Tabeirós terra, nº 13, decembro 2003

7/30/2019 Tabeirs terra, n 13, decembro 2003

1/24

OS REFRNS DE MARCIAL VALLADARES DO AZ

XU'NTADE "ALICIA

na fotografa que ilustra esta boa nova.

Callobre C.F., Coesco,Xess Ferro e FernandoQuintela, premiosSanmartio 2004Unha vez mis chegan osPremios Sanmartio que recoecen o traballo a prol da

neste nmero unha biografa de Marcial Valladares,a quen o Concello da Estrada dedicou o ano 2003

seda, unha viaxe redordas empresas pioneiras notransporte de viaxeirosnesta comarca, da ma ndun dos estradenses quemis de preto coecen odevir da sa terra: LusPorto REPORTAXE sobre avisita que unha delegacinestradense fixo a Venezue-

normalizacin da lingua. Paratodos os premiados nestaocasin a nosa noraboa.

~ ; . ~ ~ ; z ~ ~ : 1tactou .coa emigra- flcin estradense -preparando a .pr- ~ 4xima visita do al- ~ .... calde a Caracas e ~Maracaibo. ~ O CABALO e o seumundo a travs das festasmis importantes que secelebran en Espaa, sernprotagonistas na Estrada oano 2004 da man dunhasxornadas organizadas desde o departamento de Cultura estradense

CONSELLERIA DE EDUCACIN E ORDENACIN UNIVERSITARIA,DIRECCION XERAL DE POLTICA LINGSTICA


2/24

21 'QJ::abeirs m:erra, decembro de 2003

Codeseda .. coplas do Sr. JosdeXavaiPOR LUIS PORTOOseu verdadeiro nome era Jos Fernndez Rivas, pero corra polo deSr. Jos de Xavai, e esa forma dedefinilo pode chamar a engano, xa que el,carpinteiro de profesin, cun pequenio taller de carpintera no Carballio grupo decasas na recta que nos leva dende Codeseda ata as Quintas-, era un bo home, apacible, tranquilo, bondadoso e por esto quepodemos interpretar o Xavai, como unhaforma de definir o Sr. Jos, pero parece serque este apodo xa lle via posto dos seusantecesores- a casa dos de Xavai-. Enviudado, pasa vivir coa sua irm Xoana no lugar das Quintas.Este bo seor vive ata preto dos 90anos, e morre na dcada dos 90. Non sabemos de onde sacou estas coplas, podemospensar que son coplas de Cego, que foronpasando por transmisin oral, que ben sepuideron escoitar nas feiras de Codeseda,xa que relatan acontecementos e lugaresdesta parroquia. O que si certo que foron recollidas por min a principios dosanos 70. Meus pais tian un establecemento mixto de bar e ultramarinos, s noitiaso Sr. Jos via tomar algo e xogar a partidacon outros compaeiros, nesas longas e fras noites do inverno, entn el recitbameestas coplas que recolln o p da letra.COPLA: 1No lugar das Quintas,sucedeu un caso raroVintecinco cazadores,mataron un parco bravo.O parco era pequeno,e tia a barriga redondaE cando lle iban a tirar

sempre lle daban na sombra.

ANO DAS LETRAS 2003,,AVILES deTARAMANCOSAntn Avils de Taramancos (Noia,1935-1992), naceu noseo dunha familia delabregos e marieiros, estudiou nuticana Corua e posteriormente, emigrou aColombia, onde viviu durante 20 anostraballando en diver- ' - - - - - - = - - ~sos oficios, ata que no ano 1980 volve aNoia, vila na que chegou a ocupar o cargode concelleiro. Comezou a escribir poesaxa moi novo, publicando As moradas dovento no ano 1955. Catro anos mis tardesair o libro A frauta i o garamelo. savolta de Amrica, publicar o recompilatorio O tempo no espello (1982), CantosCaucanos (1985), As Torres no ar (1989)e, postumamente, ltima fuxida a Harar(1992). Como artista autor de Obra viva(1992).Edicins Fervenza editou este ano un libro de Martn Veiga coa biografa de

Avils de Taramancos

No me estraoen Don Francisco Otero,ese el cual es un gran caballero.Pero me estraoen Don Juan Garcaque xa me esqueca.

PD.- Don Fransico Otero e Don Juan Garca pertencan a importantes casas da parroquiaCOPLA2MUNICIOSQueren cotraer matrimonio,Arrenegado sea el demonioCon palabras representea vista de tanta xente

Por unha parte,Mara Val de ConaresY de la otra, Felix MontnArriba a falda, abaixo o pantaln.

Pola serra do Montouto,Un por acabalo dooutroSi hai alghun impedimentoEntre estes dous animalesUn carga coa albarda,E outra cos ataja/es

COPLA:3Xan Ghin Dan quere;. casar,-' e non ten muller bus-cadae vaille facer o amor filia da ta Xoana-Boas noites ta Xoana onde lle vai arapaza?Ela vai no gas para a noite, xa me pareceque tardaCando lle vn a rapaza pola porta paradentro- Boas noites Xan Ghin Dan, traate nopensamento-E logo a ti quen cho dixo? Seicafoi nosoSeor.Eu querame casar e voche facer o amor,eu casar non me casaba pero eicho de contar,quera facer unha saia e teo a lan porfiar,teo os zapatos rotos e o mandil todo rachado,si tes cartos cmprasme outro e casamosde contadoMis o canto fo i despois al,

o da da voda que entroulle o can cociae comeulle a carne toda.

IN MEMORIANTABEIRS TERRA quere dedicareste nmero memoria de Ma-nuel Bernrdez Sanluis que nes-te an o 2003 deixounospara des-cansar na sa terra de Berres, ade D. Marcial, Avelina e Garca

Barros

REVISTA CULTURALDA ESTRADAEDITA:FUNDACIN CULTURALDA ESTRADAR/ Benito Vigo, 10436680 - A EstradaPontevedraTfno:986570165Fax:986570233E-mail:[email protected]:Valentn GarcaCONSELLODEREDACCIN:X. Manuel Reboredo BaosDavid OteroDaniel FemndezCarlos LoureiroXos Lueiro LemosXos RodrguezXos L. VilarioNicolau AlvarellosXos LunaFOTOGRAFA:BERNAB S.L.Marcos MguezPuriArquivoDEPSITO LEGAL:BG: 28211997

MAQUETACIN:FILMACINP.R.G.IMPRESIN:Tameiga SL


3/24

lrrabeirs lrrerra, decembro de 2003 /3

Biografa de D.Marcial Valladares-Nez14 de xuo de 1821. Nace no Casal de Vilancosta, freguesa de SanVicente de Berres, Concello da Estrada, un neno bautizado, ao daseguinte, cos nomes de Marcial, Ramn, Jos, Mara del Pilar .. Va-lladares Nez. Via ser o filio dunha das familias fidalgas ruis im'portantes e cultas de Galicia. Era o terceiro de dez irmns: Petra, Jacoba, Marcial, Engracia, Sergio, Avelina, Lusa, Segunda e Isabel,fillos do matrimonio formado por Jos Dionisia Valladares e Marade la Concepcin Nez. 1823Nace Sergio. Morre idade dun ano a sa irm Prima, xemelga deSegunda. 182523 de outubro. Nace Avelina Valladares, a'Cantora da UUa', como gustaba chamalaManuel Garca Barros, que formou partedun grande elenco de poetas -lideradoscoa sa escrita e personalidade polas tresgrandes figuras da lrica galega: Rosala,Pondal e Curros- que contriburon, enmaior ou menor medida, coa sa obra potica en galego a construr o noso pas.1827Nace a sa irm Lusa.

1833-1835Marcial e Sergio comezan a sa etapa deestudiantes en Compostela . Cursan primeiro e segundo de bacharelato.1835-36Por mor das obrigas profesionais de donJos Dionisia, destinado a Ourense, Marcial e Sergio estudian o tercerio curso debacharelato na cidade das burgas .O 11 de novembro nace Isabel, a sa irmruis nova.1842En xullo deste ano Marcial e Sergio acadan a titulacin de Licenciado en Xurisprudencia pola Universidade de Santiagode Compostela.Escribe 'B rindis ', primeira composicindo poemario Juguetes poticos (manuscrito indito). 1843Comeza lbum (poemario manuscritoindito) e asina con pseudnimo de 'Maiclar'.

1843-1844Marcial completa a sa formacin en Compostela, asiste a clases defrancs e acode, regularmente, ctedra de Historia Natural, dirixidapolo insigne doutor Casares.Escribe o seu primeiro poema en galego: 'A un paxario'.Participa, xunto co seu pai, na redaccin de informes e artigos correspondentes s terras da Estrada e Laln para o Diccionario geogrfico-estadstico histrico de Espaa y posesiones de Ultramar, doavogado Pascual Madoz. Comeza a redaccin da sa magna obraMemorias de Familia, manuscrito indito, que nos permitiu reconstrur a biografa do autor de Vilancosta. En febreiro don Jos Dionisia ocupar a praza de Intendente na idade de Zamora. En xulloMarcial desprzase a Zamora para auxiliar ao seu pai nas tarefas ad-ministrativas. -1845En abril a familia ten de trasladarse a Zamora .para reunirse con donJos Dionisia e Marcial. Marcial escribe o seu poema 'Suidades'adicado a unha moza da burguesa compostel con quinta en Vilancosta chamada Carme. 1850A familia Valladares regresa a Galicia. Don Jos Dionisia retrase davida pblica ao casal de Vilancosta. Marcial comeza -como el mesmo sublia no prlogo- a confeccionar o Diccionario Gallego-Castellano. 1854Morre Jacoba, a sa irm maior.1855Morre Sergio. Comeza Marcial a sa obra Elementos de GramticaGallega, que o autor deixou indita anda que perfectamente preparada para a sa publicacin. Remata un manuscrito (crnica histrica) que leva por titulo Memoria Histrica de la ciudad de Zamora .

1856Jos Dionisia edita un librio relixioso co ttulo de Novena a la Santsima Virgen de la Gua. No libro participan cos seus versos o propio don Jos e os seus fillos Marcial e Sergio.1857En febreiro est datado un caderno manuscrito que fica indito e leva por ttulo Escenas Contemporneas: Flora, o hasta donde llegauna mujer. 1858Co gallo da Exposicin Agrcola Industrial y Artstica de Galicia,que se celebra en Santiago de Compostela, Marcial e Avelina Valladares participan con senllos artigos no xornal La Exposicin Compostelana e como expositores na mesma exposicin. Marcial fai unha exhaustiva e acertada anlise (que vai coincidir con parte dahistoriografa actual) das causas da crise da nosa agricultura,

1860O 16 de abril casa a sa irm Lusa con Bernardo Espinosa. Froito


4/24

O LIBROSS,\"V'tf'illA crha"'DL .ida r" ; , .'/: ... . ..V . / .. ... ...~ , , ; : .. : ... .... : ... _, .,." ' -... d.' 1d' d: d'nJ.ca :,omun..o, :.:otabaco

Valentn Garca GmezA obra de Ana Romero Masi,condensacin da sa tese dedoutoramento, rescata para ahistoria a biografa de SeverinoChcn, un lder sindical, nacido na parroquia estradense deS. Pedro de Parada b 14 de novembro de 1884 e que morreus 94 anos en Madrid esquecido de todos menos das "chaconeiras" -as vellas cigarreirascoruesas- que gardaron a samemoria histrica e mantiveroncon fidelidade o culto que fora o seu lder indiscutible.Se verino Chac n naceununha familia labrega de escasas terras, tivo que dedicarse oficio de canteiro. Ha anos que

J A. Durn defendeu a tese deque as cordas de canteiros quean de cidade en cidade e de vila en vila construndo pontes,igrexas e casas, foron conductos de ideoloxa socialista.Os canteiros espallaron porGalicia a utopa igualitaria naversin mis constructiva e humanitaria ( ..) Foi en Fen-ol onde Chacn, traballando de canteiro, descubru esta teora e apraxe socialistas que tanto defendeu. En 1903 reside na Corua. Axia destaca pola sacapacidade organizativa, polaardorosa ora toria e por unhacu ltura autodidacta. En 1905emigra a Cuba, funda o Partido

Socialista de La Habana, doque foi Presidente, e formouparte do comit central do partido socialista de Cuba. Expulsado polas autoridades en 1911retoma Corua, presidindo asXuventudes Socialistas e aAgrupacin Socialista.En 1916 todo empeza a mudar para Chacn. As cigarreirasda Corua, que atravesaban unha prolongada crise motivadapola cada da produccin a causa da guerra mundial, inicianun proceso de contestacin social e atopan en Chacn o lderque instintivamente buscaban.A partires de 1916, SeverinoChacn desenvolve unha fren-

m:abeirs m:erra, decembro de 2003

tica actividade; neste ano constite a Unin Tabacalera Coruesa, e sen parar, inicia a organizacin das once tabacaleirasde toda Espaa que concle naconstitucin en 1918 da Federacin Tabaquera Espaola daque foi nomeado presidente e logo secretario. Eso explica quedende 1920 resida eh Madrid.No ano 1924 funda a Confederacin de Industrias do Tabaco, e dicir, de tdalas industriasque tian que ver coa produccin do tabaco, como os mistos, etc,Anda chegou a traballar intensanente pola constitucin daFederacin de tdolos monopolios estatais: tabaco, petrleo,telefnica, etc .. nos que atopoumis resistencia. O mis sorprendente da sa actividade que foi capaz de crear un modelo de sindicalismo autnomo, marxe institucional das grandes cent-rais sindicais , andaque a sa Federacin Tabaquera Espaola ingresa na UGT en1936.

O importante era lograr obxectivos inmediatos, que repercutisen beneficiosamente nosasociados. Conseguiu mellorasnas condicins de traballo, me-

lloras salariais, bibliotecas paraos sindicatos, edificios para assas actividades sociais, ata acreacin dunha escola de capacitacin que puxo baixo a direccin do filsofo galego Ver-des Montenegro.Todos estes logros levronoa ser candidato Alcalda daCorua nas Eleccins Municipais pola Agrupacin Socialis-ta. .A Guerra Civil vai truncarpara el todas as perspectivas dofuturo sindicalista en Espaa,polo que chegan os anos deexilio en Francia, Venezuela,Repblica Dominicana, Checoslovaquia para regresar a Espaa en 1967, con 83 anos pasando a recuperar intensamenteo contacto cos compaeiros, cofin de reconstruir un movemento sindical que o paso do tempolevou a que houbese que facelodoutro xeito.Severino Chacn morreu o31 de xullo de 1978 en Madrid,e a sa figura vese recuperadanesta giagnfica e valiosa biografa de Ana Romero Masi,compostel doutora en Historiada Arte e catedrtica de Xeografia e Historia, editado polaFundacin Luis Tilve.

Marchando ..ensalada de mosquito!XOS LUEIRO LEMOSO vindeiro 27 de decembro, noTeatro Principal da nosa vilater lugar a estrea da comediateatral Ensalada de Mosquito.A obra, fabricada no obradoiro de teatro municipal dosTirinautas, estar protagoniza

da polo cmico estradense Isi einterpretada ademais por outros membros do grupo local,distintos integrantes da Escolade Teatro municipal e outrosdous finalistas do concurso televisivo 'o rei da comedia' .Escrita sobre un texto deAgustn Moreto, a dramaturxia, traduccin e direccinescnica corren a cargo de Xos Lueiro.'Ensalada de Mosquito' nace a partir dun texto versificado do sculo XVII e pertence aun xnero dramtico que tenpor tem principal a separacinentre o individuo e a sociedadee que recolle, as mesmo, outros tpicos temticos como omito de Narciso, a avaricia ouos .casamentos amaados . Opersonaxe cmico presenta uncomportamento obsesivo quelle impide considerar outra realidade que non sexa a sa eevidencia unha incapacidadeabsoluta para verse como oven os demais e comprender ocmico do seu comportamento.Igual que ocorra nas vellascomedias plautinas, un xove(D. Miguel) namorado dunha

rapaza (D Ins) atopa a oposicin do seu pai (D. Tello) quepretende casala cun sobrioseu (D. Narciso) para aliviarunha precaria situacin patrimonial. O resto da obra tratadas penpecias que a parella namorada debe afrontar para conseguir os seus propsitos. Sera parella de criados (Mosquitoe Colombina) que encama neste caso a figura do donaire cl-sica, a que consiga en ltimotermo "dar a volta tortilla" ea que acte ademais como eixevertebrador da accin dramtica e do posterior desenlace datrama. A unin dos xoves representa a den-ota da vella so-.ciedade representada pola figura paterna e a peza rematacunha expresin de gozo traloemparellamento final de tdolos personaxes e o restablecemento da orde social.A accin sitase no interiordunha estancia seorial nun lugar e tempo indeterminados,pero moitos compoentes dodilogo remtennos nosa realidade contempornea cunhapretensin marcadamente cmica.Son compoentes


5/24

m'.abeirl5 m'.erra, decembro de 2003

V'RUNASRunas o segundo poemario do estradense XoanBlanco Valds, quen despois de Os Signos, as mudanzas (Deputacin de Pontevedra 2000), reincide na poesa sentida, runas dun tempo ido, dun momento quexa pasado, da aoranza e o peso dos anos, renacendoconstantemente das cinzas como o Fenix. Excelentecalidade literaria dun poeta que mira cara adentro,dende o seu propio sentir, dende o pensamento, o recordo mis profundo de todo aquelo que pasou e nonha volver nunca mis.

v Incidencia socio-econmica del sector de la madera en elmunicipio de A EstradaPrimeira transformacin e creadores do producto

Rigoroso estudio socio econmico do importante sec-' tor da madeira na Estrada, levado a cabo por diversasentidades implicadas no desenvolvemento empresarialestradense, como son a Consellera de Innovacin deindustria e comercio, o CIS Madeira, a Asociacin Comarcal de Empresarios e a publicacin feta pola Fundacin Caixa Galicia.Esta obra, que serve de gua e orientacin para observar o estado do sector en referencia a Galicia e resto de Espaa, non s vn sendo unha anlise pormenorizada da traxectoria e estado actualdo sector madeireiroestradense, sennque tamn contnconclusins e previsins de futuro paraas nosas industrias,que deben ser coecidos en profundidade por todas aquetas persoas implicadas ou interesadas polonoso estado e avance socio- econmico.V RELATOS MARIEIROSRelatos Marieiros componse de vinte narracinscurtas que teen como referencia a comunidade depescadores galegos asentados na Habana nos anos30, 40 e 50. Vinte historias de marieiros e emigrantes galegos no Golfo que reconstren vidas antoradas na saudade. Son relatos de marieiros artistas, como o Leandro, o corpudo gaiteiro que levabatodo un pas no fol, o Mariano que tocaba o saxofnou o Santiago que co seu lpis de cores retrataba atripulacin.

Relatos marieiros, pola sa complexa e premeditada brevidade, pola sa prosa lirnpa. e pola construccin de tramas cheas de emocin, apoiadas nasilustracins de Xaqun Marn, constite unha das mis valiosas achegas dundos clsicos vivos da literatura galega, Xos Neira Vilas.v CUNTIS NO RECORDOOlimpio Arca CaldasEd: Concello de Cuntis

Recordar un acto da mente que traslada presente onoso pasado, que nos fa la esprito dunha existenciaanterior. Cando este recordo est mergullado na afectividade de intres ledos, agroman na alma momentosplenos de gozo interior. Ese pracer foi intensamenteviv ido polo autor cando lembraba as xentes e oficios


6/24

O,4 de novembro fxose entrega notranscurso dunha ga-la que xa vn sendotradicional o XV Premio de Novela 'Manuel Garca Barros'.O acto celebrouse nos

salns do Recreo Cultural da Estrada e foipresidido polo Conselleiro de Educacin eOrdenacin Universitaria, Celso Currs.

DANIEL FERNNDEZO gaador desta edicin foi oescritor Xabier Lpez Lpez,coa sa obra 'A vida que nosmata', exercendo de xurado,Camio Noia, Carlos Lema,Carme Hermida, Plcido Lizancos e Valentn Garca Gmez (secretario).

Xabier Lpez Lpez: (Bergondo 1974) avogado e presideu a asociacin cultural EiraVella de Betanzos. Publicou asa primeira obra literaria Biff,Bang Pow! (novela casenegra), no ano 1997. Logo daboa acollida desta orixinal parodia do xnero detectivescoateigada de referencias mundo do cinema, acadou coa novela Doutor Deus (1999) unhaespecial repercusin crtica, situndose entre os narradoresgalegos dos noventa que integran no seu discurso un afn derenovacin e unha forte vontade de se vencellaren narrativacontempornea universal. Posteriormente con O Caderno,obtivo o Premio Risco de Literatura Fantstica 2001.

Constre unha nova escolanarrativa en 'A estraa estrela'(Ed Galaxia 2002). Gaa en2003 o Premio Garca Barros.con A vida que nos mata .(EdGalaxia).ACTIVIDADE CULTURAL

NO CONCELLO DAESTRADAA Estrada, destacou sempre pola gran cantidade de persoeirosdas letras: dende os trobadoresPai Soarez de Tabeirs, e Velhode Tabeirs, pasando polos Irmns Marcial e Avelina Valladares, o poeta Cabada Vz quez, Garca Barros, BernardoRodrguez Ribeira, ReimndezPortela, etc as como outrosque estiveron asentados aqu edeixaron a sa pegada comoLosada Diguez, Castelao, Antn Fraguas, ata os actuaisMartnez Oca, Carlos Mella ,Mercedes Brea, Pepe Carballude, David Otero, Olimpio Arca,Carlos Loureiro , Xos Lunaetc .. fan que a nosa vida cultural destaque pola sa actividadeliteraria e labor a prol da normalizacin lingistica , o quefai que na actualidade ninguncuestione a lingua da nosa administracin local totalmentegaleguizada e todas as actividades que dela emanan para impulsar a lingua dentro da nosasociedade.

Importante o traballo feitoa prol de prestixiar o idioma.Na Estrada convcanse os

QS SALNS DO RECREO CULTURAL FORON UN GRAN FORO PARA AGALA DE ENTREGA DA DECIMOQUINTA EDICIN DO PREMIOO ACONTECEMENTOSXV Premio denovela ManuelGarca BarrosO premio converteuse o. longo


7/24

m:abeirfi m:er:a, decembro de 2003

MOMENTOS DISTENDIDOS DURANTE A CEA DE ENTREGA DO PREMIO DE NOVELA GARCA BARROSforte pola creacin literaria,convocou no ano 1989 a " IEdicin do Premio de NovelaLonga Manuel Garca Barros(Ken Keirades)", que esixa unmnimo de 150 pxinas nos orixinais e unha dotacin de1.000.000 pts para o gaador.

, - p ~ , . 'i''f"' if1J,L,J/e.,a., bod OJ / e , , , f / f ) ~ -e.,,,,,'4,)::i_

Actualmente o Premio estconsolidado, gracias importante colaboracin da DireccinXeral de Poltica Lingstica eda Deputacin Provincial dePontevedra o que provocou quena edicin celebrada o ano1999, se decidiu aumentar acontia a 1.500.000 ptas (9.000euros).Tamn foi importante a sinatura no ano 2000, dun convenio coa Editorial Galaxia, envirtude do que a editorial misegrexia da nosa historia literaria se comprometen a publicaro premio durante dez anos, ascomo a difundilo en todos oslugares e medios que estivesen sa disposicin.

AVIDA QUENOS MATAGaadora do Premio Garca BaJTos 2003, A Vida que nos mata a ltima novela de Xabier Lpez Lpez, un dos autores demaior prestixio das recentes xeracins de naJTadores galegas.A novela gaadora do Garca BaJTos un apaixoante thi-ller, unha novela de trama policial protagonizada por unxornalista e conc ibida cunhavontade de estilo posta ao servicio da narracin. Destaca polasa capacidade para captar o interese do lector e pola extraordi naria recreacin de ambientese personaxes da poca na que sedesenvolve a burguesa industrial, a bohemia literaria e osmedios de comunicacin durante a Segunda Repblica.O autor tensa maxistralmente a corda do suspense nunhahistoria trepidante que acaba porfascinar s lectores.A Novela inciase no balneario de Mondariz,onde se vai celebrar unha voda da alta sociedadeda poca. A partir dun dobre asasinato destaseunha cadea de acontecementos que han levar aSebastin Faraldo, xomalista obeso e sentimental,a intentar clarexar toda unha lea de intereses epaixns ocultas.O protagonista percorrer diferentes escenarios: en Madrid, os baixos fondos e os cafs literarios; en Bilbao vai topar co lado escuro da in-

du stria siderrxica; en Pontevedra e Vigo ter queloitar contra a incomprensin e a intolerancia dospoderes pblicos e da prensa.

Xabier Lpez LpezA Vula que nos mataPremio de Novela Manuel Garca Barros 2003EDITORIAL GALAXIAColeccin LITERARIA

/7


8/24

8/

Histo a do CGndara e

O CULTURAce1r a

dic ..pO LUIS FAJUNDES LORENZO

No fermoso val de Vea, a carn doro Ulla, est a parroqua de Santa Cristina de Vea, e no lugar daCerqueira atpase a Capela Da Virxe deArnzazu, fundada polo 1790 e tamnnomeada polas xentes como a Capela daGndara.Algns datos parecen apuntar a quefoi fundada polo cura Don FranciscoBretal Mario coa fin de que osen misa aquelas persoas que vian a unha feira que haba nese campo, cando cadrabaen da festivo. Este prroco viera destinado a Santa Cristina de Vea, pasandoantes polo destino de Couceiro (Muxa)onde se atopa outro santuario con esamesma advocacin; e como en Oleiros,que era a sa terra natal, hai a Capela deNosa Seora de Arnzazu ou do 'Espio' e probable que fose propagando asa devocin polos lugares aos que adestinado.A escasos metros de al,


9/24

m:aber.u m:erra; decembro de2003

Xos A. Fernndez Salgado (Universidade de Vigo)Valladares: literato,linguista e folcloristaM arcial Valladares (Vilancosta, A Estrada, 1821-1903) ocupa un postosobranceiro na Historia da linguae da literatura galegas como undos ploneiros do Rexurdimentogalego do sculo XIX.Como literato, primeiramenteformou parte da nmina de escritores romnticos que polos temperns anos da dcada de 1840comezaron a poetizar en galego.Logo despois, xa en 1870, deu luz a narracin Majina ou afiliaesprea, p u b l i c ~ d a en 1880, coaque via inaugurar o xnero novelstico moderno en galego. Co

mo linguista, publicara en 1884o magnfico Diccionario gallegocastellano, o mellor do seu tempo, que lle engadira novos suplementos durante a dcada de1890. En 1892 rematara o textogramatical titulado Elementos deGramtica Gallega, que permanecera indito ata 1970. Asmesmo, o interese e aprecio deValladares pola lingua e a literatura do pobo queda patente nasa actividade como transcritorde cantigas e melodas, refrns,adivias, contos .. da boca dosseus paisanos da Ulla, coleccinsque teen tamn o enorme mritode seren das primeiras que se fixeron en Galicia; coma tal, o seucantigueiro musical Ayes de mipas data xa de 1865 e o Cantigueiro popular, de 1867.

Nas pxinas que seguen centraremos unicamente nos refrnspor el colectados.Co noso estudio e edicin" doseu refraneiro queremos dar publicidade a esta parte da sa coleccin folclrica, sen dbida,menos divulgada e coecida doque o seu cantigueiro.As recollidas de refrnsgalegos ata o sculo XIXAparemioloxa foi na hi storia da literatura populargalega de tradicin oral aprimeira en chamar a atencindos estudiosos, xa que a primeiracoleccin de que ternos novas foirealizada no sculo XVI polo humanista Hernn Nez. A saobra publicada en 1555 baixo ottulo de Refranes o proverbiosen romance rexistraba 129 re frn s ga legas. Moitos deles ,amais dalgns nov-os, foron tamn includos en 1627 por Gonzalo Correas no seu Voc abulariode refranes y frases proverbiales.Do sculo XVIII, xa en plenaIlustracin, datan as recolleitasrealizadas polos frades bieitosSarmiento, a primeira, e a de Sobreira, de contra fins do sculo.Xa no sculo XIX, en 1864, omdico ferroln Jos Lpez de laVega incluu ruis dun cento derefrns, outras tantas coplas, varios xogos e versos para recitar e

un bo nmero de adivias no seutraballo 'La poesa portuguesa yla poesa gallega' , publicado na

coruesa Galicia, Revista Universal (1/3/1864) que dirixa Antonio de la Iglesia. ano seguinte, sera Manuel. Murgua o querecollera 169 refrns no volumeI da sa Historia de Galicia(1865: 571-577). A maiora delescompilraos do refraneiro devandito de Hemn Nez, coa escusa de que foran transcritos "contan mala ortografa y tantas faltasde sentido" que era necesario devolverlles a verdadeira leccin eescritura.Indicaba tamn o historiadorque con aquel apndice pretendacomezar unha tarefa de escolmade refrns e faca un chamamento a que se viese encher o baleiro que se observaba nese puntoda literatura popular galega.Xa en 1868, ser o clrigo ourensn Juan Antonio Saco Arcequen publicar 581 refrns nos'Apndices I ' da sa GramticaGallega. Do nmero total, o propio Saco Arce (1868: 263) recoece que "ciento cincuenta y seis _han sido tomados del apndice ilustracin I, del primer tomo dela Historia de Galicia por el Sr.Murgua".Os refrns includos por SacoArce foron reproducidos na prensa da poca en varias ocasins.Cando menos, a sa colecc inlocalizmola en tres das revistasmonolinges en galego do momento. Coma tal , foi publicadaen das ocasins na ourens OTo Marcos da Portela sen facerreferencia colector. A primeiraapareceu baixo o ttulo de 'Ref rs' entre os exemplares de2211011876 e o 16/9/1877 ; en to-

tal 23 entregas, s ata a metadeda letra N. En 1884 volveu reproducirse de xeito ntegro en 10entregas como 'Refrs gallegos'.Nesta mesma revista no exemplar do 2711211885 (parrafeo110) publicouse outro grupo de37 refrns desordenados que pa-

X a en 1868, ser oclrigo ourensnJuan Antonio Saco Arcequen publicar 581 re-frns nos 'Apndices ! 'da sa Gramtica Galle-ga. Do nmero total, opropio Saco Arce ( 1868:263) recoece que "ciento cincuenta y seis han sido tomados del apndice ilustracin/, del primertomo de la Historia deGalicia por elSr. Murgua "

recen ser novos. A mesma coleccin de Saco Arce apareceu outravolta publicada a finais de xaneiro de 1886 baixo o ttulo 'Refrsgallegos' na revista habaneira AGaita Gallega, entre os exempla-re s do 2811/1886 e o18/1271887.

O refraneiro dse como annimo e s chegou s iniciadospor 'O'; en total, 383 refrns ensete entregas.Finalmente, os refrns daGramtica Gallega volveron serreproducida en 1890 nas pxinasda luguesa A Monteira, entre osnmeros 43-54, en sete entregas.Neste caso _ndcase o nome docolector e a obra de onde se callen.En 1881 Saco Arce acrecentara a sa coleccin con outros -cincocentos refrns mis, ata superar o milleiro. Non obstante, aengdega non tivo difusin noseu momento, posto que a obraque os cantia Literatura popularde Galicia (1881) quedou i n t errompida cando estaba comezando a imprentarse pola morte doautor.En 1886 Antonio de la Iglesiafixo tamn a sa pequena contribucin refraneiro galego incl u r 230 refrns de temticaagrcola e marieira no tomo IIIda sa antoloxa El Idioma Gallego (1886: 202-227). Deles hai28 que afirma que foron recollidos polo seu irmn Francisco dela Iglesia.Xa en 1893, na coruesa Galicia Revista Regional (nos 9 e10) publicouse outra coleccinmis, en das entregas, formadapor arredor de 200 tems. Titulbase Refranes gallegos no comprendidos en la coleccin del Seo r Saco y Ar ce ni en lapublicada en la revista Galiciapor el seor Valladares, e a asinada polo mdico e literato mindoniense Manuel Leiras Pulpei-

ro. Finalmente, Marcial Valladares publicou en vida das grandes contribucins refraneirogalego.A primeira sau luz en 1884,entremedias das entradas lxicasdo seu Diccionario Gallego-Castellano (1884); a outra publicouse en 1887 nas pxinas da Galicia Revista Regional, que tamnfoi recollida en 1890 no semanario lugus A Monteira, aumentada agora cun novo apndice.Posteriormente, anda listar outro grupo d refrns mis nosseus Elementos de GramticaGallega ( 1892), e como exemplos das voces de entrada no seuNuevo apndice DiccionarioGallego-Castellano (1896).Pdese dicir, pois, que a finais do sculo XVIII e durante osculo XIX as recolleitas de refrns feitas en Galicia funcionaron como elemento auxiliar doutras obras, principalmentelexicogrficas o caso das coleccins de Sarmiento, Sobreira oudo propio Valladares, ou comoapndice doutras publicacins ocaso das de Murgua ou Saco Ar-ce, que figuran na sa Historia ena s a Gramtica, respectiva-mente; ou ben son impresas enrevistas, pero non en folletn quefacilitase a coleccin no caso dospublicados na Galicia RevistaRegional p or Leiras e, xa antes,polo propio Valladares.Houbo que esperar s primeiros anos do sculo XX, cando calor do agrarismo atopemos osprimeiros 'refraneiros' galegoscomo publicacins independentes, dicir, como xnero autnomo. Foron dous repertorios temticos relacionados co mundolabrego: o Refranero agrcola ymeteorolgico gallego (1904), deE. lvarez Gimnez, publicadoen Pontevedra, e o Refraneiroagrcola meteorolxico (1906),de Pedro de Merille, publicadopolo semanario betanceiro LaDefensa.

Contido e composicin dacoleccin de refrns deValladaresV alladares non chega a formular ningunha definicin de cmo el concibe orefrn. Todo o ruis limtase aencabezar a coleccin publicadana Galicia Revista Regional cunha cita de Monlau que reza: "Losrefranes son la filosofa del buensentido", coa qu e se pretendedestacar o carcter xuizoso e sentencioso da paremia. Nin 'refrn'nin 'proverbio', as palabras quemis frecuentemente encabezaneste tipo de repertorios aparecenincludos no seu Diccionario Gall ego -Castellano (1884). Nonobstante, o concepto que tia de' refrn' non deba discrepar moito do que ofreca Saco Arce nasa Gramtica Gallega (1868:265), onde afirmaba dos refrnsque eran "las expresiones en quems vivamente se refleja el genio ndole de la lengua", recalcando o seu carcter de "resumenmas exacto y conciso del saberpopular".


10/24

10 /

A propsito disto, cmpre dicir que Valladares botou man dosrefrns na sa novela Majina para caracterizar precisamamente oxeito de falar dos personaxes populares da historia, xa quedos dez refrnsque empregou,nove deles es-tn postos enboca dos habi-

home o mesmo en tdalas partes.As e todo, acaba conclundo,con respecto s galegos,que osno sos "refranes provinciales,an prescindiendo del diverso sello que cada pueblo imprime a laexpresin de unmismo pensa tantes da aldea: .o refrns zumeganCaitn , Flix, un modo de vivir eBieito, Ruper-

miento, muchospintan admirablemente el carcterdel pueblo gallego, prudente, laborioso, sufrido,suspicaz a veces,frugal hasta elextremo".

un xeito de entender ota .. , e s nunnico caso o re- mundo. Ahonda con llesfrn utilizado botarmos unha ollada spolo narrador,que tenta expresarse nungalego de rexistro ruis formal.Isto as, por

substantivos que mis veces se repiten para decatrmonos de que os motores destes proverbios sonOs refrns teen _como base aexperiencia diariaconcretada na rea-1 dade vivida porcada pobo ou cultura, que foi im-

qu e, como vi- precisamente os concep-mos indicando tos cotinsos proverbiosso n vistos co mo frmulascondensadas desabedora pop-ular e as os considerou tamnSaco Arce nasa Literatura popular de Galicia(1987: 303-305), como o gran tesouro da filosofa popular. Subliaba o clrigo ourensn neste seuestudio que "en los proverbiossuelen reflejarse el carcter, landole, y las costumbres del pueblo q_ue los usa", e continuabadicindo que moitos refrns soncomns a varias nacins, pois o

pregnando o seucompendio paremiolxico daque-les temas que lleaxudaban a resolver situacins vi-vidas pola experiencia colectiva e qu e lleproporcionan un modelo de coecemento.E certamente isto o que sereflicte no case milleiro de proverbios colectados por Valladarespor terras da Ulla, Deza e Tabeirs, principalmente. Os refrnszumegan un modo de vivir e unxeito de entender o mundo.

Abonda con lles botarmos unhaollada s substantivos que ruisv ~ c e s se repiten para decatrmonos de que os motores


11/24

'Ql;aberg '([erra, decembro de 2003 / i i

!}. sorte do pobre andar a pedir. compaeiro. Cando o ano entrare en domingo, Comer ast'enfermar e gardar die-(Compilacin e edicin de A vells veen todas. Beber sin comer cegar e non vende os boicios e merca milli- ta hasta sanar.Xos A. Fernnde z Salgado) A ver quen leva o gato souto. ver. o. Comer ben e traballar millor.A vida dos vagamundos unha Ben ana quen mal pasa. Cando o dieiro fala, todos ca- Comer e sorber non pode ser.A vida real; de mozos, polas taber- Ben mandado, mal mandado, f- Jan. Comer pouco e rabo enxoito.A alforxa do pobre con todo po- nas; de vellos, no hospital. gas'o que manda o seor amo. Cando o lobo mata, mata pra to- Comerciante e porco despois dede. A xogueta e a bebedela botan as Ben sabe o demo a quen atenta e dos. morto.A auga de correr e a xente de fa- casas por terra. a besta a quen derruba. Cando o Pico Sagro pon capelo, Comchem' a carne , rem' oslar non se pode privar. Achaque quer a morte e non sabe Bendita sea a tallada que trae ou- rapazas da Ulla, cubrid'o ruante- sos.A auga todo lava, senn a mala de que sorte. tra remangada. lo. Comida feta, compaa desfeita.fada. Agrade o cocho e non se repare Bens de cregos entran pola porta Cando o sbado chove e o do- Compaa coa muller.A baraxa o libro dos xogado- no cocho. e saen pola ventana. mingo ante misa, pola semana Compra que vendas.res. Aguaciles e escribanos nunca de Bens divididos, bens perdidos. adiante vers que risa. Con abono e rega n hai mala te-A besta golosa, taleiga d'area. comer estn fartos. Besta branca n' a come o lobo. Cando o vello incha, logo rincha. rra.A bond destroi a autorid. Aire de Calde, nin de balde. Besta mular, ou comer, ou andar. Cando Pico Sagro pon touca, au- Consllate con quen sepa e, se'brete saco: unha maqu'a me Aire de Lugo, auga no puo. Besta parada non fai xornada. ga ternos moita, ou pouca. ques acertar, acertas.debes e duas ch'agarro', dixo un Algo ten a auga cando a bendi- Besta que xeme carga non te- Cando un burro ornea, outro es- Contas da casa non din coas damuieiro. cen. me. coita. plaza.A cabra tira monte. Almorzo cedo, cra carne e sebo. Bico con bico o primeir'ano de Cando vaias a Ferreira, leva o Contas fetas son medias pagas.A castaa qu'esta no cami o Altas, ou baixas, en abril son as voda; o segundo cu con cu: e o pan na faltriqueira i-o coitelo, Contos da feira que van pra odo vecio. Pscoas. terceiro que trougueche tu? pra o cortar, qu'en Ferreira non mercado.A caste da horta sal da corte pola Alzar sin vento e parir sin tempo Boa roupa e boa vida fan a vella cho han dar. Corazn forte a seu dono leva porta. non pode ser. garrida. Cando vn o cuco, vn o pan morte.A cocha coas sas serdas vai pra Ama a ta muller se ques pas na Boa vida non quer prsa. suco. Crego feto muller .

o cubil. casa ter. Bocado comido non fai amigo. Canta mais prsa, mais vagar. Crego moi predicadeiro, nin porA coda dura o dente aguza. Ama de crego, mula de deo. Boi bravo rego largo. Canto ruis caldo, ruis sopas. eso ruis limosneiro.A confesin do tambor, ausolu- Amigo que non d e coitelo que Boi morto vaca . Canto ruis dan tolo, ruis que- Criado dun da, caseiro dun ano.cin de pito. non corta que se perda pouco im- Bo vezado volve prado. re, ou ruis tolo o fan. DA conta de meus compadres, re- porta. Bolo do lar, comer e soprar. Por Canto ruis un anda no monte, D 'amigo a amigo carto no bolsi-bandas s afillados. Amigo un, enemigo ningn. moito que sea, non ha de sobrar. ruis espias colle. llo.A dama desdn o galn parece Amigos de taberna, amigos de Bonitura sete faltas disimula. Canto menos vulto, ruis crarid. D'home coxo e can rabelo, fuxirben. m .... Brancura sete faldas disimula. Cantos da s pasen de xaneiro, coma do deo.A deuda e o labor sempre veen Amigos, de lonxe, e contas de Brenceallo e cao os pas son do tantos olios perde o alleiro. D'inverno, ferreiro e, de vran, ta- pior. preto. vio. Carga larga, man na illarga. " ca- berneiro.A galia polo bico pon. Amiguio si; pro o porco polo Brtema no monte, millor que bo do ano nin besta nin carga. D Dio-las noces a quen non tenA ganancia vai na compra. que vale. pola man e pola noite. Carid, sin vanid. dentes.A gando bravo, corda larga. Amiguios seamos e de noso te- Busca quen execute, pois quen Caro costa o que ben sabe. Da rapa rebola vea o demo eA mal dar, tomar tabaco. amos. mande non falta. Carro derradeiro, ou moi cargado escolla.A mala vecia d a agulla sin Ji- Anada carreira non se pilla. e ou ben baleiro. Dme pan e chmame can.a. Anadia pouca, anadia moita, Cabra coxa non quer sexta e, se a Casa grande, pouca limosna. Damo cando quixeres e, despoisA mentir logo un deprende. vai chegando unha a outra. toma e mal lle presta, Casamentos con foguetes acaban do caldo, non mo negues.A mentira d'algo filla. Animal de pico nunca home fi- Cada pas ten seu uso e cada roca con cachetes. De boa nai busca a filia, e de boaA moita manualid causa de xo rico. seu fuso. Casame ntos por amores acaban cepa pranta a vide.menosprecio. Ano d'ameixas, ano de queixas. Cada pingota d'auga que nesta en dolores. De Dios abaixo, cada un vive doA moita terra d das cheas: un- Ano de laceira, en cada esquina ocasin zurpara a terra, tera pra Casamos unha fi lia en Lemos. seu traballo.ha de traballo, outra de miseria. unha panadeira. os nosos labregos valor imenso. Diablo tiamos e diablo trouxe- De ferreiro a ferreiro non correA mordedura do can cos pelos se Ano de landras, ano de grasas. Cada pobre, enterra a seu pai co- mos. dieiro.cura. Ano de noces, ano de voces. mo pode. Casar e morrer, unha ves. De man man perde o car-A muller e a cabra, a pata que- Ano de vimios, ano de vio. Cada un cheira, que come. Casar, a gusto; vestir, a uso. niceiro a Jan.brada. Ano, en qu'as zreixs non dan Cada un fala da feira, segundo lle Casram' eu, por andar regalada, De marco a marco non hai arco.A muller e a ovella con da na froita, ano de fame moita. vai nela. e traza lle vexo d'andar com 'an- De noite tdolos gatos son par-cortella. Anque a sardia est no plato, Cada un para si vale por dous. daba. dos.A muller a primeira Jeira que o n' por falta de gato. Cada un pra si e Dios pra todos. Csate, Xan, que Dios dar pan De pequenio vers que bo te-labrador casado ve pola man. Anque son saco, teo baraza. Cada un rasca onde lle proi . e, despois de casado, leve o de- rs.A mullere a sardia, pequenia. Ansias alleas matan s asnos. Cal de verzas, cal de papas, ata- mo que nin un bocado. De quen non se pensaba gran pe-A muller o hoxe honrado, polo Antes sudar que tembrar. qumo-las barazas. Casou Ins co vello Cristovo, por drada.camio do carro. Aresta en pano, dura un ano. Cal nas uas, cal nos ps, has de s'este caldeiro daba pra un novo. De run madeira, nunca boa aste-A muller qu'en alto fa, o fuso lle Arreeiro dunha besta, cesteiro tirar a quen es. Caves ben, caves mal , cava ben la.cai e o cu ll'asuba. dunha cesta e pescador de cana, Caldo sin grasa, pan sin tasa. no carreiral. De S. Miguel a S. Miguel deitar-A muller que moi run sea, das mis perden do que ganan. Camisa fra, Xan da Biola, cami- Cebada do da non fai andar case cedo e deixar muller.tundas; unha pra que Dios vea a As cerdeiras e os ladrs, anque sa dentro, Xan do convento. Fa!- . ballera. De San Pedro a San Miguel, ninvela; outra, pra qu'a ver a Dios se prendan non son bos. dra fra, busca nora; faldra den- Chmall' gancho cousa torta. rosario, nin muller.vaia ela. As enfermedades entran por Ji- tro, busca xenro. Chegar e encher non pode ser. De taberneiro a ladrn media so-A muller que non ten home no bras e saen por adrames. Can que moito lambe, tira san- Chufas e pedos non custan di- lo un escaln.regazo come. As.moitas paradas fan os das pe- gue. eiros. Debaixo do pau estn as achas.A necesid carece de lei. quenos. Cand'a resta fai tris-tras, busca Chuvia en marzo nin o mexo dun Decrame tarde, arrndame cedoA nugalla nin come pan, nin dor- As nove, ditat'home; e, se deita- muller que a ters. rato. e pagareich'o que debo, dixo name na palla, nin viste camisa lado n'ests s des, ben burro es. Cand'a rulia rular, colle o folio Chuvia en San Xuan, tolle vio e terra o millo.vada. As Pascuas con quen quixeres e e vai sementar. non d pan. Deitarse e non dormir, esperar aA ovella, polo lombo, Jan e, pola os entroidos coas tas mulleres. Cand'un morre, haba de nacer. Chuvia na semana da Ascensin quen chega e sin galardn servir,barriga, azafrn. s veci::s, o que parece espello e Cando a carballeira canta, gusta cra cos trigos mourn; pro un cousas son desesperadas, en queA pobreza n' deshonra; pobreza escaravello. ben a manta. regalo S. Pedro co seu xerro, S. non debes car. non ter honra. Asegn me tocan, bailo. Cando as ramas cantan en xanei- Cristovo co seu covo, Santa Ma- Despois de tocar ale lui a, o queA porca de maio vale ruis no Asegn vires de zreixas no zrei- ro, seal de fame en todo o eido. ria coa sa regazadia, Santiago tea que a sacuda.-r,rincipio que no cabo. xal, as ser o anal. Cando chove e fai luna, anda o co seu canado, S. Lourenzo co Desqu'o mes medea, qu'entraA porta do rezador, non bte-Jo Ast'as tres vai a loita demo n' a Corua. seu caldeiro penzo, Nosa Seora semella.millo. Asta que t ' acabes non te gabes. Cando Dios non quere, os santos coa sa ola, San Miguel co seu Desqu' un almorza e xanta xa n 'A que seus fillos cra boa tea fa. Asta sete tira, Pepe. De sete pra non valen. tonel. a fame tanta.A quen has de da-la cea, non n- riba tira, Pepe, tira. Cando Dios quer d-la anada, n' a Chuvia na semana da Ascensin, Desque chega o cuco, logo vn ogue-la merenda. Auga corrente non mata a xente. leva vento, nin xiada. nin boa faba nin bo meln. pan suco.A quen nada tia e herdou, boa Auga d'outono mata a seu dono. Cando eu quero, non queren elas; Coas castaas asadas e sardias Desque se pon o sol pouco dacastaa ll' estalou. Au ga de tronada, nun s sitios, e, cando elas queren, teo outras saladas n'hai run vio. queda.A rapacio mintireiro non perd- moita, noutros, nada. ideas . Cobras en marzo, neve en abril. Desque un mes media a outrone-las azoutas. Ave de pluma non deixes nin - Cando na ribeira neva, que far Coida o ladrn que todos son da asomella.A razn non quer forza. gunha. na serra? sa condicin. Desque vn o cuco, fora pulpo.A Roma por cento, a Roma por Ave que se muda en cada sitio Cando no castieiro vires can- Colleita mollada, media anada. Da d' antroido e da de Pascuacent'e un. deixa unha pluma. dea, leva cameiro a ovella. Come mis un da de sol en fe- cada Jarpeiro na sa casa.A soberbia esta nos pobres e nos B Cando non fai vento, non fai mal breiro, que cantos cabalos ten o Da de Santa Ins chuvia unharicos a avaricia. Bacurio de celeiro non quere tempo. reino. sola vez.


12/24


13/24

Pr'abaixo tdolos santos axudan.Pra a misa e pra o souto, n'haique esperar un por utro.Pra a un enterro non faltar, seteleguas rodear.Pra comer, non m'hei d'esconder; pra traballar, non m'hand' atopar; mais, pra contar fra oque pase aqu, eso si.Pra entender de presos, carceleiros vellos.Pra muller parida e tea urdida,non falta a gracia de Dios.Pra o pan formar, quer o boitrembar.Pra o pobre semp r' noite.Pra saber, andar polo mundo oulibros ler.Pra un ir a menos non se percisanempeos.Predcame, frade; por unha orellam'entra e por outra me sale.Prenda de gallego dieiro vale.Primeiro ca un mentiroso que uncoxo.Pronde fuche, cristiano; prondefuche, prond'andache, qus tresmisas de nada! non chegache?QQue o home se poida ver, comanos crists da fonte, nos olios dasa muller.Que seas canteirio, que non, aspedrias de tizn.Quixas'un das que ten e non sabe as que lle vn.Quen feira chega cedo vende oseu e mailo alleo.Quen sa filia quixer casar,dell'o contofollas a lavar.Quen ana por San Xuan, ou tolo ou non ten pan.Quen ben ata ben desata.Quen cata o me! na colmeaaguante a picadura da abella.Quen che mandou cantar, meufrade, quen che mandou cantar,que che pague.Quen comeu a carne que roa oso.Quen con augas se cura, poucodura.Quen con moitos se consella, faio que non debe, ou cerdea.Quen con plvora s'adivirte, nocorpo o sinte.Quen de Dios est qu'ha de serpobre, nunca rico morre.Quen de todo se adimira, ou parvo, ou se fai el.Quen dixo pan dixo trigo.Quen erra e s'emenda, a Dioss' ecomenda.Quen fixo o cesto que lle poa oaro.Quen mis mira menos ve.Quen mal decra, na arrenda osa.Quen manda, roga.Quen merca run pano , merca


14/24

\!Cabeirs \!Cerra, decembro de 2003 / 13

ra. O porco gordo untarll' o rabo. bos sacha, ou sacha os nabos an- O traballo dos rapaces pouco e Pallas mortas n' alumean.Nunca chove como trona. O qu' cerdeira non sobe, malas tes de nacer. quen o perde moi louco. Palleiro sin palla non se fai.Nunca choveu que non escampa- zreixas come; se sobe e cai, pior O que non ten senn unha sorte- O traballo non mata, pero amata. Pan d'hoxe, carne d'onte e viose. lle vai . lla, non sabe en que dedo a poa. O vello mente ben na sa terra: o d'antano , manteen home sa-Nunca faltou casa pra vivo, .nin O qu'a solas fas na casa poidan O que paga a Xan e debe a An- mozo, na allea, mente que rabea. no.sepultura pra morto. /todos ver na plaza. drs, ten que pagar outra ves . O vio barato saca o carto do fa- Pan de literatura, pan de poucaNunca faltou foucio pra o meu O qu'agarda polo que vn de f- O que paga criados e n'os vai rrapo. fartura.Martio. ra, agarda polo que vn tarde ver, venda o que ten pra os man- O vio con pasin tira esta do Pano gordo non garda puntada.Nunca faltou tolo pra tola, nin ta- sin hora. ter. corazn. Papas e casamento en quente.pn pra ola. O qu' bo pra o fgado malo O que perde o burro e topa a al- O vio con pasin tira esta do fa- Papas e pan unha casa desfn:Nunca faltou Xan pra Sabela. pra o bazo. barda, xa non sufre perda tanta. rrapo. papas e bolo desfana de todo.Nunca meiga morreu que non O qu ' burro, tan burro aqu, O que poda por marzo, vindima O vio a sangre dos vellos . Para a misa e para o souto, n'haideixase outra enseada. coma en Lugo. no regazo. O vio fai vello mocio. qu' esperar un por outro.Nunca moito erra quen os seus O qu' en agosto e setembre non O que por feita cra, sempre ten Obra feita, obreiros m ... Para muller parida e tea urdidasemella. d cebada, en San Xuan non fai alegra. Obras, das sobras. nunca faltou remedio.o xomada. O que promete e non d cocho Ofrecer e non dar s tolos fai ale- Para o run carpinteiro, ningunhaO arado rabudo e o labrador bar- O qu'en maio se molla; en maio pola so. grar. ferramenta boa.bu do. s'enxuga. O que queira comer morria, co- Or campanas e non saber nde. Para pan, carne e vio, o Carba-O barato de balde caro. O qu'est de Dios, n'o leva o de- ma carneiro en xaneiro e en maio Olio, de xastre, e comps, de car- llio.O barato saca o carto do farrapo. mo. galia pinteiro. Parceiras, coa muller e ind' asO ben feito ben parece, e o que O qu's vint'anos non home, O que queira comer patacas en Ond'el non tire vio, escusan dir hai que se ver.fai algo merece. s trinta non ten forza, s corenta San Xuan, bteas canda o pan. outros por auga. Pascua en Marzo, ou fame ouO bo pleiteante, dixo Tom, boca non rico e s cincuenta non ca- O que queira te-la fortuna torta , Ond'hai cartas calan barbas. mortazo.cerrada bulsa aberta e listo do p. sou, este paxaro voou. machee a vaca e famee a porca. Ond'hai cepos, logo un fai achas. Pascuas malladas, moitas dobla-O boi pola corda, e o home pola O que baila sin tanguer, ou to- O que queira ter a muller boa de- Ond'hai crego, ou albarda, sem- das. Pascuas enxoitas, nin moi-palabra. lo, ou quere ser. lle cervoa. pre hai hora millarada. tas, nin poucas.O borracho logo solta o que ten O que bailador foi de mozo, de O que queira ter fillos larpeiros, Ond'hai galo non canta galia, se Pasou o santo, pasou a romara.no papo. vello inda vai ra. destneos a cregos ou gaiteiros. non que o galo tea morria. Pensa mis moxena, que feixe deO borracho logo solta pola pala- O que calza alparagatas e de mu- O que queira tomar venganza de Ond'hai ouro logo reloce. lea.bra. lleres fai caso, nunca xuntar di- seu vecio, pall'a vida en di- Ond'un ha d'ir, n'ha de mentir. Pensa moito e fala pouco.O caldeiro, no lameiro, e o pote, eiro ou sempr'andar descalzo. eiro e en pan cocido. Ond'un non corre, non cansa. Perdonar, que s'houbo descorte-no fumeiro . O que come cabirto e cabra non "O que sea meu amigo verdadei - Ond'unha porta se cerra, outra se sa, culpa foi do bico d'abaixo eO caldo das paridas non fai mal ten, d'algures lle vn. ro, vam'a ver o vinte de xanei- abre. d'arriba.s preadas. O que come pola man d'outro, ro", dixo o santo de Pico Sagro. Onde cabe un carro cargado, ben Pleito de pobre, na proba morre.O caldo, a gusto do enfermo. come moito e engorda pouco. O que s'escribe, !ese. cabe un home a seu cabo. Pobre do pobre, que todo o mun-O can de Xan Torrado canto fai O que comp ra con diei ro que O que s'usa non s'escusa. Onde canta un crego, moe un do o mole.coa man desfai co rabo. n' seu non diga que compra, se- O que se levanta cedo, repara o muo e ornea un burro, nunca Pobre, a festa convidado, tira aO cario dos moitos anda s nn que vendeu. seu e mailo alleo. falta un peso duro. barriga de mal ano.poucos. O que con Dios anda, con Dios O que se levanta tarde, nin oi mi- Onde menos se pensa salta a le- 'Pobrias! brenvos tarde e nonO carto do miserable tres veces medra. sa, nin come carne. bre. comedes', dixo o raposo s gali-vai plaza. O que con rapaces se deita, luxa- O que se pica, allos come. Onde moitos cospen, lama fan. as.O casado, casado sempre. do se levanta. O que sementa colle. Onde n'hai faria, nin reln, to- Poda en marzo, vendima no re-O castieiro na man burato e o O que consigo se consella, consi- O que sementa sin semente, sega dos talan sin razn. gazo,carballo, no carro. go se depena. sin foucio. Onde n'hai malicia, n'hai peca- Poda en xaneiro, vendi'ma noO centeo, basto na hucha e non O que contas non bota, contas O que seu can quer matar, Arra- do. sombreiro.no terreo. n'atopa. bia lle pon por nome. Onde n'hai morte, n'hai mala 'Pdeme quen sepa e teme cal-O cocho n'o agosto pon o entre- O que de mozo non tolea, de ve- O que sirve a seores, sirve a do- sorte. quera', dixo a via labrador.costo. llo perde a cabeza. lores. Onde non se perde algo todo Pola Candelaria csans'os paxa-O crego e mailo zorro, se perden O que de vran non lle ferve a O que sirve comn, non sirve a miseria. rios e vais'a galiola.a man perden o da todo. mola, d'inverno non lle ferve a ningn. Onde non te chamen non te me- Pola Candelaria mit do invernoO crego, onde canta, al xanta. ola. O que ten avea non pasa sin cea. tas. fra; se chove, ou venta, inda en-O criado mal mandado, poe-la O que deba e pagou, tia dolor e O que ten besta e anda a p mais Onde non ves lobo, cata lobo. tra.mesa e mandalo a algn recado. sanou. besta el . Onde non vexas corpo, non botes Pola lia vn a tia.O demo pr ' as facer, pon unha O que do alleo come, do seu gas- O que ten besta soa na albarda. carga. Pola santa bixas'a peana.manta, e pr'as descubrir, toca un- ta. O que ten capa escapa, e o que Onde prda-la capa, al cata. 'Pola Santa Maria, bixam'aha gaita. O que longo quer casar, maula n'a ten escapa tamn. Onde sacan e non pn, logo se porretia', dixo a cebola.O entroido , coas sas artes, bo- leva, ou vai buscar. O que ten de cegar, polos olios chega fondn. Pola Santa Maria deixa a sachatou a San Matas fra do martes. O que mata o escrpulo. 11' ha de dar. Onde se pensa qu'hai toucios, e colle a foucia.O fiado leva a mit do clavo. O que medo garda a via e non O que ten fillos non lle podrece o n'hai corres. Pola Santa Maria, vai s tas vi-O filio do can ha de roe-lo so. quen a vindima . pan. Onde vai a fouce , vaia o mango. as, e cal as cates, tal as vendi-O home de ben non deshonra a O que moito quere agarrar, pou- O que ten fillos non rebenta de Onde vas Clemente? -Vou coa mas.ningun. co lle dan a apreixar. cheo. xente. Pola sona buscas'a persona.O home sbado e o boi lunes. O que morre por seu gusto , a O que ten fillos non toupa. Onde vas tolo? -Onde van to- Polo que garde no meu peito nonO home, onde nace; e o boi, onde misma morte lle sabe. O que ten moitas mulleres nunca dos. teo pleito.pace. O que n'a sa casa {;Orne morri- envida. Onde vexas orella, mete cebada, Polo rabo da culler vai o gato O inverno come e non cra. a, na allea quere carneiro e gali- O que ten pan e toucio dalle e onde non vexas corpo, non po- ola.O lume media mantenza e, so- a. Dios moita herba entr 'o millo. as carga. Polo San Antn, toda galia pon;bre cea, mantenza enteira. O que n' home na terra, n' ho- O que ten tenda quer que lla Onde vires bulla, escpate , se pola Candelaria, a boa e mala.O lume o capn do pobre. me na guerra. atenda, e se non que a venda. non ques ser testigo nin parte. Polo San Estevo rapa o becerro.O mal do pai co filio vai . O que neste mundo fai mofa, no O que tropeza e non cai , mis Os cartos cllens'unha ves, e an- Polo San Pedro burro quedo.O medo garda a via e non quen outro, foza. adiante un paso vai. tes cntanse tres. Polo San Simn apreta o baldn.a vendima. O que neste mundo fai risa, nou- O que un non quere outro apete- Os moitos fillos empobrecen s Polos Santos bixans'as pedras;O mentir n' habilid. tro toca a chifra. ce. pais. por causa das mozas, ous-O millo polo San Marco nin na- O que non cai maza, cai espa- O que vai a avogado nunca vn Os rapaces non son homes. quians' as vellas .do, nin no saco. dela. desconsolado. Os traballos dos casados son tra- Polvo en abril, lama en agosto. -O millo rascado enche a cesta e o O que non fuma nin bebe vio, O que vn dado, nin pouco nin ballos honrados. Por ben facer, mal haber.ferrado. lvao o demo por outro camio. malo. s vellos qutaselles o durmir i- Por campar, rabiar.O moito talar vicio. O que non garda non ten. O que vea atrs qu'arree. ntralies o gruir. Por mal e pobre qu'esteas, taber-O mozo pode morrer, pero o ve- O que non mata engorda. O raps que n'a aprende a doutri- Ou a Dios ou demo, ningun dei- neira nunca seas.llo non pode vivir. O que non s'arresga, non pasa o na, pau de carballo redor da pe- xa de servir, sint'os que sirven a Por Pascua de Resurreucin tresO muo i-o castelo, o que o qui- mar. trina. entrambos. cousas non ten sazn; sardiasxer, vleo. O que non se farta comendo, O regalo do pobre un cigarro Ouza, padre, as mias coitas, que saladas, castaas asadas e predi-O ovo e a abeln, conforme ve- tampouco se farta lambendo. despois que come. non son poucas, nin moitas. cacin.en van. O que non sinte a palabra, non O Ribeiro o infemo das bestas, Ovella melende, melenta ou Por un puado de faria non que-O ovo sin sal set' anos fai mal. sinte a pancada. e o purgatorio dos cans. menga, o demo a trasquila. den as papas raras.O pan e a pedra no camio me- O que non sucede nun ano suce- O rico non debas e probe, Ovella que bala bocado que per- Por unha vella que morreu todo odran. de nun da. n'ofrezas. de. ano pestilencia.O pan non ten vixilia . O que non ten carro nin bois, an- O rosario non priva a misa. p Potro, de potrela; becerro, de va-O papel rexe todo. da antes ou despois. O roubado non loce. Padomelo con capelo, sardia no ca vella.O paxaro na devesa un o axexa e O que non ten faria escusa pe- O roubado ollece e non frolece. garabe!o. Pouca terra ben abonada, valaoutro o pesca. ne ra. O subi-lo esqueiro, fiseme o 'Palabra', dxoll' o lobo cabra. moita mal traballada.O pesar todo sede. O que non ten maa, non come tempereiro . Palabra e pedra solta non ten vol- Poucas son as malas fadas, oitoO pobre todo trazas e o rico, to- castaa. O tempero vai n'a man. ta. meses e tres semanas.do trampas. O que non ten que facer, seus na- O tempo fai culleres. Palabra por decir non ten chata Pouco aceite dan por un carto.


15/24

'Ql;aberii m:erra, decembro de 2003

bo uso da lingua, na coleccin darevista Galicia Revista Regionalintersalle o contido, o pensamento simblico que informa danosa concepcin do mundo comogalegos que somos.Esta nova coleccin apareceuco ttulo de Refranes, proverbiosy decires gallegos, recogidos porel que firma y no contenidos enla Gramtica del Seor SacoArce, con que quera destacarque se trataba de refrns de novacolleita da que el era o artfice. aprecedida da cita de Monlau quexa comentamos: "Los refranesson la filosofa del buen sentido".A coleccin foi publicada enseis entregas mensuais duranteos anos 1887 (nos 4, 5, 9 e 10) e1888 (n 3) e constaba de 671 refrns, mis outros 23 dun apndice final: en total 694. Deles, 333xa aparecan insertos no Diccionario; isto , mis do 50% sonnovidosos. Neste caso a ortografa con que foron publicados osrefrns foi manipulada, case contoda certeza, polo editor da revista. Confrmanolo o feito de que oacento grave


16/24

16/

cins de preposicins con determinantes ou pronomes). Conservouse, pola contra, o apstrofoen exemplos en que a virguliarepresenta unha verdadeira elisin en secuencia fnica.En canto aspectos(morfo)lxicos, deixronse senalterar as formas do galego popular que presentan algunha alteracin (metteses, harmonizacins,disimilacins .. ) con respecto lingua actual. Tampouco se corrixiron os castelanismos lxicosnin morfolxicos nin tampoucoos dialectalismos, pois iso conlevara ir en contra do propio carcter popular do refrn.

Por ltimo, queremos aclararque cando un refrn aparece envarias fontes, partimos da sa coleccin aparecida en A Monteira,a ltima. Obviamente nos casosen que s haba unha testemua,esa foi a seguida.Presentamos os refrns ordenados alfabeticamente, en vistadas dificultades qu e ofrecera unha clasificacin de tipo temtico,pois habera refrns que cadraran ben en varios campos, e mesmo teriamos que considerar tamn a situacin comunicativa enque se emita. Unha clasificacin


17/24

-OraberCi m:erra, decembro de 2003

Alexandre BvedaRpido repaso pola biografa dundos grandes persoeiros da historia colectiva de Galicia

Toda Galicia celebra neste ano2003 o centenario de Alexandre Bveda, con distintos actose lembranzas.Entre eles un congreso 'AGalicia de Bveda', coordinado polo estradense GonzaloConstenla, mentres que, outroestradense, David Otero prepara nestes momentos unha completa biografa para a Fundacin Alexandre Bveda.Filio de carpinteiro e decostureira, Alexandre Bved aIglesias naceu en Ourense o 4de xuo de 1903. Foi o terceiro de sete irmns. Pasou a infancia e a adolescencia na savila natal, onde formou partedas corais e dos equipos deftbol locais.Cando Alexandre tia 13anos, fndanse as Irmandadesdos Amigos da Fala, que na cidade de Ourense tia en Vicente Risco e en Otero Pedrayo os seus mximos valedores.Deles tomara unha incipienteconsciencia galeguista.O propio Bveda ten contado que comezou a sa vida poltica cando un da, estando seupai a ler o xomal, escoitou quealgen lle dixo: "Que tempos:agora ata os obreiros len o peridico!".

na! pedindo o voto favor correu a cargo de Bveda, que seconvertera xa nunha das cabezas visibles do proceso. O texto resultaba aprobado polamaiora dos representates dapoboacin galega o 23 de xuode 1936. Todos os movt


18/24

@ transporte _ b l i ~ ( ) devzaxeiros emercadoras noconcello da Estrada, estaligado moi directamente coaparroquia de Codeseda, xaque aqu onde a principiosde sculo, un conductor-

chof r de La Estradense,abandona esta empresa efunda o que se poda chamarcomo a primeira empresa detransporte pblico deviaxeiros, estamos aJalar de

Joslvarez.Este pequeno empresario faisecun pequeno autobs, como podemos apreciar na fotografa chegar nosa parroquia foi carrozado para viaxeiros.Recordemos que naquelestempos, o que se mercaba era ochasis e o motor, despois cadacal daba o uso que necesita, camioneta, turismo, autobs, etcTamn destacaremos a importancia de ter carn de 1 (fotografa), que habilitaba seupropietario para conducir todotipo de vehculos.O noso primeiro protagonista tia un pequeno negocio deultramarinos, onde tian a parada os arrieiros que vian do Ribeiro, onde tamn paraban oscarruaxes de Mato da Estradacando se dirixan a terras daprovincia de Ourense. O seuservicio de viaxeiros era discrecional, faca as feiras da comarca, A Estrada, Forcarei, Terrade Montes, Moraa e viaxes aSantiago. A importancia da parroquia de Codeseda queda latente, na cantidade de mozosque nese momento estaban estudiando para cura en Santiago,no Seminario, pois eran os coches de lia da nosa pan-oquiaos que transportaban as bolsasde roupa limpa, a comida, oumesmo s seminaristas cidade do apstolo.A empresa parece ir bastante ben, Jos Alvarez contrata aManuel Quibn, a Manuel Barros 'Manolo de Lino' e a Jos

tn::atierg m:erra, decembro de 2003

SOBRE ESTAS LIAS O AUTOBS DA EMPRESA 'PLUS-ULTRA' PIONEIRA DO SERVICIO EN CODESEDAABAIXO, AUTOBS DA EMPRESA 'SIEIRO'

mesmo tempo Pepe de Xan (foto) tamen fai servicios de feira,excursin, servicios discrecionais. O coche de lia de Sieiro,matrcula PO- 613 7, na fotopodemos ver o coche de lia naestrada de Codeseda a PrezViondi, fronte do ultramarinosde Silva. Parece ser que foi carrozado na casa do Carmelo eparece ser que traballaron 6 homes para poelo a punto, e igual que o seu compaeirodeixa de sei operati vo polosanos 60.

O CARN DE PRIMEIRA, UNHAPEZA CODICIADA E VALIOSA

ufs Porto achganos desde a me"moria deCodeseda, dun pobo, a historia dunsautobuses e os seus camios: os nosos ,.Sieiro -Pepe de Xan-, co pasodos anos 1928, 1929 . . ata o1935, a empresa cambia depropietarios, pasa a ser propiedade de Manuel Quibn e Manolo de Lino. Posteriormente ,e comprendendo que podansubsistir das pequenas empresas, aparecen por unha parte, oautobs de QUIBEN, - consede social administrativa nolugar de Xubrei, (coche de lia,fotografas).A matrcula do seu primeiroauto OR- 1199 O mesmo queo seu antecesor este fai feiras,excursins, etc. Traballa ata osanos 60 que por un mercado xabastante saturado e pola xubilacin deixa de facer as lias. O

TRES IMAXES DE AUTOBUSES DA EMPRESA'QUIBN' DE CODESEDA

As cousas...as nosas

DDDDDDDDDDDDDDDDDD


19/24

m::abeirs m::erra, decembro de 2003

En Actas Municipais,do 12 de outubro doano 1860 decde sedarlle ampliacin espacio que ocupabaa feira a costa de ampliarse o espacio destinado a esta, a unhaleira da igrexa, deno-CodesAFei

Ca

minad a Trigueira ,ruis tarde en outubrodo 64 , decdese oarrendamento dos estercos que proporcionaba a feira, deste pequeno dato podemosdeducir da importancia das transaccionsque tian lugar no citado campo, coas ga-nancias para a igrexa, U nha feiraque era a propietaria en apretosdos terreos.A fe ira, est total-mente consolidada noano 1885 , xa que seamplan os das decelebracin, cadrandoas novas datas noscuartos domingos decada mes, e as xaexistentes segundosecelebrando os segun-dos domingos.A parroquia deCodeseda , e ruisconcretamente o lu-gar da Sagrada, -recibe este nomeporque antigamente era o lugar ondeestaba o Mosteiro-, convrtese nunncleo importantsimo e referente dasdemais parroquias do Concello e dasvilas prximas, importantes e variadas operacins mercants teen lugarna feira, existe Cua1iel da Garda Civil, estudios de fotografa , establecementos varios como ferreteras, variastabernas , casas de comida, etc.Todo esto contribuu enormententea darlle unha apariencia de vila.Esto non era ben visto dende oConcello , como dato siginificativo,recordar que no censo de 1924, s apropia vila da Estrada, superaba en433 habitantes a propia parroquia queneses momentos tia mis de 1600.Este empuxe de Codeseda, provocara que baixo o seudnimo de Hache, o mesmsimo M. Garca Barrospublicara un artigo en El Emigrado,sando na defensa da titularidade davila para A Estrada.Xa no sculo XX, a FEIRA DOSCANS de Codeseda alcanzase o seumaior explendor, aqu vendanse concerto xito cans, os cales colocabannas banquetas que haba no campo dafeira, nas casetas que se situaban baixando a dereita cara a igrexa colocbanse os vendedores, aqu podamoscomprar, froitas, queixo, ovos, etc .. ,vian os tratantes cos animais para asa posterior venta, peixe de Marn eBueu podase encontrar os das de feira. A chegada da postguerra e unhaserie de incidentes co resultado demorte son os que marcan a decadencia da feira, anda que chega a celebrarse ata mediados dos anos 50.A guerra civil espaola, interrompe o normal facer de toda Espaa, ecomo non de Codeseda.Era poca de racionamento, de estraperlo , de moita necesidade, habamoita miseria e os tempos de esplendor da parroquia quedaban atrs . Parece ser que nos anos 40 e acentuadopolo anterior exposto e por unha seriede conflictos entre feirantes e GardaCivil os que empezan a darlle malasona feira que acentuado coa pocade crisis , comeza o declive do citadoevento comercial.

\ 0/ 19

MONCHO PREZ PRESIDENTE, E RAMIRO F. PAZOS SECRETARIO DA SOCIEDADE DE FILLOS DA ESTRADANO CENTRO GALEGO CON MIGUEL DE LA CALLE E GONZALO FIGUEIRAS

REDACCIONA expedicin estradense a terrasvenezolanas, sau de Santiago deCompostela o da 24 de outubro edespoi s dunha viaxe tranquilachegou aeroporto internacionalde Caracas onde estabamos sendoagardados polo presidente da Sociedad Hijos de A Estrada RamnPrez e o vicepresidente da Remandad Gallega e membro directivo tam n da es tradense JosQuinteiro Martnez.Os directivos da SociedadeHijos de A Estrada, mostraron oseu moi alto interese na visita queo alcalde estradense se comprometeu a facer para despois de Semana Santa, comezronse a poersobre a mesa actividades de posible realizacin.A colectividade estradense enVenezuela, celebrou ese domingoa sa III Edicin da Festa do Salmn e a Richada. A mis grandecelebracin que ten lugar cabodo ano na Hermandad compostapor mis de 40 sociedades.Foron preparadas mis de 350racins do primeiro prato (salmn) e do segundo (richada) polohosteleiro estradense FernandoAnselmo Lpes, nas cocias dunprestixioso restaurante da sociedade caraquea 'Agencia de Festejos S Antonio' rexentado pololucense de Barrela Jos Gonzleze do que socio o estradense JosManuel Lpez de Sto. Tom deAncorados.O xantar de irmandade comezou s 14:30 (hora local) e contoucoa asistencia de preto de 400persoas, na sa maiora vinculadas s concellos da comarca. Asmesmo, hai que sinalar unha importante representacin de membros doutras sociedades (sobre todo da provincia de Ourense) ascomo a dos vicecnsules deEEUU Leah Pease e Eric Geelan,ou o Presidente do importanteCentro Portugus de VenezuelaMario Pereira Francisco e o secretario Renato Amaral que destacaron os profundos lazos de irmandade entre Galicia e Portugale as relacins que deben intensificarse entre A Estrada e munici-

A EXPEDICIN ESTRADENSE CON BLANCA CARAMS, PRESIDENTA DOSECTOR DA MADEIRA DA CMARA DE COMERCIO DE MARACAIBO E COSEU MARIDO JUAN RODRGUEZpios moi parecidos do pas vecio. principio do acto, causouimpacto entre os organizadoresdo acto a pronta chamada do rexedor local Ramn Campos, quemediante conversacin telefnicacon Valentn Garca, e coa intercesin do membro da Corporacin Gonzalo Figueiras, falou directamente co Presidente deFillos da Estrada en Caracas Ramn Prez Bermdez, interesndose pola marcha dos actos ereincidindo na organizacin dunha expedicin organizada poloConcello da Estrada.O Presidente de Fillos da Estrada Ramn Prez, agradeceu aespecialmente a presencia dos representantes de institucins a Felisindo Lpez (Pres. da Hermandad) polo apoio decidido festa , Comisin de Festexos e Agencia de Festejos S. Antonio polacobertura dada acto.De seguido , o concelleiroGonzalo Figueiras despois de recibir unha metopa conmemorativa do acto , fixo entrega dunhaaxuda econmica doada polaFundacin de Exposicins e Congresos, destinada a sufragar gastos de axuda beneficencia docolectivo de Fillos da Estrada nacapital venezolana.

A Sociedade de Hijos de AEstrada en Caracas, que cumpriuxa 43 anos (un mis que a Hermandad Gallega), ten 257 familias asociadas e das fundadorasda gran Hermandad, a mis antigadentro das 40 que a compoen eque goza dun gran prestixio tantopola importante colonia de estradenses como pola actividade desenvolta.Dentro deste marco, hai quedestacar que fose unha das cincoinicialmente elixidas pola Consellera de Emigracin para poeren marcha o seu programa deasistencia social e a domicilio para emigrantes necesitados.Destacable tamn a grancantidade de contactos de tipo comercial que se levaron a cabo,con empresarios da hostelera queestn realizando operacins decompra de locais e terreos paranegocios en Galicia (A Estrada para eles un destino moi considerado) e que mostran grande interese pola posibilidade de acondicionamento destes locais porfbricas de mobles e carpinterada Estrada.Unha visita que ter continuidade coa do alcalde estradenseRamn Campos, quen sobre omes de abril do 2004 visitar Caracas e Maracaibo.

--


20/24

20 /

CALLOBRE C.F. premio Sanmartio local pola sa traxectoriana que o deporte e a lingua van parellas. Noutro artigo destasmesmas pxinas coeceremos en profundidade un libro deCarlos Loureiro no que se fai un repaso pola historia desteclube senlleiro da comarca, e que este ano foi premiado poloPadroado da Fundacin Sanmartio con seu galardn local

'QI:abeirs 'QI:errn, decembro de 2003

O SAN MARTIO 2003G UPO DE EMPRESAS COESCOPremio Tabeirs Terra deMontesOGrupo de Empresas COESCO, foi merecente de levar o galardn de Tabeirs -Terra de Montes, po lo seu emprego e difusin do galego dende os inicios ata aactualidade, sendo modelo de empresa moderna e integrada no seu entorno.

Este grupo empresarial, propiedade do estradense Xos Manuel Garrido e do silledenseManuel Colmenero Maril empezou a sa andaina en 1984coa empresa Coeso cun localna Estrada no que se impartanclases de mecanografa, informtica e idiomas. Hoxe teenacademias na Estrada e Laln eimparte mis dun cento de cursos homologados polo INEM epola Xunta de Galicia. Ademais desea cursos a medidapara empresas e colectivos. O30% dos estradenses asistiron aalgn dos cursos do centro deformacin de Coesco. A em-presa emprega 24 persoas e as a facturac in supera os555.000 euros.Mis tarde (1993) apareceuOfitiendas, especializada nainstalacin e venda de equiposinformticos e de todo tipo demobiliario e material de ofici-

na, ten a representacin de tresseries distintas de ordenadorespara o todo o norte de Pontevedra , o sur da Corua e vendeordenadores para Portugal, Canarias e Madrid.Nos ltimos tempos naceSOCYSER, (2001). Leva aatencin dos servicios sociaisde varios concellos galegos,ademais de ser unha das empresas acreditadas pola Xunta deGalicia apra prestar os servicios subvencionados parcialmente mediante cheques asistenciais. Traballa tamn paraparticulares e factura 300 .000euros. Esta firma vai ser a priemeira de Espaa que obtn ocertificado de calidade ISO9001 que avala anda mis oseu alto nivel de traxectoria eprestacin de servicios.Estes empresarios que medraron do pobo e entre o poboque os respaldou, estn xa am-

pliando as sas instalacins nanosa vila en 2.000 metros cadrados mis de aulas e oficinasna ra S. Paio, tempo que dispoen da mis ampla oferta entecnoloxa punteira.Entre os seus proxectos dehoxe en da ademais da ampliacin estn a edicin dos ma-nuais dos seus cursos formativos en soporte multimedia, oque supoer unha importantenovidad e ho ra de que osalumnos recollan apuntamentosen galego en formato dixitalque podern modificar no momento.

Un grupo de empresas quemedra co galego e que sempredestacou pola defensa do propio e da cultura galega que esteano vai incrementar co inicioda compra dunha serie de acuarelas a pintores que galegos queexpoer a finais de ano paralogo ser agasalladas s clientes.

Fernando Quintela, PremioSanmartio 'Toda unha vida'

O Premio a Toda Unha Vida, omis senlleiro porque recoecea vida dunha persoa defendendo a causa do idioma e a causagalega, recaeu no vilagarcinFernando Quintela; persoa defondas conviccins galeguistasque o levaron a manter un forte vnculo cos galeguistas dointerior en tempos da dictadura. Mestre de profesin, Fer-nando Quintela forma partedos fundadores da FundacinAlexandre Bveda, figura que se atopa directame vinculado o seu labor como presidente da mesma e como fn-eodefensor e propulsor da memoria dos homes que con Bvedacompartiron unha poca histrica e un ideario. A esta fundacin dbenselle os contnuosesforzos pol a recuperacin edignificacin da figura e daobra do ilu stre persoeiro donoso pas.Mis concretamente nesteano que se cumpre o centenario do nacemento de Alexandre Bveda a fundacin quelev a o seu nom e non escatimou esforzos en levar por espallar por Galicia enteira asfirmes conviccins galeguistasdun Bveda que planificouxunto cor. Castelao unha Galicia prspera e des envolvida.Do ilustre economista que den-

de Pontevedra puxo os alicerces dunha terra mis xusta daque lle tocou vivir e pola quepor desgracia tivo que mon-er.Persoa asdua da Es trada eda sa vida cultural, FernandoQuintela destaca ademais porse r persoa afable, excelente

conversador e de gran formacin cultural, virtudes qu e fandel un exemplo de traxectoriavital para as novas xeracins emerece nte des te premio SanMartio emprego e normalizacin do idioma.Noraboa . !


21/24

m:aberS' m:erra, decembro de 2003

N o mes de Xullo pasado o CallobreC.F tivo que engadir un novo fito sa historia e que esta mesmahistoria se vise reflectida ao longo de caseduascentas pxinas nun libro. Desde logoque semellan moitas pxinas, pero a histo-ria do Callobre C.F. posibelmente necesitase mis., especialmente polo que respecta aoaspecto grfico, dado que neste libro s podemos ver unhas cen fotos onde se historiannin mis nin menos que sesenta e un anosdo seu percorrer deportivo.

C.AL!LOB.REicF.: Un pasad.o;eU.Dreco,ecement,oOpasado nas mans de quen oqueira ler

Posiblemente aprimeira foto con-servada doCallobre C.F.Ano 1944.Compoentes:Pena, Barros, Emi-

lio , Quinteiro, Ro-gelio, Lpez, Antu-cho , Porro, pepe,Antn, Regino eBeiras.

A obra, titulad 'CallobreC.F.: dos alicerces a 2002', percorre a historia desde Clubedesde os seus comezos al poloano 1941, onde o ftbol , ruisca un deporte, unha maneira dedar renda solta s inquedanzasaldes, s angurias dun poborecn rematada a guerra civil eo que esta contenda absurda supuxo para o pobo. Tamn pui dese ser que isto permitise queas xentes se xuntasen sen queisto supuxese un 'delicto' e quese interpretase simplemente como unha actividade deportiva.O 20 de Xullo, o da da festa grande de Callobre, a SantaMargarida, no recn acondicionado Campo do Atallo de Callobre enfrntanse os dous clubes vecios do Foxo e o deCallobre (daquela chamado Airios de Callobre) e ambos clubes saltan ao campo no medio ea incertidume dun pblico espectante. De pouco importou oresultado (0 Foxo venceu por 2a 1), senn que a base do futuroCallobre C.F. quedaba asentada , o que hoxe soen chamar 'aprimeira pedra' hai que situalanaquel da:o 20 de Xull o do1941. N ottulo do libro f lasedos alicer-ces, pois os

alicercesson as ba ses dunhaobra, decalquera tipo que sexa, ou dunedificio. Para que un edificio semantea en p e que nel poidamos afrontar calquera tipo deembelecemento, de reforma ..os alicerces teen que estar benestructurados, ben firmes, e aconsecuencia ser que ese edificio aturar todo tipo de ataques, de malos momentos .. pero con esas bases nada o fartremer.Os alicerces do CallobreC .F., segundo podemos ve rplasmados pola sabia pluma deGonzalo Iglesias, foron duros,problemticos, pero consistentes. Asimesmo estes alicercesserven como base para a contraposicin entre aquel ftbol

para moitos arcaico, para ou-tros real, para outros sincero ..co ftbol mis actual, posibelmente ruis irreal, ruis deturpado, ruis dependente do mundo que o rodea.Pero de todos os modoscmpre reflexionar de cmo este fenmeno balompdico puido pervivir ao longo de tantosanos nunha parroquia sen desfalecer. Probabelmente sexapolo que antes dixemos de queos alicerces foron firmes e oCallobre C.F. inda ten moitasruis pxinas que escribir, pormoito que lles pese a moitosonde o esprito de recoece-mento deportivo se substitepola envexa e o mal entendidodeporte e respecto.Este libro est complementado por artigos de plumas insignes coma a de Carlos Mella,a de Lus Porto 'Licho' ou a deJuan Jos Garca Cota 'Cota',todos eles ex xogadores do Callobre C.F..Salientar o artigo de CarlosMella onda, coa sa stira coti, resumiu perfeccin a filosofa que serviu de base para aelaboracin do libro: a contraposicin entre aquel balompde antes e o actual.Na introduccin-ao librodnsenos dous lemas de dousgrandes .escritores como foronHelvtius e Osear Wilde, ondese resume a finalidade dunhahistoria:'A historia a novela e anovela a historia dos sentimentos''O nico deber que ternoscoa historia reescribila .Polo tanto neste libro o quese fixo foi reescribir a historiado Callobre C.F. intentando face r unha novela e asimesmonun esquecendo de historiar ossentimentos que levaron a estarespectbel historia que o Callobre C.F. leva percorrendo.Para nada nos importara .dentro duns anos estarmos poraqu para reescribir a historiado Callobre C.F. no seu centenario. Seguro que nestes intresnin imaxinamos o que lle deparar o futuro pero se os alicerces seguen a resistir, ser moitoo que nos comprometem9s arelatar.

/ 21

PORTADA DO LIBRO 'CALLOBRE C.F: DOS ALICERCES A 2002'O recoecemento:O Premio San Martio

Cando un clube vai acadandoresultados deportivos a coto un clube chamativo, recoecido .. pero s iso, e nos eidosdeportivos. Agora ben, para aspersoas que traballan a cotopara que ese clube conquisteeses resultados deportivos nondeixa de ser un orgullo que outros estamentos sociais e culturais lle recoezan outros mritos que non sexan esesobxectivos primordiais deportivos polos que destacado.Xa no ano 2002 a 'Asociacin de Pillos e Amigos da Estrada' distinguiu ao CallobreC.F. polo seu labor social, cultural, deportivo .. ao longo detantos anos . .. posibelmente oprimeiro recoecemento que llechegou a este clube por partedunha entidade extradeportivae desde logo que foi algo queenorgulleceu familia callobresa e desde logo que ser un feto que quedar rexistrado nahistoria estradense.Pero na actualidade o Callobre C.F. vn de recibir outrogran recoecemento, un excepcional recoecemento por partedo Xurado dos Premios SanMartio, premios que teen como referente normalizac inling,stica do noso idioma, tannecesitado de fetos tales paraque este idioma acade o estatusque merece e que lle pertence.O Callobre C.F. caracterizousedesde os seus comezos polouso cotin do noso idioma sendiglosia, o que quere dicir quetodo documento oficial, todacomunicacin, independentemente de quen fose o receptor,fose no noso idioma, por moitoque as altas instancias do ba-

lomp galego inda sigan a usaro casteln como idioma oficiala todos os niveis. Como se narra no libro 'Callobre C.F.: dosalicerces a 2002' nas orixes oficiais deste clube tivo moitsimaimportancia o fervor cultural egaleguista daquel Callobre dosanos 70 onde o propio cura prroco, D. Xess Lpez, era undos abandeirados deste galeguismo a todos os niveis, e oclube de ftbol non a ser unhaexcepcin. O que ben comezaben ter de rematar e o Cailobre C.F. seguiu a ser fiel sfilosofa galeguista non s a nivel de imaxe externa senn quea nivel ling,stico interno, independentemente de ideais daspersoas que puidesen rexer osseus destinos, xa que o idiomadebe ser algo que estea por ribade todo o demais e se os galegos non somos quen de defendelo , ben pouco poderemosagardar dos de fra, que xa benque nolo levan reprimido aolongo dos tempos.Agora s falta que a sensibilidade ling,stica desde Callobre C.F. s se vexa acrecentadapor este recoecemento e aomesmo tempo que sirva comoexemplo para que todo tipo deentidades, deportivas ou non ,sigan a sa estela e que o nosoidioma se vexa reflectido, usado e respectado a todos os niveis e que, a poder ser, os rganos federativos tamn tomenexempfo daqueles clubes que,coma o Callobre C.F., reclamanco seu uso un respecto para este idioma e que o tomen ta:mncomo exemplo a seguir.Carlos Loureiro Rodrguez. Ex Secretario do Callobre C.F. ao longode 17 tempadas e autor do libro encol da historia deste clube


22/24

221

DA 31:

PROGRAMAI sementre 2004

XANEIROACTUACIN DA MASA CORAL DE BERRES, MASA CORAL 'PERLA DEL ATLNTICO' E O CORO DO COLEXIODE AVOGADOS.

FEBREIRO: (MES DO TEATRO INFANTIL)DA 7:'EU AS NON XOGO!' de Talia TeatroDA 14:'OS XIGANTES' de Miro MagariosDA 28:'BOLAV DETECTIVE' de Teatre Un (Barcelona)MARZO: EN MARZO ... POP

DAS:QUIQUE GONZLEZ (Madrid) presenta o seu novo disco Kam!kazes mojadosDIA 12:GYRU DEVA (A Corua) presentan o seu novo disco After AliDIA 19: ,BRONCO BULLFROG (Londres) presentan o seu novo disco ,Erpporium Days The Harringay DemosDIA 26: .LQS SENTOS (Sevilla) presentan o seu novo disco SHEDIA 27:III Edicin do Festival de Cantareiras 'De Rueiro en Rueiro'

ABRIL: MES DO HUMORDIA2:L-90 BASSI co espectculo 'VENDETTA'DIA 16:RIKI LPEZ co espectculo 'E L HOMBRE MS FELIZDEL MUNDO'DA 30:'O CASO DA RA LOURCINE' de Teatro do Morcego

MAIO: TEATRODA 7:'O ANO DA COMETA' do Centro Dramtico GalegoDA 21:'A GRAN ILUSIN' de Teatro do MorcegoDA 28:ISI, O REI DA COMEDIAXUO: TEATRODA4:'A PAZ DO CREPSCULO' de Tala TeatroDA 11: -'Moliere Final' de Tala TeatroDA 17:FESTIVAL FIN DE CURSO CONSERVATORIO E ESCOLADE MSICADA 18:FESTIVAL FIN DE CURSO ESCOLA DE TEATRO

XULLO:FESTIVAL FIN DE CURSO DA ESCOLA DE BAILE, DANZA E MSICA TRADICIONAL

UI:abers UI:erra, decembro de 2003

Protagonista: ocabaloAESTRADA ACOLLERA NO MES DE XULLO A REPRESENTANTESDE ONCE COMUNIDADES AUTONOMAS NA SEGUNDA EDICION DAS XORNADAS NACIONAIS DO CABALOO Concello da Estrada est aorganiza-la seg unda edicindas xornadas nacionais 'O Cabalo na Festa', unha iniciativado Departamento de Culturaque se levar a cabo entre o 1e o 3 de xullo, na antesala daRapa das Bestas de Sabucedo,e que acoller no municipio arepresentantes de festas cabalares de once comunidades autnomas.O cqncelleiro de Cultura,Xos Manuel Reboredo, presentou en rolda de prensa oanteproxecto elaborado paraeste evento, que pretende darcontinuidade primeira edi cin, celebrada o pasado mesde marzo na localidade murciana de Caravaca de la Cruz.Reboredo salientou que estaactividade "servir para potenciar o turismo e a cultura querodea s festas cabalares msimportantes de Espaa" emostrou o seu desexo de queeste encontro "consiga potenciar anda mis a imaxe da Rapa das Bestas de Sabucedo como gran expoente da culturae das tradicins do concelloestradense' . Ademais, mostroua sa intencin de que as xornadas tamn contriban a dara coecer o cabalo como medio de locomocin para facero Camio de Santiago, especialmente ho vindeiro ano2004, coincidente co Ano San-to. .O concelleiro estradense fixo un repaso das quince festasparticipantes, procedentes dascomunidades de Galica, Astu-

rias, Castela-Len, Castela-AMancha, Cantabria, Andaluca, Catalua, Estremadura,

O concelieiro de Cultura, .Xos Manuel Reboredo,presenta un anteproxectopara celebra-lo eventoentre o 1 e o 3 de xullo de2004, na antesala da Rapa das Bestas.

-A potenciacin do turismo e da cultura en tornos festas cabalares e apromocin do cabalo como medio de face-lo Camio, principais obxecti-vos desta iniciativa.-A s xornadas contarncoa presentacin dasgrandes festas cabalaresde Espaa, unha mostrafotogrfica e unha exposicin de obxectos das ci-talf,as festas.

Valencia, Murcia e Illas Baleares, e destacou o valor histrico que teen todas elas, r e c o

ecido tamn pola catalogacin que posen na actualidade.As, A Estrada acoller arepresentantes de festas tanprestxiosas como as Carrerasde caballos de Sanltar de Barrameda ou Los Caballos delVino de Caravaca de la Cruz,por s citar algunhas.As xornadas comezarncunha recepcin o da 1 de xullo e continuarn na xornadaseguinte cunha reunin de traballo pola ma.Xa pola tarde, o TeatroPrincipal acoller a presentacin das fes tas convidadas,unha mostra fotogrfica dasmesmas e unha exposicin dosobxectos tpicos destas festascabalares.As xornadas concluirn osbado 3 de xullo, primeiroda da 'rapa', coa participacin dos representantes na tradicional subida monte e noprimeiro curro do ano.'Por ltimo, Reboredo quixo recordar que este anteproxecto anda pode sufrir variacins, xa que anda falta pordeterminar o modo de financi amen o e concretar co nexactitude o programa de actos . Non obstante, mostrousedecidido a sacar esta actividade adiante, xa que pode contribur, non s a difundir a imaxede Sabucedo, senn tamn para chegar a acordos de colaboracin co fin de desenvolveraccins conxuntas coas princi

pais festas cabalares de Espaa.


23/24

UJ:ahers UJ:erra, decembro de 2003

Sociedad Hijos del AyuntamientodeAEstrada (Cuba)Mantemento do esprito estradense na dispora

Quen pode imaxinar unha

/23

oe: directiva formada por.persoas que, inda que levandostrada no seu sentimentopor herdanza, xa naceron naquel excepcional pas (ags o

Sr. Servando Oubel), berce onde os nosos emigrados dos sculos XIX e XX foron acollidos coma se fose nativos?

VISTA ACTUAL DO ANTIGO CENTRO GALEGO (ACTUAL GRAN TEATRO DE LA HABANA)

3(/ )

oQ;l


24/24

V

24 /

1 *'n lo nE tr d

1N o marco das actuacins que define o planINFO XXI para o fomento da Sociedadeda Informacin, o Ministerio de Ciencia eTecnoloxa puxo en marcha un programa denominado 'Programa de Cidades Dixitais '. O obxectivoconsiste na promocin da Sociedade da Informacinmediante o desenvolvemento das Novas Tecnoloxasen localidades, poboacins ou cidades que resultanelixidas polo Ministerio de Ciencia e Tecnoloxa, aproposta de cada unha das administracins auton-

ALEX CASTELEIROA proposta da Xunta deGalicia, A Estrada foi elixidacomo a Cidade Dixital deGalicia, para implantar os servicios da Sociedade daInformacin nesta localidade.Qu unha Cidade Dixital?Cando desde a Concellera deCultura do Concello daEstrad inicio o proceso dedeseo

Tabeirós terra, nº 13, decembro 2003

Documents

Transcript of Tabeirós terra, nº 13, decembro 2003