PRiNOPESUPLEMENTO MENSUAL DE LA REVISTA, DESTINADO AL FOMENTO DEL VASCUENCE

DIPUTACION FORAL DE NAVARRA Franqueo concertadoN.° dasificador 34/60

Vocal Delegado de la Secci6n de Lengua VascaPEDRO DIEZ DE ULZURRUN Zazpigarren urtea — Pamplona. Febrero -1972 — Otsaila — Iruha. 72gn. zenbakia DIRECTOR: J. E. URANGA

ETA EUSKAL

IZENA ZER?Eskualde guzitako jende-ize-

nak legez onartzeko aldaketaeskatu du Madril-go Kortetanordezkari oso ezagun batek.Eduardo Tarragona katalanda-rra da eta ezin du ulertu, ilo-bari Marc esaten dion aitonak,legez Marcos ezarri beharra.Denbora berean, atzerritar ba-tek nahi duen izena eman de-zaioke bereari, eta Espainiakolege estuak onartzen dio. Kan-poan lili eta etxean elorri, esa-ten zuten gure zaharrak.

Euskal izenen borroka aspal-dikoa da gure artean. Guk ere,beste aide, izan ditugu «pro-kuradore» eta ordezkari txin-txoak; eta halare, nik dakidalabehintzat, ez du inoiz euskal-dun lege gizon batek eskabi-de honen antzekorik kolkotik

atera. Eta zer indarra lukendenak elkar hartuz!!

ORAIKO EGOERA

Gaurko araudia gazteieraeredutzat hartuta egina da. Er-derazko itzulpena duen izenikezin da Rejistroan sartu: er-deraz beharko>. Ikusten da bi-garren mailako zer bat erde-raz kanpo geran guziontzat,legezko jokabide hortan. Haien-ganako zabaltasuna, gure ur-kabide gertatzen da.

Eta ez hori bakarrik: itzul-pen gabeko izen asko da gureartean, berez sartu beharko lu-kena. Hoiendako ere sortu dulegeak bere zintzur estua. Eli-zaren gogortasuneko denboran

santuen izenak bakarrik baiziren elizaz onartuak, lege gi-zonak ere eliztiar agertzen zi-ren eta, apezen esanera zeu-den. Ez omen zen bikoterikkcmeni; izen bi jende batiematea, alegia. Elizaren joka-bidea aldatu egin da, eta gu-rasoen eskubideak gogoan iza-nez, zabaltasun haundia dugaur izen kontuan. Lege alde-tik ez da orai haintzat hartzenbataioa, eta bikoteak ere ezdu nunbait ajola haundirik;bien arteko borrokan, bakoitzabere aide dijoaz.

Auzi hau dela ta, bataiatuondoan Herriko etxean sartugabe diren haurrak ezagutzenditugu. Haunditu ondoan be-rek esango omen dute elizazemandako izena atsegin zaien

edo ez. Lege zahar menpera-tzale hoien aldatu beharraikusten da; gogorkeriak ondore txarrak izaten ditu.

Gure artean gauzak nola al-datu diren ikusi baizik ez da.Izentxo batzuen gora beherabaino askoz gehiago da. Gera-na, eta geran bezala agertunahia dabil zalantzan. Eskubi-de osoa du herri batek hortan.Nekane, Garbine ta Sorkundealeman edo ingles hitzak izanbalira, ez zuten ifioiz eragoz-penik izango gure artean; geu-riak berriz eskubiderik ez. Izanere, latinetik datoz geurientruke sartzen dizkiguten ge-hienak. Madrilen ez baino,Erromako Kapitolio haundianegina izan beharko zuen gurearaudi bedeinkatua.

GURE JOKABIDEA

Nahi eta ez, hau da gaurkoegoera eta hori gogoan izanezjokatu beharra dugu. Asko daazken aldi hontan aurreratudena. Geure etxean ezezkoahartu duen izen batekin aurre-ra j oaten ere ikasi dugu. Bai-na, puntu hontara heltzeanohartxo batzuk egin nahi ni-tuzke. Ez dugu beti ongi jo-katzen.

Guraso askok izen euskaldunbat nahi lukete beren haurren-tzat; baina... iskanbilla eta oz-toporik gabe. Hemen ezezkoaizanagatik, gero Madrilen bai-ezkoa lortuko luken izen batematen diezu eta, bildurrezatzera egiten dute. Ezer ez.

Beste batzuk, mundua iretsinahi dute eta behar den se-gurtamenik gabe aurrera di-joaz. Beren euskaltzaletasunanahikoa dela uste ta, zapaldu-rik datoz auzitik. Kaltegarri.Ezezko bat zuzentzea askoz erezailago da gero, baiezko hutsaaurrera ateratzea izango zenbaino: Nik uste buruz jokatubeharra dugula, intzaurrak etaharriak geure gain ekarri nahiez baditugu. Hortan dabillena*-rekin hartu emanetan egon etaauzira joan aurretik arrazoiakeskuan ikusi. Gero epe gutxiizaten da eta ez da gauzakongi egiteko biderik.

Eta izendegiak zer? Izendegiasko sortu zaigu azken aldihontan. Batzuk hobexagoak,eta oso txarrak besteak. Izenerrezkadak, izenaren xeheta-sunik gabe. Ez nundik dato-zen, eta ez nork asmatu dituenesaten ez duten arinkeriak ereikusi ditugu. Lehen Euskaltza-indiaren babesean egindako ba-tek indar pixkaren bat balinbazuen, orai hori ere kendudiote eskuz esku dabiltzen bes-te arinkerizko batzuk. Ez dagehiago gure izendegiz fiatukoden lege gizonik arrapatzen.Gure hobena.

Ez dakit Tarragona jauna-ren eskabideak ondore onikekarriko duen; bada ez bada,erbia jaso du beintzat. Aurre-tik ezer egin ez zutenak, balu-kete orai zer egina. Garrantzihaundia du izena.

J. M. Satrustegi

P R I N C I P E D E V I A N A 1972 — OTSAILAK

Una experiencia para aprender euskera;esfudianfes ai servicio del caserio

Lo que fueron proyectos, sonhoy una realidad. Anunciamos acomienzos de ano una experienciainsolita: «Universidad popular devera.no para aprender euskera».Con ese nombre no quisimos apro-piarnos indebidamente del nombrede las universidades academicas.A imagen de los paises nordicos,bautizamos con ei nombre de «Uni-versidad Popular* a una formulade estudio original. Este nombreno esta todavfa introducido en Es-pana.

iQue resuitado ha dado nuestraexperiencia? Hemos tenido estu-diantes de ingenieria, filosoffa, me-dicina y jovenes empleados y tra-bajadores, ayudando en los case-rios en la recogida de la hierba.Han convivido por complete conlos caseros y han trabajado conellos. Ademas dos veces al dia,venian a la casa parroquial a to-mar clases de euskera. El funda-mento de la estancia ha consisti-do en practicar el euskera y tra-bajar en el caserio.

Pero ademas han realizado unaencuesta de antropologia y lo hananalizado durante siete horas. He-mos organizado tambien una ex-cursion cultural a Huici, lugar don-de se educo el gran escritor eus-kaldun «ORIXE». El ultimo dia dela estancia se efectuo una cri-tica integral de toda la experien-cia. Este trabajo les llevo cincohoras. Una noche tuvimos un re-cital del gran cantante moderno«Antxon Va!verde». Con este mo-tivo, los estudiantes obsequiaron atodo el pueblo con un refresco.

Durante cinco dias tuvimos jun-to a nosotros al gramatico, escri-tor y profesor de euskera «JonOnatibia». Ademas enseno a losalumnos varias danzas euskaidu-nes.

Todas estas actividades las rea-lizamos en estos 20 dias. Los alum-nos fueron 12 (seis navarros, cin-co guipuzcoanos y un Vizcaino).Esperabamos 15, pero a ultima ho-ra algunos no se presentaron. Re-cibimos 178 peticiones de todo elmundo. Un mes mas tarde hanvuelto todos los alumnos a visi-tar el pueblo y participar en unacomida organizada con los jove-nes del lugar.

Puedo decir que la experienciaha resuitado satisfactoria y po-sitiva. El exito lo debemos a doscondiciones realizadas de antema-no. En primer lugar, el ano ante-rior, efectuamos una experienciaparecida pero discreta. Sacamosbuena impresion y nos animamos

Baserritarrata estudiantea aikarrekin («Aida Argazkia»)

para el ano siguiente. Los case-ros se fijaron mucho en el com-portamiento de los estudiantes.

En segundo lugar no he acep-tado a nadie este ano sin cono-cerle personalmente de antemano.Tenia que conocerles para saberque personas tenia que llevar acada caserio, para provecho mu-tuo.

La condicion primordial que de-be realizarse para que el exitosea rotundo, es que todos losdetalles esten previstos. Entoncespuede uno permitirse el lujo deimprovisar.

Es conveniente tambien dar aconocer las sugerencias hechaspor los estudiantes. La formulales parecio francamente buena.

Otros aspectos quisieron mejo-rarlos. Para otra vez les parecemejor, medio dia de estudio y me-dio dia de trabajo. Les hubiesegustado que las clases estuvieranorganizadas con medios mas apro-piados; tiempo de estudio, con-versacion, medios audiovisuales,etcetera. En vez de 20 dias hanpedido 30.

En !o que se refiere a la su-gerencia de dividir el dia en dos,ha sido perfectamente aceptadapor los caseros. Ellos estan deacuerdo con tal de que les ayu-den desde las tres de la tardehasta acostarse.

Mi opinion personal es la si-guiente. El caserio viene bien, co-mo experiencia humana y porqueayuda a soltarse en la conversa-cion, pero no basta para aprender

EUSKALTZAINDIARENBATZARRA

Joan den urtarrileko 31 n Euskaltzaindiak bi batzar egin zituenDonostian, Gipuzkoako Diputazioaren jauregian; bata goizean eus-kaltzain osoekin bakarrik, eta bestea arratsaldean euskaltzain osoeta laguntzaileekin.

Euskaltzainhuruak here anaia eta euskaltzainburu-ordeak bereama galdu berri dutela jakinarazi zuen idazkariak, eta biei dolu-mina agertu zitzaien.

Euskaftzaindiko liburutegirako hartu diren liburuen berri emanzen. Liburu hoien emaile honako elkargo hauek dira: DonostiakoAurrezki Kutxa, Jakin sorta, Auspoa liburutegia, eta Etor. SanMartin eta Basauri jaunek «Hegatsez» liburua eskeini zuten (gaur-ko prosisten puska hautatuak). Eta Aingeru Irigarai jaunak «No-ticias y viejos textos de la Lingua Navarrorum»,

Euskaltzainburu jaunak goizeko bilkura bereziaren berri emanzuen, Arautegi gaurkotuaren azterketa eta onartzeari bum emanzitzaiola esanez; baita ere kontatu zituen Arautegi hori egitekoanizan diren gora-behera eta atzera-aurrerak, hartako batzordea jarrizenez geroztik. Arautegi berri hau hurrengo bilkura batean tinkezarria eta finkatua izango da.

Leizarraga beskoizt-arraren obrak argitaratzeari buruz hitz eginzen gem.

Karlos Santamaria jauna zortzi urte arterainoko eskola hiztegiaonartzen seguitu beharko litzaken prozeduraz mintzatu zen on-doren. Hiztegi hau Donostiako Ordezkaritzak prestatu du, jaunaskori konsulta eginik eta Ian guztia Mitxelena jaunaren gida-ritzapean jarriz. Eztabaida bat sortu zen hemen, eta hauxe zeneztabaidaren gaia: batzorde baten lana Euskaltzaindiak berea be-zaia bar dezan zer-noiako bidea segitu behar da? Eztabaidan ideiaargiak azaldu ziren eta gai hontaz hurrengo batzarrera txostenbat ekartzea erabaki zen.

Xabier Gereho jaunaren eskariz, filatelia hiztegia (hartako ba-, tzordeak prestatua oraingoz erabil ditekela erabaki zen.

Aditz batuaren batzordeak prestatu dituen bi zatien kopiakeuskaltzainei zabaldu zitzaizkten eta hilabeteko epea uzten da oha-rrak eta zuzenketak bialtzeko.

(EUSKALTZAINDIKO PRENSA BULEGOAREN AGIRIA)

una lengua. Simultaneamente alcaserio se necesitan las ciases.Entender ai casero es dificil porel empleo que hace de las con-tracciones; las clases inician ala tecnica del lenguaje.

Opino que una experiencia deeste tipo, dura y dinamica es unautentico bautismo de la culturaeuskaldun. Es ofrecer a los jo-venes una epoca heroica sana yconstructiva de la que tanto ne-cesitan en nuestra civilizacion deconsumo y a esa edad dificil. Es-ta experiencia es provechosa paralos jovenes, pero no tan util paralos adolescentes porque no se dancuenta de lo que se trata; paralos mayores es demasiado dura.

Lo mejor de nuestra experien-cia es que hemos llegado a cul-turalizar a nuestro pueblo. Lo he-mos convertido en exportador decuitura. Es un medio maravillosopara extender nuestra cultura eus-

Eliza gaurko munduanBehartsu izan nahia ta ez daukanari eman gura, Xristoren

Eiizaren aitormen eta edergarri dira. Zenbait Kristau, batez eregazteak, beste gizoneri ta herrieri laguntzeko eskeintzen direnak,goraipatu behar ditugu ta bideak zabaldu.

Jainkoaren herri osoaren gain dagon eginbeharra da, Artzaiakaurretik direla, gure denboretako premi gorriak ahal dan aineanarintzea, ta hori, lehengo Eiizaren jokabideari jarraituz, ez gai-nezko ondasunaz bakarrik, beretzako behar ditunetatik ere bai.Laguntza hoiek bildu ta banatzeko era, Eliz-barruti, nazio etamundu osoan zuzendu behar da, katolikoak beste senide kris-tauekin bat eginaz, ala egokiago deritzanean. Laguntza hoiekneurriz ta zuzen antolatzea, ez da karidadearentzako eragozpen,aurrerabide eraginkor bat obeki.

Horrengatik gora bidean saiatzen diren nazioeri bultzatu nahidiotenak, erakunde hoietan ikasiak eta oituak izatera obe.

Elizak, Jainkoaren aginduaren arora, jende guztieri Berri-Onaadieraztean ta graziaren aberastasunak zabaltzean, pakea, mun-duko alderdi guztietan, oinarrizten du ta senitarteko lokarrienkoropilloak estutzen ditu, Jainkozko ta jatorrizko legea jakin--eraziz. Horrengatik herriarteko ta gizarteko hartu emanetanElizak bere eginkizuna bete behar du, elkarrenganako laguntzapiztuerazi ta eraginerazteko, denen onerako. Kristau soillak, be-ren eginkizunari erantzunaz, ahaleginak egin behar dituzte na-zio-arteko gora beratan, laguntza bizkor bat esnarazteko. Gaz-teak, batez ere, ezi behar dira ta esnarazi, kristauki ta gizonki,arazo hauek bete ditzaten.

Nazio-arteko laguntza bizkortzeko, sorturik edo sortzeko dau-den erakundeetan parte hartzea, bakarka edo besteekin bilduta,kristauentzat Ian egoki eta binaina da.

Pakea ta gizonen senidetza jasotzeko, eraturik dauden nazio--arteko batzar katolikoetan, aide askotara Ian egin dezaketekristauek, lankideak ugarituz, erraztasunak emanaz, indarrak ba-tuz. Gaurko egunetan, elkarrekin bateratuz ta elkarrekin min-tzatuz sasoi biziagoa hartzen dute bakoitzen kemen eta indarrak,berexkuntzak aide batera baztartuaz.

kaldun y a dar a los nativos se-guridad en lo que hacen.

Hemos visto que por este ca-mino se puede ir muy lejos.

Debo confesar en ultimo termi-no que los jovenes que han ve-nido se han comportado como au-tenticos heroes. Han desecho el

mito de que el joven de la calleno vale para el trabajo del campo.

Ademas gracias a esos jovenes,nuestros caseros se han percata-do de la gran riqueza que suponeel euskera.

El Parroco de Oreja

EUSKAL HERRIKO LEIOA«JAKIN»-EN ASMOAK

«JAKIN» delakoa Arantzazu'kofraileen ardurapean euskal aldiz-kari bat argitaratzeko sortu zan.Euskal aldizkari hontan ikutu etaazaltzen diran gaiak munduko etaeuskal kultararenak ziran: Politika,ekonomia, errelijioa, soziologia, is-toria... eta abar aide batetik, etabeste batetik Euskal Herriari be-gira izaten diran artearen gai gu-ziak: Musika, poesia..., eta, eta.

«JAKIN»-honen Ian eta asmoakberak kulparik ez izanik eta bereborondate onaren kontra ez zituz-ten gorputzik hartu. Orain oztopoguziak gaindituz aurrera berriro jo-aten asia dago etengabeko moduanIan eginez.

«JAKIN»-en Zuzendaritzak bereiaguntzailei eta jsuskritore guzieiagiri bat bidaldu die beren na-hiak azalduz. Euskal kulturaren al-deko egintzak, eta lanak egiteada bere asmo nagusia. Horreta-rako «JAKIN» delakoa «euskal kul-tura lanerako talde iriki bat* eginda.

Bere kultura lanak bi sailletanpartituak, zatituak, egingo ditu:Bat «JAK!N Sorta» deituko da, etabestea «JAKIN Liburu-Sorta*.

Lehenengoa aldizkari, edo ager-kari modukoa izanen da, hau daerrebista bateri dohazkioten gaiguziak ikutu eta agerturik («JAKINSorta»).

Bigarrena liburuak izanen dirairu sailletan banakatuak: HISTO-RIAZ, GIZARTEAZ, eta GOGO-ETAZ (-JAKIN Lihuru-Sorta»).

Gogo onez «JAKIN»-en bizi be-rria ikusten dugu, biotzez poztu-tzen gera eta bere lanei zai gau-de. Zorionak.

BILBO'KO «EUSKE-RAZALEAK»

Bilbo'ko «Euskerazaleak» delakoElkargo honek «KILI-KILI» izeneko1972 garren urteko «SARIKETAHAUNDiA* antofatu du.

SARIKETA ala LEIAKETA hontanEuskal Herri guziko euskaldun di-ran aurrek parte ahal izaten dute.

«KILI-K!L!» delako SARIKETAAUNDI hau euskal haurrei izkri-bitzen eta irakasten ikasteko ego-kia da.

Haur bakoitzak, bere etxean,inoren laguntzarik gabe euskerazidazteko tankerak errezki ikasikoditu.

Parte hartu nahi duenak idatzibeza zuzenbide hauetara:

«Euskerazaleak»Colon de Larreategui-4BILBAO

edo:«Euskera Lagunak»Apartado 321EIBAR

EUSKERAZKO LIBURUAK

Yon San Martin jaunak Gipuz-koa'ko «Astelehenaren Orria» de-lakoan ioan berri den 1971 ur-tean argiratatu diran euskal libu-rurik onenetakoen berriak emandizkigu.

San Martin'ek dio gero ta eus-kal liburu gehiago argitara ema-ten dirala, zorionez, eta 1963 ur-tean hilean bi liburu argitaratzenbaziran 1971 urtean, gutxi gorabera, astean bat azaltzera eldugerala.

Bere ustez, San Martin'en ustez,euskal liburu hauetan aipagarrienakhauek dira: Anjel Lertxundiren'Ajea du Urturik*. Jose Azurmen-di'ren «Hitz berdeak, Xabier Azur-mendiren «lzatearen malura* etaLasa anai-arreben «Poema bildu-ma». Lau hauek kreaziozko litera-turari dagozkiotenak.

Saiakera moduko liburuen ar-tean: «Hizkuntza, etnia, eta Mar-xismoa» Jose Azurmendirena, «Lan-gileria historian zehar* Mike I Ugal-derena, eta «Marxen marxismoa*Gotzon Garaterena aipatzekoak di-ra.

Ala ere beste liburu aunitzenartean irakurgarriak dira: Ibon Sa-rasolaren «Euskal Literaturaren His-torian. Federiko Zabalaren «EuskalHerriaren Historia* (Lehehengo to-rn o a besterik oraindik ez da ager-tu, denetara iru tomoak izanendira. Erderaz ere argitara ematenari da).

Haurrentzako ere liburu ederrakargitaratu dira: Wait Disney'renhim liburu euskera batuan idatziak:«An i ma lien bizitza», «ltsasoko gau-za arrigarriak», eta «Jendeak etabizilekuak*. Here ustez aipatzekoada ere «Amazonetako Indioak*LUR Editorialak argitara emanda-koa.

Ikusten dugunez Euskal liburuakmaiz azaltzen dira; euskal liburuhauek irakurleak behar dituzte.Irakurleak ugarituta euskal iibu-ruak gehiagotuko direla ez dutesan beharrlk. Irakurle gehiago iza-nik gure euskal liburuen salmentahaundituko dela gauza nabarmenada.

Badakizute bada euskaldunak,erosi euskal liburuak, Euskal He-rriko liburu dendetan salgai du-zute ta...

IKUSLE

1972 —OTSAILAK P R I N C I P E D E V I A N A — 3

ARNAS

NEKAZARITZAKO E6ITURETAN JAUNETA JABE

Gaurko egunean era askotara izan diteke jaun eta nagusi; geroeta era ezkutuagoak daude egitura batez nagusitzeko; estruktura batezjabetzeko. Eta nagusietan batetik bestera egon liteken aldea baino okerhaundiagoak gertatzen dira agintaritza, nagusitza, jabetza eta ordezka-ritza nahasten direnean. Esate baterako irdezkari bat nagusi bezeia jo-katzen denean.

Har ditzagun adibidez jabea eta ordezkaria. Aide batera uzten duguoraingoz jabeak berearekin zenbatetarainokoak egin dezazken. Betiroordezkaria (eta agintaria bera ere) ordez dagoen haiengatik nola edohaia haukeratua behar du eta emandako neurrietan bakarrik du agintzaeta eskubidea eta gainera ordez dagoen haien izenean eta haientzatbetetzen ditu bere eginkizunak. Eta hau herrietan, elkarteetan, taideetaneta abar.

Baina ikusten dugu askotan ordezkaritza (eta baita ere agintaritza)lortzen direla edo indarkeriaz, edo goitik behera edo saietseko batzuenmaitzurkeriaz. Eta zaharrek esaten zuten bezeia: «Esan zaidazu norkizendatua zaren eta ba dakit noren morroia zaren...», Eta ordezkariakjabe bezeia jarduten du.

Bai; ba dakit ez naizeia zuzenki nekazaritzaz ari; ba dakit soziolo-giaz ari naizeia gehiago. Baina uste dut hain zuzen hementxe dagoelanekazaritzaren akatsik haundienetako bat. Beti eta denok ematen dugugure egoera txarrari aterapiderik hoberena bezeia «elkartzea». «Denokbat egin behar dugu», entzuten nonahitik. Eta zaharrek esaten digute:—«Ez ai zarate haserretuko?». Eta askotan ondorean ikusten den bezeiaarrazoia daukate. Zergatik? —Gizontasuna falta zaigulako. Ordezkariakgarenean jabe bezeia ^ibiltzen garelako... Eta ez dut behatzarekin inorapuntatu nahi, baina begira eta ikus itzazute oraindaino sortu dirennekazari elkarte guztiak...

Juan Gabriel Zabaletn

Munduko Oihartzunmk

manoa-KGa; ez balcarrik erreligieBerriro piztu da ipar-Irianda-ko

iskanbiia. Zalantzarik gabe, hauizan da azkeneko berririk garran-tzitsuena. Eta gu hemen beti be-zala, saiatuko gara egoera adie-razten.

Irianda-ko ugartea zatiturik da-go. Iparraldekoak Inglaterra men-pean dirau. Eta bestea, Eire-koErrepublika izendatua, libre da.

IRLANDA-KO HISTORIA

Bainan egoera hontara heltzekooso historia odoltsu bat pasatubehar izandu da. Irlanda guztia as-

paldidenik egondu zen Inglaterra--ren menpean. Horregaitik ingleta-rrak beti ito izan dituzte irlanda-rren saioak jabetzarako.

1171-garrenean, Adriano lauga-rrena, aita santuak, Inglaterra-koEndika bigarrenari eman zion Ir-landa-ko jaunaren tituloa. Gune hor-tan hasi zen lrlanda-!ng!aterra-renaserrea. 1542-garren urtean. Endi-ka zortzigarrenak biltzen ditu be-re buruntzapean Inglaterra da Ir-landa. 1609-garrenean Ulster-ko ko-lonia (orain Ipar-lrlanda dena) fun-datzen da. Isabel lehenengoarengaraietan iriandarrak goratzen diraGuda-talde britanikoak zanpatu zi-tuen odoltsuki. 1609-garrenean edik-to bat ateratzen da, Ulster-ko lu-rrak Eskozia-ko presbiterianoei (tal-de protestante bat) emanez. Ho-rrela handik aurrera katolikoak ezinizango ziren agintzara heldu. 1641--garrenean Cromweil-ek oinpera-tzen du beste goratze bat. Hartan600.000 irlandar hil ziren.

Hemeretzigarren mendean Bre-tain Handian iege batzuek atera-tzen dira Irlanda-ko katolikoei es-kubide guztiak kendu zizkietenak.Injustizia honengatik egoera osozaila egiten da eta irlanda-koekberen parlamentoa egiten dute Lon-dres-koati-k aparte (1768). 1801-

Beste historia trixte batZozo, zozo, zozozoro, zoroalodi, Iodi, lodigeldo, geldoamotel, motel, motelgaixo, gaixoadenek par egin ziotenmutil gizararaixoa!

Poliki, polikiharremanetan.Potzolo potzolojolastegietan.Parragarri beti .mutil mordoetanmaitasun ezkilak jo zionbarne muinetan...

Eta par egin zion maiteaknola etzion parrik egingo?denek par egiten ziotenherriko zoroari...Eta hilik agertu zen egun batezneska eder hura

herriko neskarik lirainenalabankazozhiiik agertu zen;Eta inork ez dakieta inork ez du susmurrik!Inork ez lezake izanzoroaren susmurrik!

Bat ba zen, baibat ba zen zekiena...—«Huraxe karraxiaeta begiratuaren zorrotza!Jakingo du betikoneu nintzela hil zuenaneu nintzelabere bizitzaren jabea»>.

Eta hortxe igarotzen du denborajende tarteko bakardadeaninorekinoere sendikoekin ereiaia hitzegin gabe;beti «karraxi hura»begien aurrean;

adarra jotzen diote mutilekumeek deitzen dute tutulaeta denen parragarripoliki, polikitutul, tutuigure zoro zozoahor doabere mundua denjende tarteko bakardadeanbere defentsarakogorrotoa eta isila besterikaurkitzen ez duen munduantutul egin zuen amaren alboanpar egiten dion jendetzaren tarteanbeti gauza bera buruan...eta irripar xume batirripar gorrototsueta ikarati batinor begira ez daukenean...bera onartzen jakindu ez duen

[elkartetikaide dagoenean...bere ezpainean!

Gorka Trintxerpe!

-garrenean beste irlanda-ko gora-tze aurka Batasunaren Akta (ActUnion) ematen da eta hementxenErreinu Batua (United Kingdoom)sortzen da.

1829-garrenean, O'Conell-eri es-ker, katolikoek berriro heitzen di-tuzte beren eskubide batzuek.1916-garrenean Sinn-Fein-ek, Alder-di Asketzaiiea, Alemania-ko iagun-tzarekin eta Ingiaterra lehenengoguda mundialean zegoela baliatu-rik beste goratze bat sorrerazizuen.

Bainan bere buruzagi, Sir RogerCasement, urkatu zuten eta be-rriro iriandarrak zapaldurik geldituziren. Guda hori bukatu ondoreanIrlanda-ko nazionalismoa, Lehenda-kari Wilson-en asmoa, aberri txi-kien autodeterminazioaren eskubi-de aide zegoena, berea eginez, be-rriro goratu ziren eta berriro galdu.

1921-garrenean oraindikan Ingla-terra-ko buruntzapean, Irlanda irix-ten da bere jabetasunara. BainanUlster-ko probintziak ez zuen ja-betasuna nahi eta horregaitik bes-te parlamento bat ezarri zuten.Gune hontatik dator Irlanda-ko za-tiketa, «Gouvernemant of IrelandAct»-ek eginik.

Ipar-Irlanda-k sei konde-herri zi-tuen eta bere uriburua Belfastzen. Egoaldekoak (Eire) 26 konde--herri eta bere uriburua Dublin-en.Sinn Fein Alderdia bi taidetanebaki zen: bata errepublikazaleaeta bestea konserbadorea. Lehenen-go taldeko buruzagia Eamon deValera, 1932-garrenean errepublika-ko lehendakari izendatua. Bost ur-te beranduago honek eman zuenbeste lege-nagusi bat, Mankomu-nidad Bretainar barruan Irlanda-kojabetasuna adieraziz. 1949-garrene-ko garagarileko 18-garrenean, Irlan-dako Errepublika «Commenwealth»--etik ateratzen da eta horrela as-ke osorik gelditzeh da.

GAURKO IRLANDA

Egoaldekoak hiru miloi-edo lagunditu, haien artean %-tik 88 kato-likoak. Joan den ilean sartu zenEuropar Azoka Komunean (MEC).

Iparraldekoak miloi ta erdi, gutxigora behera; hirutetik bat katoli-koak dira. Parlamento bat dagoBelfast-en bi kamarakin: Senadoa(26 diputado) eta Komunen Kama-ra (52). Londres-ko Parlamentorahamabi diputado dijoaz. Belfast--eko gobernua Alderdi Unionista-kdaduka, 36 diputadokin. Hau alder-di protestante ta britainzalea da.Bigarrena da Alderdi Abertzalea(katolikoo eta Eire-kin batu nahiez)6 diputadokin.

Bainan gauza guzietan katolikoakprotestante azpian daude. Lehen-dabizi boto eskubidea edukitzekoUlster-koek 10 £ pagatu behar du-te eta etxe bateko jabe izan. Gai-nera elkarte anonimo-ek dadukateboto mordo bat bere ahalmenarenaraberaz. Hala ere, katolikoak gei-henetan pobreenak dira senide tal-de handsetakoak direlako.

ISKANBILA

tgoera hontatik dator oraingoiskanbiia. 1968-garreneko urrilanpiztu zen. Haurten sortzen dira «Es-kubide Zibilen Mugimentua» etaIRA.

Protestanten aldean Ian Paisleyzen lehena. Artzai presbiterianoden honek beti esan du guda zibilabeharra dela. Diktadura protestan-te bat jarri nahi du eta Erroma-koEleizaren etsai gogorra da. Kato-iikoak gutxitzat ditu. Eleiza Pres-biteriana Askatuaren sortzailea,arrapaerazi zuten giltzapean sartuz.Bere zigorra bete ondorean, par-lamentotik bere erradikalismoagai-tilT bota zuten.

Hasieran katolikoen burua Ge-rard Fitt zen, Londres-ko parlamen-tora iritxi zen katoliko lehena. Be-re ideolojiaren mamia hau da: «lr-landa bat bakarra da jeografiki etapolitikaki. Zatitu zutenean ingleta-rrek hilketa bat egin zuten eta ha-ren ondorioak ordaintzen ari gara».«Escubide Zibilak ez bald in badiraberdintzen, gudaraino helduko ga-ra*. Guretzat arrazoi asko zeukanFitt-ek: Irlanda bat bakarra da.

Bainan katolikoen artean izenda-tuena zalantzarik gabe BernadetteDevlin da. Ogei urtekin, sendi po-

bre batetik irtena, sozialista alde-tik etorriz, ikasie zenean famahartu zuen. inork etxoin gabe, ira-bazi zituen Mid Ulster-ko haukera.Bere kargo juratu zuenean Lo;>dres-eko parlamentoan oso hitzaldiberoa bota zuen katoliko eta Ir-ianda-ko pobrearen aide.

Ez dago inongo alderdlari lotu-rik, baizik diputado sskea da.1969-garreneko abenduan giltzaperakondenatu zuten sei ilabeterako,urrengo urtean garagarrilan sartuzen zigorra betetzera. Orain "Es-kubide Zibilen Mugimentua»-renburuzagia da. Hauek ez daude in-darraren aide.

Beste aldetik, indarzaleak dauz-kagu: IRA (Irlanda-ko Guda-tafdeErrepublikarra), oso garrantzitsuadena. Hil dituzte ingletar eta pro-testante asko bere frankotiradore-ek. Guretzat honetan ulertu egitenda indarraren erabiltzea.

EGUN HAUETAKO EGOERA

Problema hau oraingoz dago ber-piztti duena ilbeltzako 30-garreneangertautu zena izandu da. Egun har-tan hamairu lagun hil zituen In-glaterra-ko Guda-taideak. Londonde-rry-n, Ulster-eko bigarren urian,talde handi bat manifestatzen zebi-lenean, ingletarrek tiroak bota zi-tuzten jendearen aurka. Ulster-ekokatolikoek esaten dutenez manifes-tazioa pakez zijoalarik besterik ga-be disparatu zutela. Bainan Regi-nald Maudling-ek, Barreneko Mi-nistroak aitortu zuen guda-taldea-reneek lehenbizikoz disparatu eginzuela. Hori esateagatik BernadetteDeviin-ek jo egin zion ministroari«gezurti» esanez. Bi egun beran-duago erre zuten Dublin-go Ingla-tar enbajada. Egun berean fune-ralak ospatu ziren Londonderry-nBainan, zorionez, ezer ez zen pa-satu 15.000 lagun egon arren. Du-blin-en ere ba zen beste funera-le bat; han errepublikaren lehen-dakaria, Eamon de Valera, eta Le-henengo Ministroa, Lynch, egonduziren. Bai ta ere manifestazio as-ko egindu ziren mundu guzian In-giaterra aurka.

Honen ondorean Eskubide Zibi-len Mugimentu-ak beste manifes-tazio bat antolatu zuen muga ai-deko uri batean, Newry-n. Denokbeldur ginen honen aurrean, Bre-tain Handiko Guda-taldeak uriaharturik zeukalako eta Mugimen-tua-k manifestazioa egin ahal zuenbezaia egin zuen. Legetik kanporaegon arren, 30.000 lagunek, gutxigora behera, parte hartu zuten.

Uriko barruan ez ziren sartu,baizik birak ematen aritu ziren Ne:wry urbilean. Ezer ez zen gertatuzorionez; hala ere, 30 lagun, ia-iadenak diputadoak izango dira epai-tuak, parte hartu zutelako, mani-festazioa legetik kanpora egonez.Hau gertatu ta gero Inglaterra-kesan du tropa geihago bialdukoduela.

ARAZOARI ERANTZUNA

Ikusten den bezaia, Inglaterra-kogobernuari oso ongi datorkio arazohau. Adibidez, Heath-i, LehenengoMinistroari, bere alderdiak lagun-tza ukatu dio. Hori behin ere ezda pasatu Ugarteetan. Guk leenesan dugu zer iduritzen zaigunarazoa: Irlanda bat bakarra da etahorregaitik nazio bat bakarrikan be-zaia bizi behar da. Neretzat ez daIrlanda-koa erriligio arazo bakarrik,baizik batez ere soziala. Lehen be-giratu diogu katolikoen egoerarieta ez da bakakarrik katolikoena,pobre guztiena baizik. Hortaz pro-testante pobre batzuek ba dira ere,«Eskubide Zibilen Mugimendu»-andaudenak.

Ulster-eko protestantetako geihe-nak ez du !rlanda-ko bilera nahi.Ulster-en geihena direlako, bainanEire-kin bilduz gero oso bestelageldituko iirake. Horregaitik na-hiago dute katolikoak oinperatu.

Guretzat oso garbi dago proble-maren erantzuna: Irlanda historiaguztian bat izan haldin bada, batizan dedila. Eta Inglaterra Eszepzio--ko Legea jarri arren orain artebezaia pentsatzen duguna gertatu-ko dela uste dugu.

GORKA REIZABALARRUABARRENA

4 — P R I N C

ZORIONAK, MATT1N!Urtarriilaren amaseian, Donostiko Astorian, Mattin bertsoiaria omendua izan

zan. Nahi izan arren, ezin joan izan nintzan, ogean nengoalako gripeaz. Hala be,bijoazkio gaixo bitartean eginiko bertso honek, nere zorion opari ta abegi ona-ren ezaugarri bezela.

Gaur Astorian ospatuko dairagarri dan omena;izango dozu bizitza zearagertu dozun kemena.Abesten alai, gaietan ernaieta irritan lenena...Haugaitik, Mattin, ar zak

[nigandikbihotz zomnitz onena.

Or emazte ta semearekinbaserri ain dotorianbizi zerana, gaur Donostianantzez-toki Astorian,Euskal herriko bertsolariengazteluko atariansartu-berri aiz... eta gaur-danikgure herriko istorian.

Urtarrillaren arnaseigarrenegun barrena sartuak...Zein azkar iges egin oi dabezorioneko orduakllTxalo, zorion eta... «txindiaz»asetu bihotz onduak,gero Ahetzen erne daitezenegun hontako frutuak.

Nere gogoa, zorun eskeintzengoiz asia da dedarrez,Astorian bat geiago txalozekin naiaren indarrez.Banan ogean etzana nago...—biotza samin negarrez—.Gogoz hor nauzu, rnerezi dozunomena eskeini bearrez.

SARDUY'tar Deunoro

BEPTVMENALDI BAT

B e r t s o l a r i t z aGIZONA, ABERE ERREINUKO

Abere erreinukoak gera gizonok. Erreinu ontan alere difersntziaundiak ditugu, batzuetatik besteetara noski. Gizonok zerbast goragogaude, au da, gizona abere izanik ere, rnailia batzuk gorago aur-kitzen dalako, soziala da, politikua, eriijioduna; eder-zalea ere bai,an da, eder edo estetika zentzunez jantzia dugu.

Zerk egiten du olako? Arima berezi baten jabe baita. Badute be-rena abereak ere, baina ezta errazoiduna, adimenduna, beste zerbaitbaizik. Guk arima errazoidun orren bitartez, pentsamentuak sortzenoitugu; abereak ez dute ortarako gaitasunik: ez dute pentsamentu-rik, ezta guk beze!a pentsamentu oiek besteai adierazteko indarrikere. Gizonok, naizta abere erreinukoak izan, geure aberetasuna, be-rezko genduan jantzia erantzi egin dugu. Egia ote diot? Orrela bearluke, baina ikus zeinbat aberekeri gizonen artean, gaur ere: burruka,ordikeri, gorroto, nasaikeri ta abar. Guzti ori, berriz, gizonaren be-rezko aberetasunari dagokiona dugu.

GIZONA, ADIMENDUN

Erreinu orren barnean, noiz egin zan gizona adimendun, errazoi-dun? Ez dakigu, ta jakingo ere ez, ziur asko. Nola ez dakigula,aiere, miliaka urte joanak dirala, gizona adimendun aurkitu zan; etaartu zuen doai orri esker, beste abere ta pizti guztiak baino goragolerrotu zan. Ortik dator gerora, abereen artean, beekoen eta goikoenbereizkuntza. Egia esateko, luzaro jarraitu zuen gizonak here asierakoarima nahasi ta biur orrekin; barnean zitun biotz-zauskadak adieraz-teko —jan-gosea batez ere—, a!aru ta garraziak botatzen zitun:eiza nai zuen, egoki ta ugari. Santimamine aitzuioko margoirudiakez al dute olako zerbait esan nai? Margo oiek an ezarri aurretikere, ordea, berezko senak bultz-egiten zion gizonari; bai, ormetanmargoztu ta arte antzera here pentsamentuak josita utzi aurretikere, berezko bearizanak, preminak eragiten zion. Baina egia au ere:gizona doi-doi berezkatzen zan beste abereengandik, here barne-sen-tipenak dantzatuz, pintatuz eta ormetan irarriz erakustera iritxi zanarterano.

Bien bitartean, ur ibiili antzo, urte mordoa joan zan igaroaz,artea zer zan jakitera eldu arterano. Miliaka urteetan guk gaur arte—erti— deritzaiguna ixiiiik zegoen. Gizarteko zerbitzari bezela ba-zuen indarra, eriijio, siniskera ta maji ta olakoetarako balio zuen;etzuen, orraitio, barman zeukan giza-lanaren edertasuna estimatzen.Ortara iritxi orduko beste urte mordoxka joan zan.

Garai i!!un aietan, alere, bazan artea, gizonak here sentipenezeta adimen-indarrez sortua. Ta orixe dugu, ain zuzen ere, estetikazentzuna. Alderdi au, gauden eder-momentu ontan ere, asko ikasita aztertu gabe daukagu; ez gero gure iiteraturan bakarrik, munduzabalekoan ere berdin, nik uste.

AOZ-AOZKO LITERATURA

Gaur irarkola —inprenta— daukagularik, uste dugu idatzi gabekoHteratura ezina dala. Egia ote? Munduan, baina —eta guk— ainbatliteraturgai dauzkagu idatzi gaberik ere miliaka gizaldietan izan etairaun dutenak.

Erria oso ugaria dugu tradizioetan, ots, aoz-ao datozten gauzetan.Eia nork ukatu oiek daukaten artea? Aurretikoengandik iritxi zitzaiz-kun esakun, atsotitz, bertso, kopla zahar ta gaihontzekoak ez otedira olako zerhaiten erakusle pizkor? Ba-zitun, bai, edesti aurrekogizonak bere arte-atseginak. Asaba ta aurretikoen pentsamentuakjasotzen zitun, baita bereak ondorengoai aoz-/io igorri ere.

Euskaldunok, orrez gain, antzina-antzinakoa dugu geure kulturaberezi hat, «Pirene» aldekoa noski. Argibideak? Beste zer askorenartean, ona iru: Euskera dugu orduko erentzirik ederrena, izkuntzugari, aberats eta zoragarria; gure eder-lanetarako gaitasuna, eta ba-tez ere literatura tankera, seta, argidua. Emen aipatu bear dugu,naitaez, gure bertsolaritza. Baina onetzaz, urrengoan geiago.

IGOTZ

Egitade onez gaillentzen dirangizasemeak gorestea egoki zaigu-nik ezin dezakegu uka. Aurtengourtarrillaren 16'an, orrela egin zanDonostiako Astoria antzokian: Ahetzeko pertsulari aundiaren aintzazjaialdi ederra antolatu zan. Bi mi-lla pertsonatik gora bertan, bertsoentzuten joanak. Zerbait badu nos-ki bertsolariak.

Aurretik ere gisa ortako jaiakeginak dira teatruleku artan: Uz-tapide, Xalbador eta Lasarte'ri. Ma-ttin laugarrena izan da. Beren ki-dekoak goratu nairik, bazan ber-tsolari sailla mugaz emendik etamugaz andik.

Goizeko amaika ta erdietan asizan saioa, au da omenaldia, biotz--biotzez Mattin-l eskeinitakoa. On-tan esku artzekoak ziran, eta olanegin zuten, Uztapide, Xalbador, La-sarte, Lopategi, Agirre, Lizaso, Laz-kao-Txiki, Arotzamena, Lazkano, Go-rotxategi, Mitxelena, Azpillaga taGarmendia'k.

Lenengo banaka bertso bat abes-tu diote; gero binaka bertsulariguztiak. Gaiak ez dira errezak izan,baina poliki arindu dute mataza.Irugarren saiilean, ordea, bakoitzakgal bat urratu bear izan du irubertsotan. Bertso eder eta trebekibiribilduak!

Pozez gainezka zegoen Mattin:

ezpainak irri-parrez, biotza pilpilka.Ta bere esker ona zelanbait adie-razi nairik, saio au burutu ordukoMattin-ek onela:

Hau baino egun ederragorikneretzat ez da munduan!

Hoinbertze jende aurreaneta lagun onak inguruan,

Esker-onezko sendimendurik,bertzerik ez dut gogoan:

Zuen artean iduritzen zaithemen naizela zeruan!

—oOo—

Egun guziez ez da ikustenholako edertasuna I

Hau ikusi-ta gogoratzen zaitgauza bat I en a entzuna:

« Mundu ko gauzik onenak diradiru eta osasuna*.

Nik hoiek baino gorago daukatlagunen maitetasuna!

—oOo—

Merexi baino fama gehiagoegun eman naute neri,

Gaur Donostian hartu bainautepresidente bat iduri:

Hemendik goiti gelditzen naizni zorretan Donostiari.

Bertze bat arte, eskualdun onak,eskerrik asko deneri!

—oQo—

Betoz ugari olako omenaldiak,bertsolariak poztu azteko ta jende-aren gozagarri!!

i|i|Sill TXEPETXEN ASARREA

Zornotza'ko e!iza nagusia,Mariari eskeina.

Andra

inun jatorrik badago bertsoiariabai jator. Ez dakigu noizkoa dan,baina nire ustez Euskalerrian betiizan dira, Istori aurretik be bai,olako erri koblariak, eguneroko gau-zak bizi be bizi kanta dabezanak.

Gaur be, euskal oitura ta tre-betasun asko ixil-zulora doazangarai ontan, bertsolariak badabeeuren jasa bizitzako goraberak bat--bateko bertso giarretan esateko.XlX'garren mendean, ostera, gaurbaino be bertsolari obeak eta erri-aren aldetik entzuteko gurari geia-go ikusten zala, dinoenak ba-dira.Eta olan izango zanik ezin daike-gu uka.

Dana dala, lenago bertsolari tabertso paper ainbeste bazan, gaurasko gitxiago danik ezin dogu esan.Ona lengoan bidez ninoala gertatuyatana: bazkai ostean, fagun bate-gaz, aize ozkirria artzeko zelairaurtenik, muino gainetxoan jarri gin-tzazan. Zornotza erria geunkan be-gipean, zoragarri oso; mendi, zu-gatz, etxe ta lantegi, eguzkiz gai-nezka dana, ba genduan naikoazegaz begiak ase. Ustekabean, es-kumaldera, bertan bera itxita lez,paper zuri bat, aizeak zerbait as-tindua.

Bertsoz egoan papera. Makurtu,jaso ta irakurri gendun. Au inoanmakinaz idatzitakoak:

«Zein ez da itxartzen pozeztxoritxoen kantu otsez?Danetan bat da, kukua bera,maitatua, ia nok ez?Nik bere maite nuan, baina gaur

gorroto dautsot biotzez.Kukuak egiten dursatxikitattik dakiguna,alper andiak inon abianitxi arrautzak ta kumata gero berak adarrik adarbarriketan pasa eguna.Txepetx gaixoa or dabiiinorentzat jana non bil,ekarri a!a iruntsi' etaberak barriz bear ibil:kuku arrotza ezin ase tabere umetxoak gosez il.Naiz edur, izotz, ugoldetxepetxa naguan aide,uda-zaleok biotatik zeinobe dan berari galde:neguan libre ibiili edoudan kukuaren mende.Txori txikien zeruaudabarriko girua;nik ere maite izanagaitikeguzkia ta berua,txepetxarekin aukeratzen dotkuku zar bako negua.Txori ziztrintzat munduantxepetxa artzen genduan;gaixoa zelan aziko zan, ba,beste txorien moduan,bizsrik juxtu atera bait dakuku zar baten oncluan?

Oi gizon rnadarikatu,ba-dituk milla pekatu!,baina bat daukak andia inorkez daikeana parkatu:txepetx gaixoa barrez artuta,kuku zarra bedeinkatu.Oi kuku!, zenbat mindurasortu dituk ingurura!Ori al dok ik ekarri doan

adeiantua mundura,udabarriaz aprobetxatuixepatx gaixoan kontura?Umeak txepetxak azita eu lanari igesi...Kantuan ere beti gauza bat,besterik ez dok ikasi;munduan fama ba-daukak, bainaez dok askorik merezi.

Auxe dinoat azkenik:ezkutatzeko gugandik;baina zentzunik euk ez dok etapozik parkatuko neuskiki lako beste kuku zar danakjoango ba'lira ingurutik.Oi txepetx gure arteko!,noizarte ola biziko?Zuen abira kukurik geiauetxatzue etorrikc,txepetx guztiok alkar artutabezten ba'dozue betiko.

Ez nekian, ezin asmatu, norenakziranik. Lagunak, alan be, ni bainoaituago nunbait bertso-kontuan iza-nik, geure ezkerrerantza geunkanbaserria begiz jo ta esan ^eustan:«Torre-buruko semearenak dira».

Anai bertsolari bi dira Torre-bu-run, gaur erriz Zornotza dan Etxa-no gaineko basetxe bakartian: Amu-ritza'tarrak noski. Au Xabier'ena eida, lagunak dinostanez. Orain bost--sei urte egindakoa.

—Bertso jatorrak, ezta?—Bai errikoiak eta euskaldunak.Orixegaitik arduraz jaso ta «Ber-

tso!aria» orrira bialtzea erabagigendun.

Etxebarria

BERTSOLARI DONIIAKModan dauzkagu gaur taiu ontako lanak. Kantariak, berri ta zar, dis-

kuetan irarrita nai dituzte beren saioak. Izan ere, poza eman oi duonak; eta poz ori, aurretik egindako lanaren izardiak dakarrena dugu.

Egunokaz ^Bertsolari donuak» diskua agertzen da Donostian; JuanMari Lekuona'k zuzenduta Usandizaga etxeak burutu duena, alegia.

Zortzi bertsolari ospetsuk, gai ezberdinak urkultzen dituzte donu kla-sikuetan; Azpiliaga, Basarri, LazkaoJxiki, A. Lekuona, J. M. Lekuona.Mattin, Uztapide ta Xalbador dira bertsolari oiek.

Ale eder bat geiago euskal diskotegian.

V I A N A — 5

ZAHARGAZTIAK

Zugatz gaztien adar sendoakAizearen balantzetanOndoko zaharren adar sendoakBeratzen dituz golpetanGoitik beraino mutilduagazJarri arte asurretanAinbeste frutu eder emonakBere sasoiko urtetan.

Gazteak ez dau ezik ikusten,Zaharrak ez dauka indarrik;Bere kemenak amaitzen doiazEzin jaso dau adarrik;Bere sasoian emongo ebanAI eban frutu ederrik,Baina gaztea gaurkua da-taEz daki lengo berririk.

Zugatz zahar batek naiz ta adarrakAsi arren igartuten,Ekaitz artian ibiiia daBere frutuak emoten;Ekaitzik jzan ez daun gazteakHori ez dabe ikusten,Baina geroak urtien buruzAsko dausku erakusten.

Arbola zaharrak emon ez baleuGeroko kimu berririk,Gaurko gazteak etzun izangoBehar ainako fruturik.Bakoitzak bere sasoian ekin,Ez izan arrokeririk,Gizona oso utsa dalakoBestien laguntza barik.

Balendin Enbeita

1X1 E G UNegua ego zabai daukagu. Ipa-

rra, aren arnasa, otzik dabil ate--zirrikuetan, buitzaka ta bultzaka.Barrukoak bildur-ikaraz dagoz, ku-tsutu bildurrez nunbait. Mendi-gal-nak edurrez zuri, ibar zaba!ak izo-tzez.

Txoriak ez ciabe txiorik; teilla-tupeetan dagoz, luma arrotu. Otzezkikiidua gure txakur txo bizkorrabe. Katutxoa !o-zurrunga su-bazte-rrean.

Baina, naiz-ta neguan, biotzak ezdagoz lo. Ez dagoz nagi. Muinoakotz diralarik be, ba-dau neguakedertasunik. Unez une aldatzea ezal yaku egoki?

Alboko kornentu barrutik, ordu--kantuen eresia da tor zoii. «Lurran—difio— agertu zaiakoz eta abe-rats biurtu. Jainko-ibaia urez dabetea». (64'garren eresia, 10).

IZKIRIMIRIAK—Zergatik sartu zaitue kartzeian?—Ortz artetik txistu pixkat atera nuelako.—Txistu jotearren? Egia ote?

—Esango dizut, ba. Denda batean pitxiak ostutzen an nintzaia, txistuajo nuen, pozak eraginda edo. Ta preso arrapatu ninduen. Besteia, ezninduten arapatuko. Ez orixe!

oOo—Nikasi, ba zenki zer entzun dedan!...—Zer entzun den bada?—I alper aundi bat aizela.—Nork esan din ori?—Iturrondoko Madalenek.—Lira aiua! !noiz skusi natxion lanean, ba, alper aundia a!a txikia

naizen jakiteko?

Bidazti batek:—Zenbat bide dago emendik Iruna'ra oinez?—Bi legua inguru, adiskide.—Bi legua baizik ez! Kotxean, ordun, bat baino geiago ezta egongo.

ARGIAArgia,egia,berez dira bat.Bakarra,uts-ezina,inork ez ditu zatitukoezpataz,ez maltzurkeriz,ez gorrotoz.

Egiaren argiaegia da,berbera.Arenganinork eztau agintzenez aundienak,ez arroenak.

Bera izango daindarraren birrintzaille,ezpataren sua,gezurraren iotsaria.

Egia berez joango daadimenera,gizonariarg! egitera.

Neure ontanzure ortan,tokirik ba'dago,ez da ezpatazorra elduko.

Berez,ixillik,iainoakditu urratuko.

Ta doai barriak,onenak,dauskuz (1) emongo,geure etxea edertzeko:zeuk ditxarozuzan (2)poza,maitasunaetabakea.

(1) Daukigu.(2) itxedeten dituzu.

Egieder

(19 urtekin egina)

Nere izena txorie-na da.Kantua nere bizitza.Mere begiak, amesen leiota maitasuna bihotza.Alaitasuna nere jorana,obena nere arantza.Nere gorputza, anaien aideopa nahi neuken eskeintza.

Nere barrua burruka bat danere «N!» biren artean:«NA!ZENA» eta «NAHI NEUKENA*didarka biak batean.Gaur etsipena, biar jorana,mina ta poza nastean.Amesez luze, egitez labur,jausi ta jaso bidean.

Z E P A I

Maitatutzeko gosea daukat.Suz dot bihotza erreta...Herri hau nahi neuke goratuneure odoia ixurita.Beti on egin, lagundu; bainagrinak naukate lotuta.Gizon maka! bat besterik ez nazezinez inguratuta.

Nortasun baten egarriz nabi!,beti amestu dodana:egizko gizon, gizon osoa,kontzientzidun gizona.Baina oraindik urruti nabii.Noiz elduko beregana?Aizetan doan orbe! bat bai naz,lagundu eidazu, Jauna!

Jon Enbeita

Nere luma ta burua bainan azkarragoak ba-dira Euskalerrian gizononetzaz itzegiteko. Alare, gaur, ZEPAI (G.B.) gai bezela arturik, be-retzaz zerbait idatzi nai nuke berari zor bat diotalako. Ark sortubai zidan bertso zaletasuna. Noiz? Noia? Ara.

1936-go udaberria zan. Ain zuzen, Pazkoa Eguna. Gure errian, Isa-sondo-n, Euskaierriko beste erri askotan bezela, Euskal-Jaia ospatuzan. Egun artako EL DIA Donostia-ko egunkariak ala zion gutxigoora-beera: «Gaur, arratsaldean, Isasondo-n, Zepai ta Txapel-ek ber-tso-saioa egingo dute. Bainan, aurrez, Zaldibia-n abestuko dute*.

Nik, egia esan, ordurarte, ez nuan bat bateko bertsolaririk entzun.Guk, garai aietan, Erriko-Etxeko (Ayuntamentua) ostatua genduan.Ostatu ontara inoiz etorri oi zan Patxi Erauskin bertso jartzaille biz-korra bere bertso paperak abestuaz ostatuan, ardan-gelan, zeudeneisaltzera. Mutil koxkorra nintzan garai aietan. Ziur ez nago, bainan,Zaldibia-ko sernea izan bear zun. Bat bateko bertsolaria ote zan?Ori nik ezin esan. Ez nion bat batekorik entzun sekula.

Bainan Zepai-tzaz asi naiz eta berarekin jarraitu nai nuke. Aia,Pazkoa Egun ortan, Za!dibia-n beren bertsoak jauiki ondoren, agertuziran gure erri ontara Zepai ta Txapel zana. Gure onerako, etziranbiak bakarrik etorri baizik eta, Iztueta-ren errian, Artxanberri artzai--bertsolaria inguratu zitzaieten eta ara or nun datozten bien ordeziru bertsoiari gure biotzak alaitzera. Ura poza gurea!

Irurak igo ziran baikoira. Ni, aia bearrez, iruren artean entzunlebezeia. Aulki batean jarri nitueia ondo gogoan det. (Ordurako, urteaskoz nere bi oinak «po!io~k» menperatu ta igartuak bai nitun).Amalau urte nituen. Lerde jarioz egon nitzan aiei entzuten. Bestebiei, au da Txape! eta Artxanberri-ri ezertxo ere kendu gabe, Zepai,egun artan, bizkorra, alaia, berdingabekoa agertu zan. Eztarri ederrata etorri obea! Aiek bertsoak! Ba-zirudian ieendik ikasiak zeuzkala.Bat ederra botatzen ba-zun, bestea egokiagoa edo borobillagoa ir-tetzen zitzaion. Ura Ian egitea! Neri biotz barneraino sartu ta sortuzidan bertso gogoa. Ez dakit gau artan !o askorik egin nuan, bainan,egin ba-nuan ere, bertso ametsez betea izango zala ez det dudarik.

Urrengo goizean asi nintzan bertso kantari. Aitortu bear det eznekiaia ez neurria ta ez rima zer ziran. Jardun beintzat eta, jardutendunak, oker edo zuzen, zerbait egiteko arrixkua du.

Geroztik Zepa/-rekin artu emanak izan nitun. Batean erriko pestakzirala, bestean iuistarren jaiak zirala edo ta gure lantokiko Zain-dariaren eguna zaia ta, dei egin oi genion. Bai etorri ere. Osooker ez ba-nago, leen aipatu ditutan jai oetara Basarri-rekln, Txapel--ekin eta oso sarritan U ztapid e-rekm etorri oi zan.

Txapelketa batean ere entzun nion. Orain ogeita bost bat urtepaseak izango dira. Ain zuzen To!osa-ko Beotibar peiota lekuan jo-katu zan. Baiiteke oker egotea bainan egun artako bertsolariak oekziran: Zepai, Basarri, Uztapide, Mitxelena, Hernani-ko Paulo zapate-roa, Asteasu-ko Ondartza ta Errenderi-ko Saiburu. Oker al-nago?Bateon bat, aaztuta utzi badet barkatu dezala. Ez det intentzio txa-rrez egin.

Ta egun ortan Zepai-k zer Ian egin zun? Utsa. Etzioten berarizegokion gairik eman eta era ortan lanik ezin agertu. Onekin ezdet esaten besteak, alegia beste bertsolariak, gutxiago ziranik bai-zik eta sekula ere ez jartzeko gizonak erabiii ez dezaken gairik.Zepai-k egun artan berak zekien bezeia lanik egin ez ba-zun, etzanbere errua izan; gai emaillearena baizik.

Bizi zalarik, azkenengo aidiz, joan zan udaberrian bere etxeanbiok izketa!di bat egin gendun. Ni zirikalari arkitzen nintzan eta puntubat jarri nion. Erantzun zidan: «lbai-Ertz», ez naukazu bertsoak kan-tatzeko gizonak bear duan alaitasunez. Gaixorik nago. Kontu zaarrakesan ditzagun*. Ala egin genduan.

Joan zan Uztaillean il zan. 25-an izan ziran bere iSietak Idiazabal--go ESiz Nagusian. An nintzan. Nere otoitza, gutxi goora-beera, auizan zan: «Agur Zepai. Gem arte. Jainkoak Bereganatu zaitu. Betikoatsedena izan dezazula ta milla esker zuk nere biotzean erein zen-duan aziagaitik. Ez naiz bertsoiari bainan bai bertso jartzaille. Zureaziaren frutua izan da ni, naiz baldatx, iritxi naizen maillara iritxiba-naiz».

IBAI-ERTZ

6 — P R I N C I P E D E V I A N A 1972 —OTSAILAK

- PETIR, DORRIUKOimm, ITZNO si"

«...Eta zer, sari gey a go a I duzerurako eta Jaunaren aurrean eus-keraz erantzutea elizan, eta nunnai ere, «Aintza Zuri, Jauna» alaerantzuteak erderaz «Gloria a Ti,Sehor»?, edo erantzuteak «Bedein-katua, Zu Jauna, orain eta beti»ala «Bendito seas por siempre,Sehor»?».

Adiskidea, berariz ere, ezin eka-rriko zenuen zure «arrazoya» f rogatzeko, frogantza makurragorik.Igiungarriagorik!

«Erantzun Idekia»tik, goian, alda-tutakoak, artzai baten ahoan, bi-rao geiago dirudi, «arrazoya»renazalpen baino.

Otoitzak jaso bear dituenarenaldetik, arrazorik ez dela, bat da.Jainkoak izkuntza guziak baitakiz-ki! Bai-ta monjen (seroren) latinaere. Bainan, otoitz egin bear du-tenen aldetik, «Gloria a Ti, Senor*eta «Aintza Zuri, Jauna*, bat etaberdin direla, ez, eta, ez. Inolaere! Titiarekin batera amarengan-dik arturiko izkera, ta, nekearennekez, eskolan ikasitakoa, jainko-arekiko artu-emanetan, berdin di-rela esatea, psicologiaren lege de-nak ukatzea da.

Zure «boutade» horri, Vallado-lid'ko speaker'i, Barojak emanikoerantzuna, eman bear leikio: «...Esuna necedad para un arriero dela Mancha o para un vendedorde botijos de la sierra de Ca-zorla».

Gure herriak, Euskera, bere biotz--ondo, bere barne-muinaren urbidebakarra du. Izkera arrotzak, lan--tresna bat geienez. Ez bide ira-kurri duzu, Irigaray, miriku jau-nak, bere liburuxkan dion hura:«...Ademas, aqui en el pais vasco,casi todo el mundo habla caste-llano, pero hay personas que nosaben castellano y hay tambienquienes hablan las dos lenguas, lacastellana y el vascuence.

Pero en estas ultimas, es muycorriente que su lengua, es decir,la en que se han educado desde

ninos, sea el vascuence y con elpiensan.

Sucede, como a mi recientemen-te, que hablando al enfermo encastellano apenas se conseguiasigno alguno de reaccion; hablan-dole en vascuence consegui queintentara decir algun monosilabode afirmacion, de inteligencia,acompahado de alguna sonrisa ydirigendo una mirada en sehal desatisfaccion...*

Haiako indarraren sortarazle ba-karra, euskera duzu. Egia horrenlekukoek, ugaritu litezke.

Bestalde, ez dizkizut aipatukonik baino obeki ezagutzen ditu-zun Lingua Vernacula delakoarengainean eratutako Eliz-Iegeak. Bai-na, gu lotsarazteko, bai aldaturenMaisu-ikastaroan, irakasle bearrak,istudiatzen duten zerbait: «...Se-guramente, el caracter inefable delsentimiento religioso, demanda pa-ra ser comprendido y expresado,LA LENGUA MAS INTIMA*. Hori,beste izkerarik ere badutelarik!Ezean, «la mas intima» ez ezik,«unica» ere lukete.

Berdanette Soubirou nexkari,frantsesez ez zekienari, lordakopatoisez beste, mintzatu ahal zi-tzaioken Andra Mari? Ta prantse-sa jakinik ere, artan egitea, naita--naiezko, al zen?

Aipamen ezin utzizko ere, badizut. Liburu ezagun batean, Da-nielou, kardinal jaunak, Jainkoarenaintza ta aberastasuna adierazte-ko, izkuntza guzien bearra dagoela,dio. Izkuntza bakoitza, besteek or-nituenek ere, ez duten margorenbaten jabe delako.

Ala, mundu osoan, deus berei-ziarik ez duen bakarra, Euskeraote dugu?

Zurean zenizkionakin, Euskera--amaren azkazi dena galdu ez ba-da, lantxo honen nai ta naiezkoa—forzosidad!—, ikusiko duzulakoustean, daukazu esanera.

Premin Ixurko

ZUBIETAko neskatxakr eta guFolkloreak ba dituela gero lanak!

Asto beltzarenak eta bost iku-siak gaituzue, Folklorearen erruz.

Orain ikusiko. AZKUE jaunak ja-sotakotik, ots, «ZUBIETAKO NES-KATXENTZAT» kantatik arturikoAMONTEGI itza, menditzat jotzenguk —mayuscularekin, ere dator—,eta, mendi horren non dagoelaz-koa jakin nai. Lizun batzuk bainookerrago ibiliak gaituzue, egitekonabatxo hortan.

Asteko, dekarradan Azkue jau-naren ahapaldia: «Zubietako nes-katxak amabost urteko, AMONTE-GI N dabiltza gallegoekin bapo*.

Zirudigunez, mayuscula duenAmontegi hori, inola ere, mendi ba-ten izena bear genuen. Bai zera!Lehen, neskatil birengana jo ge-nuen. Galde guk. Aiek, ez dakite-lazko erantzuna. Etzioten, orrega-tik, lizun kiratsik igarri galderari.Zori onez.

Neskatilak utzirik, jo berrogei-ta--amabost urte inguruko emakume-arengana. Alabearrak aurkeztu zi-gun lehenbizikoarengana. Astotxobati eragiten zion. Itzetik ortzera,galdegin diogu Amontegiz. Arridu-razko begiratzea emaztekiak. Ezjakinarena, guk irizten. Zuzen alaoker, ez dugu jakin. Ua utzirik,bere astoarekin. Folklorearen bai-no zeregin larriagotan, ez bidemalkartsuagotan, topo egin dugu,zori onean topo egin ere, errota-zainarekin. Mutil zaharra, egoeracivilez, eta, bersolarien ezpaleko,abildadez. Inor beztu ez dezakenajea berekin: maingutasuna. Ho-nek, inor beztu ezin badezake, ber-solari ezpalekoak, pentsalari bor-titzak biurtzen ditu, ordanez.

Galde guk errotazainari Amon-tegiz. Ua, ixil. Galde guk. Arkerantzunik eman nai ez gure gal-deginari. Ondarrean, orregatik, etagizonki ere, ark guri galde ia zi-nez jakin gura genuen Amontegi'-ren berririk. Guk, baietz. Ez gen-biitzala txantxetan, ez. Azkue jau-

Berdin ote da ba...?Anko Sendoa eta Dorrau'ko ape-

za, ez datoz ados euskerarenga-nako gaietan. Biok zarate euskal-dunak eta ezin alkar aditu; goga-men ezberdinak dituzute eta hor-tik, alkar burruka.

«Erdian dago On bidea», dinoDorrau'ko apezak. Hau, aspaldikoegi biribilla dugu. Hemen atsedenohi gara sarri, geure gogamenakindartzeko, sarritan, norbera, ez-tabaitaren ertzean egon arren.

Biok duzute arrazoina. Biok, ba-koitzaren iritziak eman dituzute tahau gizonen lana da. Bainan, zuentartean, hirugarren bat azaltzen da«oharra» ezarriz, eta honen ioka-bidearen aurka jartzen naiz, ainzuzen ere, nehoren lepo, arrazoinirrikoi eta errazak jartzeko esku-biderik ez daukalako gizonak.

Begira dagigun Jesus. Begira be-re bizitza ta eginkizunak. Munduguzia salbatzen etorri zen, eta as-to gainean Jerusalen'erat irixtian,hango lerra ikusiz, hola esan zuen:«Jerusalen, Jerusalen, nere herrimaitea». Denok berdintsu maiteginduzan baina danen gainetik be-re herria. Begira gurutzeko eriotza.ARAMEO itz eginez il zen.

—Ez ote zuen obe, latinez hitzegitea, garai haretan Erroma'ko gu-daritzak, mundu ezagutu guzianagintzen zuan ezkero? Eta ha I a ereArameo hitz egin zuan, guri, ba-koittzak geure herri ta hizkuntzak,bertze guzien gainetik maite tazaindu behar ditugula adieraziz.

Begira Gogo Deuna (EspirituSantua), apostoluengana jetxi on-dorean nola portatzen dan. Apos-toluak jakitun eta Bere Graziz be-

te ondorean Kristoren egiak azal-tzen jartzen ditu eta Pedrok, berelehen hitzaldian, bere hizkuntzanhitz egin arren, hau ziran guziek,bakoitzak berean uiertzen (enten-ditzen) eutzan (zion).

—Ez ote digu ezer esan na-hi, honek? Baietz esan behar.Kristok, garean erako, bakoitza be-re herriko nahi gaitu. Beraz, ezingeinkegu (genezageku) bakoitzaknahi duenik egin, behar dugunabaizik.

Atzamar erakuslea (indize) ba-koitzak bihotz gainean jarri ta gal-de dagiogun (dezaiogun) geure bu-ruari: Euskal Herrian bizi izatea,Jaungoikoak nahi izan duen ezke-ro... berdin ote da? «AINTZA ZURIJAUNA*, ta «GLORIA A TI SENOR*esatea...?

Sarduy'tar Deunoro'k

Zubietako zortzikoa(Ajesta Argazkia)

naren, mayuscula duen izen batenargitasun bila genbiltzala. Bapo.Nik izen horren garbitasunak, beo-rreri emanen. Adiera itsusiko itzaduzute hori. Ardandegi ta olako-etan bakarrik aipatzen dena. Sexuartu-emanak adierazten ditu, ainzuzen. Ez duzute hor inongo men-di izenik, Azkuerenean mayuscula-rekin badator ere. Berriz ere dio™zuet: mutilen eta arteko itzik ii-zunena duzute hori.

Eskerrak eman genizkion guregizon erne bezain argiari, ta, Az-kue, ta Riezu'ko Jorge Aitak, ezjakinez, sartu ziguten ziriaz, parraegin ere. Egoerarik lotsagarrieneanezarri gintzaketen galleguen neska-txak, ahazturik zeuden, zori onezahazturik ere, Zubieta'n.

Jorge Aitari, gertatukoen berrizeatza eman genion. Bai genekien,

jakin ere, «FLOR DE CANCIONESPOPULARES VASCAS», bigarrenezargitaratzekoa zuela. Inongo men-di izena ez baino, iizunkeririk li-zunenaren izen itsusia genuela hor.Minuscuiarik lotsagarriena merezizuena besterik ez zela.

Baizik ere, Folklorea eror bideberetan arkitzen ez ote den, gaude.

Egungo artu-emanak ere, mayus-cularen batekin jasoko ez ote li-tuzken. Mendi izen itxureko, itzitsuriarekin ez baino, zenbaki, edonumero dotorekin. Ala nola: ERREOCHO, ERRE DOGE, edo oiatsue-kin. Eta, ez gera ari zubietar nes-katxekin bakarrekin, ez; galleguek,aunitz edatu bide bai dire (Barkanazazue, galiziarrak; ez bai naizari zuekin).

F. I.

ARRIJASOTZALEAKEuskai-Herriak gizon indartsuen fama baduela, bai ongi me-

rexia ere. Hor dauzkagu aizkolari, pilotari, idi-demak, pultsolarita arrijasotzaleen nor-gehiagokak ongi ta ederki adierazten dau-kutela gure gizonen ahalmenak.

Joan den igande Urtarrilaren 23-an Azkoitiako plaza izanduda arrijasotzaie apostu aundi baten lekuko. Hemen ari izanak dirazein-gehiagoka, «Endaheta» gipuzkoarra 29 urte, 1,78 m. talla eta102 kilo pisu eta «Yurrebaso» bizkaitarra 26 urtekoa, 1,73 luzeeta 94 kilo.

Bi gizonen eginkizuna: arri kubikoa amabost minutuz zenekjasoaidi gehiago egin bizkarrerano, amabost minutu hoiek himzatitan bereziak, bost minutuko ekinaiditan. Endanetaren arria188 kilokoa eta Yurrebasorenak 163 kilo. Endanetaren arriok 25kilo gehiago Yurrebasorenak baino.

Gezurra dirudi gizon batek holako arri ikaragarriak bizkarre-ratu behar duenik eta bai jaso eta ez behin bakarrik.

Hemen apostuaren gora-berak.

Endanetak 8 jasoaidi. Yurrebasok 6 jasoaidiLehenbiziko

ekinaldiaBigarren

ekinaldiaIrugarren

ekinaidia

Guzira. Endanetak 24 jasoaidi. Yurrebasok 18 jasoaidi

Endaneta irabaztale 188 arri kubikoa 15 minutuz 24 jasoaidieginik, Yurrebasok 163 kilokoarekin baino 6 aldiz gehiago.

Arrigarria Endanetaren marka. Orain dela urte batzuk Urtain-ekproba hori bera egin zuen, arri berakin eta 15 minutuko epean,baina orduan Urtain-ek ogeitabat urtekin 12 jasoaidi besterik ezzituen egin. Arri berakin erran dugu, arri hori Urtain-ek erabilizuen ber bera delakotz. Arri kubikoak sei aurpegi ditu eta denakberdinak, Endaneta-k erabili duenak aide bakotxak 39 zentime-troko neurria du.

Apostu hau ikusi dutenak arriturik daude eta denak aho za-balik Endanetaren eginkizunarekin. Arria lurretik hartu ta bizka-rretaratzen amabi edo amairu segundu pasatzen omen zituenEndaneta-k. Gero atsedendu egiten omen zen pixka bat. Beharko!

Beti ere hor dago marka norbaitek ondu nahi balu. Baietzedo ezetz geroak erranen.

ANZANARRI

1972 —OTSAILAK P R I N C I P E D E V I A N A

ERRAZKINAizak!... Zergaitik?

Aspalditik gertatzen ari direngertakizun batzuen kontra noa.Hauek Nafarroa'ko alderdi batzu-etan nabarmentzen dira.

Herri hauek beti euskal herrijatorrak dira eta herriko oitu-rak eta hizkuntza gorde dituzte.Bainan orain kutsu txar bat sartuzaie hemengo gizonei. Gazteak ge-hienak ba dakite euskeraz, bainanerderaz mintatzen dira. Zergaitik?Honekin zer nahi digute adierazi?Horrela nahi ai dugu euskera in-dartzea? Nahi baidin ba dugu «LA-RRAUN BAT» egin, ez al da bi-dezkoa eta egokia euskera bateanegitea? Zer diozute Larraundarrok?

Elizerano ere sartu zaigu gaitza.Apaizak erderaz mintatzen dira he-rriarL Zergaitik? Herriak ez a! dau-ka eskubiderik euskeran entzutekoBerri Ona? Irakasle erdaldunak zer-gaitik daude euskal herrietan? Ezal daude irakasle euskaldunik?

Esnaratu gaitezen bada gazteaketa guztiok. Euskeraz dakigunakeuskeraz hitzegin dezagun eta ezdakitenari erakutsi. Guztiok batugaitezen oitura —eskubide— hiz-kuntza batean.

DANOK BATERA, AURRERA!

Egi-zale

ARBIZUEz da bein ere orain aina kirol-

zale edo deportista izen inon. Ki-rol edo deporte berriak agertu di-ra nunnahi eta horrekin bateankirolzale berriak. Kirol berri hoie-tako bat da ardi-txakurren txapel-keta. Zenbat urte ditu Onati'n asizirela ardi-txakurren apustuekin?Asko ez, piliota, futbola edo ka-rrerakin konparatzen badugu.

Nolabait ere arbizuar batek aur-ten Huberte'n (euskeraz guk holanesaten diogu) irabazi zuen, nahinuke arbizuar eta arbizuarren se-meen gain itz egitea, naiz kiroledo beste gauzen batengatik eza-gunak izan Naparroa'n edo besteedozein tokitan.

Kirol arbizuar eta arbizuarren se-miek ez dute periodistei tinta askogalazi. Ikus dezagun lehenbizi de-portetik kanpoan zer egin dutenArbizu'ko semiek edo zein direnezagunenak.

Ez dago ezer egitekorik. Arbizu'-ko semerik ezagunena, ospetsuenaeta munduan gehiago itza egindena Fernando Urkia da. KanonigoLaterandarren Jeneralaino alleatuzen eta Abad Jeneraf zela Erro-ma'n il zen. Naparroa'k bere bi-zian obispo, edo gotzai asko emanditu, baina ez frailien Jeneral as-ko. Hau zaiilago da obispo izateabaino; hortik Don Fernando'renmeritua. Nik behin «Diario de Na-varra»-tik Don Fernando'rendako es-katu nuen Arbizu'ko kalen batenizena. Ez dakit jarri zuten edo ez.Bada ez bada gure herriko agin-tariei gogoan hartzeko diotet etaaha! baiitzake bere jaio zen ka-leari izen hori jartzea obe izangolitzake.

Beste Arbizu'ko haundi bat, bes-te fraile bat daj_ Aita Flores ka-putxinoa, «Lutxi» etxekoa. Urte as-ko dira urrutiko Txina'ra misiolaribezala joan eta han santu bat be-zela i! zela.

Arbizuarren semeek Ameriketanjaioak eta oso ezagunak badira.Bat Doktor Aldasoro Parana ziu-dade haundi bateko alkatea izanzena. Galarza Iriarte anaiak sen-dagille, edo medikuak Buenos Ai-res'en oso ezagunak. NorbertoAgirre Altxega Unibersidadeko pro-fesorea. Eta abar.

Deporteen, herritarren semeek,ezagunak ez dira asko. Atletis-moan aspaldi polliki ibilli zen JoseLuis Lakuntza Errenteri aldean.Errasti anaiak ere bai. Eta aurtenJuan Mari Mendinueta txirrindulariNaparro'ko txapeldun atera da.

Herriko semeek deporteen fran-ko ibilii dira. Gehienak pillotanera batzuk bizikletan. Bat remon-tean asi zen eta beste bat lutxalibren, biek berealaxe uzteko. Aiz-kolaririk ez da izan. Korrikalaririkez ta ere, inoiz apustuen batzukegin.

Azkenerako txapeldun bat ba-daukagu. Ardi-Txakur txapelketairabazi du «Artitxoneko» Joxe'k.Gure herrian alletaturik daude ama-zazpi artalde. Orain gutxi daude.Uste dut artalde bat eta bi erdLArtalde hori Joxe-rena da. Aurrekourtean ere han ibilli zen baina ezzuen irabazi. Azkenean aurten txa-peldun atera da. Izparringietan(Periodikoetan) azkenerako irakurri(leitu) dugu: «Jose Lakuntza ardi--txakurren apustuaren txape!dun».Ez da bein ere kanpeonik szan.Aurten Naparro'ko kanpeon bat badaukagu iehenbiziko aldiz. Zorio-nak Joxe! Eta urte askotako. Urren-go urtean gehiago eta obeki. laurrengoan Huberte'n eta Onati'n

irabazten duken. Erritarreek konten-tu izango ginakek.

Felipe Araha

MUZKIZ (IMOZ)Bein batean muzkiztar iru gaz-

tetxo-Alkateneko Jesus, Martiene-ko Martin eta Migeleneko Benar-c/o-Klaretarren ikastetxera eramanzituzten. Nafarroko erri geienetannoizean-bein auxe gertatu da.

Iruek asi eta iruek amaitu zi-tuzten ikasketak; bai eta apez or-dena artu ere.

Apez lana Euskalerri'tik kanpoegiten an dira. Panamako Kunaarraza berexi aren aide, ogei taameka urte oketan, bere osasun,indar eta jakinduri Erize'tar Jesus'-ek ixuri ditu; jende aien izkun-tzara liturji idatziak itzultzeko, eus-kerak mesede aundia egiten omendio. Garbisu'tar Martin Espanakoego aldean Ian ta Ian bere biziapasatzen ari da; Barcelonan etaArgentinako Buenos Aires'etan Mi-sio Sandua ematen izandu zen;Venezuelan ere iru urteko aldi batmisiolari egin zuen. Orayen'dar Be-nardok berriz, Canarias, Malaga etaCuban urte zenbait egin ta, Mexicogeiena, an ta emen Misio Sanduaemanez, ibilia du.

Joan dan udan iru misiolari oekberen sorterrian egun batzuek eginzituzten. Berrogei ta bederatzi ur-tez erdaldunen artean bizi, eta alaere beren gogoa ta poza Muzki-tzen egunero meza euskeraz ema-tea izan da. Aita Jesusek irakur-gaiak aurretik ongi prestatzen zi-tuen. Aita Martin, mezaren egune-rokoa eta kanona errateko errex-tasuna bereganatu artio, irakurrieta irakurri aritu zen. Onelakosaioaren bearrik ez zuen Aita Be-nardok; euskera guk bano obekiirakurtzen du; txikitan ikasitakogure izkuntza, ongi landua dauka;bi jaietako mezetan erri guziariegin zizkion itzaldiak, bai bikanak!Bere abots atseginaz lagundurik,Muzkizko euskeraz erran zizkigunadierazi nai zituenak.

Euskeraz mintzatzen obeki ez da-kitelakoz, muzkiztar misiolari zin-tzo, jakintsu eta euskalzale okeklotsa pitin bat sentitzen dute. Era-kuspen ederra euskeraz mintzatzea«atrasoa» dala dioten euskaldunfrankoentzat.

Emilio Linzoain

URDIAI

JermanDanbolina

Aspaldiko kontua irizten zaigugazteei Urdingo danbolinarena. Ohi-tuak gera jende larriei igandetakosoinu ta zortzikoak bazirela entzu-ten, eta ez gera konturatzen bes-te gauza batez: Urdiaingo danbo-lina gure artean dagola, eguneroikusten dugula. Urdiaingo danbo-lina ez da aspaldiko kontua.

Jermanek 69 urte ditu. 1903-koLastaiiaren 22-an jaio zen. Urdi-nen etom zen mundura eta hemenbota du bere bizia. Harritu da gupaperrekin ikustean:

—Noiz hasi zinen «txulufitia»jotzen?

—El ano 19, hamasei urte ni-tuela. Maistru ona izan nuen Ai-tsasuko Frade, eta bere anaia.

Gaur ez da Jermanen eguna.Motz motza erantzuten du. Nikuste bildurtu egin zaigula.

—Zure aita ere txistularia zen.Aitaren pieza guziak ikasi zeni-tuen?

—Gehienak, bai. Gure aitak jo-tzen zuen San Sebastianen zor-tzikua esaten, ziotena, eta nik eznuen ikasi.

—Zenbat irabazten zinuten «Txu-Iufitiakin»?

—Nere aitak hemezortzi duroeta nik hogei, urte guzian. Muti-lak paatzen zainr San Pedrotanurte erdia eta Gauonetan besteerdia. Komedi asko izaten zan: ba-tzuk mutil zaharrak zirela, eta bes-te batzuk ebein alabak ez zireSadantzatzen, dim hori inguratzeaederki gostatzen zan.

Zeurek kobratzen al zinuen?

—Ez. Nesakiei nesaki batek, etamutilei mutilak. Kobratzen ibiltzenzanak «danderua» zuen izena. Az-kenera, hori ere galdu zan. Ayun-tamentuak paatzen zidan festahaunditan laguntzeatik. Him lau jaihaunditan bakarrik jo eta gehioirabazten nuen mutilekin urte gu-zian baino.

—Beste herri batzutara ere ate-ratzen zinan?

—Bai, askotan. Urte batez Li-zarra-bengoan nintzan festetan etaD. Mateo Mujika, Sruneko Obispuaetor zan. Lagundu genduben mezaondorean elizatik apezaren etxera,eta nun hots egiten digun anaiata bios. Hizketan egon zen etahamarna pezta eman zigun. Dimasko zan garai hartan. Jendeakharriturik, ahaideak (parienteak)gineia uste zuten.

—Zer inpresio egin dszu oraitxistua entzuteak?

—Zuek ikusi gabe lehiora ateranitzen txistua aditzera. Betiko gal-du za!a pentsatzen nuen nik. Pozahaundia artu nuen.

Santageda egunean Jermanenfesta egin nahi dugu txistulari gaz-teak. Gure aurretik eta denboraguzitan herrian izan diren danbo-linak ditugu gogoan. Gure aitaamak eta hebein aurrekoak danbo-!in soinuakin dantzatu ziren Ur-daingo pfazan. Bihotz zuzturrikduenak ba daki zer esan nahi du-tan.

Luis Mige! Etxeberria

uzmiutsmi,0 1BAZTEBrnsmi

Etxarri Aranazko auzo bat de-gu, Arbizutik Gipuzkoa alderadijoan bide ondoan dagona. To-ki zelaia, paketsua, zugaitzezinguratua; bertan Burunda ibaiadijoa. Ortxen daude ur bazterzoragarriak, zabalak, ibaira sar-tzeko errexak. Errixka au eus-kaldun utsa degu.

Aspaldiko garaietatik azkene-ko errepublikaraino, nagusi ba-tenak ziran lurrak eta etxeak.Nunbait amazazpi garren gizal-dian, gizon aundi bat sortu zanemendik. Martin Oteiza Ame-rikara joanta «Espana Berriko»lurrak irabazi zituan bere erre-gearentzat eta saritzaz Lizarra-gabengoako nagusitza ta izenberexi bat eman zion bere agin-tari onek. Erriko seme ospetsuonek altxa zuan arrizko jauregigalanta, gaur oraindik dagonata «Palazio Etxea» izenekin eza-gutzen dutena.

Silberia Zubizarreta azkenekonagusia da ta Ataunen bizi zan.Azkeneko Errepublika garaian,etxe guztiak beren lurrekin,zeuden maisterrei saldu zizkien,dana 125.000 pezetetan. Etxeak,geroztik, baserritarrak bereakdituzte. Etxeko andre jator onekmereziko luke omenaldi bat,baita oroitarri bat errixkarenenparantza erdian. Bere eraba-ki ori zinezkoa izan zan eta ba-serritarrentzat onuragarria.

Maisterren garaian, urteroonez Santo Tomas egunean jo-aten ziran Ataunera nagusia-rengana, kapoi parea bana astogainean artuta. Maister sariaberriz, Errege egunean ordain-tzen zuten.

Gaur zortzi sendi bizi diralurgintzan lanean ari diranak.Ni izandakoan, batzuek gurdi taidiekin soroetan zeuden lanean,bestek basoetan. Ba daude bostgizon inguruetako -olategietaralanera joaten diranak.

Eliza ederra dute, etxeak in-guruan ditula, tartean berrizenparantza. Eliza egin zala, badira irurogei urte; auzo ontakoparrokia da. Barrenean, San Pe-droren iduria eserita, barrokoa,aldare erdian daukate; bataio

Inacia Lizarraga, bere basurdia-rekin (Aida Argazkia).

pontea berriz errenazimientokoantzekoa, anka gotikoakin.

Eliza ondoan, erretore etxesendoa dago, aundia ta zabala,jauregi baten antzekoa. Ate gai-nean jartzen du, 1884 garrenurtean egin zala. Orain dalaamabost urte ezkero, ez dagoapaizik bertan. Apaizaren etxegalanta utsik dago. A zer tokiegokia udaran ikastoletako au-rrentzat, egun zoragarriak iga-rotzeko! Orain Arbizuko erreto-ra ibiltzen da eliza ontako la-nak egiten. Berak ere banatzendie danei, «Principe de Viana*euskal aldizkaria.

Aurrak Arbizuko eskoletarajoaten dira. Orain dala bi urtearte, bertan zeuzkaten eskolak.

Urteko jaiak soilak izaten di-tuzte. Lenago jende asko biltzenomen zan. Ba omen zituztendantzariak ta ezpata dantza bazekiten dantzatzen.

Berri asko, bertako Inazia Li-zarraga etxeko andre jatorra taargiak eman zizkidan, baita era-kutsi ere etxean daukaten ba-surdi galanta. Txikia zala arra-patu omen zuan bertako se-meak, Jabier Lakuntzak ta orainiru urte ditu. Eiztari trebea de-gu mutil au. 1969 garren ur-tean zortzi basurdi bota zituanbertako mendietan. Nork eginote du beste ainbeste? Orain,Buffalon lpar Ameriketan artzaidabil. Bera etorri arte etxekobasurdia gordetzen diote, ikusidezan nolakoa egin dan.

Etxe ontakoak ez dira nola-naikoak. Aita Migel Lakuntza,aizkolaria da. Egon gelan txin-txilik jarria daukate, Etxarrikoerriak 1970-12-20'an eskeni zionomenaldiaren agiria. Zoritxarrezitzak erderaz idatziak daude.

Errixka onek ba du euska!nortasuna eta nolabait ager-tzen dute bertako gizonak.UMEEN-DEIA iiburuan, auzo on-tako aurrak lau orrialde osorikeuskal ppui politekin bete di-tuzte. Beste erriak ainbesteegin ezkero, oso gora altxatu-ko genuke Euskalerria.

UGAIN BORDA

San Pedroren Parrokia (Aida Argazkia)

P R I N C I P E D E V I A N A 1972 —OTSAILAK

G I Z A R T E6 A l AK

Aunitzetan, gizatasuna ez dela sekula industrializazioarekinbezainbat aberastu eta aintzinatu erran da; eta, segur, arrazoina-rekin. Gizatasuna, duela denbora guti artlo sinesten ahal ez zirenbidetatik abiatu da, Denbora laburrean, egundo munduko alda-ketarik gertatzen dira; hainbatean non, oraiko amar urte, gauzaaskotan, atzoko amar mende baino aldakorrago baidira.

Ekonomiko sailla, konparazio baterat, eten gabe aldatzen etaazten doa; gizonok baino azkarrago da bill el a err at en ahal genuen.Horrengatik, alone horietan atzo bezala irautea, ez da geldirikegotea eta ez aurreratzea, atzeraka joatea baizik.

Halabainan, ez dugu guztia aurrerapena denik pentsatzen. Bix-tan da. Jakin ere baidakigu, aide batetik aintzinatzen bada, gisaberean ere zenbait akatsez ornitzen goazela; ezin bestean. Halaere, nahiz traba eta akats haiek haundiak izan, gizatasunak na-turaleza eskumenago daduka; bere igidura geroago eta dinami-koago da; eta hau, aurreratzea da. Dadukan dema zaillagotzendca, dudik gabe; bainan, bai eta haren ahalmena haundiagotzenere.

Gainerat, ez daiteke gibela; neholaz ere. Horrengatik da hainalferrikakoa (kaltegarri ez baldin bada), atzoko egoeraz amestenegotea. Biharko ibil-bideak finkatu ahal izateko, atzokoa ezagutubehar da, eta ongi ezagutu gero; bestela bizitzak ez baidu zen-tzurik. Bainan, haretaz gogoetarik egitearekin xoillik, ez da deusmiresgarririk erdiesten, baldin gaurko atera-bideen aurkitzeko la-guntzen ez badu.

Saia gaitezen, beraz, gaurko egoeraz jabetzen; guztiori komenibaizaigu nola gabiltzan jakitea. Eta goazen industrializatzeari buruz.

Gaur egun ez da herririk izanen munduan, murritz eta eskas-tasunean bada ere, industriari lotu ez zaionik; are gutiago nahiez litzaiokenik.

Lan-modu industriala zeharo nagusituz, gaurko egitura (mer-katuarena, eta abar) munduko lau kantoinetarat edaturik dagoelaaski garbi dakusagu. Honek —beste noizbait ere aipatu izan dutberau— ez du bestelako lan-modurik ez dagoenik erran nahi.Ez. Gaur egun, esate baterako, badira nekazalgoari buruz bizidiren herririk, bai eta feudal ala jentil gisan dirautenak ere.Haatik, ez da industrial aroan ez gaudenik erraten; deitura, modunagusiari baidagokio.

Bestaldetik, munduko leku aurreratuenetan, bigarren industria-lizaziori buruz doazi; gutartean oraindik gertatu ez dugun alorrea.Eta honi, nere aburuz, ez gara behar heinean ohartzen; nahizbigarren industrial aldaketa hau, garrantzi haundikoa eta ustebaino sakonagoa izan. Bainan utz dezagun hau, oraingoz.

Industriarekikoeri zeharo lotu aintzin, propiedad-jabegoaren zen-bait ideiataz mintzatu nahi nuke. Honi buruz ere, xelebrekeriafrango entzuten baidira.

Batzu, konparazione, jabego pribatua egotzi nahiean edo, joeta kea dabiltza; eta helburu hura jendeari sinestagarria gertadakion, ahalik eta gehien sozialista itzez orniturik agertzen dute.Itxuraz, interes konkreturik ez balute bezala; borondate onekoakbalira bezala. Bainan funtsean, nahikari oso konkretuen agert--erak besterik ez dira.

Betikoa, auzia metafisika utserat eramanez, sozialismoa etakapitalismoa ametsezko ongia eta gaizkia bilakatu nahi dauzki-gute. Horren arauera jokatuz, gure ibil-bideak ban —odeietan—finka ditzagun. Bainan saia nadin hau xehekiago argitzen.

Jabego pribatuak sozialismoaren aurka doazilakoan, ez daitekeedozein suerteko jabegoren kontra borroketan ibil. Sozialismo,ametsezko egoera ez den ber, egitura konkreto batean obratzenbaida; zer indar-jabego motak dabiltzan borrokan, konkretuki, sa-konki aztertuz, arian arian gorpuzten doaken atera-bidea, alegia.

Jabegoa, beraz, ez da abstrakzione bat; egoera arras konkre-tua baizik. Horrengatik, alorre honetan deus egin nahi duenak,zer propiedadetaz ari den behar du ongi ikasi. Benetan ezeraurrerakoi erdietsi nahi duenak, naski. Beste guztiak, ohartuz alaohargabean, indar nagusienari jokoa egiten baizik ez dabiltza.Kondairan zehar, ez da etsenplurik falta.

Bainan kasu; iduri luke, merkatu libre delakoaren barreneangertatzen den fenomenotaz ari garen bakarrik; ahalmen desber-dinen arteko borrokaren ondoriotaz: arrain haundiak jaten duttipia. Iduri luke, ez garen beste klaseko egoera berezi batiohartzen; zeinean gertatutakoak oro, ez baidira merkatu libredeituaren ondorioak izaten, merkatu erabat bortxatuarenak baizik.Hots, gizarte bati kanpotikako menperatze batengandik datorkionegoera.

Eta indar imperialista baten kontra doazken jabegoak, adibidez,ez dira bakarrik «baliagarriak»; berez aurrerakoi, eta daitezkeansozialistenak baizik.

Bestalde, ez ahantz, otoi, egiazki gertatutakoa dela azken fi-nean konta dena; ez nehungo eta nehoren borondatea, den obe-rena ere.

Ohartzen garenez, giza-saillen arteko borroka, entzun ohi di-tugun tentelkeriak baino askozaz sakon eta konplejoagoa da. Bai-nan entzuterat behartuak izaki; bai eta oraintxe aspertuak ere.

ANKO SENDOA

GAZTAINEDIAN

Lurrean non-nai ostoak usteltzendoaz. Gizonak ere, alatsu. Osto-aren bizitza bezein aula gizonare-na: xamur eta ttipi lenik: sendota gertu, gero: gogor, ori, xeha-tzeko erraz, orai.

—oOo—

Etzuen aizeak aunitz zafratzenostoa ttipia zenean: etzion ostoakaizeari biidurrik gaztetasunean; ge-rrontze Hrainaz ederki baliatzen zenta, aizeari bidea zabaltzeko, bate-ra ta bertzera zehartuz. Karraskeginazten dio aizeak gaur, idortuta zahartu ta inartu ta lurrarenongarri izatera abiatu delakoz. Or-txe ortxe gizona ere. Gorputzaz,bai: izpirituan, ilezkorrak, betirakobizi gera.

Ostoak uste! ondoan ere zer-baitetarako balio du. Igaz ostoareniabe ziren zugaitzak, osto ustelekemanen dieten ongarriaren iabeizan nai dute, ongarri orren inda-rrarekin aurten ere osto berri ba-tzuk beren zerbitzurako ekartzeko.

Bere-buru, iabe, ostoa? Ez: zu-gaitzarena da, berari ongi loturikdagoenean eta aren onetara eroriondoan; ez badu seurik norbaitek,zerbaitek, aizeak, zugaitzarenpetikartu ta eramaten.

Lurreratzen den ostoa aizeaknoiznai arat unat darabil. Lurreaneroritako ostoaren otsa entzunga-rri biurtzen da batzutan, eta arrial-dura ederrik ematen du ere beinedo bertze.

—oOo—

Azaroan zen. Basetxe bateko bi

LESAKA

Mike! Elizalde zana.

Otsailaren laugarrena. Goiz goiz-tik hi! ezkilak. MIKEL KASINOkoai! omen da.

Denak espero genuen. Bageneki-gun aspaiditxo hontan gaizki ar-kitzen zaia. Aia ere, nori ez zaiobihotza dardaratu?

MIKEL ELIZALDE ioan zaigu, 46urte zitueiarik.

Senar zintzoa, aita on eta zo-rrotza, herriko seme zentzu, lan-gille eta bihotz onekoa... lakina,gizona bai zan, ta ez aingerua,gizon guzien utsegiteak berak erebazeuzkan.

!tzal oneko ostatu eder bateniabea, makina bat iende ezagutuzuen; ta amaika batek ezagutu ge-nuen. Honekin !agun, harekin adis-kide, denekin konpontzera aJlea-tzen zen, denentzat bromatxo batbazeukan. Nork ez zuen ezagutu?Inun, inoiz, inork asarre sumatua! zuen?

Lesakar bikaina, pil!otaza!e amo-rratua, euskaJdun jatorra, berak ezomen zuen arto «tinto»rik, ez da«c!arete»rik bere ostatuan aterakoinoiz; «beltxak» eta «gorriak» baiordea ugari ordu guzietan.

«ADIXKIDE HAUNDIAKIN, OR-DUAK LABUFU idatzi zenuen egunbatez ostatuko soliberan. Bai, MI-KEL, egia: denen adixkide haun-dia izandu bai zinan, zurekin or-duak laburrak egin zaizkigu.

Agur, MIKEL. Gero arte...!!

A.

aizpa erriratzen ziren atsaldero, !a-gunetara, iosten aritzera: gaitz--orratzekin ere Ian egiten zutentarteka, beti batean aspertzen de-iakoz bat. Arrats batez abiatzendire beti bezaia biok etxealdera,orratz ta ari-mataxa xakuttoetansartu ondoan. ilun zegon gaua etaaize pipitlk ere ez. Galtzadan bei-ti doaz, ixiitasun osoan. Andik ber-tzeko, gaztainedian barna zoazeia,ek oinkada eman aldiero, fra, fra,fra ezti bat, aha! bezein ixilik nor-bait atzetik zetorkielako antzan.Neskak ge!di; otsa ixii: neskakberriz abi; otsa ere bai: gibelatbegiratu eta, ilunaren iiunez, ezerez ageri. «Guazen abudo!» dioteeikarri, ta laisterrari eman ere bai.Baina atzetik datorkie otsa ere,ien baino sendoago ta ustez ur-biiago.

Atsegin ta atsegin, basetxeratuzirenean! Zinpi zanpa ateak itxi tasukaldera! Xakuttoak ez dio aiz-patik batteri iarraiki nai: zerk era-gozten ote dion begiratzen du nes-kak, ta mataxatik atara ta luzatu-tako aria autsikian arturik zeukalaateak ikusten du: irikitzen dio ate-ari agoa; ta biltzen asten daneanaria, unek bere punttaren punttanzekarren osto mordoska zirikariaan agertzen da, ia bi!uxik, ta berelagunetatik berexi delakoz otsikgeiago ezin eginez, lotsaz itoa.

Nora ioan naizen, nora! Neredeusezan ohartzen asi ta Arantza-ko gaztainadi bateko ostotarteannere oharkuntza itotzeraiio!

—oOo—Zenbat a!diz gerta diteken itotze

au, egiteko zentzukoenen aria eretxorakerizko sasitartean nahasiz!

Ametsak, irudimenak, imajina-zioak, gure buruaz iabiiduz gerozrotsa bai, ausarki; baina, neskatxaren ari punttaren punttako osto--zain biluxien antzera, biiuxi utsaazkenean.

Gorputz utsa ez naiz ni; inolaz.Nabarmenena izanagatik, gutienadugu gorputza. Bere-buru, iabe, ne-re gorputza? Ez. Ostoa zugaitzare-na den bezala, gorputza arimarenada, unen zerbitzurako, orai eta ge-ro ere.

Ortaz, ostoa ta gorputza ixileaneroriko dire, ixilean ondatzeko, ixi-lean beren geroa iabearen eskuuzteko.

labeek, Egilearen naia bete be-zate, zugaitzak ostoa ta gizonakgorputza Arek nai duen eran era-manez.

Zugaitzak beteko du, bai, ohar-gabean bada ere. Egilearen naiori. Nik, ezaguerarekin eta guzti,bai ote? A!a behar nuke...

!BARRONDO

Euskal izenak (XIII)

O i e r

Ez da gaurkoa Oier izenaeuskalerrian. Hamabi eta ha-mairugarren mendeko iiburutanere arkitu dugu. Juzgado asko-tatik galdetu izan digute izenhonen berri. Gehiegi sartu ezdeiako marka da, aide batetik;eta jendeak eskatzen duelakoa,bestetik. Emango ditugu zon-bait berri.

Era askotara idatzi izan daizen hau: Ogier, Oger, Auger;Ojer, Oxer, Osser, Oyer etabeste. Iduri du Ohier, izan be-harko zuela hauen denen on-dorean. Baina, Oier sartu zaigu,eta dagon bezala utzi dezakegu.

Leyre-ko paper zaharretan ba-da Oier bat, 1110 garren ur-tean. Hamairugarren mendean,Archivo Historico Naciona! de-lakoan agertzen da, Naparrokopaperretan (Doc. 430; leg. 656,n. 2). Mauleko Ojer bat izanzen Irulegy-ko Gazteluaren zain-dari, 1356-ean.

Nortasun berexiko gizonen ar-tean, Oyer Amezketakoa dakarLope Garcia de Salazarrek(s. XV; lib. XXI; fol. 29). Ojerde Ugarte esaten da Oiartzun--go atalburu batean. Ogier el

Danes izan zen KarlomanoriSantiagora lagundu ziotenetakojaun haundi bat. Lakarraren li-buruak badakar. Bere gorputzazBerlinen izaten omen da.

Ogier de Dacia, Martiri be-zala jotzen dute. Bordale aldeanegoten omen zen bere gorputzsantua. Azkenekotz, Oierko erearkitu dugu; oier txikia, alegia.

Xehetasun hauekin guziekinez da zaila izen hau aurreraateratzea. Eta lege gizonen batgogor tematuko balitz, biidurrikgabe auzira jo laike; indarrabadu Madrilen irabazteko. Gu-raso guziei esan behar zaiena,aurrez pundu guziak ongi ja-sotzeko. Madrileko auziak ezdira beti indar faltan galtzen;arinki emateagatik baizik. Gau-za bat da arrazoia izatea, etabesterik baliatzea.

Polita edo itsusia den gal-detzen dutenei, jatorra delaesango nieke. Belarria izen ho-rri egina ez badute ere, laisteregingo zaie. Azken urte hau-etan badira gure artean Oierizeneko haurrak; eta geroz ge-hiagora joango da.

SAGI

• NavasaU Grafikak. A. Adoain, 1 - Iruna - D. L. NA. 319-64