Rosiri, bere adarrak nirekin partekatzeagatik. Unairi, nire enborra sendotzen duelako.

zuhaitzakElgoibarko

Egilea: Andoni SegundoArgitaratzailea: Elgoibarko UdalaMaketazioa: KaioaInprimatzailea: Gráficas Irudi

L.G.:

Gida eta sailkapen-gakoa

Andoni Segundo

54

1. Sarrera ................................................................................................................ 7

2. Zuhaitzen ezaugarriak ............................................................................. 11

3. Sailkapen gakoa .......................................................................................... 17

4. Elgoibarko zuhaitzen argazkiak............................................................ 49

5. Zuhaitzak kalez-kale eta auzoz-auzo................................................. 67

- Bolatokiko parkea ................................................................................. 68

- Lekueder ................................................................................................... 69

- Kalegoen plaza, Giza Eskubideen parkea .................................. 69

- Antonio Arrillaga kalearen ingurua ................................................ 70

- Maala ingurua .......................................................................................... 71

- Basarte ......................................................................................... 72-73-74

- Makina-Erremintaren Museo ingurua........................................... 75

- IMH .............................................................................................................. 76

- Mintxeta .............................................................................................. 77-78

- Herriko Antzokiaren ingurua ............................................................ 79

- Errotaberri plaza (ONU) ...................................................................... 79

- Ikastola aurreko parkea ...................................................................... 80

- Artetxe ......................................................................................................... 81

- San Pedro, Lerun ................................................................................... 82

- Arregitorre-San Roke kalea-Erretsundi ....................................... 83

- Meka ingurua .......................................................................................... 85

- Arreiturre Institutuaren ingurua ...................................................... 86

- Urazandi .................................................................................................... 87

- Urazandi: Herri Eskolaren ingurua ............................................... 88

- Santa Klara ............................................................................................... 89

- Sigma .......................................................................................................... 90

- Olaso hilerria ............................................................................................ 91

- Arriaga eta Altzola ................................................................................. 92

- Azkue (San Roke) ................................................................................. 93

- Sallobente-Ermuaran ........................................................................... 94

- Idotorbe (San Pedro) ........................................................................... 95

- Aiastia (San Migel) ................................................................................ 96

6. Zuhaitzen zerrenda .................................................................................. 97

7. Hiztegia ....................................................................................................... 101

8. Bazenekien ................................................................................................ 105

Orrialdea Orrialdea

7

1.SARRERA

Gidan, parkeetan ohikoak ez diren zuhaitzak ere agertzen dira,besteak beste, mendian oso arruntak eta ezagunak direnak, edotagure baserrietan aurki daitezkeen fruta-arbola batzuk. Hala ere,jabego pribatuetan edo ibai ertzetan daudenak, esate baterako, ezdira agertzen.

Amaieran, Elgoibarko auzo eta kaleetan dauden zuhaitz motagehienak azaltzen dira, haien kokapena zehaztuta.

1.3. Lan irekia

Zuhaitz batzuk, arrazoi desberdinengatik, desagertuko dira etabeste berri batzuk landatuko dira, eta hauen artean espezie berriakegon daitezke. Adibidez, lan hau egin bitartean, Maalako errotondainguruan zeuden zuhaitz batzuk moztu egin dira. Beraz, lan hau ezda behin betikoa, irekia baizik, etengabe osatzen joan beharkodena. Edozein ekarpen, iradokizun edota laguntza ongi etorriaizango da, lan hau, nolabait, kolektiboa, elgoibartar guztion artekolana, izateko asmoarekin egin baita.

Horretaz gain, okerrak ere egon daitezke, eta zuzentzeko prestnago, norbaitek hala proposatzen badu. Prozesu horretan guztiokjoango gara ikasten eta gure herriko zuhaitzak hobeto ezagutzen.

98

1.1. Helburua

Lan honek ez du zuhaitzei buruzko ikerketa sakona izan nahi,Elgoibarko parkeetan eta kaleetan ikus daitezkeen zuhaitzak identi-fikatzeko laguntza baizik.

Zuhaitzei buruzko ezagutza, eta orokorrean haien garrantziareneta zaintzearen beharra, gutxitzen ari da gazteen eta umeen artean.Nahiko ohikoa izaten da zuhaitzik arruntenak ere ez ezagutzea etaharitza, pagoa, lizarra edo zedroa desberdintzeko zailtasunak izatea.Izan ere, kulturaren zati handi bat galtzen ari da, Euskal Herriko his-torian, literaturan, ekonomian edota ingurunean izan duten funtzioa,esate baterako.

Horregatik, lan honen helburua xumea eta sinplea da, hau da,Elgoibarko zuhaitzak identifikatzen eta ezagutzen laguntzea eta eza-gutza hori sakontzeko tresna izatea, jakin-mina piztuz gero.

1.2. Nola erabili gida hau

Zuhaitzak ezagutzeko edo identifikatzeko modu asko dago, etadenak dira baliagarriak. Zuhaitza bere osotasunean azter daiteke,edo zati jakin baten arabera sailka daiteke: hostoak, enborra, loreak,fruitua…

Lan honetan zuhaitzaren espeziea ezagutzeko hostoak erabilikodira, metodorik errazenetako eta argienetako bat baita. Berez, sis-tema egokia da gako dikotomiko bat egiteko eta erabiltzeko. Arazorikhandiena da zuhaitz gehienek urtaro batzuetan hostoak galtzendituztela.

Gida honetan gako dikotomiko bat agertzen da, norberak bertakoargibideak jarraituz zuhaitzaren espeziea identifikatzeko. Prozesuhorretan lagungarriak izango dira irudiak, batik bat, hostoen marraz-kiak.

11

2.ZUHAITZEN

EZAUGARRIAK

1312

2.1. Izendapena

Zuhaitzek, landare eta animalia guztiek bezala, izen arrunta dute,lurraldearen arabera aldatzen dena. Baina zuhaitzek izen botanikoaere badute, mundu osoan berdina dena eta normalean latinez adie-razten dena. Horrela, Gernikako arbola haritza da, baina haren izenbotanikoa Quercus robur da, non Quercus hitzak generoa zehaztenduen eta robur hitzak espeziea. Gida honetan bi izen horiek, arrunta(euskaraz eta gaztelaniaz) zein botanikoa azaltzen dira.

2.2. Zuhaitzak bizidunak dira

Hasieran esan den bezala, ez da lan honen helburua zuhaitzenonurak aztertzea. Hori beste fase batean egingo da. Hala ere, adarbat apurtzen dugunean edo zuhaitz bat edozein modutan kaltetzendugunean, bizidun bati kaltea egiten diogula jakin behar dugu, etaondorioz, neurri handiagoan edo txikiagoan, geure burua ere kaltet-zen dugula.

Egia esan, zuhaitzak, gu bezala, jaio egiten dira. Bizi-funtzioakbetetzen dituzte, hau da, elikatu egiten dira, arnastu egiten dute,inguruarekin harremanak izaten dituzte eta ugaldu egiten dira. Pro-zesu horretan zuhaitzak hazi egiten dira, eta azkenean, hil. Honetazgain, fotosintesiaren bidez, materia organikoa sortzen dute oxigenoabotatzen duten bitartean, inguruko CO2 eta lurreko gatz mineralakhartuz.

Beraz, zain ditzagun zuhaitzak!

2.3. Zuhaitzen atalak

· Sustraiak: zuhaitza lurrean finkatzen dute eta ura eta gatz mine-ralak xurgatzen dituzte.

· Enborra: hostoak bertan egokiro kokatzen dira argia jasotzekoeta fotosintesia egiteko. Enborraren barrenetik ura eta gatz minera-lak sustraietatik hostoetara heltzen dira, eta hostoetako produktuelaboratuak zuhaitz osora barreiatzen dira.

Pezioloa

Nerbioak

Ertza

Muturra

Azpialdea

Gainaldea

Hostoa

Oinarria

· Hostoak: fotosintesia egiten duten organoak dira. Beste funtziobatzuk ere betetzen dituzte, ingurugiro baldintzei egokituz: defentsa,babesa, tenperatura eta ur kantitatea erregulatu…

· Loreak: zuhaitzen ugaltze-organoak dira. Eboluzioan zehar, mor-fologia ugalketa-funtziora egokitzen joan dira, gero eta zereginhandiagoa hartuz.

· Fruituak: obulutegiaren eraldaketatik sortzen dira. Hauek ereeboluzioan zehar egokitzen joan dira, beharren arabera.

2.4. Hostoak

Gida hau zuhaitzak identifikatzeko hostoetan oinarritzen denez,laburbilduz, hona hemen hostoei buruzko azalpen batzuk, gero gidaerabiltzean lagungarriak izan daitezkeenak:

• Hostoaren zatiak:

1514

• Hostoaren itxura:

• Hosto-motak foliolo kopuruaren arabera:

Orratz forma Obalatua Abaniko forma Lantza forma

Bihotz forma Palmatua Gingilduna Triangeluarra Ezkataduna

Bakunak Konposatuak

• Hostoen iraupenaren arabera:

Hosto erorkorrak: hostoak urtero erortzen eta ateratzen badira.

Hosto iraunkorrak: zuhaitzak beti hostoak baditu.Urte batzuetan bizi daitezke, berriak atera eta zaharrak eroriz.

• Adarren hosto-banaketaren arabera:

Txandakatuak Aurkakoak Bertizilatuak

17

3.SAILKAPEN

GAKOA

18

a) 1. Taldea: Hosto bakunak eta txandakatuak.

b) 2. Taldea: Hosto bakunak eta aurkakoak edo bertizilatuak.

c) 3. Taldea: Hosto konposatuak eta txandakatuak.

d) 4. Taldea: hosto konposatuak eta aurkakoak.

e) 5. Taldea: hosto ezkatadunak edo orratz formakoak.

1. taldea 2. taldea 3. taldea

4. taldea 5. taldea

1. a) Hosto ertz osokoak ikusi 2b) Hosto gingildunak ikusi 5c) Hosto zerratuak ertzetan ikusi 11

2. a) Hosto aromatikoak ikusi 3b) Hosto ez aromatikoak ikusi 4

3. a) Hosto kurbatuak, sarritan igitai formakoak EUKALIPTOA(Fitxa 1 – 1) Eucalipto

Eucaliptus globulus

b) Hosto ez kurbatuak, igitai formarik gabekoak EREINOTZA(Fitxa 1 – 2) Laurel

Laurus nobilis

4. a) Bihotz- edo giltzurrun formako hostoak JUDASEN ARBOLA(Fitxa 1 – 3) Arbol del amor

Cercis siliquastrum

b) Hosto gogorrak eta gainalde distiratsukoak MAGNOLIA(Fitxa 1 – 4) Magnolio

Magnolia grandiflora

c) Hosto bigunak, obalatuak eta erorkorrak KAKIATomate itxurako fruitu laranja Caqui(Fitxa 1 – 5) Diospyros kaki

d) Hosto obalatuak: nerbio paraleloak, PAGOAertz ondulatuak eta ile leunak dituztenak Haya(Fitxa 1 – 6)

21

1. Taldea: HOSTO BAKUNAK ETA TXANDAKATUAK

20

1.1. Eukaliptoa

1.2. Ereinotza

1.3. Judasen arbola

1.4. Magnolia

1.5. Kakia 1.6. Pagoa

Fitxa 1

Fagus sylvatica

5. a) Abaniko itxurako hostoak, sarritan, GINKGOAerdian arraildura handi batekin Ginkgo(Fitxa 2 – 1) Ginkgo biloba

b) Beste forma bateko hostoak ikusi 6

6. a) Adar arantzadunak ELORRIA(Fitxa 2 – 2) Espino blanco

Crataegus monogyna

b) Adar ez arantzadunak ikusi 7

7. a) Hosto zuriak azpialdetik(Fitxa 2 – 3)

LERTXUNAAlamo/chopo temblón

Populus tremula

b) Hosto berdeak azpialdetik ikusi 8

8. a) 3 gingileko hostoak HIBISKOA(Fitxa 2 – 4) Hibisco

Hibiscus syriacus

b) 4 gingileko hostoak, moztuak muturrean TULIPEROA(Fitxa 2 – 5) Tulipero de Virginia

Liriodendron tulipifera

c) 5 gingileko hostoak ikusi 9

d) 5 gingil baino gehiagoko hostoak ikusi 10

2322

2.1. Ginkgoa

2.2. Elorria

2.3. Lertxuna

2.4. Hibiskoa

2.5. Tuliperoa

Fitxa 2

2524

9. a) Hosto oso handiak eta latzak PIKONDOA(Fitxa 3 – 1) Higuera

Ficus carica

b) 5 gingil zorrotz eta erregular LIKIDANBARRA(Fitxa 3 – 2) Liquidámbar

Liquidambar styraciflua

c) Azal leuna, plaka irregularretan erraz PLATANO ARRUNTAaskatzen dena. Gingil ez oso Plátano de sombraerregularrak Platanus hybrida(Fitxa 3 – 3)

HARITZA10. a) Gingil biribilduak (Fitxa 3 – 4) Roble

Quercus robur

b) Gingil zerratuak eta zorrotzak HARITZ AMERIKARRA(Fitxa 3 – 5) Roble americano

Quercus rubra

Fitxa 33.1. Pikondoa

3.2. Likidanbarra

3.3. Platano arrunta

3.4. Haritza

3.5. Haritz amerikarra

11. a) Purpura koloreko hostoak JAPONIAKO ARANONDOA(Fitxa 4 – 1) Ciruelo de hojas púrpuras

Prunus pissardii

b) Kolore berdeko hostoak ikusi 12

12. a) Hortz zorrotzeko hostoak ikusi 13b) Hortz zorrotzik gabeko hostoak ikusi 15

13. a) Hosto berde distiratsuak gainaldean GOROSTIAeta berde mateak azpialdean. Fruitu gorria Acebo(Fitxa 4 – 2) Ilex aquifolium

b) Hosto berde ilunekoak gainaldeaneta grisak azpialdean. Fruitua: ezkurra ikusi 14

14. a) Enborraren azala marroi iluna ARTEA(Fitxa 4 – 3) Encina

Quercus ilex

b) Enborraren azala marroi argia, kortxo ARTELATZAbihurtzen dena zuhaitza heltzean Alcornoque(Fitxa 4 – 4) Quercus suber

2726

4.1. Japoniako aranondoa

4.2. Gorostia

4.3. Artea

4.4. Artelatza

Fitxa 4

15. a) Hosto biribilduak edo muxarratuak HALTZAmuturrean Aliso(Fitxa 5 – 1) Alnus glutinosa

b) Hosto puntazorrotza ikusi 16

➢ Oharra: Hosto biribilduak eta bihurgunetsuakdituen zuhaitza 2.3. atalean sailkatuta dago.

16. a) Lantza formako hostoak. Adar malguak ZUME NEGARTIAeta gehienetan zintzilika Sauce llorón(Fitxa 5 – 2) (*) Salix babylonica

b) Triangelu formako hostoak ikusi 17

c) Bihotz formako hostoak ikusi 18

d) Hosto obalatuak ikusi 19

17. a) Hostoak erregularki zerratuak MAKALA(Fitxa 5 – 3) Chopo

Populus nigra

b) Hostoak guztiz zerratuak. Enborraren URKIAazala zuria eta leuna Abedul(Fitxa 5 – 4) Betula verrucosa

18. a) Hosto zilar kolorekoak azpialdean. EZKIAOinarrian hostoaren ertza ez da zerratua Tilo(Fitxa 5 – 5) Tilia platyphyllos

b) Hosto berdeak, ile leunekoak. Fruitua: hurra HURRITZA (Fitxa 5 – 6) Avellano

Corylus avellana

2928

(*) Ibai ertzetan beste Salix mota bat, ZUME HOSTOESTUA (Sarga) aurkidaiteke.Hostoak ez dira hain estuak eta luzeak.

5.1. Haltza

5.2. Zume negartia

5.3. Makala

5.4. Urkia

5.5. Ezkia 5.6. Hurritza

Fitxa 5

3130

19. a) Hosto handiak. Batzuk 5 edo 7 gingilekin MASUSTONDOAFruitua: maruga (masusta) Morera(Fitxa 6 – 1) Morus alba

b) Hosto guztiak osoak, gingilik gabe ikusi 20

20. a) Nerbio paraleloak eta zuzenak. GAZTAINONDOA Hosto handiak, erregularki zerratuak CastañoFruitua: gaztaina (Fitxa 6 – 2) Castanea sativa

b) Nerbio kurbatuak ikusi 21

21. a) Hosto asimetrikoak oinarrian ikusi 22b) Hosto simetrikoak oinarrian ikusi 23

22. a) Hosto iletsuak eta latzak, sarritan bitan ZUMARRAzerratuak. Fruitua: hazia erdian eta Olmohegala inguruan (Fitxa 6 – 3) Ulmus minor

b) ALMEZAAlmez

Celtis australis

Adaska zintzilikariak. Okertutako punta luzean bukatzen dira hostoak. Fruitua: drupa esferikoa (1 cm). Hasieran berdeak eta heltzean beltzak (Fitxa 6 – 4)

23. a) Hostoaren ertza hortz finduna. Gainaldean AHUNTZ-SAHATSAmateak eta azpialdetik belusatuak, kolore Sauce cabrunogrisa ematen dioten ile finekin. Salix caprea(Fitxa 6 – 5) (*)

b) Hosto handiagoak. Berde kolorekoak ikusi 24FRUTA-ARBOLAK

(*) Ibai ertzetan beste Salix mota bat, ZUME HOSTOESTUA (Sarga) aurkidaiteke. Hostoak estuagoak eta luzeagoak dira.

6.1. Masustondoa

6.2. Gaztainondoa

6.3. Zumarra 6.4. Almeza6.5. Ahuntz-sahatsa

Fitxa 6

3332

24. a) Azala erraz kentzen da horizontalki. GEREZIONDOACerezo

Prunus aviumPezioloan bi konkortxo dituzte, hostoarekin elkartzen den tokian. Fruitua: gerezia(Fitxa 7 – 1) (*)

b) Hosto handiak eta gogorrak. Berde MIZPIRONDOAilunak. Adar arantzadunak. Peziolo motza. NísperoFruitua: mizpira Eriobotrya japonica(Fitxa 7 – 2)

c) MADARIONDOPeral

Hosto obalatuak, peziolo luzearekin.Fruitua: madaria(Fitxa 7 – 3) (* *) Pyrus communis

d) Hosto obalatuak, peziolo ez hain luzearekin. SAGARRONDOAFruitua: sagarra Manzano(Fitxa 7 – 4) Malus communis

7.1. Gereziondoa

7.2. Mizpirondoa

7.3. Madariondoa7.4. Sagarrondoa

Fitxa 7

(* *) Badago espezie apaingarri bat, TXINAKO UDAREONDOA, Peral de flor, Pyrus calleryana. Udaberriaren hasieran loraketa aparta du eta normalean hostoak atera baino lehen gertatzen da. Fruitua: madari txikia (1-2 cm)

(*) Badago espezie apaingarri bat, JAPONIAKO GEREZIONDOA, Cerezo japonés o de flor, Prunus serrulata. Udaberriaren hasieran loreak hosto berriekin batera agertzen dira. Udazkenean hostoek kolore horia edo gorria hartzen dute. Fruitua: gerezi txiki iluna.

3534

1. a) Hosto aurkakoak (binaka hazten dira puntu beretik) ikusi 2

b) Hosto bertizilatuak (hirunaka hazten dira KATALPApuntu beretik. Bihotz formako hosto Catalpaoso handiak) Catalpa bignoniodes(Fitxa 8 – 1)

2. a) Ertz osoko hostoak ikusi 3

b) Hosto gingildunak ikusi 4(ASTIGARRAK)

3. a) 3 cm baino gehiagoko hostoak ALIGUSTREA (Fitxa 8 – 2) Aligustre(Zuhaixka) Ligustrum vulgare(Zuhaitza) Ligustrum lucidum

b) Hosto gogorrak, lantza formakoak. OLIBONDOAGainaldean berdeak eta azpialdean Olivozilar kolorekoak. Ertz okertuak dituzte. Olea europaeaFruitua: oliba(Fitxa 8 – 3)

2. Taldea: HOSTO BAKUNAK ETA AURKAKOAK EDO BERTIZILATUAK

8.1. Katalpa

8.2. Aligustrea

8.3. Olibondoa

Fitxa 8

c) Punta zorrotzeko hostoak (6–13 cm-ko luzera eta 4–6 cm-ko zabalera).Loreak lau "petalo" zuri deigarriezinguratuta daude, hozka bereizgarribatekin muturrean.(Fitxa 8 – 4)

ZUHANDORRA Cornejo

Cornus florida

8.4. Zuhandorra

3736

4. a) Gingil oso zorrotzak. Fruituen hegalek ASTIGAR ZORROTZA90º ko angelua baino handiagoa Arce realosatzen dute Acer platanoides(Fitxa 9 – 1)

b) Gingil ez hain zorrotzak. Fruituen ASTIGAR ZURIA-OSTARTXAhegalek ia angelu zuzena (90º) Arce falso plátanoosatzen dute Acer pseudoplatanus(Fitxa 9 – 2)

c) Gingil borobilak dituzten hosto txikiak ASTIGAR ARRUNTA(Fitxa 9 – 3) Arce común

Acer campestre

d) Gingil zorrotzak, estuak eta ASTIGAR ZILARREZTATUAerregu larrak. Gingilen artean Arce plateado o sacarinosarrera estuak eta sakonak (*) Acer sacharinum(Fitxa 9 – 4)

(*) Badago beste astigar bat honekin erraz nahasten dena, ASTIGARJAPONIARRA, Arce japonés, Acer palmatum, gingil ia linealak eta osohosto moztuak dituena.

9.1. Astigar zorrotza

9.2. Astigar zuria - ostartxa

9.3. Astigar arrunta

9.4. Astigar zilarreztatua

Fitxa 9

3938

1. a) Hostoak bitan konposatuta Ikusi 2

b) Behin bakarrik konposatutako hostoak ikusi 3

2. a) Foliolo txikiak nerbio nagusi batekin MIMOSA, AKAZIAUkitzean folioloak tolestatu egiten dira Mimosa, acaciaLore horiak (Fitxa 10 – 1) Acacia dealbata

b) Hosto oso luzeak >20 cm. Foliolo AKAZIA ARROSAtxikiak (4-6 mm). Lore arrosak lorezil Acacia rosaasko eta harizpi luzeekin Albizzia julibrissin(Fitxa 10 – 2)

3. a) Foliolo zorrotzak oinarrian. Hosto AILANTOAoso handiak Ailanto(Fitxa 10 – 3) Ailanthus altissima

b) Foliolo zerratuak. Lore zuri usaintsuak. OTSALIZARRAFruitua: gorria, hezurrik gabea eta Serbal de cazadoressagartxo itxurarekin Sorbus aucuparia(Fitxa 10 – 4)

c) Foliolo osoak, koska gabeak ikusi 4

3. Taldea: HOSTO KONPOSATUAK ETA TXANDAKATUAK

10.1. Mimosa

10.2. Akazia arrosa

10.3. Ailantoa10.4. Otsalizarra

Fitxa 10

4140

4. a) Hosto handiak. 3 eta 9 foliolo artean. INTXAURRONDOAFruitua: intxaurra Nogal(Fitxa 11 – 1) Juglans regia

b) 9 eta 17 foliolo artean. Koska gabeak. SASIAKAZIAAdarrak arantzaz babestuta Falsa acacia(Fitxa 11 – 2) Robinia pseudoacacia

c) Kolore berde argia duten oblongo AKAZIA HIRUARANTZAformako 20 foliolo txiki baino gehiago. Acacia de las 3 espinasElgoibarren daudenak, arantzarik Gleditsia triacanthosgabeko barietatekoak dira. inermis(Fitxa 11 – 3)

11.1. Intxaurrondoa

11.2. Sasiakazia

11.3. Akazia hiruarantza

Fitxa 11

4342

4. Taldea: HOSTO KONPOSATUAK ETA AURKAKOAK

1. a) Hosto palmatu konposatuak INDIGAZTAINONDOA(Fitxa 12 – 1) Castaño de Indias

Aesculus hippocastanum

b) Hosto pinnatuak, pezioloaren aldebietan kokatuak ikusi 2

2. a) 7 foliolo baino gutxiagoko hostoak NEGUNDOA-ASTIGARRA(Fitxa 12 – 2) Arce negundo

Acer negundo

b) 7 foliolo baino gehiagoko hostoak LIZARRA (Fitxa 12 – 3)

• Foliolo ertz zerradunak. Hosto-begi LIZAR ARRUNTAilunak edo beltzak Fresno común

Fraxinus excelsior

• Foliolo ez hain zorrotzak. Hosto-begi LIZAR LOREDUNAgrisak edo gris-horixkak Fresno de flor

Fraxinus ornus

12.1. Indigaztainondoa

12.2. Negundoa-astigarra

12.3. Lizarra

Fitxa 12

4544

1. a) Orratz formako hostoak ikusi 2b) Hosto ezkatadunak ikusi 8

2. a) Binaka edo gehiagoka elkartutako hostoak ikusi 3b) Elkartu gabeko hostoak, bakartuak adarretan ikusi 6

3. a) Binaka, hirunaka edo bosnaka elkartutako hostoak PINUA(Fitxa 13 – 1) Pino

Pinus insignis

b) Gehiagoka elkartutako hostoak ikusi 4

4. a) Hosto erorkorrak eta ez zorrotzak ALERTZEA(Fitxa 13 – 2) Alerce

Larix leptolepis

b) Hosto iraunkorrak eta zorrotzak ikusi 5 (ZEDROAK)

5. a) Adar inklinatuak, ia beti zintzilik muturrean HIMALAYAKO ZEDROA(Fitxa 13 – 3) Cedro del Himalaya

Cedrus deodara

b) Adar ez inklinatuak. Hosto urdin-berdeak ATLASEKO ZEDROA(Fitxa 13 – 3) Cedro del Atlas

Cedrus atlántica

6. a) Hostoak adaxka osoaren inguruan kokatuta• A: Pinaburu tenteak. Heltzean desegiten

dira, zaila da lurrean osorik topatzea

IZEIA /PICEA Abeto blanco

Abies alba• B: Pinaburu zintzilikariak. Heltzean osorik

erortzen dira Abeto rojoPicea abies

(Fitxa 13 – 4 )

b) Hostoak plano batean antolatuta, orrazi formarekin ikusi 7

5. Taldea: HOSTO ESKATADUNAK EDO ORRATZ FORMAKOAK

13.1. Pinua

13.2. Alertzea

13.3. Zedroa

Fitxa 13

13.4. Izeia

A

B

4746

7. a) 3 cm inguruko hostoak. Fruitua: kanpai HAGINAitxurakoa eta gorria Tejo(Fitxa 13 – 5) Taxus baccata

b) 2 cm baino gutxiagoko hostoak. SEKUOIA LUZEAFruitua: pinaburu txiki eta ugari Secuoya rojaadaxken muturrean Sequoia sempervirens(Fitxa 13 – 6)

8. a) Hosto estuak, 3 eta 10 mm bitartekoak, SEKUOIA ERRALDOIAadaxkei lotuta baina muturra libre dutela Secuoya gigante(Fitxa 14 – 1) Sequoia gigantea

b) 3 mm baino gutxiagoko hostoak, adaxkeiguztiz lotuta ikusi 9

9. a) Adaxkak norabide guztietara zuzenduta,adaxkei lotuta baina muturra libre dutela ikusi 10 (NEKOSTAK)

b) 3 mm baino gutxiagoko hostoak, adaxkeiguztiz lotuta ikusi 11

10. a) Zutabe itxurako adaburua NEKOSTA ARRUNTA(Fitxa 14 – 2) Ciprés común

Cupressus sempervirens

b) ARIZONAKO NEKOSTAAdaburu konikoa(Fitxa 14 – 2) Ciprés de Arizona

Cupressus arizonica

11. a) Fruitu esferikoak, 8 mm-ko diametro SASI-NEKOSTAingurukoak Falso ciprés(Fitxa 14 – 3) Chamaecyparis lawsoniana

b) Fruitu oboideak, 12 mm-ko diametro TUIAingurukoak Tuya(Fitxa 14 – 4) Thuja occidentalis

13.5. Hagina

13.6. Sekuoia luzea

14.1. Sekuoia erraldoia

Fitxa 14

14.2. Nekosta

14.3. Sasinekosta 14.4. Tuia

49

4.ELGOIBARKOZUHAITZENARGAZKIAK

5150

1.4. Magnoliak Kalegoen plazan

1.1. Eukaliptoa Institutuaren aurrean 1.2. Ereinotza Arriagan

1.3. Judasen arbola Institutuaren aurrean

2.2. Elorria Errotaberri plazan (ONU)

1.5. Kakia Ermube baserrian (Sallobente-Ermuaran)

1.6. Pagoak Idotorben

2.1. Ginkgoa Basarten

5352

3.1. Pikondoa Bernardo Ezenarro kalean

2.3. Lertxuna Errotaberri plazan(ONU)

2.4. Hibiskoak Basarten

2.5. Tuliperoak (Sallobente-Ermuaran)

3.5. Haritz amerikarra Olason

3.2 Likidanbarrak Erretsundin 3.3. Platanoak Sallobente-Ermuaranen (iturrian)

3.4. Haritza Giza Eskubideen parkean

5554

4.4. Artelatzak IMHn

4.1. Japoniako aranondoak Basarten 4.2. Gorostia Arregitorren

4.3. Artea IMHn 5.4. Urkiak Bernardo Ezenarro kalean

5.1. Haltza IMHn 5.2. Zume negartia Jausoro plazaren ondoan

5.3. Makalak Olason

5756

6.2. Gaztainondoa Arriagan

5.5. Ezkiak Basarten 5.6. Hurritza Arregitorren

6.1. Masustondoa Basarten 7.1. Gereziondoak Ermuaranbiden

6.3. Zumarrak Maalako errotondan(2018-05-11n moztuak)

6.4. Almeza IMHn

6.5. Ahuntz-sahatsak Basarten

5958

8.1. Katalpak Herri Eskolaren ondoan

7.2. Mizpirondoa tren geltokiaren parean

7.3. Madariondoa anbulatorioaren ondoan

7.4. Sagarrondoa Erretsundin 9.2. Astigar zuri-ostartxa Basarten

8.2. Aligustreak Herri Eskolaren ondoan

8.3. Olibondoa IMHn

9.1. Astigar zorrotzak Arregitorren

6160

10.2. Akazia arrosa Bernardo Ezenarro kalean

9.3. Astigar arrunta Ermuaranbiden(trenbidearen ondoan)

9.4. Astigar zilarreztatua Bolatokiko parkean

10.1. Mimosa Jausoro plazaren ondoan

11.2. Sasiakaziak Ikastolaren ondoan

10.3.Ailantoak Institutuaren aurrean 10.4.Otsalizarra Ikastola ondoan

11.1.Intxaurrondoa IMH museoan

6362

12.3. Lizarra Olason

11.3. Akazia hiruarantzaIkastolaren ondoko parkean

12.1. Indigaztainondoa Melitoneko biribilgunean

12.2. Negundoak Giza Eskubideen parkean

13.3. Zedroa Antonio Arrillaga kalean

12.4. Lizar loredunak Erretsundin 13.1. Pinua Erretsundin

13.2. Alertzeak Idotorben

6564

14.1. Sekuoia erraldoia Bolatokiko parkean

13.4. Izei gorria Olason 13.5. Hagina Giza Eskubideen parkean

13.6.Sekuoia luzea Makina-Erremintaren Museoaren ondoan

14.2. Nekostak Basarten 14.3. Sasinekosta Bolatokiko parkean

14.4. Tuia Lerun industrialdean

Nekosta

Sasinekosta

Tuia

67

5.ZUHAITZAK

KALEZ KALE ETAAUZOZ AUZO

8.4. Zuhandorra BernardoEzenarro kalean

6968

Bolatokiko parkea

Azpimarratzekoa: Sekuoia erraldoia, negundoak eta zedroak.Mizpirondoak ere aipamena merezi du.

9.4

13.3

4.1

13.3

14.1

7.2

8.2

1.4

5.5

12.2

Lekueder

Kalegoen plaza - Giza Eskubideen parkea

7.13.3 Plaza

osoan

1.411.1

10.2

3.4

ilara bat

12.2

14.3

13.5

1.4

San Ignazio kalea

Kalegoen plaza

Elgoibarko udaletxea

7170

Antonio Arrillaga kalearen ingurua

Azpimarratzekoa: Zedroa tamainagatik.

13.37.1

8.2

7.13.3

3.3

7.3

7.3batzuk

9.2batzuk

Maala ingurua

Azpimarratzekoa: Gereziondoek udazkenean hartzen duten kolorea, eta zuhandorra eta akazia arrosak, loreengatik.

8.4,10.2batzuk eta

14.4

6.1

7.1

7.1

5.4bi ilara

5.6

9.3

6.3

Txarridunahotela

7372

Basarte, 1 - 11 (Behealdea)

Azpimarratzekoa: Likidanbarrak, astigar zilarreztatuak eta ginkgoak, hostoen formagatik eta udazkenean hartzen duten koloreagatik. Masustondo txiki batek aterki itxura du.

5.4

3.2

5.5

14.2

4.1

2.4

8.3

5.213.12.4

12.3 batzuk

5.1-5.6-9.3-12.3nahastuta12.3 batzuk

6.19.4

9.4

2.1

Basarte 14, 15 eta 20-33 (Goialdea)

12.3

5.4

5.4

12.3

9.4

7.1

12.3-13.4-14.3

IMH kiroldegia

Makina Erremintaren

Museoa Basarte kalea

7574

Basarte 12, 13, 16, 17

9.21.4

13.3

4.1

3.4

9.2

8.2 13.4

9.2

9.2

5.4

7.1

5.4

12.3

Makina-Erremintaren Museo ingurua

Azpimarratzekoa: Sekuoia luzea eta artea (harri baten gainean).

5.4

11.1

5.2

4.3

9.3

13.6

3.5

3.4

5.6

Basarte kalea

Basarte kalea

IMH Kiroldegia

Makina Erremintaren

Museoa

7776

IMH

Azpimarratzekoa: Zedroak, almezak eta bereziki artelatzak.

6.3

6.4 13.3

6.4

5.5

4.4

5.1

3.4

5.1

3.5

13.3

13.1

Mintxeta

Azpimarratzekoa: Zedroak eta almeza.

14.3

4.1

8.23.3

ilara osoak

6.45.1

14.3

4.1

14.313.3

3.5-9.3-12.3 tartekatutaBukaeran 5.2

IMH

Azkue bailara

7978

Mintxeta

5.5

14.3

7.1

1.4 13.3

12.3

6.56.5

6.39.2 batzuk3.5-9.3-12.3 tartekatuta

Bukaeran 5.2

Ilara osoan nahastuta,gehien bat 12.3 eta

5.1-5.5 eta 6.5

Herriko Antzokiaren

ingurua

Errotaberri plaza (ONU)

Azpimarratzekoa: Lertxunen hostoen mugimendua eta azpialdeko kolorea.

Eskaileretan 2.2

12.35.6

5.5

5.4

1.4

2.3

3.3

7.3

Txarriduna

Errotaberriplaza

8180

Ikastola aurreko parkea

Azpimarratzekoa: Sasiakaziak (akazia hiruarantza), otsalizarraeta espezieen aniztasuna.

5.47.1

5.45.44.11.6

7.3

2.2

11.3

11.3

3.4

6.4

6.4

12.3

12.3

3.4

5.4

11.2

3.4

11.3

10.4

Batez ere 11.2.Batzuk: 3.4 - 5.6 - 6.5 - 7.1

13.1 - 13.3

Artetxe

Azpimarratzekoa: Katalparen hosto erraldoiak eta haren ondoan dagoenahuakateondoa (salbuespena denez, gidan ez da agertzen).

Otsalizarra, ezohikoa delako eta ematen dituen fruituengatik.

13.4 5.1 3.5 3.3 ilara bat

3.3 eta 5.5Plaza osoan

12.3

11.2

11.1

5.4

10.48.1Ahuakateondoa

Lanbide

Pedro

Muguru

za et

orbide

a

8382

San Pedro - Lerun industrialdea

12.11.6

Salix-Sarga

Biribilgunean:4.3 - 5.4 - 12.1

4.3

3.4

3.4

12.3

4.1

4.1

4.1

5.5

12.3

8.2

3.48.2

14.2

14.4

7.2

14.2

5.5

1.6

12.3

12.312.3

3.4

12.3

Arregitorre - San Roke kalea - Erretsundi

5.6

7.412.3 bi ilara 7.3

9.2

9.1

6.1

4.1

Azpimarratzekoa: Lertxunaren hostoen mugimendua eta azpialdeko kolorea.Gorostiaren itxura eta hostoen kolorea.

Azpimarratzekoa:Likidanbararaketa lizar loredunak.

4.2

2.3

3.2

12.3 Loredunak

7.4 12.1

7.1

12.3

5.4

14.312.3

8.3

Lerun kalea

Goratu

N-634

Arregitorre kalea

Erretsundi kalea

8584

4.1 eta 11.2

6.3 - 5.4

14.3 ilara bat

2.3 ilara bat

Nahastuta:2.3 - 5.1 -

12.3 ...

Nahastuta: 1.2- 3.5 - 5.6 -6.3 - 7.1...

14.3 ilara bat

3.4 - 5.6

5.4 ilara bat

6.3

3.2

1.3

7.1

4.1 - 7.1 ilara bat.

Tartekatuta

MEKA ingurua

Azpimarratzekoa: Judasen arbola, hostoen formagatik eta loreen koloreagatik.

11.2

1.3

4.1 3.2

3.3

12.3

8.2

Meka

Arre

gitor

re ka

lea

Meka

Arre

gitor

re ka

lea

8786

Arreiturre institutuaren ingurua

Azpimarratzekoa: Zedroak tamainagatik.Judasen arbolak hostoen formagatik.

Ailantoak ezohikoak direlako.

14.3 1.4

1.3Bukaeran

10.3 batzuk

12.3

2.4

4.2

5.47.1

5.45.412.3

1.1

12.3

12.3

14.3

5.4

13.3

Urazandi

Azpimarratzekoa: Ailantoak eta katalpak.

14.23.3

4.1

13.1

13.4

1.4

9.4

12.3

3.45.6

6.1

6.18.2

5.43.4

5.4

5.4

8.1

12.3

10.113.4

4.2

11.2

10.312.3

San Rok

e kale

a

Urazan

di ka

lea

Urazandi kalea

Arreitu

rre In

stitut

ua

8988

Urazandi: Herri Eskolaren ingurua

Azpimarratzekoa: katalpak.

11.1

3.3 batez ere3.4 - 4.1 - 12.3

- 14.3...

6.2 - 8.2 - 11.2- 12.3 - 14.3

12.2

5.4

8.1

8.2

9.2

3.3 11.1

5.4

4.3

Bihurgunearen ingurua

8.3

Santa Klara

Azpimarratzekoa: Mimosa.

10.1

7.1

1.4

12.3

1.6

14.3

5.211.2

14.3ilara bat

4.2

1.4

3.1

11.1

Kalam

ua ka

lea

Herri E

skola

Deba

kalea

Aizkorri kalea

FunerariaEtxeberria

9190

3.1

12.3

4.2 - 7.2 - 13.5

3.3

13.4

13.3

3.3

1.6 3.3 ilaran2.4

13.1

3.4 - 5.6 - 6.2...

Sigma

13.4 12.3

3.514.2

Olaso hilerria

14.2

1.6

13.3

9.2 5.3

Eulo

gio

Esta

rta k

alea

Karakate-jatetxea

9392

13.4

11.1

11.1

Arriaga eta Altzola

12.3

5.5

3.3

3.3

6

5.5

1.2 - 3.1 -5.6 - 6.2...

12.3

12.2

14.3

12.3

13.4

13.4

12.3

12.33.3

7.2

Azkue (San Roke)

5.5

2.2

3.412.3 3.4

3.3

12.3

1.6

Usatorre

San Bizente-San Roke ermita

Azkue bailara

9594

Sallobente-Ermuaranerako bidean dagoen iturriaren ingurua

4.4

1.5

3.4

3.4

2.1

3.3batzuk 9.4

batzuk

Iturria

12.3

12.1

3.3

2.5

6.4

12.3

11.1

12.3

12.3

5.1

5.5

Azpimarratzekoa:Ginkgoa batzuketa bereziki tuliperoak(hostoen formagatik).

Idotorbe (San Pedro)

Gehienak 1.6Batzuk 3.4 (zelai bazterretan)

3.3 eta 5.5 bakar batzuk

1.6 - 3.4 - 5.4 - 9.2 - 12.3

3.4

12.3

1.6

14.3

14.35.4

3.4

5.4

12.3

Sallob

ente-

Ermua

ran ba

ilara

Idot

orbe

bai

lara

9796

Aiastia (San Migel)

3.4

12.3

8.2

3.4

6.ZUHAITZENZERRENDA

Aiastia bailara

Kakia 1.5 21 51Katalpa 8.1 35 58Lertxuna - zurzuria 2.3 23 52Likidanbarra 3.2 25 53Lizar arrunta 12.3 43 62Lizar loreduna 12.3 43 63Madariondoa 7.3 33 58Magnolia 1.4 21 50Makala 5.3 29 55Masustondoa 6.1 31 56Mimosa 10.1 39 60Mizpirondoa 7.2 33 58Negundoa - astigarra 12.2 43 62Nekosta 13.2 47 65Olibondoa 8.3 35 59Otsalizarra 10.4 39 61Pagoa 1.6 21 51Platanoa 3.3 25 53Pikondoa 3.1 25 52Pinua 13.1 45 63Sagarrondoa 7.4 33 58Sasiakazia 11.2 41 61Sasinekosta 14.3 47 65Sekuoia erraldoia 14.1 47 64Sekuoia luzea 13.6 47 64Tuia 14.4 47 65Tuliperoa 2.5 23 52Urkia 5.4 29 55Zedroa 13.3 45 63Zumarra 6.3 31 57Zume negartia 5.2 29 55

9998

Ahuntz-sahatsa 6.5 31 57Ailantoa 10.3 39 61Alertzea 13.2 45 63Aligustrea 8.2 35 59Almeza 6.4 31 57Akazia hiruarantza 11.3 41 62Akazia arrosa 10.2 39 60Artea 4.3 27 54Artelatza 4.4 27 54Astigar zorrotza 9.1 37 59Astigar zuria - ostartxa 9.2 37 59Astigar arrunta 9.3 37 60Astigar zilarreztatua 9.4 37 60Elorria 2.2 23 51Ereinotza 1.2 21 50Eukaliptoa 1.1 21 50Ezkia 5.5 29 56Gaztainondoa 6.2 31 56Gereziondoa 7.1 33 57Ginkgoa 2.1 23 51Gorostia 4.2 27 54Hagina 13.5 47 64Haltza 5.1 29 55Haritza 3.4 25 53Haritz amerikarra 3.5 25 53Hibiskoa 2.4 23 52Hurritza 5.6 29 56Intxaurrondoa 11.1 41 61Indigaztainondoa 12.1 43 62Izeia 13.4 45 64Japoniako aranondoa 4.1 27 54Judasen arbola 1.3 21 50

ZUHAITZA TaldeaMarrazkia(orrialdea)

Argazkia(orrialdea)

ZUHAITZA TaldeaMarrazkia(orrialdea)

Argazkia(orrialdea)

Zuhandorra 8.4 35 66

101

7.HIZTEGIA

Adaxkak (Ramillas): Adar txikiak.

Arraildura (Hendidura, escotadura): Arrakala. Irekidura luze etaestua.

Aurkako hostoak (Hojas opuestas): Adaxkaren puntu beretik binaka ateratzen diren hostoak, kontrako aldeetara doazenak.

Azpialdea (Envés): Hostoaren edo folioloaren azpiko aldea. Bereepidermisa gainaldekoarekiko desberdina izaten da.

Gainaldea (Haz): Hostoaren edo folioloaren goiko aldea.

Gako dikotomikoa (Clave de identificación): Organismoak identifi-katzeko tresna da. Ezaugarrien definizioetan oinarritzen da; hortikbi edo hiru aukera ateratzen dira, prozesua errepikatuz, nahidugun organismora heldu arte.

Gingila (Lóbulo): Hosto baten atal edo zati irtena eta borobildua.

Hosto bakuna (Hoja simple): Zatitu gabeko hostoa. Zatituta egonezgero, zatiketak ez dira nerbio nagusiraino heltzen.

Hosto-begia (Yema): Zurtoinaren, adarkaduren eta hostoen hazie-raz arduratzen den egitura. Muturrekoa da adaxkaren puntan dagoenean eta albokoa hostoaren axilan badago.

Hosto bertizilatuak (Hojas verticiladas): Adaxkaren puntu beretiktaldeka (normalean binaka edo hirunaka) ateratzen diren hos-toak.

Hosto erorkorrak (Hojas caducas): Urtaro jakin batean erortzendiren hostoak.

Hosto iraunkorrak (Hojas perennes): Urtaro guztietan zuhaitzeanmantentzen diren hostoak.

Hosto konposatua (Hoja compuesta): Nerbio nagusira heltzendiren foliolotan zatituta dagoen hostoa.

Hosto muxarratua (Hoja recortada): Borobildutako punta duenhostoa.

Hosto oblongoa (Hoja oblonga): Zabala baino luzeagoa izan ohiden hostoa.

Hosto pinnatuak (Hojas pinnadas): Folioloak ardatz nagusi batenalde bietan, lumetan bezala, kokatuta dituzten hostoak.

Hosto txandakatuak (Hojas alternas): Adaxkaren puntu desberdi-netatik txandaka ateratzen diren hostoak.

Maruga (Mora): Masustondoaren edo marugatzearen fruitua. Eznahastu masustarekin, sasiaren fruitua.

8.BAZENEKIEN...

105

?

- Elgoibarko kale, plaza eta parkeetan 60 espezie baino gehiagodaudela?

- Elgoibarren Gernikako haritzaren kimu bat dagoela?

- Elgoibarren jatorriz bost kontinenteetako zuhaitzak daudela?

- Elgoibarren munduko espezie zaharreneko zuhaitzak daudela?

- Elgoibarren munduko espezie handieneko zuhaitzak daudela?

- Elgoibarren dagoen espezie batek 40 cm-ko hostoak izanditzakeela?

- Elgoibarren dauden espezie batzuek 40 cm-ko luzera duten lekaitxurako fruituak ematen dituztela?

- Elgoibarren dagoen espezie bat toxikoa dela eta, hala ere,minbiziaren aurkako substantzia bat duela?

- Elgoibarren medikuntzan erabilpena izan dezaketen espezieasko dagoela?

- Elgoibarko auzo bati zuhaitz batek ematen diola izena?

- Elgoibarren dagoen zuhaitz batek osatzen duela munduko orga-nismorik pisutsuena? (6600 tonako pisua duela uste da).

- Elgoibarren dauden zuhaitz batzuk hainbat kulturatan sakratuaketa magikoak izan direla, eta agintari batzuen hilobietan aurkituizan direla?

- Elgoibarko fruta-arbola ugariena munduko fruta-arbola antzinakoena izan daitekeela?

- Elgoibarren Gipuzkoako armarrian agertzen diren zuhaitzak ikusditzakegula?

- Elgoibarren dauden zuhaitz batzuen hostoak, izerdia eta abar, sukaldaritzan eta edariak egiteko erabil daitezkeela?

- Elgoibarren Biblian gehien aipatzen den zuhaitza dagoela?

- Elgoibarren espezie bakarra duen zuhaitza ikus dezakegula?

- Elgoibarren Hiroshimako bonba nuklearra bota ondoren bizirikirautea lortu zuen espeziea dagoela?

- Elgoibarren dagoen espezie baten enborra antzinako kulturabatzuetan ur hoditeria egiteko erabiltzen zela?

108

Eskertza:

Angel Ugartebururi, Aitor Goikoetxeari eta Elgoibarko Udaleko Ingurumen eta Euskara sailei

emandako laguntzagatik.