ika

sle

are

n h

izte

gia

Sarrera 21/7/08 11:47 Page xv

�

1 a. iz. Euskal alfabetoko lehen letra eta bokalenartean lehena (a, A). � a bildu. (Inform.) Postaelektronikoko helbidean, erabiltzailearen izenaeta ostalaria bereizten dituen ikurraren izena(@). �� a itsatsi. Euskal hitz batzuek berezkoaduten hitz-bukaerako a, deklinabideari ezdagokiona.

2 a. interj. Harridura, ustekabea eta abar adieraz-teko hitza. A bai? A, nik ez nekien hori! A, zeuzara?

a capella. (it.zko lokuzioa) adb. (Mus.) Musika-obraren interpretazioaz mintzatuz, kantuhutsez, instrumenturik gabe.

ababor. iz. (Itsas.) Ontziaren ezkerraldea,txopatik brankara begiratuz.

Batez ere, leku-denborazko kasu-atzizkiez: Ababorrean. Lema 10 graduababorrera okertu!

abade. iz. 1. Gizonezkoentzako monasteriobateko burua, apaizteko esku duena. 2. (B)Apaiza. � abade nagusi. (B) Apaiz nagusia. ��abade-etxe. 1. Abadia. 2. (B) Abadea bizi denetxea. SIN apaizetxe.

abadegai. iz. (B) Apaizgaia.abadesa. iz. Emakumezkoentzako monasterio

bateko burua.abadetar. adj. (B) 1. Apaiztiarra. 2. Apaizen

iritzi eta jokabideen, bereziki, politikari buruz-koen aldeko porrokatua.

abadetza. iz. (B) Apaizgoa.abadia. iz. 1. Abade edo abadesa baten gidari-

tzapean fraideak edo mojak biltzen ditueneraikina edo eraikin-multzoa. SIN abade-etxe.2. Abade edo abadesa baten mendekolurraldea.

abagune. iz. 1. Zerbaitetarako unea, egokiera,aukera; besterik adierazten ez bada, ona.2. Denbora-bitartea.

abaila. iz. Abiadura, oldarra. Abaila hartu.Abailan joan. Abaila handian.

abaildu, abail, abailtzen. da/du ad.1. Guztiz nekatu edo leher egin. 2. Zuhaitzak,adarrak, fruituaren pisuaz makurtu. � abaileginda. Guztiz nekaturik.

abaildura. iz. Neke edo akidura handia.abakando. iz. (Zool.) Otarrainaren antzeko

itsas krustazeoa, aurreko hankak matxardahandiz hornituak dituena (Homarusgammarus). SIN misera. s irudia.

abako. iz. 1. Antzinatean eta Erdi Aroan kalku-latzeko erabiltzen zen taula. Alanbrean eskuin-ezker mugitzen ziren harriz edo bolaz osatutazegoen, eta haien posizioaren bidez marka-tzen zen zenbakien balioa. 2. (Arkit.) Zutabebaten kapitela errematatzeko jarri ohi denpieza prismatikoa.

abal. iz. (Zuz.) Letra edo beste kreditu-doku-mentu batean hirugarren batek sinadurabidez hartzen duen konpromisoa; horren

A

abakandoa

A 10/7/08 14:53 Page 1

abalatu

ondorioz, zordunaren betebehar ekonomi-koen erantzule bihurtzen da. � abal-emaile.Abala ematen duena. � abala eman.Abalaren bidez bermatu.

abalatu, abala(tu), abalatzen. Ik. abalaeman.

abandonatu, abandona, abandona-tzen. du ad. 1. Ene Jainkoa, zeren abandonatunauk? 2. Legeak oro abandonatu. h. aldebat(era) utzi, bertan behera utzi, laga, utzi.3. (Zuz.) Pertsonak, gauzak edo ekintzak utzi,babesik gabe jarri. Seme-alabak abandonatu.

abangoardia. iz. 1. (Mil.) Talde armatu batean,aurrean doan zatia. 2. Artean, politikan, herri-mugimenduetan eta abarretan, aitzindarigertatzen dena. Langile-klasearen aban-goardia.

abangoardismo. iz. XX. mendeko mugi-mendu artistikoa, tradizioaren kontra altxatuzena eta bere garaiko joerei aurrea hartu nahiziena.

abangoardista. izond. Abangoardismoaridagokiona edo horren aldekoa.

abant. � abant egin. Arraunean aurrerantzegin. �� abantean. Arraunean aurrerantz eginez.

abantaila. iz. 1. Norbaitek edo zerbaitekedozein aldetatik duen lehentasuna edonagusitasuna. Abantaila dun hiretzat antropo-logiaz asko jakitea. 2. Zerbaitetan lehentasunaedo nagusitasuna ematen duena. Ingelesekotitulua abantaila ederra da hainbat lanetaraaurkezteko. 3. Norbaitek edo zerbaitek atera-tzen duen aurrea. Bi minutuko abantaila emaneta, hala ere, berak irabazi du. 4. Onura, hobaria,probetxua. Zerbaitetik abantaila atera. �abantaila eraman. Lehiaketetan eta antze-koetan, zerbait edo norbaitekiko abantaila,aldea izan.

abantailatsu. izond. Onuragarria, abantailahandiak eskaintzen dituena. SIN abantailos.

abantailos. izond. Abantailatsua.abantari. iz. Arraunlaria.abantzamendu. iz. Abantzatzea (ekintza eta

ondorioa).abantzatu, abantza, abantzatzen.

da/du ad. (Ipar.) (herr.) h. aitzinatu, aurreratu.1 abantzu. adb. (Ipar.) Ia. -Zer tenore da?

-Hamarrak abantzu. � abantzu izan. da ad. Hilzorian egon.

2 abantzu. iz. Aurrerapena, aitzinamendua.abao. iz. (B) Abaraska. Abao hutsak kendu.

abar. iz. 1. Adar txikia. 2. (batez ere pl.) Egurra,sutarako adar txikiak batez ere. Abarrak biltzen.3. Hondakina. Ikatz-abarrak. 4. (hed.) Baliogutxiko gauza. � eta abar. � 1 eta.

abaraska. iz. Erleek, eztia gordetzeko, erlaun-tzaren barnean argizariz prestatzen dituztengelaxka hexagonalen multzoa. SIN abao,orraze.

abaritz. iz. (Bot.) Artearen antzeko zuhaitz edozuhaixka, eskualde mediterraneoan haztendena (Quercus coccifera).

abarka. iz. Euskal Herrian erabili ohi denlarruzko edo gomazko oinetakoa. Oinarenazpialdea babesten du batez ere eta sokabaten bidez zangoan, sarritan behealdean,lotzen da. s oinetako.

abarkadun. adj./iz. 1. Abarkak erabiltzendituena. 2. (gehienetan, gutxiesgarria) Baserri-tarra, gizarte-klasetzat hartua. Abarkadunaizan arren, guk adinako eskola zuen.

abarketa. iz. Espartina.abaro. iz. Zuhaizpeko babesgunea, ganaduak

eguzkitik gerizatzeko erabiltzen duena. �abaro egin. Ganaduak abaroan biao egin.Ardiek pago zaharren azpian egingo dute abaro.�� abaro(an) eduki. Babespean eduki; itzaleaneduki. �� abaro(an) egon. Babespean egon;itzalean egon.

abarrots. Ik. harrabots.abartsu. izond. Abar asko dituena, abarrez

betea.abata. iz. 1. (Ipar.) Zuhaitzen adarretako ehiza-

postua. 2. Ehizan usoak sareetara joanaraztekoerabiltzen den zurezko miru-itxurako irudia.SIN apeu.

abatari. iz. Uso-ehizan abata jaurtitzen duena.abatz. iz. 1. Gaztagintzan eta esnea gatzatzeko

erabiltzen den zurezko ontzia, bi heldulekudituena, kaikua eta goporra baino handiagoa.2. Gurpilaren erdiko pieza. Bertan ardatzasartzen da eta bertatik erradioak ateratzendira. � abatz-estalki. Ibilgailuen gurpiletanpresioz lotzen den disko-formako pieza,abatza eta erradioak estaltzeko.

abdikatu, abdika, abdikatzen. du ad.Errege, enperadore eta abarrek beren karguariuko egin.

abdikazio. iz. Abdikatzea (ekintza eta ondo-rioa).

abdomen. iz. (Anat.) 1. Ornodunetan, berebaitan digestio-organoak dauzkan gorputz-

2

A 10/7/08 14:53 Page 2

aberetu

barrunbearen zatia. s gorputz. 2. Artropodoeta zenbait anelidotan, gorputzarenatzealdea, torax edo zefalotoraxaren atzeandagoena.

abdominal. izond. 1. Abdomen edo sabelaridagokiona. � iz. 2. (pl.) Sabelaren aurreko etabi aldeetako muskuluak. 3. (pl.) Muskulu abdo-minalak indartzeko egiten diren gimnastika-ariketak.

abduktore. iz./izond. (Anat.) Gorputzarenerdiko lerrotik edo gorputz-adar baten arda-tzetik organo edo zati bat urruntzen duenmuskulua.

abegi. iz. 1. Aurpegia, begitartea. Abegiederreko emaztea. 2. Harrera. Abegi ona eginzioten.

abegitsu. izond. Abegi ona egiten duena.abelazkuntza. iz. Abereen hazkuntza.abelbide. iz. Abere ibiltariek erabiltzen duten

bidea.abelburu. iz. Abere-multzo bateko banako

bakoitza. SIN buru.abelera. iz. Egoera.abeletxe. iz. Abereak gordetzen diren edozein

toki babestu edo estali, baserritik bereizia.SIN ganadutegi.

abelgorri. iz. Behi-azienda (behi, zezen, idi,txekor eta abar).

abeltegi. iz. 1. Ukuilua. Abeltegi batean jaio zen.2. Abereak gordetzen diren edozein tokibabestu edo estali; abeletxea. 3. Eskorta.

abeltzain. iz. Abereak zaintzen dituenpertsona, bereziki, bizibidez.

abeltzaintza. iz. Abeltzainaren bizibidea,abereak zaintzeko lanbidea edo jardunbidea.

abemaria. iz. 1. Agurmaria. Hiru abemaria erre-zatu zituen. 2. (pl.) Angelusaren deia eta ordua,bereziki, arratsaldekoa. Abemariak jotzean etxe-ratzen ginen.

abendu. iz. 1. Urtearen hamabigarren etaazken hila (31 egun). 2. (Erl.) Eliz urtean,Eguberri aurreko lau asteek osatzen dutendenbora.

abentura. iz. Aparteko gertaera edo ekintzaarriskutsu edo segurtasunik gabea. TomSawyer-en abenturak.

abenturazale. iz./izond. Abentura bila dabi-lena, abentura gustuko duena.

aberasbide. iz. Aberasteko bidea.aberasgarri. izond. Zerbait edo norbait

aberasten duena.

1 aberaski. adb. Aberastasunez, era aberatsez.Aberaski jantzirik.

2 aberaski. iz. (pl.) Aberastasunak, ondasunak.aberaskume. iz. Aberatsen umea; norbere

merituengatik baino gurasoen eragin edobotereagatik egoera ekonomiko ona duenpertsona.

aberastasun. iz. 1. Ondasun edo gauza balio-tsuen ugaritasuna. Ez ohorerik ez aberastasunik.SIN oparotasun. 2. Gauza baten ugaritasunerlatiboa. Mineral baten burdin aberastasuna.3. (pl.) Ondasun eta gauza baliozkoak. Herribaten aberastasunak eta baliabideak.SIN ondasun. 4. Aberatsa denaren nolakota-suna.

aberaste. iz. (Fis./Kim.) Aberastu aditzarenekintza eta ondorioa.

aberastu, aberats/aberastu, aberas-ten. da/du ad. 1. Aberats bihurtu, dirutu.2. Aberatsago edo baliotsuago bihurtu. Hitzeratorriez hizkuntza aberastu.

aberats. iz./izond. 1. Ondasun handien jabedena, diru asko duena. Aberatsen bizimodua.SIN dirudun, dirutsu, ondasundun.ANT behartsu, txiro, pobre. 2. Oparoa, joria.Proteinetan aberatsa. 3. Zerbait on edobaliozko ugari duena. Brodatu aberatsak.Hizkuntza aberatsa.

abere. iz. 1. Ugaztun nagusia, piztia ez dena,bereziki, baserrian lanerako edo janaritarakoerabiltzen dena. 2. Zaldia. � izond.3. Aberekia. � abere beltz. Txerriaren fami-liako aberea. �� abere larri. Abere-motenartean larriena, hala nola behia eta zaldia. ��abere xehe. Abere-moten artean xeheena,hala nola ardia eta ahuntza. �� abere-hiltzaile.Abereak hiltzea eta zatitzea lanbide duenpertsona. �� etxe-abere. Gizakiak hezi duenaberea. Basabere eta etxe-abereak.

aberekeria. iz. Abereei egotzi ohi zaizkienezaugarriak dituen giza ekintza.

1 abereki. adb. Berez abereei dagokien eran,aberekeriaz.

2 abereki. izond. Pertsonez mintzatuz, abe-rearen moduan jokatzen duena. SIN aberetiar,aberezko; asto, astakilo, astakirten.

3 abereki. iz. Abere-okela.aberekoi. izond. Aberezkoa.aberetiar. adj. Aberezkoa.aberetu, abere(tu), aberetzen. da/du ad.

Abereei dagozkien nolakotasunak hartu.

3

A 10/7/08 14:53 Page 3

aberezko

SIN astotu, ergeldu. ANT zentzatu, zintzotu,onbideratu; formaldu.

aberezko. izlag. Abereari dagokiona, pertsonaabereekin kidetzen duena. Atsegintasunaberezkoa eta eroa. SIN aberetiar, aberekoi.

aberia. iz. 1. Kalte handia, hondatzea. 2. Ezinizan genuen aberia konpondu. h. matxura.

aberkide. iz. Herrikidea.aberkoi. izond. Gauzez mintzatuz, aberria

goratzen duena, aberriaren aldeko agertzendena. Kanta, olerki aberkoiak.

aberrante. izond. 1. Ohikotik ateratzen dena.Jokaera aberrantea. 2. (Biol.) Ohiz kanpokoezaugarri iraunkorrak dituzten banakoei edoorganoei esaten zaie. Are aberrantea.

aberrazio. iz. 1. Normal eta logiko dirudienetikateratzea. Sexu-aberrazioa. 2. (Fis.) Sistemaoptiko batek ematen duen irudiaren etajatorrizkoaren artean dauden desberdinta-sunak eta irudiaren garbitasun-arazoaksortzen dituen akatsa.

aberri. iz. Sorterria, bereziki, naziotzat hartzendenean. � Aberri-egun. Euskal nazioarenizatea errebindikatzeko ospatzen den eguna.

aberrigabe. iz. Aberririk, bereziki lege-aberririk, ez duen pertsona.

aberriratu, aberrira, aberriratzen. da/duad. Aberrira bihurtu.

abertzale. iz./izond. Aberria maite duena,aberriaren alde saiatzen edo borrokatzendena.

abertzaletasun. iz. Abertzale denaren nola-kotasuna; aberriarenganako maitasuna.

abertzaletu, abertzale(tu), abertzale-tzen. da/du ad. Abertzale bihurtu.

abesbatza. iz. Abestalde nagusia. SIN koru,orfeoi.

abeslari. iz./izond. Kantaria.abestalde. iz. Kantatzeko biltzen den lagun-

multzoa. SIN abesbatza, koru, orfeoi.abestaldi. iz. Kantaldia.abesti. iz. 1. Kanta, doinua, bereziki, zaharra

edo herrikoia ez denean. 2. Kantua. Karna-baren abestia.

abestu, abes, abesten. du ad. Kantatu.abeze. 1. Ik. alfabeto. � iz. 2. Hastapenak,

hasi-masiak.abiaburu. iz. Zerbait hasten edo abiatzen den

puntua. SIN abiapuntu, abiagune.abiada. iz. 1. Abiadura, zerbaiten lastertasun-

indarra. Aldapan abiada handia hartu. 2. Abia-

tzea, abian jartzea. 3. Zerbaiten higiduranoranzko jakin bati buruz. Langile-mugimenduaren abiada. � abiada hartu.Zerbaitetan hasi eta jarraitu; martxa hartu.Behin abiada hartzen duzunean ikasketetan, ezdituzu bertan behera utziko. �� abiadan. Guztizlasterka. Abiadan atera zen etxetik.

abiadura. iz. 1. (Heg.) Zerbaitek daraman edohartzen duen lastertasun-indarra. 2. Distantziabat eta berori ibiltzeko behar den denborarenarteko erlazioa. Batez besteko abiadura.3. Prozesu baten aurrerapena denbora-unitatearekiko. Erreakzio-abiadura. 4. (Autom.)Abiadura-kaxaren engranaje-konbinaziobakoitza; horietako bakoitzari dagokion higi-dura-modua, martxa. Bost abiadurako automo-bila. � abiadura-aldagailu. Transmisio batenbarnean, higidura gelditu gabe edo geldituta,abiadura aldatzeko erabiltzen den tresna. ��abiadura-kaxa. (Teknol.) Potentzia jakinbateko makina eragile batetik abiaduraren etabiraketa-momentuaren konbinazioak lortzekomekanismoa. �� abiadura-neurgailu. (Aeron.)Hegazkinaren airearekiko abiadura neurtzekotresna.

abiagailu. iz. Motorra abiarazteko tresna.abiagune. iz. Abiaburua.abiamen. iz. 1. Hasiera. Abiamen lasterrak eta

errazak. 2. Prestaketa. Itsasketarako abiamenak.abian. adb. 1. Ibiltzen edo zerbait egiten

hasten. Lan hau abian jarri zen eguna. Joatekoabian da. 2. Berehala. Abian egin zuen. Abianerantzun zion.

abiapuntu. iz. Abiaburua.abiarazi, abiaraz, abiarazten. du ad. Abia-

tzera behartu; abian ipini. Ekaitzak abiarazigintuen. Lan eta proiektu berriak abiarazi.

abiarazle. iz./izond. Abiarazten duena. Nego-ziazio-prozesuaren abiarazleak. Windows abia-razlea.

abiasari. iz. Taxietan, abiatzeagatik ordaintzenden diru-kopurua.

abiatu, abia, abiatzen. da ad. 1. Abian jarri,bidea hartu. Lantokira abiatu da. Bila abiatu da.2. Hasi. Erroma eta Kartagoren arteko haserreakabiatu ziren. � du ad. 3. Martxan ipini, hasarazi;bultzatu. Berak abiatu zuen aldizkaria.

abiazio. iz. 1. Hegazkintza. 2. Hegazkineria.abil. izond. Trebea.abilezia. iz. (Ipar.) Trebetasuna.abilidade. iz. (herr.) Trebetasuna.

4

A 10/7/08 14:53 Page 4

absenta

abio. iz. 1. (Ipar.) Abiatzea. Abio lazgarria.2. Funtzionatzen hastea. Abio-motorra. Abio-biradera.

abioi. iz. h. aireko, hegazkin.abioneta. Ik. turismo-hegazkin; kirol-

hegazkin; hegazkin txiki.abiotiko. izond. (Biol.) Bizitzarik ezari dago-

kiona.abisal. izond. Argirik iristen ez den itsaso sako-

neko eskualdeari dagokiona. Animaliaabisalak.

abisatu, abisa, abisatzen. dio ad.(Heg.), duad.(Ipar.) Ohartarazi, gaztigatu.

abisu. iz. 1. Oharra, kontseilua. 2. Gaztigua;jakinarazpena. � abisu eman. Ohartarazi.Auzo honetan bizitzeak zituen arriskuez abisueman zidan.

abitaminosi. iz. (Med.) Behar adina bitaminaez hartzeak edo ez xurgatzeak ekartzen dituenarazo patologikoen multzoa.

abitu. iz. Erlijio-ordena bakoitzeko jantziberezia, normalean soineko luze batenantzekoa.

abizen. iz. Pertsonen deitura.ablatibo. iz. (Hizkl.) Hizkuntza indoeuropar eta

beste zenbait hizkuntza-familiatako deklina-bide-kasua; euskaraz, bereziki, nondikakoaadierazten du eta -tik/-rik kasu-atzizkiarenbitartez gauzatzen da.

ablazio. iz. 1. (Geol.) Erliebeak mekanikoki(higadura) zein kimikoki (disoluzioa) materiagaltzea. 2. (Med.) Erauzketa.

abokatu. iz. 1. Judizioan, auzilarien eskubi-deak eta interesak defendatzen dituen etalege-arazoei buruz aholkua ematen duenprofesionala. Abokatu-elkargoa. 2. Bitartekoa,arartekoa.

abokatutza. iz. Abokatuen jarduera; haienerakundea.

abolitu, aboli, abolitzen. du ad. (Zuz.)Ohitura, lege edo arau bat bertan behera utzi,indargabetu.

abolizio. iz. Abolitzea (ekintza eta ondorioa).abolizionismo. iz. Ohitura edo lege bat

indargabetzea eskatzen duen jarrera edodoktrina; esklabotza eta heriotza-zigorrarenabereziki.

abolizionista. iz./izond. Abolizionismoaridagokiona edo haren aldekoa.

abomaso. iz. (Zool.) Gatzagia, hausnarkarienurdailaren laugarren barrunbea.

abonamendu. iz. 1. Ikuskizun bat, zerbitzubat eta abar denbora-tarte jakin batean erabil-tzea posible egiten duen sarrera- edo tiket-multzoa. Musika Hamabostaldiko abona-mendua. 2. Harpidetza. Irakur Herria, harabonamendu bat, igor urrun direnei.

1 abonatu, abona, abonatzen. da/du ad.1. Losintxatu, balakatu. 2. h. harpidetza egin.� du ad. 3. (Kont.) Kontuen hartzeko aldeanidatzi.

2 abonatu. iz. (batez ere Ipar.) Telefono-abonatua. h. harpidedun.

abonu. iz. 1. Abonatzea (ekintza eta ondorioa).2. Ik. abonamendu. 3. Ik. ongarri.

abordatu, aborda, abordatzen. du ad.(Itsas.) 1. Bi ontzik elkarrekin talka egin.2. Ontzi batek beste bat harrapatzeko asmozeraso.

aborigen. iz./izond. (batez ere pl.) Lurraldebatean jatorrizkoa den norbait edo zerbait.Australiako aborigenak.

abortatu, aborta, abortatzen. du ad.Enbrioi edo fetu hila, edo amaren sabeletikkanpo bizitzeko gai ez dena, egotzi edoegotzarazi. SIN umea galdu, hilaur egin,hilaurtu.

abortu. iz. 1. Abortatzea. SIN haur-galtze.2. Abortatzen den fetua. Lau seme-alaba etaabortu bat. SIN hilaur.

abortza. iz. (Itsas.) Belaontzi txikien azpialdeanegonkortasuna handiagotzeko ezartzen denohol edo xafla bertikala.

abrasio. iz. (Geol.) Garraiatutako materialak(harri-zatiek) harriaren kontra jo eta higatzea;bereziki harri-zatiak daramatzan urak itsasla-barra higatzea.

abrigo. iz. (Heg.) h. beroki.abrigu. iz. Keinua, imintzioa (inoiz ez ona).

Abrigu txarra.abrikot. iz. (Bot.) Abrikotondoaren fruitua, hori

edo laranja-kolorekoa, oso mamitsua eta jakiona dena. SIN arbeletxeko.

abrikotondo. iz. (Bot.) Bihotz-formakohostoak eta lore arrosa argiak dituen zuhaitza,fruta-arbola modura landatzen dena (Prunusarmeniaca).

abruska. adb. Ahoz behera, buruz behera.Abruska erori zen.

absenta. iz. Beratzen egondako zenbaitlandare destilatuz lortzen den edari alkoho-likoa.

5

A 10/7/08 14:53 Page 5

absentismo

absentismo. iz. Bertan egotea nahitaezkoaden tokira (lanpostu, eskola, legebiltzar etaabarretara) ez azaltzea.

absentzia. iz. (Med.) Kontzientziaren etenaldilabur eta bat-batekoaren gisan agertzen denepilepsia-mota, uneko jarduera geldiaraztenduena, baina erorialdi eta konbultsiorikgabea.

abside. iz. Elizetan, burualde edo atzeko fatxa-dako zati irtena.

absolbitu, absolbi, absolbitzen. du ad.1. (Erl.) Bekatuen barkamena eman. 2. (Zuz.)Judizio batean, erruztatua errugabetzat jo.

absolutibo. iz. (Hizkl.) Deklinabideko kasugramatikaletako bat, ø kasu-atzizkiarenbitartez gauzatzen dena.

absolutismo. iz. Estatuburuak, erregeakeskuarki, botere mugagabea duen gobernu-sistema. XVII. eta XVIII. mendeetan mendebal-deko Europako monarkien gobernu-ereduaizan zen.

absolutista. iz./izond. Absolutismoari dago-kiona edo haren alde dagoena.

absolutu. izond. Beste ezeren arabera hartzenez dena. Balio absolutua.

absoluzio. iz. 1. Absolbitzea (ekintza etaondorioa). 2. (Erl.) Penitentziako sakramen-tuan, bekatuen barkamena eta hartarakoerritua.

absorbatu, absorba, absorbatzen. duad. (Fis.) Substantzia batek bere baitan erradia-zioa, energia edo eskuarki jariakor den bestesubstantzia bat hartu, xurgatu.

absorbatzaile. izond. Absorbatzen duena.absortzio. iz. (Fis.) 1. Solido batean fluido bat

edo likido batean gas bat xurgatua gertatzea.2. Erradiazioari materia zeharkatzean gerta-tzen zaion energia-galera. Absortzio-espektroa.

abstemio. iz./izond. Alkoholdun edaririkedaten ez duena.

abstenitu, absteni, abstenitzen. da ad.1. Abstinentzia egin. 2. Hauteskunde, errefe-rendum edo botazio batean parte ez hartu.

abstentzio. iz. Hauteskunde, erreferendumedo botazio batean parte ez hartzea.

abstinentzia. iz. 1. Haragi-uztea, bijilia.2. (Med.) Substantzia batekiko mendekotasunfisikoa duen pertsona batek hori hartzeariuztea. Abstinentzia-sintomak.

abstraktu. izond. 1. Izaki errealetan gauzatuedo gorpuztu gabe agertzen den ezaugarriari

esaten zaio. Aulkia zerbait konkretua da; ederta-suna, aldiz, kontzeptu abstraktua. 2. (Art.)Arteaz eta artistez mintzatuz, errealitatea irudi-katu nahi ez duena. Pintura abstraktua. � iz.3. (Mat.) Bere unitateen izaera adierazten ezduen zenbakia (adibidez, 2, 6 eta 7 zenbakiabstraktuak dira eta 2 zaldi, 6 zaldi eta 7 zaldi,ordea, zenbaki konkretuak).

abstrakzio. iz. Ideia abstraktuak eratzekoadimen-prozesua eta -ondorioa.

absurdo. iz. Adimen-legeen kontrako ekintzaedo esana, zentzugabekeria.

abulia. iz. (Psikiat.) Ezer egin nahi ez izatearenegoera patologikoa.

abuliko. iz./izond. Abuliari dagokiona edoabulia duena.

aburdiko. Ik. burko, bururdi.aburu. iz. 1. Funts handirik gabeko ustea, irudi-

pena. Buru bezainbat aburu. 2. Iritzia.1 abusatu, abusa, abusatzen. du ad.

Zerbait nahiz norbait bidegabeki erabili,hartaz legez kanpo, neurriz kanpo edo gehie-gikeriaz baliatuz.

2 abusatu, abusa, abusatzen. da ad.(Ipar.) Jostatu, atsegin hartu.

abusu. iz. Abusatzea; zerbait nahiz norbaitbidegabeki erabiltzea. Adingabeen abusua.SIN gehiegikeria, larderia, neurrigabekeria.

abuztu. iz. 1. Urtearen zortzigarren hila (31egun). 2. Uzta.

abzesu. iz. (Med.) Infekzio baten garapenakbarrunbe batean sortzen duen zornea.

abzisa. iz. (Mat.) Koordenatu cartesiarrensisteman, puntuaren posizioa adieraztekokoordenatuetako bat, delako puntutik orde-natu-ardatzerako zuzen zutaren luzerarenbalioa duena (x). � abzisa-ardatz. Koorde-natu cartesiarren sisteman, hitzarmenez hori-zontalki irudikatzen den ardatza, ordenatu-ardatzarekiko zut dena.

accesit. iz. Lehiaketetan, sariaren hurrengomailako aitorpena. Lehiaketan accesita lortuzuen. � *akzesit.

adabaki. iz. 1. Saretua edo zulatua dagoenarijosten zaion oihal edo ehunezko zatia.2. Arazo bat konpontzeko edo, hartzen denbehin-behineko erabakia.

adabatu, adaba, adabatzen. du ad.Konpondu, zuzendu. Kaltea adabatu.

adabegi. iz. Enbor edo adar baten eta, oro har,zuraren begia. SIN adarrondo.

6

A 10/7/08 14:53 Page 6

adberbio

adabeso. iz. Zuhaitzaren adar nagusietakobakoitza.

adaburu. iz. Zuhaitz baten adar-multzoa.SIN kukula.

adaburutu, adaburu(tu), adaburutzen.da ad. 1. Zuhaitz bat adarrez bete. � du ad.2. Zuhaitz bati adarrak ebaki, enbor soila utzi.

adagio. (it.zko hitza) adb. (Mus.) 1. Tempogeldoan, largo eta andante-ren artekoan. � iz.2. Delako tempoa; tempo horretan jotzen denkonposizioa edo atala. Albinoniren adagioa.

adaje. iz. Animalia baten adar-multzoa.SIN adakera.

adakera. iz. 1. Adajea. 2. Zuhaitz baten adar-multzo eta eitea.

adaki. iz. Adar moztua, bereziki, adaxkak etahostoak kendu zaizkiona. SIN mozkin.

adakitu, adaki(tu), adakitzen. du ad.1. Adarrei adaxkak eta hostoak kendu. 2. Adarmoztuez egurra egin.

adaondu, adaon, adaontzen. du ad.Inausi.

adar. iz. 1. Zenbait animaliak bekoki aldeandituzten hezurrezko luzakinetako bakoitza.2. Zenbait animaliaren buru aldeko luzakina.Barakuiluaren adarrak . 3. Zuhaitzarenenborretik ateratzen diren besoetako bakoitza.4. Sirena, bereziki, lantegikoa. 5. Animalia-adarhustua, ontzi gisa erabiltzen dena. Bete ezazuadarra olioz. 6. Beste ibai batera isurtzen denerreka edo ibaia. Negro ibaia Amazonasenadarra da. 7. Zenbait gauza banatzen direnzati edo ataletako bakoitza. Erakundearen biadarrak. 8. (Mus.) Animalia-adar hustu etazulatua, zenbait herri-musikatan musika-tresnatzat erabiltzen dena. � adar ingeles.(Mus.) Zurezko haize-instrumentua, oboearenantzekoa, baina soinu baxuagokoa. �� adar-jotzaile. Ik. adarjotzaile. �� adar-jotze.Ik. adarjotze. � adarra jo. Iseka egin, trufatu.Niri behintzat ez didazu adarrik joko! �� adarrakjarri/ipini. (lgart.) Bikotekidea beste batekinsexu-harremanak izanez engainatu.

adarbakar. izond. 1. Adar bakarra duena. � iz.2. Alegiazko animalia, zaldi-gorputzez etabekoki erdiko adar zuzen batez irudikatzendena.

adarbakoitz. izond. 1. Adar bakarra duena. �iz. 2. Alegiazko animalia, zaldi-gorputzez etabekoki erdiko adar zuzen batez irudikatzendena.

adardun. adj. Adarrak dituena.adarjotzaile. iz./izond. Adarra jotzea, txan-

txetan ibiltzea atsegin zaiona. SIN burlari,isekari, trufari.

adarjotze. iz. 1. Txantxa. 2. Engainua, iruzurra.adarka. adb. 1. Animaliez mintzatuz, adarrez

joka. 2. Euriaz mintzatuz, barra-barra, goianbehean. SIN uharka. � adarka egin. Adarkatu.

adarkada. iz. Animalia batek adarrez jotakokolpea.

adarkadura. iz. 1. Zerbait adarretan banatzea;adarrok elkarren artean duten antolamenduaeta adar horietako bakoitza. 2. (Biol.) Zurtoin,sustrai edo beste organo baten ardatzetikbigarren, hirugarren zein beste maila batekoadarrak eratzea.

adarkatu, adarka(tu), adarkatzen. du ad.1. Animalia batek adar-kolpez jo edo zauritu.Zezenak adarkatu zuen. SIN adarka egin. � daad. 2. Adarretan bereizi. Bidea adarkatzen dengunean.

adarki. iz. Animalien adarrak eginik daudengaia.

adarrondo. iz. (Ipar.) Adabegia, adarra erna-tzen den gunea.

adartsu. izond. Adar asko dituena.adartu, adar(tu), adartzen. da/du ad.

Adarretan banatu.adarzabal. iz. (Zool.) Oreinaren antzeko ugaz-

tuna, adar luze eta zabalak eta orban zurizjantzitako ilaje arrea dituena (Dama dama).

adasdun. adj. Adatsa duena.adats. iz. 1. Buruko ileen multzoa, bereziki,

luzea denean. 2. (Astron.) Kometen guneainguratzen duen hauts-hodeia, Eguzkiarenkontrako noranzkoan orientatzen dena. �adats-izpi. Ilea.

adausi. iz. Zaunka. � adausi egin. Zaunkaegin.

adaxka. (adar-en txikigarria) iz. 1. Adarkadu-raren azken mailako adar txikia. Atean elorri-adaxka batzuk daude. SIN arba, arbazta, zotz.2. (Ipar.) Txirikorda.

adberbio. iz. (Hizkl.) Aditzak adierazitakoariburuzko informazio osagarria ematen duenhitza edo hitz-multzoa. Bere baitan adizla-gunak eta aditzondoak biltzen ditu.s gramatika-taula. s konparaziozko.

s mailakatze. � maila-adberbio. Izenondoedo beste adberbio baten maila (goi-maila,nahikotasuna eta abar) adierazteko erabiltzen

7

A 10/7/08 14:53 Page 7

adbertsatibo

den hitza (adibidez, oso, erabat, samar).smailakatze.

adbertsatibo. izond. (Hizkl.) Aurkaria.adei. iz. Adeitasuna.adeigabe. izond. Norbaitekiko harremanetan

adeitasunik edo begirunerik erakusten ezduena. SIN ahalkegabe, lotsagabe.ANT adeitsu.

adeitasun. iz. Norbaitekiko harremanetanerakusten den begirune edo onginahia.SIN adei, jendetasun, gizalege, kortesia;errespetu, begirune. ANT zakarkeria, deskor-

tesia. � adeitasunez. Gutunaren bukaeranerabili ohi den esapidea. SIN adeitsuki.

adeitsu. izond. Adeitasunez jokatzen duena.SIN atsegin, xalo, apatz, malats, errespe-tutsu. ANT adeigabe, errespetugabe.

adeitsuki. adb. Adeitasunez.adi. adb. Zentzumenak erne. � adi egon.

Zentzumenen bidez zerbaitez jabetzera jarri,eta bereziki begiratu, entzun. Elkarren adi egon.�� adia galdu. Adi egoteari utzi. SIN adigabetu.

adia. iz. Deiadarra, auhena edo deitorea, bere-ziki, norbaiten heriotzak eragina. Han daude

8

Adberbioa

A 10/7/08 14:53 Page 8

adimen

oinazez lehertzen, adiaz eta orroaz. � adiaegin. Auhendatu, bereziki, norbaiten herio-tzaren eraginez.

adiaka. adb. Adia eginez. Adiaka eta izerditan.adiakatu, adiaka, adiakatzen. da ad. Adia

egin. SIN auhendatu, erosta jo, erostatu.adibide. iz. Zerbait argitu, adierazi edo ulerta-

razteko erabiltzen den egite, aipu edogertaera. SIN etsenplu. � adibidez. Harekinbatera doazen hitzak edo txertaturik dagoenperpausa, azaldu nahi den ideiaren adibideaedo adibideak direla adierazten duen hitza.Har dezagun, adibidez, lehen kapituluak dioena.SIN esaterako, esate baterako, konparaziobatera, konparazio baterako, berbarako.

� Adib. laburdura ere erabiltzen da.adiera. iz. 1. Adimena, ezaguera. 2. Esanahia;

bereziki, hitz batek esanahi bat baino gehiagodituenean, horietako bakoitza. 45.000 hitz;57.000 adiera.

adierazezin. izond. Ezin adieraz daitekeena.SIN adierazkaitz, esanezin. ANT adieraz-garri.

adierazgailu. iz. 1. (Inform./Teknol.) Magni-tude edo parametro baten balioa adieraztenduen tresna, delako magnitudearen edo para-metroaren aldaketen kontrola egiteko erabiliohi dena. 2. Ik. seinale.

adierazgarri. iz. 1. Zerbait adierazten duenzera, seinalea. Egiazko damuaren adierazgarria.� izond. 2. Zerbait argi eta egoki adieraztenduena. SIN adierazkor, esanguratsu,esanahitsu. 3. Adieraz daitekeena. ANT adie-razezin.

1 adierazi, adieraz, adierazten. du ad.1. Zerbait jakinarazi, azaldu edo ulertarazi.Sentimenduak adierazi. 2. Zerbaitek halakoesanahia izan, zerbaiten seinale edo ikur izan.Batuketa adierazteko ‘+’ ikurra erabiltzen da.3. Zerbait iragarri. Prentsaurrekoa 11:00etarakodago adierazita.

2 adierazi. iz. (Hizkl.) Hizkuntza-zeinuarenosagaietako bat, eduki edo kontzeptuaridagokiona.

adierazkaitz. izond. Adierazezina.adierazkizun. iz. Adierazi behar den zera.adierazkor. izond. Bizitasunez edo argiro adie-

razten duena. SIN adierazgarri, esanahitsu,esanguratsu.

adierazkortasun. iz. Adierazkorra denarennolakotasuna.

adierazle. iz. 1. Zerbait aditzera ematenduena. 2. Magnitude baten balioa adieraztenduen tresna. Altitude-adierazlea. 3. Interpretea;testu baten esanahia azaltzen edo argitzenduen pertsona. 4. (Hizkl.) Hizkuntza-zeinuarenosagaietako bat, forma edo irudi akustikoaridagokiona.

adierazpen. iz. 1. Adieraztea (ekintza etaondorioa). 2. Jendaurrean zerbait jakinarazizegiten den hitzaldia edo izkribua. Bere adieraz-penek eztabaida sorrarazi dute. 3. Nork berebarnean duena adieraztea, bereziki, hizkun-tzaren bidez. Adierazpen-askatasuna. 4. (Mat.)Ikur edota zenbakien bidezko edozein formamatematiko. � adierazpen-perpaus. (Hizkl.)Baieztapen edo ezeztapen bat egiten denperpausa.

adierazpide. iz. 1. Aditzera emateko bidea,baliabidea. Hizkuntza da gizakiaren adierazpidenagusia. 2. Zerbait adierazteko erabiltzen denikur, irudi edo idatzizko baliabidea.

adierraz. izond. Aditua izateko erraza, uler-terraza. Hitz adierrazen bidez esana.ANT adigaitz, ulergaitz.

adiezin. izond. Ulertezina. Jokaera adiezina.adigabe. izond. Pertsonez mintzatuz, arreta

jartzen ez duena.adigabetu, adigabe(tu), adigabetzen.

da/du ad. Arreta galdu, adia galdu. Adigabe-tzen gaituzten gauzak.

adigai. iz. Kontzeptua. Hitzek adigaiak ordezka-tzen dituzte.

adigaitz. izond. Ulergaitza.adigalkor. izond. Adia galtzeko joera duena.adigarri. iz. 1. Azalpena. Adigarririk ez duten

gertaerak. 2. Esanahia. Hitz haiek beste adigarribat izan zezaketela konturatu gabe. � izond.3. Ulergarria. Amore fin baten seinale adigarriak.4. Entzuna izatea merezi duena. Istorio adi-garria.

adigarritasun. iz. Ulergarritasuna.adikatu, adika, adikatzen. da ad. Nekatu,

unatu.adikor. izond. Beste pertsonekiko harrema-

netan haiek adeitasunez hartzen dituena.adimen. iz. 1. Ulertzeko ahalmena, pentsa-

mendu bidez nor bere buruaz eta inguruazjabetzeko ahalmena. 2. Egoera bati aurreegiteko, arazo bati irtenbidea emateko,zirkunstantzien arabera aukera egiteko ahal-mena. � adimen artifizial. (Inform.) Giza

9

A 10/7/08 14:53 Page 9

adimendu

adimenaren prozesuak simulatzen dituztensistemak egitea helburu duen zientzia etateknika-multzoa. �� adimen gutxiko/urriko.Adimen-mailari begira, normaltzat jo ohidenaren azpitik dagoena; bereziki, adimen-gabezia patologiko bat dela medio, adinbiologikoz legokiokeena baino adimen-mailaapalagoa duena. �� adimen-koziente. (Psikol.)Pertsonaren adimen-adinaren eta benetakoadinaren arteko erlazioa. �� adimen-urritasun.(Psikol.) Adimenaren gutxiegitasuna, sortze-tikoa edo oso goiz hartua dena.

adimendu. iz. h. adimen.adimendun. adj. Adimena duena. Animalia

adimendunak. SIN adimentsu, arrazional,arrazoidun. ANT adimengabe, arrazoigabe.

adimengabe. izond. Adimenik ez duena,adimenik ez balu bezala jokatzen duena.SIN arrazoigabe, burugabe. ANT adimendun,arrazoidun, burudun, burutsu.

adimentsu. izond. Ulertzeko edo ikastekogaitasun handia duena. SIN argi, azkar;adimendun. ANT ergel, tentel, lelo.

adin. iz. 1. Norbaiti edo zerbaiti buruz, jaio edoeratu zenetik igaro den denbora. Zuhaitzbaten adina. Harrien adina. 2. Giza bizitzadenbora-jarraitutasuntzat hartua. Bi semeakadinaren lorean hil zitzaizkion. 3. Bizitza bana-tzen den zati bakoitza. � adin handi. Urteasko izatearen, adinean sartua dagoenaren,nolakotasuna. Adin handiko emakumea. � �adine(ta)ra heldu; adinean sartu. (leun-garria) Pertsona zaharra. �� adinez nagusi;adin nagusiko. Adin-nagusitasunera helduden pertsona. 18 urte betetzen dituzuneanadinez nagusia izango zara. SIN adindun.ANT adingabe. �� adinez txiki. Adingabea. ��adin-nagusitasun. Ordenamendu juridikoakezarritako adina, prozedura juridikoan jardunahal izateko eta eskubide publiko batzuezgozatzeko ahalmena ematen duena. �� adin-txikitasun. Adinez txikia denaren nolakota-suna. � adin izan. da/du ad. Adin bereko izan.Ene adin da. �� adinetara etorri. Adinetaratu,adindu.

adina. partik. Konparazioan, kopuru- edo kanti-tate-berdintasuna adierazteko erabiltzen denhitza. Andonik Josebak adina diru du.SIN beste, adinbat, bezainbat, bezainbeste,hainbeste, hainbat. � adina izan. Bestebaten maila, balio, kalitate berekoa izan. Zu

adina naiz etxe honetan. �� adinean. Moduan,bezala. Apaindu dezagun ahal dugun adineaneuskara.

adinako. izlag. Neur daitekeen ezaugarri batbeste zerbait edo norbaiten mailakoa duena.Nagusiak adinako soldata banu! SIN besteko,hainbesteko.

adinbat. partik. Adina. Behar adinbat argitasunizan dezan.

adinbateko. izlag. Hain handia, halako tamai-nakoa; handia, ona. Hitz hauei behar adinba-teko zorroztasuna erantsiz. SIN hainbateko.

1 adindu, adin(du), adintzen. da ad.Zahartu, adin handi samarra izatera heldu.Adindu ondoan basoan lan egitea gogorra da.

2 adindu. iz./izond. Adinean sartua, nagusia.adindun. adj./iz. 1. Adinean sartua, adin

handikoa, adinekoa. ANT gazte. 2. Adineznagusia. SIN adin nagusiko. ANT adingabe,adinez txiki.

adineko. izlag. Adinean sartua, adin handikoa,adinduna.

adineratu, adinera(tu), adineratzen. daad. Adindu.

1 adingabe. iz./izond. (Zuz.) Adin-nagusitasu-nera heldu ez den pertsona. SIN adinez txiki.ANT adindun, adin nagusiko, adinez nagusi.

2 adingabe. izond. Zerbaitetarako aski adin ezduena.

adingabeko. iz./izlag. Adingabea. Hiru adin-gabeko atxilotu dituzte. Adingabeko abereakbezala.

adingabetasun. iz. Adingabea denaren nola-kotasuna.

adinkide. izond. Adin edo garai berekoa.adinon. izond. (B) 1. Kalitatez nahiz kantitatez

erdi-mailakoa dena. 2. Arte makurrez eta triki-mailuz jokatzen duena, lotsagabea. �adinonez. Ordu onean. SIN garaiz, sasoiz,tenorez.

1 adintsu. izond. Adin handikoa. SIN adineko,adindun.

2 adintsu. � adintsu izan. Ia adin bertsukoakizan. Adintsu dira biak.

adio. interj. 1. Joatean agurtzeko erabiltzen denhitza. Adio ene maitea, adio sekulako. 2. Akabo.Adio haren esne, arrautza eta txitak. � iz.3. Agurra. � adio(ak) egin/esan/erran. Utzi;uko egin. Adio esan zien aberastasunei. �� ezadiorik. Eskutitz bukaerako adeitasunezkoesapidea.

10

A 10/7/08 14:53 Page 10

aditze

adiposo. izond. Gantzari dagokiona edogantza duena.

adiskidantza. iz. (Ipar.) Adiskidetasuna.adiskide. iz. 1. Norbaiti adiskidetasunez lotua

dagoen pertsona. SIN lagun; konpai.2. Zaletua; bereziki, zaletasun berekoekinelkarte batean dagoena. Animalien AdiskideenElkartea. � adiskide min/mami/ku-tun/handi. Konfiantza handiko eta loturaestuko adiskidea, barru-barruko adiskidea.

adiskidego. iz. (batez ere Z) Adiskidetasuna.adiskidekeria. iz. Kutunkeria.adiskidetasun. iz. 1. Bi pertsonak elkarri

dioten begikotasun edo atxikimendua,odolean edo sexuan oinarritzen ez dena.SIN adiskidantza, adiskidetza, adiskidego.2. (hed.) Bi erakundek, herrik, elkartek etaabarrek elkarrenganako duten begikotasunaedo atxikimendua. Herrien arteko adiskideta-suna. SIN adiskidantza, adiskidetza, adiski-dego.

adiskidetsu. izond. Adiskidetasuna adie-razten duena; adiskidetasunean oinarritua.SIN lagunkin, jendekin, malats. ANT zakar,gozakaitz.

adiskidetu, adiskide(tu), adiskidetzen.da/du ad. 1. Adiskide bihurtu, bereziki,haserreturik edo etsaiturik zeudenak. Artehartan zer ez dut egin zurekin adiskidetzeko? �da ad. 2. (Zuz.) Auzia hasi aurretik, partaideakadostasunera iritsi.

adiskidetza. iz. Adiskidetasuna.adiskidetze. iz. 1. Adiskide bihurtzea (ekintza

eta ondorioa). 2. (Zuz.) Auzia hasi aurretik,partaideak adostasunera iristea. Adiskidetze-egintza.

aditasun. iz. Adi egotea, adi dagoenarenegoera. SIN arreta. ANT axolagabekeria, ardu-ragabekeria.

aditibo. Ik. gehigarri.1 aditu, adi, aditzen. du ad. 1. Ulertu.

2. Entzun. Ez duzue haren ahotsa plazetanadituko. � Pertsonez mintzatuz, dio ad.:Urruti dago eta ez dizu aditzen. 3. Usaimenazsumatu. Nik behintzat ez dut erre usainikaditzen. � da ad. 4. (B) Begiratu, adi egon.5. Elkar hartu. Ene kontra adituak dira. �elkar aditu. Elkartu; hitzartu, ados jarri.Elkar ezin aditurik dabiltza. � � ezaditu/adituarena egin. Entzun ezduenaren jarrera izan.

2 aditu. iz./izond. 1. Zerbaitetan jakinduriaduena. � iz. 2. Alor jakin batean ezagutzabereziak dituen pertsona.

aditz. iz. (Hizkl.) Ekintza, egoera, gertaera batadierazten duen hitza, bertan gauzatzen direndenbora, pertsona eta abarren arabera alda-tzen dena. Euskaraz nor, nork eta nori kasuekkomunztadura dute aditzarekin. � aditzbakun. (Hizkl.) Berezko aditz soilek (joan, ikusi,hartu) eta -tu/-du atzizkiaz eratorritako aditzek(umetu, garbitu, etxeratu) osatzen dutenmultzoko aditz bakoitza. �� aditz elkartu.(Hizkl.) Aditz bakun batekiko elkarketaz (itxu-raldatu, gaitzetsi) edo izan, ukan, egin, emanedo hartu aditzen bidez (ahal izan, behar izan,lo egin, min eman) osatutako aditza. �� aditzlaguntzaile. (Hizkl.) Aditz perifrastikoeneremuan, bere jatorrizko esanahia galdu etabeste aditzen aldiak osatzeko erabiltzen denaditza edo aditz-lokuzioa. Euskara batukoaklau dira: izan, *edin, *edun eta *ezan.s gramatika-taula. �� aditz nagusi. (Hizkl.)Aditz laguntzailearekin batera aditz perifrasti-koak osatzen dituen atala, esanahi lexikoaematen duena eta aspektuaren ezaugarriadaramana. �� aditz perifrastiko. (Hizkl.) Aditzlaguntzaileaz jokatzen dena (agertu zen,ekarriko zenidan). �� aditz trinko. (Hizkl.) Aditzlaguntzailerik gabe jokatzen dena (dator,zeraman). �� aditz-erro. (Hizkl.) Aditzaren edukilexikoaren marka den atala (adibidez, joanaditzaren -oa- morfema). �� aditz-izen. (Hizkl.)Izenaren funtzioa bete dezakeen adizki jokatu-gabea, -te, -tze atzizkiez eratzen dena.s gramatika-taula. �� aditz-joko; aditz-flexio. (Hizkl.) Aldia, modua, aspektua,numeroa, pertsona eta abar bezalako katego-riak adierazteko, soilik nahiz laguntzaile batez,aditz batek hartzen dituen moldeen multzoa. ��aditz-taula. (Hizkl.) Aditz baten adizkiakbiltzen dituen taula. SIN adizkitegi.

aditzaile. iz. 1. Entzulea. 2. Ulertzen duena. �aditzaile onari, hitz gutxi. Esatariak zuhurta-sunez zerbait isiltzen duenean erabiltzen da;entzuten ari denak, esatariak gorde duena,ulertzeko besteko zorroztasuna baduelakoan.

aditze. iz. Aditu aditzaren ekintza. � aditzeneman. (B) Aditzera eman. �� aditzera eman.Adierazi, azaldu; jendaurrean zerbait agertu. ��aditzez. Entzutez. �� -en aditzea izan. Entzunaegon. Zure aditzea banuen orain baino lehen.

11

A 10/7/08 14:53 Page 11

aditzoin

aditzoin. iz. Aditzaren aspekturik gabekoforma. Euskaltzaindiak ez du erabilera arautu.Dena dela, adizki jokatu gisa, *edin eta *ezanaditz laguntzaileen bidez eratutako aditz peri-frastikoetan erabili ohi da. Adizki jokatugabegisa, aldiz, oro har galdera erretoriko, agindu,atsotitz eta antzeko esapideetan erabili ohi da.s gramatika-taula. s aspektu.

aditzondo. iz. (Hizkl.) Kasu-atzizkirik gabeadberbio-funtzioa betetzen duen hitza.s adberbio.

adizkera. iz. Adizkia.

adizki. iz. Aditzak har ditzakeen formetakobakoitza. Adizki trinko eta perifrastikoak.SIN adizkera.

adizkitegi. iz. (Hizkl.) Aditz-taula.adizlagun. iz. (Hizkl.) Adberbio-funtzioa bete-

tzen duen kasu-atzizkidun izen-sintagma.s adberbio.

adjektibo. iz. (Hizkl.) Izen-sintagmaren atri-buzio-osagaia, izena nolakotasun edo zehaz-tasunaren aldetik mugatzen duena. Izenon-doak (izenaren eskuinekoak) eta izenlagunak(izenari ezkerretik -ko edo -en atzizkien bidez

12

Aditz laguntzaileak

Aditzoinaren forma

A 10/7/08 14:53 Page 12

adjudikazio

lotuak) biltzen ditu. s gramatika-taula. �adjektibo erreferentzial. (Hizkl.) Zerbaitierreferentzia eginez izenaren esanahiazehazten duena, maila-adberbioak nekezhartzen dituena (adibidez, alderdi politikoa). ��

adjektibo kalifikatzaile. (Hizkl.) Izen batennolakotasuna adierazten duena (etxe handia).

adjudikatu, adjudika, adjudikatzen. duad. Esleitu.

adjudikazio. iz. (Zuz.) Esleipena.

13

Aditz-izena

A 10/7/08 14:53 Page 13

adjudikaziodun

adjudikaziodun. iz./izond. Izendatze; norbaitizerbait dagokiola adieraztea. Jabeek eta adjudi-kaziodunek bete beharreko baldintzak. Enpresaadjudikaziodunak faktura aurkeztu ondorenordaindu behar da.

adlatibo. iz. (Hizkl.) Zenbait hizkuntzatan,bereziki norabidea adierazten duendeklinabide-kasua. � adlatibo bukatuzko;muga-adlatibo. (Hizkl.) Euskal deklinabi-deko kasua, norainokoa adierazten duenaeta -raino kasu-atzizkiaren bitartez gauza-

tzen dena. �� adlatibo destinatibo. (Hizkl.)Euskal deklinabideko kasua, -rakokasu-atzizkiaren bidez gauzatzen dena. � �adlatibo (soil). (Hizkl.) Euskal deklinabidekokasua, norabidea adierazten duena eta -ra(t)kasu-atzizkiaren bitartez gauzatzen dena. ��hurbiltze-adlatibo. (Hizkl.) Euskal deklina-bideko kasua, noranzkoa adierazten duenaeta -rantz kasu-atzizkiaren bitartez gauza-tzen dena.

administradore. Ik. administratzaile.

14

Adjektiboa

A 10/7/08 14:53 Page 14

aduktore

administrari. iz. Administrazioko langilea. �administrari laguntzaile. Administraziokojardunean beste baten agindupean lagun-tzaile-lanak egiten dituena; lan horri dagokionkategoria profesionala.

administraritza. iz. Administrazioa.administratibo. izond. Administrazioari

dagokiona.administratu, administra, adminis-

tratzen. du ad. 1. Zerbait zuzendu edogobernatu. 2. Pertsona edo erakunde batenekonomia zuzendu. Bizilagunen elkartea admi-nistratu.

administratzaile. iz. Administratzen duena.� *administradore.

administrazio. iz. 1. Administratzea (ekintzaeta ondorioa). 2. Zerbitzu publikoa. Garraio-administrazioa. 3. Erakunde publikoen zerbi-tzuen multzoa. � administrazio-kontseilu.Sozietate anonimoen organo erabakitzaile etaaholku-emailea, estatutuetan AkzionistenBatzarrari esleitzen zaizkion botereak izan ezikgainerako guztiak dituena. �� administrazio-zuzenbide. � zuzenbide.

ADN. Ik. DNA.adobatu, adoba, adobatzen. du ad. Elika-

gaiak, haragia bereziki, adoboan murgilduzkontserbatzeko edo ontzeko prestatu.SIN ondu.

adobe. iz. (Eraik.) Pezoa.adobo. iz. Haragia eta beste elikagai batzuk

kontserbatzeko edo ontzeko likidoa. Txerri-puskak adoboan jarri ditugu.

adoleszente. iz./izond. h. nerabe.adoleszentzia. iz. h. nerabetasun, nerabe-

zaro.adoptatu, adopta, adoptatzen. du ad.

Norberarena ez den umea, legeak xedatzendituen baldintzak betez, seme-alabatzat hartu.

adopzio. iz. Adoptatzea (ekintza eta ondorioa).adoragarri. izond. Gurgarria, adoratua izatea

merezi duena. Jainkoa bakarrik da adora-garria.

adoratu, adora, adoratzen. du ad. Jainko-tzat hartzen den zerbait gurtu.

adorazio. iz. Adoratzea (ekintza eta ondorioa).adore. iz. 1. Kemena, bizidunen indarra.

2. Oztopo, neke eta arriskuei aurpegi ematekogaitasuna. SIN ausardia, ausartasun; bipil-tasun. ANT koldarkeria. � adore eman.Adoretu.

adoregabe. izond. Adorerik ez duena.SIN bihozgabe, koldar. ANT adoretsu,kementsu, bihoztun.

adoregabetu, adoregabe(tu), adorega-betzen. da/du ad. Adorea galdu edo kendu.SIN gogogabetu.

adoretsu. izond. Adorea duena; adorehandikoa. SIN kementsu, bulartsu, bihoztun,bipil. ANT uzkur, koldar, kikil.

adoretu, adore(tu), adoretzen. da/du ad.Adoretsu bihurtu, kemena eman. SIN ani-matu, kemendu, adore eman. ANT koldartu,kikildu, bihozgabetu.

ados. � ados izan. Kirol eta lehiaketetan,pilota-jokoan bereziki, tanto- edo puntu-kopuru berdina izan. �� ados izan/egon/etorri/gelditu/jarri/... Bat etorri, iritzi berekoak izan.Ados dator horrekin.

adostasun. iz. Ados etortzea edo egotea.SIN akordio. ANT desadostasun, desakordio.

adostu, ados(tu), adosten. da ad. 1. Adosegin, tanto-kopuru berdina lortu edo izan.SIN berdindu. � da/du ad. 2. Bat etorri, batjarri.

adreilatu, adreila, adreilatzen. du ad.Adreiluztatu.

adreilu. iz. Paralelepipedo-formako buztinezkopieza labean errea. Eraikuntzan hormakegiteko erabiltzen da.

adreiluztatu, adreiluzta, adreiluzta-tzen. du ad. Adreiluz estali edo hornitu.

adrenalina. iz. (Biokim.) Giltzurrunen gaineandauden guruinek jariatutako hormona. Odol-hodiak estutu eta bihotz-taupadak azkartuegiten ditu, eta ondorioz, presio arteriala igoa-razten du.

adskribatu, adskriba, adskribatzen. duad. Adskripzioa egin.

adsortzio. iz. Solidoek beren azalean mole-kula edo ioi gaseoso edo likidoei eustea.

adu. iz. (batez ere B) Zoria.aduana. iz. 1. Administrazioaren adarra,

mugetan merkantzien sartu-irtena ikuskatzeazeta horiengatik ordaindu beharrekoeskubideak biltzeaz arduratzen dena.2. Aduana-bulegoak dauden lekua edo etxea.� aduana-zerga. � zerga.

aduanazain. iz. Aduanako administrari edofuntzionarioa.

aduktore. iz./izond. (Anat.) Gorputzaren erdikolerrotik edo gorputz-adar baten ardatzetik

15

A 10/7/08 14:53 Page 15

�

�

�

�

adulterio

organo edo zati bat hurbiltzen duenmuskulua.

adulterio. iz. Ezkontidea ez den pertsonarekinsexu-harremanak izatea.

adulteriogile. iz./izond. Adulterioa egitenduena.

1 adur. iz. Lerdea. � adur-zapi. Umeari jatenematen zaion bitartean, arropak ez zikintzekoerabiltzen den zapia. SIN lerde-zapi. � adurraerion; adurra dariola/zeriola egon. Lerdeadariola egon.

2 adur. iz. 1. Zoria. 2. Zenbait gauzaren indarezkutu harrigarria. Makila horrek ba omen zuenadur ikusgarria.

adurti. izond. Adurra, lerdea duena edodariona.

aerobic. (ing.ezko hitza) iz. Musikaz lagundu-tako mugimendu azkarrak eginez eta arnas-keta kontrolatuz egiten den gimnastika-mota.

aerobiko. izond. (Biol.) Bertan oxigenoadagoela gertatu edo bizi dena. Prozesu aero-bikoa.

aerobio. iz./izond. (Biol.) Bizi ahal izateko,oxigeno askea behar duen organismoa.

aerodinamika. iz. (Fis.) 1. Gasen higiduraaztertzen duen mekanikaren zatia. 2. Higitzenari den gorputz baten eta inguratzen duenairearen arteko erlazioa aztertzen duen zien-tzia.

aerodinamiko. izond. 1. Aerodinamikaridagokiona. 2. Higitzen diren gorputzezmintzatuz, aireari ahalik eta erresistentziariktxikiena aurkezteko forma egokia duena; bere-ziki, forma hori duen ibilgailuari esaten zaio.Jaguar aerodinamiko bat erosi du auzokoak.

aerodromo. iz. Hegazkinak lurreratzeko etaaireratzeko prestatu den lursaila eta instalazioosagarrien multzoa.

aeroespazial. izond. Aldi berean aeronautikaeta astronautikari dagokiena.

aeroklub. iz. 1. Abiazio zibileko pilotuaksortzeko trebakuntza-eskola. 2. Aeronautikapraktikatzen dutenen elkartea.

aerolabaingailu. iz. Lehorreko edo itsasokoibilgailua, bere azpian sortzen den aire-koltxoibaten gainean labaintzen dena. Helizez edoerreaktorez higiarazten da.

aerolito. iz. (Astron.) Meteoritoa.aeromodelismo. iz. Hegazkinen eredu

txikiak egiteko teknika eta eredu horien erabi-lera.

aeronauta. iz. Ibilgailu hegalarietan nabiga-tzen duena.

aeronautika. iz. Aire-nabigazioa aztertzenduen zientzia.

aeronautiko. izond. Aeronautikari dagokiona.aerosol. iz. 1. (Fis.) Airean edo gas batean,

solido, likido edo disoluzio baten partikula txittxikien esekidura. 2. Likido bat presiopeandaukan ontzia, goialdean duen balbulasakatuz eta barruko gasak propultsaturik,likidoa oso tanta txikitan egotzi eta inguruansakabanatzea ahalbidetzen duena.

aerosorgailu. iz. (Elektr.) Haize-sorgailua.aerostatika. iz. (Fis.) Gasen oreka goberna-

tzen duten legeak aztertzen dituen fisikarenadarra.

aerostatiko. izond. Aerostatikari dagokiona.aerostato. iz. (Aeron.) Airea baino arinagoa

den gas bat erabiliz, airean flotatzen duen ibil-gailua.

aezkera. iz. Nafarroa Garaiko Aezkoa bailaranmintzatzen den euskalkia, maiz mendebaldekobehe-nafarreraren azpieuskalkitzat jo ohi dena.

afalaitzin. iz. (Ipar.) Afalaurrea.

Batez ere, denbora-kasuetan, bereziki,noiz kasuan: Afalaitzinean erranen dut.

afalaurre. iz. Afaldu aurreko denbora.SIN afalaitzin.

Batez ere, denbora-kasuetan, bereziki,noiz kasuan: Afalaurrean etorri zen.

afaldu, afal, afaltzen. da ad.(Ipar.), duad.(Heg.) Afaria hartu.

afalondo. iz. Afaldu ondoko denbora. Afalon-doko gertaerak. SIN afaloste.

Batez ere, denbora-kasuetan, bereziki,noiz kasuan: Afalondoan kantuan hasiginen.

afalordu. iz. Afaltzeko ordua.

Batez ere, denbora-kasuetan, bereziki,noiz kasuan: Beti afalorduan etortzen da.

16

A 10/7/08 14:53 Page 16

�

agente

afaloste. iz. Afalondoa. Afalosteko mus-partida.SIN afalondo.

Batez ere, denbora-kasuetan, bereziki,noiz kasuan: Afalostean ikusiko dugu elkar.

afaltegi. iz. Jesu Kristok bere apostoluekinazken afaria egin zuen gela. SIN afaltoki.

afaltoki. iz. Afaltegia.afan. iz. 1. Hizketa leun, afana franko, eta

jolastun lainua, apustura jokatzeko, jaunak,horren enpeinua. h. harrokeria. 2. Gaur erekorrika egin behar du? horrek dabil afana!h. grina, zaletasun.

afari. iz. Iluntzean edo gauean egiten deneguneko azken otordua. � afari arin.Afariusia. �� afari-lege; afari-modu. Afaria,bereziki, ez oso oparoa. Afari-lege bat emanziguten: atuna eta ura. �� afari-merienda.Afaria eta meriendaren ordez ilunabar alderahartzen den otordua. �� azken afari. (Erl.)Jesu Kristok, gurutzean hil aurreko arratsean,bere apostoluekin egin zuen pazko-afaria.Bertan eukaristia eratu zuen. � afaritako.Afaltzeko. �� afaritan. Afariak irauten duendenbora-tartean. �� afaritara. Afaltzera.

afarite. iz. Afaltzea. Goizik afariten ginen.Mahaian jarri ziren afariteko.

afariusi. iz. Barau-egunean, gau aldean egindaitekeen otordu arina. SIN kolazio.

afasia. iz. (Med.) Hartutako hizkuntz akatsa, hitzegiteko edo hizkuntza mintzatua edo idatziaulertzeko gaitasuna galtzean datzana. Garu-neko lesio baten ondorioz gertatzen da.

afektibitate. iz. (Psikol.) Bizitzako zenbaitegoeraren aurrean pertsonak dituen erreakziopsikikoen (emozio, sentimendu eta abarren)multzoa. Maitasun edo begikotasunezkosentimenduekin lotu ohi da. SIN afektibo-tasun.

afektibo. izond. 1. Afektuari dagokiona.2. Afektibitateari dagokiona.

afektibotasun. iz. Afektibitatea.afektu. iz. Norbaitenganako begikotasun edo

maitasunezko sentimendua.afelio. iz. (Astron.) Eguzkia orbitatzen duten

astroen orbitan, Eguzkiarekiko punturik urru-nena (perihelio-ri kontrajarria).

afera. iz. (Ipar.) Egitekoa, arazoa.afganiera. iz. Paxtuera.

afiliatu, afilia, afiliatzen. da ad. Alderdipolitiko, sindikatu eta erakunde politikoetanoro har, izena eman eta kide bihurtu.

afiliazio. iz. Afiliatzea, kide egitea.afinatu, afina, afinatzen. du ad. h. gozatu,

tonuan jarri.afinitate. iz. (Kim.) Substantzia kimikoek

elkarrekin konbinatzeko duten joera.afixa. iz. (Ipar.) Kartela.afonia. iz. Hizketan egitean, ahotsaren intentsi-

tatea jaitsi eta tinbrea eta tonua aldaraztendituen patologia.

afoniko. izond. Afoniari dagokiona; afoniaduena.

aforismo. iz. Zientzian edo artean, erregelamoduan jartzen den doktrinazko esaldilaburra.

afrikar. adj./iz. 1. Afrikako herritarra. � adj.2. Afrikakoa edo hari dagokiona.

afrikari. iz./izond. (Hizkl.) Hasiera leherkariaduen fonema frikaria. Euskal kontsonante afri-kariak ‘tz’, ‘ts’, ‘tx’ idazten dira.

afroamerikar. adj./iz. 1. Arraza beltzekoamerikarra eta hari dagokiona. � adj. 2. (Mus.)Musika beltzaren eta mendebaldekoarenarteko ukipenaren ondorioz Amerikan sortu-tako zenbait herri-musika.

afrodisiako. iz./izond. Desio sexuala handia-gotzen duen substantzia.

afta. iz. (Med.) Mukosen azaleko ultzerazioa.agabe. iz. (Bot.) Hosto handi, mamitsu eta

arantzadunak dituzten Mexikoko landarebatzuen izen arrunta.

agaramontar. adj./iz. Nafarroako Erresumakoahaide-bandoa; delako bandoko kidea. XV.mendean Nafarroako Erresumako ondoren-gotza-auzian beaumondarren kontra borro-katu ziren. Azken hauen laguntzaz FernandoII.ak Nafarroa Garaia bereganatu zuen (1.512).

agata. iz. (Miner.) Zenbait koloretako aldezentrokideak dituen kuartzo-barietatea.

agenda. iz. 1. Gogoratu behar diren gauzakidazteko erabiltzen den koaderno edo liburua.2. Komunikabideetan, egun batean daudenikuskizun edo ekitaldi kulturalen zerrenda. �agenda elektroniko. Egunean zehar edo epeluzeagoan orduen plangintza egiteko etadenbora kudeatzen laguntzeko aplikazioa.

agente. iz. 1. Zerbait egiteko edo eragitekogaitasuna duena. Agente patogenoa.2. Zenbait jarduera ekonomikotako bitartekoa.

17

A 10/7/08 14:54 Page 17

agentzia

Aseguru-agentea. 3. Herritarren segurtasunazedo legeak betearazteaz arduratzen denadministrazio publikoko langilea. Polizia-agentea. Zirkulazio-agentea. � iz./izond.4. (Hizkl.) Aditzak adierazten duen ekintzaegiten duena. Boz pasiboko agentea. �aduana-agente. Aduanan, salgaiak kudea-tzeko izapideez arduratzen dena. �� agentesekretu. Ezkutuko misioak egiten dituena. ��salmenta-agente; merkataritza-agente;agente komertzial. Enpresa baten ordezkarigisa, salmenta-eragiketak kudeatzen dituena.

agentzia. iz. 1. Agente baten bulegoa.2. Arazoak gestionatzen edo zenbait zerbitzuematen dituen enpresa. Publizitate-agentzia.Higiezinen agentzia.

agerbide. iz. 1. Seinalea. Gehiegizko apalkeriagehiegizko harrokeriaren agerbidea da.2. Zerbait agertzeko bide edo modua, adieraz-pidea.

agergarri. iz. Zerbait agertzen edo agerra-razten duena. Gure bihotzeko saminaren ager-garritzat.

ageri. izond. 1. Ikusgaia dena, ezkutua ez dena;nabarmena, argia. Leku agerian utzi. � iz. 2. Ik.agiri. � ageri izan. da ad. 1. Ikusgai, ezagunedo ez-ezkutu izan edo bihurtu. Tontor horre-tatik itsasoa ageri da. � du ad. 2. Nabarmendu,erakutsi. Ageri duzu ez zarela hemengoa. �� ageri-agerian. Ikusteko moduan, begien aurrean. ��agerian. 1. Ikusteko moduan, begi-bistan.2. Denek jakiteko moduan, jendaurrean.

ageriko. izlag. 1. Agerian dagoena. Politikarienageriko bizitza. Ageriko zeinua. SIN bistako,begi-bistako; jakin. ANT ezkutuko, ezkutu;ezezagun. 2. (Fin.) Kontu korronteez, aurrezki-libretez eta abarrez mintzatuz, funtsak edozeinunetan, aurretiazko abisurik gabe, erabili ahaldirena. Ageriko kontu korrontea.

agerkai. iz. Agiria.agerkari. iz. 1. Argitalpena, aldizkaria. Egune-

roko agerkariak. 2. Agerpena, agerraldia. Miste-riozko agerkaria.

agerkunde. iz. (Erl.) 1. Jainkoak naturaz gain-diko bidez gizon-emakumeei egia ezkutuakezagutaraztea; egia horiek berak. 2. (maiusk.)Epifania.

agerpen. iz. Agertzea (ekintza eta ondorioa).agerraldi. iz. 1. Norbait edo zerbait agertzen

den aldi bakoitza. 2. Argitaraldia. Bigarrenagerraldia, hobetua. 3. Izaki abstraktu baten

erakusgarri bakoitza. ‘Atso’ hitzaren agerraldiakGaroa eleberrian. 4. (Antz.) Ekitaldi bat bana-tzen den zati bakoitza. Bigarren agerraldia. �(kale-)agerraldi. Manifestazioa.

agertoki. iz. 1. Antzerki-lanaren fikziozko giroaeratzen duen elementu-multzoa (eszena,dekoratuak, tramoiak eta abar). � *eszenatoki.SIN antzeztoki, eszena, jokaleku. 2. (hed.)Gertaera baten ingurunea. � *eszenatoki.

agertu, ager, agertzen. da ad. 1. Ikusgaibihurtu, begi-bistan azaldu. � du ad. 2. Ezagu-tarazi; jendartera atera. Nahiago baitu berehutsa estali baino, agertu. ANT estali, ezkutatu.3. Argitaratu. Euskaraz agertu berri den liburua.

agertze. iz. (Zuz.) Prozesuari dagokion jarduerabat burutzeko, organo eskumendunarenaurrean aurkeztea.

agian. adb. 1. Beharbada, apika. Agian joangonaiz biharko ekitaldira. � interj. 2. (Ipar.) Zerbaitgerta dadin desira adierazteko erabiltzen denhitza. Gure hizkuntza ez da galduko agian!Agian luzaz biziko dira elkarrekin!

agiantza. iz. (BN/L) Desira.agiantzatu, agiantza(tu), agiantza-

tzen. du ad. (BN/L) Desiratu, nahi izan.agidanean. adb. Antza denez.agidanez. adb. Antza denez. Hori da, agidanez,

nire okerra.1 agindu, agin, agintzen. du ad.

1. Norbaitek, duen eskuaz baliaturik, eginbehar dena esan edo adierazi. SIN manatu,ordenatu. 2. Norbaiti lan edo egiteko jakin batgauzatzeko edo zerbait prest edukitzeko esan.Hark agindu zidan lana. 3. Hitzeman. Barkatukoziola agindu zion. 4. Baimendu, utzi. Denborakagintzen badu.

2 agindu. iz. 1. Inori agintzen zaiona, bereziki,egin beharrekotzat ezartzen zaiona.SIN aginte, manu, mandatu, ordena. 2. Agin-tzari, promesa. 3. (Inform.) Ordenagailuarieragiketa bat burutu dezan adierazteko erabil-tzen den lengoaia formal batean idatzitakosekuentzia. � agindu-emaile. Zerbaitegiteko, adibidez, efektu bat ordaintzeko edotransferentzia bat egiteko, agindua ematenduena. � -en agindu(eta)ra/aginduan. Zureaginduetara! � Batez ere, egon, ipini, ari izaneta antzeko aditzekin: Haren agindura daudezerbitzariak. SIN -en esane(ta)ra.

aginduka. adb. Aginduak emanez. Ez gero niriibili deiadarka eta aginduka!

18

A 10/7/08 14:54 Page 18

�

aglutinazio

agindupe. iz. Norbaiten agindura egotea.

Batez ere, leku-denborazko kasu-atzizkiez: Hamar mila soldadu zituen bereagindupean. Erregek bere agindupera ekarriondoren ere, autonomia utzi zion.

agindupeko. izlag. 1. Agintearen azpikoa. �iz. 2. Mendekoa.

aginduzko. izlag. 1. Nahitaez bete beharre-koa. Aginduzko araua. Aginduzko proba. 2. Hitzemandakoa.

aginpide. iz. Agintzeko boterea edo eskua.SIN aginte, esku, botere, autoritate.

agintaldi. iz. Agintariak agintean dirauendenbora.

agintari. iz. Aginpidea duen pertsona.SIN agintedun, buruzagi.

agintaritza. iz. Aginpidea gauzatzen denerakunde edo kargua.

aginte. iz. 1. Aginpidea. 2. Agindua. Jainkoarenhamar aginteak. 3. Zenbait tresna edo aparatumartxan jartzeko eta kontrolatzeko bidea,gauza edo prozedura. Makinak aginte bateskuzkoa du eta bestea automatikoa. 4. (Mil.)Agindu dezaketenen multzoa, agintaritza. �aginte-makila. Aginpidearen adierazgarriden makila. �� aginte-perpaus. Agintea adie-razteko erabiltzen den perpaus-mota. ��aginte-zigor. Aginte-makila. �� urrutikoaginte. Aparatu baten funtzionamenduaurrutitik kontrolatzen duen gailua. Urrutikoagintea duenak aukeratzen du zer telebista-kanal ikusiko den.

agintedun. adj. Agintaria.agintekeria. iz. 1. Agintea larderiaz erabiltzea.

2. Ik. autoritarismo.agintera. iz. (Hizkl.) Solaskide bati edo anitzi

emandako agindua edota debekua adieraztenduen aditz-modua.

agintza. iz. Agintzarik ederrenak egin zizkioten.Agintza bete. h. agintzari, promes. � agintzahautsi. Hitza jan.

agintzaile. izond. 1. Agintzeko, aginduakemateko zaletasun handiegia agertzen duena.� iz./izond. 2. Agintzen, hitzematen duena. �iz. 3. Agintaria.

agintzari. iz. Zerbait egingo dela aginduzematen den hitza. Zertan da etorriko delakoagintzari hori. SIN agindu, promes, agintza.

agiraka. iz. Errieta. Agiraka ikaragarria. �agiraka egin. Errieta egin.

agirakatu, agiraka(tu), agirakatzen. duad. h. agiraka egin.

agiri. iz. 1. Zerbait frogatzeko, zerbaiten berriemateko balio duen izkribua. SIN doku-mentu, agerkai. 2. Adierazpena. Euskaltzain-diak ez du horretaz agiririk atera. � izond. 3. Ik.ageri. � emate-agiri. (Kont.) Salgaiak jasodirela egiaztatzen duen agiria. Zer-nolakosalgaiak diren, kopurua, entregatze-data etasaltzailearen eta eroslearen izenak agertzendira bertan.

agiritegi. iz. Artxiboa. Katedraleko agiritegia.agirizain. iz. Artxibozaina.agitatu, agita, agitatzen. du ad. (Pol.) Erre-

bindikazio politiko edo sozialak direla medio,masak, taldeak edo sektoreak mugiarazi.

agitazio. iz. Agitatzea (ekintza eta ondorioa).agitu, agi, agitzen. da ad. Gertatu, jazo.

Martxoaren 25ean agitu zen hori.agizko. izlag. 1. Gehiengoari dagokiona,

gehienek dutena, inolako berezitasunik ezduena. Lurralde haietan jangairik agizkoenaarroza da. � adb. 2. Gehienetan. Agizko egotenda hemen.

1 aglomeratu, aglomera, aglomera-tzen. du ad. (Eraik.) Zati txikiak elkarri atxikiz,piezak edo forma definitutako gauzak eginedo osatu.

2 aglomeratu. iz. (Eraik.) 1. Material geldoak(hondarra, harri-puskak, zepa edo zuntza)aglomeratzaile batekin nahasiz (zementua,karea eta abar) eta tenperatura- eta presio-baldintza jakinak ezarriz lortzen den eraikun-tzarako material artifiziala. 2. Aglomeraziozlortutako forma geometriko erregularrekopieza edo blokea.

aglomerazio. iz. 1. Aglomeratzea (ekintza etaondorioa). 2. Hiriak eta bere aldiriek osatutakomultzoa (hiri handiez esan ohi da). Los Ange-lesko aglomerazioa.

aglutinatu, aglutina, aglutinatzen. duad. Berez bananduta daudenak bildu etaelkarri itsatsi.

aglutinazio. iz. 1. Aglutinatzea (ekintza etaondorioa). 2. (Biol.) Organismoek mikroorga-nismo eta parasitoen erasoei aurre egitekoduten defentsa-mekanismo bat. Aglutininekeragiten dute, eta antigenoak elkarri itsatsirikgelditzen dira, multzoak osatuz.

19

A 10/7/08 14:54 Page 19