kontsumitzailearenaldizkaria

XXXIV URTEA, III AROA - 2009ko Apirila - 131.aleawww.consumer.es

SAKONEAN

Hirugarrenadinekoan

egoitzakAZTERKETAK

Soja edariak

Tentsiometroak

Orduan, interesatuko zaizu interneten CONSUMER EROSKIk informazio ugari eskurajartzen dizula jakitea. INGURUMENARI buruz, adituek idatzita, artikuluak, albisteak,txostenak, erreportaiak eta elkarrizketak esklusiban.

GALDU EGINGO DUZU?Gainera, gure asteroko boletinean izena ematen baduzu, INGURUMENA sailean azkenzazpi egunetan argitaratu dugun informazio interesgarriena jasoko duzu emailez.

PRAKTIKOENA

INGURUMENARIburuz informazio

gehiagoren beharrean?

ETA HORREZ GAIN, CONSUMER EROSKI-K 1998tik HONA ARGITARATU DUEN GUZTIA.Interneten aurkituko duzu eskura (www.consumer.es helbidean) azken hamar urteotanargitaratu dugun guztia, produktuen azterketak, gure azaleko gai nagusiak, txostenak,lege aholkuak eta beste edozein informazio.

57GASOLINDEGIETAKOERABILTZAILEONESKUBIDEAK

62BANKU KOMISIOAK GEROETA GARESTIAGO

65HAUR JELOSIA ANAI-ARREBABERRIA DATORRENEAN

428 SOJA EDARI AZTERTU DITUGUEdari hauen gantza esnearena bainoosasungarriagoa da. Kontsumitzaileei gehiagogustatu zaizkie soja-uraz gain, azukrea erebadutenak.

47ESKUMUTURREAN EDO BESOAN JARTZEKO6 TENTSIMETRO AZTERTU DITUGUGarestiena baino lau aldiz merkeagoa izanik,30 eurokoa fidagarri-fidagarria da. Orohar,besoan jartzekoekin hobe neurtzen da tensioabaina eskumuturrekoak merkeago etaerosoagoak dira.

52NATURA ETA AISIALDIABioaniztasun handiko herrialdea da Espainia,eta aisialdirako aukera ugari eskaintzen ditu,osasungarriak, ez oso garestiak eta adinguztietako jendeak egiteko modukoak. Bideberdeak, abelbideak, parke naturalaka edoBiosfera-Erreserba, aukeran.

34HIRUGARREN ADINEKOEN EGOITZAK125 zentru aztertu ditugu, publiko, pribatuzein kontzertatuak, Espainiako 18 probintziataneta ikusitakoaren arabera, eskaintzen direnplazak ez dira nahiko dagoen eskaintzari aurreegiteko: hamarretik zazpi egoitzatan itxaron-zerrendak baitaude. Gainera, %22an kalitategabeziak atzeman ditugu. Zentzu honetan,publikoak hobeak dira pribatu etakontzertatuak baino eta gainera, merkeagoak.

Klik egin eta informazioguztia interneten zeure eskura

www.consumer.es

IKERKETAK

GAURKOTASUNAETA

AISIA

ONGIZATEA

AURKIBIDEA

CONSUMER EERROOSSKKII kontsumo aldizkaria da. Eroski S. Coop da argitaratzailea,Eroski Fundazioaren babesarekin. Eroski kontsumo kooperatiba legez osatutadago kontsumitzaile elkarte moduan, Eroski Taldearen sortzaile da eta etekinen%10 bideratzen dio kontsumitzaileen informaziori.

CONSUMER EERROOSSKKII--kk kontsumitzaileari eskubideen inguruan informazioaematen dio eta lagundu, eguneroko erabakietan asmatzen.

CONSUMER EERROOSSKKII--kk kontsumo jasangarriarekin konpromezua hartu dueta ingurumena zaintzearekin arduratuta dago.

CONSUMER EERROOSSKKII dohan zabaltzen da eta ez du publizitaterik onartzen.CONSUMER EERROOSSKKII--kk ez du zabaltzen informaziorik kooperatibaargitaratzailearen enpresa jardunarekin harremanik badu.

CONSUMER EERROOSSKKII--rreenn edukinak ezin dira baimenik gabe berregin.Debekatuta dago edozein edukin publizitaterako edo helburu komertzialekinerabiltzea.

ERREDAKZIO KONTSEILUA: Arantza Laskurain, Ricardo Oleaga, IñakiLarrabeiti, Alejandro Martínez Berriochoa.

ZUZENDARIA: Ricardo Oleaga.ERREDAKTORE BURUA: Iñigo Marauri.INTERNETEKO EDIZIOA: Iker Merchán.BANAKETA: Edurne Ormazabal.EUSKARAZKO EDIZIOA: Irati Jimenez.

“SAKONEAN” IKERKETA: CONSUMER EROSKI-ko taldea.

PRODUKTUEN AZTERKETAK: Arduraduna: Laura Azuara.Interpretazioa eta hedapena: Gentzane Abaroa eta Jon Álvarez.Laborategiaren ardura: Juan Carlos San Vicente. Kimika: JaionePagalday. Mikrobiologia: Miguel Romeo. Genetika: Mercedes GarcíaGoti. Erredakzioa: Ricardo Oleaga. Iker Merchán.

BESTE EDUKINAK: Erredakzioaren koordinazioa: Miren Rodríguez.Argazki erreportaia: Amaia Uriz. Teknologia berriak: Jordi Sabaté.Erabilera proba: Benyi Arregocés. Elkarrizketa: Iñigo Marauri. Elikadura: Maite Zudaire. Montse Arboix. Osasuna: Eukeni Olabarrieta.Montse Arboix. Psikologia: Alberto Soldevilla. Txostena eta aholkuak:Ana López. Ingurumena: Álex Fernández Muerza. Etxeko ekonomia:Patricia Pérez. Eskubideak: Lidia Barrio. Diseinua eta maketazioa:duplo+Comunicación Gráfica. Argazkiak: Rubén García. Zig Zag. FelipeLoyola. Infografiak: Estudio 90 grados. Ilustrazioa: Marta Antelo.Fotomekanika: Lithos. Imprimatzea: MCC Graphics.

CONSUMER EROSKI-KO ERREDAKZIO ETA ADMINISTRAZIOA: Eroski Argitalpenak. San Agustin auzoa, z/g. 48230 Elorrio (Bizkaia). Telf: 946 211 487_Faxa: 946 211 614

Lege Gordailua: TO-1848-1997 • ISSN: 1138-3887

131

Kontsumitzailearen aldizkaria

XXXIV urtea- III. AROA - 2008ko Apirila - 131. aleaArgitaraldia: 308.607 ale

Argitalpena: EROSKI S. Coop. EROSKI FUNDAZIOaren babesarekin

www.consumer.es

4 FLYSCH IZENEKO ALTXORGEOLOGIKOA

6 ORDENAGAILUKO DATUAK WEBORRIALDEETAN GORDETA

8 INTERNET HELBIDEAK GOGORATUETA KONPARTITZEKO

12 ELKARRIZKETA: JUAN TORRESLOPEZ, EKONOMIA KATEDRADUNA

16ELIKADURA-ALERGIAK: PUZTU EGIN DA ARAZOA

22AUDIFONOAK, ENTZUTEA EZ DA BATERE MERKEA

26SENDAGAIRIK ONENA,PREBENTZIOA

28LAN-MENDEKOTASUNA

31INTSEKTU IZURRITEAK:ERASOAN DATOZ ZOMORROAK

CONSUMER EROSKIren 130.alean (2009 martxokoan) “Bibrazioosasungarriak” izeneko testua argitaratu genuen eta izenik gabekoaparailua jarri genuen argazkitan; Sport-Elec Multisport etxearena. Aparailu honek ez du bibraziorik eragiten,muskuluak elektrizitatearekin eragiten ditu.

ten da Lurrean, baina ez, aldiz, asteroidee-tan). Hori ikusita, zientzialariek euren teorialandu dute: duela 65 milioi urte, asteroidebatek Lurra jo zuen. Tsunamiak eta lurrika-rak eragin zituen, eta eguzkia estali.Mikroorganismoek soilik iraun zuten bizirik.Dinosauroek 130 milioi urte zeramatzatenplanetan barrena, baina desagertu eginziren. Lurraren Historian izan den pasarterikgoibelenetako da hori, eta horren ondotik,orrialde zuriak baino ez dira: flysch-arenhurrengo geruzak ia ez dauka fosilik.

4.Hamar milioi urte kapitulubakoitzarentzatAldi hotzetan, ibaiek indar handia izaten

zuten eta buztinak garraiatzen zituzten. Aldi

beroetan, ibaien emaria urritu egin zen, eta materia bigun eta organikoak pilatuziren geruzetan. Txandakatze horren ondorioz, geruza gogor, gorrixka eta lurtsuak sortu ziren batetik, eta geruzabigun, gris eta karetsuak bestetik. Geruzeklodiera bertsua dute –hamar mila urte hart-zen ditu bakoi-tzak-, eta txandaka-txandakajarrita daude.

5.Biotipo babestua Harrizko liburu hau, Biotipo babestu

izendatu dute, inork ez dezan neurriz kanpo ustiatu eta iragana zainduta geradadin. Egungo ekosistema errespetatzenbada etorkizunak ere jakinko du nondikdatorren. //

CONSUMEREROSKI 5

3

4 5

1.Flysch-a Lurrak 4.550 milioi urte ditu. Itxura baten

berdin ageri da egunez egun, mendezmende, milurtekoz milurteko; baina ez dahala, inondik inora. Eguzkiaren inguruanbiraka ari denean eta bere ardatzaren gai-nean mugitzen denean, Lurrak ez ditu egi-ten mugimendu homogeneoak, eta, ondo-rioz, aldatu egiten dira baldintza atmosferi-koak. Aldaketa horien eraginez, planetakaldi beroak edo hotzak izaten ditu. Aldi-txandakatze hori apurka-apurka gertat-zen da, eta lekukoak ere uzten ditu: sedi-mentuak. Informazio hori guztia urpeangeratuko zatekeen, itsas azpian, baina duela50 milioi urte talka handia egin zuten plakatektonikoek, eta orduantxe azaleratu zirenflysch-ak; Himalaia, Alpeak eta Pirinioak eregarai hartan sortu ziren.

2.Informazio osatua eskuraZumaiako flysch-a oso berezia da,

50 milioi urtetako historia biltzen baitu,orrialdez orrialde (hasi duela 100 milioiurte eta orain dela 50 milioi urte bitarte-koa). Geruzak irakurriz eta fosilak ikertuz,zientzilariak milaka sekretu argitu ditzakete.

3.Dinosauroen meteoritoa?Sedimentu-geruzak urpetik irten eta men-

debaldetik ekialdera makurtuta geratu ziren.Flysch-en liburua irakurtzeko, beraz, eskui-netik ezkerrera joan behar da. Orrialderikzaharrenak duela 100 milioi urteko geruze-tan daude. Berrienek, ekialdekoek alegia,fosilak eta mikrofosilak ageri dituzte. Ba-t-batean, lerro estu ilun bat ikusten da, iridiougari duena (elementu hori oso bakan iza-

Zumaiako Flysch-a (Gipuzkoa)4 6 IRUDITAN KONTATZEN DIGUZUGAURKOTASUNA ETA AISIA

Euskal kostaldean, Zumaia eta Deba artean, liburu bihurtu da itsaslabarra.Orrialdeak eta orrialdeak ageri dira zortzi kilometrotan barrena, mendebaldetikekialderako hurrenkeran, historiaren haizeak halaxe jarri balitu bezala. Lurrarenhistoria kontatzen dute, 50 milioi urteko gorabeherak. Itsas azpian idatziak dira, eta liburuki horizontalak bertikal bihurtu zirelarik, argitara atera ziren. Gaur egun,munduko zientzialari guztiek erreparatzen diote bizi-entziklopedia honi, ez baitauka parekorik aro Kretazeoa ikertzeko. Klima aldaketa ugariko aroaizan zen hura, eta meteorito batek Lurreko bizitza desagerrarazi zuen ia

Letrak labarretan: 50 milioi urteko historia

1

2

beharko du, baina zenbaitetan, esku telefo-noaren bidez ere egin ahalko du. Horixe duhodeiak: non jakin ez arren, han dago beti,eta esku-eskura. Nork bere informazioa beti erabilgarri

edukitzeaz gain, beste erabiltzaileekin par-tekatzeko aukera ere ematen du hodeiak.Zerbitzura sartzeko pasahitza zein den esa-ten badiegu, guk han gorde ditugun argaz-kiak eta bideoak ikusi ahal izango dituzteeta abestiak entzun. Internautek ez duteibili beharrik artxibo horiek euren ordena-gailura ekartzen; eurak joaten dira artxiboakdauden lekura, eta, ondorioz, banda zabalaez da hainbeste zamatzen eta moteltzen.Oporretako argazkiak mezu elektronikoenbidez bidaltzen aritu beharrean, erabiltzaile-ak sarean jar ditzake, ongi babestuta, harknahi duenak soilik ikus ditzan.

Pribatutasuna zaindu beharra dagoAbantailak abantaila, zerbitzu hauek ez

dira arriskugabeak; sarbide erraza dute oso,eta neurriak hartu ezean, informazioa nor-nahiren esku gera daiteke, eta horrek kolo-kan jartzen du pribatutasuna. InternetSoziala deitzen duten horretako zerbitzuakerabiltzen digunean, eta horien bidez infor-mazioa gordetzen eta partekatzen dugune-an, besteren esku uzten ari gara hori guztia,zerbitzu horiek kudeatzen dituzten enpresenesku, eta horiek zintzo jokatuko dutela pen-tsatzea baino ez zaigu geratzen.Konfiantzazko zerbitzu batek kontratu bidezbermatu behar dio erabiltzaileari lege-arauen barruan zainduko dituela haren datueta informazio pribatuak; hau da, ez dizkio-la inori salduko, ez publizitate-erabileraemateko (spam moduan, nagusiki), ez beste

ordenagailuaren disko gogorrari: ez duinformazio guztia gordetzen ibili beharrik,eta leku gehiago izango du garrantzi gehia-go izan dezaketen beste artxibo batzuk gor-detzeko. Disko gogorrak gaitasun mugatuaizaten du, eta web zerbitzuek, aldiz, guztiakbatera hartuta, biltegi ia mugagabeak izandaitezke. Horrez gain, beste abantaila batere badu: etxeko ordenagailua matxuratzenbazaigu, sarean jarri dugun informazioa ezdugu galduko. Zerbitzu hauek, beraz, segur-tasun kopien funtzioa ere bereganatzendute askotan. Posta zerbitzu batzuek mezu guzti-guztiak

gordetzen dituzte, jaso eta bidali ditugunak,eta haiei atxiki zaizkien artxiboak ere bai,eta horri esker, erabiltzaileak badaki ezduela nolanahi galduko han daukan infor-mazioa (Gmail, Hotmail edo Yahoo!Mailzerbitzuek, esaterako, halaxe funtzionatzendute). Zyb izeneko zerbitzuak, berriz, telefo-no zenbakiak eta helbide elektronikoak gor-detzeko balio du. Beste zenbaitek argazkiakgordetzeko balio dute (Flickr etaPhotobucket), eta beste aplikazio batzuekofimatika-baliabideak eskaintzen dituzte:Google Docs eta Zoho izenekoetan, adibi-dez, dokumentuak gordetzeko eta haiekinlan egiteko modua daukate erabiltzaileek. Informazioa sareko zerbitzuetan gordetze-

ak abantaila gehiago ere baditu, eta osoaintzat hartzekoak dira horietako batzuk.Informazioa sarean dagoenez, erabiltzaileaedozein ordenagailutatik sar daiteke hara,eta ez soilik etxekotik. Lagun baten etxeanegon daiteke edo ziberkafe batean, eta betieskura edukiko du sarean gordeta daukanguztia. Batzuetan ordenagailu batetik sartu

ezertarako. Zerbitzu horien esku ezer utziaurretik, arretaz irakurri behar dira erabile-ra-baldintzak. Segurtasun neurririk onena zentzuz joka-

tzea da. Jabetu behar dugu informazioa zer-bitzu jakin batean gordetzen ari garela, etahorrek arriskuan jar dezakeela gure pribatu-tasuna, edo beste pertsona batzuen eskubi-deak urratu ditzakeela. Gauzak ongi egitealdera, ez genuke igo behar gurea ez denartxibo bat, baldin eta aurrez baimena eska-tu ez badiogu jabeari; beste pertsonen iru-diari eragiten dioten artxiboak ere ez geni-tuzke jarri behar, ezta erabilera-baimenamugatuta dutenak ere.

Zerbitzu bereziakZenbait zerbitzuk segurtasun kopiak egi-

teko aukera eskaintzen diote erabiltzaileari.Disko gogorreko artxiboak beren zerbitzarie-tan gordetzeko aukera ematen dute, etainformazioa modu automatikoan sinkroni-zatzean dute; hau da, ordenagailuan artxibobati aldaketaren bat egiten badiogu, segur-tasun kopian ere aldatu egiten da. Gainera,segurtasun maila handiak eskaintzen dituz-te, eta nekez lapurtuko du inork informa-zioa. Zerbitzu horietako gehienek badutedoako bertsioa ere, oinarri-oinarrizkoa, etahilean dokumentu kopuru mugatu bat igo-tzeko eta gordetzeko modua ematen dute;ordaindutako zerbitzuek hilean artxibogehiago igotzeko aukera ematen dute, etanahi adina gorde daitezke, mugarik gabe.Honako zerbitzu hauek dira aipagarrienak:Drop Box, Wuala, Mozy eta Windows LiveMesh (Microsoft-en Windows Live zerbitzuanbarneratua dago). //

7CONSUMER

EROSKI

Etxe bakoitzak ez dauka elektrizitate sorgai-lu bat. Gehien-gehienetara urrutiko zentra-letatik iristen da elektrika indarra.Erabiltzaileok ez dugu jakiten non sortzenden eta nola ailegatzen den gurera, bainabadakigu hantxe agertuko dela argia eten-gailua sakatuz gero. Gaur hala da, bainabeti ez da berdin izan: iraultza elektrikoarenhastapenetan, ez zegoen banaketa-sare batetxe guztiak hornitzeko, eta, ondorioz, etxeeta enpresa bakoitzak sortu ohi zuen bereelektrizitatea. Informatikaren arloan ere an-tzeko aldaketa gertatzen ari da. Informazioaeta programak (argazkiak, bideoak, testuak,irudi-editoreak, testu-lanketako progra-mak…) urrutiko zerbitzarietan gordetzekojoera nagusitzen ari da, etxeko ordenagai-

luan eduki beharrean. Edozein nabigatzaile-tan helbide bat idatzi, eta hantxe agertukoda guk nahi dugun informazioa.

Hodei informatikoa terminoa erabiltzenda fenomeno hori adierazteko, alegia, infor-mazioa, gero eta gehiago, han nonbaithodeietan bilduta dagoela irudikatzeko.Orain dela gutxi arte, erabiltzaile bakoitza-ren informazio guztia etxeko ordenagailua-ren disko gogorrean bilduta egon ohi zen,eta Internet erabiltzen zen, asko jota, artxi-boak bidaltzeko ordenagailutik ordenagailu-ra. Gaur egun, berriz, informazio hori guztiaez da gordetzen ordenagailuan soilik; argaz-kiak, abestiak, testu-dokumentuak edo bide-oak, zernahi dela ere, banatu egiten diraordenagailuaren eta sareko zerbitzu ugarienartean. Erabiltzaileak argazki bat argitara-tzen duenean Flickr izeneko gunean edobideo bat jartzen duenean Youtube zerbi-tzuan, milaka zerbitzari betetzen ari da bereinformazio eta artxiboekin, eta, aldi berean,disko gogorrari arindu bat emateko aukeradauka. Ordenagailuak utzi egiten dio jar-duera digitalaren erdigune izateari, eta tres-na izatera igarotzen da, informazioa gorde-tzeko eta partekatzeko balio duten webgu-neetara iristeko bitarteko.

AbantailakLagunarte batean ateratako argazkiak edo

bideoak sareko zerbitzuetan jar ditzakegu,Flickr gunean, adibidez (argazki albumaksortzeko eta sarean partekatzeko balio du),edo Youtube delakoan (argazkiak beharre-an, bideoak jartzeko balio du), edo gizartesareren batean (Facebook-en, esaterako),eta abantaila bat baino gehiago lortu ahalizango dugu. Hasteko, lana kenduko diogu

Datuak Interneten gordetzea

‘Hodeietan’ dago informazioa GERO ETA JENDE GEHIAGOK GORDETZEN DU INFORMAZIO DIGITALAWEB ORRIETAN, ABANTAILA ASKO DITUELAKO, JAKINA, BAINANEURRI BATZUK HARTU BEHARRA DAGO, HALA ERE

6 TEKNOLOGIA BERRIAKGAURKOTASUNA ETA AISIA

inportatu eta esportatzeko, edo markagailusozialen beste zerbitzu batzuekin sinkroni-zatzeko (Delicious-ekin, adibidez).

BlinklistOso azkar bilatzen ditu loturagordeak(http://www.blinklist.com)

Blinklist zerbitzua orain dela gutxi berritudute. Ingurune grafiko minimalista eta fun-tzionala dauka; itxuraz, idazmahaiko aplika-zio baten antza du, baina aukerak asko urri-tu dizkiote, lehentasun osoa eman nahi izanbaitiote gogokoak kudeatzeko eta bilatzekoaukerari. Hala ere, idazmahaiaren itxuranikusi ahal izateko, Google Gears instalatubehar da (programa horren bidez, sarekoaplikazioek osagai batzuk instalatzen dituztenabigatzailean), eta luzapen bat ere baiFirefox nabigatzailearentzat.

Inguru grafikoak aukera ematen du kar-petetan nabigatzeko, eta laguntzat gehituditugun erabiltzaileak azkar bilatzen ditu;gainera, erabiltzaileek elkarrekin parteka-tzen dituzten loturen zerrenda egiteko auke-ra ere ematen du. Lotura horiek sailkatzekoaukerak, ordea, oso urriak dira.

Erregistro atalean, OpenID erabil dezaketeerabiltzaileek; identifikazio sisteman bat dahori, eta 2.0 web zerbitzu askotan barrenabanatuta dago. Inguru grafikoaren hizkun-tza aldatzeko aukera ere ematen du.

Delicious zerbitzutik loturak inportatzekoatal bat eskaintzen du Blinklist-ek, eta era-biltzailearen nabigatzaileko gogokoen kar-petatik zuzenean ere egin daiteke. //

Web orritik kanpo ere kudeatu ditzakegugure loturak, eta zenbait tresna eta nabiga-zio-luzapen eskaintzen ditu horretarako; zer-bitzuarekin lan egiteko aukera ematen dute,baina etengabe webgunean sartzen ibilibeharrik gabe.

DiigoLoturak partekatzeko etaaurkitzeko sare soziala da(http://www.diigo.com)Aztertu ditugun markagailu sozialetatik,

Diigo-k eskaintzen du zerbitzurik osoeneta-koa. Besteek baino aukera osatuagoak ditu,eta era askotara gorde eta partekatu daitez-ke loturak. Lagunekin sare sozial bat sortze-ko modua eskaintzen du, horiekin loturakpartekatzeko, eta gaien araberako taldeaksortzeko ere balio du.Zerbitzu mota hauen oinarrizko ezauga-

rriak ditu: loturak etiketen bidez gorde etasailkatzeko aukera ematen du, eta loturabakoitzari buruzko iruzkinak ere onartzenditu. Gainera, luzapen bat du nabigatzaile-entzat, eta ezaugarri osagarriak eranstekomodua ematen du horrek; adibidez, weborri bati buruzko oharrak sor daitezke,modu pribatuen edo publikoan. Kudeaketa arloan, web orrien kopiak (ka-

txea) gordetzeko aukera eskaintzen du, orrihoriek desagertzen direnerako. Aukera hori,hala ere, ez dago beti erabilgarri, eta gordeere ez du egiten denbora errealean. Loturak“irakurri gabetzat” sailkatzen ditu, gordeeta geroxeago irakurri nahi badugu.Tresna irekia da oso, eta erabiltzaileei

aukera ematen die euren gogoko loturak

CONSUMEREROSKI 9

Loturak beste erabiltzaileekin partekatzeko:

DIIGO

Loturak modu errazean sailkatu ahal izateko:

DELICIOUS

Antzeko zaletasunak dituztenekin taldeak sortzeko:

DIIGO

Gordetako loturak bilatzaileekin aurkitzeko:

BLINKLIST

Zerbitzu hau daonena…

Sareak ia dena harrapatzen du, baina bakan-du egin behar da zer zaigun erabilgarri etazer ez; gogoko ditugun webguneak bildu,sailkatu eta besteri gomendatzeko aukeraematen dute Interneteko zenbait gunek.

Interneten zerbaitek harritu bagaitu edooso interesgarria den zerbait ikusi badugu,ez dugu zertan ari web orriaren helbideaburuan hartzen. Nabigatzailerik ezagunenekgure gogoko diren orriak gordetzeko zerbit-zuak eskaintzen dituzte, laster-markak egineta gordetzeko zerbitzuak (bookmarkingingelesez). Behin helbideak gordeta, nahidenean joan gaitezke hara. Erabilgarriakdira, baina ez perfektuak. Zenbat eta loturagehiago gorde, orduan eta zailagoa gerta-tzen da horiek sailkatzea, eta beste ordena-gailu batetik ari bagara, ez dugu aukerarikizango gurean gordetako loturak eskuraedukitzeko, eta Interneterako konexioaduten esku telefonoetatik ere ezingo garairitsi horietara. Gure ordenagailua matxura-

tzen bada, informazio guztia galduko dugu.Sistema hauek, gainera, ez dute aukerarikematen loturak beste erabiltzaileekin parte-katzeko, lagunekin eta familiako kideekin,adibidez.Baina sarean badira zerbitzu bereziak

gogoko ditugun webguneen helbideak (lotu-rak) gorde eta partekatzeko; “markagailusozialen plataformak” ere deitzen zaie, etaloturak gordetzerakoan, bakoitzari deskrip-zio bat eta etiketak (tags ingelesez) atxiki-tzeko aukera ematen dute. Errazago erabiliahal izateko, lotura hori lehenago bestenorbaitek gorde badu, sistemak etiketamultzo bat erabiltzea gomendatzen du, hel-bide hori sailkatzeko erabili dituzten hitzeta-tik abiatuta. Lotura bat gordetzen dugune-an, pribatu moduan gorde dezakegu edopubliko moduan, zerbitzu horiek erabiltzendituztenek ere ikusi eta aurkitu ahal izateko(antzeko zaletasunak dituzten pertsonek edolagun taldeek, adibidez). CONSUMER EROSKI-k erabilera proba

egin du sareko hiru plataformarekin.Hirurek eskaintzen dute helbideak gorde-tzeko, sailkatzeko eta partekatzeko zerbi-tzua, bai publikoa edo bai pribatua. Loturakgordetzeko aukera ez ezik, alderdi sozialaere eskaintzen dute zerbitzu horiek (loturakpartekatzeko aukera), bakoitzak mota bate-koa Honako zerbitzu hauek aztertu dituguguk: Delicious, Diigo eta BlinkList (azkenhorrek soilik eskaintzen du gaztelaniazkobertsioa). Ikerketa, egia esateko, lau zerbi-tzurekin egin genuen. Esandako hirurak etaFurl izeneko laugarrena (www.furl.com). Osozerbitzu oinarrizkoa eskaintzen zuen, gogo-

ko helbideak ordenatzeko aukera gutxia,baina helbide horietan oinarritutako taldeakosatzeko oso aukera politak ematen zituen.Zituen, diogu, aldizkaria kaleratzeko orduanFurl ez baita existitzen. Diigoren parte daorain eta beraz, erabiltzaileek ikusiko dute,pixkanaka-pixkanaka eskaintzen zitzaienzerbitzuak Diigorenarekin bat egingo duela.

DeliciousInguru grafiko antzemanerraza dueta erraz erabiltzen da (http://www.delicious.com)Delicious izan zen lehena halako zerbitzu

bat sarean jarri eta merkatura irteten. Ingurugrafiko funtzionala du oso, erabilgarria etaongi pentsatua: informazioa erraz gordetze-ko modua ematen du, eta informazioa esku-ra jartzeko aukera bat baino gehiago.“Gogokoak” edo “Markagailuak” aukera-

ren bitartez, dataren arabera aurki litezkeloturak, edo alfabetikoki, edo, nahi izanezgero, gogoko helbideei atxiki dizkiegun eti-ketetan barrena nabigatu dezakegu. Bisitarigehien dituzten helbideetara ere sar gaitez-ke edo zerrendan sartu dituzten berrieneta-ra, eta, era berean, erabiltzaileek gogokoendituzten helbideetan bilaketak egin ditzake-gu, edo web guztian zehar. Harreman sarebat sortzeko aukera ere badu erabiltzaileak(loturak partekatuz egiten da). Bi erabiltzai-lek sare horretan izena ematen badute,laguntzat jotzen ditu sistemak, eta loturakelkarrekin partekatzeko aukera ematen die. Etiketak kudeatzeko zerbitzua ere aipaga-

rria da; etiketak berriz izendatzeko aukeraematen du, ezabatzeko edo konbinatzeko.

Interneteko helbideak sarean gorde eta partekatzeko zerbitzuak

Gogokoak beti gogoanSAREAK IA DENA HARRAPATZEN DU, BAINA BAKANDU EGIN BEHAR DA ZER ZAIGUNERABILGARRI ETA ZER EZ; GOGOKO DITUGUN WEBGUNEAK BILDU, SAILKATU ETABESTERI GOMENDATZEKO AUKERA EMATEN DUTE INTERNETEKO ZENBAIT GUNEK

8 CONSUMER.ES EROSKIGAURKOTASUNA ETA AISIA

CONSUMEREROSKI

IRAKURLEAREN TXOKOA info@consumer.es

Hutsean egostea

Teknika hau asko erabiltzen dute ‘catering’zerbitzua eskaintzen duten jatetxe etaenpresek. Jakia zorro batean sartzen da,gordinik edo prestatua, barruko airea ate-ratzen zaio eta hermetikoki ixten da;jarraian, berotan jartzen da zorroa, betitenperatura berean (zorroak hauskaitza izanbehar du, beroarekin ez apurtzeko).

Teknika honek baditu zenbait abantailasukaldean erabili ohi den teknikaren aldean:- Lurrinen kontzentrazioa errazten du, etaitxura naturalagoa ematen die produktuei.- Jakia zorroetan sartuta egoten denez,hozkailu barruan dagoenean, ez dituhartzen beste jakien zapore eta usainak.

Eragozpenen artean, honako hau izaten danagusia: ezin da kontrolatu lehengaiakkutsatuta egon diren edo ez, eta jatekoatera arte, beti tenperatura berean edukibehar da hozkailuan.

Informazio gehiago daukazu hementxe:www.consumer.es/seguridad-alimentaria

11

Xurgagailu elektrikoakHalakoak gero eta gehiago ikusten ditut elektro tresnak saltzendituzten dendetan eta ez dakit ohiko xurgagiluekin alderatuta zeabantaila eskaintzen duten. Bereziki, ze autonomia duten jakinnahi nuke eta lana ere, ondo egiten ote duten. Eskertzekoak dirahalako konparaketak, batzuk benetan izan zaizkit erabilgarriak.

94 621 12 93 telefonora deiaAna Garciak, Sevillatik

Hortz horeen eraginkortasunaInoiz ez zait gertatu baina aspaldi honetan jaki hotzak hartzerako-an mina sentitzen dut, egoneza-edo, haginetan. Eta kasu haueta-rako saltzen diren hortz horeak benetan onak ote diren jakin nahi-ko nuke. Beste horiek ere, haginak zuritzeko saltzen direnak, ezdakit zer nolakoak diren, ez diote kalterik egiten haginetako esmal-teari? Osasen arloko zuen gaiak maiz irakurtzen ditut.

Emaila info@consumer.es helbideraJulio Blascok, Badajozetik

CONSUMER EROSKIk deia egiten die bere irakurleei eta gonbita egin aldizkariaren txoko honetara idazteko.Eguneroko bizitzan kontsumitzaile moduan dituzten duda, kezka edo hausnarketak entzun nahi ditugu etaargitaratu. Lekuari begiratu behar diogunez, eskutitzak ezingo ditu 20 lerro baino gehiago eduki. Neurrizkanpokoak badira, CONSUMER EROSKIk laburtzeko eskubidea edukiko du. Ezer bidali nahi badiguzu,eskutitza izen eta bi abizenekin bidali, helbidea, NAN zenbakia eta telefonoa jarrita. CONSUMER EROSKIk ez ditu argitaratu gabeko eskuti-tzak idatzi dituzten kontsumitzaileen datuak emango.Atal honetan irakurleen gutunak soilik agertuko dira. Aldizkariari berari buruzko edozein iritzi, kritika eta iruz-kin ere onartzen ditugu irakurleen aldetik. Eta horiek ere, besteekin batera, atal honetan argitaratuko ditugu.

CONSUMER EROSKI-REN ERANTZUNAKCONSUMER EROSKI aldizkariaren arduradunek zuzenean atenditzen ditugu gure aldizkariaren inguruanirakurleek egin ditzaketen kritika eta gomendioei, beraien ezinegon eta kezkei. Interesa duen edonork deidezake astelehenetik ostiralera, goizeko 10.00etatik eguerdiko 12.00etara honako telefono hauetara: 946211293 eta 946211627. Pozik jasoko ditugu zuon deiak. Aldizkaria hobetzeko zuen partaidetzarenzai gaude, zuentzako egin nahi baitugu aldizkari erabilgarri, zehatz, zorrotz eta interesgarria.

Gurekin harremanetan jartzeko:Posta elektronikoz: info@consumer.esPosta bidez: CONSUMER EROSKI aldizkaria- San Agustin auzoa z/g - 48230 Elorrio (Bizkaia)

CONSUMER EROSKI-k ez du zertan ados egon hemen irakurtzen direnekin eta ez du edukiei buruz postaharremanik izango.

GAURKOTASUNA ETA AISIA

Hilabete honetan interesatu zaiguna…

‘Tupper’-etik janez

Etxetik kanpo jan behar dutenek gogotikeskertzen dute tupper-ean otordu osasun-garri egiteko aukera. Honako aholku haueklagungarriak izango zaizkie tupper-zaleei:

• Ontziak. Egunero ontzi bat baino gehiagoeraman behar izatea deserosoa gertatzenda; horrela ibili nahi ez duenak motxilaedo zorro bereziak eros ditzake, tupper batbaino gehiago sartzeko prestatuak: zopahotzentzat, beroentzat, entsaladentzat…

• Plater bakarra. Bezperan bi plater edogehiago prestatzen ibili beharrean, baka-rra egin daiteke eta han bildu proteinak,mineralak eta karbohidratoak; adibidez,paella bat egin liteke, untxiarekin edolekaleekin. Prestaketa lanak erraztekomodu bat da, eta guztia ontzi bakarreaneramateko aukera ematen du.

• Entsaladak. Animalia jatorria duten jakiak(kontserbako atuna, urdai egosia eta abar)bereizita eramatea komeni da, eta janbaino lehentxeago nahastea gainerakoosagaiekin. Segurtasun neurri egokia da.

Informazio gehiago daukazu hementxe:www.consumer.es/alimentacion

Nola hobetu Facebookguneko pribatutasuna

Sare sozial horrek aukera ematen du priba-tutasuna nork bere erara antolatzeko, betie-re eskaintzen zaizkigun aukeretatik abiatuta:

• Taldeka antolatu edo kide-zerrendenarabera: horietako batek aukera ematendu familia sartzeko, beste batek eskolakolagunak edo lankideak sartzeko…Orrialdearen goialdeko batoi bat sakatutaegiten da (“Amigos” botoia, gaztelaniaz-ko bertsioan, “Friends” ingelesez).

• Bilaketen arabera: erabiltzaileak auke-ratzen du berari buruzko informazioabilatzaile nagusietara bidali nahi duen edodatu hori gordean eduki nahi duen, inorkez dezan jakin sare sozial horretan partehartzen duela. Talde askok egiten dutegonbita haiekin elkartzeko, esanez hartarajakin ahal izango duela noiz sartzen direnlagunak haren profilean, baina Facebook-ek ez du datu hori jakinarazten. Halaber,ez du argitaratzen zein elementu ezabatudiren, eta kideren bat ezabatu badu edoonartu ez badu ere, ez du esaten.

Informazio gehiago daukazu hementxe:www.consumer.es/tecnologia

Birziklatzerakoan hanka-sartzerik ez egiteko

Espainian ere gero eta gehiago birziklatzendute (% 86k diote hondakin motaren batbereizten dutela etxean), nahiz eta beti ezden erraza izaten gai bakoitza dagokionedukiontzian sartzea.

• Edukiontzi horia. Ontzi arinak botatzendira horietara, plastikozkoak, metalezkoaketa brik ontziak. Ezin dira CDak, arropa,zartaginak eta mahai tresnak bota. Horiekbilgune garbietara eraman behar dira.

• Edukiontzi urdina. Papera botatzekodira: orriak, kartoizko kaxak, ertz metali-korik ez duten koadernoak… Aldiz, ezdira bota behar koipez zikinduta daudeneskuzapi eta paperak, horiek kutsatu egi-ten baitituzte gainerako guztiak.

• Edukiontzi berdea. Kristalezko ontziakbiltzeko dira, botilak, taparik gabekopotoak; sendagaien poto eta botilak ezdira bota behar edukiontzi berdeetara.Horiek botiketan utzi behar dira, Sigrerenedukiontzi berezietan, edo bilgune gar-bietara eraman bestela.

Informazio gehiago daukazu hementxe:www.consumer.es/medio_ambiente

10

CONSUMEREROSKI 13

Teoria Aplikatuko katedraduna da, hain-bat unibertsitatetan eman ditu eskolak,Espainian bezala atzerrian, MalagakoUnibertsitateko Zuzenbide Fakultatekodekano izan da, eta AkademiaAntolamenduko errektoreorde ere baierakunde horretan bertan. 400 dibulga-zio artikulu baino gehiago idatzi dituekonomiari buruz, eta Batxilergorakoidatzi duen ekonomia eskuliburua erruzerabiltzen da Espainiako ikastetxeetan.Haren blogari begiratu bat eman orduko(www.juantorreslopez.com), berehalaohartuko gara ahobizarrik gabe salatzenduela Administrazio Publikoek eta mun-duko Finantza Erakundeek zer jokabideizan duten egungo krisi ekonomikoan.Munduan dagoen aberastasuna ordenatueta banatzeko beste sistema bidezkoagobat behar dela nabarmentzen du, eta ezdio askorik axola horregatik utopikotzatjo dezaten: “Historiako aldi guztietan,utopikoak izan dira epe motzetik zertxo-bait harago doazen begiratuak”.

du funtzionatu mailegurik gabe, etaulertzen badugu krisia hortik etorri dela,ez dago zalantzarik zeinen ardura izanden: bankuena.

Bankuek porrot egin dutela esanduzu. Horrek zer esan nahi du?

Pertsona batek dirua bankuan sartzenduenean, bankuak ez du gordetzen. Gauregun, zuk ehun ematen badizkiozu, haiekbederatzi edo hamar gordetzen dute, ezgehiago, norbaitek dirua atera nahi baduatera ahal izateko. Eta gainerako diruare-kin maileguak ematen ditu, horixe baitabankuen negozioa, maileguak ematea.Eta bankuak ematen dituen mailegu ho-riek dira haren aktiboak. Zer gertatzenda? Bada, aktibo horiek ez badute deusbalio, bankua deskapitalizatu egiten da,balioa galtzen du. Eta horixe gertatu da.Baliabide gehiago lortu nahian, mailegugehiago eman ahal izateko baliabideaklortu nahian, bankuek kontratuak saldudituzte, batere baliorik ez daukaten fi-

lioi, bankuak esaten duelako bost milioidituela, edo milioi bat, balio, berez, mi-lioi bat balio duelako? Eta hor oso erneibili behar da. Herritarrok argitasuna,erantzukizuna eskatu behar genieke hauegin duten bankariei, eta ez genukeonartu behar gure diruarekin ordain da-dila haiek pilatu dituzten aktiboak, orainbaliorik gabe geratu direla eta.

Ekonomistek argi azaltzen dituzuekrisiaren nondik norakoak, bainalehendik jabetu zineten bazetorrela?

Egoera objektibotasunez aztertu zuenedozein pertsonak bazekien hau lehertuegingo zela. Urte hauetan, dozenaka,ehunka ekonomialarik ohartarazi duguzer gertatzen ari zen. Baina zein kontua?Bada, pauso bat eman eta diru asko ira-bazten duenak pentsatzen duela inoiz ezdela eroriko. Erortzen den arte. Edopentsatzen du bestea eroriko dela. Argizegoen erori egingo zirela, inolako za-lantzarik gabe. Finantza ikuspegitik, sor-

Zure ustez, argi eta garbi dago zeinekduen krisiaren errua, eta esan ereegin duzu hori.

Kriska badu jatorri historiko bat, egitu-razkoa, hango eta hemengo ekonomie-tan urteetan gertatuz joan direngauzengatik, baina ez da hor bukatzen;azkenaldian, bankuek izugarrizko arris-kua hartu dute, mailegu eta espekulazioeragiketa arriskuz beteak egin dituztela-ko. Eta ezinezkoa zen arrisku horri eutsiahal izatea. Ameriketako Estatu Batuetan(AEB), Erresuma Batuan eta beste he-rrialde askotan, espekulazioak eramanditu bankuak porrotera, oker jokatu du-telako joan dira hondora, izugarrizkoarriskuak hartu dituztelako… Aktibo to-xikoz bete dira, zikinkeriaz, batere balioez duen finantza zaborrez, eta deskapi-talizatu egin dira, eta deskapitalizatu di-renean, iturria itxi dute, ezin dutelakomailegurik eman. Baina ekonomiak ezin

nantza inbertsioetan sartu dituzte balia-bideak. Demagun, adibidez, banku batek5 milioi eman dizkiola sustatzaile bati200 pisu egiteko. Zenbat balio du maile-gu horrek bankuaren balantzean? Bostmilioi. Baina sustatzaileak porrot eginbadu eta bankuaren aktibo hori ordain-duko ez badu, jada ez du balio 5 milioieuro. Balioko du mailegu horren atzeangeratu dena, baina batzuetan ez da ezergeratzen: ez badu kobratuko… 0 litzate-ke horren balioa. Eta arazoa zera da,bankuak bere pasiboari egin behar diolaaurre aktibo horiekin, bere zorrari, bereobligazioari. Jakina, lehen 1.000 bazi-tuen, 1.000ren obligazioei aurre eginahalko zien, baina orain 300 baditu,300en obligazioei soilik egin ahalko dieaurre. Hori da bankuek porrot egitea.

Irtenbidea, bankuak nazionalizatzea?

Agintariek arazo bat dute: nola eskuhartu. Zer nazionalizatuko dut? Bost mi-

tu den bezalako piramideari eusterik ezdago. 7 milioi eurorekin lagundu dutenbanku batek 27.000 milioi zeuzkan akti-bo toxikoetan. Hain da neurriz kanpo-koa, horri ezin zaio eutsi.

Nondik ateratzen dute bankueiematen dieten dirua?

Hainbat lekutatik. Lehenik eta behin,AEBek eta Erresuma Batuak ehunka mi-lioi jaulki dituzte dirutan, billetetan.Diru berria sortu dute. Bigarrenik, zorrahanditu dute. Hirugarrenik, AEBek eurendirua inposatu diete gainerakoei, inola-ko babesik gabe, eta, azkenik, bankuzentralen erreserbetatik atera dute di-rua, ez baitzeukaten gutxi. Erreserba ho-riekin, dolarrekin eta AEBek etaErresuma Batuak jaulki duten diru ho-rrekin, izugarri handitu da diru masa,eta hori sekulako zama izango da hu-rrengo urteetan.

“Munduko finantza sistemagaixo dago, hiltzear”

ELK

ARRIZKETA

12

JUANTORRESLÓPEZ

Teoria Aplikatuko katedraduna

CONSUMEREROSKI 15

dia da jendea egitea horren errudun,kontsumitzaileak. Egia da gure munduhonetan modu artifizialean bultzatzeneta sustatzen dela kontsumoa, eta aisial-dia eta bizi-eremuak erosketei lotutadaudela, baina hori ez dute pertsonekegin, hori sistema honen logika da. Zorpribatua kontsumo ondasun pribatuetarabideratu da, baina zor publikoa bideratuzitekeen azpiegiturak sortzera, gizarteondasunak eraikitzera.

Eta enpresak? Espainiako enpresa txiki eta ertainek aski egiten dute lehen ere: lanpostuen% 95 sortzen dituzte, baldintza txarretansortu ere, eskaria agortzen ari denean,hazkundea moteltzen ari denean.Ekonomialariok deflazionario deitzen di-tugun politika horiek, beti galgari eman-da joan behar horrek, akabatu egitenditu enpresa txiki eta ertainak. Enpresatxiki eta ertainek arnasa behar dute,bultzada, merkatua, babesa, kontsumoa,eta horixe ari dira indargabetzen.

Ez duzu alternatiba askorik uztenaurrezkiak inbertitu nahidituenarentzat.Nik aholku hau emango nieke aurrez-kiak dituztenei: inbertitu dezatela bankuetikoetan, inbertsio emankorretara bide-ratzen baitituzte baliabideak. Nire ustez,ona da kontsumitzaileek ezagut dezatenbanku etikoa zer den; oso banku interes-garriak eta garrantzitsuak dauzkate,mailegu kooperatibak… hau da, norbe-ra dabilen lekuan aurki ditzala alternati-bak diru horrentzat, zeren jardueraekonomiko askoz hobeak finantzatzekoerabiliko baitute, enplegu edo aberasta-sun gehiago sortuko dutelako.

Zein irtenbide ikusten dituzuEspainiako ekonomiarentzat? Espainiak baditu zenbait berezitasun: hi-giezinen burbuila oso handia da, etaEspainiako ekonomia asko deskapitaliza-tu da azken urteetan. Banaketa, ga-rraioa, industria, zerbitzu garrantzitsuasko atzerriko kapitalaren esku daude.Eta orain gobernuak ez dauka baliabide-rik krisia gainditzeko. Ostalaritza arloanplan nazional bat abian jarri nahi bada,ezin da, atzerriko kapitalaren esku dago-elako. Eta, horrez gain, gure ekonomiaespezializatua dago edo azken urteetanespezializatu da oso emankorrak ez di-ren zerbitzuetan; gastu publikoa murriz-

tu egin da. Berrikuntzan inbertitzekourratsak egin behar dira, zeren, jakina,hemen dauden enpresen helburu estra-tegikoa ez da Espainiako ekonomiarentestuinguru orokorra hobetzea; merkatuinteresengatik daude hemen. Eta na-zioarteko bilkuretara joaten garenean,baldintza hobeak sortzera joan beharda, ez han egotera.

Esan izan duzu burtsa kasinoa bezala dela.Teorikoki, saltzeko eta erosteko lekua daburtsa; akzioei dagokienez, adibidez, en-presen kapitala saltzen eta erosten da.Hori horrela izanik, akzioen balioak izanbehar luke enpresen finantza egoerarenaraberakoa, haien aurreikuspenen ara-berakoa, eta ez litzateke batere logikoaizango halako mugimendu harrigarriakgertatzea. Espekulazio merkatuak dirabete-betean, eta horixe da une honetanmunduko ekonomiaren zentzugabekeria:baliabiderik gehienak espekulazio mugi-menduetara joaten dira, finantza kasino-ra. Eta kasinora zenbat eta diru gehiagojoan, orduan eta gutxiago geratzen dajarduera emankorrak finantzatzeko, horida arazoa. Finantza kasinoan dagoen di-ru hori guztia erabiliko balitz ekonomiaemankorra finantzatzeko, mundua beste-la egongo litzateke. Burtsak jatorrizkoizaera galdu izan ez balu, zentzua eduki-ko luke baina desnaturalizatu egin da.

Utopiko hutsa zarela esango dizute…Historiako aldi guztietan, utopikoak izandira epe motzetik zertxobait harago do-azen begiratuak. Bankari batentzat,orain irabazten ari diren guztia ez ira-baztea utopikoa da, baina hori beti izanda hala. Pentsamendu independentziadugunok zera egin behar dugu, zerpentsatzen dugun esan, eta jendeariikusarazi zer gertatzen ari den, eta uto-piek horretarako balio dute, aurreraegiteko. Gu zer ari gara bada planteat-zen, ni bezalako ekonomialariak eta?Orain dela hogei, hogeita hamar urtehartzen zituzten neurriak hartzea, ezbesterik. Merkatuari adi egongo denbanku publikoa, merkatua mugimendu-rik gabe gera ez dadin. Utopia da pent-satzea gizateriak gastu militarrarieskaintzen dizkion hamar edo hamabostegun erabili behar lituzkeela inor ez da-din goseak hil? Hori egiteko modua ba-dago, nahi izanez gero. Esklabotzaamaitzea ere utopia zen... //

ELK

ARRIZKETA

14

“Engainu handia da jendeahonen errudun egitea,kontsumitzaileak”

“Merkatuak arauak beharditu: badira arduragabeak,badira iruzurgileak, badirainolaz eusterik ez dagoeneragiketak, eta horieiguztiei mugak jarri beharzaizkie”

“Burtsa finantza kasinobihurtu da,desnaturalizatu egin da”

Europa Ekialdeko herrialdeetan,Hungarian, Letonian, egoera horixe dau-kate. Izan daiteke, halaber, super infla-zioa sortzea. Sisteman sartzen ari direndiru pila dela eta. Oraingoz eutsi diote,baina gerta liteke.

Liberaletan liberalenak ere eskuhartzearen alde daude orain; horrekzer esan nahi du, merkatua ez delagai bere burua arautzeko?Hori begi bistakoa da. Merkatuak trukemekanismoak dira, eta eskubideak dauz-kate inguruan, arauak, eta arau horiek,eskubide horiek helburuei egokitu beharzaizkie. “Esku-hartzerik gabeko kapitalis-moa” esaten du zenbaitek, baina horigezurra da. Beti dago esku-hartzea,“egizu nahi duzuna” esateko bada ere.Desberdinei tratu bera ematea izugarriada, horrek ez dakar kaos soziala eta des-ordena baino. Eta merkatuak arauak be-har ditu, norbaitek arautu dezala, zerenmerkatuak noranzko asko har baiti-tza-ke: badira arduragabeak, badira iruzur-gileak, badira inolaz eusterik ez dagoeneragiketak, eta horiei guztiei mugak ja-rri behar zaizkie.

Krisi honek ekarriko ote du ekonomiaeredu bidezkoago bat?Ez dakit. Oraindik goiz da. Aldi historikobaten hastapenetan gaude, eta hurren-go hogei edo hogeita hamar urteetanerabakiko dira gauzak. Gerta liteke he-mendik mundu ordenatuago bat irtetea,edo kaotikoagoa. Eragotzi egin behar dadirua, eta beraz boterea, sorkari priba-tua izan dadila. Ekonomiaren iturriakbotere publikotik sortu behar du, gizartelogika baten barruan. Zeren bestela,gutxi ba-tzuen interesei erantzuten dienmundu bat izango dugu. Eta interes ho-riek erabat kontrajarriak daude gizartea-ren osotasunak dituen interesekin, etaez dituzte asetzen gizakion beharrak.Garaia da gogoeta moral bat egin deza-gun ekonomia antolatzeko moduaz.

Kontsumitzaileak ere gehiegi zorpetu dira? OCDEko herrialdeen artean, munduko30 herrialde aberatsenen artean,Espainian soilik jarraitu dute soldataerrealek igo gabe azken urteetan. Ez daharritzekoa, beraz, zorpetzerik handienagertatzea soldata errealak igo ez direngaraian. Ez da izan behar ekonomialarihandia horretaz jabetzeko. Engainu han-

AEBetako hipoteken krisia nola iritsida ekonomiaren azken txokoraino?Pertsona batek hipoteka bat hartzenduenean, notaritzara heldu, sinatu, etxe-ra joan eta tiraderan sartzen du, eta hi-lero zintzo-zintzo ordaintzen du. Bainabankuak, saldu egiten du paper hori,eta saltzerakoan, dirua lortzen du. Salduahal izateko, ezkutatu egiten dute hipo-teka horrek duen arriskua, eta hara etahona ibili ondoren, norbaitek erosi egi-ten du. Horrexegatik daukagu orain dau-kagun arazoa: egiaz inork ez dakizenbateraino hedatuta dagoen hipote-ken toxikotasuna. Baina bada gehiagorikere. Kreditu txartelen zorra ere arazo daorain, eta segur aski gehiago ere izangodira. Eta, horrez gain, hor dago bankuengainbeherak sortu duen arazoa ere, etaenpresa askoren porrotak, herrialde as-koren porrotak –are herrialde osoenakere!–, sortu duena. Orain ez dakigu zen-baterainokoa den krisia, baina badakigusekulakoa dela. Munduko finantza siste-ma gaixo dago, hiltzeko bezain gaixo,eta hori aldatu egin behar da nahitaez,funtzionamendua moldatu behar da.

Krisiak lehenago ere ikusi ditugu. Hau zergatik da desberdina? Naturan zenbaitetan gertatzen da zera,kantitateak kalitatea aldatzen duela, etaoraingo hau izugarri handia da. Finantzasistema berri bat sortzear da, eta horitraumatikoa izan daiteke gutxiago edogehiago, iraun dezake gutxiago edo ge-hiago, eta, jakina, horren aurka egingodute diru asko irabazten ari direnek etainteres handiak dituztenek.

Esango zenuke egoera oso larria dela? Nire ustez, argi eta garbi esanda, larrial-di egoeran gaude, zeren mailegua hain-beste itxi da… zein finantza jarduerakfuntziona dezake mailegurik gabe?Mailegurik gabe ezerk ez du funtziona-tzen. Ahitu egin da, hori da arazoa; mo-torrari gasolinaren giltza itxi diote, etamotorra ezin da ibili gasolinarik gabe,eta ez badabil, enpresak hondoa jotzenhasiko dira bata bestearen atzetik.Horrek lanik gabe uzten ditu langileak,eta gutxiago gastatzen dute, eta gutxia-go gastatzen bada, enpresek gutxiagosaltzen dute. Lehengo batean Islandiakoirakasle bat etorri zen hona, eta esan zi-gun aireportura joan beharko genuelaharen bila, ez ziotelako uzten txartelare-kin 20 euro baino gehiago ateratzen.

CONSUMEREROSKI 17

>

ALERGIEN SINTOMAKErreakzio alergikoen sintomarik adierazgarrienak –ez elikadura-alergienak–, aho barrunbearen inguruan sortzen dira: erupzioakagertzen dira ahoaren inguruan eta azkura sentitzen da aho barruaneta faringe inguruan. Bestelako sintomak ere agertu ohi dira, hauekbesteak beste:• Larruazaleko sintomak: urtikaria, ezpain eta betazal hanpadurak.Edema hori laringean sortzen bada, egoera larria izan daiteke,eragotzi egin baitezake airea pasatzea. Hori gertatzen denean,ahotsa marrantatu egiten da, eta kosta egiten da arnasa hartzeaeta irenstea.

• Digestio-sintomak: esaterako, goitika egitea, beherakoaedukitzea.

• Arnasketa-sintomak: doministikuka hasten da, sudurrean azkuraizaten da, muki jarioa eta begiak gorrituta, betazalak hanpatutaeta, noizbehinka, asma ere agertzen da: eztula, nekea etaarnasaren txistu hotsa bularraldean.

Substantzia baten eragina lehenengoz jasan ondoren, sentikor bihurdaiteke pertsona baten sistema immunea, eta beste noizbait eraginajasango balu, erreakzio alergiko bat-bateko eta bortitza eduki lezakegorputz osoan (anafilaxia esaten zaio horri). Alergia duen pertsonazorabiatzen bada edo konortea galtzen badu, erreakzioa oso-osobortitza izan den seinale; anafilaxi shock-a esaten zaio horri, eta horida egoerarik larriena erreakzio alergiko bat gertatzen denean.

kortasunak eragiten ditu halakoak.Ikertzaileek ez dute ukatzen badelajendea elikadura-alegiak dituena, baina egungo kopuruak neurriz gai-nekoak direla uste dute, eta egiaz ezdirela hainbeste. Alergiaren MunduErakundearen iritziz ere, helduen %1 eta 3 artean izango dira egiaz elika-dura-alergia bat dutenak. Lau urtetikbeherako haurretan, berriz, % 6 eta 8bitartean izango dira.

Portsmouth-eko Unibertsitatean(Erresuma Batua) egin duten ikerketabatek ere antzeko datuak eman ditu.Elikadura-alergia bat duten haurrenkopurua edo elikagaiekiko hiper-sentikortasuna dutenena askoz txikia-goa da haien gurasoek uste dutenabaino. Wight uhartean jaiotako haurguztiak aztertu dituzte zientzialariek–Ingalaterra hegoaldean dago uhartehori–, eta duela 20 urte egin zutenantzeko ikerketa baten emaitzekin alderatu dituzte egungoak. Honakoondorio hau atera ahal izan dute: bihamarkadatan, alergiak ez dira na-barmen ugaritu, eta uste baino alergi-ko gutxiago daude. Datuak osoadierazgarriak dira, gainera: gurasoenhitzetan, 807 haurrek alergia edo in-tolerantziaren bat zuten, baina medi-ku azterketak egin ondoren, % 5eksoilik agertu dute elikadura-alergia.Batik bat, kakahueteak, arrautzak etabehi esneak sortu dizkie alergiak.

ENTSALADA BAI, baina intxaurrikgabe, kafesnea soja esnearekin, biz-kotxoan arrautzarik ez eta zopari, be-rriz, txirlak kendu. Pertsona mizkinakizaten dira bazterretan, eta buruhaus-te dezente ematen dizkiote horiek su-kaldean ari behar duenari. Mizkineijaten ematea deserosoa gertatu ohida, baina janariak bereizten ibiltzendiren guztiak ez dira mizkin edo mili-ka. Zenbaitek alergia izaten diete elikagai batzuei, eta horiek begi zo-rrotzarekin ibili behar izaten dute jatekontuetan. Gehientsuenok izango du-gu hurbilean elikagai jakin bati alergiadion norbait, fruitu lehorrei, behi es-neari, arrautzari, itsaskiari… edo aler-gia duela uste duen norbait. Izan ere,adituek diotenez, askok alergiatzatjotzen dituen erreakzioak ez dira betihala izaten. Jaki batzuek erreakziodesegokiak sortzen dituzte gorputze-an, eta horiek guztiak alergiatzat har-tzeko joera hedatu da jendartean.Ondorioz, alergien aurkako metodoeta tratamenduak ere ugaritu egin di-ra, nahiz eta komunitate zientifikoakez duen frogatu eraginkorrak direlaalergiei eta elikadura-intolerantzieiaurre egiteko. Guraso askok pentsa-tzen dute alergiek sortzen dituztelaeuren seme-alaben azkurak, behera-koak eta urdaileko minak, baina ezinda uste horretan etsi, eta mediku az-terketak egin beharra dago diagnosti-ko zehatza zein den jakiteko.

Ustez elikadura-alergia bat duenarenbizimodua dezente aldrebestu daite-ke, beti elikagai jakin batzuen ihesiibili beharra ez baita inoren gustuko.Horrek, gainera, kalte egin diezaiokeosasunari, dieta jaki batzuetara mu-gatzeak eta murrizteak –okerreko us-teen eraginez eta egiaz beharrik gabe–elikadura-gabeziak eragin ditzake, etadenetarik jan ezinak eta jakien etike-tak goitik behera aztertu beharrak, be-rriz, nerbio-tentsio etengabeak sorditzake. Ondorio horietara iritsi diraikertzaile britainiar eta alemaniarrakazkenaldiko ikerketetan. Egiaztatuahal izan dutenez, okerreko diagnosti-koa egin dieten pertsona askok alerge-norik gabeko jakiak erosten dituzte,baina ez diete inolako mesederik egi-ten haien gaitzari aurre egiteko.

Uste den baino jende gutxiago da alergikoaJenderik gehienak ez du izaten arazo-rik, oro har, era guztietako elikagaiakjateko, baina zenbait pertsonaren or-ganismoak immunitate-erreakzio bor-titz eta desegokia izaten du elikagaijakin batzuekin; horiexek dira elika-dura-alergiak. Organismoak beste erabateko erreakzioak ere izaten dituzenbait jakirekin, eta jendeak usteizaten du alergiaren ondorio direla,baina erreakzio horiek ez dira izatenalergikoak; elikagaiekiko hipersenti-

JAKIAK Puztu egin da arazoa

Elikagairen bati alergia diogula uste izaten dugu zenbaitetan, eta uste horrek dietazorrotz-zorrotzak eginarazten dizkigu, hala den edo ez den ziur jakin gabe ere

ELIKADURA-ALERGIAK

16

CONSUMEREROSKI 19

tsona horrek berak izan duen nola-baiteko loturarik alergiekin. Historiahorretan adierazi beharra dago zeinadinetan hasi zen elikagai bakoitzajaten, zer jaten ari den diagnostikoaegin dioten garaian, zein adinetanagertu zaizkion sintomak, zenbatdenbora pasatu den elikagai bat janeta sintomak agertu bitartean, eta zereratako sintomak izan diren.

Informazio hori guztia osatzeko,azterketa fisiko zorrotza egin beharizaten da, eta, besteak beste, larrua-zaleko probak egiten dituzte (pricktest), jakiteko nola erantzuten diongaixoak alergia sortzeko gai izan li-tezkeen substantziei. Alergenoen tan-tak isurtzen dituzte besaurrearenbarneko aldera, eta, jarraian, ziztadatxiki bat egiten dute tanta bakoitzarengainetik. Minutu gutxiren buruan,azkura sor daiteke, besoa gorrituedo koskorrak agertu. Proba horrek,hala ere, ez du ematen erabatekoemaitzarik, eta horregatik, diagnosti-koa egiteko probarik fidagarrienakaho-eragileena da, plazeboen lagun-tzaz kontrolatua eta itsu-itsuan egina:alergeno dosi gero eta handiagoakematen dizkiote gaixoari, plazeboe-kin konbinatuta, baina ez medikuakez gaixoak ez dute jakiten zeindosi den alergenoarena eta zeinplazeboarena.

Proba mota hori egin aurretik, ustezalergia sortzen duten jaki guztiakbaztertzen dira gaixoaren dietatik.Bi astez baztertze-dieta zorrotza beteostean hobekuntzarik sumatzen ezbadu, nekez sortu izango ditu alergiakgaixoaren sintomak. Baztertze-dietahorren ondotik nabarmen hobetu ba-da, eragite-proba egingo diote, betiereospitale batean, anafilaxiarik sortukobalitzaio ere, suspertu ahal izateko.Proba egin bitartean, zorrotz zaindu-ko dute zenbat ematen dioten alerge-no bakoitzetik, zein ordutan eta zeingorabehera sortu diren. //

JAK

IAK

Alemanian egin duten beste ikerketabatek 419 gaixo aztertu ditu, denakere osasun etxe batera joanakustez alergia ziotelako elikagairenbati. Axel Trautmann-ek zuzendu duikerketa hori, Würzburg-eko Uni-bertsitateko Dermatologia, Benero-logia eta Alergologia Saileko kideak.Protokolo bera ezarri diete guztieidiagnostikoa egiteko, eta erdieipasatxo antzeman diete alergia (214gaixori, % 51ri). Gainerako 205ek ereelikadura-alergia zutela uste zuten,baina azterketek erakutsi du ez delahala. Bi ikerketa horiek argi utzi dute,beraz, herritarrek gehiegitan jotzendituztela elikadura-alergiatzat besteera bateko gaitzak.

Ikerketa horien egileek ohartarazidute modu bakarra dagoela dieta-murrizpen alferrekoak saihesteko etaegiaz alergia ez den zerbaitek bu-ruhausterik ez sortzeko: mediku az-terketa osatua egitea. Diagnostikozehatza edukitzea oso lagungarria daegiaz elikadura-alergia bat dugun edoez jakiteko, eta hala daukagulaegiaztatuz gero, alergiaren ondoriozsor litezkeen arazo larriagoak saihes-teko modua edukiko dugu, anafilaxia,esaterako (bat-bateko erreakzio aler-giko bortitza da, gorputz guztianagertzen dena).

Baztertze-dieta etaeragite-dietaElikadura-alergien eta intolerantziendiagnostikoa egiteko tresna nagusiakhonako hauek dira: historia klinikoa,larruazal-testak, odol analisiak (im-munoglobulina espezifikoen edo IgEdirelakoen kopurua zenbatekoa denjakiteko egiten dira, pertsona alergi-koek besteek baino askoz gehiagoedukitzen baitituzte), eta baztertze-dietak eta eragite-dietak. Lehenik etabehin, anamnesi bat egin beharradago (gaixoaren datu kliniko adieraz-garri guztiak bilduko dituen historia),eta horrela jakin ahal izango dapertsona horren familian beste inorkeduki duen aurrez alergiarik edo per-

18

ELIK

ADU

RA-

ALER

GIA

K

DIAGNOSI-TEST GUZTIAKEZ DIRA FIDATZEKOAK

Merkatuan badira zenbait tratamendudietetiko alergiei eta intolerantzieierantzuteko, eta horietako batzuek ezdaukate komunitate zientifikoarenoniritzirik. Metodo ezagun horiek, Alcatedo NOVO Immogenics, adibidez,okerreko hurbilpen diagnostikoak diraeta, beraz, atzeratu egiten dutetratamendu egoki bat jartzeko aukera.

Tratamendu mota horiekin, azterketaegiten zaio gaixoari eta elikagai zerrendabatean jartzen diote zer jan dezakeeneta zer ez. Hortik ateratzen den dietakez du izaten inolako oinarririk, ezbehintzat medikuntzaren etaelikaduraren ikuspegitik, eta gertadaiteke aski desorekatua eta monotonoaizatea. Alergien azterketa klinikoanzeresana duten osasun erakundeek,Alergien Mundu Erakundea buru dela, ezdute ontzat jotzen test horiek erabiltzeaelikadura-alergiei eta intolerantziei aurreegiteko (batere eraginkorrak ez direlaohartarazten dute). Beste gaixotasunbatzuei aurre egiteko testak ere saltzendituzte (gizentasunari, migrainei edokolon minberari), eta horiek eredesegokitzat dauzkate.

NOLA SAIHESTU ARRISKUAK

Elikagai ontziratuakElikadura-alergia dutenek –profesionalek aztertu eta egiaztatua,

historia klinikoa aintzat hartuta– beti ez dute jakiten nolaosatuta dauden jaten dituzten elikagaiak, eta hortik sortzenzaizkie arazo asko. Elikagai ontziratuek derrigorrez adierazibehar dute etiketan zein osagai dituzten, eta horien artean,alergenotzat jotzen diren osagairik ohikoenak ere agertu ohidira: esnea eta esnekiak, elikagai lekadunak (kakahueteaketa soja barne), arrautza, itsaski oskoldunak, arraina,barazkiak, garia eta glutena duten laboreak, fruituoskoldunak, apioa, ziapea eta sesamo aleak, elikagaihoriekin egiten diren produktu mota guztiak, eta sulfitoak.Eta etxetik kanpo jaten denean, jatetxe batean edo eskolakojantokian, adibidez, are arrisku handiagoa izaten da elikagaidebekatu horiek jateko. Elikagaiak handizka erostea ere,etiketarik gabe, ez da arriskurik gabea.

JatetxeakJatetxeetan, ohikoa izaten da gari irina erabiltzea lodigarri gisa,

eta esne-krema botatzea jakiei zapore gehiago emateko.Osagai horiek, itxuraz, kaltegabeak dira, baina elikadura-alergia edo intolerantzia dutenentzat, aldiz, toxikoak izatendira. Ilarrak urdaiazpikoarekin prestatzeko edo haragierregosia egiteko, baliteke koilaratxo bete gari irin botaizana saltsa loditzeko, edo ogi xigortu xerrak bestela. Horidela eta, zentzu pixka batekin ibili beharra dago lekuhorietan, bai behintzat harik eta legeak behartzen dituen arteplater bakoitzak zein osagai daukan adieraztera bezeroei.Zalantzaren bat izanez gero, zerbitzariari edo sukaldariarigaldetu behar zaio ea platerak badaraman toxiko gertadaitekeen osagairik. Eta erantzun garbirik ematen ezbadigute, osagai guzti-guztien berri ez dutelako edo ziuresaten ez dakitelako, beste zerbait hartzea izaten da onena.

Eskola-jantokiakElikadura-alergia haurrei sortzen bazaie, gurasoen ardura da

irakasleak, tutoreak eta jantokiko arduradunak jakinarengainean jartzea eta zein elikagai jan ezin dituen ohartaraztea.2005eko urtarrilean, Elikadura arloko Segurtasunaren etaNutrizioaren Espainiako Agentziak (AESAN) hitzarmena eginzuen ostalaritza enpresa nagusiekin –Ostalaritzan lan egitenduten Elkarteen Espainiako Federazioko kide dira–, eskolamenuen kalitatea hobetzeko. Azken urteetan abian jarridituzten ekimenen artean, honako hau nabarmendu liteke:Elikadura Protokolo bat idatzi dute, eta atal batean, dietaberezia egin behar dutenentzako menu motak bildu dituzte,eta zenbait gomendio dietetiko ere bai; besteak beste,glutenik jan ezin dutenentzat eta elikadura-alergiakdituztenentzat. Ostalaritza enpresa horretan lan egiten dutenlangileek, sukaldean ari direnek eta ikastetxean jardutendutenek, guztiek jakin behar dute gomendio horien berri,nahitaez.

CONSUMEREROSKI 21

Osagaiek bereizten dituzte fruta zukuak etanektarrak. Nektarra lortzeko, fruta xehatzen duteeta ura, azukrea eta azidoak eransten dizkiotegero, nektar mota bakoitzari azido kopuru bat.Fruta zukuei ez diete azukrerik eransten, berakdakarrena baino ez du izaten, baina nektarreigehitu egiten diete azukrea, eta horrexekbereizten ditu batzuk eta besteak.

Nektarra, ondorioz, gozoagoa izaten da, etakaloria gehiago izaten ditu, fruta beraren zukuak

baino. Azukrea eransten diotenez, diabetikoei ezzaie komeni nektarra edatea, ezta pisu gehiegidutenei eta triglizeridoak goian dituztenei ere.Azken urteetan, ordea, azukre erantsirik gabekonektarrak egitea lortu du elikadura industriak.Kaloriarik gabeko eztitzaileak eransten dizkieteazukrearen ordez; lehen bezain gozoak dira, bainaez daukate zukuek baino kaloria gehiago. //

Zein alde dago fruta zukuen eta nektarren artean?

Proteinak elikagai ezinbestekoak dira muskuluekbilakaera egokia izan dezaten eta egoki lan egindezaten, eta horregatik dituzte hain begikokulturismoa egiten dutenek. Hala ere, muskuluakegoera onean eta indartuta edukitzeko, dieta etaariketa bateratzea izaten da onena. Proteinak janeta jan aritzea ez da aski izaten, eta alferrekoa ere gerta daiteke, gure gorputzak ez baitieetekinik ateratzen proteinei neurri batetik gora.Kirol elikaduraren arloan egin diren azkenazterketek erakutsi dute gorputzak, gehienez ere,bi gramo proteinari ateratzen diela etekinaegunean, kirolariak pisatzen duen kilo bakoitzeko.Organismoak behar dituen baino proteinakgehiago hartzea, gainera, ez da kaltegabea.Proteinen metabolismoa egin ondoren,hondakinak sortzen dira, gernu bidez kanporatu beharreko hondakinak, hain zuzen.Egunero behar dituen proteinak lortzeko, kirol

bakoitzari egokitzen zaion diete berezia egitea daegokiena, askotariko jakiak hartzea eta moduosasungarrian jatea.

Animalia jatorria duten elikagai guztien artean,arrautzak dauzka aminoazidorik egokienak gizagorputzaren beharrei erantzuteko (aminoazidoakdira, hain zuzen, proteinen osagai oinarrizkoak),eta horregatik maite dute arrautza kirolariek. Erdi mailako arrautza batek 8 gramo proteinaematen ditu. Haragiak eta arrainak ere proteinaugari dituzte (20-25 gramo, ehun gramobakoitzeko), esneak ere bai (3,2 gramo proteinabaso bakoitzak), eta berdin esnekiek (gazta,jogurta, gatzatua). Elikagai horiek egunerokodietan sartuz gero, eta laboreekin txandakatzenbadira (arroza, kuskusa), edo laboreetatik datozen jakiekin (ogia, pasta), edo lekale etafruitu lehorrekin, behar adina proteina hartukoditu kirolariak. //

Kulturismoa egiten duenak proteina gehiago hartu behar ote ditu?Kirol hori egiten dutenek arrautza gogortuak edo oilasko paparrak gosaltzen dituzte, ona omen da muskulu gehiago edukitzeko

Lehenik eta behin nabarmendu behar da bimotatako arrainak daudela, arrain zuria eta arrainurdina, eta alde handia dagoela bien artean:arrain zuriek ia ez dute gantzik, eta arrainurdinek, aldiz, % 10 dute gantza (omega-3motakoak izaten dira asko, bihotzari on egitendiotenak). Itsaskiak, berriz, hiru sailetan banatzendira: oskoldunak (ganbak), molusku bigunak(olagarroa) eta molusku gogorrak (muskuiluak).Guztiak ere arrain zurien antzekoak dira, ia ezbaitute gantzik.

Proteinetan ere antzera dabiltza batzuk etabesteak (20-22 gramo ematen dituzte, 100 gramobakoitzeko), nahiz eta moluskuek zertxobaitgutxiago ematen duten (15 gramo, ehun gramo

bakoitzeko). Elikadura ikuspegitik aurki litekeenalderik adierazgarriena kolesterol kopuruan dago:molusku guriek asko samar izaten dute (150-180 mg/100 g), olagarroak, txibiak,txipiroiak eta potak, esaterako, baina ez moluskugogorrek (50-60 mg/100 g), muskuiluak, txirlakedo berberetxoak. Oskoldunek, berriz (ganbak,langostinoak), 110 mg kolesterol izaten dute 100 gramo bakoitzeko, arrain zuriak eta urdinakhalako bi.

Purina kopuruan antzera dabiltza itsaskia etaarrain urdina. Azido urikoa goian dutenei edohezueria dutenei, beraz, ez zaie komeni ez bataeta ez bestea. //

Elikaduraren ikuspegitik, zein alde dago arrainaren eta itsaskiaren artean?

Elikadura kezkakCONSUMER EROSKI-REN ERANTZUNAK

ELIKADURA AHOLKUAKAtal honen helburua Elikadura, Nutrizioa eta Dietetikaren inguruan sordaitezkeen dudei erantuna ematea da.Gure adituek zure galderari erantzuteanahi baduzu, bidali zure mezua helbideelektroniko honetara: info@consumer.esEskutitza nahiago baduzu, jarri bestehelbide hau gutunazalean: CONSUMEREROSKI Aldizkaria, San Agustín auzoa z/g,48230 Elorrio (Bizkaia).

20

GAUR-GAURKOA

FOOD proiektua, etxetik kanpo ongi jateko Espainiako Osasun eta Kontsumo Ministerioak hitzarmenbat sinatu du urtarrilean, Elikadura arloko Segurtasunareneta Nutrizioaren Espainiako Agentziaren bitartez (AESAN).FOOD proiektuan parte hartzeko hitzarmena da, Europamailakoa, eta elikadura-ohitura osasungarriak sustatzea duhelburu. Espainiak ez ezik, Belgikak, Txekiar Errepublikak,Italiak, Frantziak eta Suediak ere parte hartuko dute.

Lantokietara begira egin nahi dute lan programa honenbidez. Izan ere, langile askok, lan ordutegia halakoadutelako, etxetik kanpo jan behar izaten dute, etahemendik aurrerako asmoa da jantoki horietako menu-eskaintza osasungarria izan dadila.

Era horretako ekimenak sortu dira lehendik ere. Gustinoprogramaren atal batek, adibidez (2008ko martxoan jarrizuten abian Espainian), helburu bera du: jantokiek menuosasungarriak eskain ditzatela. Gustino proiektua, beraz,ostalariei zuzentzen zaie, eta FOOD proiektua, berriz,ostalariei ez ezik, baita langileei ere. Horixe da bien artekoaldea. Langileak elikadura arloan hezteko, ikastaroak etahitzaldiak eskainiko dizkiete, elikadura-heziketareningurukoak, eta jatetxeen eta lantegietako jantokien esku,berriz, material pedagogikoa jarriko dute, eta platerosasungarriak prestatzeko informazioa emango diete.

EGOERAREN AZTERKETAProiektuaren arduradunek, ezertan hasi aurretik, inkestakegin nahi dituzte langileen artean, jakiteko zen elikadura-ohitura dituzten, eta berdin egin nahi dute jatetxeekin ere,ikusteko zein menu mota eskaintzen dituzten. Galdeketahorietatik lortzen duten informazioa aztertuta, gomendiodietetikoak egingo dituzte, kontsumitzaileen osasunahobetzeko eta menu eskaintza ere osasungarriagoa egiteko, baina betiere tokiko ohitura gastronomikoakaintzat hartuta.

JAKITOKIA

Sardinak oliotanKontserbako sardinak jaki elikagarriak dira, eta luze irautekoprestatuak egoten dira, egoki esterilizatzen baitituzte:mikroorganismo patogeno guztiak desagerrarazten dituzte,eta jarduerarik gabe uzten dituzte produktuari kalte egingolioketen entzimak.

Zein osagai dituen jakinOro har, gatza eta olioa soilik eransten dizkiete latakosardinei, eta bi osagai horiexen araberakoa izaten duteelikadura-balioa. Oliba olioz hornitzen badituzte, olio motahori daramala esan behar dute osagaien zerrendan (legeakhalaxe agintzen du); aldiz, bestelako olioa badaramate,“landare olioa” dutela agertu behar du etiketan, baina ez duzehaztu beharrik ekilore olioa den edo beste nolabaitekoa.

Elikadura-ikuspegitik aztertuta, honako ezaugarri hauekdituzte oliotan heldu diren sardinek: kaloriak neurrianematen dituzte (220 kaloria 100 gramo bakoitzeko), proteinaasko dauzkate (15 eta 25 gramo artean, 100 gramobakoitzeko) eta bihotzari on egiten dioten gantzak dituzte:monosaturatugabeak (oliba olioarenak) eta omega 3 sailekopolisaturatugabeak.

Organismoa erregulatzen duten elikagaiak ere badituztesardinek, eta hori ere alde dute. A, D eta E motako bitaminalipodisolbagarriak dituzte, B multzoko bitaminak ere bai (B2, B3, B6 eta B12), eta hainbat mineral: fosforoa, kaltzioa,magnesioa, burdina, iodoa eta sodio (gatza botatzen dietekontserbatzeko, eta hortik dator sodioa). Latatik bertatikjatea izaten da onena, hezur eta guzti, kaltzio asko izatenbaitu hezurrak (300 mg, 100 gramo bakoitzeko; eguneromineral horretatik hartu behar denaren herena). Pertsonahipertentsoei ez zaie komeni sardina hauek jatea, azidourikoa goian dutenei ere ez, ezta gizentasun arazoak eta pisu gehiegia daukatenei ere.

NOLA JANOliotan datozen sardinak prestatuta daude, eta aldehorretatik, beraz, ez dute lanik ematen. Oso erraza gertatzenda dietan toki bat egitea, eta aski elikagai onak dira.

• Ogitartekoan jan daitezke, tomatearekin.• Xehatu eta pastarekin, arrozarekin edo patata egosiekin.• Entsaladan, atun lata baten ordez, edo atunarekin batera. • Brotxetan jarrita, cherry tomatearekin, gazta zatiekin…txandakatuz.

• Pate eginda: tomate ongi gorritu bati azala kendu, irabiatueta oliba oliotan datozen sardinekin nahasita.

• Tortilla eginda. • Enpanadetako osagai bihurtuta, arrain pasteletakoosagai, sandwichean jarrita beste zerbaitekin, pizza batean…

ELIKADURA

CONSUMEREROSKI 23

batzuk gutxiago). Erreakzio hegazkinbat 130 dezibelioen mugatik gora ibi-liko litzateke, anbulantzien sirenahotsa 120 dB-tik gora (hortik aurrerahasten gara sentitzen mina bela-rrian), ile lehorgailu bat edo pertsonabaten oihuak 90 eta 100 dB-en artean,eta xuxurlatuz mintzo den batenahotsa, 30 dB-etan.

Pertsona batek 30 dB-ren entzumenagaltzen duenean, harekin hizketan aridenak goraki hitz egin beharko dioentzungo badu. Muga horretatik aurrera behar izaten da, oro har, au-difonoa. Hala ere, ez dago esaterikaudifonoa erabiltzea derrigorrezkoadela behin entzumen gaitasuna neu-rri jakin batera heltzen denean. Horribaino garrantzi gehiago ematen zaiogorreria soziala kontzeptuari: entzu-men galera handirik izan gabe ere,zenbait pertsonak audifonoa beharizaten dute gizartetik baztertuta ezgeratzeko; askotan, lan mota batekedo bizitzeko modu jakin batek jar-tzen ditu ataka horretan.

Nola funtzionatzen dute?Tresna elektroakustikoak dira audi-fonoak; inguruko hotsak harrapatu,indartu eta ahots bidezkoak entzu-narazten dituzte gainerakoen gaine-tik. Hiru osagai nagusi izatendituzte: mikrofonoa, anplifikagailuaeta entzungailua. Zenbaitek urrutikoagintea ere izaten dute, eta esku te-lefonoetarako konexioa ere bai,Blutooth bidezkoa.

Mikrofonoak airean dabiltzan hotsakantzematen ditu, eta seinale elektrikobihurtzen. Anplifikagailuak indartuegiten ditu mikrofonoaren bidez iritsi diren hotsak; iragazki batzueiesker, erabiltzaileentzat garrantzitsudiren hotsak soilik indartzen ditu. Eta >

OSASUNA Audifonoak, entzutea

ez da batere merkeaEzinbesteko tresnak dira entzumen-galera duten pertsonentzat, baina aski garestiak dira

ENTZUMENA HOBETZEKO TEKNOLOGIA

22

MIKROFONOA, anplifikagailua,entzungailua, urrutiko agintea eta esku telefonoetarako konexioa,Blutooth bidezkoa. Izan zitezkeenmusika entzuteko tresna baten osagaiak, edo telebista batenak, bai-na ez, audifono batenak dira. Egungoaudifonoak ordenagailu txikiak dira,eta lehengoak bezala, belarri hegale-an eramaten dira. Lau urteko biziaizaten dute, ongi zainduz gero hori,eta handik aurrera aldatzea komeniizaten. Esan beharrik ez dago, beraz, diru asko joaten dela tresnahorietan. Espainiako EstatistikaInstitutu Nazionalak eman dituen da-tuen arabera, milioi bat pertsonakdaukate gorreria, eta herritarren %10ek entzumen-arazoren bat daukate.1.000 haurretatik 2,5 gor jaiotzen di-ra, eta presbiakusia edo zahartzarokogorreria, berriz, lehen 75 urtetik hau-rreko pertsonengan agertu ohi zena,gero eta gehiago ari da agertzen 45eta 50 urte arteko jendearengan.Entzumena galdu duten horiei guztieilaguntzeko, urtean 150.000 audifonoegokitzen dituzte Espainian.

Entzumena neurtzeko, proba kualita-tiboak eta kuantitatiboak egiten di-tuzte. Azterketa guztien artean,audiometria izaten da egokiena, au-kera ematen baitu jakiteko zein soinufalta diren edo zein soinu entzuteariutzi dion pertsona batek, eta entzutendituen horiek zer-nolakoak diren:apalak, erdi mailakoak edo zorrotzak.Horrez gain, beste datu garrantzitsubat ere ematen du: pertsona horrekzer soinu kopuru jasan dezakeen esa-ten du. Jaiotzen garenean, 130 dezi-belio (dB) arteko soinuak jasatekogaitasuna izaten dugu guztiok, bainaadinean aurrera egin ahala, gaitasunhori gutxitu egiten da (batzuk gehia-go jasateko gai izaten dira eta beste

CONSUMEREROSKI 25

Baina gaitzerdi tresnak erosi eta gehiagogastatu beharrik ez balitz! Ordea, audifo-noak erosteaz gain, moldeak ere egin behar izaten dira audifono horientzat,eta bakoitzak 54 euro balio du (bi urtezbehin aldatu behar dira); pilak ere alda-tu behar izaten dira, bi astez behin, etaaudifono bakoitzarenak 6 euro balio du.Horrez gain, audifonoak egunero garbitu behar izaten da produktu bereziekin, eta astean behin, pastillagarbigarriak erabili behar izaten dira argizaririk eta hezetasunik ez pilatzeko,horiek eragotzi egingo lukete-eta hotsakegoki sartu eta irtetea.

Gastu asko eta laguntza gutxi, horixe ger-tatzen da Espainian. Gizarte Segurantzaklaguntza ematen die 16 urtetik beherakoneska-mutil gorrei, baldin eta 40 dezibe-lioren galera baino handiago badaukate.Adin gehiago dutenentzat, ezer gutxi.

Andaluzian, programa berezi bat dute 65 urtetik gorako pertsonentzat, eta audi-fonoak eskuratu ditzakete entzumen zen-tro baimendu batzuetan. Katalunian,ezinduei ematen dizkieten LaguntzaPrograma Bateratuen bidez (PUA) eskadaitezke laguntzak. Laguntza horiek lortuhala izateko, otorrinolaringologiako espe-zialista batek gaixoa aztertu behar du, etaezintasuna % 33koa baino handiagoa ba-da, inprimaki bat beteko du -TresnaOrtoprotetikoak Eskuratzeko Agindua-esanez pertsona horrek audifonoak behardituela. Administrazioak agindu horrioniritzia eman ondoren, protesiak erosikodituen saltokira joango da gaixoa, eta diru laguntzaren arabera merkatuko diz-kiote audifonoak (900 euroko laguntzaizaten da 3.000 euroko audifono bakoit-zeko, eta molde bakoitza egiteko ere zert-xobait ematen dute). Pilen gastuak etagarbiketa produktuak, hala ere, erabiltzai-leak ordaindu behar ditu.

Laguntza publikoak hutsaren hurrena direlako, audifonoak finantzatzeko siste-mak eskaintzen hasi dira entzumen zentroak, eta bost urteko bermea eskain-tzen dute (batez beste, bost urtez behinaldatzea komeni da). Berme horri esker,audifonoak babestuta daude erori edoapurtzen badira, baina ez galduz gero.

Bestalde, audifonoak erosten dituenariaudiometriak doan egiten dizkiote, etasei hilabetetik behin egin beharreko az-terketak ere bai; azterketa horietan, bes-teak beste, tresnak garbitzen dituzte, etaentzumen gorabeherarik gertatu bada,audifonoak egokitu eta doitu egiten dituzte. //

baina orain arte ezagutu izanditugunak baino gordeagogeratzen dira (MP3 baten antza dute).

• Belarri-barnekoak: belarribarnean eraman ohi direnaudifonoak hiru eratakoakizaten dira, eta guzti-guztiakneurrira eginak:

- Belarri-maskorra osorikhartzen duten audifonoak:horiek daukate indar gehien,baina itxura ez dute osoestetikoa. AmeriketakoEstatu Batuetan oso begikodituzte, eta bestelakoakbaino gehiago saltzen dira.

- Kanal-barneko audifonoak:entzumen kanala hartzendute, eta Espainian horiekdute eskabiderik gehien,nahiz eta AP3 motakoak ereasko saltzen diren (gero etagehiago).

- Osorik belarri barneanjartzen direnak edo CICmotakoak (Completely InCanal): entzumen protesihauek tinpanotik bimilimetrotara jartzen dira, etatresnaren muturra soilikikusten da. Jendeak oso

gustura hartzen ditu, bainanahi duen guztiak ezin dituerabili, entzumen-beharrenarabera erabakitzen baitutezeinek erabil ditzakeen etazeinek ez.

• Teknologia aintzat hartuta:1996. urtetik aurrera, izugarri

aldatu da audifonoen teknologia.Ordu arte, hots-anplifikagailuakbaino ez ziren, baina urte hartatikaurrera, ordenagailu txiki bihurtuziren. Gaur egun merkatuandauden audifonoek txip batedukitzen dute hotsakantzemateko eta erabiltzailebakoitzaren beharretaramoldatzeko. Hots apalak soilikentzuten dituenari, adibidez, hotszorrotzak entzunarazten dizkio,eta alderantziz ere berdin.Gainera, hotsak prozesatzendiuztenean, traba izan daitezkeensoinu eta zaratak ezabatu egitendituzte egungo audifonoek, etaahotsak soilik entzuten ditupertsonak. Teknologiak,elektronikak eta psikologiakaurrera egin ahala, audifonoenindustriak ere gero eta aukeragehiago eskaintzen ditu.

behar du protesi egileak ere, bi bela-rrietako audifonoak doitu.

Bi belarrietatik gaizki entzuten due-nak bi audifono ibili behar ditu, bes-tela ez baitzaio lagungarri izangoestereofonia efektua: orekatzen la-guntzen du, soinua nondik datorrenjakiten eta seinale akustikoak kokat-zen. Zenbait pertsonak, ordea, berezbi audifono behar izanda ere, bakarraerabiltzen dute, arrazoi estetikoak di-rela medio, edo jendeak pentsa dezanez daukala gorreria handi-handirik,edo dirua aurrezteko. Horrek kaltebaino ez du egiten: estereofonia efek-turik gabe, pertsona hori galduta be-zala senti daiteke lagunarte zaratatsubatean edo familia ospakizun batean,ez ditu ulertuko aldi berean gertatzenari diren elkarrizketak, eta uko egingodio audifonoa erabiltzeari. Aldiz, ha-sieratik beretik bi audifonoak erabilt-zen dituztenek, behin ohitu eta gero,nekez egingo diote uko horiek erabilt-zeari.

Prezioak eta laguntzakOrain arte aipatu ditugun audifonoek600 eta 3.000 euro artean balio dute.Prezioan dagoen alde hori teknolo-giak eragiten du itxurak baino gehia-go. Audifonoen arloa etengabe ari daberritzen, eta, ondorioz, erabiltzaile-ek berritu egin behar izaten dituztelau edo bost urtez behin.

OSASUNA entzungailuak, seinale akustiko bi-

hurtzen ditu seinale elektrikoak.Audifono digitaletan, gainera, aukeraizaten da mikroordenagailu bat pro-gramatzeko, eta horrek egokitu egitenditu seinaleak erabiltzaile bakoitza-ren entzumen-beharretara. Urrutikoagintearen bidez egin daiteke hori.

Audifono bakoitzak bere pila bere-ziak izaten ditu; batzuenak handia-goak izaten dira eta txikiagoakbesteenak, eta iraun ere ez dute guz-tiek berdin egiten. Oro har, 5 eta 14 egun bitartean irauten dute (zerpila mota den, zer audifono mota etazenbat denboraz erabiltzen den, ho-rrek guztiak badu eragina, jakina).

Haur eta helduetanHaurrek belarri-atzeko audifonoaksoilik erabil ditzakete, eta ez belarri-barnekoak; barnean jarriz gero, izanere, etengabe egokitu eta moldatu beharko lituzkete adinean aurreraegin ahala, beharrak ez baitira berdi-nak izaten. Audifonoak norberarenentzumen-beharretara moldatzeko,ez da gauza bera helduekin ari edohaurrekin. Helduek erantzun ditza-kete protesiak egin behar dituena-ren galderak, baina haurrek ez.Halakoetan, profesional horrek as-matzen saiatu behar du haurrak zeinsoinu entzuten dituen eta zein kalita-tetakoak diren.

Belarri bateko gorreria edobietakoaBelarrirako protesiak egiten dituztenprofesionalek, beste hainbat probarenartean, logoaudiometria izenekoaegiten dute, eta horri esker jakitendute gaixoak zenbat entzuten duen,eta, horrez gain, zenbat ulertzeko gaiden (recruitment esaten zaio horri in-gelesez, biltzea). Ulertzeko gaitasungutxi duten pertsonei zail egiten zaieaudifonoetara egokitzea. Bestalde, bibelarrietatik gaizki entzuten duenakbi audifono erosi behar ditu, batekinbakarrik ez baitu ongi entzungo, se-gur aski (betaurrekoetan ere, bi kris-talak jartzen dira, eta inor ez daibiltzen bakarrarekin). Gorreria bela-rri batean soilik agertzea ez da izatenohikoa; gehienetan, belarri batetikbestetik baino gutxiago entzuten da,baina bietan izaten da gorreria. Etaoptikariak betaurrekoen bi kristalakdoitzen dituen bezalaxe, halaxe egin

24

ENTZUMEN ARAZOAK BADITUGU…

1Audioprotesietan espezializatua dagoen profesionaltituludunarengana joan behar dugu.

2Audifonoak aukeratzeko orduan, itxurari eta estetikari ezdiogu begiratu behar; esaten digutena ongi ulertzea dagarrantzitsuena, eta horretan lagunduko digutenaudifonoak hautatu behar ditugu.

3Entzumena bi belarrietan galdu badugu, bi audifonoakaldi berean erostea komeni da, eta ez orain bat erosi etaaurrerago bestea.

4Bi audifono erosteak ez du zertan balio bat erosteakhalako bi.

5Zalantzaren bat sortzen bazaigu, bolada batez probatzeakomeni da behin betiko erosi aurretik.

6Otorrinolaringologoari galdetzea komeni da, ea hark zeraholku ematen digun.

7Pentsatu behar dugu nabarmenagoa dela gorreria,audifonoa bera baino.

Iturria: Carlos Torres, AUDIREko audioprotesi egilea. Audiologia Klinika.

>

ENTZUMENA HOBETZEKO TEKNOLOGIA

ASKOTARIKOAKDAUDEAudifonoak beti besteren

belarrian ikusi dituenak ez lezakepentsatu zenbat audifono motadagoen merkatuan, bainanorbera behartzen denean,orduantxe jabetzen da ugaritasunhorretaz. Oro har, daukaten itxuraeta darabilten teknologia hartzenda kontuan audifonoaksailkatzerakoan.

• Itxura aintzat hartuta:Audifonoak belarri-atzekoak

izan daitezke, belarri hegalarenatzean jartzen direnak, edobelarri-barnekoak izan daitezke,neurri-neurrira egin eta entzumenkanalaren barnean jartzendirenak.

• Belarri-atzeko klasikoetatik,AP3 motakoetara: belarriatzeko audifonoak nabarmensamar ikusten dira, eta moldebat behar izaten dute belarriraegokitzeko; hori dela eta,jendeak ez ditu oso gustuko.Azken urteetan, ordea, modeloberriak sortu dituzte, besteitxura eta kolore bat dutenaudifonoak; AP3 deitzen diete(Hiru dimentsioko ProzesuenAnplifikagailua esan nahi duakronimo horrek), eta horiek erebelarri atzean jartzen dira,

CONSUMEREROSKI 27

Kostuaren eta eraginkorta-sunaren arteko harremanaHerbehereetan, bestalde, ikerketa lanbat egin dute gizentasunaren eta ta-bakismoaren inguruan, eta zalantzafilosofiko eta etikoak sortu dira.Kostuaren eta onuraren ikuspegitikaztertuta, argi samar dago epe motze-an kostuak gutxitzen direla gizenta-sunaren aurkako prebentzio neurriakhartuta, pisu gehiegiari lotuta daudengaixotasunak saihesten direlako; bai-na epe luzera, aldiz, kostuak handituegiten dira, pisu normala duten per-tsonak, izan ere, luzaroago bizi izatendira, eta zenbat eta urte gehiago bizi,orduan eta gaixotasun gehiago izangodituzte, eta dirua behar da horieierantzuteko.

Espainian, gehienbat immunizazioenatalean neurtu izan dute kostuen etaeraginkortasunaren arteko harrema-na. Ikuspegi horretatik begiratuta,txerto batzuk eraginkortzat jo dituzte:B hepatitisaren aurkako txertoa (nera-beentzat), A hepatitisaren aurkakoa(arrisku handiko helduentzat) etapneumokokoaren aurkakoa (60 urte-tik gorakoentzat).

Txerto guztiekin ez da berdin gerta-tzen, ordea. Osasun sistema publiko-aren barruan sartu duten azkentxertoetako batek, giza papilomarenbirusari aurre egiteko txertoak (GPB),hain zuzen, zeresana eman du.Ameriketako Estatu Batuetan etaErresuma Batuan egin duten ikerketabatek ebaluazio ekonomikoa egin du,eta ikuspegi ekonomikotik, zalantzanjarri du haren eraginkortasuna.Minbiziari aurka egiteko txertoa da,eta onurak ekar litzakeela sinetsitaere, adituek adierazi dute gaur egun

ezin dela jakin zenbat urtetarako im-munizatuko dituen pertsonak, zeinadinetan ematea komeni den edo no-la erantzungo dion umetoki-lepokominbiziari. Adituek ohartarazi dutemilioika neska osasuntsuri jartzendietela txertoa, baina inork ez duelafrogatu epe luzera eraginkorra izangoote den. Antzeko arrazoietan oinarri-tuta, Australiak, adibidez, uko egindio txertoa diru publikoz finantzatze-ari; herrialde hori aitzindaria izan daagentzia independenteak sortzen etaeraginkortasun-irizpideak erabiltzen(kostuen eta eraginkortasunaren arte-ko oreka neurtzen).

Azkenik, ez da ahaztu beharlehenago zer gertatu izanden beste zenbait preben-tzio neurrirekin. Oraindela urte batzuk, honakohau baieztatu zutenEspai-niako Ginekologia eta Obstetrizia Elkar-teak eta Menopausia Ikertzeko EspainiakoElkarteak: “Hormo na-terapia ordezkatzaileada tratamendurik onenasintoma klimaterikoakonbideratzeko, eta bosturtez tratamendua hart-zen duten emakumeeionura gehiago egiten diekaltea baino”. Gaur eguneskura ditugun datuei es-ker, baina, badakigu loturazuzen-zuzena dagoela terapiahorren eta bularreko minbi-ziaren artean. Terapia horierabiltzeari utzi ahala,gutxitu egin da minbizimota hori, eta bata bes-tearen ondorio delabaieztatu dute. //

berek jartzen dituzte ebaluaketa iriz-pideak, eta horrek kolokan jartzen duobjektibotasuna.

Sendagaiak prebentzio-helburuekinerabiltzea ere ez da medikuen begi-koa. Proba horiek erietxe publiko etapribatuetan egiten dituzte, baina ho-rietako asko laborategiek finantza-tzen dituzte, gero sendagaiakmerkatuan salduko dituzten laborate-gi horiek berek.

Analisi zorrotzakHerrialde anglosaxoiek hamarkadakdaramatzate ebaluazio zorrotz eta ze-hatzak eginez, analisi ekonomikoegokiak izaten dituzten ebaluazioak.Horren adibide da AmeriketakoEstatu Batuetan egin duten ikerketabat, zeinak aztertu baitu zer arrazoi-rengatik gutxitu den azken urteetanbihotzeko gaixotasunen ondorioz hildirenen kopurua. Guztiek onartzenduten estatistika eredu bat erabilita(IMPACT), honako ondorio hau ateradute: arrisku faktore nagusien inguru-ko aldaketek (kolesterola, hiperten-tsioa, tabakismoa, ariketa fisikorikeza) % 50eko eragina izan dute, etabeste % 50a terapia mediku-kirurgi-koek lortu dute (bypass-ek, angio-plastiak, infartuen aurkako hasierakotratamenduek…).

Espainian ere egin dute ikerketa bat bi-hotzeko gaitzen inguruan, Kostu-Onura Orokortuen Analisia izenekoa,eta zera erakutsi du: bihotzeko gaixo-tasun iskemikoak sendatzeko egin di-ren aurrerapen medikuak zenbat kostadiren ikusi eta zer emaitza eman du-ten aztertuta, emaitzak kostuen gaine-tik daude. Inbertsioa, beraz,errentagarria izan da.

OSASUNA Sendagairik onena,

prebentzioaPrebentzio politikek zer kostu eta zer eraginkortasun duten ikertzen denean, immunizazioalorrekoak izaten dira ikerketarik gehienak. Honako txerto hauek eraginkortzat jotzendituzte: B hepatitisaren aurkako txertoa (nerabeentzat), A hepatitisaren aurkakoa (arrisku handiko helduentzat) eta pneumokokoaren aurkakoa (60 urtetik gorakoentzat)

OSASUN PREBENTZIORAKO POLITIKAK

26

KOMUNITATE zientifikoak aho ba-tez onartu du diagnostikoa. Ez dagoprebentzioa baino sendagai hoberikhainbat gaitzi aurre egiteko: minbi-ziari, infekzioei, bihotzeko eritasunei,birusek eragindakoei eta endekape-nezkoei. Osasun arlo guztietan ugari-tu dira prebentzio ekimenak, bainabehin kanpainak amaitzen direnean,ia inork ez du egiten ebaluazio-iker-ketarik, eta analisi ekonomikoak egi-teko lanik ere ez dute hartzen, nahizeta jakin alderdi ekonomikoa funtsez-koa dela: baliabideak urritzen dituz-tenean, horri heldu behar izaten zaiolehentasunak jartzeko.

Baliabideen eta emaitzen artean zerlotura dagoen jakiteko, ebaluazioa egi-tea behar-beharrezkoa da, baina osa-sun publikotik prebentzioaren arloanegiten diren jarduera asko eta asko bere horretan bukatzen dira; milioikaeuro gastatu bai, baina gero ez da jaki-ten zer emaitza eman duten eta zenba-teraino izan diren eraginkorrak.

Espainian egin izan diren ebaluazioekonomiko guztiak aintzat hartuta,bostetik bakarra soilik egin dute pre-bentzioaren gaiei lotuta. Ebaluazioterminoa maiz samar erabiltzen da,baina ez beti behar bezala. Programaedo ekimenen bat abian jarri eta alda-ketaren bat gertatzen denean –mese-derako, jakina–, esku-hartze horrenondoriotzat jotzen da maiz, joera he-datu samarra da hori, baina inork ezdu aintzat hartzen agian beste azal-pen alternatiboren bat eduki dezakee-la aldaketak, eta, halaber, inor gutxikhartzen du lana emaitzak kontrol tal-de batekin aztertzeko. Badira, ordea,hori baino gauza itxuragabeagoak:askotan, programaren arduradunek

CONSUMEREROSKI 29

>

PSICOLO

GIA Lan mendekotasuna:

besteen oniritzia, norbere zamaKonpromisoa eta lotura ez dira beti gauza bera izaten, ez lan kontuetan, behintzat.Lanari lotuta bizi denak balio gehiegi ematen dio bizitzako arlo horri

LANEKO OSASUNA

28

LANA BEHARTZAT hartzen dutenguztiek ez dute ikuspegi berarekinegiten. Batzuek lana maite dutelakoegiten dute, eta beste zenbaitek lana,lana eta lana besterik ikusten ez dute-lako. Zenbait pertsona konpromisoharrigarriz atxikitzen zaizkio berenlanari, gozatu egiten dute, eta emai-tza onak eman ere bai askotan. Bestezenbait, aldiz, lanari atxikita bainogehiago, lanari lotuta bizi dira, arretagehiegi jartzen diote euren lanbideari,eta alde batera uzten dituzte bizitza-ko beste hainbat arlo, eta alde baterauzten dute osasuna ere. Lanari ema-nak egoten dira erabat, eta ez dira ja-betzen zer gertatzen ari zaien. Nondago bi jokabide horiek bereizten di-tuen marra? Ez da erraza antzematen,hain da fina… Segur aski, emaitzetanez da alde handirik izango batetikbestera, biek erantzungo diete bikainberen zereginei, baina batek motiba-zioa izango du gidari, ongi sentitukoda, eta bestea, aldiz, lanaren mendegeratzeko arriskuan egon liteke, ge-hiegi ematen duenari gehiegi eska-tzeko joera izaten baita.

Zenbait gizartetan, lanak beste ezerkbaino balio handiagoa du, jardutea-ren eta saiatzearen kultura lehenestendute gauza guztien gainetik, eta testuinguru horretan sortzen dira la-narekiko lotura gehiegizkoak; mende-kotasuna, azken batean. Zenbat etaordu gehiago eman lanean, zenbateta denbora gehiago eskaini lanari,hainbat hobeto, horixe da jokabideeredugarria, eta bizitzako beste arlo

batzuk baztertu behar izanda ere, ezdu axola: familiako harremanak, gizartekoak, maitasun beharrak… horiek beti gerorako uzten dira.

Gehienoi gustatzen zaigu lanak ongiegitea, ongi sentiarazten gaitu horrek,eta goikoek aitortzen badigute gustu-ra daudela gurekin edo ongi egindakolanaren ordainez soldata igotzen ba-digute, autoestimuak gora egiten di-gu. Hori gauza ona izanik ere, erneibili behar dugu, lana ez dadin bihur-tu gu ongi sentitzeko bide bakarra etabesteen oniritzia eta aitortza jasotze-ko modu bakarra. Horretara mugatu-ko bagenu geure burua, bizitzakdituen beste esparru garrantzitsu ba-tzuei bizkar ematen ariko ginateke,besteak beste pertsonen arteko harre-manei eta aisialdiak eskaintzen dituen aukerei.

Pertsona perfekziozale eta obsesiboekizaten dute arrisku gehien lanarenmende geratzeko; zereginak goitik be-hera kontrolatu beharrak eta xeheta-sunik hutsalenari ere berebizikoarreta jarri beharrak ia lanaren eskla-bo bihurtzen ditu, euren indar etadenbora guztia lanari ematen baitiote.

Sarri ez dira ohartzen arazo bat dute-la, ingurukoak lehenago ohartzen di-ra gehienetan; nekatuta ikusten dutepertsona hori, nerbio tentsioak jota,triste, bukatu gabeko lanen kezkazbeti, beste ezertarako denborarik ga-be; eta norbera ohartzen denean osa-suna galtzen ari dela lanaren erruz,estresa ere ager dakioke.

31

HITZORDURIK ESKATU gabeagertzen dira, eta bidea ongi ikasiadutenez, etxe barruraino sartzenzaizkigu, leihoetatik eta edozein zirri-kitutatik. Ohe-zimitza, labezomorroamerikarra, Argentina inurria, Lasiusizeneko lorategi-inurria… intsektuizurrite batzuk behin betiko desager-tu zirela uste genuen, aspaldi ez baikenituen ikusten gure artean, bai-na orain berriz agertu dira, eta geroeta maizago erakusten dute beren bu-rua pisuetan, etxe atxikietan, bulego-etan eta hoteletan. Merkantzia eta lur garraioak ekarri ditu berriz gurera,eta turistek berek ere bai; nola kontrolatu horiek? Intsektizidak era-biltzea eta inguruak etengabe garbit-zea izan daiteke irtenbidea.

Zimitzak itzuli diraIntsektu zapala da zimitza, marroi argia kolorez, eta garai batean ohikoaizaten zen ohean agertzea, bainaBigarren Mundu Gerra bukatu ondoren desagertu ziren Europatik.Orain, ordea, hainbeste merkantziaeta pertsona hara-hona ibilki, berriz agertu dira, eta halaxe jakinarazi du ANECPLA erakundeak ere(Izurriteak Kontrolatzeko EnpresenElkarte Nazionala da, Espainiakoa).Erakunde horrek egin duen ikerketa >

Erasoandatoz zomorroak!Ustez betiko bukatu ziren gure inguru eta etxeetako intsektu izurriteak,baina hemen dira berriz ere inurriak, zimitzak eta beste, merkantziagarraioak eta turistek ekarriak

INGURUMENA

ETXEAN IZAN OHI DIREN INTSEKTU IZURRITEAK

CONSUMEREROSKI

PSICOLO

GIA Egoera batzuk arriskutsu

bihur daitezke• Norbanakoari dagozkionak:Lanean ahalegin neurriz kanpokoaegiten dutenek eta etengabe perfekziobila ari direnek langile onaren famaizaten dute, segurtasun irudia ematendute, eta halaxe sinesten du bai nor-berak eta bai besteek. Erreakzio hori,berez, ez da txarra. Baina norberagustura sentitzeko bide bakarra horiizaten denean, mendekotasuna sor-tzeko arriskua agertzen da.

Era berean, lanari indar eta denboragehiegi eskaintzen diotenak jokabideobsesiboa izatera irits litezke. Osozaila egiten zaie lana utzi eta eurengustuko izan litekeen zerbait egitea,ezin izaten dute eraman lanak buka-tu gabe uztea, horrek errudun sentia-razten ditu. Egoera kontrolpean edukinahi izaten dute, eta lana bukatu gabe dagoela ikusteak estresa sortzendie; eta lasaituko badira, lanean ja-rraitu beharra sentitzen dute. Sorgin-gurpil baten modukoa da azkenean,eta hor erortzeko arriskua izaten dute, batez ere, izaera obsesiboa eta ikaragarri zorrotza daukaten pertso-nek; ziurtasunik eta ordenarik eza ja-

30

sanezina egiten zaienez, komeni bai-no ahalegin handiagoa egiten duteeuren estutasuna kontrolatzeko.

• Taldeari dagozkionak:Lanean ahalegin handia egiten due-nak, maizenik, gaitasuna edukitzendu zeregin asko bere gain hartzeko,eta hori oso ontzat jotzen dute lante-giko arduradunek eta gainerako lanki-deek. Horrek ere badu arriskua,ordea: gerta liteke berari ez dagoz-kion ardurak hartzea eta gehiegi za-matzea. Halakoak sortzen direnean,zuhur jokatu beharra dago, beti ezinbaita esan besteek propio utzi dutelalana norberaren bizkar. Agian, norbe-rak sortu du arazoa, nahi gabe: berezereginak eta ardurak ongi mugatzenjakin ez, eta, azkenean, bere gaitasu-nek preso harrapatzen dute; norberakerakutsi baitu zertarako gai den, betimaila bera eman behar duela dirudi.

Langile fin eta esanekoak ikustenduenean oso zamatuta dagoela, asko-tan ez du jakiten egoera hori iraul-tzen, eta etsita senti daiteke.Halakoak, gehienetan, isil-isilik arit-zen dira, lanak ez die ahorik bete-tzen, eta sakelarik ere ez; ordainmugatua izaten dute eta lanpostu

hoberik ere nekez eskuratuko dute.Askotan, pertsona horri zail gertatzenzaio modu asertiboan hitz egitea, etaez du lortzen bere eskubideak, bete-beharrak eta ardurak errespetaraztea.Sarritan, ezinbesteko langile bihur-tzen da lantokian edo bere sailean,zenbaitetan berak bakarrik jakitenbaitu nola egin behar diren lan jakinbatzuk (hori izugarrizko zama izaterairisten da); zereginak besteren gainuztea asko kostatzen zaionez, “ez”esatea bezainbeste, guzti-guztia beregain geratzen da. Oso arduratsua de-nez, ez da ausartzen lankideei mugakjartzera, iruditzen baitzaio, hori egi-nez gero, langile on izateari utzikodiola, eta hori ez dela izango lantoki-ko arduradunen begikoa.

Lanari neurririk ez hartzeakbaditu ondorioakEgunak 24 ordu ditu, eta lotan ez da-goena lanari emana bizi bada, albobatean utzi izango ditu harremanpertsonalak eta familiakoak, eta horiarazo iturri bihurtuko da luze gabe;familian gatazka giroa nagusituko da,eta lagunekin zeukan lotura ahulduzjoango da. Aisialdirako ere ez zaiodenborarik geratuko, eta lehen gustu-ra egiten zituen jarduerentzat ere ezdu aurkituko tarterik.

Etengabe lanez zamatuta dabilenpertsonak errearen sindromea jasanohi du (Burnout sindromea ere esatenzaio). Estresak jota egoten da, eta in-teresik gabe eta ezaxolaz begiratzendie lehen erakargarri zitzaionari, bailan arloan eta bai arlo pertsonaleanere. Horraino iritsita, “aski da” esatenjakin behar du norberak, eta gauzakaldatzeari ekin behar dio; gainerako-an, depresioari lotutako sintomakager daitezke luzera begira.

Irtenbide egokia bilatzea ez da izatenbatere erraza pertsona horientzat, eta etsitzeko joera ere izan dezakete.Lana bihurtu zaie beren bizitzako erdigune, eta hortik aldendu behardutela pentsatzen dutenean, estutuegiten dute beren burua. Gauzak aldatzen hasteko, ordea, norberak jabetu behar izaten du zenbaterainohondatu diren bere harremanak, familiakoak eta pertsonalak.Mendekotasunen bat duten pertsonaguztiekin gertatzen den bezala, trata-mendua bideratu behar da pertsona-ren arlo guztiak berrosatzera. //

LANEKO OSASUNA

Lan ordutegi finkoa ezarri behar da,eta zintzo bete, inolako salbuespenik gabe.

Laneko ordutegia egiterakoan,atseden hartzeko denbora erekontuan hartu behar da, etatarte libreak ere bai.

Lanpostuari zein funtzio eta erantzukizun betetzea dagokionzehaztu, eta horiexek bete,salbu eta enpresarekin edoarduradunekin beste zerbaitadostu bada.

Eguneroko zereginak zein izangodiren finkatu, lanorduetan egiteko moduan; horrela eginda,zailagoa da estresa agertzea.

Hurrengo egunerako ere zerbaituzten ikasi behar da, eta perfekzioari mugak jartzen erebai; lan guztiak ezin hobetobukatu nahi dituenak denbora

gehiegi eskaini behar izaten die garrantzi gutxiko xehetasunei.

Lan batzuk lankideen esku uztenikasi behar da; ez da ibili beharlan guztia kontrolatu nahian,aski da gainbegiratzea.

“Ez” esaten jakin behar da besteekproposatzen dizkiguten zereginbatzuei.

Norberaren eskubideak errespeta-razten ikasi behar da lantokian.

Lanari helburu errealistak jarribehar zaizkio epe motzera,ertainera eta luzera.

Bazterrean utzitako jarduerei berrekin behar zaie aisialdian.

Lotura pertsonalak eta familiakoloturak indartu behar dira, hortiksortzen baita gogoa tarte batzuklibre hartzeko eta garrantzitsuiruditzen zaizkigun pertsonekinegoteko.

LANAREKIKO MENDEKOTASUNA SAIHESTEKO AHOLKUAK

33

Izurriteen aurkakozerbitzuetan ari direnteknikarien esanetan,zimitzak eta inurriak aridira buruhauste gehienematen

CONSUMEREROSKI

LabezomorroakInurriekin gertatzen den bezala, labezomorrorik ez agertzeko

ere, etxea garbi-garbi edukitzea da gauzarikgarrantzitsuena:

- Ez dugu utzi behar ez jaki hondarrik ez ur arrastorik,horrek erakarri egiten baititu.

- Zaborrontziak hermetikoki itxi behar dira.- Isurbideak eta hodiak aztertu behar dira, horietatiksartzen baitira etxeetara.

- Zirrikituak ongi itxi eta tapatu behar dira, batik bat lekuhezeetan daudenak (bainugelan, sukaldean, harraskan).

Izurrite mota bat edo bestea agertzen bazaigu, eta enpresabaten zerbitzua kontratatu nahi badugu zomorroakdesagerrarazteko, beti-beti egiaztatu behar ditugu honako

alderdi hauek: enpresa horrek baduela baimena biozidakerabiltzeko, Espainiako Osasun Ministerioak erregistratudituen produktuak erabiltzen dituela eta tratamendueraginkorra izango dela (bolada baterako, behintzat).

InurriakLorategi ongi ureztatu eta hezea nahi izaten dute inurriek,

hor ibiltzen dira gustura, baina ez da aski inurriei soilikerreparatzea; landare-zorririk baden ere begiratu beharizaten da, sarri horrek adierazten baitu inurririk badenedo ez. Izurritea etxe barruan antzematen badugu, lekumugatu batean, ohiko intsektizida bat erabiliz etaetengabe garbituz konponduko dugu arazoa.

Inurri horiek, gainera, superkolonie-tan biltzen dira. 2002. urtean,Argentina inurrien superkolonia bat aurkitu zuten Lausanne-koUnibertsitateko ikertzaileek; milioikahabia zituen, eta bilioika intsektu,guztiak genetikoki berdin-berdinak,eta 6.000 kilometro hartzen zituenMediterraneo eta Atlantiko itsasertze-an. Guztiak berdinak direnez, familiaberekotzat jotzen dituzte batzuekbesteak, eta ez diote elkarri eraso-tzen. Bertako inurriek, aldiz, guztizbestela jokatzen dute: habia txikietanantolatzen dira, eta ondoan dituztenhabien aurka ekiten diote lurraldeakontrolatu nahian. Espezie inbadi-tzaileek ez daukate kontrol neurri natural hori, eta etengabe ugaritzendira; horrek areagotu egiten du haieninbasio-ahalmena. Inurri espezie ho-ri, itxuraz, 1920. urtean iritsi zenEuropara Argentinatik, merkantzia-ren batekin nahasian, eta horregatikdira guztiak genetikoki berdinak, tal-de berean dutelako jatorria.

Lasius lorategiko espeziea, berriz,Europa guztira hedatu da, eta besteizurrite tropikal batzuk ez bezala, le-ku hotz samarrak ere iritsi ditu.Iparralderantz eginda, adibidez, Jena-n agertu da (Alemania), Gante-n(Belgika) eta Varsovian (Polonia).

zake egoera, tratamendu berezia be-har baita zimitzak desagerrarazteko,eta zenbat eta gehiago atzeratu, or-duan eta gehiago ugarituko dira.

Zimitz helduek gorpuzkera obalatuaeta zapala izaten dute, gorri-herdoilkolorekoak izaten dira, eta sagar hazibaten neurrikoak. Ezkutuan egotendira, eta ez da erraza izaten antzema-tea. Seinalerik garbienak haien zizta-dak izaten dira: gorriune handi batagertzen da azalean, arkakuso batekeragiten duena bezalakoa, baina erdian puntu gorririk gabea.Zimitzaren ziztakoak ez du minik egi-ten hasieran, baina gero hazkura han-dia ematen du.

Inurriak: txikiak bai, baina kaltegabeak ezInurriak ikustera ohitu samarrak gaude, eta intsektu txiki eta kaltega-beak iruditzen zaizkigu, labezomo-rroak-eta baino garbiagoak askoz.Horregatik, maiz ez dugu esku hartzen inurritea izurrite bihurtu arte.Eta horixe da, hain zuzen, arazoa,izurrite bihurtzea, halakoetan inurriespezie inbaditzaileak izaten baitiraeragile (Argentina inurria edo Lasiusneglectus motako lorategi-inurria),bertako inurriei lekua kentzen ari di-

INGURUMENA

ETXEAN IZAN OHI DIREN INTSEKTU IZURRITEAK

32

batek datu adierazgarriak eman ditu:Espainian, % 10 eta 20 bitartean ugaritu dira ohe-zimitzak, eta zenbaiteremu geografikotan, askoz gehiago.Mediterraneo inguruan, esaterako, % 50 handitu da kopurua, etaKanarietan, % 90eraino.

Ikerketa horrek datu gehiago ereeman ditu, eta esaten duenez, 4 eta 5izarreko hotel eta ostatuek galdegindituzte gehien zimitzak desagerraraz-teko zerbitzuak, eta etxebizitza parti-kularrek hurrena. Horrek erakutsikoluke turistek ekarri dituztela eurenmaletetan (Asiatik etorritako bidaia-riek, batik bat).

Gizakien odola da zimitzen elikagaia,eta gaua izaten dute gustuko eurenlanak egiteko. Horregatik, gizakiaknon, han ibiltzen dira zimitzak, etagaueko lanari ahalik eta etekinik ge-hien ateratzeko, koltxoiei, gau-ma-haiei eta logelako beste altzarieiitsasten zaizkie. Izurritea handia ba-da, ordea, etxeko edozein bazterretanager daitezke. Baina ikusita ere, gauregun nekez jakingo dugu zimitzakdauzkagula etxean, zomorro horiekaspaldi desagertu zirenez, ez baitaki-gu nolakoak diren; ondorioz, bestezerbait izango dela uste izaten dugu,eta ez diogu kasu handirik egiten.Horrek, jakina, are gehiago okertu de-

ren espezieak. Izurriteen aurkako zerbitzuetan ari diren teknikarienesanetan, zimitzak eta inurriak ari di-ra buruhauste gehien ematen, ziztadadesatseginak ematen dituztelako etaoso azkar hedatzen direlako.

Argentina inurria, Linephitema humi-le izenekoa, Hegoamerikako espezieada berez, baina mundu guztira heda-tu da. Lasius neglectus izeneko lora-tegi-inurri txikia ere azkar zabaldu daAsian eta Europan barrena, eta arazolarri bihurtzen ari da. Adituek ustedute Asia hego-ekialdekoa dela jato-rriz, baina Hungarian aurkitu zutenlehenengoz, 1990ean (Budapestekoauzo bat osorik izurritu zuen inurrihorrek). Ordudanik, Europa osora hedatu da; parke eta lorategietanagertzen da nagusiki, bertako espe-zieak desagerrarazi egiten ditu, eta etxe barruetaraino ere heltzen da.Espezie inbaditzaileak dira, eta izurri-te bihurtzeko arriskua oso handia da,baldintza bereziak baitituzte: batetik,talde-antolamendu bitxia dute oso(erregina bat baino gehiago izaten di-ra habia bakoitzean, habia batekoekez diete erasotzen beste habietakoei,habia barruan ernaltzen dira eta ge-mazio bidez hazten dira, olio orbanbat bezala), eta bestetik, ez daukateparasito edo patogeno naturalik.

Espainian, oraingoz ipar-ekialdeansoilik agertu da. Adituak beldur diraArgentina inurria bezala hedatuko oteden, eta zein eremu har lezakeen esateko gai ez diren arren, uda hezeaeta beren aldeko klima duten lekueta-ra irits litezke. Eta uste dute, gainera, gizakiak eraldatu dituen eremuetanugarituko dela, egoitza multzoetaneta golf zelaietan, adibidez.

Labezomorroa, aspaldiko ezagunaAurreko bi espezie inbaditzaile horiekbeste lagun bat ere badute, aski eza-guna: Periplaneta americana izenekolabezomorroa. 90eko urteetan sartuzen Espainian, eta hiri eremuetarantzhedatu da, batik bat estoldetatik ba-rrena. 1995. urtean, iritsi eta gutxira,beraz, 136 kilometro koadro hartzenzituen izurrite bat kontrolatzea lortuzuen Valentziako Udalak. Une hone-tan, hiri-estolderietako milaka kilo-metro hartzen ditu Periplanetalabezomoroak.

Leku epeletan biltzen da zomorro ho-ri, nahiz eta orokortu samarra ere ba-dagoen. Gure inguruan, azkenurteetako neguak ez dira hain gogo-rrak izan, eta itxuraz horregatik egon-kortu da espeziea. //

ETXEAK BABESTU ETA IZURRITEEI AURRE HARTU

ZimitzakBigarren eskuko altzaririk edo altzari zaharrik jartzen badugu

etxean, goitik behera begiratu behar dira, zimitzikbaduten edo ez ikusteko. Bidaia bat egiten dugunbakoitzean, ekarri dugun arropa guztia garbitu behar dagorde aurretik, bai erabili duguna eta bai erabili gabea.

Etxean zimitzak ditugula antzematen badugu, honako neurrihauek hartu behar ditugu:

- Ohe-zapi eta tapaki guztiak garbitu behar ditugu,koltxoia xurgagailuarekin garbitu eta “alergenoenaurkakoa” den estalki irazgaitz batekin babestu behardugu, urtebetez gutxienez. Gainera, koltxoiaren oinarriaere estalki batekin bildu behar da, zimitzik ez dadin pasa.Estalki hori hermetikoki itxita utzi behar dugu urtebetez.

- Zimitzek ukitu duten objekturen bat garbitu ezin bada,bota egin behar dugu. Gizalege pixka batekin jokatubehar genuke halakoetan, eta ohartxo bat jarri behargenioke zaborretara bota dugun objektuari, beste inorkerabil ez dezan.

- Ez da komeni intsektizidak erabiltzea aurkitu ditugunzimitzen aurka, zeren, produktu egokia erabili ezean,arriskua baitago zomorroak etxe osoan barrenabarreiatzeko, eta are zailagoa gertatuko litzateke horiekdesagerraraztea. Bestalde, logelan intsektizidaketengabe erabiltzea –batzuk, behintzat– arriskutsu izandaiteke, ordu asko ematen baititugu han, eta produktuhoriek ez dira batere onuragarriak.

CONSUMEREROSKI 35

HIRUGARREN ADINEKOEN EGOITZAK: 125 AZTERTU DITUGU, PUBLIKO, PRIBATU ETA ITUNDUAK, ESPAINIAKO 18 PROBINTZIATAN

HAMAR EGOITZATATIK ZAZPITAN, ITXAROTE ZERRENDAK DAUZKATE ETA% 21K KALITATE GABEZIA NABARMENAK DITUZTE. PREZIOAK IGO EGINDIRA, EGOITZA PUBLIKOETAN BATIK BAT, NAHIZ ETA MERKEAGOAK ETAHOBEAK IZATEN JARRAITZEN DUTEN

Gero eta garestiagoakdira baina eskaintzen dituzten lekuekin ez daasetzen gizartearen eskaera

34SAKONEAN

CONSUMEREROSKI 37

EGOITZAK ONGI HORNITUTA DAUDE Aztertu ditugun 125 egoitzen erdiak baino gehiago, % 57, pribatuak izan dira, % 23 publikoak eta gaine-rako % 20ak itunduak (Administrazioarekin ituntzendute euren eskaintza). Egoitza-zerbitzu finko eta iraun-korra daukate guztiek, baina % 56k aldi baterako to-kiak ere eskaintzen dituzte; beste % 34k egunekozentroen zerbitzuak ere badituzte, eta % 5 prestatuakdaude etxebizitza komunitario ere izateko. Ohikoenaizaten da egoitza horiek bi motatako gelak izatea, ba-tentzat direnak eta birentzat direnak (azken horiek osoegokiak dira bikote diren egoiliarrentzat, eta, gainera,besteak baino merkeagoak dira). Guk, hala ere, aurki-tu ditugu hirurentzako gelak eskaintzen dituzten egoit-zak (23), eta lau oheko gelekin ere bai batzuk (7).Zerbitzuen eta azpiegituren atalean, oro har, emaitza‘ona’, lortu dute guk aztertu ditugun egoitzek, bainaArabakoak, Bizkaikoak eta Nafarroakoak nabarmendudira atal horretan (emaitza ‘oso ona’, batez beste).Asturiaskoek, aldiz, ez dute gainditu azterketa (‘hala-holako’ emai-tza izan dute), eta Cadizkoek etaZaragozakoek soilik lortu dute 2005. urtean bainoemaitza txarragoa.

Egoitzak bikain zainduta egon dira, oro har (% 12k be-rritu batzuk behar dituzte), eta gelak ongi hornitutadaude (berogailua dute, armairuak, gau mahaiak…);aire girotua, telefonoa edo telebista, aldiz, egoitza ba-kan batzuetan soilik ikusi ditugu (nork bere eramandezake, nahi badu). Lau egoitzatatik hiruk bainugeladute gelan, baina larrialdi txirrinik gabe (gelarik gehie-nek badute txirrina, % 96k, baina bainugeletan %78ak bakarrik ditu). Egoitzarik gehienek, halaber, boti-ka-zerbitzua eskaintzen dute, eta beste zenbait zerbi-tzu ere bai: jarduera soziokulturalen programak,irakurketa gelak, jantokiak eta ile-apaindegia (hori ezda sartzen hileko kuotan). Beste zerbitzu batzuk, or-dea, ez daude hain hedatuak, eta komeni litzatekeegoitza guztiek halakoak edukitzea, hobetu egingo bai-lukete egoiliarren bizi-kalitatea. Honako hauek, adibi-dez: gimnasioak (egoitzen % 35ek soilik dituzte),Internetera konektatzeko ordenagailu-gelak (% 16kbaino ez dituzte) edo lege laguntzako zerbitzuak (ha-marretatik lauk eskaintzen dute).

GARBITASUNA ETA IRISPIDEAKOro har, garbitasunaren atala egoki zaintzen duteegoitzek, nahiz eta zenbait lorategi, adibidez, utzi sa-marrak daudela iruditu zaigun. Horrez gain, jendeabiltzeko areto batzuk txikiegiak iruditu zaizkigu, etalogela batzuk ere ezin jo guztiz egokitzat, txikiak etaargi gutxikoak baitira. Cadizek ez du gainditu atal hau,eta emaitzarik onena, berriz ere, Arabak lortu du (‘osoona’, Nafarroak eta Granadak bezala). Irispideen atale-an ere emaitza onak atera dituzte egoitzek. Berezikizaindu beharreko gaia da hori adin handiko jendea bi- >

36SAKONEAN

PREZIOAK EUROTAN: EGOILIAR MOTAREN ETA GELA MOTAREN ARABERA (egoitza publikoak eta pribatuak)

ero eta luzaroago bizi gara, eta, ondorioz, gero eta jen-de gehiagok bizi behar izaten du hirugarren adinekoenegoitzetan (egun, 65 urtetik gorakoak dira herritarren% 17 Espainian, eta bi hamarkadaren buruan, % 25izango dira). Eskaria gora eta gora doa. Eskaintza erehanditu da azken lau urteetan, baina ez nahi dutenguztiek toki bat izateko adina: 100 biztanle bakoitzeko,3,5 toki zeuden orain lau urte, eta 4,14 toki daude gauregun (80 urtetik gorakoentzat, 14 toki izatetik, 16 tokiizatera pasatu dira 100 biztanle bakoitzeko). Eskaintza-eskarien arteko desoreka dela eta, hamar egoitzatatikzazpik itxarote zerrendak dituzte. 2005. urtetik hona,prezioak % 8 igo dira, oro har, eta KPI metatua, berriz,% 9,4. Egoitza publikoen tarifak, hala ere, % 23 igo di-ra batez beste, baina oraindik ere pribatuak baino mer-keagoak izaten jarraitzen dute. Duela lau urte,esaterako, hilean 775 euro ordaintzen zuen egoiliar ba-tek gela beste norbaitekin erdibana egiteagatik, etaorain, berriz, 1.021 euro ordaindu behar ditu. Igoerahandia, kontun izanik pentsioak % 19 igo direla lauurtetan, eta erretiratu batek hilean 821,55 euro jaso-tzen dituela, batez beste (2008ko abenduko datua).Duela lau urte ere antzeko azterketa bat egin zuenCONSUMER EROSKI-k, eta orduko hartan, egoitzen %14k ez zuten gainditu gure proba. Aurten, berriz, % 3geratu dira gutxieneko mailatik behera. Gabeziak, halaere, ez dira desagertu: hiru egoitzatatik bik ez duteeduki larrialdi txirrinik bainugeletan, % 20k ez duteeskaintzen fisioterapia eta errehabilitazio zerbitzurik,eta erdietan baino gehiagotan, azken urtean ez duteegin larrialdia itxuratzeko saiorik. Egoitza publiko etaitunduek emaitza hobeak lortu dituzte, orohar.

Ondorio horiek atera ditu CONSUMER EROSKI-k 125egoitza publiko, pribatu eta itundu aztertu ondoren,honako 18 probintziatan, hain zuzen: A Coruña,Araba, Alacant, Asturias, Madril, Bartzelona, Bizkaia,Burgos, Cadiz, Granada, Gipuzkoa, Malaga, Murtzia,Nafarroa, Sevilla, Valentzia, Valladolid eta Zaragoza.Orain lau urte erabili genuen metodologia erabili duguorain ere: telefonoz deitu dugu egoitza bakoitzera etateknikariak egoitzetara bertara ere joan dira, haietanizena eman nahiko balute bezala. Bisita horiekin, jakinnahi izan dugu zer-nolako arreta eskaintzen dietenegoiliarrei, zer azpiegitura eta zerbitzu dituzten, adine-ko zenbat pertsonaren ardura izaten duen zaintzailebakoitzak, zenbateko intimitatea duten egoiliarrek etazenbateraino sentitzen diren etxean bezala, nolakomediku-arreta ematen dieten, garbitasuna, segurtasu-na eta irispideak nolakoak diren, eta, jakina, zer prezioduten. Guk aztertu ditugun egoitzek, batez beste,emaitza ‘ona’ lortu dute, orain lau urte bezala, eta or-duan gertatu zen moduan, egoitza publikoak gailenduegin zaizkie pribatuei eta itunduei (merkeagoak ere ba-dira, gainera): publikoek 7,3 puntu bildu dituzte, batezbeste, eta guztiek gainditu dute azterketa; pribatuek 6,7puntu atera dituzte eta 7,2 itunduek, eta % 4 geratu dira proba gainditu gabe.

G

Egoiliar mota Batez Batez Egoitza Egoitza Egoitza Egoitza era gela mota beste beste publikoa publikoa pribatua pribatua

2009 2005 (2009) (2005) (2009) (2005)Egoiliar lagundua* 1.556 1.437 1.336 1.095 1.733 1.600batentzako gelanEgoiliar lagundua 1.459 1.255 1.301 1.058 1.458 1.393birentzako gelanLagundu beharrik 1.247 1.203 1.039 897 1.431 1.271ez duen egoiliarra*batentzako gelanLagundu beharrik 1.160 1.115 1.021 775 1.359 1.100ez duen egoiliarrabirentzako gelanBATEZ-BESTEKOAK 1.356 1.252 1.174 956 1.495 1.341

*Egoiliar lagundua: Bere kabuz moldatu ezin den egoiliarra, laguntza behar duena eguneroko zereginak egiteko. *Lagundu beharrik ez duen egoiliarra: Bere kabuz moldatzen den pertsona. Bainugela osatua daukate gela guztiek.

ALACANT

Aztertu ditugun egoitzak: 6(3 publiko, 2 pribatu eta 1 itundua)

Emaitza: ONAGeletako bainugelek beha-rrezko irispide guztiak edukidituzte. Egoitza guztiekegina zuten 2008. urteansute bat itxuratzeko saioa. Medikurik ez da egoten uneoroz egoitzetan, eta egoitzabatek ez du eduki ohe artikulaturik.

ASTURIAS

Aztertu ditugun egoitzak: 7(1 publikoa, 6 pribatu)

Emaitza: ONARGARRIAEgoiliarra gaixo badago,zazpi egoitzetatik bostekaukera ematen diete familia-koei edozein ordutan egote-ko euren senidearekin, baiegunez eta bai gauez.Lau egoitzatan, bainugelaosatuak falta izan dituzte etajarduera soziokulturalen pro-gramak; egoitza batek ezdauka paseatzeko eremurik.

BARTZELONA

Aztertu ditugun egoitzak: 11(4 publiko, 7 pribatu)

Emaitza: ONARGARRIAEgoitza guztiek uzten dieteegoiliarrei bisitak hartzen etaeuren ondasunak edukitzen.Bederatzik eduki dituzte oheartikulatuak, eta guzti-guz-tiek eduki dituzte bainugelageriatriko lagunduak.Lau egoitzaren kanpoaldeak‘hala-hola’ zainduta egondira, eta barrualdea ere baibeste hirutan.

BIZKAIA

Aztertu ditugun egoitzak: 8(4 pribatu eta 4 itundu)

Emaitza: OSO ONAErdietan baino gehiagotan,kanpoko eginbehar eta man-datuak egitera laguntzendituzte egoiliarrak (hala nahibadute), eta guztiek dauzkateate irristatzaileak komunetan.Lau egoitzatan ez dute uztenegoiliarrak freskagarri edomokadutxo bat eskain die-zaien bisitariei. Ebakuntzaosterako gelarik ez dute gukaztertu ditugun egoitzek.

GRANADA

Aztertu ditugun egoitzak: 4(1 publikoa, 3 pribatu)

Emaitza: ONAEgoitzak oso ongi zaindutaegon dira kanpoaldetik.Logelak eta bainugelak ereongi zainduta egon dira, orohar.Egoitza guztiek daukateinguruan autobus geltokibat, baina ez taxi geltokirik.Egoitza batean soilik egotenda jendea harrera gunean 24 orduz.

GIPUZKOA

Aztertu ditugun egoitzak: 8(2 publiko, 1 pribatua eta 5 itundu)

Emaitza: ONAAldapatxoak eta/edo igogai-luak dituzte egoitza guztiek;bisitan datozenentzat komu-nak ere badituzte eta ezin-duentzat egokitutako logelakere bai. Bost egoitzatan geria-trak egoten dira une oroz.Zortzitik seik ez dute onart-zen adinekoak denbora baterako egon daitezen.

MADRIL

Aztertu ditugun egoitzak: 11(pribatuak)

Emaitza: ONAItxarote zerrendan dagoenjende kopurua (23, batezbeste), gainerako probintzie-takoa baino txikiagoa da (36,batez beste).Batek ez du eskaintzenmenu berezirik medikuakaginduta ere. Beste batek ezdu unitaterik tratamendubereziak behar dituzten egoi-liarrak hartzeko.

MALAGA

Aztertu ditugun egoitzak: 7(guztiak pribatuak)

Emaitza: ONARGARRIAEgoitza guztiek uzten diete irteten bere kabuz moldatzendiren egoiliarrei. Egoitzetakobatean mediku irternista daukate, eta guk aztertu ditugunetan, oso gutxik eskaintzen dute aukera hori.Bostetan, ez digute utzi bai-nugelak ikusten. Ia erdiek ez daukate gela berezirikzauriak sendatzeko.

SEVILLA

Aztertu ditugun egoitzak: 7 (1 publikoa, 4 pribatu eta 2 itundu)

Emaitza: ONARGARRIALautatik hiruk podologia zer-bitzua dute eta gehienekaldapatxoak eta igogailuak.Guztiek uzten dute nork bereondasunak edukitzen. Tratamendu espezializatukomediku-unitateak falta dira iaegoitzarik gehienetan, etalautatik hiruk orotariko medi-kua soilik dute.

VALENTZIA

Aztertu ditugun egoitzak: 8 (1 publikoa, 4 pribatu eta 3 itundu)

Emaitza: ONAEgoitza guztiek ematen duteaukera bisitak logelan har-tzeko, eta guztiek daukateile-apaindegi zerbitzua.Ebakuntza osterako gelak faltadira egoitza guztietan, ia batekere ez du espezialistarik, etaerdiek ez daukate kaperarikedo erlijio zerbitzurik.

VALLADOLID

Aztertu ditugun egoitzak: 5 (2 publiko eta 3 pribatu)

Emaitza: ONARGARRIAOhe artikulatuak dituzteegoitza guztietan, baitapodologia zerbitzua eta fisio-terapia eta errehabilitaziozerbitzua ere. Hiruk ez daukate aldapatxo-rik sarreran, bik ez duteuzten nork bere ondasunakeduki ditzan, eta beste bik2008an ez zuten egin sutebat itxuratzeko saiorik.

ZARAGOZA

Aztertu ditugun egoitzak: 7 (2 publiko eta 5 pribatu)

Emaitza: ONARGARRIAMedikua astero-astero joatenda gaixoak ikustera egoitzaia guztietara (beti egun bere-an); egoitza guztiek daukatelorategia, eta alarma ere bailogeletan. Batek ez dauka txirrinik bai-nugeletan, eta egoitza bakarbatek ere ez dauka medikuzerbitzu espezializaturik.

CONSUMEREROSKI 39

18 P

RO

NB

ITZI

ATA

KO

ego

itzet

an e

goer

a"Probintzia bakoitzean, gutxienez, egoitza publikoak % 20-25 izan zitezen saiatu ginen arren, batzuetan egoitza

publikoetako arduradunek ez zioten CONSUMER ERO

SKI-ri beharrezko laguntzarik eman nahi izan"

zi behar duen lekuetan, baina egoitza guztiek ez dioteeskaintzen arreta bera. Cadizek eta Malagak, esatera-ko, ez dute gainditu azterketa. Ia egoitza gehienekdauzkate aldapatxoak edo igogailuak solairu betetikbestera joateko (Madrilen, hala ere, eskailerak soilikdauzkate hiruk), eta bainugelek eta logelek ere irispideonak dituzte (zoru berezia, inor ez irristatzeko, dutxa-plataforma heldulekudunak, albo euskarriak dituztenkomunak, ate eta gela zabalak, helduleku eta guzti…).Gabezia batzuk ere aurkitu ditugu, hala ere: kartel gu-txi ikusi ditugu braillez idatziak (Arabako lau egoitza-tan eta A Coruñako, Bizkaiko, Madrilgo eta Nafarroakobeste bostetan soilik). Pertsiana automatikoak ere eskas dauzkate egoitzek.

SEGURTASUNA ETA MANTENUAElikaduraren atala ere oso garrantzitsua da, funtsezkoabaita adineko pertsonek bizi-kalitate ona eta ongizateegokia edukitzeko. Egoitzen % 90etan, han bertanprestatzen dituzte menuak (gainerakoek catering en-presak kontratatzen dituzte), eta % 96k egokitu egitendituzte egoiliarren osasun beharretara. Otorduen oste-an paseotxo bat ematea ona izan ohi da digestioa egi-teko, eta lau egoitzatatik hiruk badituzte paseatzekoeremuak; % 20k, aldiz, ez daukate inolako terrazarikedo eremua asfaltaturik. Egoitzatik kanpora irten etanorabait joan nahi dutenek, batez beste, 15 minutukobidea dute oinez garraio publikoko geltokiren batera.

Segurtasunaren atalak emaitza apartak eman ditu, be-reziki nabarmentzeko modukoak. Batez beste, emaitza‘oso ona’ lortu dute egoitzek (batez besteko orokorra-ren gainetik, beraz), eta are hobea, ‘bikaina’, Arabak,Alacantek, Gipuzkoak eta Murtziak. Egoitzarik gehie-nek (% 92k), su-itzalgailuak eduki dituzte, larrialdikoargiak eta irteerak, alarma sistemak, suaren aurkakoateak, eta larrialdi plan onartua ere eduki dute ia guz-tiek, salbu eta A Coruñako bik, Madrilgo batek etaValladolideko batek; egoitzako langileek, gainera, de-rrigor jakin behar dute plan hori zein den eta nola apli-katu behar duten. Segurtasun-gabezia nabarmensamar bat antzeman dugu, hala ere: erdiek baino gut-xiagok eduki dute egina sute bat itxuratzeko saioa au-rreko urtean.

ITXAROTE ZERRENDAGuk aztertu ditugun 125 egoitzetan sartzeko zain, ba-tez beste, 35 pertsona daude, eta % 30ek soilik dauz-kate tokiak libre. Argi dago, beraz, beharra dutenpertsona guztiek ez daukatela aukerarik egoitzetan os-tatu hartzeko, eta mantenu eta arreta beharrak asetze-ko. Behin egoitzan sartzea lortutakoan, hala ere,egoiliarrak ongi zainduta egoten dira, oro har, eta eu-retako bakoitzaren beharrei erantzuten saiatzen diraarduradunak: arreta integrala ematen diete, eta, horre-tarako, langile prestatuak izaten dituzte, osasun langi-leak eta gizarte langileak, baita beste hainbat zerbitzu >

A CORUÑA

Aztertu ditugun egoitzak: 5 (2 publiko, 2 pribatu eta 1 itundua)

Emaitza: ONARGARRIAEgoitza guztiek ematen duteaukera egoiliarrak irten daite-zen, bisitak har ditzaten etaeuren ondasunak eduki ditza-ten. Lau egoitzak fisioterapiaeta errehabilitazio zerbitzua etapodologia zerbitzua eduki dute. Egoitzetako batek ez du edukiez ohe artikulaturik, ez bainu-gela geriatriko lagundurik. Hiruk ez dute eduki medikukontsultarako gelarik.

ARABA

Aztertu ditugun egoitzak: 8 (5 publiko, 2 pribatu eta 1 itundua)

Emaitza: OSO ONAEgoitza guztiek eduki dituztedei-txirrinak geletan eta bainu-geletan, eta larrialdiko argiak,su-itzalgailuak eta larrialdi irteerak ere eduki dituzte.Bi egoitzak ez dute eduki ezin-duentzako gunerik aparkale-kuetan, eta beste bik ez dituzteegokituta eduki bisitek etafamiliakoek erabili beharreko komunak.

BURGOS

Aztertu ditugun egoitzak: 5(pribatuak)

Emaitza: ONARGARRIAEgoitza guztiek ematen duteaukera geletan bisitak hartze-ko, eta guztiek eduki dituztesegurtasun sistemak: larrialdikoargiak eta irteerak, eta su-itzal-gailuak. Egoitza bakarrean egoten damedikua han une oroz, eta lauegoitzatan, gela berean dauz-kate erizaindegia eta medikua-ren kontsulta.

CADIZ

Aztertu ditugun egoitzak: 4 (1 publikoa, 1 pribatua eta 2 itundu)

Emaitza: HALA-HOLAKOAEgoitza guztiek eduki dute larrialdi plana, eta erdik eginazuten 2008. urtean sute bat itxuratzeko saioa. Egoitza baten kanpoaldea berritu beharra dago, erdiek ezdute uzten gelan bisitak har-tzen eta batek ez daukaezinduentzako irispiderik.

MURTZIA

Aztertu ditugun egoitzak: 8 (3 pribatu eta 8 itundu)

Emaitza: OSO ONAEgoitzarik gehienek lorategiadaukate, eta guztiek dauzkatetxirrinak logeletan. Bi egoitzakpneumologoa daukate etazainketa trinkoetako espezialis-ta bat.Egoitzen erdiek ez daukate txirrinik bainugeletan. Zortziegoitzetatik hirutan, ez dago bisiten erregistroa egingo duenzerbitzurik.

NAFARROA

Aztertu ditugun egoitzak: 6 (4 publiko eta 2 pribatu)

Emaitza: OSO ONAGuztiek dauzkate ohe artikula-tuak, eta guztiek ematen duteaukera egoiliar gaixoekin gauapasatzeko; egoitza batek brai-llez idatzitako kartelak ditu. Bi egoitzak ez daukate progra-ma soziokulturalik, batek ezdauka bainugela geriatrikoriketa bostek ez dituzte behekosolairuan jartzen mugikortasungutxien duten egoiliarrak.

38SAKONEAN

ADINEKOEN EGOITZEN AZKEN EMAITZA ETA BATEZ BESTEKO EMAITZA (CONSUMER EROSKI-REN arabera)

CONSUMEREROSKI 41

Probintziak Azpiegiturak Arreta-laguntza Etxean bezala sentitzea Segurtasuna Irispideak Garbitasuna BATEZ BESTEKOAA Coruña Onak Hala-holakoa Oso ona Ona Onargarriak Onargarria OnargarriaAraba Oso onak Oso ona Oso ona Bikaina Onak Oso ona Oso onaAlacant Onak Onargarria Ona Bikaina Oso Onak Ona OnaAsturias Hala-holakoak Onargarria Ona Oso ona Onargarriak Ona OnargarriaBartzelona Onargarriak Ona Ona Ona Onargarriak Onargarria OnargarriaBizkaia Oso onak Ona Ona Oso ona Oso Onak Ona Oso onaBurgos Onak Hala-holakoa Ona Oso ona Onargarriak Ona OnargarriaCadiz Onargarriak Onargarria Hala-holakoa Ona Hala-holakoak Hala-holakoa Hala-holakoaGipuzkoa Onak Ona Ona Bikaina Oso Onak Ona OnaGranada Onargarriak Onargarria Ona Ona Onak Oso ona OnaMadril Onak Ona Ona Oso ona Onargarriak Onargarria OnaMalaga Onargarriak Ona Ona Ona Hala-holakoak Onargarria OnargarriaMurtzia Onak Ona Oso ona Bikaina Onak Ona Oso onaNafarroa Oso onak Onargarria Oso ona Oso ona Oso Onak Oso ona Oso onaSevilla Onargarriak Ona Ona Ona Onargarriak Onargarria OnargarriaValentzia Onak Ona Oso ona Oso ona Oso Onak Ona OnaValladolid Onargarriak Ona Ona Onargarria Onak Onargarria OnargarriaZaragoza Onargarriak Onargarria Onargarria Ona Onak Ona OnargarriaBATEZ BESTEKOA Onak Ona Ona Oso ona Onak Ona Ona

(1) Azpiegiturak eta zerbitzuak: Egoitzen azpiegiturak eta zerbitzuak aztertu dituzte aldizkariaren teknikariek: zenbat gela dituzten, bainugelak eta logelak nola hornituta dauden, lorategirik eta paseatzekoeremurik baduten, eta beste zenbait zerbitzu ere eskaintzen dituzten: liburutegia, ordenagailu gela, kafetegia, ile-apaindegia… Horrez gain, egoitzara egin ditugun bisitetan zer-nolako informazioa eskaini dutenere aztertu dugu. (2) Arreta-laguntza: Azterketako atalik garrantzitsuenetakoa da hau. Kontuan hartu dugu zenbat zaintzaile dauden adineko pertsona bakoitzeko, nolako prestakuntza duten egoitzan ari direnosasun profesionalek, egoitzak mediku kontsultarik baduen edo ez, erizaindegirik baduen, zauriak sendatzeko gelarik baduen, mediku tratamendu espezifikoetarako gunerik baduen… Horrez gain, itxarotezerrendarik baduten ere galdetu diegu. (3) Etxean bezala sentitzea: Atal honetan aztertu dugu ea egoiliarrei uzten dieten familiakoen eta lagunen bisitak jasotzen, ea bisitan datozenak egoitzan gera daitez-keen egoiliarra ongi ez badago, ea egoiliarrari uzten dioten bere ondasunak eramaten eta giltzatuta gordetzen, edo ea aukera ematen dieten euren erlijio-ohiturekin jarraitzeko (kaperarik edo erlijio zerbitzu-rik baden egoitzan). (4) Segurtasuna: Aztertu dugu ea egoitzak badituen beharrezko segurtasun sistemak (larrialdi irteera, suteen aurkako sistemak, larrialdiko argiak…); horrez gain, jakin nahi izan dugularrialdi planik ba ote duten, edo aurreko urtean sute bat itxuratzeko saiorik egin zuten. (5) Irispideak: Atal honetan, teknikariek begiratu dute ea aldapatxorik edo igogailurik baduten egoitzek barrura sartze-ko edo solairu batetik bestera joateko. Horrez gain, jendea biltzeko aretoek, pasilloek, logelek eta bainugelek zer-nolako irispideak dituzten ere aztertu dute. (6) Garbitasuna: Azkenik, egoitza barruko gelaketa egoitza kanpoaldea garbi ote dauden aztertu dute, ongi zainduta ote dauden, eremu aski zabalak ote diren eta ongi argiztatuta dauden.

40SAKONEAN

birentzakoak baino); gaixoaren osasun egoerak ere ba-du eragina tarifan, eta besteren menpekoa bada, hilean300 euro gehiago ordaindu beharko ditu. Gaur egun, hi-lean 1.356 euro ordaintzen da, batez beste, egoitzanegotea, eta duela lau urte 1.252 euro ordaintzen zen (be-raz, % 8 igo da, KPI baino gutxiago: % 9,4). Egoitza pu-blikoetan zertxobait gutxiago ordaintzen da (1.174 euro,batez beste), pribatuetan baino (1.500 euro, batez bes-te), eta norbaitek ezingo balio aurre egin hileko kuotari,egoitza publikoek aukera ematen dute kuotaren % 75edo % 90 ordaintzekoa (kasu bakoitzaren araberakoaizaten da hori). Ez da erraza izaten, ordea, egoitza pu-bliko edo itundu batean tokia eskuratzea, itxarote ze-rrenda luzeak dituztelako batetik, eta baldintzasozio-ekonomiko jakin batzuk jartzen dituztelako beste-tik (eskariak onartzeko, diru sarrera jakin batzuk edukibehar dira, muga batetik beherakoak).

HOBE PUBLIKOA EDO ITUNDUATarifak merkeagoak izateaz gain, emaitzak ere hobeakdituzte egoitza publiko eta itunduek. Egoitza publikoen% 87k eta itunduen % 84k emaitza ‘oso onak’ edo‘onak’ lortu dituzte, eta pribatuetan, berriz, % 73k ate-ra dituzte halako emaitzak. Azterketa gainditu ez dutenegoitza bakanak pribatuak eta itunduak izan dira(emaitza ‘hala-holakoa’ edo ‘txarra’ lortu dute); publi-koetan, guztiek gainditu dute azterketa. Emaitza ‘onar-garria’ lortu dutenak ere pribatuak dira gehienak (% 23); publikoak % 14 izan dira eta itunduak % 12. //

ere: garbitasuna, sukaldea, kudeaketa edo administra-zioa. Arreta-laguntzako atalak, oro har, emaitza ‘ona’lortu du, eta Araban ‘oso ona’.

Hiru egoitzatatik bitan mediku bat izaten da une oroz(% 35ean, orotariko medikua izaten da), % 83k medi-ku kontsulta daukate, % 53tan erizaindegia daukateegoitzan bertan, % 80k fisioterapia eta errehabilitaziozerbitzua dute, lautatik hiruk ohe artikulatuak dituzteeta gehien-gehienek bainugela geriatrikoak dauzkate(publiko guztiek, pribatuen % 94k eta itunduen %80k). Ebakuntza osterako gelak, aldiz, oso egoitza gut-xik dauzkate, % 10ek soilik, eta berdin Alzheimerraedo zahartzaroko dementzia tratatzeko unitate espe-zializatuak ere. Batez beste, egoitzek arduradun batdaukate hiru egoiliarrentzat (erizaina, osasun-lagun-tzaile teknikoa, medikua eta laguntzailea), nahiz etapublikoek zertxobait portzentaje hobea duten (2,8egoiliar, langile bakoitzeko), pribatuek baino (3,3 egoi-liar, langile bakoitzeko). Gauez, larrialdi jakin batzueierantzun behar izaten zaienean, langile bat izaten da25 egoiliarrentzat (langile hori, hala ere, harremanetanegoten da zaintzaldia daukaten beste langileekin, etalarrialdietarako osasun zerbitzuekin). Murtziak daukageriatra, pneumologo eta laguntza-profesional gehien;Araban psikiatra daukate egoitza batean, etaNafarroan, dietista bat aritzen da egoitza batean. Orohar, hala ere, espezialista gehiago behar lirateke.

ETXETIK KANPO, BAINA ETXEANOrain dela lau urte egin genuen bezala, orain ere saia-tu gara aztertzen egoiliarrak zein neurritaraino sentidaitezkeen etxean bezala. Atal horretan emaitza ‘ona’lortu dute egoitzek, baina 2005ean baino kaskarragoa,hala ere. Cadizek eta Zaragozak huts egin dute: ‘hala-holako’ emaitza lortu du Cadizek eta ‘onargarria’Zaragozak (duela lau urte ez zen izan hain emaitzaapalik). Batez bestekoaren gainetik geratu dira, berriz,A Coruña, Araba, Murtzia, Nafarroa eta Valentzia(emaitza ‘oso ona’ lortu dute).Egoitzarik gehienek, %96k, ateak zabalik izaten dituzte egoiliarrak irten etasartu ibil daitezen, nahi duten bezala, eta ia guztiekaukera ematen diete euren altzari eta ondasunak egoi-tzara eramateko (seik ez beste guztiek). Egoitzen er-dietan, egoiliarrek euren gelan bertan har ditzaketebisitariak, intimitate gehiago edukitzeko, eta % 70etanaukera dute egoiliarrarekin geratzeko, haiek osasunezlarri badabiltza (publikoetan, % 83tan egin liteke ho-ri). Aztertu ditugun lau egoitzatatik hiruk kapera dau-kate edo erlijio zerbitzua.

PREZIOEK GORA EGIN DUTEEgoitza guztiek ez dute prezio bera, guztiak ez baitiraberdinak (batzuk publikoak dira, besteak pribatuak etabeste zenbait itunduak); zerbitzu eskaintza ere bakoi-tzak berea du, eta gela mota batetik bestera ere bada al-dea (batentzako gelak 100 euro garestiagoak izaten dira

NOLA HAUTATU EGOITZA ON BAT?KOKALEKUA: Familiakoen edo lagunen bizilekutikhurbil dagoen egoitza hautatzea komeni da. Irispideak asfaltatuak egon behar dute, etaaldapatxoak edo igogailuak eduki behar dituzte.

EGOITZA BARRUALDEA: Hesirik eta oztoporik ezdute eduki behar, barruko ibilbideetan heldulekuakeduki behar dituzte, eta ongi argiztatuta egon behardute.

LOGELAK: Handiak izan behar dute, ongi haizeztatuaketa argiztatuak, eta, ahal dela, bainugela osatuarekin.Banakako armairuak eduki behar dituzte, eskulekuerosoekin, eta, horrez gain, aulkiak, gau-mahaitiraderadunak, dei-txirrinak eta abar.

SEGURTASUNA: Galdetu behar dugu nolako larrialdisistemak dituzten, suteen aurkako tresneria baduten,alarmak badituzten.

LANGILEAK: behar adina langile eduki behar ditu,beharrezko titulu eta esperientziadunak. Medikuhistorial osoa eraman behar dugu, zer botika, dietaedo tratamendu hartzen ari garen jakin dezaten.

Bisiten ordutegia: Zabala eta malgua izan behar du.DIETA: Asteko menu-aukerak askotarikoa izan behardu, eta mediku baten oniritzia eduki behar du.

ZERBITZUAK: Lanbide terapiak eskaini behar ditu,errehabilitazio edo gimnasioa, bainugela geriatrikolagunduak, mediku kontsult, zauriak sendatzeko gelaeta jendearentzako areto zabalak. Komeni da jakiteazein zerbitzu sartzen diren hileko kuotan eta zein ez.

tro bateko brik ontzian etorri dira). Probatze hutsa aski dabatzuen eta besteen artean alde handia dagoela sumatzeko,eta probatu gabe ere ikusten da hori, osagai zerrendari be-giratuz gero. Eta garrantzitsua da, gainera, etiketari errepa-ratzea, nahasgarriak gerta baitaitezke guztiak ere: izen beradute, “soja edaria”, baina zortziek gaizki emana dute etike-ta (ikus banan-banan egin dugun azterketa). Aldeak alde,bi edari motak antzera dabiltza gantz eta proteina kopu-ruan, eta kaloriak ere berdintsu dituzte. Soja edariak ezdauka esneak baino askoz gantz gutxiago (% 2, batez bes-te, eta % 3,6 esneak), baina bai hobeak: saturatu gutxiagoditu, eta ez dauka kolesterolik. Guk egin ditugun azterke-tek erakutsi dute edari hauek egiteko erabili duten soja ezdela transgenikoa, glutenik ez daukatela eta zortziek ere hi-giene eta osasun egoera egokia eduki dutela.

Dastatze proban emaitza apalagoak lortu dituzte edaririknaturalenek (3,6 puntu lortu dituzte bik eta 4,2 puntu bes-teak). Lurrina eta gehigarriak erantsita dituzten edariekemaitza hobeak lortu dituzte: 5,8 puntu atera ditu apalenibili denak eta 7 puntu gehien atera duenak. Horien arte-an, Kaiku eta Vive soyk eman dute emaitzarik onena kali-tate-prezioetan (biek ere 1,25 euro inguru balio dutelitroko), eta naturalenen artean, Yosoy etxekoak (0,98 eu-ro balio du litroak, guztietan merkeena).

HIDRATOAK, GANTZA ETA ZUNTZAKarbohidrato gehien duten soja edariak azukrea erantsiaduten bostak dira (% 3 eta 4 artean dauzkate), eta azu-krerik ez duten hirurak, berriz, % 0,8 eta 1,6 artean da-biltza. Kaiku-k eta Alpro soja-k kanabera-azukre beltzadute erantsita, eta % 4 dauzkate hidratoak eta % 2,8 azu-kreak. Alpro soja Ligera-k % 3,8 ditu hidratoak eta % 2azukreak eta Vive soy etxekoak % 3,6 ditu hidratoak eta% 1,9 azukreak. Gerblé etxekoak kanabera-azukre inte-grala, zelulosa eta arto maltrodextrina ditu erantsita, etahortik datoz hidratoak (% 3,5); azukreak, berriz, % 1,7dauzka. Behi esne osoak % 5 izaten ditu hidratoak. Sojaedari huts-hutsak diren hirurek ia ez dute azukrerik, etaegokiak dira diabetikoentzat. Soja aleak zuntz asko izatendu berez (ia % 16), baina edaria egiterakoan, iragazkitikpasarazten dute, eta hor desagertu egiten da disolbatu ezinden zuntz gehiena. Hala ere, behi esneak ez bezala, sojaedariak izaten du zuntz pixka bat (% 1 baino gutxiago).

Guk aztertu ditugun soja edariek, batez beste, % 1,8 du-te gantza, eta bi muturren artean ez dago alde handirik:gutxien duenak % 1,7 dauka eta gehien duenak % 2,2 .Behi esneak, berriz, % 3,6 izaten du gantza, eta esne er-digaingabetuak, % 1,5. Gantz kopuruan, beraz, ez dagoalde handirik soja edariaren eta behi esnearen artean, bai- >

CONSUMEREROSKI 43

Marka Dietisa Granovita Alpro soja Ligera Alpro soja Vive soy Kaiku Yosoy GerbléSalgaiaren izena Soja edari Ale Soja Soja Soja Soja Soja Soja

ekologikoa ekologikoa-Lait edaria edaria edaria edaria edaria edariaFormatua (tetrabrik) 1 litro 1 litro 1 litro 1 litro 1 litro 1 litro 1 litro 1 litroPrezioa (Euro/litro) 2,15 1,95 1,38 1,37 1,28 1,25 0,98 1,85Estraktu lehorra (%) 7,6 6,7 7,9 9,7 9 10 7,3 9Proteinak (%) 3,5 3,4 2,1 3,2 3 3,3 3,7 3,5SOJA KOPURUA

Etiketan adierazia (%) 14,6 12 4 6,4 13 12 14 12,8Egiaz duena, ggb.(%)1 9,7 9,4 5,8 8,9 8,3 9,2 10,3 9,7

Karbohidratoak (%) 1,6 0,8 3,8 4 3,6 3,9 1,3 2,9Azukreak, guztira (%) 0,5 0,1 2 2,9 1,9 2,6 0,4 1,7Gantza (%) 2 2,2 1,2 1,7 1,8 2 1,9 1,9

Gantz azido saturatuak (%) 18 18 16 16 16 17 15 16Gantz az. saturatugabeak (%) 82 82 84 84 84 83 85 84

Kaloriak (kal/ 100 ml) 38 37 34 44 43 47 37 43Sodio kloruroa (%) <0,01 0,01 0,11 0,11 0,01 0,12 0,03 0,1Kaltzioa (z/m) - - 1624 1368 1143 1181 - 1497B12 Bitamina (z/b) - - 3,6 2,5 - 3,3 - -B2 Bitamina (z/m) - - 4,5 3,3 - 2,8 - -B6 Bitamina (z/m) - - 6,9 - - - - -C Bitamina (z/m) - - 243 - - - - -B9 Bitamina (z/b) - - 602 - - - - -E Bitamina (z/m) - - 17,4 - - - - -A Bitamina (z/m) - - - - 1,7 - - -D Bitamina (z/b) - - - - 20 - - 11Dastatze proba (1etik 9ra) 4,2 3,6 6,3 6,9 6,8 6,7 3,7 5,8

(1) Gure kalkuluen araberako soja kopurua. Proteina kopurutik abiatuta kalkulatu dugu: soja aleetan, proteina % 35 inguru izaten dela hartu dugu aintzat.

Zenbait jendek gustatzen zaiolako hartzen ditu sojaedariak, baina beste zenbaitek dieta arrazoiengatik egitendute, edo landare jatorriko proteinak hartzeagatik.Elikaduraren Codex-ak honela definitzen ditu edari motahoriek: “soja baba lehor eta uretan beratuekin egindakoprestakina, pure egin, egosi eta hortik iragazitako likidoa”edo “soja irinarekin egindako prestakina, soja kontzentra-tuarekin, sojatik bereizitakoekin”. Zenbaitek soja huts-hutsarekin egindako produktua merkaturatzen dute, etabeste zenbaitek osagai eta gehigarriak eransten dizkiote,esnearen antz gehiago izan dezan. Beste lekaleek baino

proteina gehiago dauka sojak, eta oinarrizko aminoazido-en sail osatua. Hori dela eta, elikagai egokia da animaliajatorriko elikagairik jan nahi ez duenarentzat. Behi esne-ak adina proteina ematen ditu (% 3 inguru) baina ez dau-ka laktosarik (esnearen azukrea da) eta kaseinarik ere ez(esnearen proteina), eta hori abantaila handia da bai lak-tosa eta bai kaseina alergia-iturri izaten direnentzat.Kaloriatan, esnearen antzera dabil (40 kaloria, ehun mili-litro bakoitzeko), baina ez prezioan; esnea baino garestia-goa da, oro har, baina soja edari guztiek ere ez duteberdin balio: badira litroko euro bat baino gutxiago baliodutenak (Yosoy), eta badira litroko 2,15 euro balio dute-nak (Dietisa).

Gaur egun, bi motatako soja edariak daude merkatuan.Batek esnearen ordezko bihurtu nahi du, eta esnearenezaugarriak berdindu nahian, elikadurazkoak eta organo-leptikoak, hainbat osagai eransten dizkiote lehengaiari, so-ja babei alegia: ura, azukrea eta ziropak, lurrinak,lodigarriak, azidotasun erregulatzaileak eta bestelako gehi-garriak, eta baita bitaminak eta kaltzioa ere. Beste edarimotak, berriz, naturalenak, soja eta ura baino ez du izaten(eta gatza, zenbaitetan). Zortzi soja edari aztertu dituguguk. Horietako hiruk soja baino ez dute, eta beste bostakesnearen antzera merkaturatu ohi dituzte (guzti-guztiak li-

AZT

ERKETA

BATZUEK AZUKREA, KALTZAIOA,BITAMINAK ETA GEHIGARRIAK DITUZTEERANTSITA ESNEA BEZALAKOAK IZANDAITEZEN ETA ZAPORE HOBEA EDUKIDEZATEN. BESTE BATZUEK URA ETA SOJABABAK BAINO EZ DITUZTE. ELIKADURAIKUSPEGITIK BEGIRATUTA, ANTZEKOAKDIRA, ETA, ESNEAK EZ BEZALA, EZDAUKATE KASEINARIK ETA LAKTOSARIK(ALERGIAK SORTZEN DIZKIETE HORIEKZENBAIT KONTSUMITZAILERI)

SOJA EDARIAK

Landare proteinak dituzte, eta esneakbaino gantz osasungarriagoak

42

45CONSUMEREROSKI

KAIKU“Soja edaria”Litroak 1,25 euro balio du. Esnearen antzeko izannahi duten soja edarien artean, hau izan da one-netakoa kalitate-prezioak aintzat hartuta.

Osagaiak: Ura, soja azalgabetuaren babak(12%), kanabera-azukre beltza, kaltzio karbona-toa, azidotasun-erregulatzailea (monopotasio fos-fatoa), gatza, lurrinak, egonkortzailea (gellangoma) eta B2 eta B12 bitaminak.

Etiketa gaizki emana du, arauak onartzen ezduen osasun-aipamen bat egiten baitu: “% 100osasungarria”.

Dastatze proban 6,7 puntu lortu ditu.“Gozotasuna” eta “biskositatea” gustatu zaizkiojendeari, baina “kolore iluna” eta “zapore gutxi”duela esan dute, eta hori ez zaie gustatu.

VIVE SOY“Soja edaria”Litroak 1,28 euro balio du. Esnearen antzeko izannahi duten soja edarien artean, hau izan da one-netakoa kalitate-prezioak aintzat hartuta.

Osagaiak: Ura, soja hazia (13%), fruktosa, kal-tzio gatza, egonkortzaileak (zelulosa karragena-toa), lurrina eta A eta D bitaminak.

Etiketa gaizki emana du, “omega 3 eta 6 ugaridu” esaten du eta “ugari” hori ezin da esan,arautu gabe baitago.

Dastatze proban 6,8 puntu lortu ditu; “gozotasuna” gustatu zaie, eta ez diote ezer txarrik sumatu.

ALPRO SOJA LIGERA“Soja edaria”Litroak 1,38 euro balio du.

Osagaiak: Ura, soja baba azalgabetuak (% 4 soi-lik; aztertu ditugunen artean, badira % 14 dute-nak), fruktosa-glukosa ziropa, zuntza, kaltzio kar-bonatoa, azidotasun-erregulatzailea (monopota-sio fosfatoa), gatza, bitaminak (C, E, B6, B2, B12,B9 edo azido folikoa), gellen goma egonkortzai-lea eta lurrina.

Etiketa gaizki emana du, arauak onartzen ezdituen elikadura-aipamenak egiten baititu “%98,8k ez du koipekirik” edo “% 1,2 soilik dugantza”. Osasun-aipamen bat ere egiten du, horiere arauak onartzen ez duena: “Erabaki osasungarria”.

Dastatze proban 6,3 puntu lortu ditu, eta “biskositatea gustatu zaie. Ez diote sumatu alderdi txarrik.

ALPRO SOJA“Soja edaria”Litroak 1,37 euro balio du.Osagaiak: Ura, soja baba azalgabetuak (%6,4), kanabera-azukre beltza, kaltzio karbona-toa, azidotasun-erregulatzailea (monopotasiofosfatoa), gatza, B2 eta B12 bitaminak, egon-kortzailea (gellen goma), lurrina.Etiketa gaizki emana du, arauak onartzen ezduen osasun-aipamen bat egiten duelako:“Erabaki osasungarria”.Dastatze proban 6,9 puntu lortu ditu; “banilla ukitua” gustatu zaie, eta ez diote ezertxarrik sumatu.

GERBLÉ“Soja edaria”Litroak 1,85 euro balio du.Osagaiak: Ura, soja baba azalgabetuak (%12,8), kanabera-azukre integrala, kaltzio kar-bonatoa, banilla lurrin naturala, gatza, egon-kortzaileak (zelulosa mikrokristalinoa, guaririna), D bitamina eta arto maltodextrina.Etiketa gaizki emana du, omega 3 eta 6ugari du” esaten baitu eta ezin du “ugari”esan, arautu gabe baitago. Gainera, ez du esa-ten zein kopurutan dauzkan omega 3 etaomega 6 gantzak. Arauak onartzen ez duenbeste aipamen bat ere egiten du: “soja, osasuniturri”.Dastatze proban 5,8 puntu lortu ditu; “kolo-rea” gustatu zaie kontsumitzaileei, eta “kre-matsua” izatea ere bai. Ez diote ezer txarrikantzeman.

na bai gantzaren ezaugarrietan: soja edariek duten gant-zik gehiena (% 84, batez beste) saturatugabea da, etahorien artean badira bi oso kate motzekoak, ezin osa-sungarriagoak: linolenikoa edo omega 3 motakoa dabat, eta linoleikoa edo omega 6 motakoa bestea. Behi es-neak, berriz, % 30 soilik ditu gantz saturatugabeak, etagainerako guztiak, % 70, saturatuak dira. Azkenik, ga-tzari buruzko aipamena egin beharra dago. Guk aztertuditugunetatik, gatza erantsi diete bosti, baina osotaraoso-oso gutxi daukate gatzetik soja edariek, % 0,06, ba-tez beste (hutsaren hurrena da hori). Produktu batekgatz gehiegi duela esateko, % 1,5 baino gehiago edukibehar du.

Isoflabona iturri aparta da soja, beste edozein jaki bainohobea; fitoestrogeno bat da isoflabona, eta oso ona deladirudi menopausiari lotuta dauden arazoak arintzekoeta gaixotasun kroniko batzuei aurre egiteko: arterios-klerosiari, osteoporosiari eta minbizi mota batzuei.Laborategiko animaliekin egin diren saioek eta zelulahazkuntzekin egin direnek frogatu dute harremana ba-dagoela gaitz horien eta sojaren artean, baina saio klini-koek ez dituzte eman emaitza erabatekoak, etabatzuetan, gainera, kontraesanak ere sortu dituzte.

KALTZIO ETA BITAMINAKBehi esnearen elikagairik bereizgarrienak kaltzio eta bi-taminak izango dira, segur aski. Behi esnearen antzekoizan nahi duten soja edariek ere, ondorioz, elikagai ho-riek izaten dituzte erantsita, eta halaxe gertatu da gukaztertu ditugun zortzi edarietako bostekin. Edari horiekbehi esneak adina kaltzio dute ia, eta Eguneko Kopuru

AZT

ERKETA

44

YOSOY“Soja edaria” Litroak 0,98 euro balio du, eta hau izan daguztietan merkeena. Soja huts-hutsa dutenedarien artean, beste osagairik eta gehigarririkez dutenen artean, hau nagusitu da kalitate-prezioetan. Osagaiak: Ura, “Montseny-ko mendietan azale-ratzen dena”, soja azalgabetua (% 14), gatza. Etiketa gaizki emana du: “100% naturala”dela esaten du, eta hori eginda, ezaugarribereziak aitortzen dizkio produktuari, nahiz etaantzeko produktu guztiek ezaugarri berberakdituzten.Dastatze proban 3,7 puntu lortu ditu, etakontsumitzaileei gutxien gustatu zaizkien hiru-retako bat izan da. Argitu beharra dago, halaere, Yosoy etxeko hau, Granovita eta Dietisaetxekoak bezala, soja huts-hutsez egindakoedaria dela, eta ez duela ez lurrinik, ez gehiga-rririk eta ez azukrerik erantsita. “Kolorea” gus-tatu zaie kontsumitzaileei, baina “zapore gutxi”duela esan dute eta “oso urtsua” dela.

GRANOVITA“Ale ekologikoa-Lait-azukre gabea”Litroak 1,95 euro balio du. Garestienetakoa da.Osagaiak: Ura, soja babak (% 12) “nekazaritza ekologikotik lortuak”. Etiketa gaizki emana du: Zein elikadura-osae-ra duten esateko, datuak zutabetan jarri beha-rra dago, eta etiketan aski toki baduen arren,lerroan jarrita ematen ditu. Azkenik, kalitate-arau espezifiko baten mende ez dauden arren,salgaiaren izena zehazterakoan, erabilerarijarraitu behar zaio, eta horregatik, “soja eda-ria” jarri behar luke, eta ez “Ale ekologikoa-Lait/azukre gabea” (itzulpen akatsa izan liteke). Dastatze proban 3,6 puntu lortu ditu, etakontsumitzaileei gutxien gustatu zaizkien hiru-retako bat da. Baina Dietisa eta Yosoy etxekoakbezala, hau ere soja huts-hutsez egindako eda-ria da, eta ez du ez lurrinik, ez gehigarririk etaez azukrerik erantsita. “Kolorea” eta “usaina”gustatu zaizkie, baina “oso urtsua” iruditu zaie.

DIETISA“Soja edari ekologikoa”Litroak 2,15 euro balio du. Hau izan da guztie-tan garestiena.Osagaiak: Ura, soja babak (% 14,6) “nekazaritza ekologikotik lortuak”. Etiketa gaizki emana du: Omega 3 eta omega6 motako gantz azidoak dituela esaten du, bainaez du esaten zenbat. Arauak onartzen ez dituenelikadura-aipamenak egiten ditu: “herdoilarenaurkakoa” eta “zure osasuna zaintzen du”.Dastatze proban 4,2 puntu lortu ditu, etakontsumitzaileei gutxien gustatu zaizkien hiru-retako bat da. Baina Granovita eta Yosoy etxe-koak bezala, hau ere soja huts-hutsez egindakoedaria da, eta ez du ez lurrinik, ez gehigarririketa ez azukrerik erantsita, eta ez ditu nahi imi-tatu esnearen zaporea eta testura. “Kolorea”gustatu zaie, baina “oso urtsua” iruditu zaiehau ere.

8MOTATAKOSOJA EDARIAK

>

Banananan

erabilera proba ere egin dugu seiekin. Merkeenak 29,90euro balio izan du, Oregon Scientific BPW 120 delakoak,eta garestienak, 112, 18 euro, Omron M6 Confort izeneko-ak. Kalitate-prezioak aintzat hartuta, tresnarik merkeenaklortu du emaitzarik onena, Oregon Scientific etxekoak: es-kumuturreko tentsiometro fidagarri eta segurua da, askiaukera eskaintzen ditu ohiko erabiltzaileentzat, gainera-koak baino merkeagoa da (% 50-75 merkeagoa) eta, era-biltzaileei besteak baino gutxiago gustatu zaien arren,emaitza ona lortu du erabilera proban. Besoko tentsiome-troa nahiago duenarentzat (eskumuturrekoa baino profe-sionalagoa da) Tensoval Duo Control izan daiteke aukeraona: sare elektrikora lot daiteke (ez dago, beraz, pilenmende ibili beharrik), eta “gonbidatu” moduan ere erabildaiteke, emaitzak memorian gordetzen ez dituela, alegia.

Oregon Scientific tentsiometroak bi urteko bermea es-kaintzen du, legeak agintzen duen bezala, baina gainera-koek hiru urtekoa eskaintzen dute. Tentsiometro guztiekongi emanak dauzkate arauak eskatzen dituen ohar etaabisu guztiek, eta luze irauteko moduan idatziak. Zapi ba-

TENTSIOA NEURTZEKO SEI TRESNA AZTERTU DITUGU, ETA GUZTIAK GERTATU DIRA FIDAGARRIAK ETA SEGURUAK; PREZIOAN, HALA ERE, ALDE HANDIAK DAUDE:MERKEENAK HALAKO BEDERATZI BALIO DU GARESTIENAK

ETXEKO TENTSIOMETROAK

Tentsiometro fidagarriakbadira 30 eurorekin

>

CONSUMEREROSKI 47

Medikuntza arloko teknologiak egin duen aurrerape-nak paradoxa bat edo beste ere ekarri ditu. Tresna geroeta konplexuagoak sortu dira, baina gero eta errazagoa dahoriek erabiltzea. Tentsiometroekin ere hori gertatzen da:hipertentsioa dutenek etxetik irten gabe kontrola dezake-te euren tentsio eta pultsua. Ezin da pentsatu, hala ere,mediku profesional baten lana egiten dutela, baina osaga-rri onak dira: hipertentsioa duen norbait kontsultara joa-ten bada berak egunero egin dituen neurketak zerrendabatean jarrita, medikuari errazagoa gertatuko zaio diag-nostikoa egin eta tratamendua jartzea. Lagungarria izandaiteke, halaber, gaixoak bata zuriaren sindromea esatenzaiona badauka; alegia, medikua ikusi hutsarekin urdurijartzen bada. Egoera horretan egiten den neurketak ez duegoki adierazten zer osasun daukan, eta etxean egindakoneurketak ongi etor litezke. Tresna horiek, hala ere, ez di-ra mundu guztiak erabiltzekoak: izaera obsesiboa dute-nek edo bihotz arritmia dutenek ez lituzkete erabili behar.

Arteria tentsioa neurtzeko sei tresna (tentsimetro) aztertuditugu laborategian, etxean erabiltzeko modukoak, eta

AZT

ERKETA

46

Gomendatuaren (EKG) % 15 eta 20 artean dabiltza.Esneak berezko dituen bitaminarik ere ez dute falta: B2 yB12, A eta D. Hiru edarik, adibidez, B2 eta B12 bitaminakdauzkate erantsita. Laborategian egin ditugun neurketekerakutsi digutenez, behi esneak halako 3 edo 4 daukatesoja edariek B2 bitamina, eta EKGren % 18 eta 28 ateandabiltza ehun mililitro bakoitzeko (1,6 mg-koa da kopu-ru gomendatua); etiketan, gainera, berez daukaten bainogutxiago dutela esaten dute. B12 bitaminari dagokionez,EKGren % 25 eta 36 artean daukate (mikrogramo batekoada kopuru gomendatua), eta etiketak gutxiago daukatelaesaten du hor ere; esneak 0,3 mikrogramo izaten ditu, eta,beraz, antzera dabiltza biak. Alpro soja Ligera-k B6, C, B9eta E bitaminak ditu erantsita. Lehen hiruretan, EKGren% 35 ematen du, eta hor ere ez dator bat etiketak dioena-rekin (esaten duen baino gehiago dauka). E bitamina, be-rriz, ehun mililitroko kopuruan neurtuta betiere, EKGren% 17 dauka (10 mg-koa da kopuru gomendatua), eta eti-ketak esaten duen adina. Behi esneak askoz kopuru txi-kiagoan izaten ditu hiru bitamina horiek.

Vive soy-k A eta D bitaminak ditu. A bitamina EKGren %21 (800 µg-ekoa da kopuru gomendatua), eta D bitamina,EKGren % 40 (5 µg). Etiketak esaten duen baino gehiagodauka bat batetik eta bai bestetik, eta esneak izaten duenbaino gehiago ere bai. Gerblé etxekoak D bitamina daukaerantsita: EKGren % 22 (5 µg-ekoa da kopuru hori), etahori ere etiketak esaten duen baino gehiago da, eta esne-ak duen baino gehiago ere bai. Beraz, agintzen dituztenbitaminak erantsi dizkiete ekoizleek soja edariei, eta agin-dutako kopuruan. Kaltzioa eta bitaminak ez ezik, gehiga-rriak ere badituzte bost edari horiek, legez onartutadauden gehigarriak betiere. Lurrinak eta zapore-emaileakdira ohikoenak (banilla, kakaoa, marrubia, hurra), berez-ko landare zaporea zertxobait aldatzeko, esnearenetik osobestelakoa baita. Egonkortzaileak (E418 edo gellan goma)

eta lodigarriak ere (E407 edo karragenanoa) erabiltzen di-tuzte, testura homogeneoa eta egonkorra eduki dezan, etagai disolbagarriek (proteinak, gatzak) pikorrik sor ez de-zaten. Edan aurretik, hala ere, ongi astindu behar da ont-zia, osagai guztiak nahastu daitezen.

EDARI BAKOITZAREN SOJA KOPURUASoja edari batean soja babak % 13 izan edo % 7 izan, ho-rrek ez luke eraginik izan behar bataren eta bestearen pro-teina kopuruan. Oro har, proteina % 30-40 izaten dusojak, baina soja mota guztiak ez dira berdina, eta gertaliteke batez besteko horretatik kanpo ateratzea batzuk.Gainera, soja prozesatzerakoan, edarietan handitu egitenda proteinen ehunekoa: zenbat eta deshidratatuagoa, or-duan eta elikadura-dentsitate gehiago. Babak, bestalde,azalgabetuta egon daitezke, proteina gutxiago, beraz.

Edari hauek zenbat soja duten neurtu dugu laborategian,eta etiketan ageri den kopuruarekin alderatu ditugu gureemaitzak. Baina bada arazo bat hori egiteko: edari batekzenbat soja duen zehazteko, aurrez jakin behar da zenbatproteina dituen, hortik abiatu beharra baitago soja kopu-rua ateratzeko. Eta proteina kopurua baldintzatu egitendutenez lehen zerrendatu ditugun arrazoiek, ezin izan du-gu ondorio bete-beterik atera. Beraz, ulergarria da gorabe-herak izatea kopuruetan. Dietisa etxeko edariak esaten du,adibidez, ia % 15 duela soja, baina gure azterketan % 10baino gutxiago eman du. Oro har, etiketan esaten dutenbaino soja gutxiago antzeman dugu edarietan (Alpro sojaLigera izan da salbuespena: % 4 duela dio, eta % 6 emandigu guri). Etiketan ageri den baino soja gutxiago antze-mateak, hala ere, ez du esan nahi ekoizleek esaten dutenbaino gutxiago erabiltzen dutela, lehen adierazi bezala,proteina kopurutik abiatuta egiten baita kalkulu hori.Zerbait nabarmentzekotan, beraz, hauxe izango litzateke:zortzi edariek antzeko proteina kopurua dutela. //

Aztertu ditugun sojaedariek ez duteglutenik, ezta ere sojatransgenikorik

CONSUMEREROSKI 49

BESOAN JARTZEKOA EDO ESKUMUTURREKOAEtxeko tentsiometroak besoan jartzekoak edo eskumuturre-koak izan daitezke. Arteria tentsioa neurtzeko, besokoakzehatzagoak dira, besoak arteria bakarra duelako; eskumu-turrean, aldiz, bitan banatzen da. Gainera, bihotzetik zenbateta urrunago neurtu, orduan eta gehiago eragiten diotebeste alderdi batzuek emaitzari, eta orduan eta zehaztasungutxiago izaten du (horregatik ez da komeni “behatzeko”tentsiometroak erabiltzea). Eskumuturra gaizki jarriz gero,adibidez, (behar baino gehiago luzatuta edo bihotzarenparean geratzen ez dela), okerreko datuak eman ditzaketentsiometroak. Hori hala izanik ere, erabiltzaile askok nahia-go dituzte eskumuturrekoak, erosoagoak direlako (ez da ibilibehar beso-mahukak biltzen) edo merkeagoak direlako: gukaztertu ditugun sei tentsiometroetatik, besoan jartzeko biakgarestiagoak izan dira eskumuturreko laurak baino (besoko-ek, batez beste, 112 euro balio izan dute, eta eskumuturre-koek 66 euro), eta hori aintzat hartzekoa da, jakina, erabil-tzaile asko adineko jendea izaten baita, eta Espainiako erre-tiratuen saria, batez beste, 850 eurokoa izaten baita hilean.Tentsioa ongi neurtu ahal izateko, garrantzitsuena ez datresnen kalitatea, analisi konparatiboak erakutsi duen bezala(aldeak oso txikiak izan dira tresna batetik bestera); askozere garrantzitsuagoa da erabilera oharrak hitzez hitz jarrai-tzea: besoak geldi-geldi egon behar du bularraren parean.

egin ditugu. Lehen proban, tentsio altu-altu bat eta apal-apal bat eman dizkiegu laborategi batean (280 mmHg eta30 mmHg, edo ohiko moduan esateko, “28, 3”), eta minu-tuan 65 taupadako pultsua igorri zaie. Guztiek ongi eran-tzun dute, eta egiazko emaitzen pare-parean ibili dira.

Baina, laborategien ez ezik, egiazko gaixoekin ere ongifuntzionatu behar dute, eta gaixoen artean, denetarik izandaiteke: batzuk gizenak izango dira, besteek beso eta es-kumutur lodi-lodiak izango dituzte edo fin-finak, era ba-teko edo besteko odol biskositatea edukiko dute… EN1060 arauak argi esaten du noiz jo daitekeen tentsiometrobat klinikoki fidagarritzat: tresna bakoitzarekin hiru neur-keta egin ohi zaizkie 85 gaixori, eta emaitza egokiak ema-ten baditu, ontzat jo ahal izango da. Aposán, OregonScientific eta Tensoval-en bi tentsiometroek soilik esatendute proba hori egina dutela. CONSUMER EROSKI-k ereegin nahi izan du proba kliniko bat sei tresnekin.Horretarako, erizain batek 12 gaixorekin probatu du ten-tsiometro bakoitza, eta horrela lortu diren emaitzak alde-ratu ditugu modu tradizionalean lortutakoekin (merkuriozutabe bati konektatuta dagoen esfingomanometro bate-kin eta fonendoskopio batekin egindako neurketekin).

Oregon Scientific etxekoak lortu du daturik zehatzena“tentsio altuan”: 2,8 merkurio milimetro (mmHg) soilikaldendu da egiazko emaitzatik; hau da, 130 mmHg-kotentsio diastolikoa duenari (“13ko tentsio altua” duenari,alegia), 132,8 mmHg edo 127,2 mmHg emango lioke ba-tez beste. “Tentsio baxuan”, berriz, Tensoval Mobil izanda onena: batez beste, 3,8 mmHg aldendu da, baina “ten-

tsio altuan”, aldiz, besteak baino gehiago (5,7 mmHg).“Tentsio baxuan” Omron R3 Intellisense ibili da kaskarren(6,8 mmHg aldendu da). Bi neurketak begiratuta, OregonScientific eta Tensoval Duo Control aldendu dira gutxien.

Laborategi probak aintzak hartuta, Tensoval Duo Controlmodeloak eman du kalitate-emai-tzarik onena (‘oso ona’).Oregon Scientific, Aposán, Tensoval Móvil eta OmronM6T tentsiometroek emaitza ‘ona’ eman dute, eta OmronR3 Intellisense delakoak, ‘onargarria’.

ERABILERA PROBAZortzi erabiltzaileren esku jarri ditugu sei tentsiometroak,eta euren iritzia emateko eskatu, 1etik 10era. Diseinuarenatalean, Omron M6 Comfort gustatu zaie gehien kontsu-mitzaileei (7,9 puntu eman dizkiote), eta aurkezpen ego-kienekoa ere Omron etxeko tentsiometro bat jo dute, R3Intellisense (8,1 puntu). Ohar-eskulibururik egokienaOregon Scientific-ena iruditu zaie, eta abian jartzeko erra-zena, Tensoval Duo Control. Deserosoena Tensoval Mobilizan da (6,1 puntu). Guztiak iruditu zaizkie erabilerrazak(txarrenak ere 7,6 puntu lortu ditu). Emaitza erakustera-koan, Oregon Scientific gertatu zaie traketsena (7 puntulortu ditu, eta ez da izan, nonbait, besteak bezain argia).

Erabilera probak ez du alde handirik erakutsi sei tentsio-metroen artean: kontsumitzaileei gehien gustatu zaizkie-nak (Tensoval Duo Control eta Omron M6, biak ere 7,8punturekin) ez dira geratu gutxien gustatu zaiena bainoaskoz gorago: Oregon Scientific jarri dute azken tokian,baina horrek ere emaitza ona lortu du (7,3 puntu). //

Eskumuturrekoa.

Besoan jartzekoa.

tu bat ere badu emaitzak emateko, oso egokia da ikusmenarazoak dituztenentzat. Memoriarik gehien Omron M6tentsiometroak du, eta 90 neurketa gordetzen ditu;Aposán-ek 60, eta Tensoval-en bi tentsiometroek ere 60neurketa hartzen dituzte memorian, baina aukera ematendute bi erabiltzailerenak izan daitezen (30 neurketa ba-koitzak), eta, beraz, egokiagoak dira alde horretatik.Memoriaren atal honetan, Oregon Scientific etxekoakeman du emaitzarik kaskarrena: 30 neurketa soilik gorde-tzen ditu. Tensoval Duo-k “gonbidatu” modua eskaintzendu, neurketak egin baina memorian ez gordetzeko.

SEGURUAK DIRASei tresnetan, ezinezkoa da behatzekin atal aktiborik uki-tzea (elektrikoki kargatuta dagoen atalik, alegia), eta ongiisolatuta daude energia korronte arriskutsurik jasotzendutenerako. Sendotasuna neurtzeko, presio bola bat jarridiegu 75º C-tan, ordubetez, eta hiru mailu kolpe emandizkiegu, 0,5 joule-ko indarrarekin bakoitza. Guztiek ereongi eutsi diete bi proba horiei. Beti gerta daiteke tresnekakatsen bat izatea, baina komeni izaten da ez daitezelaizan akats arriskutsuak. Hiru istripu mota itxuratu ditugu:puzte punpa blokeatu, piletan zirkuitulabur bat eragineta pilen polaritatea aldatu eta ez dute kalterik jasan.

ZEHAZTASUNAZehaztasun proba izaten da garrantzitsuena mota honeta-ko tresnetan; alegia, ikusi behar da ea egoki neurtzen du-ten erabiltzailearen arteria tentsioa eta pultsua. Hori halaote den egiaztatzeko, proba analitiko bat eta kliniko bat

tekin gogor igurtzi ditugu ohar horiek guztiak, behin ure-tan bustita eta behin gasolinatan, eta ez dira ezabatu.

EZAUGARRI TEKNIKOAKTentsiometro hauek etxean erabiltzeko dira, eta ez, adibi-dez, osasun etxe eta ospitaleetan; horregatik, ez da derri-gorra txikiak eta arinak izan daitezen. Besoanerabiltzekoak zertxobait handiagoak eta pisutsuagoak di-ra eskumuturrekoak baino. Guztietan handiena eta pisugehienekoa Omron M6 Comfort izan da, eta txikienak etaarinenak, berriz, Tensoval Mobil eta Oregon Scientific.Aposán etxekoak, beste guztiek ez bezala, ez du liburux-karik ekarri egindako neurketak han idatzi ahal izateko.Tentsiometro guztiak zorro batekin etorri dira, erabili on-doren gordetzeko, eta pilak behar dituzte funtzionatzeko,nahiz eta pila guztiek ez duten berdin iraun: Omron R3Intellisense tentsimetroari 570. neurketa-aldian ahitu zaiz-kio, eta Oregon Scientific delakoari, berriz, 3.200. aldian.

Aztertu ditugun tresna guztiek neurtzen dute presio sisto-likoa (“altua”), diastolikoa (“baxua”) eta pultsua (minu-tuan bihotzak zenbat taupada), eta pantaila bateanerakusten dute zein egun den, zein ordu eta pilak noladauden. Tentsioa hartzeko, ezinbestekoa da besoari edoeskumuturrari lotzen zaion gailua puztea eta hustea, etahori automatikoki egiten dute tresna horiek; prozesu hori,gainera, nahi denean geldiaraz daiteke, segurtasun botoiasakatuta. Aposán eta Omron M6 Comfort etxeetakoek,emaitza zenbakietan agertzeaz gain, Osasunerako MunduErakundearen sailkapenari dagokion izendapen balioki-dea ere erakusten dute. Aposán etxekoak ahots sintetiza-

48AZT

ERKETA

Marka Oregon Scientific Tensoval Aposán Tensoval Omron OmronBPW 120 Duo Control AP-CP2392 Mobil R3 Intellisense M6 Comfort

Eskumuturreko Besoko Eskumuturreko Eskumuturreko Eskumuturreko Besokotentsiometroa tentsiometroa tentsiometroa tentsiometroa tentsiometroa tentsiometroa

Prezioa (eurotan) 29,90 110 77,84 82,05 75,79 113,18EMATEN DEN INFORMAZIOA

Etiketa Egoki emana Egoki emana Egoki emana Egoki emana Egoki emana Egoki emanaOhar idatzien iraupena Egokia Egokia Egokia Egokia Egokia EgokiaBermea 2 urte 3 urte 3 urte 3 urte 3 urte 3 urte

EZAUGARRI TEKNIKOAKKontsumoa (anpere-etan) 0,35 0,45 0,45 0,39 0,15 0,44Bateria mota 2 pila “AAA” 4 pila “AA” 2 pila “AAA” 2 pila “AAA” 2 pila “AAA” 4 pila “AA”

Sare-egokigailua Sare-egokigailuaZenbatgarren neurketa-aldian 3200 2100 850 2700 570 1550ahitu da bateriaOsagarriak Zorroa. Zorroa. Zorroa. Zorroa. Zorroa. Zorroa.

Neurketen Neurketen Pilak. Neurketen Neurketen Neurketenliburuxka. Pilak. liburuxka. Pilak. liburuxka. Pilak. liburuxka. Pilak. liburuxka. Pilak.

Neurriak, mm-etan (luze x zabal x sakon) 72 x 72 x 30 138 x 153 x 48 83 x 81 x 34 72 x 56 x 42 72 x 56 x 43 127 x 155 x 83Pisua (g) 135,7 394,4 160,2 135,4 147,1 443,8Ezohiko funtzioak 30 2 x 30 Bozgorailua. 2 x 30 42 90

neurketarentzako memoriaz gain 60 memoria neurketarentzako neurketarentzako memoriamemoria. “gonbidatu” modua. OMEren izendapena memoria. memoria. OMEren izendapen

Segurtasun elektrikoa Egokia Egokia Egokia Egokia Egokia EgokiaZEHAZTASUNA ETA BALIOTZEANeurketa analitikoan zenbat aldendu da - 0,1 - 0,1 - 0,1 - 2,1 - 0,1 - 0,130 mmHg-eko presioa eginda (mmHg)Neurketa analitikoan zenbat aldendu da 0,9 0,9 - 0,1 - 2,1 3,9 - 3,1280 mmHg-eko presioa eginda (mmHg)Pultsua analitikoki neurtzerakoan 0,1 0,1 - 0,1 - 0,1 0,7 0,2zenbat aldendu da (pultsu/minutu)Neurketa klinikoan zenbat 4,2 4,0 6,0 3,8 6,8 6,6aldendu da, sistolikoa (mmHg)Neurketa klinikoan zenbat 2,8 3,3 4,6 5,7 3,8 4,5aldendu da, diastolikoa (mmHg)Jakinarazten du EN 1060 araua betetzen duen Bai Bai Bai Bai Ez EzErabilera proba (1etik 10era) 7,3 7,8 7,7 7,4 7,5 7,8KALITATE EMAITZA, ORO HAR Ona Oso ona Ona Ona Onargarria Ona

51CONSUMEREROSKI

LLaabbuurrbbiilldduuzz> Sei tentsiometro automatiko aztertu ditugu,

etxean erabiltzekoak; besoan jartzekoakizan dira bi eta eskumuturrari lotzekoak lau.Oregon Scientific izan da merkeena (30euro) eta Omron M6 Comfort garestiena (113euro).

>Arteria tentsioa etxean hartzea lagungarri dakontrol bat eramateko, baina sekula ez duizan behar medikuak egiten duenaren ordez-ko. Etxean egindako neurketa bakoitza zeinegunetan eta zein ordutan egin dugun idaz-tea komeni da, edo tentsiometroaren memo-rian gordetzea, gero espezialistak aztertuahal izateko.

>Aztertu ditugun tentsiometro guztiak zeha-tzak eta seguruak izan dira. Pilekin funtzio-natu dute seiek, eta besoan jartzeko biaksare elektrikoari ere lotu ahal zaizkio.

>Erabilera proban ia ez da alderik izan batzue-tatik besteetara. Besoan jartzeko biek lortudute emaitzarik onena, 7,8 puntu 10etik, etaOregon Scientific modeloak apalena: 7,3puntu.

>Kalitate-emaitza onena Tensoval Duo Controldelakoak lortu du (‘oso ona’). OregonScientific, Aposán, Tensoval Móvil etaOmron M6 tentsiometroek emaitza ‘ona’atera dute, eta Omron R3 Intellisense-k,berriz, ‘onargarria’.

>Kalitate-prezioak aintzat hartuta, tresnarikmerkeena gailendu zaie beste guztiei,Oregon Scientific: fidagarria da, segurua etaemaitza ona lortu du erabilera proban.Tensoval Duo Control modeloa profesionala-goa da, besoan jartzen delako, sare elektri-koari lotzen ahal zaiolako eta “gonbidatu”

moduan erabiltze-ko aukera ematenduelako (emai-tzakmemorian hartugabe, alegia).

OMRON R3 INTELLISENSEEskumuturreko tentsiometroaPrezioa: 75,79 euro.Kalitate emaitza: OnaTentsiometro honen pilak ahitu diraazkarren (570 neurketa-aldi egindituzte). Presio sistolikoa neurtzera-koan, hau aldendu da gehien ere-dutik.Erabilera proba: 7,5 puntu lortuditu 10etik. Erabiltzaileek esandute ez dela erosoa, eta “sartu”egiten dela eskumuturrean. Mantsopuzten da, eta traba ere egin deza-ke. Pilen tapa ixtea ez da erraza.

OMRON M6 COMFORTEskuko tentsiometroaPrezioa: 113,18 euroKalitate emaitza: Oso onaHau izan da guztietan garestiena.Sare elektrikora lotuta ere funtzio-na dezake. Guzietan handiena etaastunena izan da. OsasunerakoMundu Erakundearen sailkapenarenarabera izendatzen du emaitza.Erabilera proba: 7,8 puntu lortuditu 10etik (kontsumitzaileeigehien gustatu zaienetakoa).Besoari ongi moldatzen zaiola esandute erabiltzaileek, eta pantailanoso argi irakurtzen dela emaitza.Zorroa, aldiz, ez zaie iruditu ego-kia, eta pilen tapa ere ez.

Esku muturrekoak.

Besoan jartzekoak.

5

6

OREGON SCIENTIFIC BPW120Eskumuturreko tentsiometroaHau gailendu da kalitate-pre-zioetan.Prezioa: 29,90 euroKalitate emaitza: OnaHau izan da merkeena. Gainerakoguztiek hiru urteko bermea eskain-tzen dute, baina honek bikoa.Tresnarik txikienetakoa eta arinene-takoa izan da. Tresna honen pilekbesteenek baino gehiago iraundute (3.200 neurketa-aldi).Zehatzenetakoa izan da. EN 1060arau zorrotza betetzen duela jaki-narazten du.Erabilera proba: 7,3 puntu lortuditu 10etik (hau gustatu zaie gu-txien erabiltzaileei). Oso deserosoada ohar eskuliburua atera eta gor-detzeko, eta zail gertatzen da pilakaldatzea. Pantailako irudiak gora-beherak izaten ditu, eta adinekopertsonek zailtasunak izan ditzake-te irakurtzeko.

TENSOVAL DUO CONTROLBesoko tentsiometroaAukera interesgarria da tresnaerdi-profesionala eduki nahiduenarentzat. Prezioa: 110 euroKalitate emaitza: Oso onaGarestienetakoa da, eta elektrizita-te gehien kontsumitzen dueneta-koa. Pilekin ez ezik, sare elektrikoralotuta ere funtziona dezake.“Gonbidatu” moduan erabil liteke-en bakarra da, neurketak memo-rian gordetzen ez direla. 60 neur-keta gordetzen ditu memorian, bierabiltzailerenak. Analitikoki zeha-tzenetakoa izan da. Tentsio sistoli-koa eta diastolikoa hartzerakoan,beste gehienak baino gutxiagoaldendu da eredutik. EN 1060 arauzorrotza betetzen duela jakinaraz-ten du. Erabilera proba: 7,8 puntu lortuditu 10etik (kontsumitzaileeigehien gustatu zaienetakoa izanda). Besoari ongi egokitzen zaio,baina zorroa txikia du.

AZT

ERKETA

50

APOSÁN CP2392Eskumuturreko tentsiometroaAukera interesgarria da ikusmenarazoak dituztenentzat.Prezioa: 77,84 euroKalitate emaitza: Oso onaElektrizitate gehien kontsumitzenduenetakoa da. Ahots sintetizatubatek ematen du emaitzaren berri(gainerako tresnek ez dute halako-rik). Osasunerako MunduErakundearen sailkapenaren arabe-ra izendatzen du emaitza. Besteguztiak baino zehatzagoa izan daanalitikoki.Erabilera proba: 7,7 puntu lortuditu 10etik; eskumuturreko tentsio-metroetatik, honek lortu du emai-tzarik onena, eta guztiak aintzathartuta ere, onenetakoa izan da.Erabiltzaileei oso egokia irudituzaie emaitzaren berri ahots batekematea.

TENSOVAL MOBILEskumuturreko tentsiometroaPrezioa: 82,05 euroKalitate emaitza: OnaTentsiometrorik txikienetako etaarinenetakoa izan da. 60 emaitzagordetzen ditu memorian, bi era-biltzailerenak. Analitikoki 30mmHg-ko tentsioa eman diogune-an, hau aldendu da gehien eredu-tik. Klinikoki tentsio sistolikoaneurtu dugunean, hau aldendu dagutxien eredutik, eta tentsio diasto-likoa neurtzerakoan, aldiz, besteakbaino gehiago aldendu da. EN1060 arau zorrotza betetzen duelajakinarazten du.Erabilera proba: 7,4 puntu lortuditu 10etik. Eskumutur lodia izanezgero, gehiegi estutzen du, halaxeadierazi dute erabiltzaileek, eta ezda ongi egokitzen. Haien esanetan,zorroak ez du ongi babesten kolpe-etatik (guria da). Pilen tapa ixteaez da erraza.

6ETXEKOTENTSIOMETROBanan

anan

1

2

3

4

O

NATURA ETA AISIALDIA

BIOANIZTASUN HANDIKO HERRIALDEA DA ESPAINIA, ETA AISIALDIRAKO AUKERA UGARI ESKAINTZEN DITU, OSASUNGARRIAK, EZ OSO GARESTIAK ETA ADIN GUZTIETAKO JENDEAK EGITEKO MODUKOAK

Naturarekin bat

na, polita, osasungarria eta iraunkorra. Naturak berebiziko aukera ema-ten du aisialdia gozatzeko, familiarekin, bikotekidearekin, taldean edobakarka. Krisi garaietan, zer hobea era horretan lasaitzea eta gozatzeabaino. Europan herrialde gutxik dute Espainiak duen bioaniztasuna:mendiak, basoak, parke naturalak, parke nazionalak… oinez edo bizi-kletaz ibiltzeko leku paregabeak dira, eta jarduera gutxi izango dira ho-riek bezain atsegingarriak, errazak, ekologikoak eta merkeak,haurrentzat bezala helduentzat ere aproposak. Hainbat eta hainbat bi-de daude aukeran, balizaz markatuak eta homologatuak: errege abelbi-deak, erabiltzen ez diren trenbideak, landa eremuak, basoak,mendiak… (40.000 kilometro guztira). Haranetatik muinoetara eta mui-noetatik basoetara, naturarekin ez ezik, kulturarekin eta historiarekinegin liteke topo ibilian-ibilian.

ABELBIDEAK: TRANSHUMANTZIAREN ARRASTOANGarai batean abere migratzaileen bide izan zirenak gizaki modernoarenneurriko pista bihurtu dira egun, oinez, bizikletaz edo zaldi gaineanigarotzekoak. Nafarroako, Aragoiko eta Gaztelako abelbide eta bidex-kak 125 kilometro izatera iritsi ziren, eta 425.000 hektareatako gainaza-la hartu izan zuten (Espainiak daukan lur hedaduraren % 1). Egun,ordea, 80.000 kilometro baino ez dira geratzen, eta abereak hara-honaibiltzeko ez ezik, aisialdiko jarduerak egiteko ere erabiltzen dira.Zenbait mendi federazio ere horixe sustatu nahian ari dira, eta abelbi-de horiek seinaleztatzen eta hornitzen jarduten dute, xendra sare batosatu nahian (ibilbide motzekoak batzuk eta luzekoak besteak).Espainiako Ingurumen Ministerioak, berriz, 3.000 kilometro abelbidelehengoratzeko lanean dihardu autonomia erkidegoekin, eta urtean800.00 euro jarri ditu horretarako. Horrez gain, programa berezi bat erebadu, eta horren bidez hainbat proiektu jartzen dituzte abian abelbide-en sare nazionalean sailkatze lanak egiteko eta mugarriak eta seinale-ak jartzeko. Ministerioko arduradunek, gainera, beste asmo bat erebadute: zenbait zati Natura 2000n sartzea, Europako eremu babestuensarean, alegia. >

CONSUMEREROSKI 5352

TXOSTE

NA

CONSUMEREROSKI 55

Trenbidea egokitzeaz gain, beste zerbitzu batzuk ereeskaintzen dituzte bide berdeek: komunak izaten di-tuzte, ostatu eta jatetxeak, lotarako lekuak, bizikletaketa zaldiak alokatzeko guneak, ekomuseoak, eta abar.Zerbitzu horiek guztiak garai bateko tren geltokietanegoten dira maizenik.

PARKE NAZIONAL ETA NATURALETANBARRENA, ETA BIOSFERAERRESERBETAN ZEHARNatura aldetik askotarikoa da Espainia, eta askotarakoematen du, xendra-kirola eta ingurumen balioak maitedituzten guztiak asetzeko adina. Parke Natural etaNazionalek, eta Biosfera Erreserbek aberastasun han-dia biltzen dute bere baitan, eta edozeinen gozagarrigerta daitezke eremu horietako basoak, mendiak, he-zeguneak, mendi gailurrak eta kostaldeko paisaiak.Zazpi milioi hektarea baino gehiago dira guztira, eko-logia eta natur balio handikoak. CONSUMER EROSKI-k ikerketa bat egin berri du Parke Naturalen, ParkeNazionalen eta Biosfera Erreserben Gida eguneratzeko(www.parquesnaturales.consumer.es/ helbidean esku-ra daiteke, doan), eta lan horretan egiaztatu ahal izandugunez, urtean 21 milioi pertsonak bisitatzen dituztenaturaren altxor horiek. Paisaien ederrak erakartzen di-tu, ekosistema bereziek eta fauna eta flora bitxiek.

BIDE-XENDRAKIbilbide berezia izaten da xendra; haranak, muinoak,bideak, pistak, bidexkak… igarotzen ditu, eta interesbereziko lekuak ezagutzeko aukera ematen dute, pai-saia ikusgarriak dituztenak, edo kultur ondareren bateskaintzen dutenak, edo ezaugarri historiko, turistikoedo sozial aipagarriren bat. Xendrak balizaz markatuakegon daitezke (bi pintura arrasto izaten dituzte, bidea-ri jarraitu ahal izateko), edo markatu gabeak (ez dutehalako arrastotik izaten, baina harri metatxo batzukizaten dituzte bidea nondik den adierazteko, nahiz etamarka horiek beti ez diren izaten fidatzekoak).Espainian, autonomia erkidegoetako mendi federa-zioen esku dago bide-xendren proiektua, eta haien ar-dura izaten da ibilbideak seinaleztatzea eta zaintzea.

Balizaz markatutako xendra motak- Ibilbide luzeko xendrak (GR). Arrasto zuri-gorriakizaten dituzte (gorria behean eta zuria gainean). 50 kilometrotik gorakoak izaten dira, hainbat egunetan egitekoak.

- Ibilbide motzeko xendrak (PR). Arrasto zuri-horiakizaten dituzte (horia behean eta zuria gainean).Gehienez bi egunetan egiteko ibilbideak izaten dira,10 eta 50 kilometro artekoak, eta GR motako xendra-ren bati lotzen zaizkio.

- Tokiko xendrak (SL). Arrasto zuri-berdeak izaten dituzte (berdea behean eta zuria gainean). Egun

TXOSTE

NA

54

>

Errege abelbide nagusiak- La Plata Errege Abelbidea edo Vizana (500 kilometro).Asturias eta Leon artean hasten da, Viganos gaine-an, eta Trujillon amaitzen da.

- Leongo Errege Abelbidea, Mendebaldekoa (700 kilometro). Leonen hasi eta Badajozen amaitzen da.

- Leongo Errege Abelbidea, Ekialdekoa (700 kilometro).Leon eta Palentzia zeharkatzen ditu, eta Segovia,Avila, Toledo, Caceres eta Badajozetik igarotzen da.

- Segoviako Errege Abelbidea (500 kilometro).Neila mendilerroan hasten da, Burgosen, eta Granjade Torrehermosan amaitzen da.

- Cuencako Errege Abelbidea (350 kilometro).Honako probintzia hauetan barrena igarotzen da:Cuenca, Ciudad Real eta Jaen.

- Valentziako Erresumako Errege Abelbidea (250 kilometro). Tragacete mendilerroan hasi,Cuenca igaro eta Valentzian amaitzen da.

- Galiarren Errege Abelbidea (400 kilometro).Errioxan hasi eta Ciudad Realeren, Gaztela Mantxanbukatzen da.

- Soriako Errege Abelbidea, Ekialdekoa (800 kilometro).Sorian hasi eta Sevillan amaitzen da.

- Soriako Errege Abelbidea, Mendebaldekoa (700 kilometro). Sorian hasi, eta Valladolidetik,Segoviatik eta Avilatik igarotzen da.

BIDE BERDEAKBide Berdeak. Erabiltzen ez diren trenbideetan sortuta-ko ibilbideak dira, bizikletaz edo oinez egitekoak; Bide Berdeen Programari atxikita daude (www.viasver-des.com), eta Espainiako Trenbideen Fundazioak koor-dinatzen ditu. Gaur egun, 70 bide berde daude, etaguztira 1.700 kilometro dituzte. Baina askoz gehiagoizan daitezke: Espainian trenbide kilometro asko dau-de bertan behera utzita (7.000 kilometro), bai erabilt-zen ez direlako edo bai sekula erabili ez direlako(bukatu gabe geratu dira).

Aisialdiaren eta kirolaren kultura ulertzeko modu berribat sustatu nahi dute bide berde hauek; aire zabalekojarduerak dira, ibilgailu motordunik onartzen ez dute-nak, eta edozeinentzat modukoak: beste bide eta xen-dra batzuetan ez bezala, adina eta ezaugarri fiskoak ezdira inorentzat muga, eta hori abantaila handia da.Aldapa txikiak izaten dituzte eta bihurgune zabalak,eta ahalegin handi-handirik egin gabe ibil daiteke ho-rietan. Horri esker, lagungarri dira herritar guztiak in-tegratzeko, mugikortasun mugatua dutenentzat ereaproposak baitira; adibidez, ezinduentzat, adinekoen-tzat eta haurrentzat. Gainera, errepideetatik urrunegon ohi dira, eta, beraz, oso seguruak izaten dira(errepideren bat zeharkatu beharra izaten badute, pa-sagune bereziak egiten dituzte, errepidea baino goragoedo beherago). Gatazkarik ez sortzeko, oinezkoek zo-ru mota bat izaten dute eta txirrindulariek beste bat.

>Ibilbideak ongi planifikatu beharra dago, eta, lehen-lehenik,gure taldeak egiteko modukoa den erabaki. Ibilbide batzukbesteak baino luzeagoak dira, neketsuagoak eta denbora ge-hiagoan egitekoak, eta ez da gauza bera prest egotea etaprestatua egotea. Beti gorde behar da indarra itzulerarako.

>Haurrekin naturan gozatzeko helburua badugu, xendra zirkularrak bilatzea komeni da, 2 eta 5 kilometro artekoak.

>Mendira joan aurretik, eguraldi iragarpena begiratu eta txarrera egingo balu, ibilbide alternatiboren bat prest eduki.

>Ez aldendu behar aurrez markaturiko ibilbidetik, eta egural-diak laguntzen ez badu, beste baterako utzi ibilaldia.

>Arnasa hartzeko arazoak izaten baditugu, bihotz-hodietakoarazoak edo zenbait substantziarentzat sentikorrak bagara(akainentzat, polenarentzat edo beste alergenoren batentzat),medikuak agindu dizkigun sendagaiak eraman behar ditugubeti. Halakoetan oso ongi etortzen da kirol lizentzia edukitzea,mediku asegurua edo istripu asegurua.

>Ibilaldia bukatuta, luzaketa ariketak egitea komeni izaten da,gogordurak, arranpak eta zurrunduak saihesteko.

>Natura barru-barrutik ezagutzeko aukera ematen du, eta ezagutzeak errespetatzea dakar.

>Familiarteko eta lagunen arteko bizikidetza osasungarria sustatzen du, eta adin desberdineko jendeen arteko harremana.

>Hiritik urrun ibiltzea lagungarri da biriketako oxigenazioa hobetzeko.

>Bizi-ohitura osasungarriak sortzen ditu.>Lasaitasuna eta sosegua sentiarazten dizkigu.>Irtenaldi guzti-guztiak ariketa bikainak dira bihotz-hodientzat,eta mesede handia egiten diote sistema lokomotorrari eta arnasketa sistemari.

Helburua: arriskurik gabe gozatzea

Aisialdia eta natura: bikote ezin egokiagoa

>Zeinahi jarduera egiten dugula ere, erabateko errespetuz zaindu behar da natura eta gure ingurua.

>Bide eta xendretan ez dugu utzi behar inolako arrastorik, oinen lorratzak eta gurpilen markak salbu. Zaborra gurekinekarri behar dugu, eta dagokion edukiontzira bota.

>Iturriak, errekak eta ur emari oro errespetatu eta zaindu beharditugu. Horietara ez dugu isuri behar ez xaboirik, ez garbiga-rririk, ez gai kutsakorrik eta ez beste inolako hondakinik.

>Ez da komeni loreak hartzen ibiltzerik, zuhaitz adarrak puska-tzerik edo bidean aurkitzen ditugun abereei zirika aritzerik. Animalia eta landare asko legeak babesten ditu.

>Bideetatik barrena ibili behar dugu, lasterbideek zorua hondatzen baitute; gainera, amildegiak sor ditzakete, eta gerta daiteke jatorrizko xendra desagertzea.

>Zakurrik eraman badugu, lotuta joan behar dute, gainerakooinezkoei eragozpenik ez sortzeko, eta abereak eta beste animaliak ez beldurtzeko.

Naturari errespetua zor zaio

57

Autoa gasolinaz bete dugu, eta bagoazlehenbailehen etxera edo lantokira; giltzasartu, autoa abian jarri eta… ezin joan.Karranka hots bat entzun dugu lehenik etasekulako zarata gero; galga kolpean sakatu,burua jiratu eta hantxe dago gure balentria:tutua biltegi-ahotik atera ez, eta kalteakegin dizkiogu autoari bezala gasolina horni-gailuari. Eta orain, nork ordainduko ditukalte horiek? Zerbitzu pertsonalizatua bada,gasolindegiak hartu beharko du bere gainerantzukizuna, baina autozerbitzuko gaso-lindegia bada, gidariaren errua izango da.

Egoera hori guk asmatua da, baina behinbaino gehiagotan gertatu izango da halako-ren bat gasolindegietan, eta beste hamaikagorabehera ere bai, segur aski. Erreklamazioorrietan gero eta kexa gehiago biltzen dituz-te gasolindegiek, batzuetan ez dutelakoeskaintzen ur edo aire zerbitzurik, eta beste-etan ez dutelako izaten zerbitzu osagarririk(denda, kafetegia, garbiketa gunea, kon-ponketa tailerra…). Kexatzea libre da, bainalegeak ez ditu beti behartzen zerbitzu horiekeskaintzera. Hiru erregai mota baino gutxia-go eskaintzen dituzten gasolindegiek ezdute zertan eduki ura edo airea ematenduten tresnarik. Gainerako zerbitzu osaga-rriei dagokienez, berriz (olio aldaketa,ordezko atalak, jatetxea…), legeak dioautonomia erkidegoko legedi berezienmenpe daudela, eta honako atal hauetakoxedapenek arautzen dituztela: publizitatea,prezio markatzea eta kontsumitzaileenbabes orokorra.

PRAKTIKOENAESKUBIDEAK

Gasolina hartzeko bermeakAUTOARI GASOLINA BEHAR BEZALA BOTATZEKO ARDURA GIDARIAREN GAIN GERATUKO DAAURRERANTZEAN AUTOZERBITZUA DUTEN GASOLINDEGIETAN, ETA HORIXE ADIERAZTENDUTEN KARTELAK JARRI BEHARKO DITUZTE, ERABILTZAILE OROK IKUSTEKO MODUAN JARRIERE. ERREKLAMAZIOREN BAT EGINEZ GERO, AUTONOMIA ERKIDEGOETAKO ARAUDIAKBABESTUKO DITU KONTSUMITZAILEEN ETA ERABILTZAILEEN ESKUBIDEAK

Gasolindegiak

>

TXOSTE

NA

56

lak babestu eta lehengoratzea; beste batzuek salatu na-hi izaten dituzte ingurumenari egin zaizkion erasoak;eta beste hainbatek nahi izaten dute herritarren arteaningurumenaren aldeko kontzientzia hedatu. Modu ba-tean edo bestean, eguzkia, hondartza edo mendia iza-ten dituzte lagun eta bitarteko.

OINEZ, BIZIKLETAN EDO ZALDIGAINEANXendra-kirola, mendizaletasuna, trekking-a… Izen ho-riek ematen zaizkio mendian edo inguru natural bate-an oinez ibiltzeari, batetik bestera norbere atseginarenbila ibilian joateari. Badu kiroletik, badu paseotik etabadu bidaiatik ere, eta gero eta jende gehiago erakar-tzen du, gazte eta zahar. Ez du eskatzen puntako pres-takuntza fisikorik, nahiz eta ibilbide batzuk besteakbaino gogorragoak diren. Familia osoak egin dezake,elkarrekin gozatzeko aukera ematen du, eta naturare-kin harremanetan jartzen gaitu zuzen-zuzenean.Urrutira joaten ibili gabe egiteko moduko jarduera da,erraza eta merkea.

Bizikleta ere ez da lagun txarra asteburu eta zubietannaturako bide eta bidexketatik barrena ibiltzeko.Aukerarik merkeenetakoa eta osasungarrienetakoa da,eta ingurumenari kalte gutxien egiten dionetakoa, guz-tiz ekologikoa baita. Mendiko bizikletak modu oneandaude gaur egun (130 eurotik hasita), eta hortik aurre-ra, aski dira kirol oinetakoak, kamiseta eta galtza ero-soak, kirolerako aproposak, eta kaskoa.

Bizikletarekin irits ez litezkeen lekuak ikusi eta gozatunahi dituenak, berriz, zaldi gainean egin dezake. Geroeta enpresa gehiagok eskaintzen dute zaldiz ibilaldiakegiteko aukera. Zaldiak otzanak izan ohi dira, eginki-zun horietarako prestatuak. Ibilbide motzak egin dai-tezke (ordu betea 15 euro inguru ordaintzen da), edoegun osokoak (75 euro inguru). Edozeinentzat modu-ko jarduera da zaldi gaineko hori ere, ez baita trebeziaberezirik behar ezta ezagutza sakonik ere; aski da be-giraleak esaten duenari jaramon egitea. //

erdian egiteko ibilbideak izaten dira, 10 kilometrobaino gutxiagokoak.

Xendra mota horiez gain, beste azpimota batzuk erebadaude: Ingurabideak (GR baten adarkadurak),Lotuneak (bi GR lotzen dituzten bideak) eta baitaEuropako Xendrak ere, bide luze-luzeak, gutxienez hi-ru herrialde zeharkatzen dituztenak.

PASEATZEA BAINO ZERBAIT GEHIAGOOinez edo bizikletaz goza daiteke natur inguruetakoaisialdi-eskaintza, baina ez da horretara mugatzen.Natura heziketarako tresna ere izan daiteke, eta horre-tan saiatzen dira Ingurumen Heziketarako Guneak.Hainbat eratakoak daude: Baserri-Eskolak, Natura-Ikasgelak, Interpretazio zentroak, “ingurumen hezike-tarako” Museoak edo Erreferentzia zentroak, etaguztiak ere bitarteko bikainak dira ingurumen hezike-ta eta parte-hartzea bultzatzeko. Naturari buruzkogauza jakingarriak ikasteko aukera paregabea ematendute, eta ingurumen arazoak gutxitzeko norberak egu-nerokoan zer egin dezakeen jakiteko ere lagungarriakizaten dira.

Zerbitzu ugari eskaintzen dituzte heziketa gune ho-riek, askotarikoak, gainera: ibilbideak egiten dituztenaturan barrena, udako eskolak eman, hondakinak on-gi birziklatzeko tailerrak egin, bizikletak alokatu, lan-dareak edo barazkiak landatzen irakatsi, edo animaliakzaintzen, natur eremuak lehengoratzeko eta iraunaraz-teko landa lanak antolatu, erakusketak ere bai, hitzal-diak, eta abar. Heziketa proiekturik gehienakeskolaumeentzat eskaintzen dituzte, haur eta gazteen-tzat, eskolan egiten dutenaren osagarri. Zenbait jar-duera, hala ere, helduentzat izaten dira.

Beste eskaintza bat ere bada naturarekin modu ekolo-gikoan gozatzeko eta elkartasuna adierazteko.Gobernuz Kanpoko zenbait talde ekologistak, erakun-de batzuek eta finantza erakunde zenbaitek programaugari eskaintzen dituzte naturaren alde lan egiteko.Batzuen helburua izaten da espezie edo eremu natura-

Autoa garbitzeko tresnek autoarikalte egin badiote, zer egin liteke?Gasolindegi batek ura eta airea emateko

tresnak baditu, edo autoa garbitzeko maki-nak edo antzeko beste batzuk, horiek guz-tiak nola erabiltzen diren jakinarazi behardu, eta saihestu behar du horiek inolakokalterik sortzea.Autonomia erkidego bakoitzak bere arau-

dia du, eta guztiek ez daukate arautua zer-bitzu mota horrek nolakoa behar duen; halaere, erabilera-arauak gaizki daudelako sor-tzen bada kaltea, edo tresnak ongi ez dabil-tzalako, gasolindegiaren jabeari eskatubehar litzaioke erantzukizuna, zerbitzuakhuts egin duelako. Kontsumitzaileen legea-ren arabera, zerbitzu emaileek daukateerantzukizuna kontsumitzaileei eta erabil-tzaileei egin zaizkien kalte-galeretan, salbueta frogatzen badute eurek ongi bete dituz-tela arauak ezartzen dituen baldintza etabetebeharrak, eta behar bezala zaindudituztela zerbitzu mota horri dagozkionjarraibideak.

Nola egin daiteke erreklamazioa?Komeni da unean berean argazkiak ate-

ratzea autoari eta gasolindegiko tresnei, kal-teak non gertatu diren ikusteko eta zerkeragin dituen jakiteko; halaber, ahal dela,gertaera ikusi duten bezeroei euren datuaketa telefonoa eskatu behar zaizkie, eta, jaki-na, Erreklamazio Orria bete.Gasolindegiaren identifikazio datuak

agertuko dira inprimakian. Erabiltzaileakbere izena idatziko du, deiturak, helbidea,NAren zenbakia eta data, eta horrez gain,zer gertatu den adieraziko du.

Gasolindegiaren arduradunak, berriz, berariegoki iruditzen zaizkion argudioak jarrikoditu. Hori egin ondoren, Kontsumo atalekoeskumenak dituen erakundeari helarazikodio erabiltzaileak jatorrizko inprimakia etaerreklamazioaren osagarri aurkeztu nahidituen dokumentu guztiak.

Eta kalte-ordainik emango dioteauto jabeari?Lehenik eta behin, eta bi aldeek arazoa

onez onean konpondu ahal izateko, kalteazenbatekoa izan den finkatu behar da.Kontsumo zerbitzuek bitartekari lana egingodute, baina bi aldeak ados jartzen ez badira,bezeroak aukera du auzitara jotzeko.

Zenbait gasolindegitan, kartelbatzuek esaten dute eurek ezdutela hartuko inolakoerantzukizunik kalteren batsortzen bada; hori legezkoa da?Ez, hori adieraztea ez da legezkoa, kon-

tsumitzaileak eta erabiltzaileak babestekoarau orokorren aurkakoa da. Beraz, halakokartelen bat daukan gasolindegiren bateankalterik sortzen bazaigu, berehala ekinbehar diogu erreklamazio jartzeko prozesua-ri. Nafarroan, esaterako, honako adierazpenhauek jartzera behartuta daude zerbitzuhoriek (“aukerazko” deitzen diete zerbitzuhoriei): nola funtzionatzen duten, eskaintzendituzten zerbitzuek zer tarifa dauzkaten etazein ordainketa-modu onartzen dituzten.Hango arauak berariaz esaten duKontsumitzaileen Legearen aurkakoa delakartelak jartzea esanez gasolindegiak inola-

CONSUMEREROSKI 59

ko erantzukizunik ez duela hartuko beregain.

Epaileek zer jarrera hartzen dutekasu horietan?Ez dago jurisprudentzia askorik, baina

zenbait epai agertu dira antzeko kasueninguruan. Zaragozako Probintzia Auzitegiak,adibidez, halako kasu bati buruz erabakibehar izan zuen; auto bati, garbitzekogunean zegoela, gainera erori zitzaion gar-bigune zati bat, eta gasolindegia zigortuzuen kalteak ordaintzera (2006ko urriaren26ko epaia da). Harrigarria badirudi ere,kalterik gehienak sortzen dira hodia biltegi-ahotik ateratzea ahaztu eta autoa abianjartzeagatik. Halakoetan, autoak eta horni-gailuak jasaten dituzte kalteak.

Azken kasu horretan, norena daerantzukizuna?Errua norena den erabakitzerakoan, kon-

tuan hartzen da gasolindegi horrek autozer-bitzua eskaintzen duen edo ez.Autozerbitzuko gasolindegi batean gasolinahartu eta hodia bere lekuan jarri gabeabiatzen bada, gidariaren arduragabekeriada hori, haren esku baitago hornitze-proze-sua. Aldiz, gasolindegiko langile batekbetetzen badu autoaren biltegia, orduanerantzukizun gutxiago du erabiltzaileak.Kasu horretan, gasolindegiari egotzi ohizaio arduragabekeria, edo, bestela, bi alde-ek hartzen dute bere gain erantzukizuna etakalteak ordaintzeko ardura. //

58

Gasolindegiek administrazioaren baimenabehar dute euren jarduera aurrera eramate-ko, segurtasun eta babes baldintza egokiakbete behar baitituzte eta kontsumitzailearibehar bezalako informazioa eman beharbaitiote. 1905/1995 Errege Dekretuakarautzen ditu, azaroaren 24koak; orduanonartu zuten nola egin behar den petrolio-erregai eta errekinen txikizkako banaketajendearentzako saltokietan, eta orduz geroz-tik, autonomia erkidegoen ardura da berelurraldeko gasolindegiei jarduera-baimenaematea. Beraz, autonomietako araudiakbabestuko ditu kontsumitzaile eta erabiltzai-leen eskubideak, eta bermatu ere eginbeharko du gasolindegiek beharrezko infor-mazioa eskainiko dutela kontsumitzaileekjakin ahal izateko zer ezaugarri dituen zer-bitzu bakoitzak, nola erabili behar dituztenhornigailuak eta zer egin behar duten erre-klamazio edo kexaren bat aurkeztu nahibadute (adibidez, zerbitzu okerrak kalteaksortu dizkielako).

Zein informazio jarri behar dabezeroaren eskura? Saltoki guztiek jarri behar dute, inolako

salbuespenik gabe eta bezeroek ongi ikuste-ko moduan, kartel bat esanez jendeak esku-ragarri dauzkala egiaztatze-tresnak eta erre-klamazio orriak. Beste ohar batzuekin jaki-narazi behar zaie bezeroei galarazita dagoe-la erretzea, sua piztea, autoaren argiak piz-tuta daudela botatzea gasolina edo motorraabian dela. Saltokien sarbideetan, bestalde,beste iragarki bat jarriko dute, jendeak ikus-teko moduan hori ere (jartzeko baimenalortu behar dute aurrez), non agertuko den

zein produktu dauzkaten, zein salneurritan,eta zein arreta mota eskaintzen dioten beze-roari, pertsonalizatua edo autozerbitzua.

Nola kontrolatzen da erregaikopurua? Gasolindegiek bermatuko dute hornigai-

luek adierazten duten erregai kopuruanakatsik ez dagoela. Horretarako hornigailuautomatikoak erabiliko dituzte, jario jarrai-tua dutenak eta elektrikoki abiarazten dire-nak. Derrigorrezkoa da, halaber, hornigai-luek bolumen kontagailuak eta diru konta-gailuak eduki ditzaten, eta erregai motabakoitzak zenbat balio duen adieraz dezaten.Horretara behartzen ditu Metrologia Legeak.Hornigailuek neurri akatsik ez dutela egi-

ten egiaztatzeko, gasolindegiek botila edoontzi bat eduki behar dute, 10 litrokoa;horrez gain, metrologia arauek eskatzenduten tresna oro ere eduki behar dituzte,hark agindutako kopuruan, hark agindutakomotakoak eta hark agindu bezala osatuak.Litroak neurtzeko ontziak zertifikazio etakalibratze ofizialak eduki behar ditu, ema-ten dituen neurriak fidatzeko modukoakdirela ziurtatzeko: erresistentzia mekanikoarieta gai kimikoei eusteko moduan eginaegon behar du, guztiz gardena izan behardu eta milimetroka edo ehunekoetan gra-duatua. Tresna horiek erabiltzaileen eskuraegon behar dute beti, eta AdministrazioarenIkuskatze Zerbitzuen eskura ere bai.

Arreta pertsonalizatua edoautozerbitzua?Gasolindegiek bezeroarekin duten harre-

mana salerosketa kontratu batek ezartzen

duena da –hornitze-zerbitzu bat ematea–,non eta gasolindegiak ez duen aukeratzenautozerbitzukoa izatea. Gasolindegiarenjabeak erabakitzen du zerbitzu mota bat edobestea eman. Autozerbitzua eskaintzea era-bakitzen badu, behar bezala jakinarazterabehartzen du legeak. Kasu horretan, gaso-lindegiak beharrezko zerbitzu guztiak eduki-ko ditu normal funtzionatu ahal izateko etaderrigorrezko segurtasun neurriak modueraginkorrean betetzeko. Horrez gain, horni-gailuetan adierazi behar du zein erregai edoerrekin mota aukeratu duen bezeroak, etahornigailua bera nola erabiltzen den.Ordainlekuetan, informazio panel bat edukibehar dute prezioen berri eta ordainketa-moduen berri emateko.

Zeri esaten zaio zerbitzupertsonalizatua?Huelvako Probintzia Auzitegiko epai batek

(2004ko ekainaren 1ekoa) dioenez, betebe-har hauek ditu mota horretako gasolindegibateko langileak: prestu eta agudo ibilibehar du autoa guztiz hornitu bitartean,eskatu diotena zerbitzatu duela egiaztatubehar du, hodia deskonektatu eta hornigai-luari lotu behar dio.

Gasolindegiak behartuta otedaude ura eta airea eskaintzera?Bai, legeak behartzen ditu zerbitzu hori

eskaintzera. Are gehiago, airea eta ura ema-ten duten tresnarik ez izatea, edo beharbezala zainduta ez edukitzea eta funtziona-mendu arauek ezartzen duten bezala era-biltzeko moduan ez egotea, hori guztia hu-tsegite administratibotzat jotzen da.

GASOLINDEGIAREN JABEAK ERABAKITZEN DU AUTOZERBITZUA EMAN ALA EZ BAINAKARTELETAN ARGI JARRITA ETORRI BEHAR DA INFORMAZIO HORI

ESKUBIDEAKPRAKTIKOENA Gasolindegiak

BERMEAK. Matxuraren erantzukizunaErositako PDA lau hilabeteren buruan matxuratu zaio bainasaltokiak ez du nahi bere gain hartu konpontzeko ardura Kontsumitzaile batek PDA bat erosi zuen 669 euro ordainduta. Handik lau hilabe-tera, matxuratu egin zitzaion kanpo-elikagailua, eta tresna ez zen kargatzen.Saltzailearengana jo zuen, eta hark esan zion zerbitzu tekniko ofizialera joateko,baina haiek ere ez zioten konpondu: ez omen zegoen konpontzeko modurik eta, gai-

nera, bermetik kanpo omen zegoen, kolperen bat hartu zuelako, edo erori zelako edogaizki erabili zutelako. Kontsumitzailea saiatu zen saltokiarekin ados jartzen –kontsumo-

ko ebazpen batzordeen bitartez–, hark bere gain har zezan erantzukizuna, baina ez zuenlortu, eta auzitara jo zuen. 2008ko martxoaren 12an eman zuen epaia Bartzelonako Auzitegiak, salatzailearenaldekoa, hain zuzen. Epaiak dio lehen lau hilabeteetan ongi ibili zela PDA, eta matxura agian sortuko zelaoker erabili izanagatik, baina berdin-berdin sor zitekeela egoki erabilita ere. Alderdi hori argitzeko txostenikez zegoenez, eta lehen sei hilabeteetan legeak kontsumitzaileari arrazoi ematen dionez, oro har, saltzailearizigorra ezarri zion auzitegiak: ordaindutako dirua eta haren interesak itzuli behar izan zizkion,eta prozesuaren kostuak ordaindu. //

JABETZA UGARIA. Kreditu elkartuakOndasun higiezinak txandaka erabiltzeko kontratua sinatudu, aldi batez proba egiteko aukerarekin; damutu eta atzeraegin nahi izan duenean, ez diote utzi kontratua etetenOndasun higiezinak txandaka erabiltzeko eskaintza egin zioten pertsona bati,eta produktua aurkezteko ekitaldian bertan sinatu zuen, aldi batez proba egi-teko aukerarekin. Saltzaileek presa agertu zuten dirua jasotzeko, eta erosleakegun batzuen buruan sinatu zuen erosketa finantzatzeko hitzarmena saltzaileekesan zioten bankuarekin. Aurrez, saltzaileak jakinarazi zion guztia bertan behera uzte-ko aukera izango zuela, bai erosketa eta bai finantzaketa, astebeteko proba-aldia pasatu etagero. Atzera egiten saiatu zenean, ordea, ez zioten aukera hori eman, eta erosleak auzitara jo zuen kontratuaeten ahal izateko eta ordaindu zituen kuotak itzultzeko. Eta epaileak haren alde egin zuen. Arabako ProbintziaAuzitegiaren ustez, finantzaketa-hitzarmena bertan behera geratu zen, kontratu nagusiarekin elkartua baitze-goen, ondasunak txandaka erabiltzeko kontratuarekin, alegia. Bankuak nahi zuen kontu-jabeak itzul ziezaiolamaileguan hartu zuen dirua (27.000 euro), baina auzitegiak ez zuen onartu halakorik, diruaren hartzailea ezbaitzen eroslea bera, ezpada enpresa saltzailea, hari eman baitzion dirua transferentzia bidez. Auzitegiak,beraz, bi kontratuak bertan behera geratu zirela baieztatu zuen, eta jakinarazi zuen bankuak auzitara eramanzezakeela saltzailea, eta dirua itzul zezala eskatu. //

UN CASO SIMILAR PUEDE MERECER UNA SENTENCIADISTINTA

Esta sección recogesentencias de nuestros tribunales que, por su contenido, afectan a losconsumidores y usuarios de todotipo de productos y servicios. Noolvide que ante hechos similares,las cuestiones de prueba, lascircunstacias concretas de laspartes implicadas e incluso eltribunal que sea competente enla causa puede determinar fallos

INTERNET ETA TELEFONIAZerbitzua ongi ez dabilelako, beste bat kontratatu behar izandu, eta lehen 8 euro ordaintzen zuena, 40ra igo zaio Internetera sartzeko zerbitzu bat kontratatu zuen internauta batek operadorebaten bitartez, hilean 8,10 euro ordaintzearen truke. 2004ko urrian, eskaintzabatez baliatuz, beste zerbitzu bat kontratatu zuen, zeinak aukera emango baitzionordu arte jasotzen zuena telefono-deien barnean sartzeko, hilean 17,37 euro

ordainduta. Zerbitzua, ordea, ez zebilen ongi, eta 2005ean beste zerbitzu bat kontra-tatu behar izan zuen (43,36 euro kostatzen zitzaion hilean). Baina zerbitzu hark ere

arazoak ematen zizkion, eta 2005eko martxoan fax bat bidali zion operadoreari esanezkontratua eten nahi zuela. Bezeroaren ustez, gainera, 2004ko urritik jaso zuen zerbitzua ez zen

izan batere ona, eta salaketa jarri zuen operadorearen aurka (tarte horretan ordaindu zuena itzultzeko eskatuzuen). Madrilgo Auzitegiak arrazoi eman zion, 2008ko urtarrilaren 23an. Auzitegiak esan zuen frogatua gera-tu zela zerbitzuak gaizki funtzionatu zuela, eta horren erakusgarri zirela erabiltzaileak jarri zituen erreklama-zioak eta bezeroen telefonora egin zituen dei ugariak. Auzitegiaren ustez, operadoreak erabili zuen kontrata-zio-moduak –kontratatu zituen zerbitzuen inguruko dokumentaziorik ez zioten eman erabiltzaileari– legeahautsi zuen, ez baitzituen bete bere betebeharrak. //

CONSUMEREROSKI 61PRAKTIKOENAEPAIAK

AANNTTZZEEKKOO AAUUZZIIEETTAANN EERRAABBAAKKIIAAKK EETTAAEEPPAAIIAAKKDDEESSBBEERRDDIINNAAKKIIZZAANN DDAAIITTEEZZKKEE

Gure atal honetan auzi-tegiek emandako epaiakjasotzen ditugu. Edukiari be-giratzen diogu eta era guztieta-ko zerbitzu eta produktuen kont-sumitzaile eta erabiltzaileentzaterabilgarri izan daitezkeenak au-keratu. Baina ezin da ahaztu,antzeko gertaeren aurrean eraba-kiak desberdinak izan daitezkee-la. Kontuan izan behar dira, bes-teak beste, eskura dauden fro-gak, alderdi bakoitzaren egoeraeta epaia ematen duen tribunala.

Istripu bat eduki dut autoarekin, eta aseguru konpainiak esaten du autoakbalio duena baino garestia-go irteten dela konpontzea,

eta horregatik, salmenta-balioari dagokion kopuruabaino ez dit eskaintzen. Diru horrekin, ordea, ezingonuke erosi oraingoaren antzeko autorik. Ados ez banaizauzitara jotzeko esaten didate. Zer egin dezaket?

Ohikoena izaten da autoa konpontzea zenbat kostatzenden ikusi, eta horren araberako kalte-ordaina ematea.

Salbuespenak ere izaten dira, ordea, eta hori gertatzen da,esaterako, alde handi samarra dagoenean autoak duenbalioaren eta konponketa-lanen artean. Era honetako kasuakbanan-banan aztertu behar izaten dira auzitegietan, etaegiaztatzen bada alde handia dagoela salmenta-balioaren etakonponketa-gastuen artean, jakina da zer gertatuko den: ezdigute konponduko autoa. Aseguru etxeari ez bazaio intere-satzen autoa konpontzea, harekin ados jartzen saia gaitezke,eta erdibideko kopuru bat eska diezaiokegu, eskaini digute-naren eta autoak balio duenaren tarteko kopuru bat (salmen-ta-balioa baino % 20 gehiago izan beharko du, gutxienez).Gure gustuko akordiorik lortuko ez bagenu, abokatu batekinaztertu behar genuke ea merezi duen autoa konpondu etagure dirutik ordaintzea, eta gero salaketa jartzea beste aldea-ren aurka (kalte-ordaina eskatuko genuke, konponketa-gas-tuen parekoa). Horrela eginez gero, aukera gehiago izaten daauzitegiak erreklamazioa aintzat hartzeko. Arazo bat erebadakar horrek, jakina: guk aurreratu beharko genuke autoakonpontzeko dirua. Gastu horri aurre egiterik ez bagenu,autoa konpondu gabe utz dezakegu, baina auzitegian frogatubehar genuke zergatik ez dugun konpondu: baliabide ekono-mikorik ez daukagulako. Beste aukera bat da mailegu bateskatzea autoa konpontzeko, eta salaketa jartzerakoan, inte-resen eta mailegu-gastu guztien ordaina ere eskatzea. //

Sakelako telefonoa oparitu diotekonpainia aldatzeagatik, bainabateria matxuratua eduki du

Nire telefono konpainia utzi,eta zenbakia aldatu gabe,beste konpainia batekinsinatu nuen kontratua dendabatean, eta telefono bat

oparitu zidaten. Etxera bidali zuten, mezulari bidez,baina bateriak ez zidan ematen 72 ordutik gorako auto-nomiarik (ez zetorren bat fitxa teknikoak esaten zuenare-kin). Bezeroen telefonora deitu nuen, eta esan nien eza-batu zitzatela bateria gehien gastatzen zuten funtzioak,baina arazoa ez zen konpondu, eta kontratu-aldaketaegin nuen dendan ere ez zidaten argitu zer eduki zezake-en. Konponketa zerbitzu ofizialera jo, eta esan zidatenhezetasunak egin ziola kalte, eta hori ez zela haienerantzukizuna. Babesik gabe nagoela iruditzen zait, nikbeti zorro batekin babestu baitut nire telefonoa etasekula ez dut eduki leku bereziki hezeetan.

Bermearen lehen sei hilabeteetan, legeak kontsumitzailea-ren alde egiten du. Produktuak matxuraren bat agertzen

badu, jatorrizkotzat jotzen du eta berme-emaileak konponduedo produktua aldatu behar du. Zure kasuan, zaila da kontra-tua etetea, opari gisa eman baitizute telefonoa, eta horrega-tik, erreklamazioa egiterakoan, telefonoa aldatzeko eskatubehar zenuke, eta aurrekoaren berdin-berdina emateko gal-degin. Ebazpen batzordearen edo epailearen aurrera joangobagina, hezetasunaren argudio hori ez dela objektiboa nabar-mendu behar genuke eta, beraz, ez duela pisurik. Halakoegoeretan, egokiena izaten da nork bere telefono operadore-ari erreklamazio bat aurkeztea, eta guk aurkeztu dugun ara-zoa zein zenbakirekin erregistratu duten galdetzea; hori egin-da, hilabeteko epea hartuko genuke erantzuna jasotzeko. Epehorretan erantzunik emango ez balute edo ezezkoa erantzun-go baligute, kontsumoko ebazpen batzordeetara jo dezakegu–doakoa izaten da, eta baliagarria kontsumo arloko arazoakkonpontzeko–. Beste aukera bat da erreklamazioa egin etaKontsumitzailea Informatzeko Udal Bulegoaren bidez aurkez-tea. Eta, ebazpen batzordera jo beharrean, Epaitegi zibilerajotzea, eta ahozko epaiketa egitea, abokaturik gabe. //

Zirkulazio istripua eduki eta aseguruak ez dio ordaindu nahikonponketa-gasturik

60info@consumer.esIIddaattzzii eettaa zzuurree aarraazzoo

aa kkoonnppoonnttzzeekkoo bbiiddee eeggookkiieennaa zzeeiinn iizzaann ddaaiitteekkeeeenn

aahhoollkkaattuukkoo ddiizzuugguu

Auzia aztertu ondoren, CONSUMER EROSKIren zerbitzu juridiko

ek

esango dizute zure kasuan jardue

ra egokiena zein izan litekeen.

Orientabidea baino ez da. Kasu b

akoitzaren ezaugarriek

sententzian eragina izan dezakete

.

Bidali arazoa azaltzen duen gutun

a.

Eta berarekin batera auziaren ingu

ruko

dokumentazioaren fotokopiak. Esk

ura dituzunak.

Orrialdeotan argitaratzen duguna

izango da

auziari emango zaion erantzun ba

karra.

CONSUMER

EROSKI aldizkaria

San Agustin auzoa z/g

48230 Elorrio

(Bizkaia)

AHOLKULARITZAPRAKTIKOENA

AHOLKULARITZA

Inbertsioak egiteatagik kobratzen dena• Inbertsio funtsak eta pentsioak:Bankuak nahi dituzten komisioak kobraditzakete inbertsio produktuen trukean.Hala ere, Balio Merkatuaren EspainiakoBatzorde Nazionalak –inbertsio funtsenkasuan- eta Pentsioen eta AseguruenZuzendaritza Nagusiak –pentsioenkasuan-, gehienezko komisioak ezartzendituzte. Funtsak kudeatzeagatik kobratzenden komisioa ezin da % 2,25 bainoaltuagoa izan eta diru gordailuen kasuan% 0,2tik ezin da igo. Komisioak inbertsiofuntsen araudean argi zehaztuta etorribehar dira. Igoera zein jeitsierak egitekobankuak Balio Merkatuaren EspainiakoBatzorde Nazionalari eskatu behar diobaimena. Eta funts horretan inbertsioaduten akziodunek ez badute aldaketa horibegi onez ez ikusten hilabete dute funtsainolako zigorrik gabe uzteko. Paradoxikoadirudien arren, askok jeisten dituzteberaien komisioen prezioak aurrezkiakdituztenentzat erakargarriago izateko.Merkatuen jeitsierak errentagarritasunikgabe utzi ditu hainbat eta hainbat funts,errenta aldakorrekin dabiltzanak bereziki,horiek balioaren % 40 galdu zuten2008an. Errenta finkoko funtsek, aldiz, % 2 baino ez zuten eman iaz irabazitan.Beraz, % 2,5eko komisioa ordaintzenbada, agur errentagarritasunari. Bezeroaskok nahiago izango dute inbertsiorik ez

eurorekin egindako kalkuluak dira. Halaere, atal honetan ere banku bakoitzakkomisio desberdinak ordaintzen ditu ate-ratako diruaren arabera. Debitu txartelenkasuan, gehienez sare berera bagoazdiruaren % 2a ordainduko dugu eta kre-ditu txartela badaukagu % 2 edo % 4,asko jota. Legezko prezioak, beti ere,baina oso altuak. On-line bankuetakobezeroek, bestalde, lehen debalde aterat-zen zuten txartelarekin dirua beraien ban-kuaren sarea erabiltzen zutenean bainabezero horiei ere bukatu zaie eskainitakoabantaila hori eta momentu honetan ban-kuaren komisioak ordaindu behar dute.

• Dirua zorretan izateagatik:Inork ez ditu ikusi nahi baina batzuetanagertu egiten dira zenbaki gorriak kontukorrontean. Kasu horretan, komisioakobratzen zaigu eta, hemen ere, iazkoabaino garestiagoa. Batez beste 10,05euro kobratzen dira une honetan zenbakigorriak daudenean, 2007an baino % 23gehiago. Pentsa. Horrez gain, dirua zorre-tan izateagatik, “zuloa egiteagatik”, ale-gia, batez beste 28,91 euro kobratzendira eta duela urte bete eskas 26,81 euroziren: beraz, % 7,83 igo da zuloaren pre-zioa. Halako egoerak arautzen dituen7/1995 Legea,k Martxoaren 23koak, zeradio: ezingo dela kobratu dirua zorretanizateagatik diruak duen legezko interesa-ren tasa baino 2,5 gehiago (% 5,5 daune honetan diruaren legezko interesa).

63

>

eta momentu honetan, hobe da Internetbidezko kontua eskatzea, orduan ez baitakomisiorik kobratzen.

• Transferentziak egiteagatik:Gero eta garestiago ateratzen da dirualekutik mugitzea. 2006an EspainiakoBankuak baimena eman zien bankueidirua bidaltzen duenari zein jasotzenduenari komisioa kobratzeko. Momentuzjasotzen duenari debalde ateratzen zaiobaina gauden momentuz esan behar da,gauden egoeran, beharbada laster alda-tuko baita hori ere. 2008an, banku bere-an 10.000 euroko diru transferentzia egi-teagatik kobratzen zena % 6,3 igo zen,3,19 eurotaraino (Espainiako Bankuarendatuak dira). Bankuek, orohar, komisioaltuagoak kobratzen dituzte diru gutxiagomugitzen bada. % 0,05 merkeena eta %0,40 garestiena. Hau da, 2,50 euro gu-txienez y, 6 euro gehienez.

• Txartelak erabiltzeagatik:Hemen lortzen dute bankuek etekin han-diena eta hementxe ikusi dugu azkenhilabeteotan igoerarik altuena. Bestebanku baten kutxazainetik geure bankua-ren sarean (Servired, Euro 6000 edo 4B)dirua ateratzea iaz 0,71 euro kostatzenzitzaigun, ia 2007ko abenduan kostatzenzena baino % 18 gehiago. Dirua bestesare bateko kutxazainetik ateraz gero2,65 euro ordaindu beharko ditugu,2007aren bukaeran ordaintzen genuenabaino % 2,32 gehiago. Beti ere, 300

CONSUMEREROSKI

Dena kobratzen digute bankuek. Zenbataldatu diren kontuak 2005 edo 2007tikhona! Orduan “komisiorik ez” izeneko hain-bat eta hainbat iragarki entzuten genituen,eta erabiltzailek ez genuen ordaindu beharez aurrezki kontua izateagatik, ez kreditutxartelak erabili edo diru aldaketak egitea-gatik. Banku guztiak ari ziren bezero bilaeta zorioneko moda etorri zen, komisioakkentzearena. Soldata helbideratzeagatik edoordaindu beharreko gastuak bankuarenbidez ordaintzeagatik, bankuak ‘barkatu’egiten zigun komisioa. Bazirudien beti halaizango zela baina etorri da krisia eta aldatuda joera. Kontrakoa gertatzen da orain,komisioak igo dira eta kobratu egiten da,ahal den guztia. Arrazoia, esandakoa: eko-nomia loratzen denean, bezeroak bilatunahi dira eta nahi dutena eskaintzen zaiekonpententziak baino erakargarriago izate-ko. Baina ekonomiaren suspertze egunakbukatu dira, momentuz, eta bankuen finan-tza-etekinak jeisten hasi direnez, beste leku-ren batetik atera behar dute etekina. Bankuaskok erabaki dute komisioak garestitzea etaera guztietakoak, gainera: kontu korronteaizateagatik ordaindu behar da, transferen-tzia egiteagatik, txekeak kobratu, tarjetakizan, kredituak eskatu… denak du prezioa.Komisioak eurak ere igo egin dira gainera.Eta oraindik “komisiorik ez” politikaren onu-rak gozatzen dituzten bezeroek (banku era-biltzaileen %15ak, gutxi gora behera),badakite beste leku batetik ari direla

ordaintzen: pentsio planak, inbertsio fun-tsak, Burtsa balore edo hipotekak. Bezeroekordaindu egiten dutela, alegia, eta lepotik,gainera: garesti.

2007an, Espainiako bost banku handie-nek 15.750 milioi euro irabazi zituzten,komisioen bidez, ia aurreko urtean baino %11 gehiago. Batzuek, % 15 gehiago erebai. 2008an, oraindik behin-betiko daturikez badago ere, komisioei esker bankuek dirugutxiago irabaziko dutela kalkulatzen da,inbertsio funtsak, baloreak eta pentsio pla-nak gutxiago salduko direlako. Horregatikdauden komisioak igo egin dira. Nonbaitetikatera behar dirua.

Bankuen komisio garrantzitsuenak• Zerbitzu emateagatik:Zerbitzu oinarri-oinarrizkoak kobratzen dira,denok erabiltzen ditugunak. Esate baterako,kontu korrontea izateagatik ordaindu beharda, txekeak eman edo kobratzeagatik edodirua kontu batetik bestera mugitzeagatik.“Komisiorik ez” edo antzeko abantailakdituzten erabiltzaileek ez ezezik, beste guz-tiei ordaintzea egokituko zaie.

• Kontu korrontea izateagatik: Urtean 20 euro kostatzen da, batez beste,kontu korrontea izatea baina 42 euro ereizan litezke. 9 euro edo gutxiago kobra-tzen dizkiotena, zorioneko da, horixebaita merkatuko prezio bajuena. Aurten% 7 igo da, batez beste, kontu korronteaizateagatik ordiandu beharreko komisioa

Dena kobratu eta inoiz baino garestiago, gaineraFINANTZEN KRISIAK ERAGINDA, BANKUEK ETA AURREZKI KUTXEK DIRUGUTXIAGO IRABAZTEN DUTE ETA BERAZ, KOMISIO GEHIAGO KOBRATZEN HASIDIRA, AURREZKI KONTUAK EDO KREDITU TXARTELAK IZATEAGATIK, BEREZIKI

ETXEKO EKONOMIAPRAKTIKOENA62 Bankuen komisioak

65PRAKTIKOENAAHOLKUAK

Orekak laguntzen du haur jelosia baretzen ETXEAN HAURTXO BAT JAIOTZEN DENEAN, GAINERAKOEI KOSTA EGITEN ZAIE ONARTZEA JADA EZ DIRELA BAKARRAK ETA BESTEARI ERE ARRETA ESKAINI BEHAR DIOTELA GURASOEK

Neba-arreben arteko harremanak

Familiara kide berri bat iristen denean, pozaizaten da nagusi, baina erruz aldatzen diragauzak, eta batik bat senide zaharragoa-rentzat. Ordu arte, berak agindu du, etaorain, aldiz, arrotza jarri zaio etxean nagusi.Kosta egiten zaio onartzea aurrerantzeangurasoak ez dituela beretzat soilik edukiko.Bekaitzik eta jelosiarik ez agertzea, edoagertuta ere egoki kontrolatu ahal izatea,hori gurasoen esku dago: haurdunaldiareneta jaiotzaren berri nola eman jakin behardute, eta haurra baztertua senti ez dadin,erakutsi behar diote maite dutela, ulertzendutela eta arreta eskaintzen diotela.

‘Arrotza’ badatorrela azaldu beharzaio, prestatu egin behar da Ongi aukeratu behar da zein unetaneman berria. Zer gertatuko den azaldubehar diogu. Haurtxo jaioberriak harinola eragingo dion ulertarazi behar zaio.Gauza onak eta txarrak azaldu behar zaiz-kio: gela berria izango duela, jostailuakerdibana egingo dituztela, gurasoeilagunduko diela, senide nagusia izateaegokituko zaiola, eta abar.

Galderak eta kezkak baditu, haren adinarieta heldutasunari dagozkion azalpenakeman behar zaizkio. Amatxoren sabeleandagoen haurrari zer gertatuko zaion gal-detzen badu, hark ulertzeko moduan azal-du behar diogu.

Haurra noiz jaioko den ulertarazteko,egun edo data bereziekin lotzea komenida une hori. Bederatzi hilabete oso luzejoaten dira, eta haur batentzat zaila dahori ulertzea. Gabonak, Olentzero, uda… >

64

egin. Horregatik, hainbat banku hasi dira“arrakastaren komisioa” deitu dutenaaplikatzen: etekinak ematen badizkioteberezoari, orduan baino ez diote komisioakobratzen. Pentsio planen kasuan,komisioa ezin da % 2,5 baino altuagoaizan. Banku askotan, ostera, hortxe-hortxedabiltza, kobratu dezaketen guztiakobratzen eta Europako Batzordeainbertsioa sustatzeko asmoarekin,malgutasuna izan dezaten eskatu diete.

• Burtsa: Burtsan aritzeagatik kobratzen direnkomisioak asko aldatzen dira bankuzbanku. 12.000 euro baino gutxiagoinbertitzen badira, diruaren % 0,25kobratu ohi da komisio gisa gutxienez eta% 3 gehienez (inbertitu den diruarenproportzioaz ari gara, beti ere). Internetbidez egin bada diru mugimendua,normalean komisioak bajuagoak izatendira. Are gehiago, banku batzuekkomisiorik ez dute kobratzen, aldi batez,behintzat. Baina beti ordaindu beharizaten da “burtsa kanona” deiturikoa.Gaur egun, 300 euroko inbertsioa egitenbada, burtsak 1,1 euro kobratzen ditu.300 eta 3.000 euro artean inbertitzenbadira, 2,45 euro kobratzen dira, gehiinbertitu den diruaren % 0,024. 3.000eta 35.000 euro artean inbertituaz gero,berriz, komisioa 4,65 eurokoa litzatekeeta horrez gain, jarritako diruaren %0,012 ordaindu beharko genuke.//

ETXEKO EKONOMIAPRAKTIKOENA Bankuen komisioak

2007AN ESPAINIAKO BOST BANKU NAGUSIEK15.750 MILIOI EURO IRABAZI ZITUZTENKOMISIOEI ESKER, 2006AN BAINO % 11 GEHIAGO

ZER EGIN KOMISIOAKgehiegizkoak direnean

Bankuarekin negoziatu. Egia da banku eta aurrezki kutxek irabaziak lortunahi dituztela komisioekin baina gure bulegoko zuzendariarekin hitzegiten badugu, malguak izan daitezke kobratzeko orduan. Bertatik ber-tara ezagutzen badira bankuko langileak errazago izaten da preziohobeak lortzea. Bestela, nekez.

On-line bankuak. Kreditu txartelekin komisioak ordaintzen badira ere, on-line bankuekin momentuz, ez horrenbeste. Beraien finantza egituradela eta, komisio asko eta asko ez dituzte kobratzen. Komeniko zaizu,beharbada, informazioa bilatzea.

Salaketa jarri zure bankuan. Gehiegizko komisioak beti salatu daitezkebankuan bertan eta beharrezkoa balitz Espainiako Bankuan ere bai(Erreklamazio Zerbitzua. Espainiako Bankua. K/ Alkala, 48. 28014Madril. Telefonoa: 91 338 65 30). Hala ere,kontuan izan behar da, komisioakgarestiak izanik ere, ez direla, nor-malean, legez kontrakoak izaten.

�

Haurtxoarekin zakar eta oldarkor jokatzenduen begiratu behar dugu, edo jokabideatzerakorrik edo erregresiborik baduen,hau da, adin txikiagoko haurren joerakhartu dituen: totelka hitz egitea, jatearimuzin egitea, lau hankan ibiltzea, komu-nera joateko gogoa egin zaiola ez jakina-raztea… Egoera horiek sortzen badira, ezdugu haserretu behar, gu haserretzenbagara haurtxoa egingo baitu errudun.Patxadaz hartu behar dugu, eta ulerberaketa toleranteak izan.

Tarte bereziak hartu behar ditugu berekinegoteko, eta ezerk ez digu kendu behartarte hori. Haurra besarkatuko dugu, kan-tatu egingo dugu herekin, ipuinak iraku-rri… Harentzat zenbat eta gutxiago alda-tu eguneroko ohiturak, orduan eta estresgutxiago sentituko du.

Saiatu behar dugu bereizketarik ez egitenbati eta besteari eskaintzen diegun den-boran eta ematen diegun arretan.

Ahal dela, ez dugu ibili behar konparake-tak egiten. Gaizki hartuko ditu, eta gu-txietsi egiten dugula sentituko du. Horrekpentsaraz liezaioke lehen dena ongi egi-ten zuela, eta orain, haurtxo jaioberrialehiakide duela.

Haurrak jelosiarik edukiko balu, inguruko-ak jakinaren gainean jarri behar genituz-ke. Lagunei eta familiakoei eskatukogenieke haurrari kasu gehiago egin die-zaiotela eta goraipatu dezatela. Ohikoaizaten da mundu guztia jaioberriari begirajartzea, zeinen polita den esanez, etazaharrena bazterrean bezala geratzen da.Horrek areagotu egiten du haren jelosia. //

CONSUMEREROSKI 67

SEME EDO ALABARI HARREMAN BEREZIAIZATEN JARRAITZEN DUGULA SENTIARAZIBEHAR DIGU, ANAIA EDO ARREBA BADATORERE, BETI BEZAIN KUTTUNA IZATENJARRAITUKO DUELA

66

era horretako aipamenak erabiltzea komeni da.

Haurdunaldian lekutxo bat egin behar zaio.Ginekologoaren edo emaginaren kontsulta-ra eraman behar genuke, eta anaia, arrebaedo ahizpa izango duenaren bihotz taupa-dak entzunarazi. Ospitalea ikustera ere joangaitezke haurrarekin, bere senidetxoa nonjaioko den jakin dezan.

Jaio aurreko estimulazio-jolasetan partehartzera bultzatu behar genuke: hitz egindiezaiola sabelean dagoen haurtxoari, ukidezala sabela haurtxoaren mugimenduaksentitzeko, eta abar.

Jaioberrien mundua nolakoa den azaldu-ko diogu. Bera haurtxo zeneko argazkiaketa arropak erakutsiko dizkiogu, bera jaioeta hurrengo egunak nolakoak izan zirenazaldu, zer-nolako ilusioz prestatu geni-tuen gauzak… Bera sabelean zegoeneanere arreta eta goxotasun handia eskainigeniola adieraziko diogu, senidetxoberriarekin egiten ari garen modu berean.

Aukerarik izanez gero, ongi legoke etxeanjaioberri bat duten lagunen edo familia-koengana joatea, haurrak ikus dezan nolajaten duten eta lo egiten duten lehenhilabeteetan. Haurrek uste izaten duteumetxoa jaio eta berehala hasiko delaeurekin jolasten, eta ikusten dutenean lobesterik ez dutela egiten, ez dira osopozik egoten.

Haurraren lagunen batek senide gaztea-goak baditu, haren adibidea erabil deza-kegu ulertarazteko gauza polita dela zaha-rrena izatea, eta badituela abantailak.

Haurtxo berriaren inguruko elkarrizkete-tan parte hartzen utziko diogu, eta izena

aukeratzeko orduan, haren iritzia ere ain-tzat hartuko dugu.

Berari ere arreta berezia eskaini behardiogu, bere gauzez hitz egin, bere espe-rientziez eta kezkez… Ez da komeni elka-rrizketa guztiak haurtxoaren ingurukoakizan daitezen. Berarekin harreman bereziadugula sentiarazi behar diogu, eta aurkibeste haurtxo bat iritsiko den arren, lehenbezain kuttuna izaten jarraituko duela.

Etxean egingo ditugun aldaketetan partehartzen utziko diogu: haurtxoarentzakogauzak prestatu, armairuak antolatu…

Haurtxoari ongietorria emateko opari batprestatzeko esango diogu eta horretanlagunduko dugu.

Gela batetik bestera aldatu behar baduhaurtxoa datorrelako, denborarekin egiteakomeni da, ez dezan pentsa haurtxoarenerruz aldatu behar izan duela.

Haurtxoa jaiotzen denean, norbaitekinutzi beharko dugu zaharrena, eta horiongi antolatzea komeni da; kontu handia-rekin azalduko diogu hori berari, babes-tua eta zaindua senti dadin.

Haurrari bizi-ohitura batzuk aldatu beharbadizkiogu (txupetea kendu, sehaskatikohera pasatu, haurtzaindegira edo eskola-ra hasi), haurtxoa jaio aurretik egin behardugu, ez dezan pentsatu haurra jaio delako aldatu direla horiek guztiak.

Haurtxoa jaio da; eta orain zer?Haurtxo jaioberria ikustera eramangodugu, eta ahal dela beste inork bainolehenago ikus dezan ahaleginduko gara;

lehen aldi horretan, berari eskaini arretaguztia.

Haurtxoa ikusten duen lehen aldian, gukbesoetan hartzea baino hobe da berakhaurtxoa laztantzea eta hartzea ere bai.Lehen egunetik utzi behar diogu beresenidetxoa ukitzen eta laztantzen.

Etxera itzulitakoan, saiatu behar duguberak ere ahal duen guztia lagundu dezanhaurtxoa zaintzen; biberoia eman diezaio-ke, arropa janzten lagun dezake, sehaskakulunkatzen...

Jaioberriari kasurik egiten ez badio, ezbehartu; hurbilduko da halako batean,egoki iruditzen zaionean.

Ongi zaindu eta errespetatu behar dirabakoitzaren gauzak eta eremuak.

Berarekin egoteko denbora hartu behardugu, eta denbora hori ahal den lekutikateratzen saiatu behar dugu.

Zer egin jelosia agertzen deneanJelosia ez da agertzen ospitaletik etxeraetorritakoan soilik. Haurtxoak gurasoenarreta eta maitasuna kentzen dizkiola sen-titzen duenean ere ager daiteke jelosiaeta bekaitza.

Haren aldartea eta jokabidea aldatzenbadira, zerbait gertatzen ari den seinale.Agian, ez du ezer berezirik erakutsiko etaezer gertatu ez balitz bezala jarraituko du,edo, agian, haurtxoaren gain-gaineanegon nahiko du beti, hura zaintzen. Bimutur horiek adieraziko lukete ez duelaulertu edo onartu haurtxoa jaio izana, etaeragiten ari zaiola.

AHOLKUAKPRAKTIKOENA Neba-arreben arteko harremanak

Zure ohiko EROSKIn eskatu.Harpideduna bazara, deitu telefonohonetara: 902 540 340