurre, Bilbo, 1918).Deustuarra dela dio, tomateroa. Errioxarra zuen aita,Kantabriakoa ama. Abertzalea, lagun koadrila osoa bezala,EAJn gazterik afiliatua. Francoren altxamendua eta gero,Errepublikaren alde saiatu zen, orduko Solidaridad deTrabajadores Vascos STVn boluntario izena emanda.Marinel izan zen 14 urte zituenetik eta munduan han etahemen ibili zen, 1936 arte. Orduan, gerra, eta infernua,berak esan ohi duenez. Astilleros Españoles lantegianjardun zuen lanean, eta bertan egin zuen emaztea. Duelahogei urte alargundu zen. ELA (A)-ko afiliatu izan zen, etasindikatuko erretiratuei laguntzea ere izan du ardura. Biliburutan jaso dute Jose Morenoren historia: AitorAzurkiren Maizales bajo la lluvia (Alberdania, 2011) etaFernando Pedro Perezen Jose Moreno Torres, el últimogudari del San Andrés (2014) liburuek, hain zuzen.

NORTASUN AGIRIA

PERTSONAIA

JOSE MORENO

«Frankismoaren biktimakere aitortzean izango da

bakea Euskadin»Urte asko dira Espainiako Gerra Zibil hartatik eta, era berean, urte asko dira Jose Moreno

Torres jaio zenetik. Infernu hura bizitzea gertatu zitzaion gudariari, eta gaur egun gero baino gero gutxiago dira hura kontatzeko Joseren sasoia dutenak.

| MIEL A. ELUSTONDO |

Argazkiak: Zaldi Ero


JOSE MORENO

Hortik hasten zara kontatzen, baina hor ez zenamaitu zure kalbarioa…Amaitu? Orduantxe hasi zen! Honezkerobadakizu Santoñakoa. Hara joateko aginduaeman ziguten, eta obeditu egin genuen.Mussoliniren tropen esku izan ginen, preso.Espainol batzuk ere baziren han, agintaribatzuk, alkandora urdinak soinean, uztarriaeta geziak bertan josita: Jainkoaren etxerajoango ginela esaten ziguten. Italiarren esku,hainbestean ginen! Haiekin ez zen torturarikez fusilamendurik izan. Preso ginen, bainaeskubideak ere bagenituen. Armak emangenizkien eta itsasontzi ingelesetan aterakoginela handik esan ziguten. Dena gezurra!Italiarrek engainatu egin gintuzten, traizio-natu egin gintuzten, eta frankisten eskugeratu ginen. Eta orduan, akabo, infernuahasi zen! Handik atzera pertsona izateariutzi eta piztia bihurtu gintuzten. Abereakeramateko trenean sartu eta kontzentrazio-esparrura eraman ninduten, beste askorekinbatera. San Juan de Mozarrifar zen herria,Zaragozan. Zazpi egun egin genituen trene-ko bagoian: ogi bat eta lata bat sardina izangenuen lau presorentzat. Horixe gure jate-koa zazpi egun haietan. San Juan de Moza-rrifarren izan nintzen preso, baina oraingodispertsioaren moduan ibili gintuzten gu

ere: Santanderren izan nintzen; eta San Gre-gorion, Huescan; eta Larrinagan eta Eskola-pioetan Bilbon… Piztiak bagina bezala har-tzen gintuzten. Plater bat bakarra genuen,bertatik jaten genuen, eta bertan egin beharizaten genuen kaka! Gauza asko ez dira kon-tatzekoak. Gogoan dauzkat, ez ditut ahaztu,baina ez dira kontatzekoak. Oroitzapen txarasko. Ni, hala ere, bizirik irten nintzen, bainabertan hil ziren asko eta asko. Tartean, nirekoinatua, Juan Lopez Balza. Deustuko Erri-beran jaioa zen, sozialista, UGTkoa, etaEuskadiko infanteriakoa. Puerto SantaMarían hil zen 1940an, medikurik izan ezzuelako. Oraindik orain jakin dugu koina-tuari gertatua, Aranzadiko Pako Etxeberria-ren bitartez. Juanen heriotza eragin zutenekez dute zigorrik jaso egundaino! Eta zernahi duzu esatea.

Lan behartuetan jardun zenuen, fortzatuetan.25. Langile Batailoian, Zaragozako Jaulinherriko kontzentrazio esparruan eduki gin-tuzten. Langile Batailoia! Izan, kontzentra-zio esparruak ziren haiek, benetan. Errepi-deak egiten jarri gintuzten, eta hobe zenuenlana gogotik egin. Behin, gorabehera batizan zen, eta gainezka egin nuen: “La madreque los parió, todos se han vuelto fascistas”. Barru-

Tiroka“Behin baino eznintzen tiroka ibiligerran,Balmasedan,baina ez zaitahaztu, eztaahaztuko ere!Tiroka ari ginen,baina nora ariginen ez bagenekibezala zen hura.Tiroa tiro, honaeta hara, itsu-itsuan. Tentsioaere halakoxea dagerran tiroka arizarenean. Zertanari zaren ere ezdakizu! Baten batere hilko nuen,baina, frankistekez bezala, inor ezburuan atzetiktiroa jota!”.


JOSE MORENO

barrutik atera zitzaidan, halakoxea nuen-etaondoeza. Guardian zegoenak aditu eginzidan, eta kargu hartu, pistolarekin meha-txuka, bertan hilko ninduela esanez. Gauean“paseoan” aterako nindutela uste izan nuenegun hartan. Ez ninduten akabatu, bainaepaiketa egin zidaten, sumarisimoa, eta bal-dintzarik gabeko espetxealdira kondenatuninduten, “matxinadari laguntzeagatik”.Matxinada, ordea, Francoren militarrenaizan zen, ez gurea. 1939an izan zen hori,Servini epaileari kontatu diodanez. Urte har-tako amaieran absolbitu egin ninduten,baina libre utzi ez. Soldadutza egitera bidalininduten: Ferrolera lehenengo, eta Mallor-cara gero.

Zenbat urte eman zenituen horrela, batera etabestera?1936ko uztailean irten nintzen etxetik, eta1941era arte ez nintzen atzera bertara sartu!Bost urte erabili ninduten horrela, kontzen-trazio esparru, langile batailoi, kartzela etasoldadu. Bost urte! Eta Bilbora etorri nin-tzenean, nik usteko ez nuena, errepresiogehiago, behin ere amaituko ez zena. Esate-rako, jarrera oneko ziurtagiria eskatzen hasiziren, edozertarako. Hasteko, lanerako.Marinel izana nintzen gerra aurretik, etamarinel segitu nahi nuen nik lanean. Hor-taz, joaten naiz Elorrietako guardia zibilenkuartelera, eta, sartu orduko, kornetak,morroi bat oso zakarra, oso biolentoa, joeta bi ostia eman zizkidan eta Arriba España,Viva Franco esatera behartu. Zartakoa eman,oihu haiek egitera behartu… baina jarreraoneko agiririk ez! Kalera bota ninduen.Horrelaxe. Nik nabigatzera irten nahi nuenlanean, baina ezin izan nuen. Bestelakobideak egin behar izan nituen. Horrelaxegure egunak. Horixe kontatzen diot Serviniepaileari…

1941eko ziurtagiriaren xehetasuna, Bilboko Udalarena.“Simpatizante separatista”-tzat jotzen da bertan JoseMoreno, 22 urteko gaztea.


JOSE MORENO

Nola egin zenuen bizian aurrera?Ahal zen moduan! Nabigatzera joatekomodurik ez nuenez, Astilleros Españolesenpresan sartu nintzen nola edo hala. Hanlan egin ahal izan nuen, behintzat. Hantxeezagutu nuen emaztea izango zena, CarmenGutierrez. Nire andreak 20 urte zituenezkondu zenean eta nik 24. Sestaon ezkon-du ginen, eta abadeak ez zigun dirurik hartunahi izan: “Nola hartuko dizuet dirurik, jate-korik ere ez daukazue eta!”. Amaginarrebaklagundu gintuen, eta eskerrak horri. Amagi-narrebari ere Saturrarango kartzelan hilzitzaion alaba bat, eta nire andreak ezkon-tzeko soinekoa Saturrarango kartzelakomanta bat ebaki eta josita egin zuen. Bi ume

izan genituen. Lehenengoa izan genuenean,adibidez, jatekorik erosteko lain ere ezgenuen. Andreak umeari titia eman nahi,baina esnea atera beharrean ura besterik ezzitzaion irteten bularretik. Huraxe frankis-moa!

Argentinako Maria Servini epailea azalduartean ez duzu zure egia kontatzeko modurikizan?Kasik 70 urte egin ditugu isilik. Isilik, etaahaztuta. Gaitz erdi, ni kontatzeko moduannaiz, baina milaka hil zituzten, fusilatuta etabestela, eta desagertuta daude oraindik haiengorpuetarik asko eta asko. Nik esatera, 70urte egin ditugu ahaztuta eta isilik. 2006an,Ibarretxeren gobernua gutaz arduratzen hasizen, Frankismoaren Biktimen Legea eginzuen eta gure testimonioak biltzeari ekinzion. Monumentua ere jaso zuen Artxandan,gudarien oroimenez: Aztarna. Joan zara bisi-tan? Ikustekoa da! Nik lortu nuela esatendute, baina ni baino lehen Otsoa de Trintxer-tu eta Anton Aurre saiatu ziren. Nik haienlanari jarraipena eman besterik ez dut egin.Aterpe 36 elkartea ere abiarazi zuen Jaurlari-tzak, baina ez du izan behar besteko jarraipe-nik. Sakonago saiatu behar zuen. Harrezkerobatera eta bestera ibili naiz, gazteei ere konta-tu izan diet gertatutakoa, batere ez dakite eta!Gazteek ez dakite zer izan zen hura, gerraizan zela, gerra hura egin genuen batzukoraindik bizirik gaudela. Prentsara ere hain-bat eskutitz bidali ditut. Eskutitz bidez ema-ten dut nik iritzia, eskutitzetan esan dut pen-tsatzen dudana, frankismoaren krimenaksalatuz beti. Baita krimen haiek ezkutatu edoisilarazi nahi dituzten alderdi politikoen kon-tra ere. Nik neure lema dut, eta halaxe idatzinion Servini epaileari ere: “Frankismoarenbiktimak ere aitortzen direnean izango dabakea Euskadin”. Lan asko dago egiteko,baina saiatu ezik ez dugu mundu justuago bategingo. n

“Faxismoari aurre egitea da elkartearenhelburua, frankismoaren gehiegikeriak etadesmasiak sufritu zituzten gudarienmemoria iraunaraztea. Justizia eskatzendugu, justiziarik ez da-eta izan. Ez dugubenetako demokraziarik izango frankismo-aren aztarnak desagertzen ez diren arte,izan aztarna fisikoak edo politikoak”.

Aterpe 36

AZKEN HITZA

Mussolini “Frankismoa baino lehen beste faxismo bat ezagutunuen nik, Mussolinirena. 14 urte nituen eta marinelhasi nintzen lanean, itsasontzietan, eta Ingalaterran,Aljerren, Italian, Abisinian… izan nintzen. Esatebaterako, gogoan dut, Italian, Mussoliniren morroiekez ziguten uzten kale gorrian goseak zeudenei jatenematen. Goseak akabatzen bazeuden ere, galaraziagenuen haiei gure janaritik ematea. Soberan genuenjatekoa ere kareletik behera itsasora botatzerabehartzen gintuzten!”.


Astebetean 1.400 lagun inguruk bizitza Mediterraneoan galdu ostean, berriz ere gaitzespendiskurtso hanpatuak entzun dizkiegu Europako mandatariei. Baina betiko migrazio

politikari eustea –eta are, indartzea– adostu dute: bide legalen eta sorospenaren gainetik,murru gero eta altuagoak eta sendoagoak eraikitzea, Europa den gotorlekuaren inguruan.

HILDAKOAK MEDITERRANEOAN

ITALIAK Mare Nostrumprograma jarri zuen mar-txan 2013an eta Mediterra-neoa gurutzatu nahi zutenmigratzaileak erreskatatzeazuen bere funtzioenbarruan. Hilero 9 milioieuro bideratu zituen Italiakprograma honetara (Euro-par Batasunaren laguntzarikgabe) eta 150.000 laguninguru salbatu zituzten.

EBko hainbat gobernu-rentzat ordea –tarteanMariano Rajoyren Gober-nuarentzat–, bizitzak salba-tzen dituen horrelako programa bat pizgarrieta akuilu da migratzaileentzat, Europarabidaiatu nahi izatea sustatzen duelakoan.Ondorioa: Mare Nostrum desagertu eta Tri-ton programa jarri zuen martxan EBk2014an: Mare Nostrumen herena du aurre-kontua, sorospena ez baizik mugak kontrola-tzea du helburu eta 1.500 hildako bainogehiago izan da orain arteko emaitza.

Azken finean, 2004an EBk kanpo-mugeta-ko kontrola indartzeko Frontex agentzia sortuzuenetik (Triton programa Frontex-en barruandago) migratzaileen bidaia eragoztea izan dueginkizun nagusi eta lehentasunezko. Ez alfe-rrik hainbat salaketa ditu Frontexek bere gain,aldamenetik barkuak pasa eta laguntza beharzuen jendeari jaramonik ez egitea leporatuta.

Zer erabaki berri du Europak?Azken gertakarien ostean, migrazio politikazhitz egiteko bildu da Europako Batzordea. Tri-ton programa sendotzea adostu dute –hots,kontrola areagotzea–, migratzaileekin trafika-tzen dutenen aurkako borroka indartzea, jato-rriko herrialdeetan bertan migrazioa eragozte-ko neurriak hartzea eta bidean “atzemandako”

migratzaileak horietara itzul-tzeko akordioak lortzea.Labur esanda, gerran edomiserian dauden herrialdee-tatik ihes egin nahi dutenakhaietan jarraitzera kondena-tu nahi ditu Europakomigrazio politikak –sarrigerra eta miseria horietanesku-hartze nabarmena izanduenean Europak berak–.

Errefuxiatuak Europaosoan hartzeko programapilotua ere onartu duBatzordeak, baina argi utzidu borondatezkoa izango

dela –herrialde bakoitzak errefuxiatuak har-tzeko duen borondatearen edo borondateezaren esku egongo dela, alegia–. Gainera,kopurua ere gakoa izango da. Zenbat errefu-xiatu hartzeko prest dago Europa? Urtean5.000 zioen hasierako zirriborroak, etahorrek esan nahiko luke 150.000 bat kanpoangeratuko liratekeela.

Badaude soluzioakKontrol eta traba gehiago jartzeak ez dituelahildakoak gutxituko ohartarazi dute AmnestyInternational eta errefuxiatuen babeserakoACNUR erakundeek. Azken honen proposa-menak dira, besteak beste, itsasoan bilaketaeta sorospena bermatuko duen programaezartzea, pertsonak erreskatatzen dituztenbarkuei ordainsaria ematea, bisatu humanita-rioak ateratzea, halako bidaiei ez ekitekomigratzaileei leku alternatibo bat eskaintzeaedota Italia eta Greziara iristen diren errefu-xiatu siriarrak birkokatzeko ekimena abia-tzea. Europan sartzeko bide legalak irekitzeada aldarrikapen nagusietakoa, baina halakoeientzungor zaie EB eta Europa gotorlekuabailitzan babestea da bere filosofia. n

Sorospenaren gainetik migrazioaoztopatzea hobesten denean

13 urtean 23.000 hildako baino gehiago (gorriz) eraginditu Europako migrazio politikak. Egun hauetako akordioekere ez dituzte aintzat hartu Europan sartzeko bide legalak.

| MIKEL GARCIA IDIAKEZ |


Jatorrizko familiatik banandutako haurrentzako aukera dira harrera familiak. GipuzkoakoForu Aldundiak gidaturiko programaren baitan, hiru motatakoak daude: boluntarioak,

urgentziazkoak eta profesionalizatuak. Bizipen askotarikoak, baina helburu bera erdigunean: haur horien ongizatea.

HARRERA FAMILIAK

“HAUR BATEN BIZITZA liburu baten modukoada, ezin da 40. orrialdetik hasi, orrialde guztiakbete behar dira, maitasuna lehenengo unetikeman behar zaio, eta guk liburu horren kapitu-lu edo orrialde bat betetzen dugu, dagokigu-na”. Lucia Saizen hitzak dira. Urgentziazkoharrera familia bateko kidea da, hau da 0 eta 3urte bitarteko haurrei harrera familia bat lortubitartean laguntza emateko prest dagoen fami-lia bateko kidea. Hiru haur izan dituzte orainarte etxean, eta esperientzia polita eta, neurriberean, gogorra izan dela nabarmendu digu.“Lau hilabete gurekin igaro dituen haur batezbanantzea oso gogorra da prest ez bazaude etaargi ez baduzu egiten duzuna dela egin beharduzuna”. Haurra harreran hartzen dutenunean ere badakite hilabete gutxiren buruanbeste familia batengana edo haurraren familia

biologikoarengana joateko unea iritsiko zaiola.Orduan dolua pasa beharko dute, baina horrenostean, beste haur batek ere euren laguntzabeharko du.

Harrera familia boluntario moduan hasizuen bidea kontu honetan Saiz-Martin fami-liak. Harreran hartutako haurra gerora adop-tatu egin zuten, eta haur horrekin bizitakoakbideratu zuen familia urgentziazko kasuetanlaguntzera. 2 urte zituen semeak, eta hor irekizituzten begiak: umeari maitasuna faltazitzaiola sentitu zuten, eta egoera bera bizizuten umeak laguntzen saiatzea erabakizuten. Geroztik, hiru haur eta bizipen ugariizan dituzte.

Urgentziazko kasuetan, oso modu inten-tsuan bizitako hilabeteak izaten dira familien-tzat. Haurra etxean hartzen duten unean

Aurrera egiteko ibilgailu

Lucia Saiz (ezkerreko argazkian) eta Maite Yañez, harreran hartutako haurrekin. Alboko orriko argazkian, Jesus Mari de laMota, bikotekidearekin.

| IRATI SARASUA ARABAOLAZA |


HARRERA FAMILIAK

duten guztia, maitasun guztia ematen diotela-ko, euren haurra balitz bezala. Saizek dio ezdutela euren burua mugatzen haurra maita-tzeko garaian, gero min gutxiago izateko bel-durrez: “Dugun hori ematen diogu, gureetxean dagoen bitartean izugarri maitatzendugu”. Doluaren unea izaten da zailena.“Asko kostatzen da egun horretan haurraagurtzea, baina egun hori iritsi arte ez duthorretan pentsatzen”. Horren ostean, orainarte etxean izan dituen haurren berririk ez dugehiago izan, baina eurekin pasatako uneakpresente ditu.

Maite Yañezen kasua ezberdina da. Berakere izan zuen haur bat urgentziazko egoeran,baina leku batetik edo bestetik, noizean behin,izaten du haren berri. “Haurra erabat hautsitaheldu zen gurera, eta indartuago irten zen,hori ikustea ikaragarria da”. Hasiera latza izanzela dio, haurra sufritzen ikusi zuelako etaeman ziezaiokeen bakarra maitasuna zelako.Gaur egun, harrera familia batean dago hau-rra, eta Yañezentzat zoragarria da jakitea hau-tsita hartutako haur hura ondo dagoela, zain-duta dagoela eta maite dutela. “Nirekin bosthilabete pasatu zituen, eta bere berri izatendudanean irribarre egiten dut, lotura hori betiizango dudalako barnean”.

Ikaskuntza etengabeaYañez pedagogoa da, eta bere ikasketak balia-tuta harrera profesionalizatuan parte hartzeaerabaki zuen duela sei urte. Adin txikikoakdiren bitartean hartzen dituzte harrera profe-sionalizatuan: jaioberriak, desgaitasun edoburuko gaixotasunen bat dute-nak, anai-arreba taldeak...Yañezek nerabe bat du etxean,behar bereziak dituen nerabebat. Haurra zen etxeko ateakzabaldu zizkiotenean. “Hasieraezagutza prozesu bat da, dituenbeharrak eta eman diezaioke-zuna ulertzeko eta bien artekooreka bilatzeko prozesua. Mai-temintzeko etapa da”. Gerohaurrak proban jartzen zuen, noraino emate-ko prest zegoen jakiteko, eta hori gainditutaurratsak eman dituzte pixkanaka. “Egunerolantzen duzun kontua da”, dio.

Hiru seme-alaba ditu, eta harrerako haurraheltzean etxeko egoera asko aldatu zela dugogoan. Gune oso lasaia zena aztoratu eginzen, baina sei urteren ostean, guztiek elkarezagutzen dutenez, egoera baretu egin da;elkar ezagutzeak asko laguntzen duela dioYañezek: “Kasu honetan, maila pertsonaleandituen zailtasunak kontuan hartuta, osogarrantzitsua da uneoro ni bera dagoenlekuan egotea, babestu egin behar dut”. Zain-

duta egongo dela dakien udaleku eta ekintze-tan parte hartzen du nerabeak, baina beti erebabestuta baldin badago.

18 urte egin bitartean familia horretanegongo da, gero pisu berezi batera joango da.“Badakit zer gertatuko den, badakit alde eginbeharko duela, baina nik oraina bizi dut, etaorain eta hemen bera nirekin dago”. Atzerabegira jarrita, zaila izan da esperientzia. “Eten-gabeko prestakuntzara behartu nau, beraetxean egon arte, agian nire familiaren ezauga-rriengatik, behar izan ez nuen prestakuntzara,baina bera hemen egon eta onena eman nahiizateak sortu dit behar hori”. Horrek guztiakprofesional hobea eta pertsona hobea izateaeragin diola uste du eta bai berak bai seme-ala-bek asko ikasi dutela. “Pauso oso txikiak ema-ten ditugu batzuetan, baina beti aurrera goaz”.Harrera profesionalizatua ez da maila profe-

sionalera mugatzen, dio, maitatuegiten da, dena ematen zaio hau-rrari, bere bizitzaren partebihurtzen zara: “Bere bizitzanaurrera egiteko orain behar duenibilgailua naiz”.

Yañezi oso garrantzitsua iru-ditzen zaio familia biologikoa-rekin duen harremana, horrekasko eragiten baitu nerabearenongizatean. “Garrantzitsua da

haiekin duen harremana, baita nik haiekindudana ere; harreman ona izanda bera atera-ko da garaile, ez duelako gure artekoa borro-ka moduan ikusiko”. Familia biologikoarekinharremana beti ez dela ona eta zortea izanduela argi du: “Eurak ulertu dute maite dugu-la eta zaintzen dugula, eta gure etxean bereaneman ezin ziotena ematen diogula”. Nabar-mentzen du kasu batzuetan oso konplikatuaizaten dela harreman hori, familia biologiko-ek ez dutelako uste euren seme edo alabahobeto zainduta egongo denik beste etxebatean. Eta beste kasu batzuetan, koordina-tzaileek erabakitzen dute egokiena dela fami-

“Lau hilabete gurekin igarodituen haur batez banantzea osogogorra da prest ez bazaude etaargi ez baduzu egiten duzunadela egin behar duzuna”

Lucia Saiz


HARRERA FAMILIAK

lia biologikoaren eta harrera familiaren arteanharremanik ez izatea. Jesus Mari de la Mota-ren kasuan, esaterako, haurraren ama biologi-koaren ezkortasuna kontuan hartuta, horixeerabaki dute. Dena den, haurra amarekinegoten da bi astean behin, eta lotura horiinportantea da. “Egia da batzuetan haurrariurduritasuna eragiten diola amarekin egoteak,baina ondo ere badatorkio”, azaldu du de laMotak.

Lotura, betiko“Bera nire bizitzaren parte izango da aurreran-tzean ere, berak badaki 18 urte betetzean erehor izango nauela, beti”, nabarmendu duYañezek. Ideia berarekin bat egiten du JesusMari de la Motak; harrera boluntarioan haurradu berak. Hiru urte daramatza etxean duenhaurrarekin ezagutza prozesu horretan mur-gilduta, eta bera da egun familiako erdigune.

Hasiera beti oso berezia izaten dela adierazidigu. Euren kasuan, haurra zegoen pisura joanziren eta elkar ezagutu zuten lehenik; asteanbehin bi orduz bisitan joaten hasi ziren, gerolarunbat batean etxera askaltzera eramanzuten, ondoren larunbat osoa pasatzen zuenfamiliarekin eta gero asteburu osoa. Urtarri-lean bete zituen haurrak 3 urte de la Motata-rren etxean. “Hasieran oso urduri zaude, hau-rrak gu nola ikusiko eta guk bera… Geropixkanaka ohitu egiten zara, bakoitzak berelekua bilatzen du familian, gutxinaka”.

Eskolaz ere mintzatu zaigu de la Mota,bereziki etxean eta eskolan behar dutelako

laguntza haurrok ongi egokitzeko. “Aldaketakoso gogorrak dira beraientzat, oso urduri jar-tzen dira, eta aldaketa hau oso handia izatenda”. Jotzen eta bultzatzen duen haur horrenatzean zer dagoen azaleratu nahi dute esko-lan, nola lagun diezaioketen pentsatzen etahorretan sakontzen ari dira. Bizitza duinagoaizateko lanean ari dira, gainerako haurrekdituzten bizipenen antzekoak izan ditzan.

Beste bi elkarrizketatuek dioten moduan,bidea ez da erraza izan de la Motarentzat,baina erabakia hartu zutenean bazekiten hori.Ikastaroa egiten da haurra etxean hartu aurre-tik, eta bertan guztia oso argi ikusten delaazaldu du: “Haur hauek jasan dutena azalera-tzen da, ezinbestean. Askok oso bizitzagogorra izan dute, esperientzia benetanlatzak. Harremanak egiteko arazoak izatendituzte sarri eta egoera hori bizi duen haurbatek oso bide zaila izango du, guztiak dueragina”.

26 urteko semea du bikotekidearekin, etabizitza goitik behera aldatu zaie, baina atzeraegin eta gauza bera egingo luketela garbi du.Jendea berdin jokatzera animatu du. Izan ere,ume hauei bizimodu hobea emateko prestdauden harrera familia gehiago behar dira.Gipuzkoan, esaterako, 329 haur daude egoerahonetan, horietako 273 harrera familiarenbatean, eta 38 dira familia behar dutenumeak. Denek esan digute: zaila da, ez dabide erraza, baina merezi du, esperientzia izu-garria da, eta haur horiengan dituen eraginpositibo guztiak ikusteak betetzen du. n

“Garrantzitsua da gazteak familiabiologikoarekin duen harremana,baita nik haiekin dudana ere;harreman ona izanda bera aterako dagaraile”

Maite Yañez

“Askok oso bizitza gogorra izan dute.Harremanak egiteko arazoak izatendituzte sarri eta egoera hori bizi duenhaur batek oso bide zaila izango du,guztiak du eragina”

Jesus Mari de la Mota


GORA PRO NOBIS - IRITZIAREN LEIHOA

Asisko Urmeneta �

20 � 2015EKO MAIATZAREN 3A

IRITZIAREN LEIHOA

GOGORRA ETA, batez ere, oso deserosoaegiten zaigu albiste batzuk entzutea.Hobeto esanda, gogorra da jakitea. Plane-ta osoan pertsona gehiegi sufritzen aridela jakitea; gure mundua beraientzat“paradisua” dela jakitea –“oraindik irabazigabeko paradisua” eta ez “paradisu gal-dua”–; pertsona gehiegik nahiago duelabizia galtzea bizimodua alferrik ateratzensaiatzea baino, euren seme-alabak hiltzenikustea baino eta, azken finean, eurenjaioterrietan jarraitzea baino.

Gogorra egin beharko litzaiguke jaki-tea, baita ere, ehunka eta milaka pertsonahiltzen direla itsasoan guregana iristensaiatzerakoan eta inoiz ez dugula jakingozenbat ziren, nortzuk ziren, zer izen zeu-katen, zer utzi zuten atzean, zein zeuzka-ten zain eta inork inoiz ez duela jakingozehazki zer gertatu zitzaien.

Gogorra da, noski, irakurtzea, Migra-zioetarako Nazioarteko Erakundearenarabera, 2013an 60.000 lagun saiatu zirelaIpar Afrikatik Italiara iristen eta kopuruhau 170.000 lagunekoa izan zela 2014an.Oraindik 2015 urteari buruzko daturik ezdaukagun arren, iragan berri egun haue-tan gertatutakoari begirada bat emateanahikoa zaigu zifra horiek guztiz gainditu-ta daudela ohartzeko. Eta kontuan hartugehienak, gaur egun, iheslari politikoakdirela eta Genevako Konbentzioa aplika-tu beharko litzaiekeela, asilo-eskubideaaitortuz.

Gogorra, baita ere, irakurtzea –eta jaki-tea– hau guztia, edota gehiena behintzat,saihesgarria dela eta bi planotan jar dai-tezkeela irtenbideak. Zeren eta ikusten arigaren benetako drama honek bi arrazoi

garbi ditu: alde batetik, planetako herrial-de askotan gertatzen diren pobrezia etaliskar eta jazarpen politikoak; bestetik,Mendebaldeko herrialdeek –EuroparBatasunak, kasuan– migrazioekiko hartuduten jarrera.

Gogorra kontuan hartzea gure “paradi-suak” daukan ardura hainbat herrialdeta-ko egoeraz: nola jarraitzen dugun lurraldehaien aberastasunak ustiatzen eta eurenjendea esplotatzen; nola egiten dugun“politika” herrialde askotan eta haiekdesegonkortzen –begira, bestela, Libianedota Sirian gertatzen ari dena–; nolamurriztu dugun nabarmenki garapenera-ko lankidetzari eskainitako diru kopuruaeta, beraz, lankidetza bera eta herrialdehorien garatzeko aukerak.

Gogorra jakitea zer-nolako neurriakhartzen ari diren Europar Batasunekomugak estutzeko edo blindatzeko, Espai-nian, Grezian… gure “lurraldeak” eta,batez ere, gure bizimodua eta gure lasaita-suna babesteko asmoz –nola itzulikodiren etorkinak mugetatik “bero-beroan”,giza eskubideen aurka zuzenean doanneurri baten bitartez–. Eta ez da arinagoajakitea, Amnesty Internationalen hitzetan,drama hau saihesteko edota bere ondorio-ak murrizteko beharrezkoak izango lirate-keen neurri zuzenik ez dela hartzen, hauda, Mediterraneo Itsasoan erreskaterakobitartekoak ez direla mantentzen, posibleizan arren.

Gogorra egin beharko litzaiguke ohar-tzea egoera hau gure zakarkeriaren,bihozgabekeriaren eta bortizkeriarenondorio zuzena dela; ez dela posible gurebizimodu pertsonala eta kolektiboa berehorretan mantentzea beste askoren oina-rrizko eskubideak errespetatu gabe, etaderrigortuta gaudela gure “paradisu”honen abantailak eta arauak aldatzera.

Gogorra eta injustua egiten zaigu gureseme-alabak lan edo askatasun bila atze-rrira joan behar izatea. Pentsa dezagun,une batez, zer izango litzatekeen horreta-rako euren biziak itsasoan utzi beharkobalituzte.

Jasanezinezkoa izan beharko lukedenontzat injustizia honek. n

Lurrean ezin bizi eta itsasoan hil beharD

AN

IB

LAN

CO

Gogorra egin beharko litzaiguke jakitea,ehunka eta milaka pertsona hiltzen direlaitsasoan guregana iristen saiatzerakoan etainoiz ez dugula jakingo zenbat ziren, nortzukziren, zer izen zeukaten, zer utzi zutenatzean, zein zeuzkaten zain eta inork inoizez duela jakingo zehazki zer gertatu zitzaien

GarbiñeBiurrunMancisidor �

LEGELAR IA


IRITZIAREN LEIHOA

GIPUZKOAKO ALDUNDIAK oraindik orain eman dieurrezko domina 50eko eta 60ko hamarkadetako etor-kinen ordezkariei. Langileak saritu nahi izan ditu.Euskaldunontzat hainbeste etorkin samaldan etor-tzea zer izan zen gogora ekarri nahi dut idatzi laburhonetan.

Euskaldun gutxi zegoenetan, hizkuntza eta kulturaaldetik berdintsu jarraitu zuten: espainiar. Esan litekelehendik zetorren erdalduntzea ia erabat bururatzekoeragile garrantzizkoak izan zirela; gehienek espainiarburgesiaren mentalitatea ekarri zuten: Espainian lekubatetik bestera mugitu ziren!; eta, kontzientzia espai-niar handia izan gabe ere, euskalduntzeko beharrik ezzuten sentitu, eta ez dira euskaldundu. Euskal Herriakez zuen tresna politiko-ekonomiko-kulturalik haiekbereganatzeko, eta integrazioa, alderantziz gertatu zen.

Euskaldunak nagusi edo askotxo ziren herrietan,arazo gehiago izan zuten noski. Haatik, ziur egon,

euskaldunek berek ahalegin gehiago egin zuten kan-potarrekin komunikatzeko, nahiz ikasitako gaztelaniaapurra oso urte gutxitan hala-moduzko eskoletanjasotakoa izan. Euskaldun haietako hainbatek, eskolaurria izanagatik, ez zuten euskaldun kontzientzia etaharrotasuna galdu, eta, haiei esker ere bagara eguneuskaltzale. Halako gurasoek eta norbanakoek baimerezi dutela domina!

Beste etorkin batzuek, nahiz eta berak euskal-dundu ez, eta asmorik gabe euskaldunak erdaldun-tzen lagundu, integratzeko jarrera hartu zuten, etasaiatu dira euren seme-alabak euskaldun izan daite-zen, eta hemengo. Halakoek zilarrezkoa merezilukete.

Espainiatik etorritako gutxiengo batek, kontzien-tzia espainol sakona zutenak, euskal herriak espai-niartzen enplegatu ziren, hizkuntzaz eta kulturaz;prentsak, irratiak eta telebistak lagundurik. Eskerrak,beste muturrean, euskaldun eskolatu erresistentegutxi batzuk egon direla; daukaguna, bere apalean,haiei zor diegu: Jakineko sortzaileei, Txillardegiri, eus-kaltzainei, ikastola eta euskalduntze-alfabetatze sor-tzaileei; eta, jakina, euskaldundu diren etorkinei:horiek diamantezkoa merezi lukete!

Kultura euskaldun eta politika abertzale aldetikimpassean gauden honetan, ingeleskeriak eta erdalke-riak arlo askotan nagusi ditugun honetan, komeni dairaganera begiratzea, geroari begira euskaldunago etageure herri txikiaren posibilitateetan sinestunagojoka dezagun; guk txepel jokatzera, gutxi ekarrikoditugu euskal komunitatera. n

Pako Sudupe� IDAZLEA

Euskaldunak eta etorkin espainiarrak

DA

NI

BLA

NC

O

Euskaldunak nagusi edo askotxo zirenherrietan, arazo gehiago izan zutennoski. Haatik, ziur egon, euskaldunekberek ahalegin gehiago egin zutenkanpotarrekin komunikatzeko, nahizikasitako gaztelania apurra oso urtegutxitan hala-moduzko eskoletan jasotakoa izan


IRITZIAREN LEIHOA

EZ DA OSABAREN IZENA, ez bederen mun-duan agintzen duen osabarena. SAM Mau-leko Kirol Batasunaren izena da (SportAthlétique Mauléonais, dakidanaz ez dioteeuskarazko izenik eman) eta batasunekoadar azkarrena, nola ez, errugbia da. Garaibatean baskoi (euskaltzale/abertzale), chev-reuil (ile luzedun) eta txute (drogatu) gine-nentzat SAM bortizkeriaren ikurra zen,hain zuzen, ezaugarri horiengatik jo nahigintuztelako errugbilari batzuek –eta guksaski berean ezarri genituen denak–.

Duela gutxi Mauleko errugbi partidabat ikustera joan naiz, sasoiko azkena eta

ene biziko lehena. Garai batean gaztetxebat genuelarik haietarik batzuk hurbilduziren bezala joan nintzen haiengana.Nahiz eta segituko dudan erraten “haiek”eta “gu”, onartu beharra dut lagun andanabadudala errugbian, zelaian gutxi eta osta-tuan gehiago. Lehen estigmatizatu gintuz-ten batzuek orain frogatzen digute herrial-de berekoak garela –ala alderantziz da?–,diferentziak diferentzia. Hori bai, Getxo-tik ekarri duten jokalariarekin beste bijokalari mintzo zaizkio bere hizkuntzan,besteak gaztelera traketsean. Horrek bas-koiari belarrian min egiten dio. n

JENDE GUZTIA dabil nerbiostua. UPNkoak batez ere,eta jakina, aldez edo moldez Nafarroako egungo egi-tura instituzionaletik ederki bizi izan direnak oro.Karrikako giro zehatz bati kasu egitera, behintzat,urte sail luzean agintean egon direnek aski arrazoibadute urduri baino urduriago ibiltzeko. Kontua daarras bertzelako giroak daudelaNafarroan, eta horiek isilikdaude. Baina egia da UPNk lehenaldiz arazo handiak izan dituelaudal zerrendak egiteko (baitaErriberan ere) eta kalapita ederraizan zutela Parlamenturako hau-tagaitza osatzeko; egia da, hala-ber, inkestek –agertutakoek nahizisildutakoek– eskuindarrei behe-rakada handia iragarri dietela, etabidenabar Uxue Barkosen auke-rak nabarmendu dituztela, etanekez iritsiko direla 26ra, PSN-ren, PPren –sartzen bada– etaCiudadanosen (C´s) botoak batuta ere. Kasu eginbeharko zaio, hain zuzen, ezerezetik hauspotu dutenazken indar horri, indarrean heldu baita, eta gauzajakina da Estatuko joerek eragin handia izaten dutelabeti Nafarroan. Podemosek udazkenean goia jo zuenbezala (Navarrometroa, horren lekuko), orain iduridu C´sen aldia izanen dela, eta UPNren nahiz PPrenjokabidearekin haserre etxean gelditzekoak ziren zen-

tro-eskuineko boto-emaile frankok C´s bozkatukodutela.

Jakina, aldaketaren alde dihardutenek ezinbesteaniritsi beharko dute gehiengo osora. Bildu, Geroa Baieta Ezkerra ari dira horretan, zein bere esparruan, etaPodemos ere bai. Baina, joan den larrazkeneko suka-

rra hoztuta, ikusteko dago zer egi-nen duen Pablo Iglesiasen alder-diak bertzelako gobernuabozkatzean, ez baitugu atzendubehar zer proposamen izan dutenaztergai; hots, UPN gobernatzenuztea, gutxienez Madrilgo Kon-gresurako hauteskundeak eginarte. Javier Esparzak, bitartean,munduan diren eta ez diren zori-txar guztiak iragarri ditu, gober-nua aldatzen bada; ikastetxe itun-duak itxiko direla, adibidez. Hainzuzen, Iruñeko zuzendari batekasteon irakasleei erran die UPN

bozkatu beharra dagoela, ikastetxeak zabalik iraunenbadu. Baina beldurrak beldur, oro har, enpresa, finan-tza, hezkuntza eta bertze arlo batzuk jada barnera-tzen hasi dira aldaketa egiazki gerta daitekeela eta,badaezpada ere, mezuak helarazten ari zaizkie aldake-taren eragile izan daitezkeenei. Beraz, aurten benetanizan daiteke maiatza ardatz, belaunaldi oso batenardatza. n

Maiatza, urte guztiaren ardatza

Enrike Diez de Ultzurrun Sagalá I TZULTZA ILEA �

Joanes Etxebarria�

KAZETAR IA

DA

NI

BLA

NC

O

XD

Z

SAM

Joan den larrazkenekosukarra hoztuta, ikustekodago zer eginen duen PabloIglesiasen alderdiakbertzelako gobernuabozkatzean, ez baituguatzendu behar zerproposamen izan dutenaztergai


ERDIKO KAIERA

INSTAGRAM VS. OHIKO ARGAZKILARITZA

Iluntze eder xamarra topatzen dugun aldiro mugikorra atera, argazkia egin, eta hainbatmoldaketarekin txukundu ondoren azken emaitza Instagram eta antzeko sare sozialetan

argitaratzen dugunak gero eta gehiago gara. Argazkiari “atsegin dut” andana baino gehiagoeskatzen dioten sei profesionali halako plataformen bertute eta ajeen inguruan galdegin diegu.

MUGIKORRA beti soinean dugunok telefonoaez ezik, kamera, argazkiak fintzeko tresna etairudiak mundura zabaltzeko erakusleihoa eregurekin daramatzagu. Smartphone-ak etasare sozialak. Ez dira kontu berriakdagoeneko. Astindu ederra emandiote edonolako edukiak sortu etazabaltzeko moduari, eta argazkigin-tza ere ez da gailuon eraginetik libregeratu. Filtroak eta argazkiak txu-kuntzeko moduak eskaintzen dituz-ten Instagram gisako plataformek iaedonoren eskura jarri dute argazkiitxuraz eder xamarrak egin eta lauhaizetara zabaltzeko aukera.

Hainbat argazkilari profesionalek haienlanak ikusarazteko halako tresnak erabiltzen

dituzten arren, ohikoagoa da erabiltzailearrunten argazki errepikakorrekin topatzea:gosariak, liburuak, itsasertzak, ilunabarrak…Nola epaitzen ote dute horren erraza eta aza-

lekoa dirudien beste argazkigintzahori, diafragma eta esposizioarekinjolastuz, argazki bakoitzarekin zer-bait kontatu edo sentiarazteko aha-legina egiten duten argazkilariek?

Gaindositik argazkilaritzaren debaluaziora?Bada dioenik horrenbeste jendeargazkiak egiten eta zabaltzen has-teak lanbidea bera debaluatu duela.

Uste horretakoa da 375Photo kolektibokokide den Amaia Lekunberri. “Smartphonen

Argazkilari izatea bat-batean modako zerbaitbihurtu da telefonoberriei esker: nolaeragingo dio horrekprofesionalei?

Eztabaida honekez dauka filtrorik

| LANDER ARRETXEA BEREZIARTUA |


ERDIKO KAIERA - INSTAGRAM VS. OHIKO ARGAZKILARITZA

zabalkundearen aurretik argazkilariaren lanakbazuen halako meritu bat, eta lanbidea gehi-xeago errespetatzeaz gain, honen fruitua eregehiago baloratzen zen. Egun, denok argaz-kilariak izan gaitezkeelako sentipen horreklanbidea bera eta honen fruitua zerbait arrun-ta eta baldarra bilakatu du”. Bat dator IrantzuPastor argazkilari lesakarra ere. “Egia daargazkilari izatea bat-batean modako zerbaitbihurtu dela. Kezkatzen nau, ez delako argaz-

kilaritza kontziente bat, eta jende askok ezdakielako argazkilaritza ez dela kamara batizan eta klik egitea bakarrik”.

Kameradun mugikorren zabalkundeakargazkilaritzan baino, oro har gizartean era-gin duela dio Galder Izagirre argazkilari irun-darrak: “Orain exibizionista eta voyeurrakbilakatu gara denak”. Bostok Photo agentziakooperatibako Gari Garaialde fotokazetariakere ez deritzo edonork argazkiak atera eta

Ez ote da Instagram argazki gaindosia probokatzen ari? Ohiko praktika bihurtu da janariaren irudiak sare sozialetanpartekatzea, adibidez.


INSTAGRAM VS. OHIKO ARGAZKILARITZA - ERDIKO KAIERA

zabaltzeko aukera izateak argazkilaritza deba-luatu duenik, ondo egindakoak ondo eta gaiz-ki egindakoak gaizki egoten jarraitzen baitu.“Nik uste edonor dela argazkilari izateko gai,idazle, mediku, pilotu eta baita lehendakariere. Beste kontu bat da ea gero lortuko duenizan nahi duen hori izatea, eta batez ere, ondoegitea”. Ekoizpen masibo horrekin lotzenduen arazoa argazki gaindosia da. Instagra-mek, esaterako, 300 miloi erabiltzai-le baino gehiago ditu egun.

“Atsegin dut”-aren bilaBatik bat kontzertuetako argazkila-ri gisa aritzen den Saioa Cabañaseniritziz, “Atsegin dut” botoiarenbueltan sortzen den jolasa da edo-nor argazkilari izan daitekeela pen-tsatzera eraman dezakeena. “Osoerraza da botoiari ematea, bainazaila da jakiten atzean dagoen moti-boa laguntasun hutsa edo bestelako intere-sen bat ez ote den”. Dioenez, argazkiak nor-beraren harreman-saretik kanpoko jendeariere iritsi eta gustatzen bazaizkio, beste kontubat da; orduan bai izan daiteke onak direnseinale.

Besteen onarpena lortzea da Instagramdarabilten gehienen helburua Amaia Lekun-berriren ustez, eta hori nekagarria egiten zaio.“Erabiltzaileen artean argazkilari onak badau-den arren, gehienen funts nagusia haien bizi-tzak magnifikatu eta egoa elikatzea da”.

Uste berekoa da Irantzu Pastor ere: “Insta-gram nartzisismo eta egoismoarentzat sehas-ka bikaina da”. Oro har, sare sozialeieta argazkilaritzari eragiten dienfenomenoa dela dio. “Gero etajende gehiagok errealitatean ez duenbizimodua irudikatzeko erabiltzenditu sare sozialak. Horretarako bizida, argazkia egin eta jendeari hauedo hori dela erakusteko. Horrek ezdu zerikusirik argazkigintzarekin”.

Filtroek ez dute talentua ordezkatzenZeresana ematen duen beste kontu batmugikorreko aplikazioen bidez argazkiakmoldatu eta txukuntzeko erraztasuna da.Filtro edo iragazkiak dira modurik errazena:argazkiari aurretik zehaztutako kontrastea,saturazioa eta bestelako ezaugarri jakinbatzuk emateko erabiltzen dira. Irantzu Pas-tor eszeptikoa da halako baliabideekiko.“Filtroek ez dute argazki hutsala istoriozbetetzen, gehienez ere kolore bitxia ematendiote. Mimoz egindako proiektuek eta argaz-kiek berezko indarra dute eta hori ezin dai-teke filtroekin sortu”.

Saioa Cabañasek ordea, filtro aproposaaukeratzeak bere balioa duela aitortzen du,Instagram eta halakoetan ere saturazio, kon-traste eta abarrak mimoz zaindu daitezkeelaargazkiei norberaren ukitu pertsonala emate-ko. “Photoshopen gisako programetan erehorrelako aukerak badaude. Zein desberdin-tasun dago bataren eta bestearen artean?”

Argazki hori nirea daEta egile eskubideak zer? Sare sozia-letan argazkiak zabaltzeak argazkila-ri profesional askori eragiten die aldehorretatik. Ohikoa da hedabide,elkarte eta enparauek argazkilarienlanak baimenik gabe eta egiletzaaitortzea “ahaztuta” argitaratzea.Joseba Barrenetxeari ere gertatu izanzaio halakorik. “Azalpenak eska-tzean jaso ditudan erantzunak kaf-kiarrak izan dira. Nonbait batzuk

uste dute sarean dauden argazkiak libre direlaedonork eta edonola erabiltzeko”. Bere lanakCreative Commons lizentziapean zabaltzendituen arren, kezkatzen duen afera da. “Gurelanarekiko errespetu falta jasangaitza da.Argazkilariok ere langileak gara”.

Plataformak ere argazkilariek bertan zabal-tzen dituzten edukiak nahieran erabil ditzake-te, Gari Garaialdek ohartarazten duenez.“Baldintzak onartzen ditugunean, irudienerabilera eskubide guztiak modu ez esklusi-boan ematen dizkiegu”. Badaude, hala ere,horri iskin egiteko har daitezkeen neurriak,hala nola, tamaina txikiko argazkiak jartzea

edo blogean txertatzea, sare soziale-tan esteka bakarrik zabalduz.

Argazkilari profesionalek eresmartphonea duteKalitate eta tamaina handiagokotresnekin ohitutako argazkilariekere soinean eramaten dituzte, iadenok bezala, argazki kameraduntelefono mugikorrak; eta batzuek,baita lanerako erabili ere. GalderIzagirrek berak telefonoarekin egin-

dako erreportaje sorta argitaratua du. “Azkenfinean, teknikoki kalitate hobea du nire mugi-korrak nire lehen argazki kamera digitalakbaino”. Fotokazetaritzarako ere tresna apartadela dio, zenbat une erabakigarriren irudiaksmartphonen zabalkundeari esker lortu ahalizan direlako.

Barrenetxearen ustez, argazkigintzarekikointeresa pizten ere lagun dezake denok kame-ra bat eskura izateak. “Argazkigintzan garran-tzitsuena ez da tramankulua, begirada baiziketa horregatik, edozein gailu izan daitekebaliagarri”. n

Filtroak bai ala ez?Argazkilari batzuen ustezbaliabide horiek ez duteargazkia istoriozbetetzen; Photoshopbezainbeste balio duteladiote besteek

Baina Instagramargazkigintza plataformaote da? Plataformahorretan jartzen ditugunirudiak egoa elikatzekoaitzakia direla usteduenik ere bada


ERDIKO KAIERA

DONOSTIA 2016REN KONTRA? Ba bai, jarrerahori edukitzeko eskubidea defendatu duManuel Delgadok Koldo Mitxelena Kulturu-nean apirilaren 22an. 2016 Desokupatumugimenduak ekarri du Bartzelonako Uni-bertsitateko antropologia irakaslea hitzaldibat ematera: Kultura aitzakia gisa. Kultur hiribu-rua eta hirien merkatua. Jakin-mina piztu duelabehintzat, duda gutxi. Aretoa beteta dagoekitaldia hasi denerako, lehenbiziko lerroetanbakarrik geratzen dira lekuak libre eta handikentzun diogu esaten Europako kultur hiribu-rua bezalako ebentoak “dominazio estrate-gia” baten parte direla.

“Kategoria abstraktuak heda-tzen dituzte, edozein esanahi hardezaketenak. Eta beraz, edozergauza justifikatu”. Kasu honetan,“kultura” da kategoria hori. Etabehin eta berriz edukiz hustutaerabili ondoren, badirudi Donos-tia 2016ren kontra agertzea “kul-turaren kontra” aritzearen pare-koa dela. Logika sinplista, bai;baina oso zabaldua eta uste baino eraginko-rragoa eztabaida publikoa baldintzatzeko.

Benetan inporta duen galdera, ordea, bestebat da Delgadoren ustez: zer justifikatzekoerabiltzen da kultura? Ohiko susmagarriennegozioak aipatu ditu: etxebizitzen promo-zioak, interes turistikoak...

Donostia “baketuta” dagoela erakutsi nahi?“Baina hori badakizue”, jarraitu du. Azkarhitz egiten du, eguneroko bizitzako adibideaketa erreferentzia akademikoak nahastuz,umoreari muzin egin gabe –publikoa berealde, tarteka egiten dituen bromei barrez

erantzuten diote–. Segi: “Donostia bada hirikulturala dagoeneko”, dio hitzaldira sartuaurretik kalean ikusi duen martxa arruntadeskribatu ondoren. “Agian norbaitek eraku-tsi nahi du baketutako hiria dela ”.

Bartzelonako hiri-ebentoak Donostiakoe-kin parekatuz, bi kapitalen dimentsioak etahirien merkatuan daukaten kotizazioa aldebatera utziz osatu du Delgadok hitzaldi osoa,paralelismoak marraztuz. Adibidez, 1992koJoko Olinpikoekin: “Bartzelonak erakutsinahi izan zuen kiroltasunaren eta bakearenhiria zela, une hartan Mediterraneoaren beste

aldean gertatzen ari zen basake-riaren antitesia. Anti-Sarajevozela”.

Gerraren kontra, kirola? Beno,ez du hain gaizki ematen belarri-ra, ezta? Baina ez da gerra baka-rrik, edozein gatazka desagerrara-zi nahi du hiri eredu berriak bereustez. Eta “langileen kontra, kul-tura” esateak melodia itsusiagoadauka, berbarako. Horren etsen-

plua etxetik bertatik atera digu, Euskaldunajauregitik. Bilboko eraikinak daukan itxura“aseptikoa, perfektua” aipatu ondoren,gogora ekarri ditu hamarkada batzuk lehe-nago egunkarien lehen orriak bete zituztenlangile borrokak. Leku berdina da, baina ezdago istiluen arrastorik: “Mezua da kulturakirabazi egin diola gatazkari, kulturak balioduela hiriak baketzeko, konfliktoak ezaba-tzeko. Batzuek betidanik eduki dute helburuhorixe”. Detonagailu bat dagoen lekuan,kulturak eragotziko du leherketa, edozeinborroka desaktiba dezake, irakasle katalunia-rraren iritziz.

DONOSTIA 2016 AUZITAN

Ez dago salbatzeko gauza handirik Donostia 2016n Manuel Delgado antropologokataluniarraren ustez. Kultur hiriburuari buruz hitz egin zuen joan den astean

2016 Desokupatu taldeak gonbidatuta: gaur egun kultura ulertzeko forma nagusia auzitan jarriz, horrelako gertakarien azpian dagoen hiri eredua kritikatu du.

| GORKA BEREZIARTUA MITXELENA |

Kultura hiri modernoetakoedozein gatazka itzaltzekotresna gisa erabiltzen dela

uste du Delgadok

Kulturak edozer justifikatzen ote du?


DONOSTIA 2016 AUZITAN - ERDIKO KAIERA

Kultura, erlijio laiko horiPortzierto, erlijio-antropologiako irakaslea daDelgado, nolatan ari da gai honi buruz? Ba,bere esanetan kontua ulertzen dugun moduakbadaukalako erlijioarekin zerikusirik. Goazenpausoz pauso: hasteko, zalantzan jarri duzeren arabera erabakitzen den gauza bat kultu-ra den ala ez. “Eremu erabat mistikoa da, per-tsona gutxi batzuek esaten dute uneoro zerkmerezi duen leku hori okupatzea”.

Ondo. Zer gehiago? “Egoerahorretan, artistek bitartekari zeregi-na betetzen dute, operazio sortzai-leen bidez esperientzia abstraktubatzuk biziarazten dizkiote jendea-ri”. Bale, eta erlijioa? Orain, orain:“Tradizio kristauko teologiarenzeregin bera da egungo bitartekarikulturalena. Plano laikora pasa dajainkoaren graziaren ideia eta pertsonei aukeraeman die unibertsoak sortzeko. Horregatik,santifikazio aparatu bat da kultura. Ez daharritzekoa kontzertuek liturgien antza izatea,kulturguneek tenpluena... Kulturak edozeresan nahi du, eta onartzen denez egia bat inpli-katzen duela, kultura estatu-erlijio bat da”.Borobiltzeko Karl Marxen remix bat: “Kultura,gaur egun ulertzen den moduan, herriarenopioa da”. Ustez birtuosismo kolektiborakotresna, balore zibikoak modu idealean bultza-tzen dituen zerbait, komunitatearen tonumorala altxa behar omen duen zera miragarria.

Errealitatetik urrun xamar dago dena, dio Del-gadok.

Ihesbiderik ba ote dago?Itzul gaitezen Donostiara. Ez al dago salbatze-ko moduko ezer proiektuan orduan? Ezetzuste du antropologoak. Ez, kultura beste modubatera ulertzen ez bada: “Eta izan liteke bestezerbait, baina bahituta daukaten horiei kendu

behar zaie. Kultura egunero dagokalean, denak gara izaki kulturalak.Baina egungo terminoetan, denaprestatuta dago pentsa dezazun zurebizitzak ez duela ezer balio. Eta nikultura bizitzatik banatzeko edozeinasmoren aurka nago”, baieztatu du,planteamendua berri-berria ere ezdela gogora ekartzearekin batera–surrealistek eta situazionistek

antzeko zerbait aldarrikatzen zutela, alegia–.Galdera-erantzunen tartea hasi aurretik

entzuleei ironiazko gomendioa: datorren urte-ko ekitaldi guztietara joateko –“doan izangodirela espero dut”–, eta dena pasatzen deneanJulio Iglesias entzuteko, arrazoi izango baitu:“La vida sigue igual” (bizitzak berdin jarraitzendu). Kanta berak badauka beste esaldi bat,antropologoak bere tesia indartzeko apropo-sagotzat daukana: “Siempre hay por quien vivir porque luchar” (beti dago norengatik bizi, zerenalde borrokatu). Eta noski, bere aburuz,horiek ez dira 2016ko programan agertzen. n

Ez al dago salbatzekomoduko ezer proiektuan

orduan? Ezetz uste duantropologoak

Manuel Delgadok Koldo Mitxelenako hitzaldi aretoa bete zuen kultur hiriburuari buruzko hitzaldi kritikoarekin.

G.B

.


ERDIKO KAIERA - LITERATURA

GEOGRAFIA LITERARIO batzuek fikziozkoa duteizena. Gogoratu gurean Otsabide, Trilluelos,Obaba. Beste batzuek, aldiz, ez dute zertan asmatuizenik, eta ofiziozko mapetan agertzen direnakekartzen dituzte literaturara: esate batera, Bera,Biriatu, Behobia, Pausu, Irun, Hendaia, Hondarri-bia, Jesusmari Mendizabalen Ilargia lekuko narraziobilduma honetan. Joserra Garziak, hitzaurretik,“nobela izeneko askok lortzen ez duena lortzenduelarik: mundu jakin baten islada, ikuspegi askota-tik eta askotariko ikuspegiz ematea. Polifonia dei-tzen diote horri adituek”. Eta zein da mundu demo-nio hori, ez baita bakarrik geografia: bada, “Bidasoabehereko kontrabandisten mundua” –gehi, azkenipuinean, Hondarribiko alegia aspaldiko bat, bonustrack gisara–.

Kontrabandistak, beraz, bai, “gau hotzetakogizon busti haiek”. Baina ez bakarrik: berdin etxeanzain dauden emakumeak, zelatariarena egiten duenatsoa edota txalupa bitartez aritzen diren arrain sal-tzaileak. Eta ez halaber bakarrik tabako ron etakanela: berdin hezur haragizko pertsonak, “marro-ki, portuges edo dena delakoak, Frantziko alderaeramateko”. Ondo esan zuen Josu Landak 90ean:pertsonaiak abenturero bezala aurkeztu gabe,heroismo erromantikoetatik urrun, kanpoko ikus-pegi batek sortarazi ohi dituen joera moralizanteakerabat baztertuz. Baina Landak berriz ondo esan

bezala, pertsonaiak modu positiboegian agertuta,“apenas maltzurkeriarik dagoen eta jende guztiakfideltasunik handienarekin jokatzen baitu aldioro”.

Akaso izango da bilduma honek ahozko literatu-rarekin daukan zorraren ondorioa, ikuspegi apurbatean manikeoa. Baina zorra ez da nolanahikoa,egileak berak aitortzen du: “Paperetan ez dugu eus-kaldunok ezer asko esan eta gurerik apenas dato-rren dokumentaturik. Alde horretatik motz-mutuizan garen arren, ez ahotik belarrirakoan horratik!”.Garziak ere eskertzen dio ahalegina, nahiz eginaditz okerrarekin: “kontakizunak literatur statuserajasotzeko”. Eta konturen bat aurretik irakurritageneukan Mikel Tabernaren testuren batean, lehenaipatutako bonus track hori egiten zitzaigun noskiezaguna. Geografia partekatzearen ajeak. Baina geragaitezen hitzaurrean aipatzen denarekin: “Zail dagaur egungo euskal literaturan liburu honen sailki-derik topatzen”. Garaitsu hartakoa da Obabakoak.

Itzulpen –Eguzki kolpea, 2009ko Euskadi sari–eta gazteentzako liburuen egile, balirudike Juan Rul-foren hura gertatu zaiola Mendizabali: helduentza-ko bilduma bakar, osaba ez baina, auskalo informa-zio iturria ahitu eta isiltasunaren bidea aukeratuzuela. Nork daki behin-behinekoz. n

Aritz Galarraga

Ilargia lekukoJesusmari Mendizabal

Erein, 1989

Literatura

Mundu jakin bat


MUSIKA - ERDIKO KAIERA

ARRAZOI OSOAREKIN esan ohi da ez dela gauza beraleku batean edo beste batean jaio izana; horren ara-bera, gainontzeko pausoak emateko erraztasun edozailtasun handiagoak izan daitezke. Musikaren alo-rrean ere kokapenak garrantzi handia du eta hainsaturatuta dagoen eszenan ezagutzera emateko era-gina du. Ziburuko The Lookers taldeak, berriz,halabeharrez apurtu ditu mugak eta Bloody Marydisko denda eta plataformaren laguntzarekin, haneta hemen bere proposamena plazaratzeari ekin dioazken urteotan gupidarik gabe. Bai, gaur egun atze-rriko rock-and-roll, punk-rock eta garage talde asko-ren emanaldiak zabaltzekoardura du hirukoteak; bainaez dut oraindik taldearenfreskotasunak eta energiaktxunditu ez duen rock zale-rik ezagutu.

Nico (baxua eta ahotsa),Mikel (gitarra eta koroak)eta Charlie (bateria etakoroak) gazteek osatzendute The Lookers eta talen-tua daukate, zinez. Ez zaieezer zerutik jausi. Aregehiago, egunez egun emanaldi borobilagoak egitendituzte, energia borborrean dutenak. Seguruenik ezdute ezer asmatu; izan ere, dezente dute hain klasi-koak diren punk-rock eta power-popetik, baina ira-ganeko taldeen estiloa bereganatzeko moduak,berezkoa duten gaztetasun eta freskotasunak etabatez ere berrasmatze prozesuan eta interpreta-tzean erabilitako energia urduriak txunditu naute.

2012-2013an eman zituzten lehen pausoak–duten adina kontuan hartuta, ezin aurrekaririk iru-dikatu– eta 2013koak dira beraien lehen bi lanak: Itwill be Ok/Sally eta Fucking panda EPak. Lan horie-tan punk-rock eta power-popaz gain, garagea dagopresente eta lehen entzunaldian sorpresa gutxieskaintzen dituzten lan onak izan arren, badiraaltxor batzuk: Wrong generationek Patti Smithen eta

New Yorkeko errespetuzko poesia distortsioarekinezkontzen ditu maisuki; eta The signek laukotearenmarka den kutsu malenkoniatsu, itsaskor eta ustezbehartua batzen ditu. Eta We are stupidek mahai gai-nera ekartzen digu taldeak kantua handitu-handitueta biderkatzeko duen gaitasuna.

Birritan ikusi ahal izan ditut zuzenean: bateanNew Christs handien gonbidatu gisa emanaldi osotxukun eta intrigazkoa egiten; eta bestean, beraiekbakarrik aritu izanagatik jostatzeko askatasuna har-tuta agertokitik metroak gora altxatzen eta emanaldi

itzela eskaintzen.Zuzenean taldeak emanahal duena jasotzekoasmoz, diskoetxe bihurtuda Bloody Mary diskodenda eta 10 hatz betekoNever had control diskoa argi-taratu du, lau kantuz osatua.Disko honek ez du hiruko-teak gau on batean agerto-kian eskaini dezakeen guz-tia erakusten, baina bai,ordea, horren arrasto naba-riak. Diskoari izena ematendion Never had control piezak

power-pop onenetik –Buzzcocks–, post-punk-etiketa surfetik asko dauka; Higherek Rollingsen hasta-penetatik abiatuta, 77ko punk-rock eta power-popjostarienetik edaten du; Timek basatitik eta melodi-kotik, bietatik du, beti ere gitarra makur-makurre-kin; eta Like anyone else power-pop oso-oso energeti-koa da.

Baina talde honekin alferrik da agertokian trans-mititzen dutena hitzetan jartzea: hain zuzen ere,energia tonaka, hil ala biziko nerbio eta urduritasu-na, iraganeko taldeen esentzia sinesgarritasunezjasotzea, eta batez ere hirukotea izanda taldea etakantuak biderkatzeko berezko gaitasuna bere horre-tan aurkitu beharko duzu. n

Iker Barandiaran

Ondo kudeatutako gaztetasuna

Never had controlThe Lookers

Bloody Mary Records, 2014

JOXE A. ARETA GOÑI “JUXE”


ERDIKO KAIERA - DENBORA-PASAK | ANA ZAMBRANO |

E P A N G L G A L E R G I A P JC G D T M Z I E J N B V Z D N LB D U T C R A K F F G E N G Z OU R D R U C R S I I G L R A F GZ H S E J D U N N R R H B T V JA G A R E O G E H G E B E N S EL A U N L Z N R E O U T D I B OA Z S G D A H A R L B M S G G TN T M P S I R Z E A M E E E L BT E S J H D A T X V R R T F B EZ R T O E G G O T J F U G U P OA I J C R D C H O K I R R E H DC A H V I T B I K D Z I N E N IJ N I G M P U B M B R A L R Z NS C U E P O N G O G V N T P F R

2 5

5 8 1 3

3 6 8 4 5 1

4 5 7 2 8 1

3 4

2 7 9 5 8 3

1 2 5 9 8 6

6 8 4 2

4 5

Erraza

Zaila

2 6

6 9

2 5 9 8 7

6 8 9

7 1

2 7 4

1 4 9 6 2

3 5

4 1

Erraza

Zaila

1

2

3

4

5

6

7

8

1 2 3 4 5 6 7 8 9

Ezker-eskuin:

1. Beldur bizia. Webgune pertsonala. 2. Argazkiko herria. 3. Edo. Txukun, zikintasu-nik gabe. 4. Baizik. Landa, salbu. 5. Atsekabeaadierazteko interjekzioa. Mesprezuzko hitza. 6. Atsegin. Etxeko erregai. 7. Adindu, zahartu. 8. Auhena, bereziki norbaiten heriotzak eragina.Argitasunik gabe.

Goitik behera:

1. Beldurtia. 2. Belardia. 3. ... Elorriaga, idazlea.Portuetan, pertsonen etazamen untziratzea errazte-ko, prestatzen den eraikun-tza. 4. Dago (alderantziz).Kartzelako gela. 5. Azaldu.6. Nafarroako udalerria.Nori atzizkia. 7. Sobera.Anfibio mota. 8. Zabaldu,sakabanatu. 9. Ahalmen.

Ezk

er-e

sk

uin

:1.

Izua

. Blo

g. 2.

Hen

daia.

3. A

la, G

arbi

. 4.

Baiz

en, A

t. 5.

Ai,

Irain

a. 6.

Lak

et, G

as. 7

. Agu

retu

. 8.

Adi

a, Ilu

n.

Goit

ik b

eh

era:

1. Ih

abali

a. 2.

Zela

ia. 3

. Una

i, K

ai. 4

. Ad,

Zieg

a. 5.

Age

rtu. 6

. Bian

a, Ri

. 7.

Lar

, Ige

l. 8.

Ban

atu.

9.

Gait

asun

.

973286145

481537269

265914873

546128937

798643521

132795486

814379652

359862714

627451398

241375698

589621734

376984251

457238169

893156427

612749583

124593876

965817342

738462915

Sudokuak

Soluzioak

Bertso-zopa

Iratitxo ze dekozu?Ene sortu jatzu ______zelan ta noz jaio zinen_______ zeugan sortu da.Ama ta biok joan ______domekan Sanantontxurata ______ saio osteanbegitu gendun ____________ bota ahala etagoian-behean dana ura________ ez eta sartuginan gu ______ barrurafarmazia itxita tamusu batzuk emon ____...Zu hurrengo iraileanetorri _____ mundura.

Eta horrela bete da_______ haurtzaindegiabesterik ezin ____ taalegria-alegria!Edo beste batzuentzatkondoiaren ______kontua da bete dala______ dala komeria.Zuek ondo hezi eizueume eta _______soilik bete dagiela________ legediaeta egin dagielagizarte barri ______eurek ______ dagienbihar-etziko Mungia.

Gurutzegrama

HARRIETA171-CC BY

EIT

B

EPANGLGALERGIAPJCGDTMZIEJNBVZDNLBDUTCRAKFFGENGZOURDRUCRSIIGLRAFGZHSEJDUNNRRHBTVJAGAREOGEHGEBENSELAUNLZNREOUTDIBOAZSGDAHARLBMSGGTNTMPSIRZEAMEEELBTESJHDATXVRRTFBEZRTOEGGOTJFUGUPOAIJCRDCHOKIRREHDCAHVITBIKDZINENIJNIGMPUBMBRALRZNSCUEPONGOGVNTPFR

Irat

itxo

ze d

ekoz

u?/E

ne so

rtu ja

tzu

duda

/zela

n ta

noz

jaio

zin

en/z

alan

tza

zeug

an so

rtu d

a./A

ma

ta b

iok

joan

gin

en/d

omek

an S

anan

tont

xura

/ta

bert

sosa

io o

stean

/beg

itu g

endu

n ze

rura

/eur

iabo

ta a

hala

eta/

goian

-beh

ean

dana

ura

/bes

teri

kez

eta

sartu

/gin

an g

u ko

txe

barr

ura/

farm

azia

itxita

ta/m

usu

batz

uk e

mon

gur

a.../

Zu

hurr

engo

irail

ean/

etor

ri zi

nen

mun

dura

./E

ta h

orre

la be

te d

a/he

rrik

oha

urtz

ainde

gia/

beste

rik e

zin e

gin

ta/a

legria

-ale-

gria!

/Edo

bes

te b

atzu

entz

at/k

ondo

iaren

ale

rgia

/kon

tua

da b

ete

dala/

sort

uda

la ko

mer

ia./Z

uek

ondo

hez

i eizu

e/um

e et

a ga

zter

ia/s

oilik

bet

e da

gie-

la/bi

hotz

aren

leged

ia/et

a eg

in d

agiel

a/gi

zarte

bar

ri ha

ndia

/eur

ek h

obet

uda

gien

/bih

ar-e

tzik

o M

ungi

a.

Osa ezazu Xabi Payak 2013an Mungian botatako bertsoa (Doinua: Baserrian jaio nintzan).Laguntza behar izanez gero, bertsoari falta zaizkion hitzak zopan aurkitu ditzakezu.


ZINEMA - ERDIKO KAIERA

TITULUETATIK HASITA, musika bitarte, azken atalekoazken segundorainoko erakustaldi hipnotiko etamakabroa. Tentsioa eta erritmoa, jolas-parke bateanegongo bagina bezala, gora eta behera sentitzen ditu-gun bitartean Hollywoodeko edozein gidoik nahikolituzkeen biraketa harrigarriak. Horiez jositako tele-sail-dokumental paregabea. Beste hainbat dokumenta-letan ikusi ohi dugun bezala –adibidez, Paradise Lost:The Child Murders at Robin Hood Hills, Dear Zachary: aletter to a son about his father eta The Imposter; bide batez,ikusi ez badituzue, ez galdu hiru harribitxi izugarrihauek–, errealitateak fikzioa gainditzen duenarenfroga garbia.

2010 urtean, Andrew Jarecki zuzendariak All GoodThings filma estreinatu zuenean, gutxik espero zutenRobert Dursten bizitzan oinarrituriko pelikula horrekizango zuen eragina, hizketa-gai dugun dokumentalhau errodatzeko garaian. Momentu horretan jarri bai-tzen kontaktuan benetako protagonista zuzendariare-kin, orain arte inoiz egin ez zuen elkarrizketa eduki-tzeko prest zegoela esanez.

Eta nor zen zehazki tipo hau? New Yorkeko familiaospetsu eta dirudun batetik datorren pertsonaia bitxieta misteriotsua dugu Robert Durst. Gizon bat hil etazatikatzeaz gain, bere emaztea eta lagun bat desager-tzearen erantzule zuzena izatea leporatu zioten. HBOtelebista kateak ekoiztutako eta sei zatitan banaturikolan metodiko honetan, bere bizitzaren errepaso zeha-tzean murgiltzeko aukera izango dugu. Polizia, epaile,abokatu, testigu eta familiakoen froga eta elkarrizke-tak tartekatzen diren bitartean, polemikoak direnmomentu jakin horien berregiteak ikusteko aukeraizango dugu.

Hori da hain zuzen dokumentalari osotasun parega-bea ematen dion gakoetako bat, estetika guztiz zinema-tografikoz zipriztinduta dagoela. Telebistan ikustenohituta gauden krimenen berregite kaskar horiek ezbezala, sorkuntza lan izugarria dago, tentuz zaindurikoaeta lanari sinesgarritasun paregabea ematen diona.Ikuslea zulotxo batetik begira egongo balitz bezala, ger-tatutako guztiaren zuzeneko lekuko sentiaraziz. Bainabestetik, askok kritikatu duten alderdi manipulatzaileaazaltzen da: hau da, dokumental honen egileek lortuduten material guztia kontuan izanda, ekoizpenarenalde bakarrik egin dutela. Ikus-entzunezko produktuikusgarri bat egiteko helburuarekin, bidean lorturikofroga eta testigantza guztiak dosi txikietan erabili dituz-te, telesailak ikusgarritasun edo morbo puntua gal ezdezan. Argi dago ikuskizuna beste edozeren konturalortzea ez dela zilegi, baina kritika horiekin ez nago guz-tiz ados, kasu honetan, egia administratu besterik ez

baitute egin. Beraiek erabaki dute noiz azaldu eta noizez, zeren, ez dezagun ahaztu lagunok, hau telebista da,eta didaktikoa eta pedagogikoa izateaz gain, entreteni-garria izatea garrantzitsua da. Honen guztiaren zergatizehatz hori, azken ataleko azken segundoetan ulertukoduzue, eta batez ere, lan hau aireratu eta hurrengo egu-nean sortu zen zurrunbiloarekin.

Telesail-dokumental harrigarria azken finean, hoz-tasun kirurgikoz deskribatzen baitu Robert Durstenizaera, ibilbidea eta batez ere, etengabe inguratzenduen kasu ilun eta sinestezina. Ikuslea behin eta berrizzalantzan jarriz eta gutxitan ikusitako ikerketa psikolo-giko bikaina eginez; pertsonaia gaitzesgarri eta lilura-garri honen garunean zer ote dagoen erakusten saia-tuz; hain bereizgarriak diren bere begi beltz eta sarkorhorien anbiguotasunaren bitartez, gure barnean bi gal-dera sortzen: hiltzaile hotz eta krudela ala zorte txa-rraren ondorioz egon behar ez zuen une eta tokietanegoteagatik, besterik gabe, bizirik dirauen tipo xelebrebaten historia? Biktima ala borreroa? Nola amaitzenden jakiteko badakizue zer egin. Hori bai, prestatubegi zuloen kontrako krema, amaitu arte ezingoduzuelako historia harrigarri eta beldurgarri honenatzaparretatik ihes egin. Eta oso garrantzitsua, doku-mentala ikusi baino lehen, saiatu hari buruzko ahaliketa informazio gutxiena irakurtzen, hainbat hedabide-tan zabaldutako datu eta irudiek bertan behera uztenbaitute etengabe bizi ditzakegun “sorpresak”. Ezin-bestekoa. n

Gaizka Izagirre

Robert Dursten kasuan oinarritzen da The Jinxdokumental-sail paregabea.

The Jinx: errealitateak fikzioa gainditzen duenean

ERDIKO KAIERA - IHESI

Euskal Herria ezagutuz

AIARALDEA (ARABA)

Itxi begiak. Entzungo dituzu lankidearen atzamarrak ordenagailuko teklak zanpatzen, tap-tap-tap-tap. Inprimagailu nekatuaren arrangura, grrri grrriii. Aparkalekutik atera ezin duen autoarenklaxon ernegatua, piiiiii piiiiiii. Gose den alabaren mugimendu urduriak, ñiki-ñaka ñiki-ñaka.

Zarata. Asotsa. Azantza. Orain, ireki berriro begiak... eta ongi etorri isiltasunera.

Ur eta harrizkoisiltasun hau

Testua eta argazkiak:

| MIKEL AYLLON |

Bertan behera utzitako errota, Belandian.


IHESI: AIARALDEA - ERDIKO KAIERA

“AIALAKO LURRA, etzara zu Bizkaia,etzara zu Gaztela, lepoan Orozko, sabe-lean Losa, zure buruaren gainean dagoBilbo, Bizkaiko itsasoa hurbil dago, seilegoara, Bizkaiko itsaso bildurtua, Aiala-ko lurra, lur odoldua, Luiando, Laudio,Lezama, Amurrio, Untza, jeografia txi-kia, historia luzea (…)”. Gabriel Ares-ti, garai batean, egunero etortzen zentrenez, tran-tran tran-tran, BilbotikLaudioko Maderas enpresara lanera.Ez zen hemen denbora luzez egon,baina ematen du eskualdea eta berta-ko bizilagunak ezagutzeko aukeraizan zuela. Hala erakusten dute berepoema luze batetik lapurtu ditugungoiko lerro horiek. Edo segidandatozen beste hauek: “Hemen, konterrihonetan, Aialako lurrean, Arrastaria,Izarra, Gordeliz, Llanteno, Lujo, Beotegi,Larrinbe, Delika, gizonak hiltzen etalapurtzen du, mesedez, ur lasterrak, lehengarbiak, orain zikinak, eraman zazueitsasora lur honetan gizon urrikariak egi-ten duen hainbeste gaiztakeria...”.

Ezagun da ez ginela, nonbait,Arestiren gustukoak. Luzea izandaiteke, noski, gure bekatuenzerrenda, baina, akaso, hona hemenguztietan larriena: “Kantabriako itsa-sora zoazten urak, Altube, Okendo,Nerbion, Aialako lurra, behin euskaldu-na, orain lur erdalduna, Urkabuztaize-tik Laudiora, garbi ezazue, Orduña ere,Gernikari lotua, garbi ezazue BizkaiaGaztelatik gordetzen duen lurra (…)”.

Jakina denez, mailu bat da Ares-tiren poesia, eta aiaraldearrokburuan koskor mingarri bat dugulapaseatzen gara gure harrizko Aiaral-dea isil, umil, zikin eta zinez tragikohonetatik.

Denaren hasieraBaina has gaitezen hasieratik. Jodezagun gure buru-bihotzak garbitubehar dituen uraren sorlekura,Gorobel mendilerroaren magaleanatseden hartzen duen Delika herriezkutura. Bertan hasiko dugu ausar-tentzako ibilbide hau, infernutikbertatik, El Infierno esaten diotentabernaren ondoan. Urrats batzukharatago lur azpitik sortzen denNerbioi ibai jaioberriaren lehenengonegarrak ikusi ondoren, oinetakoakondo estutu, motxila bizkarreratueta Urduñako La Antiguako santu-tegira abiatuko gara, infernutikzerura. Bidean, Tertanga eta haren

uraska eta iturri berezia, haritzak,pagoak, lehenengo mahatsondoak,isiltasuna, tarteka isiltasuna urratzenduten behien zintzarriak klon-klon,zeru zabala, tarteka zerua urratzenduten parapenteak sigi-saga etaurduñarrei edaten ematen dien Gar-txetako urtegia. Ur libre jaioberria-rentzat lehenengo abisua.

La Antigua edo Eliza Zaharrarensantutegia XVIII. mendeko tenplubarrokoa da, Urduñako armarriaazalean tatuatua eta atseden-guneeder bat atarian, zerua konkistatunahi duten zuhaitzen gerizpean.Merezi du, merezi duenez, barrual-deari behako azkar bat ematea,haren handitasunaz jabetzeko.Baina hobe da Jainkoaren deiarientzungor egitea, ibiliari ekin behar-

ko baitiogu segituan. Bide luzeadugu aurretik.

Bide osoan babestuko gaituenGorobel mendilerrora areago hur-biltzeko unea da. 25 kilometrokoharrizko hesi erraldoi hau, Urduña-tik Artziniegara, Txarlazotik Angu-lora, Euskal Herriaren eta Gaztela-ren arteko muga naturala da, itxuradotore bezain ankerrekoa. Neguanbesterik ez du amore ematen, mun-duan ia beste inon ikusi ezin daite-keen laino-opil izeneko laino-ziri-molak mendean hartzen duenean.

Lendoñogoitira jo behar duguerrepidetik, eta horrek, noski, egu-neko lehenengo aldapa gogorrenaurrean jarriko gaitu. Esfortzuak,baina, saria dakar oraingoan, LaChoza iturriaren zabalgunera iritsi

La Antiguako santutegia (Eliza Zaharra), Urduñan.


ERDIKO KAIERA - IHESI: AIARALDEA

bezain laster ohartuko garenez.Zelai berde luzeak, mehatxuzkobegiz so egiten diguten Bedarbideeta Solaiera mendiak, oraindikharri gutxi batzuk zut dituenGoiko Landetako trikuharria etaisiltasun pisua, haizeak firin-faranurratua.

Lendoñogoiti herrira heldutako-an, gorantz segituko dugu, ErdiAroan merkatari eta saltzaileek era-biltzen zuten Sopeñako errege-bide-ra iristeko. Galtzada-harri zaharrakoraindik han-hemenka harro era-kusten dituen bidetik aurrera,Maroñoraino GR284 mendi-bidearisegitzea beste lanik ez dugu izango,beti Gorobelen arnas isila ezkerrekobelarri ondoan fiu-fiuuuka dugula.Behin baino ez gara aterako unebatez bidetik, Agiñiga herri ezinezdotoreagoa bisitatzeko. Gaztakfamatu duen herrian –2014ko urri-ko azken asteleheneko Idiazabalgazten lehiaketako garailea Agiñiga-ko gazta bat izan zen–, hagin landa-tu berri batek egingo digu oles herri-ko plazan.

Berriro GR284ra bueltan,Madariarantz abiatu beharko dugu,

bidean beheraGorobel lehenen-goz bistatik galdu-ta basoan barrena.Behin errepiderairitsita, laster hel-

duko gara Maroñoko urtegira,mendilerroak babesten duen urlibreen presondegi zital bezainikusgarrira.

Hogei kilometroko ibilaldiarenondoren –mendiko bizikletaz ereerraz egin daiteke–, merezi dugusikiera atsedena. Maroñoko inguruhorretan ez da falta gozo afaldu etalo egiteko landa-etxerik, itzulerariindar berriz ekiteko.

Itzultzea zer konplikatua denDaitekeen gauzarik zailena omen daitzultzea, ez baita sekula posiblehasierako leku berera joatea, besteur bat baita orain ubide beretikdatorrena. Eta gu ere, bideak zail-duak, beste bat gara orain. Eta, hala

ere, sarritan, itzultzea beste erreme-diorik ez dugu –sikiera, Delikan utzidugun autoaren bila–.

Errepidean behera aterako garaMaroñotik Belandiarako bidean,urtegira doan erreketako baten ubi-deari segika. Laster egingo dugutopo, errepidetik apur bat apartatu-ta, errota zahar abandonatu bate-kin, oraindik preso amaituko duelaez dakien uraren iragatearen lekukomutu.

Belandia pasa, errepidetik portuaigo, krix-krix zirtaka ari diren elek-trizitate-zutoinek urratutako isilta-sunean murgildu eta Lendoñobeiti-ra jaitsiko gara abiada bizian, herritxiki baina zer ikusi ugariko honekerakarrita. Santutegia, eliza, baseli-za, ur-presa txikia, errota, 700 urtezahar den dorretxea... Hankei atse-den apur bat eman eta errekakouraz eta bata bestearen gaineanjarritako harriez gozatzeko paradabikaina izango dugu.

Errepidea atzean utzi eta Len-doñobeitiren gainaldetik Zedelikaraeramango gaituen bidexka hartukodugu orain. Zelaiz inguratuta,begien aurrean izango dugu begira-da bakarrean geure egin ezingodugun haran luze eta zabala. Etaklon-klon, fiu-fiu, firin-faran,zaunk-zaunk, marru-marru, beee…

Zedelikara iritsi aurretik, errepi-dera aterako gara berriro, eta jai-

Ezkerrean, Sopeñako errege-bidearen LendoñogoititikAgiñigarako tartea, Tologorri mendia atzean duela. Lerro hauen gainean, Agiñiga. Atzean ikusten denmendilerroa Gorobel da.

Bide osoan babestukogaituen Gorobelmendilerroa 25kilometroko harrizkohesi erraldoia da, EuskalHerriaren eta Gaztelarenarteko muga naturala


IHESI: AIARALDEA - ERDIKO KAIERA

tsiera azkar baten ondoren, ia ohar-kabean, Eliza Zaharraren santute-giaren arboladia izango dugubegien bistan berriro. Aurreko egu-nean ibilitako bidea desegitea bes-terik ez zaigu geratuko orain, besteia hogei kilometroren ondoren,Delikaraino iritsi, oinetakoak des-lotu eta orain beste ur bat dakarrenerreka jaioberrian oin minduakhondoratzeko. Infernuaren ateaurrean, ur eta harrizko isiltasunariagur esateko unea iritsi da, orainbetiko barruan eramango dugulaohartzeke.

Dagoeneko ez gara, zorionez,atzo ginen zarata eta harrabotsezbeteriko pertsona gris haiek.

Bidaiari, itxi berriro begiak.Orain ikusten eta entzuten duzunguztia Aiaraldea da. Ongi etorri.“(…) askotan ikusi dut hemen, elizatiketxera, fabrikatik solora, tafernatikkalera, Aialako gizon gaiztoa, azkeneanJainkoak barkatuko duena...”. Guk,bidaiari, Jainkoaren barkazioarenzain, bide bazterrean itxarongo zai-tugu, harri baten gainean jarrita.

“Konterri honetan gizonak asko sufri-tzen du, lanean hari da gogorrik, apenas

etzaten da andrearekin, erregular irabaz-ten du dirua fabrikan eta gero soloanmakurturik, prestuki biz i da hogeiurtean, eta azkenean aire gaizto batekjotzen dio burua eta aita zaharra edoalaba gaztea hiltzen du merke, hain luza-ro kario kopetako izerdiarekin manten-du ondoren”. Igual, hobe bidean topoegiten ez badugu. n

B i s i t a t uargia.eus/ihesia i s i a l d i r a k owebgune parte-hartzailea.

Maroñoko urtegia. Atzean, Gorobel.


ERDIKO KAIERA - ZIENTZIA | JOXERRA AIZPURUA SARASOLA |

Babeslea: iametza Interaktiboa

2014AN EZARRITAKO hondakin elektroniko kopuruaren errekorra gaindituzen 2014an: 39,8 milioi tonatik, 41,8ra. Nazio Batuen Unibertsitateak(UNU) egindako azterketaren ondorioz azaleratu dira datuak.

Hondakinen %60 sukaldeko eta komuneko etxe-tresnak izan ziren; tele-fono eta ordenagailu eramangarriak, berriz, %7 inguru. 2018an 50 milioitonako kopurua gaindituko dela uste dute ikerlariek. Europako iparraldekoeta erdialdeko estatuek eta AEBek sortzen dute hondakin gehien pertsona-

ko. Kopuru absolutuei dagokie-nez, nabarmentzekoa da honda-kin guztien hiru laurden AEB,Txina, Japonia, Alemania etaIndian eratzen dela.

Kalkulatu da hondakin horietandauden burdinaren, kobrearen etaurrearen balioa, birziklatuz gero,48.000 milioi eurokoa izan daite-keela. Bestalde, merkurio, kadmio,kromo eta antzeko elementu toxi-koen kopurua bi milioi tonatikgorakoa da. n

Argaltzea, bizirikirauteko estrategiaArgaltzea, pertsonen kasuan,osasuna hobetzearekin lotu ohida; animalia batzuentzat, berriz,biziraupen estrategia da. Adibi-dez, gabiraiak bizi diren lekue-tan, txori txikiak ohi baino arga-lagoak izaten dira. Hegaztiharrapari horiengandik ihes egi-teko behar duten bizkortasunalortzen dute horrela.

ttiki.com/338822(Euskaraz)

Lebitazio magnetikobidezko tren batenabiadura errekor berriaMaglev izeneko tren magnetiko-ak orduko 603 kilometrokoabiadurari eutsi dio 10,8 segun-doz. Asmoa dago 2027rako trenhorrek Tokio eta Nagoyarenartean dauden 286 kilometroak40 minutuan lotzeko. AEBeketa Txinak ez dute lasterketahorretan atzean gelditu nahi.

ttiki.com/338823(Gaztelaniaz)

Ikusmenaren gaitzenaurkako bide berriak

Adinari lotutako degeneraziomakularrak pertsona askori era-giten die. Ematen den tratamen-duak ez du balio zenbait pertso-narentzat, eta asko itsu geratzendira. Ikerlari frantziar batzuekerretinari kalte egiten dion pro-teina bat aurkitu dute; saguekinegindako esperimentuetan beha-tu dutenez, proteina horren jar-duera eteteak erretinaren dege-nerazioa moteltzen du.

ttiki.com/338824(Frantsesez)

ESA

/HU

BB

LE-C

C B

Y

Hondakin elektronikokopurua, urtez urte handituz

NASAKO eta Europako Agentzia Espa-zialeko ingeniariak Italian elkartu zirenapirilean, Lurraren inguruan daudenmeteoroideen eta asteroideen portaeraaztertu eta arriskua neurtzeko.

Kalkuluen arabera, datozen 100urteetan Lurraren inguruan daudenmilioika gorputzetatik 500 ingurusartu litezke Lurrera. Arriskua txikiada, baina egon badago.

Zer egin, esaterako, 100 metroko diametroa duen asteroide baten aurka?Bi aukera aztertu dituzte ikerlariek: batetik, espazioan oztopoak jartzea, tal-kaz talka haren ibilbidea aldatzeko; bestetik, asteroidean leherketa nuklea-rra eragitea.

Bata zein bestea zailak dira, gorputz horien abiadura segundoko hamarkilometrotik gorakoa baita. Momentuz, ikerlariek adostutako lehen gauzameteoroide eta asteroideen ibilbideen jarraipen zehatzagoa egitea izan da.Hipotesi hutsen gainean erabakiak hartzea oso garestia baita. n

Asteroideen aurkako defentsaprestatzen

GE

OR

GE

HO

TE

LLIN

G-C

C B

YSA


LANDAREAK - ERDIKO KAIERA| JAKOBA ERREKONDO |[email protected]

ALDOKA-MALDOKA NABIL, bateraeta bestera azken aldi honetan,baratzeko liburu berria dela eta.Baratzea ahoan, baina mihura(Viscum album) dabilkit buruan.Garai herri dotorean izan naizlehengo igandean eta nire bizi-tzako lehen sermoia eman dut:elizan aurkeztu behar izan nuenliburua, kultur etxean ez baitzi-ren kabitzen bertaratutako ehuneta hirurogei lagunak. Kulturetxetik elizarako bidean dagoGaraiko Landetxea deiturikoa.Hortxe du, ateburuan, mihurasorta, txibista gorriz apainduta.Kolorea: urrezkoa; iazkoa izangoda, jarri berria ez behintzat. Ezzaio alferrik esaten “urrezko ada-rra” mihurari. Sanjoanetan zaha-rra sutara eta sorta berria jartzenda. Ebaki berritan berde, bainalaster ur reztatuko da. Etxea

babesten duenean urrezkoa da“urrezko adarra”.

Aldoka-maldoka Zugarramur-dira, bertan baitago Mihura base-rria. Itxuraz, izen bereko Urdazu-bikoarekin batera, munduanabizen hori hedatzen dutenenhabia. Baita zezenketetan burdinmarka ezagunena daraman Miuraizenarena ere. Zezen eta behi hil-tzaile fama duen kasta hori, bai;sortu zenetik kasta horretakoekhamaika lagun hil omen dituzte.Donostian, 1921eko abuztuaren15ean Emilio Moreno Morenobanderilla sartzaile valentziarra hilzuen Arruceto edo Iruñean 1977kouztailaren 8an Jose Joakin EsparzaSarazibar zezen plazaren sarreranhil zuen Silletero zezenen kasta.

Aldoka-maldoka LezokoHerriondo auzora, hor ere baibaita Mihura baserria.

Aldoka-maldoka ibiltzen dire-nak hegalariak dira, lizar hegala-riak (Fraxinus excelsior). Baina,noiztik egiten du hegan lizarrak?Nolatan ikasi zuen hegan egiten?Nork erakutsi zion, bere adarrezerakusten duen izarrak akaso?Lizar hegalaria berez ikasita jaio-tzen da. Berez dohatsua den gisaberean, alegia. Lizar hegalariaklurrean, ez beste zerbaiten gaineanjaiotzen eta bizitzen direnak dira:beste zuhaitzen baten gainean, tei-latu gainean... Garai batean, arris-kua sumatzen zitzaion edozer eginbehar zuenak soinean lizar hegala-riren baten hostoa bazeraman,babestuta zela zioten.

Aldoka-maldoka Bizkaian,Nafarroan eta Gipuzkoan barrenaibili ondoren, etxeko karrerarenteilatu gainean dudan lizar hegala-ria agurtu eta ohera. n

Ezkerrean,GaraikoLandetxeko ategaineko urrezkomihura.Eskuinean,lizarra (Fraxinusexcelsior).

JAK

OB

AE

RR

EK

ON

DO

JEA

N-P

OL

GR

AN

DM

ON

T-C

C B

Y

Lizar hegalariak


ERDIKO KAIERA - DENBORAREN MAKINA | NAGORE IRAZUSTABARRENA |

DONOSTIA, 1870. Udalaren babesazeta Jose Peña gimnastaren laguntzazEuskal Herriko lehen gimnasioa jarrizuen abian Marcelino Soroa Lasak(1848-1902) Heriz Etxean, ateko idaz-puruan Academia de gimnasia dirigida porlos hermanos Arquímedes jartzen zuenarren. Hurrengo urtean, Andia kalean,zirkoa prestatu zuten gimnasioanegindako lana jendaurrean erakustekoasmoz. Marcelino Soroak berak hain-bat ariketa egin behar zituen trapeziobikoitzetik zintzilik, oinetan bolborazuela. Baina gauzak ez ziren beharbezala gertatu eta Soroak erreduralarriak izan zituen eskuineko izterrean.

Ez zen hura izan, ordea, jardunaeteteko eta gimnasioa ixteko arrazoia,Gerra Karlista baizik. Soroak Ziburu-ra alde egin zuen 1872an eta bosturtean ez zen itzuli. Orduan, 1877an,berriro ere Soroaren zuzendaritza-pean, udal gimnasio berria Peñafloridakaleko eskoletako sotoan prestatuzuten. Baita ederki prestatu ere. Fran-cisco López Alén idazle eta margola-riak RevistaVascongadan idatzi zuenez:“Akademiak itxura bikaina zuen; ari-keta-trenen multzoa honakoek osa-tzen zuten: burdinazko nahiz egurrez-ko trapezio bakun eta bikoitzak, sokalodi berdin zein korapilodunak, hain-bat praktikarako askotariko uztaiak,lehorreko nahiz itsasontzietako eskai-lerak, pika sorta, txirrika sorta, orotari-ko eraztunak, makila sorta, pisu bildu-

ma osoa, indar praktiketarako gomak,burdinazko eta egurrezko barrak,eskailera ortopedikoa, eskailera hori-zontala, zaldi makurra, hainbat siste-matako barra paraleloak eta abar”.

1878an La Infantil del Gimnasioelkartea sortu zuen, jardun fisikoaumetatik sustatzeko. Udalak lanhorretan ere lagundu zion, eta hainbaturtez indarrean egongo zen ebazpenbaten bidez, hiriko eskola publikoeta-ko haur guztientzat gimnasia derrigo-rrezkoa izango zela erabaki zuen.

Soroa hil zenean La Voz de Guipúz-coak zera idatzi zuen haurren gimna-sioari buruz: “Donostiako mutikoguztiak bertatik pasa ziren eta, egungizonak diren mutil koskor horienartean, itsasgizonak, medikuak, mili-tarrak, ingeniariak, abokatuak, artis-tak, apaizak eta abar ditugu”. Artiku-lua ez zen erabat zuzena, udalarenebazpenak, mutikoez gain, neskakere barne hartzen baitzituen. Eta hel-duen gimnasioan gehienak gizonez-koak izan arren, gorde diren zerren-detan emakume izenak ere ageri dira:María de Aizpurua, Carmen Besné,Rufina Soroa, Paquita eta TeresitaRodriguez, Luisa Uranga...

Marcelino Soroak zuzenbideaikasi zuen Valladoliden, eta euskarahutsezko lehen antzezlanaren (AntonKaiku, 1878) egilea izateagatik daezaguna. Baina gimnasia izan zuenbeti bizibide. n

Pipia,Stradivariusbiolinen sekretua

NICOLA STRADIVARIren (1644-1737) Cremonako tailerreanegindako biolinak mundukoonenak direla esan izan da beti.Luthier eta aditu askok biolinhoriek aztertu izan dituzte, etatresnen kalitate bereziarenaskotariko arrazoiak bota: ber-nizaren erabilera, ondorengolehortzea edo, besterik gabe,tailerrean lan egiten zuten arti-sauen esku ona.

Berriki, esperimentu kimi-ko batek Stradivariusen sekre-tua egurrean dagoela utzi duagerian. Agidanez, garai harta-ko biolinak pipiak jotako egu-rrez egin ohi zituzten, bainaStradivariren tailerrean egu-rrak gaixotasunik ez zeukalaziurtatzen zuten. Azterketakimikoen arabera, pipiasaihesteko, artisauek, bertakobotikariak saltzen zien intsek-tizida erabiltzen zuten: harrigatza. Egileek nahi gabe, subs-tantzia egurrean kristalizatzenzen eta, ondorioz, biolineksoinu garbi eta ederragoa sor-tzen zuten. n

Arrastoak

Ezkerrean, Francisco Charlenek eta haren seme Paulinok 1875ean Miribillan irekitakoGran Gimnasio de Bilbao. Euskal Herriko lehen gimnasioa, ordea, bost urte lehenagozabaldu zuen Marcelino Soroak (eskuinean) Donostian.

SMIT

HSO

NIA

NIN

STIT

UT

E

AN

SELM

OG

UIN

EA

Marcelino Soroarenakrobazia bikoitza

TERMOMETROA

LAURA PEGO OTEROABOKATUA

Laura Pego Otero (Pasaia, 1968) abokatua eta Kriminologiako Euskal Institutuko ikerlaria da.Torturaren inguruko ikerketan ibilbide luzea du eta azken hilabeteotan Eusko Jaurlaritzaren

Bake eta Bizikidetzarako Idazkaritzaren aginduz Tortura Ikerketa proiektua (1960-2013)aurrera eramateko eratu den lantaldeko partaide da. Horri buruz hitz egin digu.

Torturaren inguruan egin duzun lehenlana ez da hau.“Tortura euskal esparruan” izenekotesina izan nuen lehen hurbilpena.Geroztik atxilotutakoen eskubideeninguruan lan egin dut, 2007an Arar-tekoak enkargatutako txostenean, etaberriki Eusko Jaurlaritzaren aginduzinkomunikazio egoeran izan direnatxiloketen inguruan. Aurreko bietantortura zeharka jorratzen da, atxilo-

ketaren balizko ondorio bezala.Oraingo ikerketa berriz zehatzagoada, torturaz, bai atxiloketa guneetanbaita espetxeetan ere.

Zergatik tortura?Giza eskubideen defentsa betidanikinteresatu zait. Torturak beste bio-lentzia batzuek ez duten osagarriadu: mina edo sufrimendua funtzio-nario publikoak eragindakoa da,

edota behinik behin, sistema publi-koa ordezkatzen duen pertsonabatek bultzatu edo baimendu du.Eskubide bermatzailea da eskubi-deak hausten dituena, babestu behargaituena da delituaren egilea, etahorregatik da hain larria.

Tortura ukatzen dutenak badaude.Torturaren biktimek ez dute kasugehienetan onarpenik izan, ez sozialik

| ANDER LEON |Argazkiak: Dani Blanco

«Torturaren erabilerainpunitateari lotuta dago»


ezta juridikorik ere. Salaketei kutsupolitikoa eman izan zaie eta norma-lean ukatu egin dituzte. Prebentziora-ko neurriak aurkeztu dituztenak alar-mistatzat hartu izan dira. Torturasalatu dutenei ukapen horri buruzgaldetzen diegunean, ez diote garran-tzi handiegirik ematen, “nik badakitzer egin didaten eta nire ingurukoekere bai, horrekin nahikoa dut” esanohi dute etsipenez. Batzuek tortura-rik ez dagoela ziurtatzen duten bitar-tean Giza Eskubideetarako Europa-ko Tribunalak Espainiako Estatuabehin eta berriro zigortzen du salake-tak ez ikertzeagatik.

Zein da orain abian duzuen proiek-tuaren helburua?Hainbat helburu ditugu: torturareninpunitatea bermatzen dituzten ele-mentuak identifikatzea, torturatuenerrolda egitea, salaketa batzuensinesgarritasuna baloratzea, kasuesanguratsu batzuk aztertzea –batezere biktimen bizitzetan izandakoeragina neurtzeko–… Horrekinguztiarekin txosten orokorra idatzi-ko dugu. Torturaren gaiari hurbil-

pen zientifikoa egin nahi diogu,eztabaida ideologikotik atera etaenpirismoan oinarritutako txostenaidatzi. Hori bai, argi eta garbi dauka-guna zera da: giza eskubideen urra-keten aurrean ezin da neutrala izan.

Hiru mediku eta jurista bat zaudete.Zer lan egiten du zuotako bakoitzak?Paco Etxebarria da proiektuarenzuzendaria eta Ikertzaile Nagusia,ibilbide luzea du egina halako kasue-tan; Benito Morentin, berriz, salake-ten sinesgarritasuna aztertzeko ardu-raduna da, Istanbulgo protokoloajarraituz; eta Martin Beristainek kasuesanguratsuenak aztertzen ditu. Nirelana, salaketen inguruko dimentsiojuridikoa baloratzea da, ustezko bik-timekin harremanetan jartzea etaeragile sozialekin kontaktuak egitea.

Zeintzuk dira eragile horiek eta nola-ko harrera izan du zuen jardunak?Torturaren gaia bereziki jorratuduten elkarteekin hasi ginen, TAT,Euskal Memoria, Amnesty Interna-tional edo Salhaketa modukoak.Gizarteko beste hainbat sektore

ordezkatzen dituzten eragileekinere egon gara: SOS Arrazakeria,drogamenpekotasunaren inguruko-ak, giza mailako elkarte kristauak,sindikatuak... Baita mundu judizia-lekoekin ere: abokatuak, epaileakedota fiskalak. Egitasmoa aurkeztudiegu eta beraien babesa erabatekoaizan da. Denek erakutsi dute ikerke-tan laguntzeko borondatea.

Gaia oso sentibera da, kritikarik jasoduzue?Guri zuzenean ez zaigu inor kritika-rekin etorri. Artikuluren batean baiirakurri dugu hainbat polizia-sindi-katuren kezka, baina ez horrenbesteikerketa beragatik baizik eta konde-narik gabeko salaketei ematen zaientratamenduagatik. Hau da, beraienustez salaketak ez dira kontutanhartu behar frogatzen ez badira.

Baina torturaren arazo handienetakobat hori da, frogatzea zaila dela.Eusko Jaurlaritzaren 2013ko txostenbaten arabera, salaketa publikoak edojudizialak kontutan harturik, 5.500kasu inguru egon daitezke. HaietatikEspainiako tribunalek 20 bat zigor-epai baino ez dituzte eman. Torturafrogatzeko zailtasun handienak,hainbat nazioarteko erakunderenarabera, komisaldegietan eta espe-txeetan egon daitezkeen inpunitateespazioak dira. Erakunde horiek dio-tenez ikerketak falta dira, eta inda-rrean dauden bermeak ez dira nahi-koak. Opakotasun esparruak daude.

Inkomunikazioa da tortura ahalbide-tzen duen arrazoi nagusia?Esan dezakegu inkomunikazioarenbaldintzek horrelako egoerak erraztuditzaketela, baina ez soilik Lege Anti-terrorista aplikatu den kasuetan. Tor-tura jasaten duten beste kolektiboakere badaude: delinkuente sozialak,toxikomanoak, etorkinak… Babessozialik gabeko pertsonak izan ohidira, tortura salatu ere egiten ez dute-nak. Guk kasu batzuk atzeman ditu-gu, baino gehienek ez dute horriburuz hitz egin nahi, tortura atxiloke-taren atal bat bezala ikusten baitute.

Ez dute babes edo sinesgarrita-sun bera etorkin toxikomano batekedo Martxelo Otamendik, bainakasu guztien atzean modu batekoedo besteko inpunitatea dago. Hori

“Joxe Arregiren espedientea aurkitu dugu Madrilgo fundazio batean artxibaturik.Kopia bat eskuratzear gaude eta laster ekingo diogu azterketari”.


LAURA PEGO OTERO - TERMOMETROA

izan daiteke torturaren gakoa, baliz-ko torturatzaileak babesten dituena.Eta horri funtzionario batzuen kor-poratibismoa gehitu behar zaio.

Eman dezakezu adibideren bat?Gogoratuko duzue 1995ean ema-kume brasildar bat bortxatu zutelaBilboko komisaldegi batean. Epai-leak bortxaketa frogatutzat emanzuen baina ez zuen inor zigortu.Egun horretan lanean zeuden poli-zien artean isiltasunaren legea izanzen nagusi eta hori izan zen epaia:delitua bai, baina errudunik ez.

Eta egoera hori izanik, zer pausoemango duzue salatutakoa beneta-koa den baloratzeko? Nazioartean onartuta dagoen meto-dologia erabiliko dugu, IstanbulgoProtokoloa, hain zuzen ere. Sistemahorrek hainbat pausu aurreikustenditu eta bertan ezarritako egiaztatzefrogak baliogarriak izango zaizkiguedozein salaketaren sinesgarritasu-na baloratzeko.

Orain arteko emaitzei begiratuta zeinda torturatuaren profila?Gizonezkoa eta Polizia Nazionalak80ko hamarkadan Gipuzkoan atxi-lotua. Horiek dira item bakoitzeangehien ematen diren erantzunak.Gehienak ere inkomunikazio egoe-ran egon dira eta beraien salaketekez dute aurrera egin. Sexuaren ara-bera aldea nabarmena da: %85gizonak dira eta %15 emakumeak.Atxiloketaren arduradunen arteankasuen %49 Poliziaren eskuetanegon da, Guardia Zibilak %41 etaErtzaintzak %9. Hamarkadei begi-ratuta topea jotzen du 80koan etahortik atzera jaisten joaten da.

Gerra zibileko desmasiak argitzeko,igarotako denbora oztopo handia da.Hemen ere hala gertatuko al da?

Diktadura garaian salatzea askozzailagoa zen eta hainbeste urterenondoren gaur egun arazo gehiagoditugu haiekin kontaktatzeko. Baina60ko eta 70eko hamarkadetako jen-dea hurbiltzen ari zaigu, urteetangordea izan dutena kontatzekoprest. Hala ere, ezin da ukatu den-borak memoria ahultzen duela etazailagoa dela dokumentazioa esku-ratzea, batzuk adina dela eta osogaixo edo hilda egon daitezkeela…Bai, kasu batzuetan igarotako den-bora arazo handia izan daiteke.

Kasu bereziak egongo dira.Torturaren gaia aipatuta, guztioiJoxe Arregiren izena datorkiguburura. Bere kasuaren espedienteaaurkitu dugu Madrilgo fundaziobatean artxibaturik. Kopia bat esku-ratzear gaude eta laster ekingodiogu azterketari.

1960 eta 2013 urteen artean, ezkerabertzaleko kideenak ez ezik, besteideologiatako pertsonen testigantzakere baditugu: sozialistak, komunis-tak, sindikalistak, EAJren inguruko-ak... Beste kasu esanguratsu bat

Enkarni Blancorena da. Atxilotuaizan eta gero tortura bortitzak salatuzituen. Auziak ez zuen aurrera egineta Nazio Batuen Erakundera jozuen. Urtetan borrokatu ondorenerakunde horretako Torturaren Aur-kako Batzordeak Espainia kondena-tu zuen, baina ez torturengatik, berekasua ez ikertzeagatik baizik. NBEkez zuen ulertzen horrelako salaketalarri baten aurrean Espainiako era-kundeek inolako ikerketarik aurreraez eraman izana.

Halako gai baten aurrean, egin aldaiteke bereizketarik?Izan ere, kasu arruntak ez dira apa-lagoak. Bada pertsona bat salatuduena errepide kontrolean geratueta kotxeko pegatina antinuklearrajanarazi ziotenean, ezin irentsi etabertan fusilamendu simulakroa eginziotela… Gertaera guztiak dira osogogorrak, eta hor dago testigantza-ren indarra. Horrelako pertsona baturteak igarota kamera aurrean eser-tzen denean, atzean zerbait larriadagoela esan nahi du. Hori ez sines-tea zaila egiten da. n

“Pertsona bat urteakigarota kamera aurreanesertzen denean,atzean zerbait larriadagoela esan nahi du.Hori ez sinestea zailaegiten da”

EUSKO JAURLARITZAK 2014ko martxoan eman zion agindua KriminologiaInstitutuari Euskal Herrian azken mende erdian izandako torturak ikertze-ko, Bake eta Bizikidetza Planaren barruan. Zenbaitetan, torturaren gaiajorratu duten erakundeen bidez heldu dira tortura jasan duten pertsonahoriengana, beste batzuetan biktimak berak jarri dira harremanetan telefo-no edo e-posta bidez (943018381 / [email protected]).

Lehenengo fasearen emaitza 2015eko otsailean jakinarazi du ikertal-deak: oraingoz 3.587 tortura salaketa erroldatu dituzte eta horietatik 2.820aztertu. Orain horietako 200 bat kasu aukeratu eta torturen egiaztatzefasean ari dira. 2016ko irailerako ondorioen txostena entregatuko dute.

3.587 tortura salaketa


TERMOMETROA

AURRERANTZEAN EAEko hezkuntzasistema egituratuko duten curricu-lum dekretuak prest ditu Jaurlaritzak,Heziberri planaren baitan. Hasierakozirriborroan, saiakera bat antzematenzen eragileek eta Euskadiko EskolaKontseiluak aspalditik aldarrikatzenduten eskariari erantzuteko: eredue-tan oinarritutako sistema gainditzekobeharra. Azken finean, A (gaztela-niaz nagusiki) eta B (ikasgai batzukgaztelaniaz eta beste batzuk euska-raz) ereduek ez dutela euskalduntzenargi diote ikerketek. Jaurlaritzarenlehen zirriborro hark euskara ardatzduen sistema eleanitza proposatzenzuen ikastetxeetarako; “euskara ohi-turaz eta modu normalizatuan erabil-tzen dela bermatuko da, barrukonahiz kanpoko jardueretan eta, orohar, eskolako ekintzetan”, zioen.Eskola osoa inplikatuz, euskarari tra-taera integrala ematea eta irizpidehorietatik abiatuta ikastetxe bakoi-tzak hizkuntza proiektu propioa egi-tea planteatzen zuen.

Behin betiko dokumentuan, A, Beta D ereduak mantentzearen aldeegin du azkenean Jaurlaritzak, etaaldagai zalantzagarria gehitu du: eus-kara eskakizuna ikastetxearen ingurusoziolinguistikoaren arabera egingoda. Eragile ugarik ez du hori begionez ikusi, euskararen ezagutzanabiadura ezberdineko zentroak etaghetto linguistikoak sor ditzakeela-koan. Denei euskara maila bera eska-tu beharko litzaiekeela eta helburuhorretara iristeko zailtasun eta beharhandiagoak dituzten zonaldeetanbaliabideak jarri behar liratekeela

uste dute. Jaurlaritzarentzat aldiz,lorpen handia da ereduak mantenduahal izateko Espainiako Gobernua-rekin hitzartu duen akordioa, LOM-CEk gai honetan eskua sar ez dezan.

Ingurumari horretan, gaiaz ezta-baidatu dute Jone BerriozabalEAJko legebiltzarkideak, JuanjoAgirrezabala EH-Bilduko legebil-tzarkideak eta Maria Luisa Gurru-txaga PSEko Gipuzkoako Hezkun-tza arduradunak.

Gauza bera eskatu behar al dieguAtaun eta Oioni?“Espainiako Gobernuarekin Jaurlari-tzak lortutako akordioa azpimarra-tzekoa da. Gurean euskarak daukangarrantziari eragin ziezaiokeenLOMCEk, eta gure sistema babeste-ko akordioa lortu dugu. Euskaramaila hobetzearen alde gaude, jakina,bai A ereduan, bai B ereduan etabaita D ereduan ere; eredu guztiekdute hobekuntzarako tartea eta prestgaude behar diren neurriak ezartze-

ko, ordu kopuruak areagotzekoedota metodologia egokitzeko, eus-kara maila hobetu dadin –dio Berrio-zabal jeltzaleak–. Nabarmendu beharda eredu bera izan arren, D ereduaadibidez, ez dela berdina herri bateanedo bestean aplikatzen denean”.

“Duela sei-zazpi urte jada Kon-tseiluak bere txosten guztietan esatenzuen ereduen markoa gainditu eginbehar dela. Saiakera egin zen 2008-2009an, hezkuntza eragile guztienadostasunez, baina azkenean berehorretan gelditu zen. A, B eta D ere-duak mantendu eta hobetu behardirela diozu, eta badakit Ataungo Deredua eta Oiongoa ez direla inondikinora berdinak, baina hortik abiatutaere denentzat helburu orokorra jarribeharra dago, eskolan ikasle euskal-dunak lortzeko, eta ereduen markoaez da horretarako baliagarria”, adie-razi du Agirrezabala EH-Bildukokideak. “2009an behinik behin esa-ten zen Derrigorrezko BigarrenHezkuntza bukatzen zutenerako eus-karaz B2 maila gainditzeko prestatu-ta egon behar zutela ikasleek. PSOEkkolpe batez kendu zuen hori etaorain Jaurlaritzaren Heziberri planakez du zehazten hizkuntza aldetik zeinprofil lortu behar duten ikasleek”.

Heziberrik irteera profilaz hitzegiten duela erantzun dio Berrioza-balek, baina modu orokorrean egi-ten duela: “Ikasleak izan beharkodituen gaitasunak azaltzen dira.Horrek ez du esan nahi gaitasun horiebaluatzeko Europako markokozenbaki bat eman behar zaionik,askoz orokorragoa da irteera profila:

EUSKARA HEZKUNTZAN

Jakina denez, Euskal Autonomia Erkidegoko ikastetxeetan A, B eta D ereduen artean hautatudaiteke. Eusko Jaurlaritzak datozen urteetarako hezkuntza curriculuma prestatu duen

honetan, eskoletan ezarriko den hizkuntza politikaz aritu dira EAJ, EH-Bildu eta PSEkoordezkariak, Donostiako Udalak hezkuntzari berriki eskaini dizkion jardunaldietan.

| MIKEL GARCIA IDIAKEZ |

Hizkuntza ereduakmantendu ala gainditu

“Ataun eta Oion ez diragauza bera, baina hortikabiatuta ere denentzathelburu orokorra jarribehar da eta Heziberrikez du zehazten euskaranzein profil lortu beharduten ikasleek”

J. Agirrezabala,EH-Bildu


hizkuntza gaitasuna izatea, hainbathizkuntzatan”. Gurrutxaga PSEkokideak gaineratu du B2 ez dela hez-kuntza sistemarako marko bat, atze-rriko hizkuntzen maila ebaluatzekoerabiltzen den adierazlea baizik, etairteera profila jartzeak arrisku han-diak dituela uste du, “zuk esanmoduan Oion eta Ataun ez direlakogauza bera, eta beraz gauza beraeskatu behar al diegu, abiapuntuzeharo ezberdinak izanik? Gureikasle gehienen ama hizkuntza ez daeuskara eta espazio soziolinguistikohori kontuan hartu behar da ez baka-rrik ikasgelan metodologia ezberdi-nak erabiltzeko, baita errealitatehorren barruan ikastetxeak malguta-sunez aritu ahal izateko ere”.

Eredu bakarra, Katalunian bezala?EAJko ordezkariaren hitzetan, ere-duen sistema adostasun sozial etapolitiko zabal batean dago oinarritu-ta eta eutsi egin behar zaio “hobeaeta legezkoa den eta euskararensegurtasuna bermatuko duen beste-rik ez dagoen bitartean. Aldatukobagenu, gutxieneko lau aurre-baldin-tza eman beharko lirateke: markoberriak emaitza hobeak bermatzea,dugun legedian onargarria izatea,ikuspegi guztietatik egingarria izatea,eta herritarren gehiengoak ulertzeaeta nahi izatea. Behin eta berriz diogueleaniztasunean aurrera egin behardugula, euskara ardatz hartuta, bainaez dut uste esan daitekeenik ereduensistemak goia jo duela, beste sistemabatek, bat eta bakarrak, ez digulakoezer onik ekarriko”. Eta galdera luza-tu dio EH-Bilduko legebiltzarkideari:“Ereduen markoa gainditu beharradiozu: markoa gainditzea zer da,eredu bat eta bakarra herri guztien-tzat? Eredu bat eta bakarra ikasleguztientzat? Horretaz ari bagara, gu

ez gatoz bat eta gainera ez da posible,gure buruari eman diogun legediakez duelako onartzen”. Izan ere, Eus-kararen Legearen arabera (1982) hiz-kuntza aukeratzeko familiek duteneskubidea bermatu behar da, eta hiz-kuntza ofizialak bi dira EAEn.

Agirrezabalak erantzun aurretik,PSEko ordezkariak hartu du hitza:ereduak garrantzitsuak direla dio,gizartean egonkortasun eta kohesioelementu inportantea direla argudia-tuta, eta hortik mugitzekotan, esperi-mentazio eta ebaluazio faseak behar-ko liratekeela azpimarratu du,“ebidentzian eta zehaztasun zientifi-koan oinarrituta”, eredu hobea delaziurtatzeko. “Aldi berean, pentsatzendut ez gaudela 1982an, gizartea askoaldatu dela eta hezkuntza sistemaribeste gauza batzuk eskatzen dizkio-tela gurasoek. Horiei erantzutea gureeginbeharra da, beti ere akordioanoinarrituta”. Isabel Celaá Hezkuntzasailburu zen garaian (PSE) era espe-rimentalean gauzatu zen hiru elekoeredua ekarri du akordura: ereduhorrek euskaraz, gaztelaniaz etaingelesez egin beharreko gutxienekoeta gehieneko ikastorduak finkatzenzituen eta kritikatua izan zen, bestehizkuntzen mesedetan ardatz behar

lukeen euskarari orduak kentzenzitzaizkiolakoan. Gurrutxagarenesanetan, baina, “eredu honen eba-luazioa oso ona izan zen; probatuzuten ikastetxeetan ingelesaren eza-gutza areagotu zen eta euskara ezzen kaltetuta atera”.

“Hiru eleko ereduak ingeleseanemaitza onak eman zituela diozu etaeuskarari ez ziola kalterik egin, bainahobekuntzarik ere ez zion ekarri”gogoratu du EH-Bilduko politika-riak, eta horregatik uste du ikasleakeuskalduntzeko ez dela marko ego-kia. Jeltzalearen itaunari ere erantzundio: “Eredu bakarra ez omen daposible, baina Kataluniak murgiltzeeredua dauka [gure D ereduarenparekoa, ikasgai gehienak euskarazguk, haiek katalanez], eredu horibaino ez du, bakarra, eta ez da mun-dua erori”. Presentzia handiena eus-karak izango duen marko berri bate-ra urratsa emateko une aproposadela garbi du Agirrezabalak:“2009rako lege proiektuan euskara-rentzat ikastorduen %60ko presen-tzia zegoen finkatuta, arrazoi oso sin-ple batengatik: orokorrean, %60akbermatzen du hizkuntza konpeten-tzia oso onak izatea. Eta egin daiteke,aho-betez diozuelako oinarri politikoeta sozial sendoa duela egungo eredusistemak, baina 1982an onarturikoEuskararen Legetik eratortzen da sis-tema hau, eta zenbatek bozkatu zuenlegea Legebiltzarrean? 75 parlamen-taritik 39k. Une hauetan EAJ etaEH-Bildu elkartuta, hezkuntzan eus-karak benetan ardatz izan beharduela adosten badugu 75etik 48renadostasuna genuke, orduan bainohandiagoa. Eta hezkuntza eragileakere denak datoz bat! Zergatik ez daorduan egiten? Zeri diogu beldur?Beti ere, ikasleen hizkuntza konpe-tentzia hobetzea helburu”. n

“Ez dut uste esandaitekeenik ereduensistemak goia jo duela.Eredu bat eta bakarraherri eta ikasleguztientzat? Ez gaudeados eta ez da posible,legeak ez du onartzen”

J. Berriozabal, EAJ

Juanjo Agirrezabala (EH-Bildu), Jone Berriozabal (EAJ), Naiara Sampedro Donostiako Hezkuntza zinegotzia, Maria LuisaGurrutxaga (PSE) eta Mikel Garcia moderatzailea, Hezkuntza ereduen garrantzia gizartearen eraikuntzan jardunaldietan.

JOX

EM

AR

IA

UZ

ME

ND

I

TERMOMETROA

OSAKIDETZAKO GREBA

Osakidetzako zuzendaritzaren eta sindikatuen arteko gatazka ez dago konponketatik hurbilagoiazko udazkenaren hasieran zegoena baino. Hedabideen aurrean elkarri arduragabekeria

leporatzen diote batzuek eta besteek; negoziazio mahaian, berriz, hutsaren hurrengoanegoziatzen da. Ez dirudi jendartean ia oharkabean igaro den eta gutxieneko zerbitzuei buruzko

eztabaida latza piztu duen 48 orduko grebak aldaketa handirik eragingo duenik.

“MOBILIZAZIO ZIKLO BAT itxikodugu gaur; Osakidetzaren eskudago etorkizunean gehiago egiteaedo ez”. Pello Igeregi ELAkokideak joan den apirilaren 24anesandako hitzak dira, Osakidetzanordezkaritza duten sindikatu guz-tiek deitutako manifestazioa –ezoso jendetsua; 2.000 inguru langile–abiatu baino minutu batzuk lehena-go. Bigarren greba eguna zuten.

Esanguratsua da manifestazioa-ren buruak eraman zuen pankartaorain dela urtebete inguruko mobi-

lizazioetan erabilitakoaren berdinazela, akaso bera. Ordutik hona egin-dako Osakidetzako Mahai Sektoria-leko bilerek ez dute fruiturik eman,bistan dena. Langileen ordezkarienfuntsezko eskari gehienei muzinegin die Osakidetzak, eta egindakoeskaintzak onartezintzat jo dituztesindikatuek. Hala, 48 orduko greba-rako deia egin zieten Osakidetzakolangileei, apirilaren 22ko gaueko22:00etatik hasita.

Lau egun lehenago, apirilaren18an, hedabideen aurrean azaldu

ziren Osakidetzako zuzendari nagu-sia, Jon Etxeberria, eta giza baliabi-deetako zuzendaria, Jose MariaArmentia, greba deialdiaz beren iri-tzia plazaratzeko asmoz. Sindikatuekhartutako bidea neurrigabekotzat jozuten, eta adierazi zuten Osakidetza-ko lan baldintzak Espainiako Estatu-ko beste osasun zerbitzu batzueta-koak baino hobeak direla.

Sindikatuen zenbait eskari, aste-ko 35 orduko lanaldia berreskura-tzea esate baterako, une honetanase ezinak direla esan zuten Etxebe-

Osasungintza publikoa babesteko3.000 lanpostu eskatzen dituzte

| UNAI BREA |

MO

NIK

AD

EL

VA

LLE

/AR

GA

ZK

IPR

ESS


OSAKIDETZAKO GREBA - TERMOMETROA

rriak eta Armentiak. Nolanahi,Osakidetzak hilabeteotan egindakoeskaintza ona dela defendatu zuten,eta kritika egin zieten sindikatuei,aintzat ez hartzeagatik. Izan ere,azpimarratu zuten baldintza okerra-goetan lanean ari diren EspainiakoEstatuko autonomia erkidegoetangrebarik ez dela egiten, eta EAEn,aldiz, bai.

Arrazonamendu horren ifren-tzua Iñigo Garduño CCOOkokidearen ahotik entzun genuen, api-rilaren 24ko manifestazioa amaitu-takoan: “Osakidetzak eta Darpon[Osasun] sailburuak ez dituzte lan-gileak begirunez tratatzen; argitudezatela zergatik osasungintzan ezden egin administrazioaren bestearlo batzuetan egin den ahalegina,Madrildik datozen murrizketaksaiheste aldera”.

3.000 lanpostu sortzea eskatzendute sindikatuekOsakidetzak eta sindikatuek nego-ziatzeko borondaterik eza lepora-tzen diote elkarri. Bi aldeak ez diraezertan ere ados jarri gatazka hasizenetik, baina arrakala handiena,zalantzarik gabe, langileen ordezka-

rien eskari nagusiari dagokio:gutxienez 3.000 lanpostuko lan-eskaintza publikoa egin dezan gal-degiten diote Osakidetzari. Osaki-detzak erantzun du 1.000 lanpostuinguruko eskaintza egingo duela.Baina horietatik 500 bat baino ezlirateke berriak, LABeko Edurne

Agirrek dioenez, “gainerako-ak erretiroak ordezkatzekodira”.

Azken urteetan EspainiakoGobernuak ezarritakomurrizketen ondorioz, Osa-kidetzako 26.000 langile fin-koen lanaldia handitu eginda; batez beste, urteko 1.592ordutik 1.614ra. Horrekinbatera, behin-behineko langi-leen kontratazioak –bajanedo oporretan daudenakordezkatzeko, sasoi jakinetan

Azken urteetan EspainiakoGobernuak ezarritakomurrizketen ondorioz, langilefinkoen lanaldia luzatu etabehin-behinekoenkontratazioak gutxitu egindira; horrek zerbitzuarenkalitateari eragiten dio,sindikatuek salatzen dutenez

Lehen greba egunean, langileek kontzentrazioak egin zituzten Gurutzetako (Barakaldo) ospitalean (goiko argazki biak),Gasteizko Santiago ospitalean (behean, ezkerrean), eta Osasun Sailaren Gipuzkoako ordezkaritzaren parean; Donostian(behean, eskuman). 300 lagun inguru bildu ziren horietako bakoitzean.

UN

AI

BR

EA

UN

AI

BR

EA

AN

DO

NI

CA

NE

LLA

DA

/ A

RG

AZ

KI

PRE

SS

JUA

NA

NR

UIZ

/ A

RG

AZ

KI

PRE

SS


TERMOMETROA - OSAKIDETZAKO GREBA

zerbitzua indartzeko…– gutxituegin dira. Lehen bederatzi hilekoakziren lanaldiak orain ozta-ozta iris-ten dira hilabete bat edo bira, Edur-ne Agirreren hitzetan.

Sindikatuen kalkuluen arabera,era horretan galdu den lanpostukopurua 3.000 ingurukoa da. Iazkoirailean Deloitte enpresak Osakide-tzari egindako auditoriaren emai-tzak bat egin zuen kalkulu horrekin:2012 eta 2013 bitartean 1.500 lan-postu galdu zirela ondorioztatuzuten. Galera horrek, eta langilefinkoen lanaldia luzatzeak, Osaki-detzak eskaintzen duen zerbitzua-ren kalitatea gutxitzen duela diotesindikatuek.

“Lan ordu kopurua handitzeak3.000 lanpostu suntsitu ditu, itzuldiezagutela lehengo lanaldia”, alda-rrikatu zuen Edurne Agirrek apiri-laren 24ko manifestazioaren amaie-rako ekitaldian. Osakidetzak, esandugu dagoeneko, ezinezkotzat jo dueskari hori betetzea gaur-gaurkoz.Langileek ulerberagoak izan behar-ko luketela dio zuzendaritzak; fun-tzio publiko osoaren egoera zeinden kontuan har dezatela, eta ezdaitezela izan hain berekoiak.“Gure eskakizunak oinarri-oina-rrizkoak dira”, Agirrek emandakoerantzuna.

Eskakizun horietako bat bajaga-tiko ordezkapenei dagokie. Gauregun, Osakidetzako behargin batek

baja hartzen duenean, zazpigarrenegunera arte ez da harentzakoordezkorik kontratatzen. Ordezka-pena lehen egunetik egin dadin nahidute sindikatuek; zuzendaritzak lau-garren egunetik aurrerakoa eskainidie. Gai horretan ere, gainerakoetanbezala, ez da akordiorik aurreikus-ten epe laburrean.

Oso baldintza zailetan egindako greba Zaila da 48 orduko grebak izandakoinpaktua baloratzea, baina esan dai-teke jendartea, oro har, ez dela bizi-ki ohartu. Osakidetzako zuzendari-tzak emandako datuen arabera,langileen %9,4k egin du bat sindika-tuen deialdiarekin; Bizkaian%11,8k, Gipuzkoan %7,6k eta Ara-ban %6. Iturri beretik jakin genue-nez, sendagileen %4,7k, erizainen%10,1ek eta gainerako langileen%13,2k egin zuten greba.

Parte-hartze kopuru baxua bereposizioaren aldeko argudio modura

aurkeztu du Osakidetzak; sindika-tuen arduragabekeria nabarmendunahi izan dute gaiari buruz eginda-ko agerraldietan. Sindikatuek,berriz, grebari boikota egitea aurpe-giratu diote zuzendaritzari, etaonartezintzat jo dituzte inposatuta-ko gutxieneko zerbitzuak. Baldintzahorietan taxuzko baloraziorik eginezin zitekeelakoan, uko egin ziotenparte-hartze datuak emateari, etabesterik gabe lortutako emaitzenga-tik poza agertu zuten.

48 orduko lanuzteak iraun bitar-tean, greba eskubideari jarritakotrabak salatzeari eskaini zizkiotenindarrak sindikatuek, mobilizatze-ko arrazoiak haizatzeari adina.Adibide modura, esan zuten greba-ko lehen egunean larrialdietakolangile guztiak behartu zituztelalan egitera, asteburuetan batzuekjaia izaten duten arren. Era berean,salatu egin zuten gaueko txandanospitaleetako erizainen %100 lanegitera behartua izan zela, eta goi-zekoan 100 erizainetik zortziribaino ez diotela baimena emangreba egiteko.

Galdakao eta Basurtuko erietxee-tan, Bizkaian, sindikatuetako ordez-kariek Lan Ikuskaritzari deitu zio-ten, zentro horietako zuzendaritzakgreba egitea eragozten ari zirelasalatzeko. Eta bi egun horietan pre-mia larriko ebakuntza kopuruainoiz baino handiagoa izatea“kasualitate handia” izan zela adie-razi zuen, ironiaz, CCOOko IñigoGarduñok.

Osakidetzak nahi bazuen herrita-rrok grebaz ez ohartzea, helburuabete duela esan beharko da. Haatik,askoz zailagoa izango du EAEkoosasungintza publikoaren arazoakkonpontzea. Itxura osoz, aurrekoabezain gatazkatsua izango baitajoan den ostiraleko manifestazioaamaitzeaz batera hasitako zikloberria. n

IAZKO URRIAREN 5EAN argitaratugenuen Gatazkarako sendabiderik ezoraingoz erreportajean, iragarrigenuen murrizketen ondorioaknabaritu egingo zirela hainbatarlotan. Besteak beste, espezialita-te batzuetako itxarote-zerrende-tan. Osakidetzako zuzendaritzakadierazi du itxaronaldiak ez direlaoso luzeak suertatzen ari, bainadatuekin tranpa egiten ari delasalatzen dute sindikatuek.

“Gaixoa lehen arretako sendagi-learengana joaten den eguna hartubeharko litzateke itxaronaldiarenhasieratzat”, dio LABeko Edurne

Agirrek, “baina ez da hala egiten”.Lehen arretako zentroan orduaeskatu behar da espezialistarenga-na joateko, baina maiz, hitzorduaez da berehala lortzen. “Traumato-logiaren kasua bereziki lazgarria da;lauzpabost hilabete igaro daitezkemedikura lehen aldiz zoazenetikespezialistarenganako ordua ema-ten dizuten arte”. Agirrek dio Osa-kidetzak dei hori egiten duen egu-nean hasten dela itxaronaldianeurtzen, eta beraz, datuak desi-txuratzen dituela, zerbitzuaren kali-tatea benetan dena baino hobeadela esan ahal izateko.

Zenbat irauten dute itxarote-zerrendek benetan?

35 orduko lanaldiraitzultzea galdegitendute sindikatuek;Osakidetzak dio gauregun ezinezkoa delaeskari hori asetzea

Ezarritako gutxienekozerbitzuekinOsakidetzak nahibazuen herritarrokgrebaz ez ohartzea,helburua bete duelaesan beharko da


EUSKARA ALBISTEAK - TERMOMETROA| ONINTZA IRURETA AZKUNE |

MEDITERRANEOA hobi komuna bilakatu da azkenekourteetan. Han daude makina bat lagunen gorpuzkinak,gosearen eta gerraren biktimak, batez ere Afrikatik etaarabiar herrialdeetatik joandakoak. Zenbat ote dira? Ezdakigu, ezta inoiz jakingo ere. Badakiguna da milakaizan daitezkeela. Aurten 1.700 hildako zenbatu dira,goseak daudenen eta errefuxiatu politikoen “paradisu-rako” pasabide den horretan. Seguruenik dagoenekobeste ehunka lagunek bizitza galdu dute, oraintxe baitamigrazioen momentua. 2014an 3.279 hildako izanziren, 2013an 700, 2012an 500 eta 2011n 1.500. 2000.urtetik 23.000 inguru hil dira. Historia makabroa gehie-gitan errepikatzen da eta gure kontzientziatik azkar eza-batzen dugu, azkarregi.

Europako erakunde eta gobernuak orain arte osogutxi arduratu dira arazoa errotik konpontzen, mugakitxi eta hesiak jartzeko ez bada. Eta badakite konponbi-dea non dagoen: gosea eta gerrak deuseztatzea. Etorki-nen erdia gerran dauden lurraldeetatik dator. Egia dahori ez dela egun bakarrean konpontzen. Gosea desa-gerrarazteko mekanismoak jarri behar dira martxan:

garapen ekonomikoan inbertitu eta herrialde horienbaliabide naturalak errespetatu, bertako herritarrek ezdezaten emigratu behar izan. Europa Afrikarekin duenzor erraldoia pagatzen hasiko litzateke horrela, iraga-nean egindako eta egiten jarraitzen duen bere aberasta-sunaren espoliazioa dela-eta. Gerra saihesteko mekanis-moak ere behar dira. Petrolioaren kontrolak eta gasakgerra ugari leherrarazi dituzte, eta horien atzean mun-duko potentzia handiak daude. Potentziok armak sal-tzen dituzte gainera, euren interesen arabera. Eta hala,milaka lagunek ihesari ekiten diote, Sirian 4 milioi erre-fuxiaturekin gertatu den moduan.

Bitartean, eguneroko tragediak segituko du. Ez ditu-gu pertsonak salbatuko mugak gogortzen baditugu.Bizitzak salbatu behar ditugu. Ezin da inor itsasoan utzi.Europako erakundeek, oinarrizko arrazoiak ahaztugabe, giza baliabideak, materiala eta dirua jarri beharlukete Mediterraneoan dagoen hobi hori handitzenjoan ez dadin.

Juan Mari Arregi

Mediterraneoko hobi komuna

EKONOMIAREN TALAIAN - TERMOMETROA

ALMERIA-EIBAR, Espainiako LehenMailako futbol partida Almerian.Ondoren prentsaurrekoa. GaizkaGaritano Eibarko entrenatzailea eus-karaz hasi da erantzuten EITBkokazetariak euskaraz egindako galde-rari. Almeriako zenbait kazetari imin-tzioka hasi dira, urduri daude. Biga-rren galdera euskaraz, eta Garitanoberriz ere euskaraz erantzuten hasida. Kazetariak haserre, eta orduanGaritanok gaztelaniaz: “Zerbait ger-tatzen al da?”, eta kazetari batek:“Bai, noski, ez dugu ulertzen”.

Garitanok aretoa utzi zuen, etaharekin batera alde egin zutenEITBko kazetariak eta Almeriakotaldeko prentsa arduradunak. Pren-tsa arduradunak ondokoa esan zienkazetariei: “Almeriak sei urte dara-matza Lehen Mailan eta Bartzelonaetortzen denean lehenengo galderakkatalanez egiten dira eta gero gazte-laniaz. Ez dakit zergatik egin ditu-zuen keinu horiek”.

Garitanok behin baino gehiago-tan esan du, hedabideentzako adie-razpenetan euskarari lehentasunaemango diola, eta partida ondoren-go prentsaurrekoak euskaraz hastenditu, Eibarren zein kanpoko futbolzelaietan. Almeriako kazetariekbazekiten lehenengo euskaraz egin-go zuela, eta gero gaztelaniaz.

Almeriako futbol klubak barka-mena eskatu du gertatutakoagatik,eta kazetariren batek ere bai.

Duela pare bat aste ETB2ri adie-razpenak euskaraz egiteko ekimenaEuskal Herri osora zabaldu zen.Gaizka Garitano ETB2rako euska-raz aritzen da, eta berak ere ekimenababestu du.

Almeriara joan beharrik ez dagohorrelakoak ikusteko. 2011n, PatxiIzko Osasunako presidentea hase-rretu egin zen Ber riako kazetaribatek entrenatzaileari euskaraz gal-detu ziolako eta entrenatzaileak hiz-kuntza berean erantzun zuelako.

Gaizka Garitano Eibarko futbolentrenatzaileak publikoki esana dueuskarari lehentasuna emango diolahedabideei egindako adierazpenetan.

DA

NI

BLA

NC

O

Almeriako kazetariak deseroso,Gaizka Garitano futbol entrenatzailea euskaraz ari zelako

� 2015EKO APIRILAREN 5A48 � 2015EKO MAIATZAREN 3A

TERMOMETROA - NET HURBIL

Marketplace webgunetik hartutako argaz-kian, Rajendra Singh Rajastango Gopalpuraherrixkan eraiki zuten lehenbiziko Johadmotako ur biltegia erakusten. Auzolaneanhiru urtez lana beltz egin behar izan zutenemaitzak ikusteko. Aldiz, antzinako sistemakzekartzan onurak begien bistan azalduta,hurrengo urtean 45 herri gehiagotan kopiatunahi izan zuten sistema bera. Euriak lagatakoura lekuan bertan atxikitzeko, sakonuneakerabiltzen dituzte batzuetan, harriz egindakobiltegiak bestetan, edo ibaietan ura geldiaraz-teko hesi apalak trabeskatzen. Ideia bera hirihandietara egokiturik, teilatuetan biltzen daura eta mota askotakoak izan daitezkeen tan-keetan jasotzen. Planteamendu bera egitendu Europarako Joseph Orszaghek Eutarciesistemarekin. Baina, uraren lekuko kudeake-taren paradigma zahar-berri honek hirien pla-nifikatzaileen burmuinen aldaketa ere eska-tzen du. Agintariena legez.

SENDAGILE ADJURVEDA GISA HELDUzenean 23 urterekin Indiako Rajas-tan estatura, 1982an, herritarreientzun omen zien haien arazolarriena osasun zerbitzua ez bainaurik eza zela. Rajastan famatua dabere basamortu eta lehorteengatik.

“Tristetu nintzen ohartzean–kontatu du Rajendra Singhek–gizon gazte gehienak joanak zirelaherrietatik, eta geratzen ziren baka-nak hirietako bazka hobeen bilaihes egiteko ametsetan bizi zirela.Urik ezarekin borrokan etsita aldeegin zutenek dena uzten hemen,zaharrak, emakumeak eta haurrak.Albora laga nituen nire medikuasmoak eta ur faltaz okupatzen hasinintzen, horrela libratu ahal izatekojendeak hainbat gaixotasunetatik”.

Baina ur aferak konpontzenlaguntzeko ez zen abiatu lehenmunduan bezala herrialde txiroetanadministrazioek ezarri dituzten sis-temekin lanean. Gaztetan jasotakoMahatma Ghandiren irakaspeneneraginez eta bertako herritar zaha-rrek uraren kudeaketaz kontatu zio-tenari jarraituz, euri urak bildu etalekuan bertan metatzeko antzinakoteknikak erabiltzeari ekin zion.

33 urte geroago, Rajendra SinghWater Man da Indiako jende asko-rentzako. 2001ean FilipinetakoMagsaysay saria eman zioten eta aur-ten Estokolmoko Water Prize saria.

Honen epaimahaiak nabarmen-du du: “Singhek ura berreskuratze-ko ahalegin berritzailea egin du,Indiako landa eremuetan ur segur-tasuna indartuz, eta irmotasun etaadore bereziak erakutsi ditu behar-tsuenen bizimoduak hobetzekoahaleginean”. Jendeek edateko uraeskuratzeko asmoz hasita, lasteraurkituko zen eskualdearen arazoekonomiko eta ekologiko konplika-tuei aurre egiten.

Rajastanen Johad deitzen direnaspaldiko ur biltegiak izan diraberreskuratzearen gako nagusia.Ehunka urtez urtegi txikiak antola-tu dituzte alderdi haietako sakonu-ne eta erreka-zuloetan, urtean osoegun gutxitan monzoiek suilezbotatzen duten euri kopuru handiaahalik eta gehien lekuan bertanmetatzeko: zorua zulatu eta ingu-ruan harriz, buztinez eta ahal denazeraiki hesia, urak ahalik eta gehieniraun dezan bertan, jendeen, azien-den, laboreen eta inguruko izakibasatien egarria asetzeko.

Inperio ingelesaren nagusitzeare-kin hasi ziren baztertzen betiko sis-temok eta independentzia osteanadministrazio berriko funtzionario-ek eten bera sakondu zuten. Uraherrietara bezala hirietara urrutikourtegietatik eraman behar zen,hodietan barrena, ingeniariek uni-bertsitateetan ikasi duten ereduan.

Sistema zentralizatua, garestia,azpiegiturak jasan behar dituzte-nentzako kaltegarria, eta oro har...efikazia gutxikoa.

Rain Water Harvesting webguneaknabarmentzen duenez, mundu abe-ratsean estandartzat jotzen den sis-temak Indian ibai eta errekak hon-datu eta kutsatu ditu, urtegiakurratzeko herri osoak lekualdatudituzte bortizki. Gero lurzoruaksalinizatu dira eta lurpeko urakagortu.

Ur egarria konpondu beharrean,arazoa okerragotu egin dute urtegieta hodien bidezko hornidura siste-mek eta gaur Indiako leku askotanlehorteak gogorragoak dira duelaberrogei urte baino, horrek dakar-tzan arazo ekonomiko eta gatazkasozial gogorrekin.

Uraren auto-kudeaketaTarun Bharat Sangh mugimen-duak hedatzen du gaur RajendraSinghek 1980ko hamarkadan hasi-takoa. Famatuak dira hark ehunkaherritan urratutako johad urtegiak,baina bestelako eraikin motak erebadituzte.

Asko erabiltzen dituzte, esatera-ko, kontrol-hesiak , check damm inge-lesez: erreka eta ibaietan tartekahesiak ipinirik, horietan geldiaraz-ten dute ura eurite handietan, ibaiamantsoago jaistera behartuz eta

Uraren Estokolmoko Saria eman diote Rajendra Singhindiarrari, euri urak kudeatzeko antigoaleko sistemak erabilizRajastango herrietan idorteen eragina gutxitu eta agorturikoibaiak berpiztu dituelako. Utikan urrutiko urtegi handiak:

lekuan jasotako eurian datza gakoa. Baserrietako logika beraerabiltzen hasi dira Indiako hiri handietan ere.

Euri urak bilduz ibaiagortuak berpiztu

dituen gizona

| PELLO ZUBIRIA KAMINO |


- TERMOMETROA

ekaitz laburretan jausitako ura ber-tan denbora luzeagoz atxikiz.

Putzu, osin eta hesiok abantailagalantak erakutsi dituzte denborare-kin. Uholdeak gutxitzen dituzteibaien beheragoko parajeetan. Etaurari eustean, inguruko herritarrenbeharrak asetzeaz gain ekosistemaosoa hezetzen dute, landareak elika-tuz eta horien babesera azienda etaanimalia basak erakarriz.

Baina Rajendra Singh berak ereaitortzen du ezusteko handiagoaizan zela Alwar eskualdeko ibai batberpizten ikustea. Zaharrek aipa-tzen zuten arren noizbait aspaldiura eramaten zuela, herritarrek beti-danik agorturik ikusia zuten. Hiruurteren bueltan, inguruetako lurpe-ko akuiferoak berriro urez ase ahala,

harri idorren artean ura azaldu zenberriro.

Gaur Singh gizon ezaguna denarren, lehen urteetan ahotik ahora-ko famak hedatu zituen bere siste-mak Rajastan osoan barrena: Alwa-rreko urmael, presa, osin etaputzuen inguruan nekazaritzarakoura bazen berriro, baso txikiak sor-tzen ari ziren, ahaztutako hegaztieta pizti basatiak agertzen...

“Jal-jameen-jungle” (ura-lurra-basoa) kanpaina baserrietako bizi-modua hobetzeko helburuz sortuden arren, gaur da eguna Indiakohiri handietan ere hedatzen ari dire-na uraren kudeaketarako Singh etalekuko nekazariek berreskuratu etaegokitutako usadiozko sistemak.

Rain Water Harvesting (Euri Ura

Uztatuz) webguneak azaltzen due-nez, “eurien ur-uzta da bildu beharduguna. Ez presak eraikitzea harenbidea oztopatzeko; ez lurpekoazurrupatzea, azpi guztia lehortuarte; ez kanalak eta milaka kilome-tro hodi eraikitzea. Euria biltzea,hori baizik ez da ura biltzea”.

Indiako kasuan, monzoiek euriaordu gutxiko tartean oparitzendiote lurrari, sekulako zaparradatan.Lehenik uholdeak eragiten dituzte;urak eskapo egindakoan, aste gutxi-ren bueltan, lehortea berriro. Zapa-rraden fruituak denboran luzatzeada estrategia, horretarako euri-uraeroritako lekuan bertan bilduz.

Estrategia bera egokitu dutehirietan, Chennai, Bangalore etaDelhiko auzo eta eraikinetako teila-tuetatik euriak jasota tanke handie-tan bilduz. Urtegi eta hoditeriaerraldoi karioak soluzio txarra dire-la ohartuta, teknologia oso bat jar-tzen da martxan, urak bildu, garbi-tu, potabilizatu eta bideratzeko.

Indiako adibideok badituztebaliokideak munduko leku askotan.Europatik, esaterako, Joseph Ors-zagh hungariar-belgikarrak euri-uraprobesten duen Eautarcie sistemazabaldu du. Rajendra SinghekRajastanen aurkitu zuena Orszag-hek Kongoko Kinshasan topatuzuen. Alegia, euri-ura modurikmerke, erraz eta iraunkorreneanerabili beharra, industrializazioakezarritako kudeaketa baztertuta.

Uraren hornidura eta erabileraauto-kudeatua da proposamenzahar berria. Baina... horrek lekarkeherritarren uraren jabe egin direnindar handiek ezarritako egia baka-rra urratzea. n


EH BILDUK bakegintzan aurreraegiteko aurkeztu duen bide orriberriak badu barrura begirakologika bat eta badu gizarteari begi-ra egindakoa. Barrura begirakoan,2011tik hasitako urratsetan, etabatez ere Aieteko Konferentziarenbultzadan oinarrituta, EH Bildukgatazkaren konponbidean jarrizituen bere indarrak.

Funtsean, hiru ardatz garrantzi-tsu izan ditu ezker abertzalearenjardunak harrez gero: bat, bakeprozesuaren bideratzea; bi,2011ko udal eta foru hauteskun-deen ondorioz berreskuratutakoesparru instituzional garrantzi-tsuan jardutea eta berriak eskura-tzeko ahaleginean sakontzea; etahiru, prozesu soberanista elika-tzea. Nola josi dena?

Bake prozesua eta esparru insti-tuzionalean egonkortzea –ilegali-zaziotik zetorren ezker abertza-lea– hobetsi ziren, ETArenamaiera aldebakarrekoa euskalgizartean alde anitzeko elkarrizke-ta prozesua bihurtuko zelakoan,edo hori lortu guran behintzat.Hiru urtetan bederen ez da lortualde anitzeko prozesurik. Espai-niako PPren gobernua erabat itxi-ta eta erasoan da; PSE bere arazo-etan murgildua eta EAJ urratsakemanez, baina presarik gabe ere.Eta euskal gizarteak aurrera eginnahi badu ere, PPren erasoakarbuiatzen badira ere, “hau dabakea” gisako bat ere sustraitzendoa apurka.

Eta akaso bakea horrelako zer-bait da, baina ez guztiz, iraganekomamuak hor izateaz gain, oraindikgatazkaren mina hor dagoelako,bereziki preso eta iheslarien biz-kar, baina baita biktimenean ere,oraindik bide egokian garatzekooinarri sendo eta partekatuak fin-

katu barik. Horretan da oraingakoa bake prozesua desblokea-tzeko interes handiena duen ezkerabertzalearentzat, ea nola uztar-tzen dituen bakearenak eta bere-tzat proiektu politiko gisa garatze-ko funtsezkoa den proiektusoberanista. Eta badirudi horienuztartzetik datorrela oraintsu aur-keztutako bakerako euskal bidea.Rafa Diezek joan den igandeanBerriari emandako elkarrizketarenesaldi honek balio dezake egoerailustratzeko: “Hari bakarra dubideak, aldaketa politikoa, eta ber-tan integratu behar ditugu gataz-karen ondorioak”.

LAU ESPARRU zehatzetan aurre-ra egitea proposatzen du joan denigandean aurkeztutako BakerakoEuskal Bideak: biktimak etamemoria, preso eta iheslariak,armagabetzea eta desmilitariza-zioa. ETAren amaieran bakarrikez, bake prozesuan ere aldebakar-tasuna aldarrikatzen du, euskalgizarteak egin dezala bere bideaMadrili begiratu gabe.

Presoen eremuan eman daitez-ke urratsak aldebakartasunetik,batez ere presoek euskal gizartearihelarazi diezaioketen mezuarekin–autokritika–, baina giltza Espai-nian eratuko den gobernu berria-rena da. Zein ote? Lau esparrueta-tik gaitzena da. Biktima etamemoriaren esparruan ere ezker

abertzaleak eman ditzake pausoberriak, batez ere kalteen etaerruen onespenari dagokionez;keinu batzuk ere ikusi dira oraingoproposamenean. Giza eskubideakbermatu beharraz harago, desmili-tarizazioa aldarrikapena da batezere, beste dena aurrera ateratzeanepe ertainera bidera daitekeena.

Eta aurrera egin daitekeen pun-turik garrantzitsuena orain –lehe-nago ere bai– ETAren armagabe-tzea da. Indar handia jartzen daarmetan eta badirudi urrats han-dienak esparru horretan emangodirela aurrerantzean. Hori litzate-ke logikoena, gaitza izan arrenaurkeztutako lau esparruetatikegingarriena delako, sinbolismohandikoa eta gaur egun euskalgizartea bake prozesuratzekoezker abertzaleak duen tresnarikeraginkorrena. Eusko Jaurlaritzakbere parte-hartzea eskaini zuen2014ko amaieran eta ezker aber-tzaleak ez zuen ondo hartu. Orainezker abertzaleak eskatzen duEusko Jaurlaritzaren partehartzea.Proposamenak eta jarrerak egiaz-koak badira, topatuko diramoduak.

Egiazki, bake prozesuarenklabe garrantzitsuena zehatz aipa-tu gabe dago proposamen hone-tan, nahiz eta lerro artean antze-man daitekeen: EH Bilduk etaEAJk bakegintzari buruzko oina-rri bateratu batzuk partekatzeabehingoz eta horien ardatzeanapurka aurrera egitea. Bakoitzabere gizarte eredu eta proiektupolitikoan tinko, baina biak bakeprozesua minimo batzuetatik eli-katzen. Errail horien gainean eus-kal gizarteak ere eman ditzakeurratsak, bestela nekez. Hori posi-ble ez bada, ahaztu planekin, ezdira eraginkorrak izango. n

DA

NI

BLA

NC

OXabier Letona

TERMOMETROA - MALTZAGATIK

Indar handia jartzenda armetan etabadirudi urratshandienak esparruhorretan emango direlaaurrerantzean

Aipatzen ez den klabea: EAJ-EH Bildu

ASTE HONETAKOzozketakArgiako harpidedunentzat

AZKEN IRABAZLEAK (2457. Argia)FARINA JATETXEAMamen Uharte Azpirotz (Leitza)

AQUARIUMAEneko Maioz Ganboa (Orexa)Imanol Arluziaga Esnal (Donostia)Iker Alustiza Olano (Orio)Xabier Azkue Ibarbia (Zumaia)

EKAINBERRIXabier Zuzuarregi Salaberria (Zizur Nagusia)Juan Ignacio Elosegi Aldasoro (Berastegi)Elixabete Perez Gaztelu (Oiartzun)

MIKEL STROGOFF Nagore Irureta Arrieta (Elgoibar)Aitor Sangroniz Akarregi (Santurtzi)

ARGIA KAMISETA Oskar Angulo Saralegi (Usurbil)

* Bisitaldietarako epea: Bi hilabete

PARTE HARTZEKOAstelehenetik ostiralera 08:00-15:30Tel: 943 37 15 45 • [email protected]/gunea

ErdibanaAntzezlana

4 lagunentzakobina sarrera

Maiatzak 9, UsurbilOrdua: 22:00 Lekua: Sutegi

San Telmo museoa

3 lagunentzakobina sarrera

Zuloaga, 1 Donostia GIPUZKOA

www.museosantelmo.com

Historia, Arraza, Nazioa

Joxe Azurmendi

2 liburu opari

www.elkar.com

Illimani

liburua opari

www.argia.eus/denda

InguruAbenturaZubi saltoa atxaspi zubian

(2. maila) 4 lagunentzako bina saio

San Juan kalea, 18Albeniz ARABA

www.inguruabentura.com1

3

5

2

4

TORTURA - Argia · MAIATZA, URTE GUZTIAREN ARDATZA ENRIKE DIEZ DE ULTZURRUN SAGALÁ / 22 GORA PRO...

Documents

Transcript of TORTURA - Argia · MAIATZA, URTE GUZTIAREN ARDATZA ENRIKE DIEZ DE ULTZURRUN SAGALÁ / 22 GORA PRO...