O Universo

e o Sistema

SolarTema 3

Desde os tempos máis remotos, os seres humanos

intentaron explicar como é o Universo

Algúns pobos moi antigos creron que o mundo era unha plataforma plana sustentada pola coiraza dunha tartaruga xigante, que se apoiaba asemade en infinitas tartarugas.

Outros pensaronque a Terra estaba suxeita porcatroenormes elefantes brancos coas trompas erguidas…

Actual visión dos Hindús

Visión da Terra segundo o gregoHomero nos viaxes de Ulises

Máis tarde…

Durante moitos séculospensouseque a Terraeraplana e o ceo era unha cúpula xigantesca.

Tamén crían que a Terra permanecía sempre no mesmo lugar, mentres o firmamento, coas estrelas fixas, xiraba ao seu redor

Visión Bíblica da Terra

Hoxe en día …

Hoxe en día, púidose ver a Terra desde o espazo

Chegouse á Lúa Mandáronse sondas espaciaisa Marte,

Xúpiterplanetas.

eoutros

Algunhas sondas percorrerán todo o Sistema Solar e viaxarán máis alá

Astronaut Chris Hadfield Space Oddity song HD, HQ, Major Tom, David Bowie:

https://www.youtube.com/watch?v= poZCINzxzrQ&list=RDpoZCINzxzrQ#t=159

Por último…

Curiosidades desde o espazo: o astronauta Chris Hadfield nos conta moitas curiosidades:-Que pasa coas bágoas: https://www.youtube.com/watch?v=4Bb uOn--ERI- Dormir no espazo: https://www.youtube.com/watch?v=UyF YgeE32f0

Todo isto fai que as crenzas antidas nossemellen moi simples.

Pero, que idea teríamos do Universo sen a informacióncoa que contamos na actualidade?

Terra e Lúa

Describe o que ves na fotografía principal

Que planeta ten un tamaño semellante ao da Terra? Que característica peculiar presenta Saturno?

Coñeces o nome dalgunha nave, sonda ou satélite artificial que viaxase polo espazo ou chegase a algún satélite ou planeta?

Sputnik

Neil Armstrong noApolo 8

Aldrin Apollo 11

Ksc-69pc-442

Estación espacial MIR

Hubble 01

Cassini Saturn Orbit Insertion

A Vía Láctea

1.1 A composición do Universo

1.-O Universo

Hª do Universo: http://www.youtube.c om/watch?v=B9K5Y- eim9c

1.1. A composición do Universo

Se miramoso ceo nunha noite despexada,veremos unfondo negro con infinidade de puntos brillantes.

A distancia que nos afastadelesé tan grandeque nonpodemos distinguir: nin o seu tamaño, nin a súa natureza, nin sequera o lonxe que están

A maioría destes puntos brillantes son ESTRELAS

Andrómeda e a Vía Láctea

1.1. Composición do Universo

Astro= corpo celeste (pode ou non emitir luz)

Estrelas= (xa os veremos)Galaxias= formadas por milleiros de millóns de

estrelasHipergalaxias= formadas por moitas galaxiasCúmulos galácticos= centos de milleiros de

millóns degalaxias

Nebulosas= gas e po cósmicoBuracos negrosCorpos planetarios= planetas +

satélites + cometas + asteroides, que xiran ao redor dalgunhas estrelas.

Materia escura= a maior parte da materiaqueconstitúe o Universo e que non se pode ver

ESTRELA

GALAXIA

Composición Universo

ANDROMEDASO

L

HIPERGALAXIAS

CÚMULOS GALÁCTICOS

Composición do Universo

Buracos negros

Nebulosa: gas e po cósmico

Composición do Universo

Corpos planetarios: planetas+ satélites+ cometas+ asteroides

Planetas ananos

Planetas

Composición do Universo

CometaSatélite

Materia escura

Materia escura

Composición do Universo

Ler texto:existencia de Materia escura, na páxina 42

1.2.- A Orixe do Universo Os científicos cren que o

Universo se orixinou despois dunha grande explosión que tivo lugar hai 13 700 millóns de anos. Esta explosión é coñecida como BIG BANG.

A teoría do Big Bang di: Nun principio, toda a materia e

toda a enerxía que constituía o Universo tería estado reunidas nun punto moi pequeno e denso.

Tras unha grande explosión, a materia foise espallando en todas as direccións en forma de gas e po

Ao arrefriar e condensarse, esta materia orixinou as primeiras estrelas

Estas estrelas, ao reunírense,formaron asgalaxias.

Desde aquela, as galaxias seguen a moverse e aafastarse unhas respecto das outras.

Pero a teoría do Big Bang non explica aínda como se formou o primeiro punto que deu orixe ao Universo

1.2. Orixe do Universo

1.3. A Vía Láctea A Vía Láctea é a galaxia

onde nos atopamos. É unha das miles de galaxias que existen no Universo.

Ten forma espiral Formada por máis de 100

000millóns de estrelas

Tamaño: 100 000 anosluz,que é o percorrer outro.

tempo que tardaena luz dun extemoao

Pertence á Hipergalaxia do Grupo Local: formada por máis de

20 galaxias. A galaxia máis próxima é Andrómeda que está a 2´2 millóns de anos luz

Andrómeda e Vía Láctea

1.3. A Vía Láctea

As distancias no Universo

Comoo

inmenso,

Universoé úsans

eunidades especiais para medir as enormes distancias que hai nel

Unidadeastronómica=150 millóns de quilómetros (distancia existente entre o Sol e aTerra)

ano= 9´5 billóns de quilómetros

Ano Luz=é

a distancia

quepercorre

a luznun

As distancias no Universo

As distancias no Universo

UA

(LA LUNA)tpor ejemplo

(VENUS) (PLróNJ

por ejemplo

PLANETAS ENANOS

está compuesto por

a su alrededor- - - g iran

es una

desprende

ESTRELLAAMARILLA compuestos compuestos

ROCASy

HIELOESTRELLAS FUGACES

2.- As Estrelas

2.1.- Como son as estrelas As estrelas son corpos

esféricos e luminosos, que se forman pola concentración de nubes de po e gas interestelar.

Estes astros están constituidos por gases a temperaturas moi elevadas. No seu interior prodúcese de xeito constante moita enerxía, que se emite en forma de luz e calor.

As estrelas son de diferentes coressegundo a súa temperatura superficial: Azuis Brancas Vermellas Amarelas, etc

Tamén teñen diferentes tamaños

Non todas son iguais de brillantes.Tanto o brillo como atemperatura dependen da súa masa: Sirio é unha estrela branco-

azulada, 20veces máis brillante que o Sol

Estrelas que se atopan no centro da

Vía Láctea

2.1.- Como son as estrelas

2.2.- A evolución das estrelas

As estrelas fórmanse nas nebulosas, unhas acumulacións de gas e po que se sitúan nas galaxias, por un proceso de condensación e agregación da materia.

Ao longo da súa vida, todas as estrelas van evolucionando e pasan por distintas fases nas que as súas características varían

2.2. A evolución das estrelas Se a estrela é de

tamaño medio, como o Sol (estrela amarela), segundo vaia gastando o seu combustible, irase espallando e aumentará o seu brillo, ata se converter nunha xigante vermella, que absorberá os planetas que se atopen próximos a ela. Este procesopode durar uns 100 millóns de anos.

Cando se esgote todo o combustible, a xigante vermella contraerase e converterase nunha anana branca, e rematará a súa vida sendo un corpo morto e frío, chamado anana negra.

2.2. A evolución das estrelas Se a estrela é moi

grande edensa,ao

expandírense

nunha

converterasesuperxigante vermella, que rematará a súa vida cunha enorme e instantánea explosión coñecida como supernova.

Cando a estrela estoupe, emitirá ao seu redor unha gran masa de gas e po.

O seu núcleo central colapsarase e,dependendo da masa da estrela: dará lugar a un obxecto

de gran densidade denominado buraco negro ou

A a unha estrela de neutrónsou púlsar

2.3.- Unha estrela chamada Sol O Sol é unha estrela amarela-laranxa que

se formou hai 5 000 millóns de anos e que se atopa, aproximadamente, na metade da súa vida.

Está situado nun dos trazos espirais da nosa galaxia, coñecido como o Brazo de Orion.

É unha enorme esfera gasosa formada por hidróxeno e helio.

O seu diámetro é máis de 100 veces o diámetro da Terra.

A súa masa é 330 000 veces maior que o do noso planeta.

O Sol xira sobre si mesmo en sentido contrario ao das agullos do reloxo (igual ca Terra): Movemento de rotación.

Tamén se despraza xirando ao redor do cento da galaxia a uns 20 km/s: movemento de translación.

A temperatura: na súa superficie é de 5 500ºC No seu interior acada os 14 000 000ºC

debido ás reaccións nucleares que se producen e que desprenden gran cantidade de enerxía.

Esta enerxía que emite o Sol chega á Terra en forma de luz e calor, e permite que exista a vida.

O Sol mantivo constante a súa luminosidade durante osúltimos 1 000 millóns de anos.

2.3.- Unha estrela chamada Sol Núcleo: é como un forno

a unha temperatura de 14 000 000ºC, de onde se libera enerxía.

Zona radioactiva: capa interna moi grosa onde a enerxía, de camiño ao exterior, se transforma en luz visible.

Zona Convectiva: capa de gases máis fríos onde a enerxía é impulsada e o gas orixina correntes turbulentas.

Fotosfera: delgada capa superficial, duns 100 km de espesura, que emite a enerxía que chega aos planetas.

Mancha solar: ten unha temperatura inferior ao resto da superficie. Pode ser moi extensa, ata 50 000 km de diámetro.

Cromosfera: nivel da atmósfera solar onde se producen as protuberancias, unhas delgadas espículas de gas de máis de 10 000 km de altura.

2.3.- Unha estrela chamada SolComo é o SolIdad

e5 000 millóns de anosDiámetr

o1 390 000 kmDistancia á

Terra150 millóns de km = 1 UA

Tª do Núcleo

14 000 000ºC

Tª da superficie

5 500ºC

Período de rotación

25-35 días terrestres

Período de translación galáctico

225 000 000 de anos

Esperanza de vida

5 000 000 000 anosDistancia ao centro

daGalaxia

28 000 anos luz

3.- O Sistema Solar:planetas e planetas ananos

3.1.- Como é o Sistema Solar O Sistema Solar está formado por:

Unha estrela central, o Sol Numerosos corpos que se encontran ao seu redor ligados pola

gravidade: Planetas Planetas ananos Satélites Outros corpos menores: asteroides, meteoritos e cometas

Os planetas se formaron a partir dos fragmentos de materia que quedaron arredor do novo Sol. Estos fragmentos (planetesimais) foron chocando e uníronse en corpos cada vez máis grandes.

3.2.- Planetas do Sistema SolarUn planeta é un astro que ten as seguintes características:o Non comparte a súa órbita con outros corposo Xira ao redor do Sol seguindo unha traxectoria elíptica

chamada órbitao Ten forma esféricaSegundo

esta Mercurio, Neptuno

definición, no Sistema Solar recoñécense8

Venus, Terra, Marte, Xúpiter,Saturno,

planetas:Uranoe

3.2.- Planetas do Sistema Solar

Planetas interiores

•Máis próximos ao Sol•Composición rochosa•Son:MercurioVenusa TerraMarte

Planetas exteriores

•Son os máis afastados do sol•Están formados na súa maior parte por gas, aínda que teñen un núcleo rochoso.•Son:XúpiterSaturnoUranoNeptuno

3.2.- Planetas ananos do Sistema Solar

Un planeta anano é un corpo que ten estas características: Comparte a órbita con outros corpos Xira ao redor do Sol seguindo unha traxectoria elíptica chamada órbita Ten forma esféricaSegundo esta definición, no Sistema Solar recoñécense 5 planetas

ananos: Ceres, Plutón, Haumea, Makemake e Eris Ceres atópase situado entre Marte e Xúpiter Plutón, Haumea, Makemake e Eris atópanse situados máis aló de

Neptuno ereciben o nome de Plutoides

Os planetas do Sistema Solar

Planetas Interiores Tamén chamados

Terrestres. Son:

Mercurio Venus Terra Marte

Características: Son rochosos De tamaño

relativamentepequeno

Teñen poucos satélites: Marte ten 2: Deimos e Fobos Terra ten 1: a Lúa Mercurio e Venus: non teñen

Planetas Exteriores

Xúpiter Saturno Urano Neptuno

Características: De gran tamaño Formados na súa maior

parte por gas, aínda que se cre que teñen un núcleo sólido

Posúen numerosos satélites

Posúen sistemas de aneis

Son:

Planetas

Mercurio

É o planetapróximo ao Sol

O máis pequeño

moi tenue Non ten satélites

máis

Asvariacións

denasúa

as máis

temperaturasuperficiesonextremas do SS,entre -180ºC e 420ºC

A súa superficieestáchea de cráteres

A súa atmosfera de helio é

Venus, o luceiro da mañá

TamañocaseTerra

superficie chega aos 480ºC

Non ten satélites

igual

aoda

Esta atmosfera permite a entrada de calor pero non a saída (efectoinvernadoiro), polo que a temperaturana súa

Posúeunha

atmosfera

moi densa dedióxido

decarbono

que faique

permaneza sempre

nubrado

A Terra, o planeta azul

É o único planeta que ten as ¾ partes da súa superficie cubertas por auga.

A capa de aire que forma a súaatmosfera mantén unha temperatura media a redordos 15ºC, que permite a existencia de vida

Ten un único satélite: a

Lúa

Marte, o planeta vermello

O seu tamaño é a metadeda Terra,

e Fobos.

Sen embargo, éo

seplaneta quemáisasemella á Terra do SSA súa atmosfera

é densae

poucotransparente

e ásveces

moi

aparecennubesdensasTen 2 satélites: Deimos

Xúpiter, o planeta xigante É un planeta

gasoso, formado sobre todo por hidróxeno e máis helio, os mesmoscompoñentes que o Sol.

É tan inmenso que podería conter todos os demaisplanetas do SS e soamente a súa mancha vermella, unha formación estable de nubes, cabería 3 veces a Terra.

Ten 17 satélites (4 deles máis grandes que o planeta

anano Plutón)

Saturno

É un planetagasoso, algomáis pequeño ca Xúpiter

Composición semellante

á

taménmoi

do

Sol

(hidróxeno e helio) Caracterízao o seu

sistemade aneis Tenpolo satélites, salientan: Titán,

o brillante

menos18

queentreosmaiore

máis

Outrosson

Xapeto,

Rea,Dione e

Tetis

Urano

É 4 vecesmaior

quea

tamén

TerraComo

Saturno, posúe aneis

Ten 15 satélitespracticamenteda órbita

noplano

Oseu eixe derotación

está moi inclinado,

Neptuno

É moi parecido a Urano

Ten moitaenerxíainterna: emite 3veces

máis calorquerecibe do Sol

Ten 8 satélites

aque

Evolución Histórica da situación daTerra no Universo

Ler o texto da páxina 47

1º.- Teoría Xeocéntrica

Paraos

exipcios,

antigos

babilonios

ou chineses, a Terra era plana, mantíñase inmóbil e ocupaba o centro do Universo.

Diverxencias dentro dos gregos

No séculoIV

a.C.,

oastrónomogrego

Aristarco(320-230

a.C.)enunciou

Heliocéntrica.

a Teoría

Deduciu, mediante cálculos matemáticos e observacións astronómicas, que o Sol era moito maior que a Terra e estaba situado máis lonxe que a Lúa.

planetaredor.

máis,

xiraban

aoseu

Tamén afirmouque o Sol era ocentro doUniverso

e queos

planetas, e aTerra

comoun

Continuaron as ideas xeocéntricas con Ptolomeo

No ano 150 d.C., Ptolomeo recuperou a Teoría Xeocéntrica, que

estivo vixente ata o século XVI.

Hª de Ptolomeo:http://www.youtube.co

m/ watch?v=IQXKqL1AO- o#t=270

Teoría Heliocéntrica da man de Copérnico Nicolás Copérnico (1473-1543)

propuxo de novo o modelo Heliocéntrico do Sistema Solar.

Copérnico afirmaba que: a Terra e os demáis planetas

xiraban en círculos concéntricos ao redor do Sol,

a Lúa xiraba ao redor da Terra e ademais,

a Terra xiraba sobre si mesma causando, como consecuencia disto, a sucesión do día e máis da noite.

No século XVII, Galileo (1564-1642) apoiou o modelo Heliocéntrico proposto por Copérnico.

Esta teoría tardou en ser admitida debido á forte oposición da igrexia católica, pero supuxo ademáis dun novo modelo astronómico, un cambio na visión do mundo a partir dese momento

Anexo.- Teoría Excéntrica O perfeccionamento

dostelescopiosinstrumentos

edoutrospermitiuodescubrimento de máis

astrose mediras

distanciasrespectivas.

Excéntrica que di:“o Sol é o centro

do noso Sistema Solar, pero non o éda nosa galaxia, senón que se atopa na periferia damesma”: Universo Excéntrico.

Shapley (1885-1972)

propuxo a Teoría

4.- Outros compoñentes do SistemaSolar:

Satélites, Cometas, AsteroideseMeteorito

s

4.1.- Os Satélites Os satélites son corpos

menores que non xiran ao redor do Sol, senón ao redor doutros corpos do Sistema Solar.

Os astrónomos descubriron máis de 300.

A maioría son: esféricos, como a Lúa Irregulares, como Fobos e

Deimos (satélites de Marte) Diferenzas

entre: Planetas Exteriores: posúennumerosossatélites. Ex., Saturno ten 62

Planetas Interiores: ou ningún (Mercurio e Venus) ou poucos (1 a Terra e 2 Marte)

Outros exemplos: O satélite máis grande do SS é

Gamínedes(máis grande que Mercurio)

O máis pequeño é LedaTanto Gamínedes como Leda son satélites de

Xupiter

Satélites no SS: Mercurio= 0Venus= 0Terra= 1, a LúaMarte= 2, Deimos e Fobos Xúpiter=17Saturno=62 Urano=15Neptuno=8

4.2.- Os Cometas Os cometas son corpos menores que

xiran ao redor do Sol pero con órbitas moi alongadas. Son visibles cando se achegan ao Sol porque daquela amosan unha rechamante cola que os diferenza do restos dos astros.

Posúen pouca masa e ao igual cos planetas, non emiten enerxía luminosa.

Estes corpos celestes teñen un Núcleo de variosquilómetros de diámetro, e están formados: principalmente por xeo e po, e en menor cantidade por metano e

amoníaco en estado sólido. Cando se achegan ao Sol, os compoñentes

gasosos comezan a se evaporar e arrastran partículas de po, que orixinan: Unha envoltura gasosa ao redor do corpo: a

Cabeleiraou Coma

Unha Cola: resultado da repulsión que exerce a estrelasobre os dases da cabeleira

Cada vez que pasan preto do Sol, os cometas perden unha pequena parte da súa masa.

Ler información sobre o Cometa Halley na páxina 50 e resolver a cuestión

Os Cometas

4.3.- os Asteroides

OsAsteroides

sonunscorpos menores

decomposición rochosa

O asteroide maior é Pallas (629 km de diámetro), seguido de Vesta e Hygiea, algo máis pequenos.

A maioría atópanse entre Marte e Xúpiter, formando o Cinto de asteroides. Calculouse que está formado por decenas de milleiros de asteroides

4.4.- Os Meteoritos Os Meteoritos

son asteroides oucometas polo espazo.

restosdequeviaxan Estes son astos sólidos de

procedencia incierta, que atraídos polo Sol, poden cruzar a órbita dos planetas ou satélites, cos que poden colisionar e formar cráteres de impacto.

Se son pequenos, ao entraren na atmosfera, estes corpos quéimanse, desintégranse e producen unha gran luminosidade. Como atravesan o ceo a gran velocidade, denomínanse estrelas fugaces ou, se son moi brillantes, bólidos.

Composición: A maior parte son rochosos Constituidos por ferro e material

rochoso Só metálicos, de ferro e

níquel principalmente

Meteoritos

Ler texto: A extinción dos Dinosaurios, na páxina 51

Meteoritos

Acondrita

meteorito de Fukang (palasitos: fragmento de asteroide)Silicatos (olivino) e metais (Fe+Ni)

sideritas

condritas

90% de MATERIAINVISIBLE

1llamada

[ ----------------- J

se detecta por

INFLUENCIA GRAVITATORIA

(------------ )

. _ _ _ _ posee . . ( UNIVERSO ) - - - -

/ se originó por

(

1: : ,)

1

[ EL_"_IG_::G

1

cuya prueba es/

está compuestapor. - - - -

f%"l [umum= LNc : :=mumuulD DEFONDO

] ESPACIO- - f o r m a d o por _ . MATERIA TIEMPO

ENERGÍA

(GALAXIAS)

que contienen

b dcomo /

--------------pueden tener ( ) . formado por

-( SISTEMA SOLAR) - - - - - - . estud iado por _ , . r - h:-:t:tp-;=::/ /=-==-w .upv- .es-/:s-:a-:-t:-e--:l:l:t=e--

1girando a <lllll'llllf - - - - - 1

---------=.//J'"/ ; / t r aba j r u po l J 98.9j/index .htm(su alreded

or/ /

( - - - - - - - - - - -- )

[ m m m n m ]

1 - - - ----.(COMETAS)

c --• (ASTEROIDES )

se agrupó en

]

L (NEBU LOSAS )

se forman a p a C

l

( n n n m m

J

( ) ..,.. se estructuran en . ( ESTRELLAS)

se agrupan en

1

s u f r e - - - - - - - - - Evolución

• del

secaracteriza Composición

estáformado

por \

por ser _ . -

/

¡ \ . - : u a litat:amente /

- - - ' - - - - - . . '/.:'-""

(Variada

J

\constituid

a por

"\a¡

Elementos químicos del sistema periódico

por

•por

estructuradas en\ tienen

Corrimiento

hacia el r o j decomo por

- - ejemplo , .

( rotación J ( t raslación Jpertenece a

1

(barradas) 0'pueden como

ser ......._ ( ) - e j: l o 1. normales.

Incluye

1

sufren son Iniciadora

s en lason las son fasesúltimasIntermedias1·

son las

+están rorm11das por

,_------=:;;...../ \t=----- ,_

htt:R: skat.ihmc.us rid=1HJoHV4HV-QMDBZ4-1BJ2 UNIVERSO.cma:R

- - - - ¿ c ó m o se originó?

+( CONJUNTO de TODAS las COSAS )

1está formada por¡

MATERIAL y ENER GÍA NORMAL(lo que vemos o sentimos)

\"" "¡'.";.r.Tr-=•¡.;;::..,,... •·-""t" "" .Y- · ..-v 1"A"i\if. .. ;,.o . ;

.

pertene•cemo

s a

( V ía Láctea J 1

r- - - - - está for ¡ada por - - - - - - , . - - - - . .

( AGUJEROS NEGROS ) ( ESTRELLAS ) ( POLVO CÓSMICO

J ( NEBULO SAS)1

algunas .p.resen

tan

SISTEMAS PLANETARIOS)

1e.g

+cuyo origen - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 1

! ' - - - - - - - 1r - - - - - - - - - - - - - - - - á r o n m a d o p o r - - - - - - - - - - - - - - ,

1) Nebulosa gas y polvodonde actua graved ad2)Onda de choque de una

super novahace girar a la nebulosa

3)Se fonma un gigantesco d1sco 4 )Cent ro del disco se contrae y aume nta la t " hasta que t ienelugar las pnmeras reacciones nucleares.S)Exterior del d1sco

a) las partículas polvo se aglutinan

b) planeteslmales atraen a máspartículas

S.c) se forma protoplanetas quebarren su órbita

6) Se fonman los planetas

( cuerpos opacos )

+r - - - - - - de ta;,año - - - - - - ,+( grande ) ( pequeño

)r - - - - - - - - - - -

colno - - - - ---, . - - - - - colno - - - - .

( planetoides )( asteroides

J1

hay 2cinturones ¡

( cometas

J1

1son. .

vienen deJ.( Nube de Oort

J( pnnclpal ) ( Kuiper )

[ planetas )1

hay 8

"'0

San.mo l h n o

0

•

Ceres Plutón

Halumea Makemak

e Erls Mercurio Venus u r - . a

ManeNepn..-.o La Luna

PLANETAS EXTERIORESPLANETAS INTER ORES

'•o1o•S