7/17/2019 TESTU IRUZKINA.wilsonen 14 Puntuak

http://slidepdf.com/reader/full/testu-iruzkinawilsonen-14-puntuak 1/5

TESTU IRUZKINA

WILSON PRESIDENTEAREN HAMALAU PUNTUAK 

(1918)

1. Egilea:  Thomas Wilson, Estatu Batuetako hogeita zortzigarren

presidentea izan zen eta 14 puntu hauetako ekarpenagatik 1919ko

Bakearen Nobel saria jaso zuen.

Thomas Woodrow Wilson Staunton-en jaio zen

185an eta 19!4an hil zen "ashingtonen. #roiektu

desberdinak era$an zituen aurrera. %autako bat,

&atinoa$erikan 'nkatu zuen kanpo politika

interbentzionista izan zen. (ainera, &ehenengo )undu

(erran, 191*an, Estatu Batuak neutral izatetik parte

hartze izatera era$an zituen. +Entente+ izeneko

taldean sartzeak, aliatu hauek irabaztea ekarri zuen.

1918ko urtarrilean, ezagunak ditugun ha$alau puntuak

idatzi zituen eta #ariseko konerentzian ere parte hartu

zuen.

Nahiz eta disleia izeneko gaiotasuna izan, uzenbidean graduatzea

lortu zuen /irginiako unibertsitatean. 188!.urte aldera, "ilsonek abokatu

bulego bat ireki zuen 0tlantan. Bere grina politika $undua zen, eta

esperientzia honek huts egitean, ohns %opkins 2nibertsitatera bueltatu zen

zientzia politikoetan doktoretza bat egiteko. #rin3eton  2nibertsitateko

lehendakari aukeratua izan zen 19!an eta han $antendu zen

191.urterarte.

1911an Nuea erse6-ko gobernadore aukeratua izan zen partidu

de$okratagatik, bertan 1917rarte egon zen. 191!ko lehendakaritza

hauteskundeetan irabaztea lortu zuen de$okraten partiduari esker. %onela

Estatu Batuetako presidentea izatera bihurtu zen.

#residentzia irabazi bezain laster, Estatu Batuetako kongresura joan zen

aduanei buruzko legea bat eztabaidatzeko. &ehen lehendakaria izan zenkongresura zuzenean jotzean. %alaber, senatuak hartutako erabakien

ostean, suragio unibertsala bultzatzea erabaki zuen. 1917ko urrian berriz,

#ana$a kanaleko obrei a$aiera e$an zien. "ilsonek ere Erreserba Federal

izenekoa bultzatu zuen.

Bere ustez, gobernuan elite boteretsu eta gaitasun handikoa behar zen.

%orrela, 1914an, )eikon edota %aitin interbenitu egin zuen.

(izarte politika burutu zuen, zortzi orduko lan egunak ezarri eta juduak

politika $unduan sartzea onartu zuen. 191*an berriz, $ilitar zerbitzuaderrigortu zuen. %onetaz gain, lege oso gogor bat ezarri zuen, Lege Lehorra

1

7/17/2019 TESTU IRUZKINA.wilsonen 14 Puntuak

http://slidepdf.com/reader/full/testu-iruzkinawilsonen-14-puntuak 2/5

izenekoa. Bertan, abrikazioa, zerbitzuak eta alkoholaren sal$enta

debekatzen zituen.

2. Helb!a:  "ilsonen 14 puntuak abiapuntua izan beharko ziren bake

akordioak egiteko, batez ere /ersailleseko tuna 0le$aniarekin. inarriak

izan beharko ziren bake justu bat eta $undu orekatuago bat lortzeko etabaita beste gerra $undiala ere ez gertatzeko.

".  #a$%&'ailea:  &ehen EE.BB.etako kongresua eta beranduago, #ariseko

:onerentzian parte hartzaileak dira, bereziki paper handia jokatu zuten

4 potentziek; <rantzia, Erresu$a Batua, talia eta Estatu Batuak.

. aia:

(aia, batez ere, politikoa da, baina ez bakarrik.=estu honetan

etorkizuneko Europa eta, nolabait, $undua ere diseinatzen ari ziren. deiak

nagusiak herrialdeen autodeter$inazio eskubidea eta nazionalitateen

printzipioa dira, baina baita askatasun ekono$ikoa eta kon>iktoen

konponketa bide baketsuen bidez ere. %or ere eijitzen da diplo$azia

sekretuaren desagerpena 1. )undu gerraren arrazoi nagusietako bat izan

zelako.

*. Te$& +%&a:

 =estua ,!i-i%a da artikulu sorta bat direlako baina batez ere /%li&i%a

da #ariseko :onerentzian aurkeztu zirelako eta helburua parte hartzaileek

kontuan izango zituztela zen.

0. E$/a'i%a e&a -eb%!a;

 =estua 1918ko urtarrilaren 8an aurkeztu zen Estatu Batuetako kongresuan

lehen, baina beranduago #ariseko :onerentzian ere aurkeztu zen.

. Lab!/ea:

)undu berri bat sortzeko adierazpena da, non bakea justizia eta herrien

askatasunean oinarritu behar dira. %orretarako ideia eta erabaki batzuk

aldarrikatzen dira;

?iplo$azia sekretuaren a$aiera.

Nabigatzeko eta $erkataritza egiteko eskubidea.

)uga ekono$ikoen desagerpena. 0r$a$entu $ilitarren $urrizpena.

:olonia lehiakideen arautzea.

Errusiaren ebakuazioa.

Belgikako subiranotasunaren itzulpena.

0lsazia eta &orena <rantziarenak izatea berriz ere.

taliako $ugen egokitzea.

0ustriar-%ungariar nperioaren autono$ia.

Erru$ania, Serbia eta )ontenegroren ebakuazioa.

to$andar nperioko herrien autono$ia.

#oloniari subiranotasuna itzultzea.

Nazioen Elkarte iraunkorra sortzea eta bertan herri guztiak bilduko

ziren euren arteko arazoak eztabaidatzeko eta konpontzeko.

!

7/17/2019 TESTU IRUZKINA.wilsonen 14 Puntuak

http://slidepdf.com/reader/full/testu-iruzkinawilsonen-14-puntuak 3/5

8. Te!+i% ge%g!a3%45i$&%!i%a:a. Diplomazia:  estatu batek erabiltzen duen arau eta $etodo $ultzoa

beste estaturekin harre$anak $antentzeko.b. Subiranotasuna; non dagoen edota nondik datorren boterea,

herriarengan edota pertsona batengan edo batzuengan datza.3. Balkanak ; Balkanak edo Balkanetako penintsula. Europako hego-

ekialdeko eskualde historiko eta geogra'koa. 0zalera *!8. k$@

inguru da, eta 57 $ilioi biztanle ditu.?anubio ibaiak eta haren adar Saak iparraldetik $ugatzen dute, eta

0driatikoak, )editerraneoak  eta tsaso Beltzak  inguratzen dute

gainerako aldeetatik.Eskualdean estatu hauek daude; :roazia, Serbia, 0lbania, Bosnia-

%erzegoina, Bulgaria, (rezia, :osoo, )azedoniako Errepublika  eta

)ontenegro.d. Dardaneloak ; tsaso Beltza eta )editerraneo itsasoa banatzen dituen

itsasartetako bat, bestea Bosoro itsasartea da. =urkian dago.e. Nazioen Elkartea; 1919ko ekainaren !8an /ersailleseko tuna dela eta

sortutako nazioarteko erakundea. &ehen )undu gerra ondoren,

bakearen oinarriak ezartzea eta nazioarteko harre$anak

berrantolatzea izan ziren bere helburuetako batzuk.

9. A'&e!e&a:a.  =estu honetan, Estatu Batuetako presidenteak, gerraren ostean, bake

itunak egiteko proposatutako 14 bake puntuak jasotzen dira. (uti

gorabehera, bakea nola egin eta zein $undu sortu nahi den

planteatzen da. #untu batzuk gai ko$unen arabera sailka daitezke.b. inarrizko puntuak dira askatasunaren printzipioaren aplikazioa

politikan Anazionalita-teari printzipioari lotuta eta hortik

autodeter$inazio eskubidearen aplikazio eta de$okraziaren siste$a

politikoaren ezarpena edota ekono$ian Anabigazio askatasuna eta

askatasun ekono$iko.3. #untu batzuetan nolabait kritikatzen da nola ailegatu zen gerrara eta

gerraren arrazoiak ikusita, neurriak proposatzen ditu hori ekiditeko A1,

!, 7, 4, 5 eta 14 puntuak. %orrela proposatzen da diplo$azia

sekretuaren a$aiera, $erkataritzaren askatasuna eta protekzionis$o-

aren desagerpena, desar$ea edota kongresu siste$aren bat sortzea

arazo kolonialak edota politikoak $odu baketsuan konpontzeko.d. , *, 8 eta 11 puntuetan herrialde batzuen ebakuazioa eijitzen da eta

dagozkion kasuetan AErrusia, Belgika, <rantzia, Erru$ania, Serbia,

)ontenegroC lurraldeak edota independentzia bueltatzea.e. puntuan, Brest-&itosk akordioan adostutakoa 0le$ania eta

Errusiaren artean bertan behera uzten da.. 5, 9, 1, 1! eta 17 puntuetan nazioen eta nazionalitateen askatasuna

aldarrikatzen da eta horretarako autodeter$inazio eskubidea

deendatzen da. %orrela, inperio handiak A0ustriar-%ungariar nperioa

eta to$andar nperioa desagertu ziren eta estatu berri batzuk sortu

ziren A0ustria, %ungaria, =ekosloakia, #oloniaC eta koloniak ziren

7

7/17/2019 TESTU IRUZKINA.wilsonen 14 Puntuak

http://slidepdf.com/reader/full/testu-iruzkinawilsonen-14-puntuak 4/5

lurralde batzuk potentzia handien $enpean geratu ziren protektoratu

$oduan Arak, #alestina, SiriaC.

16. Te$&ig! !%%l%gi%a:a. #untu guzti hauek 1919an /ersailleseko tuna egiteko balio izan zuten.

tun horrek eta beste galtzaileekin sinatutakoek, . )undu (errarena$aiera suposatu zuten. tuneetako puntu adierazgarrienak nperio

nagusien desagerpena eta herri bakoitzak bere iritzia e$ateko

askatasuna izan ziren.b. Bake akordioetan jarritako baldintzak, batez ere, /ersaillesekoan

nahigabea eta $endeku nahia zabaldu zuten garaituen artean eta

nolabait . )undu gerraren arrazoiak dira, totalitaris$oen agerpena

eta garapena dela eta.3. rabazle batzuk ez zituzten bere helburu guztiak lortu, adibidez talia

eta horrek eragingo du hurrengo urteetan estatu horien eboluzio

politikoan Aais$oaren agerpena.

d. 1919an "ilsonek istripu bat izan eta ezin zela $ugitu gelditu zen.

0razo honek errepublikanoen oposizioak Estatu Batuen isola$endu

politikan $urgiltzea ekarri zuten eta bere kongresuak ez zuen Nazioen

Elkartean sartzeko eskaera onartu. %orrela Nazioen Elkartea jaio zen

arazoekin.e. %urrengo urteetan . )undu gerraren ondorioak asko nabarituko ziren

eta $unduan ezegonkortasuna ezaugarri nagusia izan zen;a. Errusiar iraultzak langile $ugi$enduen erradikalizazioa ekarri

zuen eta baita iraultza saiakera ugari ere.b. (erraren a$aierak egokitzapen krisi ekono$ikoa sortu zuen eta,

adibidez, ais$oak boterea lortzea talian.3. Beranduago !9ko krisi ekono$ikoa oso larriak totalitaris$oa

Anazis$oa, rankis$oa C orokortzea estatu berrietan ekarri zuen.d. 0le$aniaren $endeku nahiak errear$ea eta, azkenean, . )undu

gerrara era$an zuen.e. 0rlo sozialean ere aldaketak gertatu ziren; e$aku$earen

e$antzipazioa, de$okraziaren kontrako $ugi$enduen sorrera

eta garapena Aais$oa, ko$unis$oaC, $ugi$endu bakezaleen

garapena C

11. O-%!i%a:

a. turri zuzena da, "ilson presidentea protagonistetako bat . )undugerraren a$aieran eta aurkeztutako 14 puntuak, batzuetan, kontuan ez

izan arren, eztabaidetako abiapuntua izan ziren. (ainera,

subjektibotasun puntu bat dauka testua zeren eta egilea #ariseko

:onerentziako protagonista nagusietako bat izan zen eta, logikoa

denez, bere interesak ere deendatzen zituen. Baina ezin da ahaztu

"ilsonek daukan inplikazioa Europan beste estatuena baino askoz

tikiagoa da eta arazo politikoak distantziatik ikusten ditu.b. Edozein kasutan, parte hartzaileak puntu batzuetan ados ez egon

arren, testuaren garrantzia oso handia da, hurrengo debateak eta

erabakiak $arkatu zituelako. (ainera, hurrengo urteetan berak

4

7/17/2019 TESTU IRUZKINA.wilsonen 14 Puntuak

http://slidepdf.com/reader/full/testu-iruzkinawilsonen-14-puntuak 5/5

proposatutako Nazioen Elkartea arrakasta eskasa lortu arren, gaur

egun bere herentzia Nazio Batuetan topa daiteke.3.  =estu honetan "ilsonek aurkeztutako 14 puntuak garatzen dira. Estatu

Batuetako presidenteak bake justu bat nahi zuen garaileen eta

garaituen artean eta horregatik prestatu zuen #ariseko :onerentziara

era$andako aldarrikapen hori.d. %alere, puntu horiek ez ziren kontuan hartuta izanda asanbladagatik,

ezta potentzia irabazleek ere. Erresu$a Batuak eta <rantziak bere

ikuspuntuak inposatu zituzten 0le$ania eta 0ustriar-%ungariar nperioa

u$iliatzeko.e. Bake konerentziak hartutako erabakiak atsekabe eta $endeku nahia

probokatu zuten galtzaileak izan ziren estatuetan, zeren eta #arisen,

eta batez ere, /ersaillesen ezarritako gerra erreparazio ugariak izango

dira arrazoi nagusietako bat Europan beranduago sortuko diren

totalitaris$oaz, batez ere, 0le$anian eta talian eta hortik zuzenean

 joko da . )undu gerrara.

5