PROGRAMACIÓN DIDÁCTICA

DEPARTAMENTO DE BIOLOXÍA E XEOLOXÍA

I.E.S. FERNANDO ESQUÍO - NEDA

CURSO 2008 – 2009

1.- COMPOÑENTES DO DEPARTAMENTO DE BIOLOXÍA E XEOLOXÍA

1

No curso académico 2008-2009, o Departamento de Bioloxía e Xeoloxía do I.E.S.”Fernando Esquío” de Neda, estará integrado polas seguintes persoas:

Antonio Gómez Corral (Mestre numerario con destino definitivo). María Mercedes Lago Ferreira (Profesora numeraria con destino definitivo). María Ángeles Lista González (Profesora numeraria con destino definitivo). Marta Mosquera Rivas (Profesora numeraria con destino definitivo).

A Xefatura do Departamento a exercerá Marta Mosquera Rivas.

1.1. Asignaturas, niveis e horario dos membros do Departamento:

Antonio Gómez CorralCiencias da Natureza 1º ESO 3 grupos 12 horasCiencias da Natureza 2º ESO 2 grupos 6 horasTOTAL........................................................................................................18 horas

HORAS LUNS MARTES MÉRCORES XOVES VENRES

8:30-9:20 2ºB 1ºB 1ºC 1ºA 1ºA

9:20–10:10 GGR GB G 1ºB

10:30-11:20 1ºA 1ºAº RBIO 1ºC 1ºC

11:20-12:10 1ºB 2ºB 2ºA 1ºB 2ºA

12:30-13:20 2ºA 1ºC 2ºB

13:20-14:10Mercedes Lago FerreiraBioloxía 2ºBAC 1 grupo 4 horas Ámbito Científico de Diversificación Curriciular 3º ESO 1 grupo 8 horasReforzo de Matemáticas 2ºESO 1 grupo 4 horasTOTAL ..........................................................................................................……..16 horas

HORAS LUNS MARTES MÉRCORES XOVES VENRES

8:30-9:20AMB CIEN

9:20-10:10 MATE 2ºB MATE 2ºBMATE 2ºBGB

10:30-11:20 G MATE 2ºB RBIO RMATE BIO 2ºBAC

11:20-12:10AMB CIEN

G BIO 2º BACGB

12:30-13:20 BAMB CIEN

13:20-14:10 BIO 2º BAC BIO 2º BAC

16:20-17:10AMB CIEN17:10-18:00

Mª Ángeles Lista González Bioloxía e Xeoloxía 3º ESO 2 grupos 4 horasBioloxía e Xeoloxía 4º ESO 1 grupo 3 horas

2

Bioloxía Xeoloxía 1º BAC 1 grupo 4 horasEd. Plástica e visual 1º ESO 3 grupos 6 horasTOTAL .................................................................................................……………….…………..17 horas

HORAS LUNS MARTES MÉRCORES XOVES VENRES

8:30-9:20

9:20-10:10 EPV 1ºB BX 3ºBBX 1ºBACGR

10:30-11:20 BX 1ºBAC BX 1ºBAC RBIO EPV 1ºA G

11:20-12:10 REPV G BX 1ºBAC BX 3ºC BX 3ºB

12:30-13:20 G BX 4º EPV 1ºC BX 4º

13:20-14:10 BX 3ºC EPV 1ºC EPV 1ºB

16:20-17:10 BX 4º

17:10-18:00 EPV 1ºA

Marta Mosquera RivasBioloxía e Xeoloxía 3º ESO 2 grupos 4 horasCiencias para o Mundo Contemporáneo 1º BAC 3 grupos 6 horasCTMA 2º BAC 1 grupo 4 horasTOTAL ..................................................................................................................14 horas

HORAS LUNS MARTES MÉRCORES XOVES VENRES

8:30-9:20 BX 3A bil

9:20-10:10 BX 3A CTMA

10:30-11:20 CTMA RSBil RBIO CMC 1ºA BX 3A

11:20-12:10 XD XD XDGR

12:30-13:20 G CTMA CMC 1ºB CTMA

13:20-14:10 CMC 1ºA G BX 3A bil G CMC 1ºC

16:20-17:10 CMC 1ºC

17:10-18:00 CMC 1ºB

Como se pode apreciar, o departamento imparte 6 horas de Educación Plástica e Visual e 4 horas de Reforzo de Matemáticas como materias afíns. Desde o curso 2007-8 a materia de Bioloxía e Xeoloxía impartirase de xeito bilingüe (galego/inglés) nun dos grupos de 3º da ESO, constituíndo unha Sección Bilingüe.

3

2.- MATERIAS IMPARTIDAS POLO DEPARTAMENTO:2.1.- CIENCIAS DA NATUREZA 1ºESOUnidade 1. O Universo e o Sistema SolarOBXECTIVOS

1. Coñecer como é e como se orixinou o Universo e os seus principais compoñentes.2. Aprender a manexar as enormes distancias do Universo e a realizar cálculos sinxelos

con elas.3. Familiarizarse cos compoñentes do Sistema Solar, as súas características

e os seus movementos.4. Desenvolver interese e capacidade de observación do ceo nocturno, recoñecendo

nel diferentes obxectos.5. Adquirir habilidades para comparar os tamaños do Sol e os planetas con obxectos cotiáns.6. Comprender as teorías científicas do coñecemento astronómico e a súa evolución histórica.

CONTIDOSConceptos

Concepción, compoñentes e orixe do Universo. (Obxectivo 1) Tamaños e distancias no Universo. (Obxectivo 2)

Sistema Solar, astros que o compoñen, características dos planetas, movementos dos astros. (Obxectivo 3)

Coñecemento astronómico e evolución histórica. (Obxectivo 6)

Procedementos

Interpretación de esquemas e imaxes do Sistema Solar, os seus compoñentes, características e movementos. (Obxectivo 3)

Aplicación de coñecementos matemáticos para resolver problemas sinxelos de cálculo. (Obxectivos 2 e 5)

Aplicación de coñecementos á observación do ceo. (Obxectivo 4) Interpretación de textos científicos.

Actitudes

Valorar as achegas científicas ao coñecemento do Universo. (Obxectivo 6) Tomar conciencia das enormes distancias do Universo e de que o noso planeta

é só un máis dos millóns que probablemente existirán. (Obxectivo 2) Mostrar interese por recoñecer obxectos no ceo nocturno. (Obxectivo 4)CRITERIOS DE AVALIACIÓN

a) Identificar e definir os principais compoñentes do Universo, describir as súas características e explicar a orixe do Universo. (Obxectivo 1)

b) Explicar por que temos que utilizar unidades de medida especiais para especificar as distancias no Universo, cales son e a que equivalen. (Obxectivo 2)

c) Resolver problemas sinxelos sobre distancias no Universo. (Obxectivo 2)d) Realizar cálculos para apreciar os tamaños relativos dos compoñentes do Universo. (Obxectivo 5)

e) Describir o Sistema Solar, realizar un esquema e localizalo no Universo, identificando os seus compoñentes e explicando características de cada un deles. (Obxectivo 4)

f) Explicar argumentos que xustifican as teorías científicas no coñecemento astronómico e a súa evolución histórica (xeocentrismo vs. heliocentrismo). (Obxectivo 6)

g) Coñecer como utilizar un mapa do ceo para localizar algunhas das constelacións máis importantes e enumerar algúns dos obxectos ou astros visibles no Universo a simple vista e como poden ser recoñecidos. (Obxectivo 4)

4

Unidade 2. O planeta TerraOBXECTIVOS

1. Coñecer as características que diferencian o noso planeta dos outros planetas rochosos.2. Aprender as formas de relevo características dos continentes e dos fondos oceánicos.3. Comprender a relación que hai entre o movemento orbital da Terra, a inclinación do seu eixe de rotación e a sucesión das estacións.4. Estudar os procesos que ocorren debido aos movementos da Lúa: as fases lunares, as mareas e as eclipses.5. Coñecer as capas que compoñen o planeta Terra, a súa composición e a súa importancia.6. Aprender a obter información analizando un texto científico.CONTIDOSConceptos A Terra: características, movementos e formas de relevo. (Obxectivos 1 e 2) As estacións e as súas causas. (Obxectivo 3) A Terra e a Lúa: fases lunares, eclipses e mareas. (Obxectivo 4) Capas da Terra: xeosfera, hidrosfera, atmosfera e biosfera. (Obxectivo 5)

Procedementos

Elaboración de modelos gráficos sinxelos. Análise de textos científicos. (Obxectivo 6) Observación e interpretación de imaxes e esquemas de distinta natureza e escala.

Actitudes

Valorar o noso planeta polas súas características únicas no Sistema Solar. Mostrar interese por explicar fenómenos coma as estacións, as fases lunares

ou a sucesión dos días e as noites.CRITERIOS DE AVALIACIÓNa) Describir as características físicas da Terra. (Obxectivo 1)b) Elaborar esquemas gráficos sinxelos dos movementos da Terra, o Sol e a Lúa. (Obxectivos 3 e 4)c) Xustificar algúns fenómenos naturais a través da interpretación dos movementos relativos da Terra e a

Lúa: estacións, día e noite, fases da lúa, mareas, etc. (Obxectivos 3 e 4)

d) Elaborar esquema do interior da Terra, nomeando e describindo as diferentes capas. (Obxectivo 5)e) Describir as capas visibles da Terra: atmosfera, hidrosfera e biosfera. (Obxectivo 5)f) Describir o relevo dos continentes e dos fondos oceánicos. (Obxectivo 2)g) Obter información dun texto científico. (Obxectivo 6)

Unidade 3. Os seres vivosOBXECTIVOS

1. Aprender as características que definen un ser vivo.2. Coñecer as principais substancias químicas que compoñen os seres vivos.3. Coñecer a estrutura das células, os seus tipos e as súas funcións.4. Distinguir entre células animais e vexetais.5. Diferenciar os organismos unicelulares dos pluricelulares, así como os niveis

de organización destes últimos.6. Estudar as características dos cinco reinos dos seres vivos.7. Coñecer o que é unha especie e como se nomea cientificamente.8. Aprender os pasos para utilizar un microscopio e realizar preparacións

para a observación.CONTIDOSConceptos

5

Os seres vivos, características, funcións vitais e composición. (Obxectivos 1 e 2) A célula, estrutura, tipos e funcións. (Obxectivo 3) Células eucariotas animais e vexetais. (Obxectivo 4) Niveis de organización dos seres vivos. (Obxectivo 5) Os cinco reinos. (Obxectivo 6) As especies e a súa nomenclatura. (Obxectivo 7) A biodiversidade e a súa conservación.

Procedementos

Interpretación de textos científicos. Observación e interpretación de fotografías, debuxos e esquemas. Aplicación de criterios para a clasificación de diversos seres vivos. Utilización do microscopio nunha investigación científica. (Obxectivo 8) Uso da lupa binocular como técnica de observación de seres vivos para clasificalos. Clasificación de seres vivos aplicando un criterio científico.

Actitudes Desenvolver unha actitude de interese por coñecer e conservar a gran diversidade da vida na Terra.

CRITERIOS DE AVALIACIÓNa) Explicar o que é un ser vivo e en que consisten as funcións vitais que os diferencian

da materia inerte. (Obxectivo 1)b) Coñecer as substancias químicas que compoñen os seres vivos e explicar a súa función. (Obxectivo 2)c) Recoñecer que a célula é a unidade mínima de vida, coñecer a súa organización celular e diferenciar

entre célula procariota e eucariota. (Obxectivo 3)d) Diferenciar un organismo unicelular dun pluricelular e explicar os niveis

de organización dun organismo pluricelular. (Obxectivo 5)e) Definir os cinco reinos polas súas características máis básicas e as que os diferencian doutros reinos.

(Obxectivo 6)f) Identificar e clasificar seres vivos utilizando claves sinxelas e técnicas de observación. (Obxectivo 6)g) Definir o concepto de «especie» e comprender a clasificación dos seres vivos

e a nomenclatura nominal utilizada. (Obxectivo 7)

Unidade 4. Os animais vertebradosOBXECTIVOS

1. Coñecer as características comúns a todos os animais.2. Aprender a diferenciar os animais vertebrados dos invertebrados.3. Recoñecer as características principais de cada grupo de vertebrados, as súas funcións vitais e as

adaptacións ao medio en que viven.4. Coñecer a clasificación da nosa especie e as súas orixes.5. Aprender os pasos para realizar un esquema científico.CONTIDOSConceptos Características do reino animal e diferenza entre vertebrados e invertebrados. (Obxectivos 1 e 2) Animais vertebrados: definición, características comúns e clasificación. (Obxectivo 3) Os cinco grupos de vertebrados: como son, como viven, características específicas

e subgrupos. (Obxectivo 3) A especie humana: características, clasificación e orixe. (Obxectivo 4)

Procedementos

Observación e interpretación de imaxes, mostras, fotografías e debuxos. (Obxectivos 1, 2, 3 e 4)

Análise e interpretación de esquemas anatómicos para comparar os distintos grupos de vertebrados. (Obxectivos 1, 2 e 3)

Aplicación de diversos criterios para clasificar os vertebrados. (Obxectivos 3 e 4)

6

Elaboración de esquemas científicos. (Obxectivo 5)

Actitudes

Apreciar a diversidade dos vertebrados e mostrar unha actitude favorable á súa protección e conservación.

Valorar a diversidade na especie humana, comprendendo que somos unha especie máis de vertebrados que habitan o noso planeta. (Obxectivo 4)

CRITERIOS DE AVALIACIÓN

a) Describir as características do reino animal e diferenciar entre un animal vertebrado e un invertebrado. (Obxectivos 1 e 2)

b) Recoñecer e describir as características de estrutura, organización e función dos distintos grupos de vertebrados que serven para identificalos e clasificalos, a partir de fotografías e debuxos. (Obxectivo 3)

c) Clasificar vertebrados utilizando claves sinxelas e técnicas de observación. (Obxectivo 3)

d) Explicar en que grupo de animais se clasifica a especie humana,enumerar as súas características diferenciadoras e coñecer a súa orixe. (Obxectivo 4)

e) Definir un esquema científico e describir os pasos necesarios para elaborar un. (Obxectivo 5)

Unidade 5. Os animais invertebradosOBXECTIVOS

1. Aprender a recoñecer os animais invertebrados, distinguíndoos dos vertebrados.2. Recoñecer as características principais de cada grupo de invertebrados.3. Asociar as diferentes funcións vitais que realizan coas adaptacións ao medio

en que viven.4. Adquirir criterios para clasificar invertebrados.5. Comprobar a utilidade dun modelo experimental para explicar observacións

da natureza.CONTIDOSConceptos Características de estrutura, organización e función dos invertebrados. (Obxectivo 1) Diversidade dos invertebrados: grupos máis importantes e as súas características. (Obxectivo 2) Adaptacións ao medio. (Obxectivo 3)

Procedementos

Identificación e descrición de fotografías, debuxos e esquemas. Aplicación de criterios para clasificar os invertebrados. (Obxectivo 2) Elaboración de modelos experimentais. (Obxectivo 5) Realización de esquemas e uso da información do libro para clasificar invertebrados. (Obxectivo 4)

Actitudes

Comprender e valorar a diversidade dos invertebrados. Tomar conciencia da importancia dos invertebrados no equilibrio dos ecosistemas e a necesidade de conservalos.CRITERIOS DE AVALIACIÓN

a) Describir a característica común a todos os invertebrados e distinguir invertebrados de vertebrados. (Obxectivo 1)

b) Describir as características de estrutura, organización e función dos distintos grupos de invertebrados e as súas adaptacións. (Obxectivos 2 e 3)

c) Clasificar invertebrados utilizando claves sinxelas e técnicas de observación. (Obxectivo 4)

7

d) Describir adaptacións ao medio. (Obxectivo 2)e) Comprender a utilidade dun modelo experimental na observación. (Obxectivo 5)

Unidade 6. As plantas e os fungosOBXECTIVOS

1. Coñecer as características propias do reino Plantas e a súa clasificación.2. Recoñecer os distintos órganos dunha planta, así como a súa forma e función.3. Coñecer as formas de nutrición e reprodución das plantas.4. Coñecer as características propias do reino Fungos, e os principais grupos deste reino.5. Aprender os pasos necesarios para realizar unha clasificación.CONTIDOSConceptos As plantas, definición do reino, características comúns e clasificación. (Obxectivo 1) As partes das plantas: raíz, talo e follas. Estruturas e funcións. (Obxectivo 2) A nutrición, a relación e a reprodución das plantas. (Obxectivo 3) reino fungos: características e clasificación. (Obxectivo 4) Observación, mostraxe e clasificación de plantas. (Obxectivo 5)Procedementos Análise e interpretación de ilustracións e debuxos que mostran ciclos ou secuencias

de acontecementos. Descrición dos trazos estruturais, organizativos e funcionais das plantas

a partir de fotografías e debuxos. Utilización de claves dicotómicas para clasificar plantas.Actitudes Interese por coñecer a gran diversidade das plantas e por encontrar os trazos comúns que definen o

reino. Desenvolvemento dunha actitude favorable á conservación da biodiversidade.CRITERIOS DE AVALIACIÓN

a) Recoñecer e describir as características da estrutura, organización e función das plantas a partir de fotografías e debuxos. (Obxectivo 1)

b) Clasificar plantas utilizando claves sinxelas e técnicas de observación e identificar os trazos máis relevantes que explican a pertenza a un grupo determinado. (Obxectivo 1)

c) Describir os órganos e partes dunha planta e explicar a súa función. (Obxectivo 2)d) Describir o proceso de nutrición das plantas, explicando o papel da fotosíntese. (Obxectivo 3)e) Describir o proceso de reprodución das anxiospermas, explicando o papel

que desempeñan as flores, os froitos e as sementes. (Obxectivo 3)f) Recoñecer e describir as características de estrutura, organización e función

dos fungos a partir de fotografías e debuxos. (Obxectivo 4)g) Describir os pasos para realizar unha clasificación. (Obxectivo 5)

Unidade 7. Os seres vivos máis sinxelosOBXECTIVOS

1. Identificar as características principais dos organismos que forman o reino Protistas.2. Coñecer a estrutura das bacterias, así como a forma en que realizan as súas funcións vitais.3. Recoñecer a estrutura xeral dos virus, así como o seu ciclo de infección.4. Analizar as causas polas que determinados microorganismos poden ser beneficiosos

ou prexudiciais para a biosfera e para as persoas.5. Coñecer algunhas enfermidades infecciosas, a súa forma de contaxio e o tipo

de microorganismo que as causa.

8

6. Entender como funcionan as vacinas e os antibióticos, e valorar a importancia do seu uso controlado.

7. Aprender os pasos para tomar mostras e poder observar microorganismos ao microscopio.

CONTIDOSConceptos Características xerais do reino Protistas. (Obxectivo 1) reino Moneras, as súas características principais, estrutura e ciclo vital. (Obxectivo 2) Características, estrutura e ciclo de infección dos virus. (Obxectivo 3) Os microorganismos e o seu papel na biosfera. (Obxectivo 4) As enfermidades infecciosas, o seu proceso infectivo, prevención e curación. (Obxectivos 5 e 6)

Procedementos

Interpretación e elaboración de debuxos esquemáticos. Observación e interpretación de fotografías, imaxes, debuxos e gráficos. Clasificación de seres vivos aplicando un criterio científico. Manexo do microscopio para recoñecer e clasificar seres vivos. (Obxectivo 7) Análise de textos científicos.

Actitudes

Apreciar o valor e beneficio da maioría dos microorganismos. (Obxectivo 4) Mostrar interese por coñecer os organismos que non se ven a simple vista. (Obxectivo 7) Comprender a importancia dos hábitos de prevención de enfermidades. (Obxectivos 5 e 6)CRITERIOS DE AVALIACIÓNa) Recoñecer e describir as diferenzas de estrutura, organización e función dos distintos grupos que

compoñen o reino Protistas e recoñecer criterios de clasificación. (Obxectivo 1)b) Identificar e clasificar exemplares dos reinos Protistas e Moneras con técnicas

de observación e claves sinxelas. (Obxectivos 1 e 2)c) Realizar debuxos esquemáticos da estrutura típica dos organismos do reino Moneras

e describir as súas funcións vitais. (Obxectivo 2 )d) Recoñecer a estrutura e o ciclo de infección dos virus. (Obxectivo 3) e) Analizar

e comprender o papel beneficioso e prexudicial na biosfera dos distintos microorganismos. (Obxectivo 4)

e) Explicar a orixe, vías de contaxio e curación de enfermidades infecciosas comúns.f) Comprender a diferenza entre vacinas e antibióticos e as enfermidades que tratan cada unha delas.g) Describir os procesos de toma de mostras, observación e clasificación

de microorganismos observados ao microscopio.

Unidade 8. A atmosfera terrestreOBXECTIVOS

1. Coñecer a composición, a estrutura e a orixe da atmosfera.2. Investigar como inflúen os seres vivos na composición do aire.3. Aprender os fundamentos da meteoroloxía e do estudo do clima.4. Comprender como se forman os ventos, as nubes e as precipitacións.5. Entender como inflúe a actividade humana na atmosfera e no clima.6. Aprender que medidas tomar para evitar a contaminación da atmosfera.7. Aprender os pasos para tomar datos correctamente nunha investigación científica.

CONTIDOSConceptos

A atmosfera, a súa composición, capas, como se formou e relación entre seres vivos e a súa composición. (Obxectivo 1)

Física atmosférica: presión atmosférica, altas e baixas presións, humidade, temperatura.

9

Fenómenos atmosféricos: precipitacións, ventos, formación de nubes. (Obxectivo 4) A meteoroloxía, o clima, previsións meteorolóxicas, borrascas e anticiclóns. (Obxectivo 3) Impacto da actividade humana na atmosfera, contaminación, medidas correctoras. (Obxectivos 5 e 6)

Procedementos

Estruturación da información en cadros e esquemas. Interpretación de mapas meteorolóxicos, gráficos complexos e táboas. (Obxectivo 3) Observación e análise de información gráfica. Análise de textos científicos. Protocolos para a toma de datos para unha investigación científica. (Obxectivo 7)

Actitudes

Tomar conciencia dos problemas ambientais que afectan á atmosfera e da necesidade de actuar a nivel persoal para evitalos. (Obxectivo 6)

Mostrar interese por entender os fenómenos atmosféricos e por interpretar mapas e prognósticos meteorolóxicos. (Obxectivo 3)

CRITERIOS DE AVALIACIÓNa) Describir a composición e a estrutura da atmosfera, mencionando as características

e fenómenos que ocorren en cada unha das capas. (Obxectivo 1)b) Explicar a orixe da atmosfera, comparándoa coa doutros planetas e recoñecer

a achega dos seres vivos na súa formación e actual composición. (Obxectivos 1 e 2)c) Explicar os procesos físicos que rexen os fenómenos atmosféricos. d) Interpretar mapas

meteorolóxicos, modelos gráficos de predición e táboas que permitan predicir o tempo. (Obxectivo 3)d) Obter e analizar datos de distintas variables meteorolóxicas e interpretar fenómenos atmosféricos

comúns, explicar en que consisten e por que se orixinan. (Obxectivo 4)e) Obter e analizar datos que permitan sacar conclusións nunha investigación científica. (Obxectivo 7)f) Coñecer os graves problemas de contaminación ambiental actuais e as súas repercusións e explicar

medidas para contribuír a solucionalos. (Obxectivos 5 e 6)

Unidade 9. A hidrosfera terrestreOBXECTIVOS

1. Coñecer a distribución da auga que forma a hidrosfera.2. Aprender as propiedades da auga, e a súa importancia en moitos procesos.3. Estudar as características da auga dos océanos e das augas continentais.4. Comprender os procesos que forman o ciclo da auga.5. Encontrar información sobre os procesos de depuración e potabilización da auga.6. Aprender os usos que se fan da auga.7. Coñecer que impactos pode sufrir a hidrosfera e que medidas podemos tomar

para evitalos.8. Aprender as posibles variables que afectan a un experimento e como se controlan.CONTIDOSConceptos Orixe e distribución da auga. (Obxectivo 1) As propiedades da auga e a súa importancia nos seres vivos. (Obxectivo 2) Características da auga dos océanos e dos continentes. (Obxectivo 3) ciclo da auga. (Obxectivo 4) uso da auga e a súa calidade. Contaminación das augas. Depuración e potabilización. (Obxectivos 5,6, 7)

Procedementos

Observación e interpretación de imaxes, táboas, gráficos e esquemas. Realización de cálculos sinxelos sobre porcentaxes. Interpretación de ciclos naturais. (Obxectivo 4) Realización de experimentos sobre control de variables. (Obxectivo 8)

10

Elaboración de esquemas.

Actitudes

Valorar a auga como un recurso imprescindible para a vida. Desenvolver actitude positiva fronte á necesidade dunha xestión sostible da auga. (Obxectivo 6) Valorar as actuacións persoais de redución no consumo de auga e reutilización. (Obxectivo 7) Valorar a importancia do ciclo da auga considerando os problemas causados

pola actividade humana. (Obxectivo 4)CRITERIOS DE AVALIACIÓN

a) Coñecer a distribución da auga e a súa orixe e resolver problemas sinxelos en relación coa distribución da auga. (Obxectivo 1)

b) Describir as principais características das augas mariñas e continentais. (Obxectivo 2)c) Coñecer as propiedades da auga e a súa importancia para os seres vivos e outros procesos. (Obxectivo

3)d) Interpretar e elaborar esquemas sobre o ciclo da auga. (Obxectivo 4) e) Explicar a importancia do ciclo da auga e os problemas causados polas actividades humanas e a

contaminación. (Obxectivo 4 e 7)f) Entender os distintos usos da auga e a xestión dos recursos da auga. (Obxectivo 5, 6) g) Desenvolver interese e coñecemento sobre a xestión sostible da auga e as medidas

para reducir o consumo e a súa reutilización. (Obxectivo 7)h) Aprender a controlar variables nun experimento. (Obxectivo 8)

Unidade 10. Os mineraisOBXECTIVOS

1. Aprender o que son os minerais e cales son os seus compoñentes e as súas características.

2. Diferenciar entre a materia amorfa e a materia cristalina.3. Coñecer a clasificación dos minerais, e os representantes máis importantes

de cada grupo.4. Recoñecer os procesos que poden dar orixe aos minerais.5. Estudar as principais propiedades dos minerais e aprender a identificalos.6. Coñecer os modos en que se extraen e os usos que se lles dá aos minerais.7. Aprender a elaborar unha táboa coas propiedades dos minerais, para poder recoñecelos.CONTIDOSConceptos Os minerais: definición, compoñentes, características. (Obxectivos 1 e 4) Materia amorfa e materia cristalina. (Obxectivo 2) Clasificación e orixe dos minerais. (Obxectivos 3 e 4) Propiedades, extracción e usos dos minerais. (Obxectivos 5 e 6)

Procedementos

Observación, interpretación e identificación de fotografías de minerais. Elaboración de táboas e esquemas. Análise de textos científicos.

Actitudes

Interese por coñecer e diferenciar os minerais máis comúns. Valorar os usos dos minerais.CRITERIOS DE AVALIACIÓN

a) Definir mineral e distinguilo de rocha. (Obxectivo 1)b) Coñecer compoñentes e características dos minerais. (Obxectivo 1)c) Diferenciar entre minerais amorfos e cristalizados. (Obxectivo 2)

11

d) Explicar os distintos procesos que orixinan os minerais. (Obxectivo 4)e) Recoñecer os dous grandes grupos de minerais e mencionar representantes

de cada grupo. (Obxectivo 3)f) Explicar as propiedades dos minerais. (Obxectivo 5)g) Expoñer as distintas formas de extracción de minerais e os seus usos. (Obxectivo 6)h) Identificar e clasificar minerais segundo o seu brillo, dureza e densidade. (Obxectivo 5)i) Elaborar táboas con propiedades de minerais. (Obxectivo 7)

Unidade 11. As rochasOBXECTIVOS

1. Comprender a relación que hai entre os minerais e as rochas.2. Identificar e recoñecer as principais rochas.3. Comprender como se forman as rochas.4. Coñecer os procesos que forman o ciclo das rochas.5. Recoñecer os principais usos que se dan a estes importantes materiais.6. Aprender os pasos para analizar os resultados dun experimento de simulación

sobre a formación dunha rocha.CONTIDOSConceptos Rochas: definición, clasificación e orixe. (Obxectivos 1 e 3) Ciclo das rochas. (Obxectivo 4) Usos das rochas. (Obxectivo 5)

Procedementos

Observación e interpretación de esquemas, fotografías e táboas descritivas. Deseño de experimentos. (Obxectivo 6) Identificación de rochas e minerais. (Obxectivo 1 e 2)

Actitudes

Interese por coñecer as rochas e as súas utilidades. Comprender o impacto ambiental da combustión das rochas sedimentarias orgánicas.CRITERIOS DE AVALIACIÓN

a) Definir o concepto de rocha, facendo fincapé na súas semellanzas e diferenzas co de mineral. (Obxectivo 1)

b) Recoñecer e distinguir os diferentes tipos de rochas a partir de observacións das súas propiedades e características. (Obxectivo 2)

c) Comprender os procesos que orixinan os diferentes tipos de rochas. (Obxectivo 3)d) Explicar os procesos do ciclo das rochas. (Obxectivo 4)e) Identificar rochas utilizando claves sinxelas. (Obxectivo 2)f) Recoñecer no seu medio exemplos de usos de rochas e as súas aplicacións

máis frecuentes. (Obxectivo 5)g) Coñecer os pasos para analizar os resultados dun experimento de simulación

sobre a formación dunha rocha. (Obxectivo 6)

Unidade 12. A materia e as súas propiedadesOBXECTIVOS

1. Coñecer cales son as propiedades da materia.2. Recoñecer as magnitudes fundamentais máis usuais: lonxitude, masa, tempo

e temperatura.3. Recoñecer algunhas magnitudes derivadas, como a superficie, o volume e a densidade.4. Aprender a realizar medidas e a expresalas correctamente.5. Comprender a necesidade de definir un Sistema Internacional de unidades.

12

6. Coñecer as unidades de uso máis común.7. Aprender a realizar cambios de unidades.8. Aprender os pasos para realizar unha representación gráfica.CONTIDOSConceptos A materia e as súas propiedades xerais e específicas. (Obxectivo 1) Magnitudes fundamentais e derivadas. (Obxectivos 2 e 3) Unidades: Sistema Internacional de unidades e unidades de uso común. (Obxectivos 5 e 6)

Procedementos

Interpretación e elaboración de gráficas. (Obxectivo 8) Resolución de problemas numéricos que inclúan cambios de unidades. (Obxectivo 7) Realización de medicións utilizando as unidades axeitadas do Sistema Internacional de unidades. (Obxectivo 4) Manexo de aparellos de medida sinxelos que permitan verificar algunhas

das propiedades xerais da materia.

Actitudes

Amosar interese por realizar medicións precisas.CRITERIOS DE AVALIACIÓNa) Explicar o que é a materia e distinguir entre propiedades xerais e específicas. (Obxectivo 1)b) Diferenciar as magnitudes físicas fundamentais das derivadas. (Obxectivos 1 e 2)c) Recoñecer magnitudes fundamentais como a lonxitude, a masa, o tempo e a temperatura, utilizando as

unidades de uso máis común. (Obxectivos 2 e 6)d) Recoñecer magnitudes derivadas como a superficie, o volume e a densidade, utilizando as unidades de

uso máis común. (Obxectivos 3 e 6)e) Realizar medidas e experiencias sinxelas que permiten interpretar cuantitativamente propiedades da

materia. (Obxectivo 4)f) Comprender e expresar medidas de acordo co Sistema Internacional de unidades. (Obxectivo 5)g) Aprender o manexo do instrumental científico. (Obxectivo 4)h) Realizar conversións ou cambios de unidades axeitados. (Obxectivo 7)i) Realizar representacións gráficas para analizar os datos obtidos

nun experimento. (Obxectivo 8)

Unidade 13. A materia e a súa diversidadeOBXECTIVOS

1. Identificar as diversas formas en que se pode presentar a materia.2. Diferenciar os estados e os cambios da materia.3. Coñecer as condicións en que unha substancia pode cambiar de estado.4. Recoñecer a diferenza que hai entre unha mestura e unha substancia pura, e entre

un elemento e un composto.5. Aprender algúns métodos para separar os compoñentes dunha mestura.6. Coñecer as características dos principais materiais artificiais da nosa época.7. Comprender a necesidade de reciclar os residuos.8. Aprender a sacar conclusións dun experimento científico.CONTIDOSConceptos A materia: formas, estados e cambios. (Obxectivos 1, 2 e 3) Mesturas: definición e métodos de separación. (Obxectivos 4 e 5) Substancias puras: compostos e elementos. (Obxectivo 4) Materiais do século XXI. (Obxectivo 6) Residuos e reciclaxe. (Obxectivo 7)

13

Procedementos

Aplicación de técnicas de laboratorio para a separación de compoñentes de mesturas. (Obxectivo 5) Observación e interpretación de debuxos, esquemas e imaxes. Obtención de conclusións dun experimento científico. (Obxectivo 8) Interpretación de textos científicos. Manexo de instrumental científico.

Actitudes

Comprender e valorar o proceso e a necesidade da reciclaxe. (Obxectivo 7)CRITERIOS DE AVALIACIÓNa) Explicar as diferentes formas en que se presenta a materia e as diferenzas entre sólidos, líquidos e

gases e as súas respectivas características. (Obxectivos 1 e 2) b) Explicar a través de técnicas e experiencias sinxelas as propiedades dos diferentes estados da materia e

as súas transformacións. (Obxectivo 2)c) Representar os datos obtidos, interpretar resultados e obter conclusións de experimentos que explican

as propiedades e cambios da materia. (Obxectivos 2 e 8)d) Definir mestura, disolución, substancia pura, elemento e composto. (Obxectivo 4)e) Diferenciar as mesturas das substancias, pola posibilidade de separar aquelas

por procesos físicos aproveitando as propiedades que diferencian cada substancia das demais. (Obxectivo 5)

f) Explicar as características dos materiais do século xxi. (Obxectivo 6)g) Explicar o proceso de reciclaxe de residuos e a necesidade de reciclar. (Obxectivo 7)

Unidade 14. A composición da materiaOBXECTIVOS

1. Aprender a recoñecer os átomos como compoñentes da materia.2. Identificar os elementos químicos na táboa periódica.3. Familiarizarse cos símbolos dos elementos.4. Distinguir entre átomo, molécula e cristal.5. Comprender o significado das fórmulas das substancias.6. Coñecer as propiedades dos elementos máis abundantes na natureza.7. Recoñecer as propiedades da auga e a súa importancia.8. Aprender os pasos para elaborar un informe científico.CONTIDOSConceptos Os átomos: definición e teoría atómica. (Obxectivo 1) Átomos, moléculas e cristais. (Obxectivo 4) Elementos químicos: táboa periódica, símbolos e propiedades dos elementos

máis abundantes. (Obxectivos 2, 3 e 6) A auga: as súas propiedades e importancia. (Obxectivo 7)

Procedementos

Utilización e análise de representacións e modelos gráficos. Elaboración de informes científicos. (Obxectivo 8) Comprensión e manexo de fórmulas de substancias. (Obxectivo 5) Interpretación de textos científicos.

Actitudes

Mostrar interese por coñecer a estrutura da materia. Valorar as propiedades de elementos e substancias e as súas aplicacións.CRITERIOS DE AVALIACIÓNa) Definir átomo e enumerar os postulados da teoría atómica de Dalton. (Obxectivo 1)

14

b) Representar un átomo segundo os modelos atómicos. (Obxectivo 1)c) Definir elemento químico, símbolo, número atómico e familiarizarse coa táboa periódica. (Obxectivos 2

e 3)d) Identificar elementos químicos na táboa periódica. (Obxectivo 2)e) Explicar as diferenzas entre átomo, molécula e cristal. (Obxectivo 4)f) Recoñecer e representar moléculas de substancias a través de debuxos. (Obxectivo 4)g) Explicar o que é unha fórmula química e que información contén. (Obxectivo 5)h) Explicar as propiedades de elementos químicos da natureza e relacionalas cos usos que se fai deles.

(Obxectivo 6)i) Coñecer a estrutura e composición da auga e enumerar as propiedades da auga que a fan necesaria

para a vida. (Obxectivo 7)j) Explicar os pasos para elaborar un informe científico. (Obxectivo 8)

CONTIDOS MÍNIMOSUnidade 11. Compoñentes do Universo: cúmulos de galaxias e galaxias.2. A Vía Láctea e o Sistema Solar.3. Astros do Sistema Solar.Unidade 21. A Terra: características e movementos.2. As estacións e as súas causas.3. A Lúa: fases lunares e eclipses.4. Capas da Terra: xeosfera, hidrosfera, atmosfera e biosfera. Unidade 31. Os seres vivos, características e funcións vitais.2. A célula, estrutura e funcións. 3. Tecidos, órganos e aparellos.4. Os cinco reinos.5. As especies.6. A biodiversidade e a súa conservación.Unidade 41. Características do reino animal.2. Diferenza entre vertebrados e invertebrados.3. Animais vertebrados: características comúns e clasificación. 4. Os cinco grupos de vertebrados: como son e como viven.5. A especie humana: características e orixe.Unidade 5 1. Características comúns e clasificación dos invertebrados. 2. Características máis importantes dos distintos grupos.3. Adaptacións ao medio. Unidade 6 1. Características comúns a todas as plantas.2. Clasificación das plantas.3. As partes das plantas, estruturas e funcións. 4. Características comúns aos fungos.5. Clasificación dos fungos.Unidade 71. Características xerais máis destacadas do reino Protistas. 2. Características xerais máis destacadas do reino Moneras.3. Características xerais máis destacadas dos virus.4. Importancia dos microorganismos na biosfera. 5. As enfermidades infecciosas, infección, prevención e curación.Unidade 81. Composición, capas, e orixe da atmosfera.

15

2. Presión atmosférica, humidade e temperatura.3. Fenómenos atmosféricos: precipitacións, ventos e nubes. 4. O clima.5. Impacto da actividade humana na atmosfera, contaminación, medidas correctorasUnidade 91. Orixe e distribución da auga. 2. Importancia da auga para os seres vivos. 3. Características principais da auga dos océanos e dos continentes. 4. O ciclo da auga. 5. Usos da auga , contaminación, depuración e potabilización.Unidade 101. Os minerais: definición e compoñentes.2. Orixe dos minerais. 3. Propiedades, extracción e usos dos minerais.Unidade 111. Definición de rochas, clasificación e orixe.2. Ciclo das rochas. 3. Usos máis importantes das rochas.Unidade 121. A materia, definición e propiedades.2. Magnitudes fundamentais.3. Sistema Internacional de unidades e unidades de uso común. Unidade 131. Estados da materia e os seus cambios. 2. Mesturas, definición e métodos sinxelos de separación. 3. Materiais do século XXI. 4. Residuos e reciclaxeUnidade 141. Os átomos: definición e teoría atómica. 2. Elementos químicos: táboa periódica e símbolos dos elementos máis abundantes. 3. A auga: as súas propiedades e importancia.

CONTRIBUCIÓN DA MATERIA Ó LOGRO DAS COMPETENCIAS BÁSICASCompetencia en comunicación lingüística: a área ciencias utiliza unha terminoloxía formal, moi rigorosa e concreta, de xeito que os alumnos incorporarán esta linguaxe e os seus termos e serán capaces de utilizalos coa suficiente precisión cando sexa necesario. A comunicación dos resultados de sinxelas investigacións propias, tanto de xeito oral como escrito (elaboración de informes), e a defensa argumentada das conclusións ás que se chega tamén favorece o desenvolvemento desta competencia. Ademáis a busca de información e as lecturas, que permiten a familiarización coa linguaxe científica e a comprensión lectora de distintos tipos de textos, xa sexan continuos ou discontinuos (artigos de divulgación, textos de ciencia ficción, gráficas, debuxos, artigos de periódicos, entrevistas, mapas meteorolóxicos ou topográficos...) reflexionando sobre o seu estilo e a súa fiabilidade, son claves para a adquisición desta competencia.Competencia matemática: a utilización dos números, modelos matemáticos e a resolución de problemas preséntase como unha necesidade para interpretar a natureza dun xeito científico. Os alumnos desenvolverán esta competencia mediante a realización de operacións e cálculos matemáticos, utilización de escalas, proporcións, interpretación de gráficas e táboas, e cuantificación dos resultados dun experimento para así poder comprendelos e comparalos. Competencia no coñecemento e na interacción co mundo físico: esta competencia é, obviamente, a base da materia das Ciencias Naturais, e implica o recoñecemento da importancia da ciencia na vida das persoas e na súa relación co medio natural (utilización de recursos naturais, impactos ambientais, contaminación, cambio climático). A observación e a interpretación da realidade dun xeito científico implica desde a formulación de hipóteses, o deseño de experimentos, recollida e tratamento de datos e presentación e discusión das conclusións.

16

Tratamento da información e competencia dixital: esta competencia desenvólvese a través da busca, selección e utilización de información en medios dixitais, básicamente internet. A materia de Ciencias Naturais permite que os alumnos se familiaricen cos diferentes códigos, formatos e linguaxes en que se presenta a información científica, e os utilicen coa suficiente precisión para presentar e comunicar as súas conclusións. Competencia social e cidadá: a área de ciencias favorece o traballo en grupo para a resolución de actividades e o traballo no laboratorio. Fomenta o desenvolvemento de actitudes como a cooperación, a solidariedade e a satisfacción polo traballo realizado. A alfabetización científica constitúe unha dimensión fundamental da cultura cidadá, permitindo a formación dunha opinión crítica e fundamentada sobre os diferentes temas relacionados co avance científico e tecnolóxico.Competencia cultural e artística: a observación e elaboración de modelos e debuxos é un dos sistemas de traballo básicos desta área. A ciencia fomenta o desenvolvemento da sensibilidade e a apreciación da beleza do entorno natural, e forma parte do patrimonio artístico e cultural da humanidade. Competencia para aprender a aprender: esta competencia desenvólvese nas formas de organizar e regular a propia aprendizaxe. Moitos coñecementos científicos teñen carácter instrumental, e operar con modelos teóricos fomenta a imaxinación, a análise e as dotes de observación, así como a iniciativa, a creatividade e o sentido crítico, o que favorece a aprendizaxe autónoma. A contínua revisión á que son sometidos todos os coñecementos científicos fomenta tamén esta actitude crítica e a experimentación e autoavaliación da propia aprendizaxe.Autonomía e iniciativa persoal: a creatividade é un elemento clave do traballo científico, e esixe autonomía e iniciativa. Desde a formulación dunha hipótese ata a obtención de conclusións faise necesaria a elección de recursos, planificación da metodoloxía, resolución dos problemas que xurden, xestión dos recursos de que se dispón e a permanente revisión dos resultados. Todas estas actividades fomentan a iniciativa persoal dos alumnos, o desenvolvemento de valores, a capacidade para defender as ideas propias e escoitar e respetar ás dos demais co obxetivo de resolver un problema.

METODOLOXÍARealización e interpretación de táboas, gráficas e esquemas.Observación de diapositivas, fotografías, etcProxeccións de videos didácticos.Presentacións en ordenador.Realización de experiencias sinxelas, tanto no laboratorio como na aula.Utilización dos recursos didácticos presentes en Internet.Debates.Lectura comprensiva de textos científicos en prensa escrita ou en Internet.Realización de traballos de investigación que impliquen busca e tratamento da información.

MATERIAIS CURRICULARESLibros, tanto de texto como de divulgación científica e de consulta.Revistas Proxector de diapositivas/ordenadorVideos-DVDxInternetLaboratorio

2.2.- CIENCIAS DA NATUREZA 2ºESOUNIDADE 1. O Mantemento da vidaOBXECTIVOS1. Identificar as características dos seres vivos, distinguíndoos da materia inerte.2. Comprender a teoría celular e a estrutura dos diferentes tipos de células.3. Diferenciar os dous tipos de nutrición celular.4. Entender os procesos mediante os que unha célula obtén materia e enerxía.

17

5. Recoñecer a importancia da fotosíntese.6. Analizar a respiración celular como medio de obtención de enerxía.7. Identificar as formas en que as células se reproducen.8. Comprender a importancia de tinguir células para facilitar a súa observación.CONTIDOSConceptos Seres vivos: funcións vitais, composición química. (Obxectivo 1) A célula: teoría celular, estrutura e orgánulos. (Obxectivo 2) Nutrición celular: nutrición autótrofa e nutrición heterótrofa. (Obxectivo 3) Reprodución celular e mitose. (Obxectivo 7)Procedementos, destrezas e habilidades Análise e interpretación de esquemas de procesos complexos. (Obxectivos 4, 5, 6 e 7) Descrición de procesos mediante diagramas. (Obxectivos 4, 5, 6 e 7) Interpretación de microfotografías. Aplicación de distintas técnicas de tinguidura de células. (Obxectivo 8) Observación de células ao microscopio.Actitudes Amosar interese por coñecer as bases da vida na Terra. Valorar a vida en todas as súas dimensións e variedades.EDUCACIÓN EN VALORESEducación ambientalOs alumnos e as alumnas deberían reflexionar sobre o desenvolvemento sostible como obxectivo alcanzable a nivel local. En 1987 a Comisión Mundial sobre Medio e Desenvolvemento definíu o desenvolvemento sostible como aquel que asegura as necesidades do presente sen comprometer a capacidade das futuras xeracións para se enfrontar ás súas propias necesidades.Este informe puxo de manifesto a non viabilidade do modelo de desenvolvemento económico adoptado polos países desenvolvidos, destacando a incompatibilidade entre o modelo de consumo actual e o uso racional dos recursos naturais e a capacidade de soporte dos ecosistemas.No Encontro da Terra celebrado en Río de Xaneiro en 1992 elaborouse, entre outros documentos e acordos, a Axenda Local 21. Este texto propón unificar e integrar, con criterios sostibles, as políticas naturais, económicas e sociais a nivel municipal. Ademais, esta axenda contén as estrategias conseguidas en consenso entre a administración, os cidadáns e os axentes locais para alcanzar o desenvolvemento sostible. A Axenda Local 21 fundaméntase na idea do sostemento local desde o enfoque «pensar globalmente e actuar globalmente».Desta forma foméntase a cidadanía activa e participativa de todas e todos.CRITERIOS DE AVALIACIÓNa) Coñecer as características dos seres vivos e distinguir entre materia inerte e materia viva. (Obxectivo 1)b) Explicar a teoría celular e describir a estrutura dos diferentes tipos de células.(Obxectivo 2)c) Explicar a nutrición autótrofa e a heterótrofa e interpretar e realizar esquemas e diagramas deses

procesos. (Obxectivo 3)d) Explicar como obtén enerxía e materia a célula. (Obxectivo 4) e) Explicar o significado e fundamento básico da fotosíntese e respiración celular e realizar esquemas

sinxelos para comprender os procesos. (Obxectivos 5 e 6)f) Explicar a reprodución celular e identificar as formas en que as células se reproducen. (Obxectivo 7)g) Coñecer distintas técnicas de tinguidura de células para a súa observación ao microscopio. (Obxectivo

8)COMPETENCIAS QUE SE TRABALLANCoñecemento e interacción co mundo físicoA FONDO, Técnicas de tinguidura de células, páx. 20. Explica técnicas que permiten a observación da realidade a través do microscopio co obxectivo de responder a cuestións científicas.CIENCIA NAS TÚAS MANS, Formulación do problema a estudar. Observación de estomas, páx. 21, propón unha pregunta científica cuxa desposta se encontra mediante a observación ao microscopio.

18

N´O RECANTO DA LECTURA, Da fotosíntese aos ácidos nucleicos, páx. 25, Carl Sagan achéganos á comprensión da relación e interdependencia entre o ser humano e todos os seres vivos, coñecemento que favorece o desenvolvemento dunha actitude positiva e de respecto cara á conservación da vida na Terra.Comunicación lingüísticaAs actividades 2, 6, 12 e 15 remiten ao anexo Conceptos clave, fomentando así a procura de información. Ao longo da unidade son necesarias a correcta lectura e interpretación dos debuxos e esquemas que representan partes da célula e procesos celulares complexos, co obxectivo de comprender os conceptos explicados na unidade.N´UNHA ANÁLISE CIENTÍFICA, O caso da euglena, páx. 23, ofrece cuestións que, despois da súa resolución na clase, permiten comprobar se se comprendeu o texto científico a través de respostas razoadas.O texto d´O RECANTO DA LECTURA, Da fotosíntese aos ácidos nucleicos, páx. 25, é un claro exemplo de texto divulgativo científico que achega o coñecemento científico da natureza e a conexión do ser humano co universo a un público non especializado.Tratamento da información e competencia dixitalNON O PERDAS, páx. 25, ofrece a posibilidade de exercitar as habilidades de procura de información na rede, sen esquecer outras fontes de información, como os libros ou vídeos.Autonomía e iniciativa persoalO caso do científico afeccionado Anthony van Leerwenhoek, páx. 11, que achegou á ciencia observacións realizadas cun microscopio sinxelo fabricado por el mesmo, é un exemplo de iniciativa persoal e creatividade.

UNIDADE 2. A nutriciónOBXECTIVOS1. Coñecer os aparellos que interveñen na nutrición animal e as funcións que realizan.2. Aprender os principais mecanismos que teñen lugar nos procesos dixestivos de diferentes3. animais.4. Coñecer os modelos circulatorios dos animais. 5. Entender como se realizan a respiración e a excreción.6. Estudar os procesos implicados na nutrición das plantas.7. Diferenciar os procesos de transporte de zume bruto e zume elaborado.8. Aprender como realizan a respiración e a excreción as plantas.9. Comprobar experimentalmente o transporte nas plantas.CONTIDOSConceptos A función de nutrición e os seus procesos. (Obxectivo 1) O proceso dixestivo, circulatorio, respiratorio e excretor de diferentes animais. (Obxectivos 2, 3 e 4) A nutrición das plantas: fotosíntese, transporte de substancias, respiración e excreción. (Obxectivos 5, 6

e 7)Procedementos, destrezas e habilidades Comprender procesos a través de esquemas e textos científicos. Clasificar os seres vivos segundo as súas formas de nutrición. Establecer relacións entre fenómenos. Formular hipóteses e realizar experimentos. (Obxectivo 8)Actitudes Amosar interese polas distintas formas de obter enerxía que teñen os seres vivos.EDUCACIÓN EN VALORESEducación ambientalDialogar co alumnado sobre as vantaxes e inconvenientes de convivir con animais na casa. Ademais de cumprir funcións como acompañar, apoiar ás persoas discapacitadas e gardar a casa, os animais de compañía ofrecen a oportunidade aos nenos de asumir responsabilidades, aprender a respectar os animais e a vida en xeral e a valorar a amizade, o amor e a lealdade. O seu coidado e o afecto cara a eles promoven a saúde e alongan a vida. Numerosos estudos demostraron, por exemplo, que cando os acariñamos se reduce a tensión arterial, ademais de producir efectos relaxantes no noso organismo. Eles son un verdadeiro antídoto contra a tensión e unha fonte inesgotable de amor e compaña. Así e todo, vivir cun

19

animal pode representar un risco para a saúde das persoas, desde as alerxias producidas polo pelame dos gatos, cans ou cabalos, ata as enfermidades infecciosas transmitidas polos animais, como a toxoplasmose, fungos, a febre Q ou a rabia. De aí a importancia de manter un control sanitario deses animais. Os cans, por exemplo, deben ser inscritos no municipio, onde son revisados por un veterinario. Estes animais teñen que cumprir un calendario de vacinación e deben tomar antiparasitarios. Ademais, é importante tomar medidas higiénicas básicas no fogar:● Despois de atender os animais é importante lavar ben as mans, especialmente antes de comer.● Alimentar ben os animais, non darlles carne crúa nin permitirlles que beban auga do inodoro ou que escarven no lixo.● Non tocar os excrementos do animal, e se se fai, lavar moi ben as mans.● As mulleres embarazadas non deben limpar a caixa onde dos excrementos dos gatos.CRITERIOS DE AVALIACIÓNa) Identificar os procesos implicados na nutrición, así como os aparellos que interveñen na nutrición

animal e explicar as súas funcións. (Obxectivo 1)b) Describir os procesos dixestivos nos animais e interpretar esquemas anatómicos. (Obxectivo 2)c) Distinguir os distintos modelos circulatorios nos animais e interpretar esquemas anatómicos.

(Obxectivo 3)d) Explicar o proceso de respiración nos animais e distinguir os distintos tipos de respiración. (Obxectivo 4)e) Explicar o proceso de excreción nos animais e describir os distintos órganos que interveñen. (Obxectivo

4)f) Describir o proceso de nutrición das plantas. (Obxectivo 5) g) Diferenciar os procesos de transporte de zume bruto e zume elaborado. (Obxectivo 6)h) Explicar a respiración e a excreción nas plantas. (Obxectivo 7)i) Explicar o proceso de formulación dunha hipótese e realizar un experimento sobre o transporte nas

plantas. (Obxectivo 8)COMPETENCIAS QUE SE TRABALLANCoñecemento e interacción co mundo físicoEn CIENCIA NAS TÚAS MANS, Formulación dunha hipótese. O transporte nas plantas, páx. 41, trabállase a formulación dunha hipótese que propón a explicación dun fenómeno natural e a preparación e desenvolvemento dun experimento cuxos resultados se poidan interpretar claramente.As actividades 23, 24 e 26, relacionadas co apartado CIENCIA NAS TÚAS MANS, permite razoar sobre o experimento e os procesos que se producen nel, tirar conclusións, realizar inferencias e predicir comportamentos ao cambiar variables do experimento.N’UNHA ANÁLISE CIENTÍFICA, O aparello dixestivo dos herbívoros, páx. 43, amósase, ao contestar as preguntas, se se comprende o feito científico explicado no texto.Comunicación lingüísticaA actividade 18 invita á procura de información no anexo Conceptos clave. N´O RECANTO DA LECTURA, Adaptacións ao medio acuático, páx. 45, trabállase a comprensión dun texto científico e a localización e extracción de información específica do texto.Na actividade 22 trabállase a capacidade de comunicar de forma clara, ordenada e resumida o desenvolvemento do experimento, desde a formulación da hipótese ata os resultados obtidos e a súa interpretación.A unidade ofrece a oportunidade de desenvolver a capacidade de interpretación de esquemas anatómicos que axuden a comprender os conceptos desenvoltos no texto.Tratamento de información e competencia dixitalA páxina de Internet, os libros e vídeos suxeridos en NON O PERDAS, páx. 45, amosan unha variedade de fontes de información e ofrecen a oportunidade de exercitar as habilidades de procura de información, así como a aprendizaxe autónoma.

UNIDADE 3. A relación e a coordinaciónOBXECTIVOS1. Comprender en que consiste e como se producen distintos comportamentos nos animais. 2. Aprender os diferentes tipos de despostas e efectores dos animais.3. Diferenciar a comunicación nerviosa da hormonal.

20

4. Coñecer a organización do sistema nervioso en diversos grupos de animais.5. Identificar distintos aparellos locomotores de animais.6. Entender a resposta das plantas aos cambios no contorno.7. Aprender como se relacionan os organismos unicelulares.8. Experimentar co xeotropismo dos vexetais.CONTIDOSConceptos A relación e a coordinación nos seres vivos. (Obxectivo 1) Estímulos e tipos de respostas. (Obxectivo 2) Sistema nervioso e sistema endócrino. (Obxectivos 3 e 4) Relación e coordinación nas plantas. (Obxectivo 6) Relación nos organismos unicelulares. (Obxectivo 7)Procedementos, destrezas e habilidades Analizar e interpretar esquemas gráficos e anatómicos. Formular e comprobar hipóteses. (Obxectivo 8) Comprender procesos e relacións de causa-efecto. Establecer relacións entre fenómenos.Actitudes Mostrar interese por coñecer a variedade e complexidade das relacións nos seres vivos. Valorar a importancia de protexer e conservar a vida na Terra.EDUCACIÓN EN VALORESEducación para a saúdeAo abordar esta unidade, pódese mencionar a aplicación na agricultura do coñecemento que ten o ser humano sobre o sistema endócrino dos animais. Por exemplo, o control biológico de pragas mediante o uso de feromonas. O control biolóxico de pragas consiste en vixiar e vencer as pragas sen causarlle dano ningún ao medio, sen riscos para as persoas e sen prexuízo para os cultivos, a terra ou o contorno. As feromonas son substancias químicas oloríficas, liberadas no aire polos insectos, que son especificamente captadas por outros insectos da mesma especie. As feromonas empregadas para o control de pragas son fabricadas no laboratorio e imprégnanse sobre difusores que as van liberando lentamente. Estes difusores colócanse nas trampas para atraer os machos, quedando estes atrapados. Algunhas das vantaxes desta técnica sobre o uso de insecticidas son:● As feromonas son totalmente inocuas para os humanos e os animais domésticos.● Son biodegradables.● Serven para detectar precozmente as infeccións das pragas.● Respectan o equilibrio biolóxico nos cultivos.● Non incorporan residuos tóxicos aos alimentos nin ao medio.● É un sistema que non xera resistencia nas pragas.CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Definir a función de relación e explicar os procesos que comprende. (Obxectivo 1)2. Explicar como se producen distintos comportamentos nos animais. (Obxectivo 1)3. Identificar distintos tipos de respostas e efectores dos animais. (Obxectivo 2)4. Diferenciar o sistema nervioso do sistema hormonal. (Obxectivo 3) 5. Describir a organización do sistema nervioso en diversos grupos de animais. (Obxectivo 4)6. Identificar e describir os aparellos locomotores de distintos grupos de animais. (Obxectivo 5)7. Explicar como realizan a función de relación e coordinación as plantas. (Obxectivo 6)8. Comprender a función de relación nos organismos unicelulares. (Obxectivo 7)9. Formular e comprobar unha hipótese sobre o xeotropismo dos vexetais. (Obxectivo 8)COMPETENCIAS QUE SE TRABALLANCoñecemento e interacción co medio físicoCIENCIA NAS TÚAS MANS, Formulación e comprobación de hipóteses. O xeotropismo das plantas, páx. 59, propón traballar a habilidade de formular unha hipótese que sirva como punto de partida para unha investigación que inclúe un experimento que permita comprobar a veracidade desa hipótese.

21

UNHA ANÁLISE CIENTÍFICA, Reflexos condicionados, páx. 61, expón o experimento de Pavlov como exemplo real de como se desenvolve un experimento co obxectivo de comprobar unha hipótese formulada que explique un fenómeno natural observado.Comunicación lingüísticaAs actividades 8, 12 e 26, que remiten ao anexo Conceptos clave, fomentan a procura de información no dicionario.N´O RECANTO DA LECTURA, Sistemas sensoriais, páx. 63, trabállase a comprensión lectora dun texto, así como a localización, extracción e interpretación de información específica do texto.A actividade 27 require a comunicación dos resultados dun experimento mediante un informe que recolla a introdución, a formulación da hipótese, o desenvolvemento do experimento, así como os resultados e a súa interpretación.Autonomía e iniciativa persoalA actividade 58 estimula o alumnado a pensar con autonomía, utilizando a súa imaxinación e creatividade, ao aplicar os procedementos explicados na lectura nun caso imaxinario.Cultural e artísticaNa actividade 28 aplícanse as destrezas plásticas para realizar un debuxo detallado de todo o observado ao final dun experimento.

UNIDADE 4. A reproduciónOBXECTIVOS1. Coñecer o significado e a finalidade da reprodución.2. Recoñecer as principais fases que teñen lugar no ciclo biolóxico.3. Distinguir entre reprodución asexual e sexual.4. Identificar as fases da reprodución sexual en animais.5. Identificar os tipos de organismos que se alternan no ciclo vital das plantas.6. Recoñecer as etapas da reprodución sexual nas plantas.7. Valorar as vantaxes e inconvenientes dos dous tipos de reprodución.8. Realizar o debuxo científico dunha flor.CONTIDOSConceptos O ciclo vital e a reprodución: definición, obxectivos, fases. (Obxectivos 1 e 2) Reprodución sexual e asexual: diferenzas, vantaxes e inconvenientes. (Obxectivos 3 e 7) Reprodución nos animais e nas plantas. (Obxectivos 4, 5 e 6)Procedementos, destrezas e habilidades Analizar e interpretar esquemas anatómicos e gráficos. Comprender procesos e establecer relacións entre fenómenos. Rotular e completar gráficos e debuxos. Realizar debuxos científicos. (Obxectivo 8)Actitudes Valorar a importancia da reprodución como un medio de manter as especies e o equilibrio poboacional

dos ecosistemas.EDUCACIÓN EN VALORESEducación ambientalRecalcarlle ao alumnado que a reprodución é a vía por que as poboacións naturais equilibran as súas perdas e conseguen manter ou aumentar os seus efectivos. Polo tanto, pódese comprender que as poboacións non poden soportar calquera perda, e que, en caso de sufrilas, a recuperación depende do modo de reprodución da especie en cuestión. Isto debe levarnos a considerar a necesidade de limitar as actividades, como a caza, a pesca ou a recolección, en función das posibilidades de recuperación de cada especie concreta. As estratexias reprodutivas adoptadas polas especies son moi diversas.Algunhas, como a humana, tardan moitos anos en acadar a madureza sexual e producen moi poucos descendentes. Outras, en cambio, acadan a madureza de forma temperá e a súa descendencia é frecuente e numerosa. Os animais con poucos descendentes poden investir máis recursos na nutrición e protección dos mesmos, garantindo a súa supervivencia ata a idade adulta. En cambio, os animais que producen

22

moitos descendentes, prácticamente non se ocupan deles, polo que unha gran parte destes non chega á idade adulta. No entanto, o número dos que o conseguen permite garantir a supervivencia da poboación.CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Definir reprodución e explicar o seu significado. (Obxectivo 1)2. Recoñecer as distintas fases do ciclo biolóxico, tanto en plantas coma en animais. (Obxectivo 2)3. Recoñecer as diferenzas entre reprodución sexual e asexual. (Obxectivo 3)4. Coñecer os tipos de reprodución asexual en animais. (Obxectivo 3)5. Explicar a reprodución sexual en animais, identificando as distintas fases. (Obxectivo 4)6. Describir o ciclo vital das plantas. (Obxectivo 5)7. Coñecer as etapas da reprodución sexual nas plantas. (Obxectivo 6)8. Explicar as vantaxes e desvantaxes dos dous tipos de reprodución. (Obxectivo 7)9. Realizar un debuxo científico. (Obxectivo 8)COMPETENCIAS QUE SE TRABALLANCoñecemento e interacción co mundo físicoA sección CIENCIA NAS TÚAS MANS, Elaboración dun debuxo científico. A flor, páx. 77, pon de manifesto a importancia da observación para obter datos con fins científicos e a utilización do debuxo como ferramenta útil no estudo da botánica.N´UNHA ANÁLISE CIENTÍFICA, Clonando coellos, páx. 79, demóstrase, ao contestar as preguntas, se se comprende o concepto científico en cuestión e se se interpretan correctamente as evidencias do experimento.A FONDO, Reprodución artificial, páx. 73, propón unha reflexión sobre a aplicación na agricultura do coñecemento da reprodución asexual das plantas. Ao longo da unidade trabállase na interpretación de esquemas e debuxos científicos como medio para comprender conceptos, procesos e fenómenos naturais.Comunicación lingüísticaN´O RECANTO DA LECTURA, Un amante sacrificado, páx. 81, trabállase a comprensión dun texto científico e a localización e extracción de información específica do texto. Así mesmo, preténdese que o alumno reflexione sobre unha frase en concreto para encontrar o seu significado.Nas actividades 49, 51 e 52 trabállase a habilidade de resumir, realizar un esquema e unha táboa, como formas de organizar e comunicar o coñecemento científico.Ao longo da unidade é necesaria a correcta interpretación e lectura dos debuxos anatómicos como medio para comprender os conceptos explicados na unidade.Cultural e artísticaA sección CIENCIA NAS TÚAS MANS, Elaboración dun debuxo científico. A flor, páx. 77, explica a importancia do desenvolvemento das habilidades plásticas para a realización de debuxos científicos, especialmente no estudo da botánica.Estes debuxos deben ser moi minuciosos e ben realizados para recoller e destacar caracteres interesantes que non poden ser recollidos por unha fotografía.

UNIDADE 5. A estrutura dos ecosistemasOBXECTIVOS1. Estudar os compoñentes dun ecosistema: o biótopo e a biocenose.2. Descubrir como os seres vivos interactúan coas condicións físicas do seu contorno.3. Diferenciar entre nicho ecolóxico e hábitat.4. Coñecer as relacións alimentarias que se establecen entre os seres vivos, e aprender algunhas formas

de representar estas relacións.5. Descubrir como os seres vivos dependemos uns doutros para vivir.6. Identificar as principais adaptacións dos seres vivos aos medios acuáticos e terrestres.7. Estudar as relacións tróficas nun ecosistema concreto.CONTIDOSConceptos Compoñentes dun ecosistema: biótopo e biocenose, interaccións entre estes. (Obxectivos 1 e 2) Hábitat e nicho ecolóxico. (Obxectivo 3) Relacións alimentarias entre os seres vivos. (Obxectivo 4)

23

Relacións bióticas. (Obxectivo 5) Adaptacións dos seres vivos. (Obxectivo 6)Procedementos, destrezas e habilidades Interpretación de gráficas: cadeas tróficas, redes tróficas, regulación de poboacións. Interpretación de distintos tipos de pirámides ecolóxicas. Establecer relacións entre conceptos e fenómenos. Analizar relacións entre os seres vivos. Realizar representacións gráficas das relacións tróficas de ecosistemas. (Obxectivo 7)Actitudes Interese polo coñecemento das relacións entre os seres vivos e o medio que os rodea. Recoñecemento da importancia da protección dos ecosistemas.EDUCACIÓN EN VALORESEducación ambientalComentar coas alumnas e os alumnos como a demanda dos recursos a escala global supera xa na actualidade a capacidade de produción biológica da Terra nun 20 % debido a niveis de consumo non sostibles. Recordar que os ecosistemas contan con mecanismos para equilibrar o seu desenvolvemento e funcionamento en condicións naturais. Os bosques, por exemplo, tardan ata varios séculos en instalarse establemente nunha determinada zona; neles podemos encontrar diferentes poboacións que regulan o seu desenvolvemento e influencia en función das demais e dos recursos e condicións ambientais.En épocas remotas, fenómenos climáticos cambiaron as condicións neses ecosistemas e moitas especies foron eliminadas. Moitos dos fenómenos naturais que actuaron noutros tempos, fano aínda nos nosos días, sumando o seu efecto transformador ao que exerce o ser humano sobre o medio. A explotación que fai o ser humano do medio adquire día a día unha maior envergadura.A velocidade coa que consome os recursos naturais supera na maioría dos casos a velocidade con que o recurso se rexenera, ocasionando unha deterioración crecente. As consecuencias desta sobreexplotación son: perda de diversidade biolóxica, interrupción das redes tróficas, salinización do solo, desertificación, perda de nicho ecolóxico para moitas especies, modificación do clima, alteración dos ciclos naturais, a nivel ambiental; e a nivel socioeconómico, perda da seguridade alimentaria e de fonte de ingresos.CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Definir ecosistema e describir os seus compoñentes. (Obxectivo 1)2. Explicar a interacción que existe entre biótopo e biocenose. (Obxectivo 2)3. Diferenciar o concepto de hábitat do de nicho ecolóxico. (Obxectivo 3)4. Explicar as relacións alimentarias entre os seres vivos dun ecosistema e interpretar as súas

representacións gráficas. (Obxectivo 4)5. Comprender como os seres vivos dependemos uns dos outros para vivir.6. Identificar distintas adaptacións dos seres vivos ao seu medio. (Obxectivo 6)7. Recoñecer as relacións tróficas dun ecosistema. (Obxectivo 7)COMPETENCIAS QUE SE TRABALLANCoñecemento e interacción co medio físicoO apartado CIENCIA NAS TÚAS MANS, Representacións gráficas. Estudo das relacións tróficas nun ecosistema, páx. 95, propón realizar un traballo de campo seguindo unha metodoloxía que inclúe a observación dun ecosistema e a súa biodiversidade, recollida de datos, interpretación das observacións e representación gráfica dos datos obtidos.Comunicación lingüísticaAs cuestións de COMPRENDO O QUE LEO, páx. 99, requiren a localización no texto de información puntual, a relación de ideas, a aplicación do aprendido a unha situación imaxinaria e a reflexión sobre as conclusións que se poden sacar da lectura do texto. Ao longo da unidade requírese a lectura, comprensión e interpretación de diagramas e gráficas que recollen información científica.Tratamento da información e competencia dixitalA sección CIENCIA NAS TÚAS MANS, Representacións gráficas. Estudo das relacións tróficas nun ecosistema, páx. 95, indica a fonte de información apropiada para a identificación de animais e plantas.Social e cidadá

24

A actividade 24 propón un traballo en grupo que incentive a expresar as ideas propias dentro do grupo, escoitar as propostas ou ideas dos demais, participar na toma de decisións sobre o traballo e cooperar para a óptima realización do proxecto.Autonomía e iniciativa persoalNa actividade 24 os alumnos terán a oportunidade de traballar as súas habilidades de responsabilidade ante o grupo, iniciativa, creatividade, respecto polas ideas dos demais, liderato e traballo cooperativo.

UNIDADE 6. Os ecosistemas da TerraOBXECTIVOS1. Recoñecer os principais factores que condicionan os ecosistemas terrestres e acuáticos.2. Coñecer os grandes ecosistemas terrestres e acuáticos do planeta.3. Analizar distintos ecosistemas acuáticos e terrestres, e algúns dos seres vivos que forman a súa

biocenose.4. Valorar a importancia do solo e identificar algunhas características bióticas e abióticas deste.5. Aprender como analizar algunhas características dun solo.6. Coñecer os ecosistemas terrestres e acuáticos de Galicia.CONTIDOSConceptos Ecosistemas terrestres e acuáticos: factores que os condicionan. (Obxectivo 1) Grandes ecosistemas terrestres e acuáticos. (Obxectivo 2) Características do solo. (Obxectivo 4)Procedemento, destrezas e habilidades Observar e interpretar esquemas, debuxos e fotografías. Comprender un texto científico. Analizar, comprender e identificar elementos dos ecosistemas. (Obxectivo 3) Analizar características do solo. (Obxectivo 5) Elaborar táboas de datos. Analizar un ecosistema terrestre e un acuático de Galicia. (Obxectivo 6)Actitudes Valorar a importancia do solo e a súa conservación para manter a vida no planeta. (Obxectivo 4) Recoñecemento da importancia da biodiversidade e actitude positiva ante a súa conservación. Valorar a singularidade dos ecosistemas terrestres e acuáticos e os espazos protexidos. (Obxectivo 6)EDUCACIÓN EN VALORESEducación ambientalReflexionar co alumnado sobre a importancia da conservación da biodiversidade. A biodiversidade é a nosa herdanza natural e a base dos nosos recursos naturais. A biodiversidade ten distintos valores, que van desde o innato das especies que poboan a Terra, pasando polo valor medicinal, nutricional e económico dalgunhas especies, ata o incalculable papel dos ecosistemas no control da erosión, limpeza do aire e da auga, protección contra desastres naturais, almacenamento de carbono, enriquecemento do solo e polinización de cultivos. Ao longo e largo do mundo as actividades humanas están poñendo en perigo a dita diversidade a través dunha agricultura insostible, dun desenvolvemento urbano incontrolado, da extracción de recursos de forma non regulada, da sobrepesca, etc. A conservación da biodiversidade é, polo tanto, un tema primordial se queremos manter unha boa calidade de vida para todos na Terra. Como consumidores podemos adoptar accións responsables, como reducir, reutilizar e reciclar, non comprar produtos que conteñan substancias nocivas para o medio natural ou que fosen obtidos ou creados de maneira antiecolóxica, ou facer un consumo energético racional para conservar a biodiversidade e, en definitiva, para conservar o noso presente e futuro.CRITERIOS DE AVALIACIÓNa) Mencionar e explicar os factores abióticos que condicionan os ecosistemas terrestres e acuáticos.

(Obxectivo 1)b) Diferenciar e identificar os grandes ecosistemas terrestres e acuáticos e recoñecer as súas principais

características. (Obxectivo 2 e 6)c) Identificar os seres vivos que forman a biocenose de distintos ecosistemas. (Obxectivo 3)d) Describir as características do solo e explicar a súa importancia. (Obxectivo 4)

25

e) Describir o proceso de análise dun solo. (Obxectivo 5)COMPETENCIAS QUE SE TRABALLANCoñecemento e interacción co medioA sección CIENCIA NAS TÚAS MANS, Elaboración de táboas de datos. Análise dun terreo, páx. 119, propón utilizar a táboa de datos como ferramenta para presentar os resultados dun experimento e realizar unha análise comparativa cos datos obtidos de distintas mostras.Nas actividades 32, 33 e 34, relacionadas coa sección anterior, trabállase a capacidade de realizar inferencias, tirar conclusións e interpretar os resultados obtidos na experimentación. Na actividade 46 de UNHA ANÁLISE CIENTÍFICA, O ecosistema do lago, páx. 121, preséntanse de forma gráfica os resultados de medicións co fin de que o alumno elabore unha interpretación científica que explique os resultados.Comunicación lingüísticaAs actividades 3 e 8 remiten ao anexo Conceptos clave para a resolución do exercicio. O texto de O RECANTO DA LECTURA, De ratos e lobos, páx. 123, require a comprensión lectora para poder responder ás cuestións que se formulan.MatemáticasNa actividade 31 é necesario realizar un cálculo matemático aplicando unha fórmula para cegar á resposta da cuestión.Social e cidadáA actividade 29 propón traballar en grupo para reflexionar sobre o impacto do ser humano no noso planeta. Deste xeito o alumno adquire unha visión máis integrada das persoas como parte da vida na Terra.Cultural e artísticaA actividade 50 propón a utilización da habilidade plástica para a realización de debuxos que axudan a comprender conceptos e procesos científicos.

UNIDADE 7. A enerxía que nos chega do SolOBXECTIVOS1. Entender o papel que realiza a atmosfera filtrando as radiacións solares.2. Comprender que é o que orixina as correntes oceánicas, os ventos e as brisas.3. Aprender a interpretar mapas meteorolóxicos sinxelos.4. Estudar que son os axentes xeolóxicos e saber que enerxía os move.5. Entender a relación que hai entre o clima e as correntes oceánicas.6. Analizar as formas que ten o ser humano de utilizar a enerxía solar.7. Relacionar o albedo do solo e as ascendencias térmicas.CONTIDOSConceptos A enerxía solar e a atmosfera. (Obxectivos 1 e 2) A enerxía solar e a hidrosfera. (Obxectivos 2 e 5) A enerxía solar e os axentes xeolóxicos. (Obxectivo 4) O uso da enerxía solar. (Obxectivo 6)Procedementos, destrezas e habilidades Analizar e interpretar esquemas gráficos e fotografías. Analizar as relacións entre distintos fenómenos. Interpretación de mapas meteorolóxicos sinxelos. (Obxectivo 3) Realizar experimentos sobre a relación entre o albedo e as ascendencias térmicas. (Obxectivo 7)Actitudes Mostrar interese por coñecer as características que fan especial o noso planeta. Adoptar unha actitude positiva e activa cara a medidas tendentes a evitar o quecemento global e a

diminución da capa de ozono.EDUCACIÓN EN VALORESEducación para a saúdeDiscutir co alumnado sobre a importancia de proteger os ollos e a pel dos raios daniños do Sol. Como se viu ao longo da unidade, o Sol é fonte de enerxía e de saúde. O Sol, por exemplo, estimula a píntese de vitamina D e favorece a circulación sanguínea. Tamén se estudou que a atmosfera exerce de filtro para as

26

radiacións solares perigosas, impedindo que cheguen á superficie terrestre. Aínda así, a exposición continuada á pequena cantidade que si chega pode producir danos na pel e mais nos ollos. Os danos na pel polas radiacións solares son acumulativos, así que é importante empezar a coidar a pel desde a infancia para evitar enfermidades coma o cancro de pel.Para protexer eficazmente a nosa pel do Sol é útil coñecer en primeiro lugar o comportamento da nosa pel fronte ao Sol. Deste xeito poderemos saber o tempo máximo de exposición sen riscos para a nosa pel, segundo o tipo e a sensibilidade desta. Tamén é importante considerar a latitude e altitude onde nos atopamos e mais a hora do día. Por exemplo, o filtro da atmosfera é especialmente eficaz ao amencer ou ao atardecer. En calquera caso, a mellor protección ante a radiación solar é o uso de roupa, parasoles e sombreiros que eviten a exposición directa ao Sol. Se se vai tomar o sol, débense usar cremas con filtros cun factor de protección fronte aos raios ultravioletas. Débese empezar cun factor 15, para logo ir reducindo. O número do factor indica que nos protexerá se número de veces o tempo máximo de exposición.CRITERIOS DE AVALIACIÓNa) Explicar as funcións que cumpre a atmosfera en relación co filtrado da radiación solar e o efecto

invernadoiro. (Obxectivo 1)b) Describir a fonte de enerxía externa da Terra e o seu efecto na atmosfera e na hidrosfera. (Obxectivo 2)c) Interpretar mapas meteorolóxicos sinxelos. (Obxectivo 4)d) Recoñecer os distintos axentes xeolóxicos que moldean o relevo, e o motor que os move. (Obxectivo 5)e) Explicar a relación entre o clima e as correntes oceánicas. (Obxectivo 6)f) Explicar as distintas formas que ten o ser humano para aproveitar a enerxía do Sol. (Obxectivo 7)g) Relacionar o albedo terrestre coas ascendencias térmicas. (Obxectivo 8)COMPETENCIAS QUE SE TRABALLANCoñecemento e interacción co mundo físicoA sección CIENCIA NAS TÚAS MANS, Control de variables. O albedo terrestre e as ascendencias térmicas, páx. 137, propón recrear un fenómeno natural no laboratorio de xeito que se poida establecer un parámetro como variable independente, outro como variable dependente e o resto como variables controladas. Desta forma pódese estudar o fenómeno e ver se existe relación entre os dous parámetros preestablecidos.Ao longo da unidade trabállase a interpretación de esquemas e mapas meteorolóxicos como ferramenta para comprender os conceptos estudados.Comunicación lingüísticaN’UNHA ANÁLISE CIENTÍFICA, A corrente do Golfo e a temperatura de Europa, páx. 139, trabállase a comprensión lectora do texto. A desposta das preguntas require a correcta lectura e utilización dun mapa xeográfico.A FONDO, Invernadoiros e neveiras, páx. 130, require a capacidade de comprender textos científicos.N’O RECANTO DA LECTURA, Un astro primordial para todo, páx. 141, atopámonos ante un texto divulgativo que pon ao alcance de todos un tema científico. Nas preguntas de Comprendo o que leo trabállase a capacidade de localizar información específica no texto, de explicar un problema medioambiental global e de reflexionar sobre a nosa actitude en relación con ese problema.Nas actividades 55, 56, 57 e 59 trabállase a capacidade de comunicar ideas por escrito, de realizar resumos escritos e de dar explicacións razoadas sobre a relación entre fenómenos naturais.Social e cidadáO texto d’O RECANTO DA LECTURA, Un astro primordial para todo, páx. 141, axúdanosa comprender o impacto da actividade humana no efecto invernadoiro e as consecuencias no quecemento global que xa se están empezando a notar. A actividade 64 convídanos a reflexionar sobre a nosa actitude e compromiso como habitantes deste planeta en prol da diminución do problema.Cultural e artísticaNas actividades 53, 54, 58 e 59 proponse utilizar as habilidades plásticas do alumnado para realizar debuxos explicativos que axuden á comprensión e exposición do coñecemento científico.

UNIDAD 8. A dinámica externa do planetaOBXECTIVOS1. Estudar a meteorización e a erosión, e como se produce a modelaxe da paisaxe.

27

2. Coñecer os principais axentes xeolóxicos, e a forma en que erosionan, transportan e sedimentan materiais.

3. Interpretar algunhas formas de modelaxe da paisaxe.4. Aprender que son as augas subterráneas, como modelan a paisaxe e como son aproveitadas.5. Estudar as rochas sedimentarias e como se forman.6. Aprender a orixe e a importancia do carbón, petróleo e o gas natural.7. Realizar un modelo experimental da erosión dun acantilado.CONTIDOSConceptos A meteorización das rochas: axentes atmosféricos, procesos. (Obxectivo 1) Modelaxe do relevo: axentes xeolóxicos, a súa clasificación e a súa forma de actuación. (Obxectivos 1, 2, 3 e 4) Rochas sedimentarias: petróleo, carbón e gas. (Obxectivos 5 e 6)Procedementos, destrezas e habilidades Analizar e interpretar esquemas e bloques de diagrama. Observar e interpretar secuencias de procesos. Observar fotografías e describir os procesos xeolóxicos que amosan. Elaborar modelos experimentais. (Obxectivo 7)Actitudes Mostrar interese por coñecer como cambia o relevo da Terra. Adoptar unha actitude positiva ante a conservación da Terra.EDUCACIÓN EN VALORESEducación ambientalComentar co alumnado o asunto do retroceso dos glaciares, consecuencia do quecemento global actual da Terra. Os glaciares son grosas masas de xeo que se orixinan na superficie terrestre por compactación e recristalización da neve.Os glaciares fórmanse en zonas onde se acumula máis neve no inverno da que se derrete no verán. Comprobouse que ao longo da historia da Terra houbo períodos de avance e retroceso dos glaciares debido a cambios na temperatura da Terra. Desde 1850, data do fin da Pequena Idade do Xeo, os glaciares arredor do mundo viron reducir o seu volume de novo.Este retroceso actual dos glaciares é considerado polos científicos como unha proba máis do quecemento global da Terra causado pola actividade humana, especialmente polo uso de combustibles fósiles que emiten gases de efecto invernadoiro á atmosfera. Unha das consecuencias do desxeo dos glaciares será o aumento do nivel do mar, que tería consecuencias devastadoras nas poboacións que viven na costa. Outra consecuencia do desxeo dos glaciares será o aumento do volume da auga dos ríos, que provocarán inundacións seguidas de diminución da accesibilidade á auga de millóns de persoas. En Europa estímase que dentro dun século se producirá a case total desaparición dos glaciares do vello continente, dos que só quedarían restos debaixo do permafrost, que, co transcurso do tempo, tamén desaparecerían. De aí a necesidade de compromiso dos gobernos para cooperar na redución das emisións de CO2, aumentando o uso das enerxías renovables e desenvolvendo medidas de eficiencia enerxética.CRITERIOS DE AVALIACIÓNa) Explicar como se producen os procesos transformadores da paisaxe. (Obxectivo 1)b) Explicar as diferenzas entre a erosión, o transporte e a sedimentación realizados polos principais

axentes xeolóxicos. (Obxectivo 2)c) Interpretar formas de modelaxe da paisaxe. (Obxectivo 3)d) Identificar algúns cambios fundamentais no relevo do planeta debidos á acción das augas subterráneas.

(Obxectivo 4)e) Explicar a formación das rochas sedimentarias. (Obxectivo 5)f) Comprender a importancia e a orixe do petróleo, o carbón e o gas natural. (Obxectivo 6)g) Explicar como se elabora un modelo experimental. (Obxectivo 7)COMPETENCIAS QUE SE TRABALLANCoñecemento e interacción co medio físicoO apartado CIENCIA NAS TÚAS MANS, Elaboración de modelos experimentais. O retroceso dun acantilado, páx. 157, explica como elaborar un modelo que reproduza no laboratorio un fenómeno natural co fin de

28

observar o seu funcionamento. Nas actividades desta sección proponse o deseño dun novo experimento para comprobar que se comprende o proceso.Nas seccións A FONDO, Capturas fluviais, páx. 156, e Un estraño axente xeolóxico, páx. 148, requírese a comprensión do texto científico para responder as cuestións que se propoñen.Comunicación lingüísticaNas actividades 5 e 17, entre outras, proponse desenvolver a capacidade de redactar resumos e explicacións sobre fenómenos naturais ou conceptos científicos.N’O RECANTO DA LECTURA, Unha longa viaxe é un gran libro, páx. 161, trabállase a comprensión lectora dun texto narrativo do que hai que extraer información puntual e reflexionar sobre as posibilidades e facilidades que encontraría hoxe en día un explorador que realiza investigacións científicas.Tratamento da información e competencia dixitalNa actividade 17 pídese a busca de información para realizar un pequeno informe. O alumno debe decidir cal é a fonte onde buscar e obter a información que lle permita realizar o exercicio.Cultural e artísticaAo longo da unidade utilízanse os debuxos para completar o coñecemento científico.Nas actividades 17 e 30 pídese facer debuxos esquemáticos para apoiar a explicación de conceptos científicos, o que desenvolverá as habilidades plásticas.Autonomía e iniciativaNa actividade 32 proponse o deseño dun experimento que simule un fenómeno natural, desenvolvendo así a capacidade creativa e a autonomía do alumno ou alumna.

UNIDAD 9. A dinámica interna do planetaOBXECTIVOS1. Aprender que é o gradiente xeotérmico e as causas da calor interna da Terra.2. Coñecer a relación que hai entre a presión, a temperatura e a facilidade con que as rochas poden

fundirse e orixinar vulcanismo.3. Estudar as partes dun volcán e os produtos que se expulsan durante unha erupción.4. Comprender os procesos asociados aos terremotos.5. Comprender a orixe dos grandes relevos da Terra.6. Asociar a enerxía interna da Terra coa formación de rochas magmáticas e metamórficas.7. Simular coadas de lava.CONTIDOSConceptos Orixe da calor interna da Terra. (Obxectivo 1) Vulcanismo. (Obxectivos 2 e 3) Terremotos. (Obxectivo 4) Orixe dos relevos da Terra. (Obxectivo 5) Rochas magmáticas e metamórficas. (Obxectivo 6)Procedementos, destrezas e habilidades Analizar e interpretar esquemas e gráficos complexos. Establecer relacións entre fenómenos. Realizar simulacións de coadas de lava. (Obxectivo 7)Actitudes Mostrar interese por comprender a orixe dalgúns fenómenos catastróficos,como volcáns e terremotos.EDUCACIÓN EN VALORESEducación ambientalComentar co alumnado como o ser humano se adaptou a vivir co risco dunha actividade volcánica. Como se viu ao longo da unidade, os volcáns son impoñentes demostracións da enerxía térmica do interior do planeta. No mundo hai unha gran cantidade de volcáns, moitos deles activos, xa sexa na superficie, xa sexa no fondo do mar. Millóns de persoas viven cerca dos volcáns debido á fertilidade do terreo onde se atopan. Os volcáns achegan minerais e substancias disoltas que favorecen a agricultura. O prezo que se paga polos beneficios fornecidos polo volcán é o risco de vivir ante o perigo dunha catástrofe natural inevitable. Para predicir e previr este perigo, os volcáns están constantemente monitorizados, xa que as grandes erupcións adoitan estar precedidas por avisos que permiten alertar a poboación. Os vulcanólogos son capaces de

29

supervisar a evolución dos magmas debaixo do volcán e a actividade sísmica, e así anticipar cando se vai producir unha erupción que poida afectar a vida dos habitantes que habitan nas proximidades. Unha das erupcións máis coñecidas foi a do Vesubio no año 79 d.C., que sepultou Pompeia e os seus habitantes baixo metros de cinsa. Os habitantes morreron case inmediatamente, afogados por fluxos piroclásticos de alta temperatura. Deste xeito fosilizáronse, quedando como testemuño da vida da época.CRITERIOS DE AVALIACIÓNa) Comprender e definir o concepto de gradiente xeotérmico e explicar as causas da calor interna e as

súas manifestacións. (Obxectivo 1)b) Explicar o vulcanismo, os seus procesos e tipos de actividade. (Obxectivo 2)c) Identificar e describir un volcán, as súas partes, os produtos que expulsa e a actividade volcánica.

(Obxectivo 3)d) Explicar en que consisten os terremotos, os procesos asociados, as súas consecuencias e as medidas de

alerta e prevención. (Obxectivo 4)e) Explicar os procesos de formación das montañas e a interacción dos procesos internos e externos.

(Obxectivo 5)f) Comprender como a enerxía interna da Terra intervén no proceso de formación das rochas magmáticas

e metamórficas. (Obxectivo 6)g) Resumir un experimento de simulación de coadas de lava. (Obxectivo 7)COMPETENCIAS QUE SE TRABALLANCoñecemento e interacción co medio físicoNa sección CIENCIA NAS TÚAS MANS, Elaboración de táboas de datos. Simulación de diferentes coadas de lava, páx. 177, abórdase a análise do comportamento da lava a través dunha simulación no laboratorio. Ao final do exercicio elabórase unha táboa de datos que permite analizar os resultados obtidos para establecer a relación entre as variables que se están observando e analizando no experimento. Ao longo da unidade trabállase a interpretación de esquemas e debuxos científicos como medio para comprender os procesos e fenómenos naturais que se estudan.Comunicación lingüísticaAs actividades 12 e 18 remítennos ao anexo Conceptos clave en busca de información.O RECANTO DA LECTURA, Viaxe ás profundidades, páx. 181, mostra un tipo de texto distinto ao utilizado normalmente en temas científicos: o cómic. Nos cómics hai que interpretar as viñetas, tanto o seu texto escrito (encerrado en globos) coma os debuxos, para comprender o seu significado completo.Nas actividades 58, 59, 60 e 61 trabállase a capacidade de expresar ideas e conceptos por escrito. Tratamento da información e competencia dixitalEn NON O PERDAS proporciónase un enderezo da internet que incita á busca de información complementaria.Cultural e artísticaAo longo da unidade cómpre utilizar as habilidades plásticas para realizar debuxos científicos que axuden a comprender os conceptos estudados.

UNIDAD 10. A enerxíaOBXECTIVOS1. Comprender o concepto de enerxía e as súas formas básicas.2. Analizar as principais características da enerxía, aplicadas a situacións cotiás.3. Identificar as distintas fontes de enerxía en función da súa dispoñibilidade e utilización.4. Diferenciar as principais fontes renovables e non renovables de enerxía.5. Valorar a importancia da enerxía e as consecuencias ambientais da súa obtención, transporte e uso.6. Coñecer hábitos de aforro enerxético.7. Construír un sinxelo quentador de auga e analizar a súa eficacia.CONTIDOSConceptos A enerxía: características, propiedades, importancia. (Obxectivos 1, 2 e 5) Fontes de enerxía: renovables e non renovables. (Obxectivos 3 e 4) Consecuencias ambientais do uso da enerxía. (Obxectivo 5)Procedementos, destrezas e habilidades

30

Resolver problemas. Interpretar esquemas sinxelos sobre fenómenos naturais. Interpretar e analizar fotografías e debuxos. Construír un quentador de auga. (Obxectivo 7)Actitudes Interese por coñecer cales son as fontes de enerxía que se poden encontrar e que utilizamos no noso

planeta. Concienciación da importancia do aforro enerxético para contribuír á redución dos problemas

ambientais. (Obxectivo 6)EDUCACIÓN EN VALORESEducación ambientalRecordémoslle ao alumnado que a enerxía é a forza que move a nosa sociedade. Grazas a ela existe a iluminación pública, transpórtanse as persoas e as mercadorías, funcionan os hospitais e mais as fábricas e refrixéranse e quéntanse as nosas casas. Hai menos dun século a fonte de enerxía era a forza dos animais e do ser humano, así como a calor obtida ao queimar madeira. A invención da máquina de vapor significou unha revolución que permitiu o desenvolvemento da industria e da sociedade en xeral. O consumo de enerxía estáunido, hoxe en día, ao desenvolvemento dun país. Os combustibles fósiles (carbón, petróleo e gas) constitúen a principal fonte da enerxía comercial empregada no mundo. As súas vantaxes foron a facilidade do seu uso e a súa dispoñibilidade. As súas reservas limitadas e o seu efecto contaminante constitúen os principais inconvenientes.En España aumentou considerablemente o consumo de enerxía debido ao crecemento económico dos últimos anos, pero o aumento de consumo levou consigo o aumento de CO2. É por isto polo que se están a potenciar actualmente as enerxías renovables, que xa no ano 2004 constituían o 19,8 % da produción de electricidade do país. Á parte da hidráulica, as fontes de enerxía máis significativas son a eólica e a biomasa. Ademais de potenciar as enerxías renovables, tamén se está a desenvolver unha estratexia de aforro e eficiencia enerxética que permita optimizar o uso da enerxía. O reto hoxe en día é o de conxugar as necesidades enerxéticas dun país coa garantía do seu abastecemento e o respecto ao medio natural.CRITERIOS DE AVALIACIÓNa) Explicar o concepto de enerxía, as súas características e as súas formas básicas. (Obxectivos 1 e 2)b) Describir as principais fontes de enerxía e a súa dispoñibilidade e función. (Obxectivo 3)c) Diferenciar as enerxías renovables das non renovables e analizar vantaxes e desvantaxes de cada unha

delas. (Obxectivo 4)d) Analizar a importancia da enerxía e o seu impacto no medio natural. (Obxectivo 5)e) Mencionar hábitos de aforro enerxético. (Obxectivo 6)f) Comprender o funcionamento dun quentador de auga por enerxía solar. (Obxectivo 7)COMPETENCIAS QUE SE TRABALLANCoñecemento e interacción co medio físicoEn CIENCIA NAS TÚAS MANS, Interpretación de resultados. Quentador de auga por enerxía solar, páx. 199, proponse un experimento que permite analizar a eficacia dun quentador de auga por enerxía solar e, a través das cuestións formuladas, interpretar os resultados da experiencia.N’UNHA ANÁLISE CIENTÍFICA, Centrais de enerxía eléctrica, páx. 201, proporciónase a oportunidade de analizar os procesos de produción de enerxía eléctrica de distintas centrais para comprender as vantaxes e desvantaxes das diferentes fontes de enerxía.Comunicación lingüísticaEn CIENCIA NAS TÚAS MANS, Interpretación de resultados. Quentador de auga por enerxía solar, páx. 199, utilízase un texto instrucional que permite construír un quentador de auga por enerxía solar caseiro e analizar a súa eficacia.N’O RECANTO DA LECTURA, A primitiva tecnoloxía, páx. 203, amósasenos un texto divulgativo no que, nunha linguaxe amena e sinxela, se abordan temas que doutra manera non chegarían ao gran público. A actividade 73 invita a reflexionar sobre a intención do autor ao escribir o texto.MatemáticaAo longo da unidade faise necesaria a resolución de ecuacións sinxelas para realizar cálculos de enerxía, así como tamén facer cambios de unidades.

31

Social e cidadáNa actividade 59 proponse traballar en grupo para reflexionar acerca do aforro de enerxía na vida diaria e chegar a un acordo cos compañeiros sobre cales poderían ser dez actitudes para aforrar enerxía. No capítulo 11, O futuro da enerxía, abórdase o tema do aforro enerxético como responsabilidade social e individual dos cidadáns para paliar os efectos negativos do consumo de enerxía.O texto de introdución do capítulo convídanos a reflexionar sobre a situación da muller na investigación científica a primeiros do século XX e sobre os cambios que se produciron na nosa sociedade no século XXI.

UNIDAD 11. A calor e a temperaturaOBXECTIVOS1. Diferenciar entre calor e temperatura.2. Comprobar a pouca fiabilidade do sentido do tacto respecto das sensacións térmicas.3. Interpretar distintos efectos da calor.4. Aprender a medir a temperatura con diferentes escalas termométricas.5. Identificar as formas de propagación da calor.6. Diferenciar materiais pola súa capacidade de conducir a calor.7. Realizar sinxelas experiencias sobre a dilatación dos corpos e interpretar os resultados.CONTIDOSConceptos Calor e temperatura. (Obxectivo 1) A percepción da calor: a pel. A sensación térmica. (Obxectivo 2) Efectos da calor nos corpos. (Obxectivo 3) Medida da temperatura: termómetros e escalas termométricas. (Obxectivo 4) Formas de propagación da calor. (Obxectivo 5) Condutores e illantes térmicos. (Obxectivo 6)Procedementos, destrezas e habilidades Observar e interpretar esquemas, debuxos e gráficas. Comprender textos científicos. Resolver problemas sinxelos. Realizar cambios de unidade. Realizar experimentos sobre a dilatación dos corpos. (Obxectivo 7)Actitudes Desenvolver hábitos relacionados co aforro enerxético. Prestar especial atención á exposición ao Sol.EDUCACIÓN EN VALORESEducación ambientalTal e como se viu na unidade, o efecto invernadoiro dáse na atmosfera de forma natural, permitindo a vida na Terra tal e como a coñecemos. Os gases, coma o dióxido de carbono, que ocasionan este efecto reciben o nome de gases invernadoiro. Desde 1900, aproximadamente, a concentración de dióxido e carbono na atmosfera aumentou un 30 % debido ao uso de combustibles fósiles, á contaminación e á deforestación.Moitos científicos están de acordo en que o exceso de acumulación destes gases invernadoiro está a producir un efecto invernadoiro reforzado que ten como consecuencia o que hoxe en día se coñece como o quecemento global do planeta e o cambio climático. Actualmente, a temperatura media do planeta está aumentando. É un incremento moi pequeno, pero estímase que a temperatura media está aumentado aproximadamente 1,7 °C cada cen anos. Este quecemento non se dá igual nas distintas zonas do planeta. Prognostícaseun aumento nas temperaturas nas zonas de latitudes altas coma na península Antártica. Por outro lado, as partes máis cálidas do mundo experimentarán períodos anormalmente fríos. Outro efecto do quecemento global é a fusión dos glaciares que está elevando o nivel do mar. Estímase que o nivel do mar podería elevarse 4 m para o ano 2100. Cambiaranse os patróns de precipitacións, polo que algunhas zonas da Terra se volverán máis húmidas, mentres que outras tenderán a padecer secas. Para reverter este proceso, un gran número de países firmou o Protocolo de Quioto de 1997 para controlar as emisións de dióxido de carbono.CRITERIOS DE AVALIACIÓN

32

a) Explicar a diferenza entre os conceptos de temperatura e calor. (Obxectivo 1)b) Coñecer a pel como órgano de percepción da calor e entender concepto de sensación térmica.

(Obxectivo 2)c) Explicar os distintos efectos da calor sobre os corpos. (Obxectivo 3)d) Comprender as diferentes formas de medir a temperatura e realizar cambios de escala. (Obxectivo 4)e) Identificar as distintas formas de propagación da calor. (Obxectivo 5)f) Diferenciar entre materiais condutores e illantes térmicos. (Obxectivo 6)g) Comprobar experimentalmente a dilatación dos corpos e interpretar os resultados das experiencias.

(Obxectivo 7)COMPETENCIAS QUE SE TRABALLANCoñecemento e interacción co medio físicoNa sección CIENCIA NAS TÚAS MANS, Interpretación de resultados. A dilatación dos corpos, páx. 217, proponse comprobar de forma experimental a dilatación anómala da auga, desenvolvendo a capacidade de observación e de interpretación dos resultados obtidos.A FONDO, Adaptacións dos seres vivos á temperatura, páx. 216, infórmanos sobre a variedade de adaptacións no mundo natural a condicións ambientais diversas e ás veces difíciles.Comunicación lingüísticaN’O RECANTO DA LECTURA, A xiba do camelo, páx. 221, atopamos un exemplo de texto divulgativo científico que fai amena a información relacionada coa ciencia, ao tempo que facilita datos científicos relevantes e verídicos.N’UNHA ANÁLISE CIENTÍFICA, Ata canto pode aumentar a temperatura dunha substancia?, páx. 219, faise necesaria a lectura e comprensión de gráficos para comprender o concepto que se explica e resolver as cuestións propostasMatemáticaAo longo da unidade utilízanse operacións matemáticas sinxelas para realizar cambios de valores dunhas escalas de temperatura a outras.Tratamento da información e competencia dixitalAs páxinas de Internet suxeridas en NON O PERDAS, páx. 221, ofrecen a posibilidade de ejercitar as habilidades de busca de información na rede, así como a aprendizaxe autónoma.Social e cidadáA FONDO, Como funciona un invernadoiro?, páx. 213, nos invita a reflexionar sobre o quentamento global, un dos grandes problemas ambientais que ameazan ao noso benestar, que é debido ao exceso de emisións de dióxido de carbono produto da actividade humana.

UNIDAD 12. A luz e o sonOBXECTIVOS1. Identificar a luz e o son como formas de enerxía.2. Coñecer como se propaga a luz.3. Entender como se producen as sombras e a súa relación coas eclipses de Sol e de Lúa.4. Distinguir entre reflexión e refracción. 5. Entender a orixe das cores.6. Aprender como se produce e se propaga o son.7. Interpretar os fenómenos acústicos do eco e da reverberación.8. Saber como o ollo e o oído perciben a luz e o son, respectivamente.9. Recoñecer as fontes de contaminación acústica e lumínica.10.Comprobar a propagación rectilínea da luz e a súa reflexión.CONTIDOSConceptos Que son as ondas. (Obxectivo 1) A luz: propagación, descomposición, sombras e eclipses. (Obxectivos 2 e 3) Reflexión e refracción. (Obxectivo 4) A cor dos corpos. (Obxectivo 5) O son: propagación, eco, reverberación. (Obxectivos 6 e 7) O ollo e o oído. (Obxectivo 8)

33

Procedementos, destrezas e habilidades Observar e interpretar fotografías, esquemas e imaxes. Interpretar textos científicos. Establecer relacións entre fenómenos. Realizar sinxelos cálculos matemáticos para resolver problemas. Realizar un experimento sobre a reflexión da luz. (Obxectivo 10) Recoñecer as fontes de contaminación acústica e lumínica. (Obxectivo 9)Actitudes Mostrar interese por observar fenómenos físicos e químicos que se producen ao noso arredor, a cotío.EDUCACIÓN EN VALORESEducación para a saúdeReflexionar co alumnado sobre as aplicacións do láser para a mellora da calidade de vida das persoas, especialmente na medicina. Un láser é un feixe de luz intenso, estreito e que non se dispersa coma outros feixes de luz. O láser aplicouse á medicina en cirurxía, substituíndo ao bisturí para facer as incisións; corta con maior precisión e mana menos sangue. Tamén se emprega para cauterizar certos tecidos nunha fracción de segundo sen danar o tecido san circundante, soldar a retina ou perforar o cranio. En odontología utilízase como antiinflamatorio, analgésico e cicatrizante. Outros usos: con raios láser elimínanse lunares que poidan dexenerar en cáncer, trátase a retinopatía diabética proliferativa, causante da maior parte das cegueiras e utilízase para deter hemorraxias no estómago ou duodeno nalgunhas emerxencias médicas. Algúns dos problemas que presenta o tratamento con láser: son equipos caros, aparatosos, grandes e non hai suficientes médicos adestrados para utilizalos. Na actualidade, os científicos seguen traballando en reducir o seu tamaño, en facelos máis baratos e mellorar as súas aplicacións, xa que teñen un gran futuro na medicina.CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Explicar que son a luz e o son e as súas principias características e forma de propagarse. (Obxectivos 1 e

2)2. Relacionar a formación de sombras coas eclipses de Lúa e Sol. (Obxectivo 3)3. Describir os fenómenos de reflexión e refracción. (Obxectivo 4)4. Explicar a orixe das cores e os seus tipos. (Obxectivo 5)5. Entender que é o son e as súas principais calidades. (Obxectivo 6)6. Explicar por que se producen o eco e a reverberación. (Obxectivo 7)7. Explicar como son o ollo e o oído humanos e como perciben a luz e o son, respectivamente. (Obxectivo

8)8. Identificar as fontes de contaminación acústica e lumínica. (Obxectivo 9)9. Recoñecer a propagación rectilínea da luz e a súa reflexión a través dun experimento. (Obxectivo 10)COMPETENCIAS QUE SE TRABALLANCoñecemento e interacción co medio físicoEn CIENCIA NAS TÚAS MANS, Comunicación de resultados. A reflexión da luz, páx. 237, pídese presentar o informe dun experimento no que se expoñan os obxectivos fixados, a metodología empregada, os resultados obtidos e se comuniquen as conclusións ás que se chega con ese experimento. N’O RECANTO DA LECTURA, Tecnologías de rastrexo visual, páx. 241, amósase unha interesante aplicación do coñecemento científico ao estudo e apreciación da arte.Comunicación lingüísticaA sección CIENCIA NAS TÚAS MANS, Comunicación de resultados. A reflexión da luz, páx. 237, proporciona a oportunidade de traballar a comunicación escrita a través da preparación dun informe científico rigoroso, claro e preciso.N’UNHA ANÁLISE CIENTÍFICA, O impacto do meteorito, páx. 239, é necesaria a comprensión lectora para contestar ás preguntas. O RECANTO DA LECTURA, Tecnoloxías de rastrexo visual, páx. 241, é a sección destinada a traballar a comprensión lectora.MatemáticaA FONDO, A luz das estrelas, páx. 226, utilízanse os números para expresar e entendero concepto de distancia no Universo.

34

Nas actividades 32, 51, 54, 55, 56, 57, 60 e 66 é necesaria a habilidade matemática para realizar cálculos sinxelos que permiten comprender e responder ás cuestións propostas.Social e cidadáNa actividade 40 proponse un traballo en equipo para investigar e desenvolver un tema en forma de mural explicativo. Neste tipo de actividades desenvólvese a capacidade de expresar e propor as ideas propias, escoitar aos demais e tomar decisións en grupo.Cultural e artísticaAo longo da unidade trabállase con esquemas anatómicos para complementar o estudo dos conceptos.N’O RECANTO DA LECTURA, Tecnologías de rastrexo visual, páx. 241, ofrécese un ejemplo de apreciación da arte e como se poden aplicar coñecementos científicos e tecnoloxía para desvelar misterios da arte.

CONTIDOS MÍNIMOSUnidade 1

1. Funcións vitais.2. Biomóleculas.3. Estrutura das células.4. Metabolismo:nutrición, fotosíntese, respiración.5. Reprodución celular

Unidade 21. Función de nutrición.2. Dixestión nos animais e nas plantas.3. Respiración nos animais e nas plantas.4. Transporte de substancias nos animais e nas plantas.5. Excreción nos animais e nas plantas.

Unidade 31. Función de relación e coordinación.2. Receptores de estímulos.3. Sistemas de coordinación.4. Aparello locomotor.

Unidade 41. Ciclo vital2. Reprodución asexual.3. Reprodución sexual.4. Desenvolvemento embrionario e postembrionario.

Unidade 51. Biosfera e ecosfera.2. Ecosistemas.3. Hábitat.4. Alimentación e pirámides tróficas.5. Fluxos de materia e enerxía.6. Autorregulación e adaptación.

Unidade 61. Ecosistemas terrestres.2. Ecosistemas acuáticos.3. Biodiversidade.4. Ecosistemas galegos.

Unidade 71. As radiacións solares.2. Dinámicas atmosféricas.3. Uso da enerxía solar.4. Riscos da enerxía solar.

Unidade 81. Meteorización das rochas.2. Axentes xeolóxicos: vento, glaciares, augas bravas, ríos, augas subterráneas, mar.

35

3. Rochas sedimentarias.Unidade 9

1. Calor interna da Terra.2. Vulcanismo.3. Terremotos.4. Formación de montañas.5. Rochas magmáticas e metamórficas.

Unidade 101. Enerxía.2. Formas da enerxía.3. Fontes de enerxía.4. Fontes renovables.5. Enerxía en Galicia.

Unidade 111. Calor e temperatura.2. Efectos da calor.3. O termómetro.4. Propagación da calor.

Unidade 121. Ondas.2. Luz e son como ondas.3. Reflexión.4. Refracción.5. Cores.6. Percepción do son.

MATERIAIS CURRICULARESLibros, tanto de texto como de divulgación científica e de consulta.Revistas Proxector de diapositivas/ordenadorVideos-DVDxInternetLaboratorio

2.3.- BIOLOXÍA E XEOLOXÍA 3ºESOUnidade 1. A organización do corpo humano OBXECTIVOS1. Diferenciar os distintos niveis de organización que constitúen un ser humano.2. Estudar as características e funcións de cada un dos orgánulos das células humanas.3. Identificar cada un dos tipos de tecidos do corpo humano.4. Coñecer as características de órganos, sistemas e aparellos humanos.5. Comparar as características dos dous tipos básicos de microscopios.CONTIDOSConceptos Niveis de organización do ser humano. (Obxectivo 1) Células humanas: estrutura e orgánulos. (Obxectivo 2) Tecidos: tipos, función e localización no organismo. (Obxectivo 3) Órganos, sistemas e aparellos humanos. (Obxectivo 4)Procedementos, destrezas e habilidades Integración dos niveis de organización. Recoñecemento das diferentes funcións que realiza cada un dos compoñentes do ser humano.

36

Interpretación de esquemas, fotografías e debuxos. Observación de material científico.Actitudes Valorar os distintos compoñentes do corpo humano e a función que realizan. Interese por comprender o funcionamento integral do corpo humano e a súa importancia na saúde e

na medicina. Desenvolver actitudes solidarias ante situacións como a doazón de órganos.CRITERIOS DE AVALIACIÓNa) Comprender o que se entende por niveis de organización, enumerar os distintos tipos e identificar a que

nivel pertence determinada materia. (Obxectivo 1)b) Identificar as estructuras celulares en debuxos e microfotografías, sinalando a función de cada unha

delas. (Obxectivo 2)c) Identificar e describir distintos tipos de tecidos, a súa localización e o papel que desempeñan no

organismo. (Obxectivo 3)d) Describir as características e funcións dos órganos, sistemas e aparellos. (Obxectivo 4)e) Identificar e diferenciar sistemas e aparellos do corpo humano. (Obxectivo 4)

Unidade 2. A alimentación humana. Alimentos e nutrientes OBXECTIVOS1. Entender a diferenza entre alimentación e nutrición.

2. Coñecer as substancias que compoñen os alimentos e a función que realizan no organismo.

3. Estudar o valor enerxético e nutricional dalgúns alimentos.

4. Avaliar as necesidades enerxéticas dunha persoa e relacionalas co tipo de actividade física que desenvolve cada día.

5. Diferenciar os alimentos segundo a función que cumpren no organismo.6. Comprender a necesidade dunha dieta equilibrada os prexuízos dunha alimentación pouco variada.7. Coñecer algúns hábitos saudables en relación coa nutrición e a dieta.8. Aprender diferentes técnicas de conservación dos alimentos.CONTIDOSConceptos A alimentación, a nutrición e os nutrientes. (Obxectivos 1 e 2) Valor enerxético e nutricional dos alimentos. (Obxectivo 3) Necesidades enerxéticas e nutricionais do organismo. (Obxectivo 4) Tipos de alimentos. (Obxectivo 5) Dieta equilibrada e hábitos saudables na nutrición. (Obxectivos 7 e 8) Técnicas de conservación de alimentos. (Obxectivo 8)Procedementos, destrezas e habilidades Interpretación de esquemas, táboas, imaxes e debuxos. Análise de textos científicos. Aplicación de cálculos sinxelos para a avaliación das necesidades enerxéticas.Actitudes Actitude aberta para aceptar modificacións nos hábitos alimentarios dirixidas a mellorar a nosa saúde. Comprender o risco dos desequilibrios na dieta e as enfermidades que poden ocasionar. Desenvolver unha actitude crítica ante certos hábitos consumistas pouco saudablesCRITERIOS DE AVALIACIÓNa) Definir «nutrición» e «alimentación», e diferencialas. (Obxectivo 1)b) Coñecer os tipos de nutrientes e as funcións que levan a cabo no noso organismo. (Obxectivo 2)c) Describir o valor enerxético e nutricional dos alimentos. (Obxectivo 3)d) Calcular as necesidades enerxéticas dunha persoa tendo en conta a actividade física que realiza

habitualmente. (Obxectivo 4)e) Clasificar os alimentos en grupos de acordo coa función que desempeñanno organismo. (Obxectivo 5)

37

f) Elaborar unha dieta completa e equilibrada, ou introducir distintos cambios na dieta habitual para lograr ese obxectivo. (Obxectivo 6)g) Describir hábitos alimentarios saudables para previr enfermidades como a obesidade, a diabetes e enfermidades cardiovasculares. (Obxectivo 7)

h) Explicar as formas habituais de conservación dos alimentos. (Obxectivo 8)

Unidade 3. A nutrición humana I. Aparello dixestivo e respiratorioOBXECTIVOS1. Coñecer a anatomía do aparello dixestivo e respiratorio, e analizar a función que realizan os

diferentes órganos destes aparellos. 2. Comprender o proceso de transformación que sofren os alimentos ata que son utilizados polo

organismo.3. Relacionar os movementos respiratorios cos fenómenos que suceden mentres se producen.

4. Entender o intercambio de gases que se produce tanto nos pulmóns coma nos tecidos.

5. Coñecer as principais enfermidades dos órganos dos aparellos dixestivo e respiratorio.6. Valorar a importancia de adquirir hábitos saudables e de evitar os que prexudiquen os aparellos

dixestivo e respiratorio.7. Comprender os efectos do consumo de tabaco sobre os pulmóns.CONTIDOSConceptos Aparellos dixestivo e respiratorio: órganos que os forman e funcións. (Obxectivo 1) Procesos da nutrición. Dixestión mecánica e química. Xugos dixestivos. (Obxectivo 2) Movementos respiratorios e intercambio de gases. (Obxectivos 3 e 4) Enfermidades máis frecuentes do aparello dixestivo e respiratorio, hábitos saudables e medidas de

prevención de enfermidades. (Obxectivos 5 e 6)Procedementos, destrezas e habilidades Identificación de estruturas anatómicas. Interpretación de esquemas e debuxos anatómicos. Análise de imaxes.Actitudes Valorar a importancia da función da nutrición no conxunto das actividades e funcións vitais do

organismo. Mostrar interese por adquirir hábitos saudables, como por exemplo non fumar, facer exercicio físico e

comer unha dieta equilibrada. (Obxectivo 7)CRITERIOS DE AVALIACIÓNa) Describir a anatomía dos órganos dos aparellos dixestivo e respiratorio e as funcións de cada un

destes aparellos e dos seus órganos. (Obxectivo 1)b) Explicar os procesos fundamentais que sofre un alimento ao longo de todo o proceso dixestivo.

(Obxectivo 2)c) Diferenciar a dixestión mecánica da dixestión química, e identificar as glándulas anexas ó tubo

dixestivo e os xugos que producen.d) Describir os movementos respiratorios e relacionalos cos fenómenos que ocorren neles. (Obxectivo

3)e) Comprender o intercambio gasoso en pulmóns e tecidos. (Obxectivo 4)f) Coñecer as principais alteracións dos aparellos dixestivo e respiratorio. (Obxectivo 5)g) Recoñecer e xustificar a necesidade de adoptar determinados hábitos alimentarios e de hixiene

saudables, arredados de prácticas consumistas inadecuadas. (Obxectivo 6)h) Describir os efectos do hábito de fumar sobre os pulmóns e desenvolver unha actitude crítica ante

este hábito. (Obxectivo 7)

Unidade 4. A nutrición humana II. Aparello circulatorio e excretorOBXECTIVOS

38

1. Entender a función e a importancia do medio interno.2. Aprender as características do sistema circulatorio, así como os seus principais compoñentes.3. Identificar os principais compoñentes do sangue e a función que realizan.4. Coñecer a estrutura e funcionamento do corazón.5. Analizar o percorrido do sangue polo corazón.6. Identificar cada un dos órganos que interveñen na excreción humana.7. Coñecer a estrutura e funcionamento dos riles.8. Valorar a importancia de adquirir hábitos saudables en relación co aparello circulatorio e excretor.CONTIDOSConceptos O medio interno. (Obxectivo 1) O sistema circulatorio: compoñentes, funcións e participación en procesos nutritivos. (Obxectivo 2) O sangue: compoñentes e función. (Obxectivo 3) O corazón: estrutura, función e funcionamento. (Obxectivos 4 e 5) Excreción humana: órganos e funcións. (Obxectivos 6 e 7)Procedementos, destrezas e habilidades Interpretación de esquemas, representacións gráficas e debuxos anatómicos. Análises de imaxes. Relación entre estruturas anatómicas e a súa función.Actitudes Adquirir hábitos saudables para previr enfermidades relacionadas co aparello circulatorio e excretor.

(Obxectivo 8) Desenvolver actitudes solidarias ante situacións como a doazón de sangue. Desenvolvemento de actitude crítica ante certos hábitos consumistas pouco saudables.CRITERIOS DE AVALIACIÓNa) Definir o medio interno e os seus compoñentes. (Obxectivo 1)b) Explicar as características e funcións do aparello circulatorio e de cada un dos órganos que o

forman, así como as súas principais alteracións. (Obxectivo 2)c) Explicar as funcións do sangue e recoñecer os seus compoñentes e a función que realizan.

(Obxectivo 3)d) Describir o corazón: a súa estrutura, funcionamento e función. (Obxectivo 4)e) Explicar o percorrido do sangue polo corazón, identificando as correspondentes válvulas, arterias e

veas. (Obxectivo 5)

f) Identificar os principais órganos excretores e explicar a súa función, así como a súa relación co aparello circulatorio e coa nutrición en xeral. (Obxectivo 6)

g) Describir o ril (a súa estrutura, partes e funcionamento) e coñecer as súas principais alteracións. (Obxectivo 7)

h) Identificar e comprender a necesidade de adquirir hábitos alimentarios e de hixiene saudables para previr enfermidades cardiovasculares e relacionadas co aparello excretor. (Obxectivo 8)

Unidade 5. Relación e coordinación humana I. Sistemas nervioso e hormonalOBXECTIVOS1. Coñecer cales son os sistemas de coordinación e relación no noso corpo.2. Distinguir entre control nervioso e control hormonal.3. Recoñecer os distintos niveis de integración nerviosa, desde a recepción de estímulos á elaboración

de respostas.4. Identificar as diferentes partes en que se divide o sistema nervioso, así como as súas funcións.5. Entender como funciona o sistema nervioso.6. Recoñecer as glándulas endócrinas máis importantes, así como as hormonas que producen.7. Comprender o mecanismo de acción das hormonas.8. Coñecer as principais enfermidades relacionadas co sistema nervioso e endócrino.

39

9. Analizar as consecuencias persoais e sociais que se derivan do consumo de drogas.

CONTIDOSConceptos Sistemas de coordinación e relación. (Obxectivos 1 e 2) Sistema nervioso central e periférico. Funcionamento. (Obxectivos 3, 4 e 5) Sistema endócrino: glándulas, hormonas e funcionamento. (Obxectivos 6 e 7) Enfermidades do sistema endócrino e do sistema nervioso. (Obxectivo 8)Procedementos, destrezas e habilidades Analizar a actuación dos diferentes mecanismos de coordinación, relacionando as súas funcións. Interpretar debuxos anatómicos e esquemas de causa-efecto. Analizar problemas sinxelos utilizando bucles de retroalimentación e diagramas de fluxo.Actitudes Entender os efectos prexudiciais do consumo de drogas. (Obxectivo 9) Apreciar o grao de complexidade da relación e coordinación.

CRITERIOS DE AVALIACIÓNa) Identificar os dous sistemas involucrados na coordinación e relación no corpo humano, e explicar a

función que realizan. (Obxectivo 1)b) Distinguir entre control hormonal e control nervioso, e ver como se coordinan os dous sistemas.

(Obxectivo 2c) Recoñecer os distintos elementos que interveñen na coordinación. (Obxec. 3)d) Describir as células do sistema nervioso e definir impulso nervioso. (Obxec. 4)e) Describir anatomicamente os órganos do sistema nervioso central e do sistema nervioso periférico,

e explicar as súas funcións. (Obxectivo 4)f) Explicar os actos voluntarios e os actos reflexos. (Obxectivo 5)g) Explicar o sistema endócrino e recoñecer as principais glándulas endócrinas do corpo humano, así

como as hormonas que segregan. (Obxectivo 6)h) Definir hormona e describir como actúa e como funciona o seu mecanismo de regulación.

(Obxectivo 7)i) Relacionar as alteracións máis frecuentes do sistema nervioso e do endócrino cos órganos e

procesos implicados en cada caso. (Obxectivo 8) l) Identificar os efectos prexudiciais de determinadas condutas, como o consumo de drogas, a

tensión, as presións de grupo. (Obxectivo 9)

Unidade 6. Relación e coordinación humana II. Os sentidos e o aparello locomotorOBXECTIVOS1. Coñecer a estrutura e función dos órganos dos sentidos.2. Entender o funcionamento coordinado de músculos e esqueleto para producir movemento.3. Identificar os compoñentes de ósos e músculos.4. Coñecer os compoñentes e o funcionamento das articulacións.5. Adquirir hábitos posturais que preveñan problemas nos órganos dos sentidos e no aparello

locomotor.6. Aprender a controlar as variables dun experimento.CONTIDOSConceptos Órganos dos sentidos: estrutura, función, enfermidades e saúde. (Obxectivos 1, 6) O aparello locomotor: sistema esquelético e muscular. (Obxectivo 2) Os ósos e articulacións: funcións, tipos e estrutura. (Obxectivos 4 e 5) Os músculos: estrutura, funcións e tipos. (Obxectivo 3) Lesións do aparello locomotor e hábitos saudables. (Obxectivo 6)Procedementos, destrezas e habilidades Interpretación de esquemas anatómicos e fotografías. Identificación sobre modelos anatómicos e ilustracións, distintos músculos, ósos e articulacións.

40

Control de variables nun experimento. (Obxectivo 6)Actitudes Curiosidade por coñecer o complexo mecanismo do movemento do noso corpo, comprendendo o

papel que nel desempeñan o esqueleto e a musculatura. Interese por adquirir hábitos saudables en relación co noso aparello locomotor.CRITERIOS DE AVALIACIÓNa) Recoñecer os órganos dos sentidos, a súa estrutura, os receptores sensoriais que os forman e a súa

función. (Obxectivo 1)b) Describir as enfermidades dos órganos dos sentidos e os coidados e hixiene necesarios para

mantelos saudables. (Obxectivo 5)c) Explicar a acción dos músculos sobre o esqueleto para que funcionen de forma coordinada e

produzan o movemento. (Obxectivo 2)d) Coñecer a estrutura externa e interna dos ósos. (Obxectivo 3)e) Coñecer os distintos tipos de músculos, facendo especial fincapé na estrutura e partes dos

músculos esqueléticos. (Obxectivo 3)f) Explicar a función que teñen as articulacións e o tipo de articulacións que existen. (Obxectivo 4)

g) Coñecer e describir as lesións do aparello locomotor e explicar hábitos saudables para previlos. (Obxectivo 5)

h) Explicar como se controlan as variables nun experimento. (Obxectivo 6)

Unidade 7. A reprodución humana. Aparello reprodutorOBXECTIVOS1. Coñecer as características xerais da reprodución humana e as etapas do ciclo reprodutivo. 2. Comprender cales son os caracteres sexuais primarios e secundarios e en que momento aparecen.3. Estudar a anatomía e o funcionamento dos aparellos reprodutores feminino e masculino, así coma

as características dos gametos correspondentes.4. Entender os ciclos hormonal, ovárico e menstrual do aparello reprodutor feminino.5. Aprender como se produce a fecundación, e que fases presenta o desenvolvemento e nacemento

dun novo ser humano a partir dunha única célula.

6. Coñecer as técnicas de reprodución asistida máis empregadas.

7. Aprender cales son os principais métodos anticonceptivos, e algúns hábitos saudables de hixiene sexual.

8. Comprender a diferenza entre sexo, sexualidade e reprodución.9. Aprender a interpretar unha ecografía.CONTIDOSConceptos A reprodución humana: etapas e características. (Obxectivo 1) Caracteres sexuais primarios e secundarios. (Obxectivo 2) Aparellos reprodutores feminino e masculino. (Obxectivo 3) Ciclos do aparello reprodutor feminino. Fecundación, embarazo e parto. (Obxectivos 4 e 5) Reprodución asistida e métodos anticonceptivos. (Obxectivos 6 e 7) Sexo, sexualidade e reprodución. (Obxectivo 8)Procedementos, destrezas e habilidades Observación e interpretación de material científico, esquemas, fotografías

e debuxos. Interpretación de ecografías. (Obxectivo 9)Actitudes Valorar a necesidade de tomar medidas de hixiene sexual, individual e colectiva, para evitar

enfermidades de transmisión sexual. (Obxectivo 7) Recoñecer a importancia de adquirir un bo coñecemento da sexualidade para realizar un control

intelixente da natalidade.

41

CRITERIOS DE AVALIACIÓNa) Explicar os conceptos e características básicas da reprodución humana e as etapas do ciclo

reprodutivo. (Obxectivo 1)b) Recoñecer os cambios e as etapas que se producen cara á madurez sexual. (Obxectivo 2)c) Describir a anatomía do aparello reprodutor feminino e masculino, o seu funcionamento e as

características dos seus gametos. (Obxectivo 3)d) Explicar os ciclos hormonal, ovárico e menstrual do aparello reprodutor feminino. (Obxectivo 4)e) Describir a fecundación, o embarazo e o parto como procesos do ciclo reprodutivo do ser humano.

(Obxectivo 5)f) Recoñecer problemas de esterilidade e técnicas de reprodución asistida. (Obxectivo 6)g) Explicar as bases dalgúns métodos de control de reprodución. (Obxectivo 7)h) Explicar a necesidade de tomar medidas de hixiene sexual para evitar enfermidades de transmisión

sexual. (Obxectivo 7)

i) Distinguir o proceso de reprodución como un mecanismo de perpetuación da especie e da sexualidade entendida como unha actividade ligada á vida do ser humano e de comunicación afectiva e persoal. (Obxectivo 8)

Unidade 8. A saúde e a enfermidadeOBXECTIVOS1. Aprender os conceptos de saúde e enfermidade, así como os diferentes tipos de enfermidades.2. Coñecer os axentes que poden causar enfermidades infecciosas, e as formas en que pode

producirse o contaxio de enfermidades.3. Estudar as principais enfermidades de transmisión sexual.4. Entender o funcionamento do sistema inmunitario.5. Aprender a forma en que poden tratarse e previrse as enfermidades infecciosas.

6. Diferenciar os conceptos de lesión e enfermidade, e estudar os diferentes tipos de enfermidades non infecciosas.

7. Coñecer os hábitos saudables que poden axudarte a previr moitas enfermidades.8. Aprender como previr os accidentes domésticos, e qué facer en caso de accidente.9. Coñecer qué é a doazón de células, tecido e órganos.CONTIDOSConceptos Definición de saúde e enfermidade. Tipos de enfermidades. (Obxectivo 1) Enfermidades infecciosas: axentes causantes, contaxio e transmisión. (Obxectivo 2) Enfermidades de transmisión sexual. (Obxectivo 3) Defensas do organismo: sistema inmunitario. (Obxectivo 4) Prevención e tratamento de enfermidades infecciosas. (Obxectivo 5) Enfermidades non infecciosas: tipos, enfermidades máis comúns e prevención. (Obxectivo 6) Prevención e actuación en caso de accidentes. (Obxectivo 7) Doazóns e transplantes. (Obxectivo 8)Procedementos, destrezas e habilidades Interpretación de debuxos, esquemas e táboas. Observación e interpretación de material científico como fotografías. Comprensión de textos científicos.Actitudes Valorar a influencia dos hábitos saudables e as achegas da medicina na mellora da nosa calidade de

vida. Interese por coñecer as principais solucións que achega a medicina para algunhas enfermidades. Valorar a importancia da doazón de órganos para salvar vidas.CRITERIOS DE AVALIACIÓNa) Definir saúde e enfermidade e explicar e distinguir os distintos tipos de enfermidades. (Obxectivo 1)

42

b) Explicar qué axentes causan as enfermidades infecciosas, como se produce o contaxio e diferenciar os distintos tipos. (Obxectivo 2)

c) Explicar a diferenza entre organismos habituais e oportunistas, organismos vectores, contaxio, epidemias e pandemias. (Obxectivo 2)

d) Coñecer as distintas enfermidades de transmisión sexual, recoñecendo a relación causa e efecto e o desenvolvemento e os seus síntomas. (Obxectivo 3)

e) Explicar os mecanismos de defensa corporal ante as enfermidades infecciosas, diferenciando os tres niveis de defensa dun organismo. (Obxectivo 4)

f) Entender a acción das vacinas, antibióticos e outras achegas da ciencia médica para o tratamento e prevención de enfermidades infecciosas. (Obxectivo 5)

g) Distinguir os distintos tipos de enfermidades non infecciosas e as lesións. (Obxectivo 6)h) Explicar a influencia dos hábitos saudables na prevención de enfermidades e mellora da calidade de

vida. (Obxectivo 7)i) Recoñecer os hábitos que permiten previr accidentes, así como medidas para actuar en caso de

urxencia. (Obxectivo 8)l) Definir doazón e transplante, explicar os tipos de doazóns que existen e os problemas que se

producen nos transplantes. (Obxectivo 9)

Unidade 9. Paisaxe e relevo. Xeoloxía externaOBXECTIVOS1. Diferenciar entre formas de relevo, formas de modelaxe e paisaxe.2. Coñecer os elementos que conforman unha paisaxe.3. Coñecer a relación que hai entre a paisaxe, a modelaxe dun relevo, o clima e a acción de axentes

xeolóxicos.

4. Comprender os procesos de meteorización das rochas, e como este proceso orixina e fertiliza o solo.

5. Recoñecer as principais formas de modelaxe producidas pola acción dos axentes xeolóxicos.6. Coñecer as formas de modelaxe de Galicia.7. Aprender a interpretar mapas topográficos e meteorolóxicos sinxelos, e comprender como se

elaboran.8. Comprender como se orixinan e cales son as principais rochas sedimentarias.9. Aprender a realizar un perfil topográfico.CONTIDOSConceptos Relevo, paisaxe, axentes xeolóxicos e clima. (Obxectivos 1, 2 e 3) Meteorización das rochas. (Obxectivo 4) Formas de modelaxe xerais e de Galicia. (Obxectivo 5 e 6) Orixe das rochas sedimentarias. (Obxectivo 8)Procedementos, destrezas e habilidades Identificación de formas do relevo a partir de fotografías e esquemas. Interpretación de mapas topográficos e meteorolóxicos. (Obxectivo 6) Elaboración dun perfil topográfico. (Obxectivo 9)Actitudes Interese pola comprensión dos cambios que se producen na superficie terrestre. Curiosidade por coñecer a orixe das formacións do relevo. Apreciación da paisaxe como un elemento de riqueza cultural e estética.CRITERIOS DE AVALIACIÓNa) Definir conceptos como paisaxe, relevo, formas de relevo e de modelaxe. (Obxectivo 1b) Describir os elementos dunha paisaxe. (Obxectivo 2)c) Explicar a relación entre paisaxe, modelaxe dun relevo, clima e axentes xeolóxicos. (Obxectivo 3)d) Comprender o proceso de meteorización, formación e fertilización do solo. (Obxectivo 4)

43

e) Recoñecer fotografías de paisaxes e interpretar a acción dos axentes xeolóxicos que interveñen. (Obxectivo 5 e 6)

f) Interpretar mapas topográficos e meteorolóxicos sinxelos. (Obxectivo 7)g) Recoñecer rochas sedimentarias e comprender a súa orixe e formación. (Obxectivo 8)h) Coñecer o proceso para realizar un perfil topográfico. (Obxectivo 9)

Unidade 10. Impactos ambientaisOBXECTIVOS1. Aprender o que é un impacto ambiental e de que tipos pode ser.2. Estudar cales son os principais impactos negativos sobre o medio natural.3. Comprender de que modo afectan as actividades humanas ao solo, á paisaxe e á biosfera.4. Aprender que son os residuos, de que tipos poden ser e como se xestiona o seu tratamento e

eliminación.5. Coñecer o que son a prevención e a corrección de impactos ambientais.CONTIDOSConceptos Impactos ambientais: definición e tipos. (Obxectivo 1) Impactos negativos sobre o medio natural: a atmosfera, a hidrosfera, a paisaxe natural, o solo e a

biosfera. (Obxectivos 2 e 3) Os residuos e a súa xestión. (Obxectivo 4) Prevención e corrección de impactos ambientais. (Obxectivo 5)Procedementos, destrezas e habilidades Observación e interpretación de fotografías. Procura de información bibliográfica.Actitudes Desenvolver conciencia da responsabilidade individual en adquirir comportamentos que faciliten a

conservación do medio natural. Adquirir compromisos persoais na redución do volume de residuos mediante a aplicación da «regra dos

tres erres». CRITERIOS DE AVALIACIÓNa) Definir impacto ambiental e distinguir os tipos de impacto ambiental que existen. (Obxectivo 1)b) Identificar e describir os impactos negativos sobre o medio natural. (Obxec. 2)c) Identificar e explicar alteracións concretas sobre a atmosfera e a hidrosfera. (Obxectivo 3)d) Identificar e explicar alteracións concretas sobre a paisaxe, o solo e a biosfera. (Obxectivo 3)e) Describir os tipos de residuos producidos polas actividades humanas e como se xestionan. (Obxectivo 4)

f) Distinguir entre prevención e corrección de impactos, cando se aplican e cales son. (Obxectivo 5)

Unidade 11. Os recursos naturaisOBXECTIVOS1. Aprender que son os recursos e de que tipos poden ser.2. Diferenciar entre recursos renovables e non renovables.3. Coñecer en que casos os recursos poden ser explotados.4. Estudar cales son os principais recursos enerxéticos e a forma en que se poden utilizar.

5. Aprender como se obtén electricidade dos recursos enerxéticos.

6. Estudar os usos da auga.7. Comprender en que consiste a explotación dos ecosistemas e dos recursos da biosfera.8. Aprender o que é o desenvolvemento sostible e as diferenzas que hai entre xestionar a oferta e

xestionar a demanda dos recursos.CONTIDOSConceptos

44

Os recursos naturais: características, tipos e explotación. (Obxectivos 1, 2 e 3) Os recursos enerxéticos e a produción de electricidade. (Obxectivos 4 e 5) Os recursos hídricos e os biolóxicos. (Obxectivos 6 e 7) O desenvolvemento sostible: xestión da oferta e da demanda. (Obxectivo 8)Procedementos, destrezas e habilidades Interpretación e análise de fotografías e esquemas. Recompilación de información de fontes documentais e de Internet.Actitudes Valorar o medio natural como un patrimonio da humanidade. Valorar a necesidade dunha xestión máis racional dos recursos naturais.CRITERIOS DE AVALIACIÓNa) Comprender o concepto de recurso natural e distinguir os distintos tipos. (Obxectivo 1)b) Recoñecer se un recurso é renovable ou non e baixo que circunstancias. (Obxectivo 2)

c) Explicar as condicións que se teñen que dar para que un recurso poida ser explotado. (Obxectivo 3)

d) Describir os principais recursos enerxéticos e como se poden utilizar. (Obxectivo 4)e) Explicar como se obtén a electricidade a partir dos distintos recursos enerxéticos e distinguir os

distintos tipos de centrais. (Obxectivo 5)f) Coñecer os usos da auga. (Obxectivo 6g) Explicar a explotación da biosfera. (Obxectivo 7) h) Definir desenvolvemento sostible e comprender a diferenza entre xestionar a oferta e xestionar a

demanda. (Obxectivo 8)

CONTIDOS MÍNIMOS Coñecer os niveis de organización do ser humano. Coñecer a estructura das células humanas, recoñecer os seus orgánulos e comprender a súa

función. Tipos, funcións e localización dos tecidos humanos. Órganos, aparellos e sistemas humanos. Diferencia entre alimentación e nutrición. Coñecer os compoñentes dos alimentos, así como o seu valor enerxético e nutricional. Necesidades enerxéticas e nutricionais do organismo. Tipos de alimentos. Dieta equilibrada e hábitos saudables na nutrición. Técnicas de conservación dos alimentos. Aparellos implicados na nutrición. Anatomía e fisioloxía dos aparellos dixestivo e respiratorio. Diferencia entre dixestión mecánica e química. Movementos respiratorios e intercambio de gases. Composición e funcións do medio interno. Anatomía e funcións do sistema circulatorio sanguíneo e linfático. Composición e funcións do sangue e da linfa. Estrutura, función e funcionamento do corazón. Anatomía e funcionamento do aparello excretor. Funcionamento xeral dos sistemas de relación. Compoñentes e funcionamento do Sistema nervioso central e periférico. Compoñentes e funcionamento do sistema endócrino. Anatomía e funcionamento dos órganos dos sentidos. Anatomía e funcionamento do aparello locomotor (sistema esquelético e muscular) Estructura, funcións e tipos de ósos. Estructura, funcións e tipos de músculos. Lesións do aparello locomotor e hábitos saudables. Etapas e características da reproducción humana.

45

Anatomía e funcionamento dos aparellos reproductores masculino e feminino. Fecundación, embarazo e parto. Reprodución asistida e métodos anticonceptivos. Sexo, sexualidade e reprodución. Principais enfermidades, hábitos saudables e prevención relacionadas cos diferentes aparellos e

sistemas do ser humano (dixestivo, respiratorio, excretor, circulatorio, nervioso, hormonal, locomotor, reproductor)

Definición de saúde e enfermidade. Tipos de enfermidades. Enfermidades infecciosas: axentes causantes, contaxio e transmisión. Compoñentes e funcionamento do sistema inmunitario. Prevención e tratamento de enfermidades infecciosas e non infecciosas. Prevención e actuación en caso de accidentes. Doazóns e transplantes. Relevo, paisaxe, axentes xeolóxicos e clima. Meteorización das rochas. Formas de modelaxe xerais e de Galicia. Orixe das rochas sedimentarias. Impactos ambientais: definición, tipos, prevención e corrección. Impactos negativos sobre o medio natural: a atmosfera, a hidrosfera, a paisaxe natural, o solo e a

biosfera. Os residuos e a súa xestión. Os recursos naturais: características, tipos e explotación. Os recursos enerxéticos e a produción de electricidade. Os recursos hídricos e os biolóxicos. O desenvolvemento sostible: xestión da oferta e da demanda.

CONTRIBUCIÓN DA MATERIA Ó LOGRO DAS COMPETENCIAS BÁSICASCompetencia en comunicación lingüística: a área ciencias utiliza unha terminoloxía formal, moi rigorosa e concreta, de xeito que os alumnos incorporarán esta linguaxe e os seus termos e serán capaces de utilizalos coa suficiente precisión cando sexa necesario. A comunicación dos resultados de sinxelas investigacións propias, tanto de xeito oral como escrito (elaboración de informes), e a defensa argumentada das conclusións ás que se chega tamén favorece o desenvolvemento desta competencia. Ademáis a busca de información e as lecturas, que permiten a familiarización coa linguaxe científica e a comprensión lectora de distintos tipos de textos, xa sexan continuos ou discontinuos (artigos de divulgación, textos de ciencia ficción, gráficas, debuxos, artigos de periódicos, entrevistas, mapas meteorolóxicos ou topográficos...), reflexionando sobre o seu estilo e a súa fiabilidade, son claves para a adquisición desta competencia.Competencia matemática: a elaboración de modelos matemáticos e a resolución de problemas preséntase como unha necesidade para interpretar o mundo dun xeito científico. Os alumnos realizarán operacións e cálculos matemáticos, utilizarán escalas, interpretarán gráficas e táboas, e utilizarán as matemáticas para a cuantificación dos resultados dun experimento, e así poder comprendelos e comparalos, ou para comprender o tamaño relativo dunha molécula ou unha célula, por exemplo.Competencia no coñecemento e na interacción co mundo físico: esta competencia é, obviamente, a base da materia de Bioloxía e Xeoloxía: o coñecemento do propio corpo e a atención á saúde e prevención de enfermidades, así como as relacións das persoas co medio natural (utilización de recursos naturais, impactos ambientais, contaminación, cambio climático, sostibilidade) O coñecemento científico integra estratexias para saber definir problemas, resolvelos, deseñar pequenas investigacións, extraer solucións e comunicar os resultados. Neste sentido é básica a elaboración e utilización de modelos.Tratamento da información e competencia dixital: esta competencia desenvólvese a través da busca, selección e utilización de información en medios dixitais, básicamente internet. A materia de Bioloxía e Xeoloxía permite que os alumnos se familiaricen cos diferentes códigos, formatos e linguaxes en que se presenta a información científica, e os utilicen coa suficiente precisión para presentar e comunicar as súas conclusións.

46

Competencia social e cidadá: a área de ciencias favorece o traballo en grupo para a resolución de actividades e o traballo no laboratorio. Fomenta o desenvolvemento de actitudes como a cooperación, a solidariedade e a satisfacción polo traballo realizado. A alfabetización científica constitúe unha dimensión fundamental da cultura cidadá, permitindo a formación dunha opinión crítica e fundamentada sobre os diferentes temas relacionados co avance científico e tecnolóxico: doazóns de órganos e transplantes, vacinación, anticoncepción, hábitos saudables, cambio climático, sostibilidade, esgotamento de recursos e inxustiza no seu reparto, perda de biodiversidade...Competencia cultural e artística: a observación e elaboración de modelos e debuxos é un dos sistemas de traballo básicos desta área. A ciencia fomenta o desenvolvemento da sensibilidade e a apreciación da beleza do entorno natural, e forma parte do patrimonio artístico e cultural da humanidade. Competencia para aprender a aprender: esta competencia desenvólvese nas formas de organizar e regular a propia aprendizaxe. Moitos coñecementos científicos teñen carácter instrumental, e operar con modelos teóricos fomenta a imaxinación, a análise e as dotes de observación, así como a iniciativa, a creatividade e o sentido crítico, o que favorece a aprendizaxe autónoma. A contínua revisión á que son sometidos todos os coñecementos científicos fomenta tamén esta actitude crítica e a experimentación e autoavaliación da propia aprendizaxe.Autonomía e iniciativa persoal: a creatividade é un elemento clave do traballo científico, e esixe autonomía e iniciativa. Desde a formulación dunha hipótese ata a obtención de conclusións faise necesaria a elección de recursos, planificación da metodoloxía, resolución dos problemas que xurden, xestión dos recursos de que se dispón e a permanente revisión dos resultados. Todas estas actividades fomentan a iniciativa persoal dos alumnos, o desenvolvemento de valores, a capacidade para defender as ideas propias e escoitar e respetar ás dos demais co obxetivo de resolver un problema.METODOLOXÍA- Realización e interpretación de táboas, gráficas e esquemas.- Observación de diapositivas, fotografías, etc- Proxeccións de vídeos didácticos.- Presentacións en ordenador.- Realización de experiencias sinxelas, tanto no laboratorio como na aula.- Utilización dos recursos didácticos presentes en Internet.- Debates.- Lectura comprensiva de textos científicos en prensa escrita ou en Internet.- Realización de traballos de investigación que impliquen busca e tratamento da información.MATERIAIS CURRICULARES-Libros, tanto de texto como de divulgación científica e de consulta.- Revistas - Proxector de diapositivas/ordenador- Videos-DVDx- Internet- Laboratorio

SECCIÓN BILINGÜEComo se indicou anteriormente, un dos grupos de 3º da ESO cursa a materia de Bioloxía e Xeoloxía

como parte dunha sección bilingüe inglés /galego. Os obxectivos, contidos e criterios de avaliación son os mesmos, si ben hai que engadir aqueles que quedan indicados no proxecto da Sección, xa aprobado. En dito proxecto tamén se fai referencia ós necesarios axustes metodolóxicos que se realizarán para facilitar a consecución de ditos obxectivos.

2.4.- BIOLOXÍA E XEOLOXÍA 4º ESOUnidade 1: Dinámica terrestre: a deriva continental Obxectivos:

47

1. Coñecer as distintas teorías sobre a orixe das cordilleiras.2. Comprender os distintos tipos de evidencias da deriva continental.3. Aprender as diferentes capas da Terra no estudo composicional e dinámico.4. Coñecer o relevo da litosfera continental.5. Comprender o concepto de isostasia.6. Coñecer a actividade sísmica e a volcánica.7. Coñecer os estudos do fondo oceánico.8. Comprender o concepto de paleomagnetismo.9. Coñecer a teoría da expansión do fondo oceánico.10. Coñecer o relevo do fondo oceánico e as distintas expedicións que se realizaron.11. Aprender a traballar en grupo.

12. Adquirir os coñecementos acerca dos métodos e técnicas utilizadas na actividade científica.Contidos:Coñecementos O debate sobre a orixe das cordilleiras. Os continentes móvense. A teoría de Wegener: deriva continental. A Terra por dentro. Os continentes tamén se moven en vertical. Chegan novos datos a mediados do século XX. O relevo do fondo oceánico.

Habilidades e destrezas Manexo de mapas e atlas. Interpretación das maquetas realizadas. Visualización vídeos, transparencias, fotografías… Aplicación do método científico durante o desenvolvemento das clases.Uso de Internet

Actitudes Valoración da importancia das achegas dos distintos científicos á Ciencia. Participación activa nas experiencias realizadas. Tomar conciencia da necesidade de seguir investigando en temas que aínda non están resoltos.

Criterios de avaliación:a) Interpretar as distintas teorías que se formularon sobre a orixe das cordilleiras.b) Recoñecer as semellanzas existentes entre os distintos continentes.c) Interpretar e recoñecer as teorías que explican as semellanzas entre continentes.d) Recoñecer os modelos existentes sobre a estrutura interna da Terra.e) Diferenciar os conceptos deriva continental e expansión do fondo oceánico.f) Usar adecuadamente o atlas e o mapamundi.

Competencias básicasSegundo a proposta da Unión Europea, identificaremos nesta unidade as seguintes competencias básicas: Competencia en comunicación lingüística: inclúense algunhas lecturas e curiosidades que permiten

desenvolver esta competencia ao longo da unidade. Competencia para aprender a aprender: relacionaremos os conceptos adquiridos na unidade cos que

se verán nas seguintes unidades. Autonomía e iniciativa persoal: a realización de exercicios e actividades conxuntos con outros

compañeiros que propón a unidade servirá para plantexar e desenvolver proxectos colectivos.

Unidade 2: A tectónica de placas Obxectivos:

48

1. Aplicar adecuadamente a teoría da tectónica de placas para interpretar a localización de diferentes fenómenos xeolóxicos e formas de relevo ao longo da litosfera.

2. Percibir o carácter dinámico da Terra rexeitando calquera idea preconcibida do noso planeta como elemento estático.

3. Comprender a repercusión que tivo a teoría da tectónica de placas na comprensión da dinámica planetaria.

4. Entender que calquera forma de relevo global ou local é consecuencia dun proceso multifactorial.

Contidos:Coñecementos

49

A teoría da tectónica de placas. Placas litosféricas e límites de placa. Oróxenos, dorsais, fallas transformantes e fenómenos xeolóxicos

asociados. O ciclo de Wilson. O movemento das placas e as probas que corroboran este feito. O ciclo xeolóxico como responsable da historia das rochas. Os pliegues, as fallas e as diaclasas.

Habilidades e destrezas Interpretación do relevo e a fenomenología xeolóxica de diferentes lugares do planeta. Emprego de imaxes, fotografías e esquemas aclaratorios.

Actitudes Interese polas repercusións sociais derivadas da tectónica de placas. Percepción da terra como un macrosistema dinámico. Participación activa no desenvolvemento das clases.

Criterios de avaliacióna) Coñecer o contido da teoría da tectónica de placas así como diferentes aspectos da súa orixe e

repercusión.b) Coñecer os diferentes tipos de placas litosféricas así como os posibles bordos de placa que se poden

dar.c) Ser capaz de discernir as causas que xeraron unha determinada forma de relevo ou calquera tipo de

manifestación xeolóxica.d) Coñecer os modelos que permiten explicar o movemento das placas e outorgar probas que corroboren

o devandito movemento.e) Comprender e interrelacionar o ciclo de Wilson, o ciclo xeolóxico e o ciclo das rochas.f) Coñecer os diferentes tipos de deformacións de rochas.

Competencias básicasSegundo a proposta da Unión Europea, identificaremos nesta unidade as seguintes competencias básicas: Tratamento da información e competencia dixital: nesta unidade didáctica, o alumno vai poder

desenvolver a súa capacidade para asociar e interrelacionar conceptos xa que os contidos están moi ligados entre si. Ademais, a presente unidade préstase á elaboración de esquemas, cadros sinópticos ou mapas conceptuais. Con eles, o estudante poderá reforzar a súa capacidade de síntese e análise.

Competencia para o coñecemento e interacción co mundo físico: grazas a esta unidade, o alumno será capaz de interpretar o seu contorno desde unha perspectiva xeolóxica así como entender as razóns que levan á manifestación de diferentes fenómenos xeolóxicos ao longo do noso planeta.

Competencia en comunicación lingüística: nesta unidade didáctica son moitos as lecturas e curiosidades que podemos atopar. Con eles, o alumno poderá ver reforzada a devandita competencia.

Unidade 3: A historia da TerraObxectivos:

50

1. Coñecer as posibles causas que levaron á formación do noso planeta, o modo en que se producen os cambios xeolóxicos neste e o desenvolvemento histórico de ideas que permitiron determinar a súa antigüidade.

2. Coñecer diferentes aspectos acerca dos métodos de datación xeolóxicos.3. Describir os principais acontecementos que configuran as diferentes categorías de tempos

xeolóxicos.4. Familiarizarse co mundo dos fósiles e estudar diversos aspectos relacionados con eles (definición,

fósiles guía, proceso de fosilización...).5. Tomar conciencia de que a vida xera cambios no noso planeta.6. Entender a importancia que ten un corte xeolóxico para coñecer a historia xeolóxica dun lugar.

Contidos:Coñecementos

Teorías que explican a orixe da Terra e o modo en que ocorren os cambios xeolóxicos. Pasado e presente na datación xeolóxica. Os tempos xeolóxicos: principais acontecementos na historia da Terra. Os fósiles: concepto, importancia, aplicación e identificación. A influencia da vida no noso planeta. Interpretación de cortes xeolóxicos.

Habilidades e destrezas

51

Identificación de fósiles na aula ou no laboratorio. Recollida de fósiles nunha saída ao campo. Interpretación de cortes xeolóxicos. Emprego de esquemas, fotografías ou calquera outro tipo de recurso gráfico. Uso de Internet.

Actitudes Mostrar interese pola historia da Terra en todas as súas vertentes. Valorar a importancia dos fósiles como testemuña do pasado.

Criterios de avaliacióna) Explicar adecuadamente a teoría planetesimal así como relatar os acontecementos que levaron a

establecer a idade da Terra.b) Saber explicar en que consisten o catastrofismo, o actualismo e o neocatastrofismo.c) Coñecer e describir os métodos de datación xeolóxica.d) Coñecer a escala dos tempos xeolóxicos así como os principais acontecementos de cada eón, era

ou período respecto da xeoloxía, o clima e a vida na Terra.e) Aprender diferentes aspectos relacionados cos fósiles (definición, identificación, aplicación,

formación...), prestando especial atención aos fósiles guía.f) Explicar en que modo a vida inflúe no noso planeta.g) Ser capaz de reconstruír a historia xeolóxica dun lugar a partir dun corte xeolóxico.

Competencias básicasSegundo a proposta da Unión Europea, identificaremos nesta unidade as seguintes competencias básicas: Tratamento da información e competencia dixital: os contidos desta unidade didáctica fan que esta

se preste á elaboración de diferentes esquemas ou cadros resumo. Esta circunstancia permitirá que o alumno poida desenvolver a competencia relacionada co tratamento da información. Doutra banda, varias son as páxinas web recomendadas nesta unidade. Con elas, o alumno poderá reforzar a súa incursión nas novas tecnoloxías.

Competencia matemática: a reconstrución da historia xeolóxica dun lugar a partir dun corte xeolóxico, baseándose nalgúns conceptos e contidos da presente unidade, favorecerá o desenvolvemento daquelas facultades do alumno relacionadas coa lóxica.

Competencia para «aprender a aprender»: a curiosidade por investigar nas formas de vida do pasado, por exemplo, pode ser moi útil para que o alumno se achégue a diferentes formatos do mundo divulgativo.

Competencia lingüística: nesta unidade figuran bastantes lecturas e curiosidades que poden potenciar a adquisición desta habilidade.

Unidade 4: A célula, unidade de vidaObxectivos:1. Ser consciente da importancia da teoría celular na Bioloxía e coñecer os diferentes niveis de

organización que se dan na vida.2. Identificar e comprender a funcionalidade dos principais compoñentes e estruturas dos diferentes tipos

de células.3. Valorar a importancia do ADN como portador da información xenética.4. Coñecer o ciclo celular e comprender os diferentes procesos de división celular.5. Ser consciente das repercusións sociais dos avances en enxeñería xenética e en biotecnoloxía, así como

desenvolver un espírito crítico a este respecto.6. Utilizar correcta e responsablemente os elementos do laboratorio e respectar as normas de seguridade

deste.

Contidos:

52

Coñecementos Os niveis de organización bióticos e abióticos. A célula como unidade fundamental de todos os seres vivos: a teoría celular. A célula: estrutura, características e propiedades. Os microorganismos. Composición, estrutura e propiedades do ADN. Importancia do ADN na bioloxía: enxeñería xenética e biotecnoloxía.

ciclo celular: división por mitose e por meiose.Habilidades e destrezas Investigación de aspectos sociais actuais relacionados co campo da Bioloxía. Toma de contacto co mundo da célula mediante textos, imaxes, páxinas de Internet, prácticas de

laboratorio... Razoamento á hora de comprender os procesos de división celular.

53

Actitudes Achegarse ao mundo da Bioloxía guiado pola curiosidade. Tomar unha actitude reflexiva, autónoma e crítica ante as repercusións sociais dos avances no campo

da Bioloxía.

Criterios de avaliacióna) Coñecer os postulados da teoría celular así como os niveis de organización dos seres vivos.b) Coñecer diferentes aspectos da célula: tamaño, organización, estrutura, compoñentes, clasificación.c) Coñecer a composición, estrutura e propiedades do ADN, así como saber dar exemplos da súa

repercusión social en relación aos avances biotecnológicos.d) Comprender o ciclo celular e os procesos de división da célula.

Competencias básicasSegundo a proposta da Unión Europea, identificaremos nesta unidade as seguintes competencias básicas:

Competencia en comunicación lingüística e competencia para «aprender a aprender»: nesta unidade, as curiosidades e lecturas van ter unha gran relevancia. Vaise tratar dun tema «biodiverso», como a propia Bioloxía. O alumno terá oportunidade de ler diferentes aspectos interesantes e poderá, se así o desexa, atopar infinita información noutras fontes bibliográficas.

Competencia en coñecemento e interacción co mundo físico e competencia para a autonomía e a iniciativa persoal: dada a suma repercusión que teñen os avances científicos relacionados co campo da Bioloxía na sociedade actual, o alumno poderá adquirir as bases de coñecemento necesarias para comezar a opinar acerca deles de xeito coherente e racional.

Ademais, será moi importante que o estudante adquira unha conciencia crítica e unha autonomía para levar a cabo ese labor.

Competencia dixital e para o tratamento da información: con esta unidade, ábrese ante o alumno un mar de información que debe aprender a seleccionar en base aos seus coñecementos e ao obxectivo da súa procura. Sen dúbida, o mundo da célula é un bo terreo para practicar esta competencia.

Unidade5: Xenes e herdanzaObxectivos1. Coñecer os conceptos xenéticos básicos.2. Resolver problemas básicos de xenética, aplicando as leis de Mendel.3. Aplicar os coñecementos da xenética mendeliana á transmisión de carácteres hereditarios humanos.4. Tomar conciencia de que os xenes se localízan nos cromosomas e son os portadores da información

xenética.5. Coñecer as implicacións da variabilidade xenética na biodiversidade e na evolución.6. Recoñecer o papel das mutacións como fonte de variabilidade xenética.7. Entender que é un xene a nivel molecular.8. Coñecer a existencia do código xenético e comprender os procesos de expresión xénica.

ContidosCoñecementos Conceptos claves de xenética. Mendelismo e solución de problemas. Xenética humana e herdanza ligada ao sexo. Concepto molecular do xene, código xenético e expresión xénica. As mutacións. As enfermidades hereditarias.

Habilidades e destrezas Resolución de exercicios de xenética mendeliana. Emprego de imaxes e esquemas aclaratorios.

54

Actitudes Identificación da xenética como unha das ciencias claves no estudo da vida. Participación activa na resolución dos problemas matemáticos. Interese polos temas sociais que entroncan coa xenética.

Criterios de avaliacióna) Coñecer o significado dos conceptos xenéticos básicos.b) Saber resolver problemas mendelianos.c) Coñecer as bases da expresión xénica.d) Comprender diferentes aspectos relacionados co modo de herdanza, as mutacións e as enfermidades

hereditarias.

Competencias básicas Segundo a proposta da Unión Europea, identificaremos nesta unidade as seguintes competencias

básicas: Competencia matemática: o desenvolvemento desta competencia verase favorecido pola resolución

dos diferentes problemas de xenética que se propoñen ao longo da unidade. Competencia social e cidadá e competencia de autonomía e iniciativa persoal: a resolución de

problemas no encerado, por exemplo, pode reforzar diferentes aspectos relacionados coa seguridade persoal e a autoestima do alumno, así como converterse nun bo método para que este interactúe cos seus compañeiros. Neste contexto, a supervisión por parte do profesor é clave. Por outra banda, nesta unidade o alumno terá oportunidade de achegarse á realidade social; un gran número de persoas padecen enfermidades hereditarias que, por ser normalmente minoritarias, non adoitan ser obxecto de investigación ou, polo menos, non todo o que deberían.

Competencia en comunicación lingüística: a xustificación dos resultados dun problema é unha estratexia que pode axudar a que o alumno mellore a súa expresión oral así como a que se inicie no uso correcto da terminología científica. Ademais, as lecturas e curiosidades ofrecidas nesta unidade poden reforzar a adquisición desta competencia.

Unidade 6: A evolución da bioloxíaObxectivos:1. Coñecer as aplicacións da biotecnoloxía.2. Comprender a técnica da enxeñería xenética.3. Aprender a aplicación da enxeñería xenética na fabricación de substancias para uso humano.4. Comprender as plantas transxénicas e as súas aplicacións.5. Comprender os animais transxénicos e as súas aplicacións.6. Aprender o concepto de clonación e as súas modalidades.7. Coñecer o nacemento de Dolly e as súas implicacións.8. Comprender a técnica de PCR e as súas aplicacións.9. Coñecer o Proxecto Xenoma Humano e as súas aplicacións.10. Coñecer os riscos da biotecnoloxía.11. Aprender a traballar en grupo.12. Adquirir os coñecementos acerca dos métodos e técnicas utilizadas na actividade científica.

Contidos:Coñecementos A era da biotecnoloxía. A enxeñería xenética fabrica substancias humanas. A enxeñería xenética entra na nosa despensa. Copiar seres vivos. ADN non engana.

55

Proxecto Xenoma Humano. Os riscos da biotecnoloxía.

Habilidades e destrezas Experimentación e realización de exercicios prácticos na clase. Interpretación dos resultados obtidos durante as actividades. Visualización de vídeos, transparencias, fotografías, etcétera. Aplicación do método científico durante o desenvolvemento das clases. Uso de Internet.

Actitudes Valoración da importancia das achegas dos distintos científicos á Ciencia. Participación activa nas experiencias realizadas. Tomar conciencia do impacto da biotecnoloxía. Adquirir valores para a prevención do cambio climático. Tomar conciencia da importancia da bioética.

Criterios de avaliacióna) Recoñecer as distintas aplicacións da enxeñería xenética.b) Interpretar os procesos da elaboración dos alimentos transxénicos.c) Diferenciar as modalidades de clonación terapeútica e clonación reprodutiva.d) Recoñecer o proceso da pegada xenética e as súas aplicacións.e) Recoñecer os obxectivos e as aplicacións do Proxecto Xenoma Humano.f) Interpretar as repercusións éticas e sociais asociadas á biotecnoloxía.

Competencias básicas Segundo a proposta da Unión Europea, identificaremos nesta unidade as seguintes competencias

básicas: Tratamento da información e competencia dixital: Internet como ferramenta para estar informado das

investigacións punteiras en biotecnoloxía, así como acceso a programas de simulación da vida microscópica.

Competencia social e cidadá: o debate ao redor da investigación biolóxica, as súas consecuencias positivas e negativas e os retos aos que se expón son competencia da sociedade.

Competencia en comunicación lingüística: a resolución de actividades e exercicios na clase serve de apoio á comunicación lingüística nos alumnos: expor traballos diante dos compañeiros ou explicar algún concepto.

Autonomía e iniciativa persoal.

Unidade 7: A materia e a enerxía nos ecosistemas Obxectivos1. Comprender os procesos de fotosíntese e respiración.2. Coñecer os distintos niveis tróficos.3. Comprender a función de cada nivel trófico.4. Aprender o fluxo de enerxía nos ecosistemas.5. Comprender o aproveitamento da enerxía na cadea trófica.6. Comprender os conceptos biomasa e produción.7. Aprender o concepto pirámide ecolóxica e os seus tipos.8. Comprender o ciclo da materia.9. Coñecer os ciclos bioxeoquímicos.10. Aprender os distintos ciclos bioxeoquímicos.11. Comprender o impacto humano nos ciclos bioxeoquímicos.12. Aprender a traballar en grupo.

56

13. Adquirir os coñecementos acerca dos métodos e técnicas utilizadas na actividade científica.

ContidosCoñecementos Materia e enerxía. Dous tipos de seres vivos: fotosíntese e respiración. As relacións tróficas: cadeas e redes tróficas. A enerxía no ecosistema. ciclo da materia: os ciclos bioxeoquímicos. impacto humano nos ciclos bioxeoquímicos.

Habilidades e destrezas Experimentación e realización de exercicios prácticos na clase. Interpretación dos resultados obtidos durante as actividades. Visualización de vídeos, transparencias, fotografías… Aplicación do método científico durante o desenvolvemento das clases. Uso de Internet.

Actitudes Valoración da importancia das achegas dos distintos científicos á Ciencia. Participación activa nas experiencias realizadas. Tomar conciencia do impacto humano no medio ambiente. Adquirir valores para a prevención do cambio climático.

Criterios de avaliacióna) Diferenciar os conceptos fotosíntese e respiración.b) Recoñecer os distintos niveis tróficos e exemplos de cada un deles.c) Interpretar as cadeas e as redes tróficas.d) Recoñecer o aproveitamento da enerxía entre os niveis tróficos.e) Diferenciar os conceptos biomasa e produción.f) Recoñecer e diferenciar as pirámides ecolóxicas.g) Recoñecer e diferenciar os ciclos bioxeoquímicos.h) Interpretar o impacto humano nos ciclos bioxeoquímicos.i) Usar adecuadamente o atlas e o mapamundi.

Competencias básicas Segundo a proposta da Unión Europea, identificaremos nesta unidade as seguintes competencias

básicas: Competencia en comunicación lingüística: a resolución de actividades e exercicios na clase serve de

apoio á comunicación lingüística nos alumnos: expor traballos diante dos compañeiros ou explicar algún concepto.

Tratamento da información e competencia dixital: ao longo da unidade hai múltiples referencias a enlaces Web e no CD do alumno atópanse actividades interactivas relacionadas co contido da unidade.

Competencia social e cidadá: a consciencia de que a natureza e a especie humana son parte do mesmo sistema é precisa para comprender o seu funcionamento, as súas debilidades e o seu futuro.

Unidade 8: O equilibrio dos ecosistemasObxectivos1. Comprender o concepto de poboación, as súas características e crecemento.2. Interpretar as curvas de crecemento.3. Comprender o concepto de comunidade.4. Aprender o sistema depredador-presa.

57

5. Comprender o concepto de competencia e as súas implicacións no nicho ecolóxico e os ecosistemas.6. Coñecer a loita biolóxica e o concepto de praga.7. Aprender a evolución dos ecosistemas.8. Comprender as regresións.9. Coñecer os factores que favorecen un incendio forestal e as súas consecuencias.10. Comprender que a prevención é o mellor xeito de evitar os incendios.11. Comprender as adaptacións dos seres vivos ao medio.12. Coñecer a modificación dos seres vivos no medio e os cambios ambientais que producen.13. Coñecer as estratexias de protección da natureza.14. Aprender a traballar en grupo.15. Adquirir os coñecementos acerca dos métodos e técnicas utilizadas na actividade científica.

ContidosCoñecementos As poboacións: concepto, características e crecemento. As comunidades: sistema depredador-presa, competencia e pragas. A evolución dos ecosistemas: sucesións ecolóxicas, regresións e incendios forestais. Os seres vivos e o medio interaccionan. A protección da natureza.

Habilidades e destrezas Experimentación e realización de exercicios prácticos en clase. Interpretación dos resultados obtidos durante as actividades. Visualización de vídeos, transparencias, fotografías… Aplicación do método científico durante o desenvolvemento das clases. Uso de Internet.

Actitudes Valoración da importancia das achegas dos distintos científicos á Ciencia. Participación activa nas experiencias realizadas. Adquirir valores para a loita contra os incendios forestais. Tomar conciencia do impacto humano no medio ambiente. Adquirir valores para a prevención do cambio climático.

Criterios de avaliacióna) Interpretar o control que realizan os depredadores sobre o crecemento das presas.b) Recoñecer a evolución e a regulación dos ecosistemas.c) Recoñecer o impacto que provoca a desaparición ou a incorporación dunha especie nun ecosistema.d) Recoñecer o impacto dun incendio forestal no medio ambiente.e) Diferenciar os distintos medios que existen.f) Interpretar as adaptacións dos seres vivos aos medios.g) Recoñecer as modificacións dos seres vivos no medio e no clima.h) Valorar a necesidade de protexer o medio ambiente.

Competencias básicas Segundo a proposta da Unión Europea, identificaremos nesta unidade as seguintes competencias

básicas: Autonomía e iniciativa persoal: A unidade desenvolve conceptos de equilibrio de ecosistemas. Será

produtivo coñecer a idea de pertencer a un grupo de individuos dentro dun ecosistema que teñen os alumnos.

58

Tratamento da información e competencia dixital: O uso de Internet como fonte habitual para acceder á información de modo eficiente. Deste xeito pódese, nesta unidade, acceder á información de ecosistemas moi diferentes a aquel no que vivimos, e dese xeito, avaliar e seleccionar novas fontes de información e clasificación da materia de estudo.

Competencia social e cidadá: Para contribuír á mellora da sociedade á que pertencemos é necesario coñecer o noso ecosistema, a relación que existe entre este e os demais ecosistemas e as relacións que se manteñen dentro do noso propio medio, o que afecta á súa conservación e o que pode producir a súa desaparición.

Unidade 9. A evolución dos seres vivos Obxectivos1. Comprender o concepto de evolución.2. Coñecer as distintas probas da evolución.3. Aprender as diferentes teorías da evolución e as súas implicacións.4. Coñecer os mecanismos da evolución.5. Comprender o concepto de radiación adaptativa.6. Coñecer o comezo da vida e a súa evolución.7. Coñecer a orixe da especie humana.8. Coñecer os homínidos.9. Coñecer os distintos grupos do xénero Homo.10. Aprender a traballar en grupo.11. Adquirir os coñecementos acerca dos métodos e técnicas utilizadas na actividade científica.

ContidosCoñecementos Que é a evolución? As teorías da evolución. Os mecanismos da evolución. Como comezou a vida? A orixe da especie humana.

Habilidades e destrezas Manexo de documentación e páxinas web de consulta. Interpretación das experiencias realizadas. Visualización de vídeos, transparencias, fotografías ou outro material audiovisual. Aplicación do método científico durante o desenvolvemento das clases. Uso de Internet.

Actitudes Valoración da importancia das achegas dos distintos científicos á Ciencia. Participación activa nas experiencias realizadas. Tomar conciencia da necesidade de seguir investigando en temas que aínda non están resoltos.

Criterios de avaliacióna) Interpretar as distintas teorías que se formularon sobre a orixe da evolución.b) Recoñecer as distintas probas da evolución.c) Interpretar e recoñecer as semellanzas e as diferenzas existentes entre as distintas teorías da

evolución.d) Diferenciar as etapas da especiación.e) Recoñecer as etapas da evolución da vida.f) Interpretar a orixe da especie humana.g) Usar adecuadamente a documentación e libros de consulta.

59

Competencias básicas Segundo a proposta da Unión Europea, identificaremos nesta unidade as seguintes competencias

básicas: Competencia en comunicación lingüística: a resolución de actividades e exercicios na clase serve de

apoio á comunicación lingüística nos alumnos: expor traballos diante dos compañeiros ou explicar algún concepto.

Tratamento da información e competencia dixital: ao longo da unidade hai múltiples referencias a enlaces web e no CD do alumno atópanse actividades interactivas relacionadas co contido da unidade.

Autonomía e iniciativa persoal: a resolución de actividades propostas na clase, así como os debates ou preguntas, promoven a iniciativa nos alumnos.

2.5.- PROGRAMA DE DIVERSIFICACIÓN CURRICULAR. 4ºESO OBXECTIVOS XERAIS:1. - Comprender e expresar mensaxes científicas utilizando as distintas linguaxes matemáticas (numérica, alxebraica, estadística) así como os conceptos e terminoloxía propia das Ciencias da Natureza.2.- Interpretar cientificamente os principais fenómenos naturais aplicando os conceptos básicos da Ciencia, o pensamento lóxico e o método científico (identificación de problemas, formulación de hipoteses e contraste das mesmas).3. - Elaborar estratexias persoais empregando os métodos que proporcionan as Matemáticas, a Física e a Bioloxía para a análise de situacións concretas, a súa cuantificación e a resolución de problemas.4. -Participar en equipo no desenvolvemento de actividades científicas ponderando as distintas aportaciónms dos compoñentes do grupo e potenciar actitudes tolerantes, responsables, flexibles e perseverantes.5.- Capacitar ós alumnos para recoñecer que a realidade e diversa e pode ser comprendida dende distintos puntos de vista científicos.6. - Utilizar os conceptos e as relacións xeométricas para identificar, analizar e describir as formas e configuracións que se dan na realidade.7.- Comprender que as diversas formas de vida son unha expresión da súa adaptación ó medio ambiente.8. - Identificar e avaliar as alteracións máis comuúns producidas na natureza polos seres humanos.9.- Comprender e valorar a necesidade da Ciencias e das Matemáticas para posibilitar o progreso dasociedade e aplicar os coñecementos científicos adquiridos para disfrutar e mellorar o medio que nosrodea.10.- Representar a información obtida sobre fenómenos e situacións diversas de xeito gráfico e numéricoasí como elaborar comunicacións escritas utilizando termos científicos con propiedade nos que se realicensínteses das diversas informacións e conceptos.11.- Recoñecer e valorar que o avance da Ciencia contribúe á satisfación das necesidades sociais da épocana que se desenvolve.

BLOQUE I: TERRA E UNIVERSO Unidade 1: Números e operacións. A medida. Números racionais e reais. Unidades de medida e operacións numéricas. Medidas de áreas e volumes. Porcentaxe. Escalas.

Unidade 2: Iniciación ó estudio do movemento Traxectoria e posición. Desprazamento e espacio percorrido.

60

Concepto de velocidade. Velocidade media e velocidade instantánea. Concepto de aceleración.

Unidade 3: A Terra no Universo A Terra como planeta. Movementos da Terra e da Lúa. Os outros planetas. Asteroides, meteoritos e cometas.

Unidade 4: Ecuacións e sistemas de primeiro grao Igualdades e ecuacións. Solucións dunha ecuación. Sistemas de ecuacións. Solucións. Métodos para a resolución de sistemas. Ecuacións de segundo grao. Funcións lineais.

Unidade 5: Cinemática Movementos rectilíneos. Diagramas espacio-tempo. Movementos con velocidade constante. Interpretación gráfica da velocidade. Diagramas velocidade -tiempo. Movementos con aceleración constante.

Unidade 6: Deriva terrestre: a deriva continental. Estructura interna da Terra: estudio composicional e estudio dinámico. Teoría da deriva continental. O fondo oceánico: o relevo, a composición, a idade das rochas e o campo magnético terrestre. A isostasia: movementos verticais dos continentes.

Unidade 7: A tectónica de placas Tipos de placas litosféricas. Os bordes das placas. O ciclo de Wilson As correntes de convección O ciclo xeolóxico Deformacións tectónicas: pliegues, fallas e diaclasas.

Procedementos Utilización de números e fórmulas, elixindo a notación máis adecuada. Observación e análise de movementos que se producen na vida cotiá. Ánalise e interpretación de gráficas e tablas. Formulación de conxecturas sobre o comportamento dunha gráfica. Consulta de fontes bibliográficas. Establecer nun mapa dos fondos oceánicos a relación entre os volcáns e os terremotos. Observación de pliegues e fallas.

Actitudes Interese na realización de experiencias, recollida de datos e confección de informes. Achegamento a unha actitude que procure rigor e imaxinación na elaboración de hipóteses.

61

Actitude de curiosidade ante as explicacións relacionadas coa estructura da Terra. Coidado do material do laboratorio. Aproximación do coñecemento científico ás situacións da vida real. Potenciación do traballo individual e en equipo. Valoración da precisión, simplicidade e utilidade da linguaxe numérica. Recoñecemento e valoración crítica da utilidade da calculadora.

BLOQUE II: ENERXÍA E SERES VIVOSUnidade 8: Potencias de números reais Potencias de expoñente enteiro. Propiedades das potencias de expoñente enteiro. Raices ou potencias de expoñente fraccionario. Expresións radicais equivalentes. Propiedades das potencias de expoñente fraccionario.

Unidade 9: A célula: unidade de vida Niveles de organización da materia nos seres vivos Os microorganismos Células animais e vexetais Os cromosomas O ADN, portador da información genética O ciclo celular: mitosis e meiosis

Unidade 10 : Forzas e deformacións Magnitudes escalares e vectoriais. Concepto e tipos de forzas. Medida das forzas: dinamómetros. Composición de forzas. Forzas en situacións de equilibrio. Concepto de peso e de masa. Centro de gravidade.

Unidade 11: División enteira. Factorización División de polinomios. Teorema do resto. Teorema do factor. Raices dun polinómio. Factorización dun polinomio.

Unidade 12: Genes e herdanza Conceptos básicos As leis de Mendel. Xenética humana: a herdanza do sexo Herdanza ligada ó sexo As mutacións

Unidade 13: As forzas e o movemento Bases da dinámica. O rozamento. Leis de Newton. Lei de gravitación.

Unidade 14: Álxebra A linguaxe alxebraica. Fórmulas alxebraicas.

62

Regras para desenvolver e simplificar expresións sinxelas.

Unidade 15: A evolución da bioloxía Inxenería genética Utilidades da inxenería genética O Proxecto Xenoma humano Os riscos da biotecnoloxíaUnidade 16: Forzas en fluidos Concepto de presión Presión nos sólidos. Presión nos líquidos. A presión hidrostática. Principio de Arquímides: concepto de empuxe. Presión atmosférica.

Procedementos Realización de actividades experimentais. Resolución de actividades e exercicios numéricos. Formulación de modelos que describan ou expliquen un movemento concreto Interpretación e elaboración de gráficos referentes ós ecosistemas. Identificación das forzas que actúan sobre un sistema e representación das mesmas. Simbolización de problemas mediante ecuacións. Interpretación das solucións das ecuacións. Observación de mostras microscópicas Realización de prácticas sinxelas Buscar información sobre diagnóstico de enfermedades xenéticas

Actitudes Comprensión da importancia da precisión da linguaxe e do rigor matemático na expresión oral e escrita

dos conceptos estudiados. Disposición e plantexamento de interrogantes ante feitos e fenómenos que ocorren no noso redor. Curiosidade e interese por enfrentarse a problemas do contorno e investigar as súas relacións. Valorar a dependencia que todos os seres vivos teñen entre sí. Comprender a necesidade que teñen os seres vivos de adaptarse ó medio no que viven. Potenciar unha actitude de solidaridade có terceiro mundo, suxeito pasivo da contaminación.

BLOQUE III: ECOLOXÍA E MEDIO AMBIENTEUnidade 17: Xeometría Formas poliédricas. Áreas e volumenes. Semellanzas entre triángulos. Sistema sesaxesimal. Razóns trigonométricas.

Unidade 18: A materia e da enerxía nos ecosistemas Materia e enerxía. A fotosíntese e a respiración Relacións tróficas A enerxía no ecosistema Ciclos da materia: o do carbono, o do nitrógeno e o do fósforo

Unidade 19: Traballo, potencia e enerxía mecánica Traballo e esforzo muscular Traballo mecánico. Potencia.

63

Concepto de enerxía. Enerxía mecánica. Principio de conservación.

Unidade 20: Funcións Variable dependente e independente. Dominio e recorrido da función. Continuidade e discontinuidade. Crecemento e decrecemento. Máximos e mínimos. Simetrías.

Unidade 21: O equilibrio dos ecosistemas As comunidades: sistemas depredador-presa. A evolución dos ecosistemas. Os seres vivos e o medio Parques Nacionais de España.

Unidade 22: Enerxía e calor Calor e temperatura. Medida da temperatura. Escalas termométricas. Concepto de calor específico e calor latente. Cambios de estados. Dilatación.

Unidade 23: Estadística e probabilidade Recollida de datos. Táboas de frecuencias absolutas, relativas e porcentuais. Representación gráfica de datos estadísticos. Medidas de centralizació e dispersión.

Unidade 24: Relacións humanas sobre os ecosistemas Sobreexplotacións de recursos. Contaminación do aire, do solo e da auga. Residuos sólidos urbáns. Contaminación radiactiva. Conservación e recuperación dos ecosistemas.

Procedementos Ánalise das caracteristicas globais dunha gráfica. Utilización das razóns trigonométricas para realizar medicións. Realización de actividades que permitan constatar as causas dos cambios no medio provocados polo

home. Interpretación e elaboración de gráficas referentes os ecosistemas. Identificación e análise de situacións nas que se produzan transformación de enerxía. Utilización de táboas e claves taxonómicas.Interpretación de maquetas e mapas topográficos. Utilización de distintas fontes de documentación.

Actitudes Recoñecemento e valoración da utilidade da xeometría e da linguaxe estadística para comprender e

coñecer información precisas relativas ó entorno. Tenacidade e perseveranza na busca de solucións ós problemas numéricas. Curiosidade por investigar as relacións entre magnitudes e/ou fenómenos. Defensa do medio ambiente con argumentos fundamentados e contrastados.

64

Manter unha actitude de respeto frente a natureza.

CONTIDOS MÍNIMOS DO ÁMBITO CIENTÍFICO NÚMEROS E OPERACIÓNS Operacións con números racionais e reais. Sistema métrico decimal.

INICIACIÓN Ó ESTUDIO DO MOVEMENTO Desprazamento e espacio percorrido. Concepto de velocidade e aceleración.

A TERRA NO UNIVERSO Movementos da Terra e da Lúa. O sistema solar: o Sol ,os planetas e os cometas.

ECUACIÓN E SISTEMAS DE PRIMEIRO GRAO Ecuacións e interpretación das solucións. Sistemas de ecuacións. Interpretación das solucións. Métodos para a resolución de sistemas.

CINEMÁTICA Diagramas espacio-tempo. Movementos con velocidade constante. Movementos con aceleración constante.

DERIVA TERRESTRE: A DERIVA CONTINENTAL Estructura interna da Terra: estudio composicional e estudio dinámico A idade das rochas e o campo magnético terrestre. A isostasia: movementos verticais dos continentes.

A TECTÓNICA DE PLACAS Tipos de placas litosféricas. As correntes de convección O ciclo xeolóxico Pliegues e fallas

POTENCIAS DE NÚMEROS REAIS Raices ou potencias de expoñente fraccionario. Propiedades das potencias de expoñente fraccionario.

FORZAS E DEFORMACIÓNS Concepto e tipos de forzas. Concepto de peso e de masa. Centro de gravidade.

DIVISIÓN ENTEIRA. FACTORIZACIÓN División de polinomios. Raices e factorización dun polinomio.

A CÉLULA: UNIDADE DE VIDA Os microorganismos Células animais e vexetais O ciclo celular: mitosis e meiosis

65

AS FORZAS E O MOVEMENTO Bases da dinámica.: Leis de Newton. Lei de gravitación.

ÁLXEBRA Regras para desenvolver e simplificar expresións sinxelas.

XENES E HERDANZA Conceptos básicos As leis de Mendel. Xenética humana: a herdanza do sexo Herdanza ligada ó sexo As mutacións

FORZAS EN FLUIDOS Concepto de presiónhidrostática e atmosférica Principio de Arquímides: concepto de empuxe.

XEOMETRÍA Áreas e volumenes. Medida de ángulos. Sistema sesaxesimal.

A EVOLUCIÓN DA BIOLOXÍA Inxenería xenética O Proxecto Xenoma humano

TRABALLO, POTENCIA E ENERXÍA MECÁNICA. Traballo mecánico e potencia. Enerxía mecánica. Principio de conservación.

FUNCIÓNS Variable dependente e independente. Representación gráfica.

A materia e da enerxía nos ecosistemas Materia e enerxía. A fotosíntese e a respiración Ciclos da materia: o do carbono, o do nitróxeno e o do fósforoO equilibrio dos ecosistemas As comunidades: sistemas depredador-presa. A evolución dos ecosistemas.

ENERXÍA E CALOR Medida da temperatura. Escalas termométricas. Cambios de estados. Dilatación.

ESTADÍSTICA E PROBABILIDADE Representación gráfica de datos estadísticos.

RELACIÓNS HUMANAS SOBRE OS ECOSISTEMAS Contaminación do aire, do solo e da auga. Conservación e recuperación dos ecosistemas.

66

Criterios de avaliacióna) Utilizar os números racionais e reais ( en diferentes notacións) e as porcentaxes para intercambiar

información e resolver problemas e situacións vinculads ós diversos temas da área do ámbito.b) Resolver problemas para os que se precise a utilización das catro operacións e as potencias,

elixindo a fórmula de cálculo apropiada.c) Utilizar convenientemente aproximacións por defecto e por exceso dos números, acoutando o erro,

na resolución de problemas relacionasdos cós diferentes bloques da área do ámbito científicod) Interpretar representacións planas de espacios e obter informaciónsobre as súas características

xeométricas, empregendo a medida de ángulos, as razóns trigonométricas, as coordenadas e a escala cando sexa preciso.

e) Identificar relacións de proporcionalidade numérica e xeométrica en situacións diversas relacionadas co estudio e resoluciónde problemas inducidos polos temas dos diferentes bloques da área do ámbito.

f) Interpretar relacións funcionais dadas en forma de táboa ou por medio dunha expresión alxebraica sinxela e representalas utilizando gráficas cartesianas.

g) Resolver problemas vinculados ós diversos bloques da área do ámbito por medio da simbolización das relacións que poidan distinguirse neles.

h) Presentar e interpretar informacións estadísticas valorando a representatividade das mostras, a adecuación das representacións gráficas e a significatividade dos parámetros.

i) Utilizar estratexias sinxelas, tales como a reorganización da información de partida, a busca de exemplos, contraexemplos e casos particulares, así como os métodos de ensaio erro sistemático, no contexto de resolución de problemas vinculados ós temas do ámbito.

j) Identificar en fotografías ou en esquemas algunhas manifestacións da dinámica da Terra.k) Recoñecer a existencia dunha dinámica de funcionamento común para tódolos seres vivos, tanto

pluri coma unicelulares.l) Establecer as diferencias e semellanzas entre fotosíntese e respiración, indicando as súas ventaxas

e inconvintes.m) Diferenciar as distintas formas de reproducción.n) Establecer as relacións entre as formas de reproducción e a adaptación dos seres vivos ó medio.o) Recoñecer os compoñentes dos ecosistemas e interpretar as relacións que existen entre eles e

valorar o seu deterioro.p) Establecer as relacións existentes entre os factores abióticos e bióticos nun ecosistema.q) Explicar os cambios que se producen nos ecosistemas como consecuencia dalgúns dos factores de

cambio como a deforestación, a contaminación e o cambio climático. METODOLOXÍA

O programa de diversificación pretende que os alumnos que o cursen teñan unha nova oportunidade de alcanzar os obxectivos da etapa obrigatoria do Ensino Secundario. Con máis de dezaseis anos teñen carencias profundas en contidos fundamentais das áreas de referencia e, presumiblemente, unha gran desmotivación e falta de confianza nas propias capacidades. Isto pode deberse a que a metodoloxía utilizada no seu período de escolarización anterior non tivo en conta as súas característica e intereses, provocando ou rexeitamento neles ao propio sistema educativo.

O colectivo de alumnos ao que vai dirixido este ámbito presumiblemente presentará deficiencias e dificultades de distinto tipo: na comprensión ou coñecemento de contidos conceptuais; na argumentación de ideas e expresión de opinións persoais; no hábito de traballo intelectual; na adaptación ao medio escolar e na actitude de rexeitamento ante as dificultades que expón cuestións alleas aos seus intereses inmediatos. Todas estas características fan que no tratamento dos contidos sexa especialmente importante o como ensinar, xa que as estratexias de ensino son as ferramentas fundamentais para motivar aos alumnos, para tratar de interesarlles en cousas novas, tanto no plano das actitudes como no dos conceptos e procedementos. A motivación favorécese cando perciben que o que están facendo ten significado para eles e elas. Ademais, é necesario que calquera actividade que desenvolvan estea ao alcance da súa comprensión e as súas capacidades.

67

Unha das formas de lograr que este ámbito científico cumpra co propósito de interesar aos alumnos que o cursen é que estes vexan claramente a súa utilidade práctica, ben para eles directamente ou para o colectivo no que están inmersos. A idade dos alumnos permite e aconsella tratar contidos próximos ao mundo de adultos, tomando como centro do seu interese os problemas da súa vida cotiá ou referentes á tecnoloxía e a sociedade, de modo que se contemple o aspecto terminal da aprendizaxe que pode ter o ámbito. Dentro do desenvolvemento deste ámbito, será preciso deterse en aumentar o dominio de certas destrezas que os alumnos non alcancen aínda ( de cálculo, de medida, de manexo de instrumentos, de aplicación de conceptos fundamentais?). Pero o tratamento destas destrezas haberá que enmarcalo no contexto da resolución dunha situación concreta, como un elemento necesario no desenvolvemento da actividade que se realiza, e non como un bloque separado de contidos previo á formulación de calquera problema. O tipo de actividades que se desenvolvan debe potenciar o traballo en grupo e a cooperación entre os seus integrantes para conseguir levar a cabo diferentes tarefas. Esta cooperación provoca unha serie de interaccións que inciden de xeito relevante na construción da súa aprendizaxe. As explicacións que pode dar un compañeiro, nun ambiente de cooperación, poden ser para o alumno máis significativas que as do profesor. Ademais refórzase a capacidade de que cada un expoña os seus resultados de forma inteligible e interésese en facerse comprender e en entender aos demais, ao mesmo tempo que se fomenta unha actitude de valoración crítica das opinións doutros compañeiros, e permite o desenvolvemento de actitudes e a adquisición de valores por parte do alumno. O descoñecemento das súas posibilidades persoais, que denotan moitos dos alumnos aos que vai destinado o ámbito, tradúcese nunha baixa autoestima e unha desconfianza no seu propio progreso desde o punto de vista académico. Aínda que as causas poidan ser de moi distinta índole (contorna familiar, historia académica anterior,...), o tratamento metodológico que se expón é o mesmo: planificar actividades de resultados tanxibles, tratar contidos significativos para os alumnos, fomentar a interacción entre eles, dotar de funcionalidade ás aprendizaxes..., todo iso co fin de propiciar que os alumnos aumenten a súa autoestima, ao ser conscientes do seu propio proceso de aprendizaxe. A liña metodológica a seguir debe estar en consonancia coa importancia que teñen no currículo do ámbito os contidos relacionados cos procedementos. Polo tanto será conveniente dirixir a aprendizaxe a través de actividades de aplicación dos diferentes conceptos que se queiran introducir, procurando evitar a excesiva teorización dos contidos e chegando á abstracción a través dun proceso de aplicación reiterada de cada aprendizaxe a diferentes situacións concretas. Dentro diso, ademais sería desexable aproximarse no posible ao ritmo de aprendizaxe que requira cada alumno. En canto ao tipo de actividades, un modelo que pode servir de guía na programación de actividades dalgunhas unidades didácticas é o de planificación e desenvolvemento de proxectos de traballo sobre un tema que é á vez interesante para os alumnos e relevante para os contidos que se queiran estudar. Noutros casos, as unidades estrutúranse en forma de pequenas investigacións guiadas. De calquera modo, procurarase que as actividades propostas poidan desenvolverse con diferentes niveis de complexidade, de modo que se adapten aos distintos niveis de competencia dos alumnos. Ao ir avanzando nas distintas unidades loxicamente as actividades aumentan en dificultade, unhas veces pola complexidade da materia e outras porque aumenta a autonomía dos alumnos. Tamén será necesario dedicar algunhas sesións a tarefas de repaso, resolución de dúbidas ou consolidación de aprendizaxes de contidos.

2.6.- BIOLOXÍA E XEOLOXÍA 1º BACHARELATOOBXECTIVOS XERAIS1.- Desenvolver actitudes propias do pensamento científico, capacidade crítica, traballo sistemático e riguroso, búsqueda de información, etc.2.- Analizar críticamente as leis, teorías e modelos diferentes que posibiliten o desenvolvemento do pensamento crítico.3.- Comprender os conceptos básicos da Bioloxía e da Xeoloxía, que lles permita ter unha visión global e unha formación científica básica para poder seguir os estudos superiores.4.- Utilizar destrezas investigativas que lles permita diseñar estratexias e procesos para a resolución de situacións.

68

5.- Valorar o coñecemento científico coma elemento inseparable do saber xeral, comprendendo as repercusións da actividade científica sobre a sociedade.

Unidade 1. A Natureza Básica da VidaCONTIDOSConceptos Características diferenciais dos seres vivos. Conceptos de bioelementos e biomoléculas. A auga e os sales minerais. Importancia biolóxica. Os glícidos e os lípidos. Características, tipos e funcións. As proteínas. Características e funcións. Proteínas enzimáticas: funcionamento e propiedades. Os ácidos nucleicos. Características, tipos e funcións. A orixe da vida. Ideas históricas e ideas actuais.Procedementos Recoñecer polas súas características diferenciais los seres vivos dos inertes. Interpretar As principais propiedades das biomoléculas máis importantes. Representar de forma simplificada a estructura dalgunhas biomoléculas. Identificar a presenza de biomoléculas de forma cualitativa. Indagar sobre as limitacións das teorías históricas sobre a orixe da vida. Utilizar os procedementos da ciencia para a resolución de problemas.Actitudes Valoración das diferenzas entre o vivo e o inerte. Valorar a importancia das biomoléculas para a vida e os seus procesos. Comprender o interese da humanidade por coñecer como se orixinou a vida. Reflexionar críticamente sobre as limitacións e erros (desde a visión actual) das ideas históricas sobre a

orixe da vida. Mostrar interese polos procedementos da ciencia para construir as teorías científicas.

CRITERIOS DE AVALIACIÓNa) Definir as características que diferenzan os seres vivos dos non vivos.b) Coñecer os principais bioelementos e biomoléculas.c) Saber representar esquemáticamente as biomoléculas máis importantes.d) Relacionar as características e propiedades das biomoléculas coas funcións que realizan nos seres

vivos.e) Conocer as principais teorías históricas e actuais sobre a orixe da vida e as súas limitacións.

Unidade 2. A organización celular dos seres vivosCONTIDOSConceptos A teoría celular. A célula como unidade estructural: as células animal e vexetal e os seus orgánulos. Concepto de metabolismo. Anabolismo e catabolismo. intercambio material e a obtención de alimento polas células: fotosíntese e dixestión celular. A obtención de enerxía: respiración celular e fermentaciones. As bacterias e os virus. A orixe das primeiras células.Procedementos Interpretar, a partir de microfotografías electrónicas, as estructuras e orgánulos de células eucarióticas

vexetais e animais. Debuxar células e orgánulos. Profundizar no manexo do microscopio óptico. Realizar preparacións sinxelas de bacterias, células animais e vegetais. Deseñar experiencias sinxelas relacionadas coa fotosíntese, l respiración e as fermentacións. Elaborar análises críticos das teorías sobre a orixe das primeiras células.

69

Actitudes Valorar a relevancia de certas teorías científicas que foron enunciadas hai moito tempo e aínda seguen

vixentes. Tomar conciencia da uniformidade estructural e funcional de todos os seres vivos. Destacar o valor da fotosíntese como un proceso fundamental, non só para os vexetais senon para

todos os seres vivos. Reflexionar sobre o feito de que as teorías científicas non adoitan explicar todos os problemas e deixan

puntos sen aclarar. Reflexionar acerca do desenvolvemento tecnolóxico como apoio fundamental do avance científico.

CRITERIOS DE AVALIACIÓNa) Enunciar a teoría celular e definir a importancia dos métodos de observación microscópica no seu

desenvolvemento.b) Coñecer os orgánulos celulares e as súas funcións.c) Definir o concepto de metabolismo celular.d) Diferenzar os procesos que interveñen na nutrición das células vexetais e animais.e) Destacar as diferenzas entre os distintos tipos de organizazón celular e destes cos virus.f) Analizar críticamente as teorías máis aceptadas na actualidade respecto á orixe das primeiras células.

Unidade 3. A organización pluricelularCONTIDOSConceptos Organismos unicelulares e pluricelulares. Concepto de diferenzazón celular. Niveis de organizazón: tecidos, órganos, sistemas e aparatos. Os modelos de organizazón vexetal e animal. Os tecidos animais. Os tecidos vexetais. Conceptos de medio interno e homeostase. sangue e a linfa.Procedementos Diferenzar distintos órganos, sistemas, aparatos e organismos vexetais e animais. Identificar as características que diferenzan os vexetais dos animais. Identificar, con axuda dun diagrama de fluxo ou clave dicotómica, distintos tecidos animais e vexetais. Debuxar esquemáticamente tecidos a partir da súa observación microscópica. Analizar e interpretar un frotis sanguíneo. Actitudes Valoración da organizazón pluricelular desde o punto de vista evolutivo. Interese polos métodos de microscopía para o estudo dos tecidos. Recoñecer a necesidade do medio interno e dos mecanismos de homeostase que regulan a súa

constancia para os seres pluricelulares. Valoración da necesidade de previr con estilos de vida saudables enfermidades de dexeneración de

tecidos, como o cancro. Valoración das técnicas biomédicas de fabricación de tecidos no laboratorio.

CRITERIOS DE AVALIACIÓNa) Comprender as diferenzas entre a organizazón unicelular e a pluricelular e analizar os mecanismos de

diferenzazón celular.b) Coñecer e identificar os principais tecidos vexetais e as súas funcións.c) Coñecer e identificar os principias tecidos animais e as súas funcións.d) Comprender as principias cacterísticas do medio interno e a necesidade de el para os seres

pluricelulares e da homeostase para regular a súa constancia.

Unidades 4 e 5. A perpetuación da vida e a reproducción sexual en animais e plantas

70

CONTIDOSConceptos Conceptos de ciclo biolóxico e reproducción. A multiplicación celular. Mitose e citocinese. A reproducción asexual. Tipos e modelos. A reproducción sexual. Tipos. Reproducción e sexualidade. A meiose e as súas consecuencias. A reproducción sexual nos animais. Fecundación e desenvolvementos embrionario e posembrionario. A reproducción nas espermatofitas. A flor,a semente e o froito. Ciclo biolóxico das espermatofitas e a

súa evolución.Procedementos Interpretar esquemas mudos sobre mitose e meiose. Debuxar as distintas fases da mitose. Confeccionar preparacións microscópicas. Realizar técnicas de interpretación e representación de observacións microscópicas. Interpretar esquemas sobre desenvolvemento embrionario de animais. Debuxar ciclos reproductores de vexetais. Realizar unha pequena investigación sobre xerminación de sementes.Actitudes Valoración da importancia da reproducción para a conservación da vida na Terra. Interese polas técnicas de observación microscópica. Valoración das vantaxes e inconvenientes da reproducción sexual e asexual. Reflexión sobre os aspectos positivos e negativos das técnicas de reproducción asistida. Valoración do traballo en equipo para levar a cabo investigacións.

CRITERIOS DE AVALIACIÓNa) Comprender o concepto de ciclo biolóxico e aprender os principais ciclos biolóxicos.b) Aprender os principais procesos que interveñen nas divisións celulares por mitose e por meiose.c) Comprender os procesos de reproducción sexual e asexual e valorar as vantaxes e inconvenientes dos

dous tipos de reproducción.d) Comprender as distintas fases de reproducción sexual nos animais.e) Aprender as diferentes fases da reproducción nas espermatofitas.

Unidade 6. A diversidade dos seres vivosCONTIDOSConceptos Conceptos tipolóxico e biolóxico de especie. Concepto de especiación. Modelo xeral de especiación. A clasificación das especies. Conceptos de taxón e taxonomía. Clasificación e filoxenia. Os cinco reinos e os tres dominios. Características fundamentais dos cinco reinos. Conceptos de biodiversidade, riqueza biolóxica e endemismo. As especies máis representativas dos diferentes ambientes españois. A contrastación de hipótesesProcedementos Caracterizar algunhas especies. Recoñecer factores de illamento reproductivo entre especies coñecidas. Elaborar árbores filoxenéticas. Clasificar algunhas especies coñecidas. Caracterizar algunhas especies en función do tipo en que se inclúen. Recoñecer as especies máis representativas de diferentes ambientes españois. Establecer procedementos de contrastación de hipóteses.Actitudes

71

Valoración da evolución biolóxica como responsable da aparición e desaparición de especies. Valoración da necesidade da taxonomía para estudiar a biodiversidade e dos problemas que, en

ocasións, plantexa a súa aplicación. Estimación de que a clasificación das especies non é unha cuestión científica cerrada senon que estivo,

está e estará sometida a modificacións por parte da comunidade científica. Tomar conciencia da necesidade de preservar a biodiversidade. Apreciación dos procedementos de contrastación de hipóteses.CRITERIOS DE AVALIACIÓNa) Comprender o concepto biolóxico de especie. b) Comprender os procesos de especiación.c) Coñecer os principais criterios de clasificación das especies.d) Aprender as principais características dos cinco reinos taxonómicos. e) Comprender os conceptos de biodiversidade, riqueza biolóxica e endemismo.

Unidade 7. A obtención do alimento nos vexetaisCONTIDOSConceptos Concepto de sistema. Os seres vivos como sistemas. Concepto de nutrición e procesos implicados. A incorporación de nutrientes nos vexetais. transporte da savia bruta. intercambio de gases nos vexetais. Concepto de fotosíntese. Importancia biolóxica da fotosíntese. Factores ambientais que inflúen na fotosíntese. Transporte e destino dos productos da fotosíntese.Procedementos Relacionar a nutrición coa circulación de materia e enerxía nos ecosistemas. Analizar esquemas comparativos da nutrición animal vexetal. Observar preparacións microscópicas de epiderme de follas con estomas. Identificar a presencia de almidón e graxas en diferentes órganos veetais. Deseñar experiencias como procedemento de contrastación de hipóteses.Actitudes Valoración da importancia da nutrición para a autoconservación dos seres vivos. Valoración da necesidade da fotosíntese para o funcionamiento da biosfera. Estimación da importancia da contaminación atmosférica e hídrica para a nutrición e o

desenvolvemento dos vexetais. Apreciación dos efectos nocivos da deforestación. Estimación do deseño de experiencias como un procedemento moi útil no traballo científico.CRITERIOS DE AVALIACIÓNa) Saber caracterizar un ser vivo como sistema. b) Comprender os principais procesos de incorporación de nutrientes nos vexetais. c) Aprender como circulan os nutrientes nos vexetais.d) Comprender os procedementos de intercambio de gases nos vexetais. e) Aprender os procesos fundamentais relacionados coa fotosíntese. f) Coñecer e valorar a importancia biolóxica da fotosíntese.

Unidade 8. O procesamento dos alimentos nos animais.CONTIDOSConceptos Concepto de nutrición animal. Aparatos implicados. proceso dixestivo. Modelos de aparatos dixestivos en invertebrados e vertebrados. Inxestión do alimento. Tipos de dixestión. La dixestión nos vertebrados. Absorción intestinal e exestión.

72

transporte de nutrientes. Modelos de aparatos circulatorios e de circulación en invertebrados e vertebrados. funcionamento do corazón nos mamíferos.Procedementos Recoñecer en esquemas xerais da nutrición animal os principais procesos implicados nela. Recoñecer o camiño que seguen os alimentos desde que son inxeridos até que os nutrientes

procedentes deles son utilizados polas células. Diferenciar os principais modelos de aparatos dixestivos. Saber diseccionar os aparatos dixestivos dalguns animais. Relacionar as características anatómicas do corazón dun mamífero coas súas funcións.Actitudes Valoración da dependencia directa ou indirecta que a nutrición animal ten da nutrición dos vexetais. Valorar os efectos que pode ter para un organismo o mal funcionamento dalgun dos órganos

implicados na nutrición. Valorar o desenvolvemento de hábitos saudables para o correcto funcionamento dos aparatos

dixestivo e circulatorio. Apreciar a complexidade que alcanzaron evolutivamente os procesos dixestivos e circulatorios dos

animais. Valorar a utilidade dos procedementos experimentais na investigación científica.CRITERIOS DE AVALIACIÓNa) Entender as diferenzas entre nutrición e alimentación.b) Diferenzar distintos modelos de aparatos dixestivos.c) Describir os principais procesos que interveñen na dixestión.d) Comprender os principais procedementos de transporte de nutrientes nos animais.e) Coñecer distintos modelos de aparatos circulatorios e de circulación.f) Comprender o funcionamento do corazón nos mamíferos.

Unidade 9. A utilización do alimentoCONTIDOS Contidos A obtención de enerxía e a utilización da mesma nos seres vivos. rendemento enerxético dos alimentos. A respiración nos animais. Modelos de respiración animal. Respiración cutánea, traqueal, branquial e pulmonar. A respiración nos vexetais. Respiración e fotosíntese. A excreción nos animais. Productos de excreción. Sistemas excretores de invertebrados e vertebrados. A excreción en vexetais. Productos de excreción.Procedementos Saber relacionar as actividades vitais dun ser vivo coas súas necesidades enerxéticas. Saber elaborar unh dieta equilibrada a partir de táboas de rendemento enerxético de alimentos. Debuxar esquemas dos diferentes órganos dos aparatos respiratorio e excretor dun vertebrado. Deseñar experiencias para diferenciar os intercambios gasosos da respiración e a fotosíntese. Recoñecer e saber controlar os distintos tipos de variables dunha experiencia.Actitudes Valoración da respiración celular como o procedemento máis común de obtención de enerxía dos seres

vivos Valoración da necesidade de adquirir hábitos alimenticios saudables en relación cunha dieta

equilibrada. Valorar os efectos nocivos dalguns hábitos, como o consumo de tabaco, para os procesos respiratorios. Apreciar a importancia da identificación e o control das variables na experimentación científica.

CRITERIOS DE AVALIACIÓNa) Diferenciar os procesos de utilización da energía nos animales e nos vexetais.

73

b) Elaborar unha dieta equilibrada a partir de táboas de rendemento enerxético de alimentos e necesidades calóricas de individuos.

c) Coñecer os diferentes modelos de respiración nos animais.d) Establecer a relación entre fotosíntese e respiración nos vexetais.e) Coñecer os principais procesos de excreción nos animais e nos vexetais.

Unidade 10. A regulación do funcionamento do organismoCONTIDOSConceptos Control nervioso e hormonal. Funcionamento integrado. Os compoñentes do sistema nervioso. Transmisión do impulso sistema nervioso en invertebrados e vertebrados Funcionamento do sistema nervioso. Concepto de receptores. Tipos. sistema endócrino nos animais. A regulación hormonal nos vexetais. Respostas dos vexetais aos estímulos.Procedementos Recoñecer en fotografías microscópicas as principais estructuras dunha neurona e dunha sinapse. Debuxar o encéfalo dun mamífero e indicar as súas principais estructuras a partir da súa disección. Distinguir nun esquema mudo os principais órganos do sistema nervioso. Construir esquemas da regulación hormonal dalgunas funcións dos animais ou de persoas. Extraer conclusións e elaborar informes de investigacións sinxelas sobre tropismos en vexetais.Actitudes Valoración da importancia dos sistemas de coordinación para a supervivencia dos organismos. Reflexionar sobre os efectos nocivos do consumo de drogas sobre o sistema nervioso. Interese pola adquisición de hábitos saudables que axuden ao bo funcionamento do sistema nervioso. Comprensión e respeto cara ás persoas afectadas por enfermidades relacionadas cos sistemas de

coordinación. Valoración crítica dos efectos que pode ter a utilización artificial de hormonas en agricultura e gandeiría

CRITERIOS DE AVALIACIÓNa) Comprender os mecanismos de integración entre o sistema nervioso e o hormonal.b) Coñecer os compoñentes do sistema nervioso e os mecanismos de transmisión do impulso nervioso.c) Coñecer os distintos tipos de sistemas nerviosos e o seu funcionamento.d) Coñecer os sistemas endócrinos dos animais e os mecanismos de regulación hormonal.e) Coñecer os procesos de regulación hormonal nos vegetales.

Unidade 11. A xeoloxía: entre o infinitamente pequeno e o infinitamente grandeCONTIDOSConceptos As escalas en xeoloxía. A estructura cristalina e os procesos de cristalización. Concepto de mineral. Os silicatos. Estructura e composición do sistema solar. Teorías sobre a orixe do sistema solar. Orixe da Terra e da Lúa. A medición do meridiano terrestre por Eratóstenes. Tecnoloxía espacial.Procedementos Resolver exercicios sobre as dimensións en xeoloxía. Realizar experiencias de formación de cristais. Recoñecer os principais silicatos. Debuxar unha representación a escala do sistema solar.

74

Analizar fotografías de corpos planetarios do sistema solar. Reproducir o modelo de Eratóstenes.Actitudes Estimación da diversidade de escalas temporais e espaciais en xeoloxía. Valoración da pequeneza da Terra no contexto universal. Valoración das teorías sobre a orixe do sistema solar e da Terra. Valoración da importancia da curiosidade e a creatividade para o avance científico. Interese polo coñecemento sobre o universo e os procedementos para conseguilo.CRITERIOS DE AVALIACIÓNa) Comprender as diferentes escalas que se usan en xeoloxía.b) Comprender os conceptos de estructura cristalina, cristalización e mineral.c) Aprender as principais características do sistema solar.d) Coñecer as características principais dos planetas, a Lúa e outros satélites.e) Comprender as teorías sobre a orixe do sistema solar, a Terra e a Lúa.

Unidade 12. O interior terrestreCONTIDOSConceptos Algúns datos directos sobre o interior terrestre: sondeos e volcáns. Masa e densidade terrestres. Sismos e ondas sísmicas: tipos e traxectorias. As discontinuidades sísmicas. A temperatura do interior terrestre. campo magnético terrestre. Os meteoritos. Unidades xeoquímicas e unidades dinámicas. Concepto e utilidade das teorías científicas.Procedementos Realizar cálculos numéricos para determinar a densidade media da Terra, a súa masa e o seu gradiente

xeotérmico. Interpretar sismogramas e resolver exercicios relativos á propagación das ondas sísmicas. Debuxar a estructura interna da Terra a partir dos datos de velocidades de propagación das ondas

sísmicas. Interpretar gráficas de distribución de temperaturas, densidades e velocidades de ondas sísmicas no

interior terrestre. Realizar unha pequena investigación, utilizando procedementos análogos aos científicos que se

estudian nesta unidade, para determinar a estructura interna dun planeta hipotético.Actitudes Valoración das limitacións da ciencia para o estudio do interior terrestre. Valoración dos datos aportados polos diferentes métodos indirectos. Interese polos métodos da ciencia para resolver problema da estructura interna da Terra. Estimación do valor das teorías científicas.CRITERIOS DE AVALIACIÓNa) Relacionar a información obtida a partir de datos directos con algunhas características do interior

terrestre.b) Interpretar gráficas de propagación de ondas sísmicas.c) Relacionar as variacións de velocidade das ondas sísmicas coa existencia de discontinuidades sísmicas.d) Relacionar a información obtida a partir de datos indirectos xeotérmicos, magnéticos e astronómicos

con algunhas características do interior terrestre.e) Caracterizar as principais unidades xeoquímicas e dinámicas do interior terrestre.f) Valorar a consistencia relativa dos datos que aportan os distintos métodos utilizados para determinar a

estructura e composición do interior terrestre.

Unidade 13. Dinámica da litosferaCONTIDOS

75

Conceptos Ideas movilistas. Teoría da deriva continental de Wegener. Mecanismo da isostasia. Ideas fundamentais da teoría da tectónica de placas. Dorsais e fondos oceánicos. A extensión do fondo oceánico. A subducción e os tipos de converxencia de placas. As fallas transformantes. A dinámica sublitosférica. Puntos quentes e motor das placas. ciclo de Wilson e o crecemento continental. A tecnoloxía en auxilio da tectónica de placas.Procedementos Realizar cálculos numéricos sobre movementos isostáticos. Interpretar esquemas da distribución de idades de sedimentos e rochas do fondo oceánico. Debuxar cortes esquemáticos de placas e os seus límites e os procesos que ocorren neles. Calcular velocidades de extensión de diferentes océanos. Realizar prediccións, sobre un mapa, da futura distribución de continentes e océanos en determinados

lugares da Terra.Actitudes Valorar a provisionalidade das teorías científicas. Comprender as dificultades de realizar cambios nas teorías científicas. Apreciar a influencia dos avances tecnolóxicos no desenvolvemento da ciencia*. Amosar curiosidade e interese polas prediccións realizadas á luz das teorías científicas. Tomar conciencia da innovación que supuxo a tectónica de placas para a Xeoloxía.CRITERIOS DE AVALIACIÓNa) Analizar qué puntos se admiten e cales non da teoría da deriva continental de Wegener.b) Interpretar os principais fenómenos que se producen por compensación isostática.c) Comprender os mecanismos de extensión do fondo oceánico e os efectos que ésta produce.d) Diferenciar os distintos tipos de converxencia de placas e os procesos xeolóicos que ocorren neles.e) Analizar distintas etapas do ciclo de Wilson e as súas representacións actuais na litosfera terrestre.f) Caracterizar as principais axudas tecnolóxicas á construcción da teoría da tectónica de placas.

Unidade 14. Manifestacións da dinámica litosférica.CONTIDOSConceptos Formación das cordilleras. Tipos de oróxenos. Deformacións das rochas. Tipos e factores que inflúen nelas. Deformacións plásticas e por rotura: dobras e fracturas. Concepto de metamorfismo. Factores e tipos. Os cambios que ocorren durante o metamorfismo. As texturas das rochas metamórficas. As rochas metamórficas máis frecuentes. Xacementos minerais asociados ao metamorfismo.Procedementos Realizar medicións de dirección buzamento de capas co compás de xeólogo. Interpretar símbolos de dirección e buzamento en mapas xeolóxicos. Debuxar diferentes tipos de estructuras tectónicas. Identificar estructuras tectónicas. Asociar as texturas das rochas metamórficas co tipo de metamorfismo que as afectou. Identificar as principais rochas metamórficas. Observar un afloramento e rexistrar os datos relevantes do mesmo.Actitudes Interese polos mecanismos xeneradores de paisaxes montañosas. Valoración das rochas como materiais útiles á humanidade. Valoración das rochas como recursos non renovables a escala temporal humana.

76

Actitude investigadora para determinar a orixe de estructuras tectónicas e de rochas. Valorar as tarefas científicas de observación e rexistro de datos.CRITERIOS DE AVALIACIÓNa) Razonar sobre as características dos diferentes tipos de oróxenos. b) Interpretar o tipo de resposta que ofrece un material que se somete a esforzo.c) Identificar e representar as deformacións que amosan as rochas. d) Diferenciar os efectos dos distintos tipos de metamorfismo.e) Diferenciar os principais tipos de rochas metamórficas.

Unidade 15. Magmatismo e tectónica de placas. CONTIDOSConceptos Concepto de magma. Orixe dos magmas. Fluxo, localización e tipos de magmas. Evolución dos magmas. Formas das masas ígneas. Texturas das rochas ígneas. As rochas plutónicas, volcánicas e filonianas. Xacementos de orixe magmática. Fenómenos de intraplaca: vulcanismo, división continental e impactóxenos.Procedementos Localizar nun esquema as principais zonas onde se orixinan magmas. Diferenciar os distintos tipos de magmas. Debuxar as principais formas dos emprazamentos magmáticos. Identificar as principais texturas de rochas ígneas. Identificar as principais rochas plutónicas, volcánicas e filonianas. Identificar un punto quente en función da distribución espacial e das idades das illas volcánicas que

orixina.Actitudes Valoración das rochas como materiais útiles á humanidade. Valoración das rochas como recursos non renovables a escala temporal humana. Actitude investigadora para determinar a orixe de rochas. Estimación do valor das controversias científicas para o avance da ciencia. Valorar as tarefas científicas de observación e rexistro de datos.CRITERIOS DE AVALIACIÓNa) Coñecer como se forman os magmas.b) Comprender como evolucionan os magmas.c) Identificar as principais texturas das rochas ígneas.d) Diferenciar as rochas ígneas máis representativas.e) Diferenciar os efectos dos fenómenos intraplaca.

Unidade 16. Os procesos xeolóxicos externos e o relevo. CONTIDOSConceptos Conceptos de meteorización, erosión e transporte. Sedimentación. Ambientes sedimentarios. Características dos sedimentos. Diaxénese e formación de rochas sedimentarias. As rochas sedimentarias máis representativas. relevo como resultado da interacción dos procesos xeolóxicos externos cos internos. solo como resultado de interaccións sistémicas na Terra. Aproxímase un cambio climático?Procedementos Relacionar os procesos externos cos axentes que os producen e os condicionantes climáticos que

teñen. Identificar os efectos dos procesos externos sobre os sedimentos e rochas sedimentarias. Identificar as rochas sedimentarias máis representativas.

77

Predecir o relevo dunha determinada zona. Analizar críticamente as causas dos cambios climáticos.Actitudes Valoración do importante papel dos axentes xeolóxicos externos na formación de rochas

sedimentarias e o modelado do relevo terrestre. Estimación do relevo como resultado da interacción de procesos internos e externos. Toma de conciencia da importancia do solo como asento da vida nos ambientes continentais. Estimación do valor dos efectos que ten a actividade humana sobre o contorno natural. Reflexión crítica sobre as aportacións da ciencia para a análise das interaccións nol sistema Terra.CRITERIOS DE AVALIACIÓNa) Comprender os principais procesos xeolóxicos externos. b) Coñecer as principais características dos ambientes sedimentarios, os sedimentos e as rochas

sedimentarias.c) Diferenciar as rochas sedimentarias máis representativas.d) Interpretar o relevo como producto da interacción dos procesos xeolóxicos externos e internos. e) Entender o solo como resultado de interaccións complexas no sistema Terra.

Unidade 17. A idade da Terra.CONTIDOSConceptos Os cambios xeolóxicos e as súas pegadas. Principio do actualismo. Concepto de fósil. Proceso de fosilización. Información que proporcionan os fósiles. Biofacies e

litofacies. Métodos de datación relativa. Principios de horizontalidade e de superposición de estratos. Criterios de

polaridade de teito e muro. Discontinuidades estratigráficas: concordancias e discordancias. Principio de sucesión de acontecementos. A idade da Terra. Datacións absolutas radiométricas. A división do tempo xeolóxico.Procedementos Aplicar o principio do actualismo para reconstruir o pasado xeolóxico. Deducir ambientes de sedimentación antigos a partir dos fósiles que conteñen determinadas rochas. Interpretar a polaridade de series de estratos aplicando os criterios adecuados. Recoñecer diferentes tipos de discordancias en cortes xeolóxicos sinxelos. Realizar exercicios de aplicación de métodos de datación radiométricos e outros métodos de idade

absoluta.Actitudes Curiosidade e interese por coñecer a historia da Terra. Valoración dos fósiles como axuda fundamental para coñecer o pasado terrestre. Valoración da enorme utilidade dos principios xeolóxicos para a reconstrucción xeolóxica histórica Reflexionar sobre a influencia que a ideoloxía e crenzas persoais poden ter sobre as teorías científicas. Desmitificación da figura prototípica do científico.CRITERIOS DE AVALIACIÓNa) Valorar algúns dos métodos utilizados históricamente para determinar a idade da Terra.b) Reconstruir o pasado xeolóxico aplicando o principio do actualismo.c) Determinar paleoambientes sedimentarios a partir de litofacies e biofacies.d) Interpretar a polaridade de series de estratos aplicando os criterios adecuados.e) Ordear cronolóxicamente os acontecementos representados en cortes sinxelos.f) Determinar os anos de antigüidade de determinados materiais coa aplicación de métodos de datación

absoluta.

Unidade 18. Historia da Terra e da vida.CONTIDOSConceptos

78

A Terra e a vida no Precámbrico. Diferenciación en capas. O periodo Hádico. Os primeiros continentes. A formación da atmósfera e os océanos.

Os primeiros vestixios de vida. A célula eucariótica. Os primeiros organismos pluricelulares. A formación do Panxea I. Cambios climáticos. A Terra e a vida no Paleozoico. Os últimos 250 millóns de anos. Evolución e filoxenia da especie humana.Procedementos Saber reconstruir as condicións ambientais superficiais da Terra nos seus primeiros tempos. Reconstruir os Panxeas I e II a partir dun mapamundi no que se observen os cratóns precámbricos e os

oróxenos caledonianos e hercinianos. Deducir as características paleoclimáticas dunha determinada época a partir das circunstancias que o

condicionaron. Recoñecer polas súas características anatómicas os cráneos de diferentes homínidos.Actitudes Valoración dos procedmentos indirectos para deducir as condicións ambientais do pasado xeolóxico

máis remoto. Valoración das rochas e fósiles como os rexistros xeolóxicos fundamentais que aportan datos do

pasado da Terra e da vida na Terra. Tomar conciencia dos continuos cambios a que están sometidas as teorías científicas en función dos

novos descubrimentos. Valorar a importancia da comunicación das conclusións en ciencia como un procedemento esencial no

avance científico.CRITERIOS DE AVALIACIÓNa) Coñecer os principais acontecementos xeolóxicos precámbricos.b) Enunciar os sucesos máis importantes relacionados cos primeiros «pasos» da vida na Terra.c) Describir os principais acontecementos xeolóxicos e biolóxicos do Paleozoico.d) Coñecer a historia da Terra e da vida nos últimos 250 millóns de anos.e) Enumerar as principais etapas da evolución e a filoxenia da especie humana.

2.7.- CIENCIAS PARA O MUNDO CONTEMPORÁNEO. 1º BACHARELATOUnidade 1: O noso lugar no universoOBXECTIVOS1. Saber como está organizado o universo: cal é a materia que o forma e como se organiza.2. Aprender que as teorías científicas non son inmutables, senón que novos descubrimentos serven para

desterrar teorías erróneas ou para afianzar vellas teorías.3. Saber que existen aínda moitas incógnitas que resolver sobre o noso universo. Algunhas relacionadas

co noso propio Sistema Solar.4. Coñecer as últimas teorías sobre a formación do universo. Explicar que é o big bang e cales son as

probas que sustentan esa teoría.5. Saber da existencia dos exoplanetas (planetas extrasolares), descubertos nas últimas décadas.6. Manter unha mente aberta ante os posibles avances da ciencia e a técnica. Asimilar o feito de que

algúns conceptos que agora resultan imposibles de coñecer serán ben coñecidos no futuro.7. Recoñecer as enormes distancias que existen entre as estrelas ou entre as galaxias.8. Aprender a explicar procesos que ocorren na natureza coa axuda de esquemas, debuxos e fotografías.9. Aprender a manexar fontes de información diversa que nos permitan coñecer que astros resultan

visibles no ceo nunha noite determinada.10. Formular preguntas sobre temas científicos de actualidade, aventurando respostas e indagando sobre o

que a ciencia actual é quen de dicirnos ao respecto.

79

11. Pór en práctica actitudes e valores sociais como a creatividade, a curiosidade, o antidogmatismo e a reflexión crítica.

CONTIDOSConceptos

De que está feito o universo. O universo observable. A materia escura. Como está organizado o universo? O universo en movemento. A forza da gravidade. Os buracos negros. Do big bang ao big rip. Como xurdiu a idea do big bang. A confirmación do big bang. O big bang e a

historia do universo. A orixe dos elementos. A orixe do Sistema Solar. A orixe do Sol. A formación dos planetas. Unha viaxe científica polo Sistema Solar. Exoplanetas: a gran sorpresa. Descubrimento dos exoplanetas. Condicións para a vida nos planetas. Observar o ceo. A esfera celeste. Os mapas celestes.Procedementos, destrezas e habilidades Tirar información clave de fotografías. Analizar e interpretar gráficas. Formular hipóteses para explicar fenómenos coñecidos. Utilizar Internet como unha fonte de información útil para obter información textual ou imaxes

relacionadas coa descrición de planetas, estrelas ou galaxias. Interpretar escalas de distancias en astronomía. Tirar información de esquemas. Interpretar planisferios. Relacionar as diferentes melloras técnicas empregadas en astronomía coas necesidades satisfeitas. Interpretar a información contida en táboas.Actitudes

Recoñecer a importancia dos avances técnicos en moitos campos que fixeron posible adquirir os coñecementos de astronomía e astronáutica que agora posuímos.

Valorar a importancia dos coñecementos científicos e das súas posibles aplicacións prácticas. Mostrar interese por comprender o mundo que nos arrodea ou as noticias de carácter científico cada

vez máis habituais nos medios de comunicación. Entender a ciencia como un aspecto clave da cultura humana, sen desdeñala, con independencia da

formación profesional desenvolvida ou que se vai desenvolver. Evitar actitudes de medo cara aos contidos científicos debido «á súa elevada dificultade de

comprensión». A ciencia, como calquera outra póla do saber, é accesible para todas as persoas. Desprezar crenzas como a astroloxía, sen ningunha base científica.CRITERIOS DE AVALIACIÓNa) Diferenciar correctamente entre planeta, estrela e galaxia.b) Explicar cales son os procedementos que nos permitiron coñecer cal é a materia que forma parte dos

planetas, as estrelas e as galaxias.c) Explicar cales son os procedementos que nos permitiron saber que o universo está en expansión.d) Sinalar cales son as probas científicas que apoian a teoría do big bang.e) Explicar correctamente como está organizado o universo: como se agrupan planetas, estrelas e

galaxias.f) Sinalar que magnitudes caracterizan a un buraco negro e cales son as observacións que permiten

identificar buracos negros no ceo.g) Indicar como se forman os átomos dos elementos químicos que forman parte do noso planeta.h) Explicar a orixe do Sol e do Sistema Solar.i) Describir algúns astros do Sistema Solar, sinalando algunhas características clave dos planetas ou das

súas lúas.j) Sinalar cales son as condicións necesarias para que poida darse a vida noutros planetas.k) Tirar información dun mapa celeste.

80

l) Explicar como se poden detectar exoplanetas.

Unidade 2: O noso planeta: a TerraOBXECTIVOS1. Formular preguntas sobre cuestións e problemas científicos de actualidade e tratar de buscar as súas

propias respostas, utilizando e seleccionando de xeito crítico información procedente de diversas fontes.

2. Coñecer cales son os modelos empregados para explicar a actividade xeolóxica observada no noso planeta.

3. Identificar as ferramentas que utilizan os xeólogos para coñecer como é o interior do noso planeta.4. Coñecer cales son as evidencias experimentais que apoian a teoría da deriva continental ou a tectónica

de placas.5. Valorar a importancia dos coñecementos científicos para determinar o comportamento xeolóxico do

noso planeta e evitar consecuencias fatais cando se producen erupcións volcánicas ou terremotos.6. Comprender cales son os fenómenos relacionados coa estrutura do noso planeta que aínda

descoñecemos.CONTIDOSConceptos A Terra: un planeta dinámico. Movementos do aire, da auga e dos materiais no interior do planeta. A atmosfera cambia. O efecto invernadoiro: causas naturais. Un planeta oceánico. Erosión e sedimentación. O interior da Terra. A estrutura da Terra:

Codia. Manto. Núcleo.

A enerxía interna da Terra. A calor procedente do interior terrestre. Wegener: a deriva continental. A teoría que mudou a xeoloxía. Probas da deriva continental.

Probas xeográficas. Probas paleontolóxicas. Probas xeolóxicas e tectónicas. Probas paleoclimáticas.

Da deriva á tectónica global. Codia fragmentada. A máquina Terra. Codia en movemento. Creación e destrución do relevo. Historias dun vello planeta. A historia xeolóxica do planeta Terra.Procedementos, destrezas e habilidades Interpretar mapas con información sobre a situación das placas tectónicas, os sismos rexistrados ou os

volcáns. Analizar fotografías e tirar información útil delas. Utilizar Internet para visualizar fotografías do noso planeta obtidas mediante satélite. Interpretar esquemas con información sobre o noso planeta. Utilizar a tectónica de placas para explicar moitos dos fenómenos relacionados coa xeoloxía que

observamos no noso planeta. Interpretar gráficas. Identificar as probas que apoian a teoría da deriva dos continentes.

Probas xeográficas. Probas paleontolóxicas. Probas xeolóxicas e tectónicas. Probas paleoclimáticas.

Interpretar esquemas que mostren a evolución temporal dunha forma do relevo. Deducir a localización do epicentro dun sismo a partir da información obtida en diferentes estacións

sismolóxicas.

81

Deducir a composición aproximada do interior do planeta a partir de datos como a densidade ou a masa do mesmo.

Actitudes Valorar a contribución da ciencia na predición de desastres naturais, como as erupcións volcánicas ou

os terremotos. Valorar a contribución da ciencia e da tecnoloxía á hora de estudar o interior do noso planeta. Valorar a valentía das científicas e dos científicos no momento de publicar teorías pouco convencionais

e opostas ao paradigma establecido. Mostrar unha actitude de respecto cara a todas as teorías científicas, por atoladas que parezan nun

principio.CRITERIOS DE AVALIACIÓNa) Explicar en que consiste a tectónica de placas.b) Explicar que é a teoría da deriva continental e sinalar cales son as evidencias experimentais que a

apoian.c) Explicar por que a Terra non é plana malia os procesos de erosión, transporte e sedimentación que

teñen lugar no noso planeta de xeito continuado.d) Elaborar esquemas que mostren as diferentes capas que ten o noso planeta e cales son os principais

procesos xeolóxicos que teñen lugar en cada unha delas.e) Indicar que tipo de información podemos tirar das ondas sísmicas: S ou P.f) Relacionar as placas tectónicas coa presenza de volcáns ou a aparición de sismos nunha rexión concreta

do planeta.g) Explicar a creación e destrución do relevo na Terra.h) Explicar a evolución xeolóxica do noso planeta.

Unidade 3: A orixe da vida e a orixe do ser humanoOBXECTIVOS1. Coñecer algunhas das hipóteses máis aceptadas sobre a orixe da vida.2. Aprender cal é o papel da teoría da selección natural na explicación da evolución dos seres vivos no

noso planeta.3. Coñecer como se organizan na actualidade os seres vivos coñecidos.4. Saber que aínda quedan moitos aspectos por resolver en todo o referente ao estudo da orixe da vida

no noso planeta.5. Saber cales eran as características do noso planeta cando comezou a desenvolverse a vida.6. Coñecer cales son as posibles causas da extinción de certos seres vivos, como por exemplo os

dinosauros.7. Saber que ao longo da historia do noso planeta se produciron varias extincións masivas.8. Coñecer algún dos procedementos susceptibles de ser empregados en caso de descubrimento dun

asteroide que ameace o noso planeta.CONTIDOSConceptos A receita da vida (C, H, O e N). De que está feita a materia viva? Enerxía para a vida. Definindo a vida. A orixe da materia para a vida. De onde procede o carbono? De onde procede a auga? Un escenario para a vida. O interior do planeta primitivo e a evolución da atmosfera. O experimento de Miller: un experimento histórico. Outras hipóteses sobre a orixe da vida.

Hipótese metabólica. Mundo ARN. Panspermia.

A vida, no principio e agora. Medios radioactivos para determinar a idade dunha rocha. A evolución e as súas probas.

Probas biolóxicas. Probas paleontolóxicas.

82

A ordenación dos acontecementos evolutivos: estratos. Como explicamos a evolución. Darwin e a selección natural. Selección artificial. Radiacións evolutivas. Extincións. A grande extinción. A extinción dos dinosauros. O enigma da supervivencia. A orixe do ser humano. Evolución dos homínidos.Procedementos, destrezas e habilidades Utilizar experimentos para deducir a composición da materia viva. Interpretar esquemas que mostren diferenzas entre os organismos autótrofos e heterótrofos. Comparar as diferentes definicións de vida propostas por científicos de renome internacional. Analizar os datos que permiten coñecer a idade dunha rocha. Analizar a información de esquemas e fotografías con estratos para ordenar o rexistro fósil. Interpretar debuxos sobre a evolución natural. Interpretar gráficas e esquemas relacionadas coa extinción de seres vivos. Interpretar táboas e gráficas para tirar conclusións. Comparar distintos debuxos dunha secuencia temporal, analizando as circunstancias que cambiaron

dun a outro e sinalando as consecuencias que eses cambios teñen sobre os seres vivos. Ordenar viñetas temporalmente de acordo coa historia da vida no noso planeta. Analizar fotografías con estratos visibles e relacionalas co rexistro fósil e a antigüidade dos fósiles de

cada estrato. Identificar os puntos a favor e en contra dalgunha das teorías que explican a orixe da vida na Terra.Actitudes Mostrar unha actitude de respecto cara a diferentes teorías científicas que intentan explicar a orixe dos

seres vivos. Apreciar as teorías científicas que intentan explicar os feitos observados, aínda que en ocasións

resulten estar equivocadas. Tomar conciencia da dificultade de estudar fenómenos acontecidos no noso planeta hai moitos millóns

de anos. Respecto cara ás persoas de diferentes razas.CRITERIOS DE AVALIACIÓNa) Enunciar as teorías científicas máis admitidas na actualidade para explicar a orixe da vida na Terra.b) Sinalar cales eran as condicións do noso planeta cando apareceron os primeiros seres vivos.c) Explicar como podemos coñecer a idade das rochas ou saber en que épocas viviron determinados seres

vivos.d) Sinalar cales son as probas que apoian a teoría da sección natural de Darwin e Wallace.e) Explicar a evolución dos seres vivos na Terra relacionándoa coa teoría da selección natural proposta por

Darwin.f) Ordenar temporalmente os fósiles de seres vivos a partir dos estratos en que se atoparon.g) Explicar a relación entre a deriva dos continentes e a presenza de organismos endémicos nunha rexión

do planeta.h) Enunciar algunhas das causas que poden provocar a extinción de seres vivos no noso planeta.i) Explicar cales son as probas que nos permiten coñecer a evolución do ser humano.

Unidade 4: A revolución xenética: desvelando os segredos da vidaOBXECTIVOS1. Saber cales son os factores que determinan as características dun organismo vivo.2. Saber como e onde se almacena a información nun ser vivo e como se transmite esa información de

pais a fillos.3. Aprender como chegamos a saber o que sabemos actualmente sobre dotación xenética, herdanza e

características dos seres vivos.4. Saber como están relacionadas a xenética e a teoría da selección natural de Darwin e Wallace. O papel

das mutacións na selección natural.5. Saber como se copian os xenes.6. Saber que non todo o ADN codifica proteínas. Comprender a diferenza entre intróns e exóns.7. Adquirir unhas nocións básicas sobre a xenética do desenvolvemento.

83

8. Saber que é a epixenética e entender para que pode resultarnos útil.9. Enunciar algunhas das principais aplicacións da enxeñaría xenética.CONTIDOSConceptos Introdución. Pedrolos e bechos: en que se distinguen? Os fillos herdan caracteres dos pais. Os seres

vivos evolucionan. Mendel: a solución está nos chícharos. A conclusión de Mendel: factores hereditarios (xenes). Onde están os xenes? Cromatina e cromosomas. Fecundación e dotación xenética. De que están feitos e como se copian os xenes? O ADN: dobre hélice. Duplicación do ADN. Para que serven os xenes. A síntese de proteínas. ADN e ARN. Dogma central da bioloxía molecular. Do ADN ao ribosoma. O xenoma humano. Secuenciación do ADN: non todo o ADN codifica. Xenoma e complexidade. Xenética do desenvolvemento. A epixenética. Manipulando os xenes un a un: a biotecnoloxía. Ferramentas da biotecnoloxía.

A reacción en cadea da polimerasa. PCR. Biotecnoloxía: fabricación de proteínas. Biotecnoloxía: os transxénicos. Biotecnoloxía: células nai e clonación. Biotecnoloxía: terapia xenética. Identificación xenética.

Procedementos, destrezas e habilidades Interpretar esquemas que ilustren as leis de Mendel da xenética. Interpretar esquemas sobre a dotación xenética dun ou varios individuos. Analizar fotografías tomadas con microscopio óptico ou electrónico. Resolver problemas de xenética, aventurando as características dos fillos a partir da dotación xenética

dos proxenitores. Interpretar esquemas que mostren experiencias clave da historia da xenética. Interpretar os datos contidos nunha táboa.Actitudes Valorar a importancia dos avances técnicos para obter imaxes das nosas propias células. Mostrar respecto cara ás persoas de calquera raza, independentemente das súas características

externas. Valorar a contribución dalgúns científicos españois no campo da xenética ao longo da historia. Mostrar unha actitude crítica ante algúns debates presentes nos medios de comunicación case a diario,

como os relacionados cos alimentos transxénicos, valorando as razóns a favor e en contra do seu uso. Interese por participar en debates nos que se cuestionan determinados avances relacionados coa

xenética e a medicina, como o uso de células nai ou a clonación humana. Valorar a importancia da xenética para a medicina ou para a identificación de persoas sen ambigüidade.CRITERIOS DE AVALIACIÓNa) Explicar que é un xene e que relación teñen os xenes coas características dunha persoa.b) Explicar que papel desempeñou Mendel na explicación da herdanza de determinadas características

dos pais.c) Explicar a diferenza entre ADN e xene.d) Explicar a diferenza entre ADN e ARN.e) Explicar a diferenza entre xene e proteína.f) Sinalar como se copian os xenes e para que serven.g) Relacionar xenética e evolución nos seres vivos.h) Explicar como ten lugar a síntese de proteínas no ser humano.i) Explicar a importancia da secuencia de nucleótidos no ADN dun organismo.j) Explicar algunhas das consecuencias extraídas a partir de certos experimentos clave relacionados coa

xenética ao longo da historia.

84

k) Enumerar algunhas das aplicacións da enxeñaría xenética, sinalando a utilidade de cada unha delas.l) Explicar que son as células nai e por que se estima que teñen unha grande utilidade en medicina.m) Explicar como podemos empregar o ADN para identificar a unha persoa.

Unidade 5: Vivir máis, vivir mellorOBXECTIVOS1. Coñecer algúns riscos para a saúde aos que estamos expostos constantemente.2. Coñecer algúns hábitos de vida saudables.3. Coñecer como se contraen certas enfermidades e que podemos facer para combatelas.4. Saber cales son os numerosos perigos que implica o consumo de drogas.5. Saber como podemos diagnosticar enfermidades.6. Coñecer algúns dos problemas asociados á investigación de novos fármacos.7. Saber cales son as necesidades máis urxentes dos países en vías de desenvolvemento relacionadas coa

medicina.CONTIDOSConceptos Saúde e enfermidade. Concepto de saúde e enfermidade. Calidade de vida e esperanza de vida. Os

xenes, o estilo de vida e a saúde. Agresións e riscos para a saúde. As enfermidades que nos afectan. Agresións ambientais. As enfermidades infecciosas. Microorganismos patóxenos. A transmisión das enfermidades infecciosas.

O desenvolvemento das enfermidades infecciosas. A prevención das enfermidades infecciosas. A defensa contra as infeccións. Os mecanismos de defensa. Os mecanismos inespecíficos. O sistema

inmunitario. Trastornos do sistema inmunitario. O tratamento das enfermidades infecciosas.

Tratamento contra enfermidades causadas por bacterias. Tratamento contra enfermidades causadas por protozoos e fungos. Tratamento contra enfermidades causadas por virus. As vacinas.

As enfermidades tumorais e o cancro. Que é un tumor? Tumores malignos: o cancro. Xenética e cancro. O tratamento do cancro.

Enfermidades endócrinas, nutricionais e metabólicas. Diabetes mellitus. Obesidade. Enfermidades cardiovasculares. Que son as enfermidades cardiovasculares? Factores de risco das

enfermidades cardiovasculares. Enfermidades do aparello respiratorio. Enfermidades mentais. O tratamento das enfermidades mentais. Condutas aditivas. As drogas. O diagnóstico das enfermidades. As fases do diagnóstico. A historia clínica. Exploracións

complementarias máis utilizadas. Tratamento de enfermidades: fármacos e medicamentos. Como actúan os fármacos. A investigación e o

desenvolvemento de novos fármacos. A industria farmacéutica: patentes e xenéricos. Tratamento de enfermidades. Cirurxía. Que é un tratamento cirúrxico. Os riscos da cirurxía. Cando

realizar unha cirurxía. Novos procedementos cirúrxicos. A medicina nos países en vías de desenvolvemento. A saúde: un dereito universal? Problemas

sanitarios no Terceiro Mundo.Procedementos, destrezas e habilidades Interpretar gráficos de sectores que mostren información sobre enfermidades. Interpretar gráficas

sobre a esperanza de vida ou a mortalidade infantil. Interpretar esquemas que mostren como se contrae ou como se combate unha enfermidade. Interpretar esquemas que mostren que procesos teñen lugar no interior do corpo humano cando se

desenvolve unha enfermidade. Interpretar mapas relacionados coa distribución por rexións dunha enfermidade. Interpretar a información contida nunha táboa. Tirar información útil sobre a saúde dunha persoa a partir dos datos obtidos nunha análise de sangue. Analizar imaxes do interior do corpo humano obtidas con diferentes técnicas, apreciando a información

que podemos obter con cada unha desas técnicas.

85

Identificar o antibiótico máis eficaz a partir dun experimento.Actitudes Adoptar hábitos de vida saudables. Mostrar respecto cara á intimidade dos pacientes que padecen certas doenzas ou enfermidades. Mostrar interese polas campañas realizadas polas autoridades co obxectivo de mellorar a saúde

pública. Mostrar rexeitamento por quen discrimina ás persoas enfermas ou diminuídas. Interese por axudar ás persoas máis necesitadas, vivan preto de nós ou en rexións afastadas do mundo. Valorar positivamente o labor relacionado coa saúde que numerosas persoas realizan en países en vías

de desenvolvemento. Valorar o papel das empresas que se dedican a investigar novos fármacos. Mostrar unha actitude de apoio cara ás persoas que pon a disposición de todo o mundo, sen patentes,

os descubrimentos relacionados coa saúde. Tomar conciencia do perigo de non adoptar hábitos saudables de alimentación. Interese por axudar a persoas que sofren enfermidades mentais. Rexeitar o tabaco, pero mostrar unha actitude de respecto polos dereitos dos fumadores e dos non

fumadores.CRITERIOS DE AVALIACIÓNa) Explicar como contraemos certas enfermidades e cales son os procedementos empregados para

combatelas.b) Diferenciar os tipos de enfermidades máis frecuentes.c) Sinalar cales son os factores que afectan á saúde dunha persoa.d) Explicar como actúan as defensas naturais en caso de infección.e) Sinalar algúns factores de risco de enfermidades cardiovasculares relacionados coa alimentación e

outros hábitos.f) Sinalar os numerosos efectos adversos derivados do consumo de todo tipo de drogas.g) Explicar cal é a información tirada de diferentes probas de diagnóstico, como unha análise de sangue

ou as imaxes obtidas do interior do organismo.h) Explicar o procedemento realizado durante o desenvolvemento de novos fármacos.i) Enunciar algúns dos problemas de saúde aos que se enfrontan os habitantes de países en vías de

desenvolvemento.

Unidade 6: Cara a unha xestión sustentable do planeta?OBXECTIVOS1. Coñecer cales son os perigos qua xa están afectando á saúde da Terra.2. Tomar conciencia dos perigos aos que se ve sometido o noso planeta como consecuencia da actividade

humana.3. Coñecer os riscos ambientais derivados de certas actividades industriais, pesqueiras, agrícolas,

gandeiras ou mineiras, como as mareas negras ou os incendios forestais.4. Coñecer cales son as fontes de enerxía alternativas que podemos usar agora e no futuro para evitar

problemas relacionados co medio natural.5. Coñecer o problema da sobreexplotación dos recursos: pesca, deforestación, minaría, extracción de

combustibles fósiles…6. Comprender a importancia de reciclar materiais como un xeito de contribuír á protección do medio

natural.7. Asimilar a importancia que ten o CO2 na nosa atmosfera e os problemas derivados dunha acumulación

excesiva de CO2 nela.8. Coñecer as implicacións dun cambio climático a grande escala no noso planeta.9. Saber cales son algunhas das solucións propostas para combater o cambio climático global.10. Coñecer que é o desenvolvemento sustentable e que posibilidades temos na nosa sociedade de

alcanzalo.CONTIDOSConceptos Equilibrios nun planeta dinámico.

86

Planeta hostil: riscos. Os perigos da chuvia. Terremotos, tsunamis e volcáns. A ciencia predí e prevén. Os seres humanos explotan a Terra. Consumo crecente, recursos escasos. Rochas, minerais, metais: durarán sempre? Alimentos para

todos? O problema da auga. O problema da enerxía. O ser humano moderno rompe equilibrios: impactos.

O incremento do CO2. O cambio climático global. A chuvia ácida. Biocontaminación. Residuos sólidos.

Accidentes ambientais. verteduras de petróleo. Incendios forestais. A xestión planetaria: plans para a supervivencia. Quince xeitos de salvar a Terra.Procedementos, destrezas e habilidades Interpretar gráficas, táboas e mapas. Analizar fotografías do noso planeta e relacionalas coa actividade humana. Utilizar información para predicir o risco ao que está sometida unha determinada rexión debido á

presenza dun volcán, a existencia de sismos ou a frecuencia de caída de chuvias intensas. Decidir cales son os factores que hai que ter en conta antes de declarar urbanizable unha determinada

rexión. Identificar os materiais que usamos de xeito cotián. Ter en conta os factores políticos para a comprensión de determinadas actividades, como o acceso aos

pozos de auga, ás fontes de enerxía, á pesca… Interpretar cadeas tróficas. Achegar propostas para solucionar algúns dos problemas globais da Terra.Actitudes Tomar conciencia dos perigos aos que se ve sometido o noso planeta como consecuencia da actividade

humana. Valorar as vantaxes de coñecer a existencia de terremotos, tsunamis, chuvias intensas, ciclóns ou

furacáns coa suficiente antelación. Fomentar hábitos destinados ao aforro de auga. Fomentar hábitos relacionados coa reciclaxe dos residuos, como o papel, os envases ou o vidro. Aforrar a máxima cantidade posible de enerxía. Adoptar hábitos destinados á protección do medio natural: aforro enerxético, reutilización de

materiais, replantación de árbores… Tomar conciencia da necesaria participación, tanto das administracións como da cidadanía, na busca de

solucións aos problemas que afectan ao noso planeta. Valorar as achegas da ciencia e da tecnoloxía na procura de solucións para determinados problemas

ambientais.CRITERIOS DE AVALIACIÓNa) Identificar os principais problemas do contorno natural e as causas que os provocan.b) Identificar os factores que agravan os principais problemas do contorno natural que sofre o noso

planeta.c) Coñecer os factores que provocan a contaminación atmosférica e propor algunhas solucións a este

problema.d) Coñecer os factores que provocan o incremento do efecto invernadoiro e propor algunhas solucións a

este problema.e) Coñecer os factores que provocan o esgotamento dos recursos naturais e propor algunhas solucións a

este problema.

87

f) Identificar os materiais que poden achegar algunha solución aos problemas ambientais que sofre a Terra.

g) Propor solucións para evitar determinados accidentes que danan considerablemente o medio natural, como as verteduras de petróleo ou os incendios forestais.

h) Propor novas formas de aproveitamento das fontes de enerxía alternativas, como a enerxía solar ou a enerxía eólica.

i) Explicar as vantaxes e as desvantaxes derivadas da utilización de biocombustibles.

Unidade 7: Novas necesidades, novos materiaisOBXECTIVOS1. Clasificar os materiais que utilizamos a diario en función de diferentes criterios. Por exemplo, en

función da súa orixe (natural ou artificial).2. Decidir o material máis apto para un determinado uso en función das súas propiedades.3. Saber que a estrutura interna dun material determina as súas propiedades macroscópicas.4. Saber cal é o proceso necesario que deben seguir certos materiais desde que se obteñen da natureza

ata que se utilizan.5. Coñecer o proceso que se segue para o tratamento de materiais metálicos.6. Coñecer os conflitos derivados da extracción e aproveitamento de determinados recursos naturais.7. Coñecer o tipo de plástico empregado en determinados usos.8. Tomar conciencia da necesidade de reciclar materiais.9. Coñecer os problemas derivados da obtención e do uso do papel.10. Saber cales son algunhas das aplicacións actuais da nanotecnoloxía.CONTIDOSConceptos De materia a materiais. Un xeito de organizar a materia: a táboa periódica dos elementos. De onde obtemos os materiais? As propiedades dos materiais.

Propiedades mecánicas. Propiedades térmicas. Propiedades ópticas. Propiedades eléctricas e magnéticas. Propiedades acústicas. Propiedades químicas.

A materia prima. Materia prima mineral mena. Os metais non están en estado puro na natureza. Sistemas de extracción dos metais. O aceiro: mellores

propiedades, ferramentas máis específicas. O coltán: o prezo da materia prima. Natural e artificial. A vantaxe da utilización de materiais artificiais. Os plásticos. Como se clasifican os polímeros. O papel. Inventar o que non existe. Nanociencia. Nanocompostos de carbono. Aplicacións nanoscópicas. O

futuro inmediato: fulerenos (fullerene). O futuro. A nanotecnoloxía. Ciencias dos materiais: unha ciencia multidisciplinar. A nanotecnoloxía ao

noso arredor. A liña do tempo dos materiais. Procedementos, destrezas e habilidades Asociar un material a un determinado uso en función das propiedades de cada material. Identificar materiais en fotografías. Interpretar esquemas nos que se explique o proceso de elaboración dun material. Comparar diferentes materiais entre si, mostrando as vantaxes e desvantaxes de cada un. Interpretar mapas nos que se mostren as áreas de extracción dun determinado recurso. Interpretar táboas nas que se comparen diferentes plásticos. Propor solucións para minimizar o consumo de determinados materiais. Calcular a cantidade de papel utilizada durante unha semana.

88

Actitudes Tomar conciencia da importancia do bo uso dos materiais. Valorar a importancia dos avances científicos para evitar o esgotamento de certos materiais, propondo

materiais artificiais con propiedades similares ou reaproveitando os materiais en obxectos xa utilizados e desbotados.

Adoptar hábitos destinados a evitar o mal uso dos materiais: redución no consumo, reutilización e reciclaxe.

Valorar o uso das novas tecnoloxías no aforro de determinados materiais. Por exemplo, o uso do correo electrónico para os billetes de avión, facturas, revistas…, ou a tinta electrónica.

Mostrar interese polos problemas derivados do esgotamento dos recursos. Valorar a contribución da tecnoloxía na manipulación dos materiais (nanomoléculas, etc.).CRITERIOS DE AVALIACIÓNa) Decidir o material máis apto para un obxecto en función das características que este debe ter e en

función das propiedades dos materiais.b) Explicar de que xeito podemos obter materiais: aproveitándoos da natureza directamente,

transformándoos lixeiramente, sintetizándoos por completo a partir doutros con propiedades similares ou diferentes ou reciclándoos.

c) Explicar como é a estrutura común dos plásticos.d) Identificar materiais concretos en obxectos cotiáns.e) Explicar cales son as vantaxes de certos materiais artificiais, como a fibra de carbono ou os nanotubos

de carbono.f) Propor solucións destinadas a reducir o consumo de certos materiais, como o vidro, o papel ou o

plástico.g) Explicar cales son as dimensións típicas dos obxectos implicados nos procesos relacionados coa

nanotecnoloxía.

Unidade 8: Un mundo dixitalOBXECTIVOS1. Diferenciar analóxico e dixital.2. Comprender o proceso da dixitalización de texto, son e imaxes.3. Explicar as vantaxes da utilización de sons dixitais.4. Explicar as vantaxes da utilización de imaxes dixitais.5. Explicar as vantaxes da utilización de vídeos dixitais.6. Coñecer algunhas das prestacións reunidas na actualidade nun só aparello, xa sexa unha videoconsola

portátil, un teléfono móbil, unha PDA ou un reprodutor multimedia.7. Coñecer como se realiza a compresión na manipulación de arquivos informáticos, e mostrar as vantaxes

asociadas a esa compresión, por exemplo no caso das imaxes tomadas cun teléfono móbil ou unha cámara fotográfica dixital ou no caso dos arquivos de son en formato mp3.

8. Identificar algúns dos problemas derivados da utilización de Internet: difusión de virus, correo electrónico non desexado, ataques contra a privacidade ou perigo nas transaccións comerciais.

CONTIDOSConceptos A fin do mundo analóxico. Analóxico versus dixital. As razóns do cambio. Procesamento, almacenamento e intercambio da información.

A conversión analóxico-dixital de imaxes. A conversión analóxico-dixital de sons. A conversión analóxico-dixital de caracteres escritos.

O almacenamento da información. A manipulación dos datos dixitais. A conversión dixital analóxica. Ordenadores, hardware e software. Hardware: o ordenador por dentro. Software: a parte «lóxica» do

ordenador. Multimedia. Tratamento numérico do sinal.

Manipulación e compresión do son. Traballo con imaxes. Os arquivos de vídeo: elementos de calidade.

89

Internet: o mundo interconectado. Que é Internet, hoxe. Como funciona Internet. A regulación da comunicación na Rede.

O correo electrónico. Os problemas de Internet. Privacidade e seguridade na Rede. Encriptación de datos e servidores

seguros. Ataques contra a seguridade. A revolución das telecomunicacións. A revolución do «transporte» de contidos. A revolución da

telefonía móbil. A revolución do entretemento á carta. A revolución dos PDA: un só dispositivo para todo.

Mañá é o futuro. Que sucederá... mañá mesmo? A vida na aldea global. As comunicacións sen fíos. As vantaxes da tecnoloxía wifi.Procedementos, destrezas e habilidades Interpretar esquemas nos que se mostre o modo de funcionamento de aparellos tecnolóxicos

modernos, como unha cámara dixital, un escáner ou unha tarxeta de memoria. Interpretar gráficos e esquemas que mostren o procedemento empregado para dixitalizar o son. Manipular imaxes dixitais empregando o software axeitado. Utilizar Internet para buscar información actualizada relacionada coas novas tecnoloxías e a electrónica

de consumo. Interpretar táboas e gráficos. Interpretar a información que se nos mostra na pantalla ao utilizar unha aplicación informática. Elaborar un dicionario con termos relacionados coa seguridade en Internet. Identificar nun aparello a súa capacidade para transmitir información de xeito sen fíos, servir como

receptor GPS, tomar fotografías, gravar vídeo… Coñecer as diferenzas entre os diferentes sistemas de transmisión sen fíos empregados na actualidade.Actitudes Valorar a importancia das novas tecnoloxías no goce do noso tempo de lecer. Valorar a facilidade coa que na actualidade podemos manipular a información e modificala, aplicándoo

ao caso do son dixitalizado ou das imaxes. Mostrar atención ao número de horas que se atopa unha persoa realizando certas actividades

relacionadas coas novas tecnoloxías e que poden crear adición, como o uso de videoxogos ou a navegación por Internet.

Mostrar unha actitude crítica ante os problemas derivados do uso de Internet. Mostrar respecto cara ás creacións dos demais, cando estas están protexidas por dereitos de autor. Interese por achegar os nosos coñecementos a algunha comunidade virtual, participando en foros de

discusión ou compartindo cos demais as nosas opinións, fotografías ou vídeos. Mostrar respecto cara á intimidade dos demais na difusión de contidos en Internet. Interese por coñecer o modo de funcionamento de aparellos que empregamos a diario, como un

teléfono móbil ou unha videoconsola. Utilizar correctamente o correo electrónico, evitando o envío de mensaxes a múltiples destinatarios

formando parte de cadeas sen ningunha utilidade demostrada.CRITERIOS DE AVALIACIÓNa) Diferenciar formato e códec.b) Diferenciar bit e byte.c) Sinalar cales son os principais usos de Internet na actualidade.d) Buscar información actualizada na Rede sobre os perigos das redes informáticas.e) Explicar o funcionamento básico dunha rede informática.f) Explicar o funcionamento básico de Internet.g) Explicar o funcionamento básico do correo electrónico.h) Sinalar cales son os principais problemas de Internet.i) Explicar a relación entre as novas tecnoloxías e as telecomunicacións.j) Coñecer as funcións de aparellos que manexamos a diario, como unha PDA ou un teléfono móbil.

2.8.- BIOLOXÍA. 2º BACHARELATO90

BLOQUE 1: A CONSTRUCCIÓN DA BIOLOXÍA (5 sesións)Conceptos A Bioloxía. Características dos seres vivos. Niveis de organización. A interpretación da vida e dos fenómenos vitais. Leis, teorías e modelos. Evolución dos coñecementos biolóxicos. Historia e futuro. Influencias mutuas entre a sociedade, a bioloxía e a tecnoloxía.Procedementos Análise da Bioloxía e dos métodos de traballo. Identificación dos condicionamentos sociais, políticos e económicos, que poden soster e avalar as

determinadas concepcións científicas. Utilización de técnicas bibliográficas en relación coa historia da Bioloxía. Identificación das diferentes repercusións que teñen os conocimentos da Bioloxía na sociedade.

Actitudes Valoración do traballo científico como instrumento que aporta rigor e precisión. Valoración das aportacións da Bioloxía ó desenrolo da sociedade. Análise crítico das explicacións, das teorías e dos modelos científicos, así como recoñece-la

provisionalidade déstas e a súa importancia no desenrolo da Bioloxía. Valorar a curiosidade e a perseverancia como aspectos importantes do traballo científico.

BLOQUE 2: A CÉLULA E A BASE FÍSICOQUÍMICA DA VIDA (20 sesións)Conceptos Bioelementos, auga e sales minerales. Interaccións débiles nun entorno acuoso. Sales minerais. Biomoléculas: glícidos, lípidos, proteínas, ácidos nucleicos e vitaminas. Introducción á célula:

o membrana plasmática e parede celular.o o citoplasma e o citoesqueleto.o principais orgánulos celulares.

Procedementos Identificación dos principios inmediatos e outras sustancias de interés biolóxico mediante técnicas

físicas e químicas sinxelas. Recoñecemento dos diferentes tipos de organización das células e das súas estructuras en esquemas e

microfotografías. Utilización de técnicas de tinción para estudiar diversos orgánulos celulais. Utilización de diversas fontes de información nos que se sintetiza a historia dos descubrimentos acerca

da célula. Análise das diversas teorías que determinaron o enunciado da teoría celular.Actitudes Curiosidade ante as observacións e o desenrolo das experiencias. Coidado e respeto do material e dos instrumentos do laboratorio. Rigor e precisión ó realiza-las experiencias para unha correcta interpretación dos seus resultados. Valoración da evolución dos métodos e técnicas de estudio das células.

BLOQUE 3: FISIOLOXÍA CELULAR (18 sesións)Conceptos O ciclo celular. A división celular: mitosis e meiosis. Transporte celular. Enzimoloxía. Metabolismo:

o introducción.

91

o catabolismo.o anabolismo.o fotosíntese.

Procedementos Elaboración de definicións dos conceptos máis relevantes do bloque. Representación esquemática do ciclo celular e das diferentes modalidades de división do núcleo e

comparación entre elas. Análise comparativo dos procesos da fotosíntese e da respiración celular. Identificación dos aspectos morfolóxicos dos cromosomas nas microfotografías o nas representacións

gráficas dos mesmos. Representación esquemática das principais rutas metabólicas e as relacións entre elas.Actitudes Valoración da auga como unha sustancia fundamental para o desenrolo de tódalas reaccións celulares. Respeto polos vexetais como transformadores da enerxía externa en enexía útil para os seres vivos. Valoración dos vexetais como renovadores do osíxeno atmósférico.

BLOQUE 4: HERDANZA E XENÉTICA MOLECULAR (24 sesións)Conceptos Leis de Mendel Teoría cromosómica da herdanza Xenes ligados. Herdanza polixénica e alelismo múltiple. Determinación e herdanza ligada ao sexo. Fluxo de información xenética nos seres vivos. A replicación do ADN A transcripción. código xenético. A traducción. Regulación da expresión xénica. As mutacións. Aplicacións da Inxenería Xenética.Procedementos Análise comparativo da estructura e o papel biolóxico do ADN e do ARN. Elaboración de definicións dos conceptos máis relevantes do bloque. Utilización de bibliografía para buscar exemplos sinxelos de manipulacións xenéticas e analizar as súas

consecuencias. Explicación do fenotipo como consecuencia das interaccións entre xenes. Análise e discusión do traballo de Mendel e a súa aportación científica. Elaboración e uso de tablas de doble entrada para poñer de manifesto as posibles combinacións dos

xenes, cando se realizan experiencias xenéticas. Utilización de técnicas estadísiticas sinxelas na resolución de determinados problemas e experiencias

xenéticas.Actitudes- Rigor e precisión na realización de experiencias para obter unha correcta interpretación dos resultados.- Interese por evaluar os aspectos éticos da investigación científica.

BLOQUE 5: MICROBIOLOXÍA E BIOTECNOLOXÍA (10 sesións)Conceptos Taxonomía dos microorganismos. Estructuras e formas de vida dos microorganismos. Utilidade dos microorganismos. Patoxenicidade microbiana.Procedementos Realización de informes acerca da utilidade dos microorganismos como recurso industrial.

92

Utilización de distintas fontes de información para estudiar teoría da xeración espontánea e da teoría xerminal das enfermidades.

Análise do papel dos microorganismos como axentes patóxenos e a súa utilización nas investigacións científicas.

Valoración dos procedementos científicos como un medio para xerar coñecementos sobre a estructura e a orixe da Terra.

Valoración da importancia do coñecemento da estructura e do comportamento da Litosfera para detección e predicción de desastres e para a utilización dos recursos naturais.

Actitudes Valoración das repercusións xeradas a partires da utilización da inxeniería xenética. Análise crítico da capacidade do ser humano para alterar e manipular os procesos naturais. Valoración da investigación científica e a súa aplicación na mellora das condicións de vida.

BLOQUE 6: INMUNOLOXÍA (8 sesións)Conceptos Introducción a inmunoloxía. Inmunidade innata. Inmunidade específica adquirida. Mecanismos da resposta inmunitaria. Vacinas e soros. Alteracións do sistema inmunitario. A SIDA.Procedementos Análise dos mecanismos de defensa desenvolvidos polos seres vivos ante a presencia de antíxenos. Análise do papel que desempeñan os soros e as vacinas na defensa contra as enfermidades infecciosas. Utilización de diversas fontes de consulta para elaborar informes acerca do descubrimento de soros e

vacinas. Realización de debates acerca das doacións de órganos e os aspectos éticos relacionados con elas.Actitudes Valoración da importancia dos sistemas inmunitarios para os organismos. Reflexión sobre os avances científicos dentro do campo da inmunoloxía. Sensibilización ante os factores que producen alteracións no organismo. Responsabilidade ante as medidas de hixiene e de saúde. Reflexión ética sobre a doazón de órganos.

CONTIDOS MÍNIMOS Os contidos mínimos para a materia de Bioloxía de 2º de Bacharelato serán os que establecidos

polo grupo de traballo de Bioloxía.

CRITERIOS DE AVALIACIÓNa) Diferenciar estructura procariota da eucariota.b) Recoñecer os diferentes orgánulos celulares e indicar as súas funcións.c) Identificar as unidades básicas que constituen os glúcidos, os lípidos, as proteínas e os ácidos nucleicos.d) Enumerar as razóns polas que a auga e as sales minerais son fundamentais nos procesos celulares.e) Determinar a función das distintas biomoléculas.f) Descripción das fases de mitose indicando os cambios que se producen en cada unha delas.g) Establecer as diferencias máis significativas entre a mitose e a meiose.h) Coñecer os principais mecanismos de transporte de solutos ó través das membranas.i) Coñecer o concepto de metabolismo,as súas fases e o fin que se consegue.j) Diferenciar anabolismo e catabolismo.k) Coñecer as diferencias entre anabolismo autótrofo e heterótrofo.l) Relacionar os procesos anabólicos como inversos dos catabólicos.m) Definir os conceptos de xen, xenotipo, fenotipo, locus e alelo.n) Establecer o concepto de mutación e a súa importancia evolutiva.

93

o) Explicar o papel do DNA como portador da información xenética.p) Relacionar os coñecementos sobre o ADN coas posibilidades da súa manipulación.q) Evaluar os aspectos científicos e éticos da manipulación xenética.r) Coñecer os constituintes dun virus.s) Determinar as características máis importantes das bacterias.t) Relacionar as funcións dos microorganismos coa súa aplicación na industria alimenticia, farmacéutica

na mellora do medio ambiente.u) Saber as principais enfermidades causadas por microorganismos.v) Diferenciar a inmunidade natural da artificial

2.9.- CIENCIAS DA TERRA E DO MEDIO AMBIENTE. 2º BACHARELATOOBXECTIVOS1. Recoñece-la existencia e magnitude dos problemas ambientais, como resultado da interacción entre os

sistemas naturais e a sociedade humana.2. Comprende-lo funcionamento básico dos sistemas terrestres, as interaccións que se dan entre eles e as

relacións mutuas co sistema humano.3. Analiza-las causas que dan lugar a riscos naturais e coñecer algunhas das medidas utilizables para a súa

predicción, prevención e corrección.4. Avalia-los beneficios económicos procedentes dos recursos naturais, incluíndo tanto o valor directo

asociado o seu consumo ou resultante da súa introducción no mercado, como os beneficios procedentes do seu papel funcional ou servicios á sociedade.

5. Recoñece-la existencia de límites para a explotación de recursos naturais, en función da sús renovabilidade e do impacto xenerado, avaliando a sostenibilidade de diferentes alternativas de utilización.

6. Saber utilizar certas técnicas e instrumentos de tipo químico, biolóxico, xeolóxico, de tratamento de datos e estadísticas, así como as asociadas ás novas tecnoloxías para abordar problemas ambientais.

7. Investigar algúns problemas ambientais desde unha perspectiva científica globalizadora, recollendo datos, elaborando conclusións e propoñendo alternativas.

8. Tomar conciencia de que a natureza ten unha capacidade de carga que limita a presión que a humanidade pode exercer, polo que debemos coñece-lo seu funcionamento e actuar en consecuencia para asegura-lo noso benestar e o das xeneracións futuras.

9. Mostrar actitudes de protección do medio ambiente escolar, familiar e local, criticando razoadamente medidas inadecuadas, e participar activa e reflexivamente en accións orientadas cara a súa protección.

CONTIDOSConceptos A natureza sistémica dos problemas ambientais. Os problemas ambientais como interacción de sistemas naturais e socioeconómicos.

Interdisciplinariedade das Ciencias Ambientais. Sistemas: límites e compoñentes, estrutura e interaccións, cambios, homeostase e autoorganización.

Complexidade e modelos dinámicos. Os conceptos de recurso natural, residuo, impacto ambiental e risco natural desde a perspectiva da

teoría de sistemas. Ciencia ambiental, información e novas tecnoloxías. Metodoloxía científica e comunicación da información, a súa fiabilidade. Acceso á información

ambiental en internet. Teledetección: técnicas e productos. Sistemas de Información Xeográfica (SIX): fundamentos, tipos e

aplicacións. Modelos informáticos de simulación. Cambios ambientais no pasado e crise ambiental. Intensidade e ritmo de cambio na historia da Terra: a evolución da xeosfera, hidrosfera, atmosfera e

biosfera.

94

Os cambios ambientais de orixe antrópica: a súa relación coa evolución demográfica, das tecnoloxías e co modelo económico de crecemento continuo.

Crise ambiental e sostibilidade como alternativa. Principios operativos de sostibilidade. Os subsistemas terrestres e a súa problemática ambiental

A Biosfera.

Os ciclos bioxeoquímicos como modelo de interacción dos subsistemas terrestres. Fluxo de enerxía nos ecosistemas, relacións tróficas, producción e eficiencias. Cambios no tempo: dinámica de poboacións, sucesión e perturbación. Distribución espacial: factores condicionantes. Erosión da biodiversidade e conservación; os espacios protexidos. Ecosistemas urbanos: o problema dos residuos.

A Atmosfera.

Estrutura vertical. Función protectora, regulación térmica e invernadoiro. Dinámica da troposfera, tempo e clima. Clima de Galicia no contexto ibérico. Contaminación, orixe e características do smog e da precipitación ácida. Control da calidade do aire, medidas de prevención e corrección. Impactos globais: destrucción de ozono estratosférico e cambio climático inducido.

A Hidrosfera.

Ciclo hidrolóxico. Os recipentes hídricos: océanos e a súa dinámica, augas continentais superficiais e subterráneas. Recursos biolóxicos na hidrosfera: pesca e acuicultura. Recursos hídricos: disponibilidade e demanda, xestión e planificación hidrolóxica. Contaminación e calidade da auga. Tratamento e depuración. Outros impactos: sobreexplotación e salinización de acuíferos. Contaminación mariña.

A Edafosfera.

solo: concepto, compoñentes e organización. Rasgos xerais dos solos de Galicia en relación ós factores de edafoxénese.

solo como recurso e recursos biolóxicos asociados. Impacto das actividades agropecuarias e forestais. Erosión e degradación de solos, deforestación e

desertificación.

A Xeosfera.

Panorámica da xeodinámica externa e interna en relación ós fluxos de enerxía incidentes na superficie terrestre. Xeodinámica e xénese de xacementos minerais.

Recursos minerais, impacto da minería e restauración ambiental. Recursos enerxéticos e impacto da súa obtención e utilización.

Riscos naturais: clasificación, avaliación, medidas preventivas e correctoras. A resposta do sistema humano. Modelos socioeconómicos e medio ambiente: recapitulación. A diferente perspectiva dos países máis e

menos desenvolvidos. Instrumentos de xestión ambiental: lexislación ambiental, ordenación do territorio e avaliación do

impacto ambiental.

Procedementos

95

Con textos científicos ou divulgativos haberá que traballar a distinción entre feitos, inferencias e hipóteses, a verificación da existencia dunha lóxica argumental, a existencia de datos que corroboren as afirmacións, a avaliación das incertidumes, etc.

Con gráficos será útil detectar relacións lineais ou exponenciais directas ou inversas, a presencia de tendencias (crecentes, decrecentes, asintóticas), de máximos (óptimos, cargas críticas, picos de emisión, etc), a superación ou non de valores establecidos (niveles guía, límites de capturas, etc), a presencia de ciclos (e a súa situación de fase ou desfase con outras variables), ou advertir a presencia de barras de erro. En fín, todo o que vaia xurdindo na información que presentemos por este medio.

Con táboas prestar atención ó carácter absoluto ou relativo dos datos, en moitos casos pódese aconsellar unha conversión para facilita-la interpretación (calcular porcentaxes ou un cociente como consumo de auga per cápita). E naturalmente prestar atención tamén ás unidades empregadas e ó rango de magnitudes.

Actitudes Concienciación da situación de crise ambiental na que nos atopamos, e de que as vías de solución non

recaen nun determinado colectivo como os científicos, os economistas, o mercado e os políticos. Actitude crítica ante o gran volume de información ambiental que se achega, tanto con respecto á

infalibilidade de especialistas científicos, como a visións catastrofistas ou a políticas irrenunciables. Valoración dos aspectos éticos da problemática ambiental como motor de aproximación a actitudes de

participación cidadá activa tendentes á solidariedade intra e interxeneracional. Valoración de aspectos estéticos ligados a posturas conservacionistas de ecosistemas e paisaxes. Desenvolvemento de hábitos de consumo compatibles coa reutilización e reciclaxe. Desenvolvemento de hábitos de aforro e uso racional da auga a nivel persoal, familiar, escolar e

comunitario. Interese pola implantación de hábitos de consumo de recursos biolóxicos (madeira, pesca, etc.)

resultantes de técnicas de explotación sostibles, e de alimentos obtidos mediante prácticas agrícolas conservativas.

Adopción de hábitos de comportamento compatibles coa mellora da calidade de vida.

CRITERIOS DE AVALIACIÓNa) Utilizar un enfoque sistémico na aproximación á problemática ambiental, empregando modelos

simples que representen a organización e dinámica dun sistema natural.b) Ubicar correctamente na escala de tempo xeolóxico os cambios ambientais de orixe natural acaecidos

na historia do planeta e comparalos cos relacionados con actividades humanas.c) Analiza-las interacccións entre o sistema económico e os sistemas naturais, introducindo os conceptos

de recurso, residuo, impacto e risco, e clasificando cada un destes segundo diferentes criterios. Considera-los prexuízos da sobreexplotación dos recursos (enerxéticos, minerais, hídricos e forestais).

d) Coñece-las características do fluxo de enerxía entre as distintas capas da Terra e nos ecosistemas, os factores limitantes da producción e as eficiencias, deducindo consecuencias prácticas para o aproveitamento de recursos naturais.

e) Indica-las causas e repercusións da erosión de biodiversidade, enumerando alternativas para frear esta tendencia.

f) Explica-la dinámica dos sistemas fluídos da terra, con incidencia nas interrelacións atmosfera-hidrosfera e nas influencias sobre os demais sistemas terrestres.

g) Indicar algunhas variables que inciden na capacidade da atmosfera para dispersar contaminantes, razoando cales son as condicións meteorolóxicas asociadas a un maior risco de contaminación.

h) Coñecer e interpretar parámetros físicos-químicos e bioindicadores para a detección do nivel de contaminación de augas e atmosfera, valorando a súa calidade en relación ás comunidades biolóxicas e, segundo o caso, a súa adecuación para o consumo humano ou os efectos da exposición.

i) Establece-las relacións entre os fluxos de enerxía na xeosfera e os procesos xeolóxicos, os recursos e os fenómenos de risco.

j) Investiga-las fontes de enerxía que se utilizan actualmente en Galicia e en España en comparación co resto de Europa, avaliando o seu futuro e o doutras alternativas enerxéticas.

96

k) Planificar unha investigación para avalia-los riscos máis frecuentes que pode sofrer un territorio do noso país, considerando as súas características climáticas, litolóxicas, estruturais, xeomorfolóxicas e as debidas ós asentamentos humanos, realizando un informe no que se indiquen medidas para minimiza-los riscos.

l) Enumera-las razóns polas que existen en España zonas sometidas a unha progresiva desertización, propoñendo algunhas medidas razoadas para palia-los seus efectos.

m) Coñece-los principais pasos e técnicas para a realización dun proxecto de avaliación do impacto ambiental.

n) Distinguir para un problema ambiental concreto, as posicións e argumentos propios de distintos modelos socioeconómicos (conservacionista e de desenvolvemento sostible).

o) Propoñer unha serie de medidas de tipo comunitario que poida segui-la cidadanía, e encamiñadas a aproveitar mellor os recursos, a diminui-los impactos, a mitiga-los riscos e a acadar un ambiente máis saudable.

p) Utilizar técnicas baseadas nas novas tecnoloxías da información e da comunicación como instrumentos en pequenas investigacións ambientais.

Realizaránse dous exames por trimestre, o segundo dos cales abarcará toda a materia estudiada nese trimestre, polo que contará doble á hora de facer a media entre os dous. Para obter unha avaliación positiva nesta materia será necesaria unha cualificación mínima de 5 en tódalas avaliacións.

3.- METODOLOXÍAA aprendizaxe será significativa en todos os niveis, é decir, terá presente que os coñecementos non

se constrúen no vacío, senón que se apoian sempre nos coñecementos previos dos alumnos. A partir dunhas cuestións clave buscarase facer explícitos eses preconceptos como primeiro paso fundamental para correxir ou completar aqueles que sexan erróneos. Os coñecementos previos serán, pois, o punto de partida para a construcción do coñecemento, no que se desenvolverán os tres tipos de contidos: conceptuais, procedimentais e actitudinais.

O tratamento dos contidos realizarase en dous niveis:-O primeiro é o da información básica, con aqueles contidos mínimos para tódolos alumnos.-O segundo nivel é o do desenvolvemento, cos contidos que son ampliacións dos anteriores e tamén reforzo para afianzar conceptos.

Os contidos procedimentais como clasificación, interpretación e elaboración de gráficas e esquemas... serán tratados no desenvolvemento de todas as unidades. Relacionaránse na medida do posible estes contidos cos contidos actitudinais: protección e conservación do medio, hixiene e saúde, interese polo coñecemento científico, etc.

No Bacharelato a metodoloxía a seguir pretenderá familiarizar ós alumnos na medida do posible ó método científico e ós principios de observación, emisión de hipóteses, e experimentación.

A organización das clases dependerá do obxectivo do tema e do seu contido, do material biolóxico e xeolóxico de que se dispoña, dos métodos audiovisuais e dos intereses e actitudes dos grupos de alumnos.

4.- PROCEDEMENTOS E INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN4.1.-AVALIACIÓN ORDINARIACiencias da Natureza – 1º e 2º E.S.O.

A avaliación será continua, formativa e integradora. Terá como referentes os obxectivos xerais da etapa e da área, así como os criterios de avaliación fixados.

Os intrumentos de avaliación serán:

97

-Análise das produccións dos alumnosResumosTraballos individuais e en grupoCaderno de clase e caderno das actividades da aulaProduccións oraisEscalas de observaciónExperiencias

-Intercambios orais cos alumnosDiálogos

-Probas específicasExposición dun temaResolución de exerciciosCuestionariosProbas obxectivasCada avaliación constará de cinco unidades didácticas, que serán valoradas individualmente. A nota

media das unidades será a nota da avaliación. A nota media das tres avaliacións será a nota global do curso.Para aqueles alumnos que non acaden avaliación positiva, programaranse actividades de reforzo e

a correspondente proba extraordinaria de setembro.O alumnado que se atope en 2º curso sen ter superado os obxectivos de 1º realizará ó longo do

presente curso, baixo a supervisión do profesor, as actividades precisas para acada-lo obxectivo de recupera-la materia. O plan de traballo, convenientemente temporalizado, será entregado aos alumnos e alumnas ao longo do mes de outubro, dando coñecemento do feito aos pais e nais.Cada trimestre realizarase unha proba sobre os contidos destes traballos para avaliar o progreso dos alumnos. Rematado o curso sen ter acadado un resultado positivo, realizarase unha proba escrita sobre os contidos do nivel.Bioloxía e Xeoloxía – 3º e 4º E.S.O.

A avaliación será continua, e utilizaranse os seguintes instrumentos de avaliación:-Análise das produccións dos alumnos (resumos, traballos individuais e en grupo, caderno de clase, participacións orais, realización de experiencias...)-Intercambios orais cos alumnos (diálogos, participacións orais na aula...)-Valoración da actitude do alumno na clase-Probas específicas (exposición dun tema, resolución de exercicios e cuestións, cuestionarios, probas escritas...)

En cada avaliación realizaranse dúas probas escritas das que se obterá unha nota media. No cálculo da nota final da avaliación terase en conta o esforzo e a actitude do alumno. Para aqueles alumnos que non superen a avaliación, haberá unhas actividades de reforzo e unha proba de recuperación dos contidos correspondentes a esa avaliación.

Na avaliación dos alumnos pertencentes á Sección Bilingüe de 3º da ESO terase en conta o esforzo suplementario que estes alumnos realizan e valorarase dunha forma especial a súa participación en clase, as intervencións no blog da asignatura, e os traballos realizados ó longo da avaliación.Ámbito Científico de Diversificación Curricular – 4ºESO: Dadas as características dos alumnos do programa de Diversificación Curricular, a avaliación será continua, formativa e integradora para que o rendemento dos alumnos sexa mellor. Terá como referentes os obxectivos xerais da etapa e da área, así como os criterios de avaliación fixados. Os instrumentos de avaliación serán:

Análise das producións dos alumnos:o Resumeso traballos individuais e en grupoo caderno de clase e caderno das actividades da aulao producións oraiso escalas de observacióno experiencias

Intercambios orais cos alumnoso Diálogoso debates

98

Probas específicas:o exposición dun temao resolución de exercicioso cuestionarioso probas obxectivas

Para aqueles alumnos que non acaden avaliación positiva, programaranse actividades de reforzo. Bioloxía e Xeoloxía – 1º Bacharelato

A avaliación será continua. Ademáis dos criterios de avaliación fixados na programación, valoraranse os seguintes aspectos:-Participación na clase-Resolución de exercicios e cuestións-Realización de traballos. A falta dalgún deles orixinará unha valoración negativa da avaliación.-Probas orais e escritas sobre os contidos-Capacidade de análise e síntese-Capacidade de comprensión dos contidos-Correcta expresión escrita e oral

O curso está dividido en tres avaliacións, sendo necesario acadar unha calificación media mínima de 5 para ter superada a asignatura en xuño.

En cada avaliación realizaranse dous exames ou probas escritas que se fixarán cos alumnos coa anticipación suficiente. Destas dúas probas, obterase unha puntuación media. Para a calificación final teranse en conta a actitude dos alumnos cara a asignatura e a realización de traballos e de prácticas.Haberá probas de recuperación para os alumnos que non superen as avaliacións.

A nota global será a nota media das tres avaliacións.Ciencias para o Mundo Contemporáneo – 1º Bacharelato

A avaliación será continua e basearase na realización de dúas probas por trimestre coas que se pretenderá avaliar o grao de consecución dos obxectivos especificados anteriormente. Ademáis dos resultados destas probas terase en conta especialmente a participación na clase e a realización de traballos relacionados cos contidos desta materia.

Para superar a asignatura en Xuño será necesario acadar unha calificación mínima de 5 en cada avaliación. A nota de cada avaliación calcularase facendo a media dos dous exames, sempre e cando a calificación nun dos exames non sexa inferior a 3. A nota global será a media das tres avaliacións.Bioloxía – 2º Bacharelato

Realizaranse dúas probas por cada unha das avaliacións. A estructura do exame será semellante ao da selectividade:-Unha pregunta obrigatoria á que deberán responder todo os alumnos.-As restante preguntas están agrupadas en tres bloques e dentro de cada un, o alumno dispón dunha marxe de opcionalidade. En cada bloque especifícase o número de preguntas que o alumno deberá responder.

En cada un dos exames obterase unha nota e farase a media sempre e cando ningunha delas sexa inferior a 3. Para aqueles alumnos que non as superen haberá unha terceira proba. Para ter superada a asignatura en xuño é necesario ter aprobadas as tres avaliacións. Non haberá un exame global en xuño pero poderase facer unha proba extraordinaria para aqueles alumnos que teñan únicamente unha das avaliacións non superadas. En caso de que o alumno tivese que presentarse á proba de setembro, para a súa avaliación teranse en conta as calificacións obtidas ao longo do curso.

Ademáis valoraranse:-Participación na aula-Resolución de exercicios e cuestiónsCiencias da Terra e do Medio Ambiente – 2º Bacharelato

Realizaranse dúas probas escritas por avaliación, seguindo o modelo da proba de acceso á Universidade ainda que reducindo a optatividade. A estructura das probas escritas será a seguinte:

1.- Catro preguntas, a elexir tres, formulada en torno a un texto. Cada unha delas valoradas cun máximo de 1 punto.

2.- Tres preguntas, a elexir dúas, sobre unha gráfica, esquema ou táboa de datos. Cada unha delas será valorada cun máximo de 1 punto.

99

3.- Dous bloques con dúas preguntas cada unha. Haberá que elexir un dos bloque se contestar ás dúas preguntas, valoradas cun máximo de 1 punto.

4.- Elaboración de 4 frases que inclúan tres termos dos propostos dunha lista de 15. Cada unha das frases, se é correcta, será puntuada con 0,25 puntos.

5.- Definir 5 termos dos 6 propostos. Cada definición será valorada cun máximo de 0,4 puntos.A segunda das probas da avaliación abarcará toda a materia vista no trimestre, e contará dobre á

hora de facer a media no cálculo da nota da avaliación. A calificación final calcularase facendo a media das tres avaliacións sempre e cando todas elas estén aprobadas. Terase en conta todo o traballo realizado polos alumnos ó longo do curso.

Haberá probas de recuperación para cada unha das avaliacións do curso e, no caso de ser necesaria, unha proba final en Xuño. 4.2.- AVALIACIÓN DE SETEMBRO:

Aqueles alumnos de ESO que non superen os contidos correspondentes ás asignaturas de Ciencias da Natureza de 1º e 2º, e Bioloxía e Xeoloxía de 3º e 4º, deberán realizar unhas actividades de reforzo e os exames extraordinarios de setembro que se contemplan na actual normativa. Os contidos mínimos esixibles (conceptuais e procedimentais) nos exames son os mesmos que os esixidos para os alumnos que cursan esas materias por curso ordinario.

Os alumnos que non acaden en xuño unha avaliación positiva nas asignaturas de Bioloxía e Xeoloxía e de Ciencias para o Mundo Contemporáneo de 1º de Bacharelato, así como nas asignaturas de Bioloxía e Ciencias da Terra e do Medio Ambiente de 2º de Bacharelato, deberán realizar unha proba escrita en setembro que abarcará os mesmos contidos mínimos esixibles durante o curso ordinario. 4.3.-AVALIACIÓN DE PENDENTES:

Aqueles alumnos de 2º e 3º curso de ESO. que non teñan superadas as asignaturas de Ciencias da Natureza de 1º e 2º respectivamente, deberán realizar unhas actividades de reforzo consistentes en:-Preguntas directas sobre a teoría do curso-Esquemas e/ou resumo dos temas impartidos no curso anterior-Glosario con termos específicos de cada tema-Realización de debuxos-esquema destes temas A partir destas actividades de reforzo se realizará un exame por trimestre, e no caso de que non se superen estes exames os alumnos terán dereito a un exame final dos contidos da materia. Os alumnos que cursan 4º de ESO ordinario e teñen pendente a Bioloxía e Xeoloxía de 3º realizarán tamén unha serie de traballos de recuperación ó longo do curso a proposta do profesor, que entregarán nos prazos que se lles comuniquen. Unha vez correxidos estes traballos realizarán un exame por trimestre basado nestes contidos. No caso de que mediante estes traballos non acaden os obxectivos fixados, realizarase unha proba final en maio.

Os alumnos do Programa de Diversificación Curricular que non teñan superados os contidos correspondentes ás materias de Ciencias da Natureza e de Matemáticas de 1º e 2º da ESO deberán de realizar unhas actividades de reforzo que deberán de entregar en cada trimestre. Dado que é o profesor do Ámbito Científico o encargado de avalialos, o seguimento será continuo. A partires das propostos dos Departamentos correspondentes, elaboraranse as actividades. Se fose necesario, serían convocados a unha proba de avaliación.

Os alumnos de 2º de Bacharelato que teñan pendente a Bioloxía e Xeoloxía de 1º de Bacharelato, realizarán unha serie de exames parciais para facilitar que acaden a consecución dos obxectivos da asignatura. Estes exames (datas e contidos) serán fixados de mutuo acordo entre o xefe de departamento e o alumnado suspenso. Se non son avaliados positivamente, teñen opción a unha última proba no mes de maio.

Os contidos mínimos esixibles (conceptuais e procedimentais) nestes exames serán os mesmos dos esixidos para os alumnos que cursan esas materias por curso ordinario.

5.- MEDIDAS DE ATENCIÓN Á DIVERSIDADE100

Para que o proceso de ensino-aprendizaxe sexa en verdade individualizado e persoalizado é imprescindible a detección das necesidades especiais que presentan os alumnos, e a atención a estas necesidades. Esta atención poderá facerse mediante a realización das actividades de reforzo ou de ampliación que sexan máis axeitadas para axudar a estos alumnos a acadar os obxectivos ou, se procede, a realización de adaptacións curriculares máis específicas. As actuacións do profesor neste sentido faranse en colaboración co Departamento de Orientación.

No presente curso realízanse dúas adaptacións curriculares significativas na materia de Ciencias Naturais: unha en 1º e outra en 2º da ESO.

6.- ACTIVIDADES EXTRAESCOLARESA continuación se indican as actividades extraescolares que están previstas para o curso 2008-9.

Estas actividades poderán verse ampliadas en función das necesidades do curso: Visita á Aula de Ecoloxía Urbana de Ferrol (1º ciclo) Visita á Casa dos Peixes da Coruña (1º ciclo) Visita á fervenza e río Belelle (1º ciclo) Visita á ribeira da Ría de Ferrol (1º ciclo) Visita á Domus da Coruña (3ºESO) Visita ó Planetario da Casa das Ciencias da Coruña, para asistir á proxección do programa “Evolución” ( 4º E.S.O. e 1º Bacharelato).

NEDA, 20 Outubro de 2008

Antonio Gómez Corral Mª Mercedes Lago Ferreira

Mª Ángeles Lista González Marta Mosquera Rivas

101

102