Posicionamento esf sa 2011-galego

Proposta de posicionamento en soberanía alimentaria

PROPOSTA DE POSICIONAMENTO SOBERANÍA ALIMENTARIA DE

ENXEÑERÍA SEN FRONTEIRAS GALICIA

A Declaración Universal dos Dereitos Humanos adoptada pola Asemblea Xeral

das Nacións Unidas de 1948 recoñece o dereito de todas as persoas a contar con

comida suficiente e de calidade. Sen embargo, cada ano aumenta o número de

persoas que sofren fame no mundo, e a maioría da humanidade ve negado o seu

dereito básico a unha alimentación suficiente e adecuada. Esta situación non ten que

ver coa falta de produción, senón cos problemas de acceso aos alimentos, os cales

son consecuencia das desigualdades, a inxustiza, a mercantilización dos recursos

naturais e a alimentación, e a expansión da agricultura industrial e os seus

monocultivos.

Neste marco, nace o concepto de soberanía alimentaria que, de acordo coa

definición que xurdiu a partir do Foro de Nyéléni (Malí) no 2007, é o dereito dos

pobos a alimentos nutritivos e culturalmente adecuados, accesibles, producidos

de forma sostible e ecolóxica, e o seu dereito a decidir o seu propio sistema

alimentario e produtivo.

Este concepto nace no seo dos movementos sociais, e non propón unicamente

medidas técnicas ou económicas para garantir o acceso aos alimentos, senón que

considera cuestións políticas, ecolóxicas, sociais e culturais, e entende que é

necesaria unha transformación do sistema capitalista neoliberal actual que establece

un modelo de desenvolvemento baseado en regras inxustas e insostibles. Esta

transformación debe ter como principais actores aos agricultores e agricultoras,

poboacións indíxenas e movementos campesiños.

Os obxectivos da soberanía alimentaria son válidos tanto en países do Sur,

onde o modelo do monocultivo extensivo para a exportación é o imperante, como nos

do Norte, onde as axudas provenientes das políticas agrarias favorecen o dumping e o

mundo rural está desaparecendo a unha velocidade aterradora.

Consideramos a Soberanía Alimentaria unha proposta integral e completa de

transformación do modelo agroalimentario actual. Cremos que ten en conta e valora

todos os actores que interveñen desde un punto de vista respectuoso con criterios

ecolóxicos, sociais e culturais. Por estes motivos consideramos a Seguridade

Alimentaria e o Dereito á Alimentación termos incompletos e que ignoran elementos

1


chave que condicionan fortemente a produción de alimentos e o control sobre a

mesma.

Polo tanto, para acadar a Soberanía Alimentaria, desde ESF defendemos:

➢ Modelo agroecolóxico fronte ao modelo agroindustrial:

O proceso de industrialización que sufriu a agricultura nas últimas décadas

non só non contribuíu a diminuír a fame nin a mellorar o acceso a alimentos suficientes

e adecuados da poboación mundial, senón que supón unha seria ameaza á

soberanía alimentaria dos pobos. O modelo agroindustrial aumenta as

desigualdades sociais, concentra a maior parte dos beneficios económicos en mans

de empresas multinacionais e grandes produtores, dificulta o acceso á terra, auga e

biodiversidade das poboacións campesiñas e indíxenas e promove a desaparición da

agricultura familiar.

A liña tecnolóxica que deu lugar ao modelo produtivo agroindustrial, e foi

desenvolvida unicamente polas grandes posibilidades de conseguir beneficios para as

industrias e as empresas subministradoras dos insumos agrícolas, impón un modelo

homoxéneo que non ten en conta as condicións ambientais, contexto cultural e

necesidades específicas das poboacións campesiñas e indíxenas.

A expansión da agricultura industrial erosiona a diversidade cultural,

agrícola e biolóxica do planeta substituíndo os agrosistemas diversos por

monocultivos de exportación, e arrasando selvas, bosques e sabanas pouco aptas

para a agricultura para expandir a fronteira do agronegocio.

Polo tanto, o modelo de produción alimentaria industrial (baseado nun uso

intensivo de insumos como agroquímicos ou outros produtos químicos de síntese en

acuicultura e maquinaria pesada, monocultivo, utilización irresponsable de sementes

híbridas e transxénicas, auga, etc.) ten consecuencias ambientais e sociais

devastadoras: impactan negativamente sobre o medio ambiente mediante a

liberación indiscriminada de tóxicos e transxénicos, a deforestación, a erosión e

esgotamento dos solos, o empobrecemento da agrobiodiversidade, a sobreexplotación

dos recursos e a dependencia de combustibles fósiles e produtos químicos de síntese

ou outros insumos para asegurar a produtividade (que reducen a autonomía das

persoas produtoras), sendo un factor determinante no cambio climático; xoga coa

saúde de todos/as os/as consumidores/as e produtores/as, e nega o noso dereito a

2


consumir e producir alimentos saudables, nutritivos e culturalmente adecuados nunhas

condicións laborais xustas e dignas e sen discriminacións (en particular a de xénero).

Desde ESF Galicia defendemos o modelo agroecolóxico e outras formas

de produción alimentaria sostible como reacción crítica fronte ao modelo de

produción alimentaria industrial e os seus múltiples impactos. Os espazos

produtivos de produción alimentaria básica deben ser entendidos como ecosistemas

que integran un conxunto diverso de elementos ecolóxicos e humanos, e a busca

da produtividade debe facerse a través da capitalización dos procesos

biolóxicos e naturais, máis que das innovacións químicas ou da enxeñería xenética.

Cremos que é necesario un cambio do actual modelo de produción alimentaria, cara

un baseado nos principios da agroecoloxía, pesca artesanal sostible e outros modelos

de produción alimentaria sostible, que parta do respecto e do equilibrio coas

condicións naturais, a cultura local e os saberes tradicionais, e sobre todo que

garanta a soberanía alimentaria tanto para as poboacións presentes como para as

xeracións futuras.

Apostamos polo uso de tecnoloxías cun enfoque de desenvolvemento

humano e apropiadas para cada contexto, distintas en cada caso e heteroxéneas.

Ademais, a difusión de técnicas e prácticas debe contar coa participación dos/as

produtores/as, que as probarán, avaliarán e adaptarán por si mesmos.

➢ Mercados locais fronte a un mercado global e un modelo

exportador de alimentos:

O modelo de industria alimentaria, integrado no sistema capitalista neoliberal,

considera os alimentos como unha mercadoría suxeita ás normas do libre

mercado. Nesta dinámica, os países do Norte, unha vez máis, parten dunha

situación vantaxosa fronte aos países do Sur pois, non só teñen máis recursos

económicos para apoiar a súa produción alimentaria con políticas que contan con

orzamentos millonarios e permiten prácticas como o dumping, senón que tamén son

beneficiados polas políticas económicas impostas polo Fondo Monetario

Internacional, o Banco Mundial, a Organización Mundial de Comercio e

amparados polos Tratados de Libre Comercio. Así mesmo, as grandes empresas

transnacionais tamén se benefician deste sistema influíndo na formulación destas

3


políticas segundo os seus intereses económicos, ao igual que se benefician empresas

e entidades financeiras mediante a especulación co prezo dos alimentos.

En grande parte grazas a estas políticas neoliberais e de axuste estrutural

impostas polo Banco Mundial e o Fondo Monetario Internacional aos países do

Sur, durante as últimas dúas décadas tivo lugar nestes países unha impresionante

expansión dos monocultivos orientados á exportación, que substituíron sistemas

agrarios diversos dirixidos ao consumo local, e desprazaron dos seus territorios a

milleiros de comunidades indíxenas e campesiñas. Este modelo agroexportador non

só empobreceu aínda máis as economías dos países do Sur, senón que debilitou a

autonomía e a autosuficiencia alimentaria destes países.

Cremos que a alimentación é un dereito, non unha mercadoría, polo que os

alimentos non deberían estar suxeitos ás normas de libre mercado nin afectados por

actividades especulativas. Polo tanto, é necesario que se tomen medidas para evitar

esta situación, como a retirada da produción de alimentos básicos da

Organización Mundial de Comercio, a prohibición da especulación con

alimentos, así como a protección dos mercados e a produción locais dos países

do Sur.

Rexeitamos as políticas neoliberais de axuste estrutural impostas polo

Fondo Monetario Internacional e o Banco Mundial aos países do Sur, xa que están

dirixidas polos intereses económicos dos países do Norte e das grandes empresas

transnacionais, e poñen en claro perigo a soberanía alimentaria dos países do Sur.

Apostamos por un sistema alimentario máis local, no que a comida sexa

producida, recollida, procesada, vendida e consumida o máis preto posible, e pola

defensa e promoción dunha produción de alimentos a pequena escala e sostible,

con importante base familiar e campesiña ou de pesca artesanal que garanta a

autonomía alimentaria da poboación.

➢ Acceso á auga e á terra.

No contexto económico actual, no que a produción de alimentos sufriu un

proceso de mercantilización, a terra, a auga e a biodiversidade deixaron de estar en

mans dos pobos para se converter en obxecto de especulación, expostos á lóxica do

libre mercado. Este proceso fomentou a dinámica de concentración dos bens en

poucas mans e, como consecuencia, a privación do acceso aos bens naturais da

4


poboación campesiña e indíxena que, apartada da súa fonte de sustento, se ve

forzada a desprazarse das súas terras cara as cidades, xerando pobreza e

aumentando o despoboamento do mundo rural.

Ademais, a partir das últimas crises alimentaria e financeira, xurde a grande

escala o fenómeno de acaparamento de terras, que xera unha maior privatización e

concentración das terras agrícolas máis fértiles, e polo tanto unha forte ameaza á

subsistencia futura de persoas que seguen a depender dos seus agroecosistemas

locais para se alimentar nos países do Sur. Este acaparamento está liderado tanto

polos gobernos con “inseguridade alimentaria”, que dependen das importacións

para alimentar os seus pobos, e que se están a apoderar rapidamente de terras

agrícolas por todo o mundo nas que producir os seus propios alimentos fóra do país;

como polas corporacións de alimentos e os investidores privados, ávidos de

ganancias no medio do afondamento da crise financeira, que ven no investimento en

terras agrícolas estranxeiras unha importante fonte nova de ingresos. Desta maneira,

as empresas privadas estranxeiras obteñen novas formas de control sobre

terras agrícolas para producir alimentos, non para as comunidades locais, senón para

outros, e os/as traballadores/as, as/os agricultoras/es e as comunidades locais

inevitabelmente perden acceso á terra para a produción local de alimentos.

Desde ESF-Galicia cremos que o acceso aos bens naturais garante a

permanencia dos pobos no seu territorio, os seus vencellos co mesmo, os seus

modos de entender o mundo, de vivir e de producir, permitindo o seu

desenvolvemento sociocultural e político autónomo.

Para un acceso máis equitativo e completo á terra, á auga e a outros recursos

naturais, así como para un maior control democrático sobre eles, é imprescindible

unha Reforma Agraria integral e políticas agrarias que apoien a produción

nacional, desenvolvidas coa plena participación das comunidades campesiñas e

indíxenas e as pequenas produtoras e produtores, e adaptadas ao contexto e ás

necesidades da poboación de cada país ou rexión.

Rexeitamos que os recursos naturais podan ser obxecto de especulación

financeira, así como o acaparamento por parte de empresas privadas e gobernos

estranxeiros de grandes extensións de terra, pois estas prácticas poñen en perigo a

soberanía alimentaria dos pobos locais.

5


Defendemos que a auga en todas as súas formas é un ben común e o seu

acceso é un dereito humano fundamental e inalienábel. A auga é un patrimonio das

comunidades e dos pobos, non unha mercadoría, e polo tanto a súa xestión e

control deben permanecer no ámbito público, social, comunitario, participativo,

con equidade e sen fin de lucro.

Apostamos por unha xestión sostible dos ecosistemas e a preservación do

ciclo da auga mediante o ordenamento do territorio, e consideramos a cunca

hidrográfica como unidade básica integral de xestión.

➢ Protección de sementes autóctonas.

Un dos elementos máis característicos do modelo agroindustrial, altamente

tecnificado, é que fai aos e ás agricultoras totalmente dependentes dos insumos de

orixe industrial que subministran as empresas do agronegocio. Desta forma, o

paquete tecnolóxico no que se basea o modelo de produción agroindustrial e que é

ofrecido por unhas poucas multinacionais que dominan de maneira case monopolista

os mercados de insumos agroindustriais, ten coma unha das súas bases

fundamentais, as sementes híbridas estándar. A pesares de que son vendidas como

sementes de alto rendemento, este tipo de sementes necesitan unhas condicións

específicas e abundantes insumos agroindustriais para prosperar e ser realmente

produtivas. Ademais, a produtividade e o índice de xerminación das seguintes

xeracións destas sementes decae de maneira moi importante, feito que impide gardar

parte do gran obtido un ano para usar como semente na colleita posterior,

obrigando polo tanto ás persoas produtoras que o asumen a mercar sementes cada

ano. Así mesmo, mediante o uso destas sementes en lugar de sementes autóctonas

adaptadas á zona, prodúcese unha perda de biodiversidade e polo tanto unha

uniformización xenética dos cultivos, o que aumenta a vulnerabilidade da agricultura

respecto a fenómenos climatolóxicos adversos, enfermidades, pragas e a carencia de

insumos químicos e enerxéticos.

Ademais, o sistema de patentes desenvolvido por estas multinacionais, e

o control que exercen sobre o mercado, leva consigo a privatización do

coñecemento e o patrimonio agroxenético que as culturas campesiñas e os pobos

indíxenas desenvolveron durante milenios.

Así mesmo, a recente expansión dos cultivos transxénicos, teoricamente

dirixidos a modernizar a agricultura, aumentar a produción mundial e acabar así coa

6


fame no mundo, constituíron en realidade unha nova estratexia das multinacionais

para seguir co control monopolista do mercado mundial de sementes e insumos

agrícolas. Os transxénicos agrícolas controlados por unhas poucas empresas

afondaron na dependencia do campesiñado e os e as consumidoras respecto ás

multinacionais que dominan o sector agroalimentario, posibilitaron ás Empresas

Transnacionais que controlan a industria biotecnolóxica apropiarse da

agrobiodiversidade desenvolvida polas culturas campesiñas e indíxenas, e negaron

o dereito dos e das produtoras e os e as consumidoras a escoller entre

agricultura e alimentación modificados xeneticamente e libres de transxénicos, xa que

os cultivos modificados xeneticamente levan asociado o fenómeno da contaminación

xenética. Ademais, o uso de sementes transxénicas implicou a utilización de

agroquímicos altamente contaminantes e nocivos para a saúde, e os efectos que

os alimentos xeneticamente modificados poden ter sobre o organismo humano e sobre

o medio ambiente no que son liberados aínda son descoñecidos e impredicibles, de

forma que o principio de precaución foi totalmente ignorado.

Defendemos a importancia de protexer as sementes autóctonas, pois a

Soberanía Alimentaria depende do acceso, o uso e a conservación que se faga da

biodiversidade agrícola e dos recursos xenéticos. Consideramos necesario que exista

unha ampla variedade de organismos vivos adaptados ás condicións de cada

entorno particular e aproveitables polos seres humanos, para que os pobos podan

decidir a súa propia produción e alimentación, e conservar un alto nivel de

autonomía e independencia das multinacionais, así como preservar a riqueza

tanto ecolóxica como cultural e posibilitar un modelo de produción agroecolóxico

sostible.

As sementes non son unha mercadoría, senón unha creación colectiva que

reflicte a historia dos pobos, e polo tanto deben manter o seu carácter de patrimonio

colectivo en vez de ser utilizadas para o enriquecemento das multinacionais.

Os OMX (Organismos Modificados Xeneticamente) non só non están

contribuíndo a reducir a fame no mundo, senón que están favorecendo o monopolio

da agroindustria en detrimento da soberanía alimentaria dos pobos, ademais de

xogar coa saúde de consumidores/as, produtores/as e poboación campesiña. Polo

tanto, cun enfoque de tecnoloxía para o desenvolvemento humano, cremos que o

cultivo de transxénicos con estas condicións debe ser prohibido, xa que

7


incumpre o principio de precaución e nega o dereito a producir e consumir produtos

libres de transxénicos polo fenómeno da contaminación xenética.

➢ Equidade de xénero.

Dentro do sistema capitalista neoliberal e patriarcal, as mulleres, que xogaron

un papel fundamental na agricultura ao longo de toda a historia da humanidade, son

as máis afectadas polas políticas neoliberais e sexistas. As consecuencias do

actual modelo de negocio alimentario (pobreza, acceso insuficiente aos recursos,

éxodo rural e migración forzada, guerras e violencia física e sexual, etc.) afectan de

forma máis profunda ás mulleres, que sofren dobremente esta problemática ao partir

de por si dunha situación máis desfavorábel.

Defendemos o dereito das mulleres a un acceso equitativo aos recursos

produtivos (terra, auga, sementes e outros medios de produción), económicos, a

formación e información, así como o dereito a unhas condicións de traballo xustas e

equitativas. Cremos que é necesario aumentar o empoderamento da muller, e por

tanto a súa autonomía e dereito a participar plenamente nas instancias de toma de

decisións, na identificación e resolución de problemas e no cambio social.

➢ A fin da promoción de agrocombustibles.

A expansión global que os cultivos enerxéticos para a produción de

agrocombustibles están a protagonizar nos últimos anos explícase, en boa parte, polo

impulso que os EEUU e a UE decidiron dar a este novo sector industrial. Ambas

potencias económicas estableceron por lei a implementación obrigatoria durante as

próximas décadas de porcentaxes crecentes de agrocombustibles no sector

transportes. Sen embargo, esta obrigatoriedade contrasta coa incapacidade de

autoabastecerse das materias primas necesarias para os produciren, polo que as

tendencias actuais son inundar os países do Sur con cultivos enerxéticos,

substituíndo territorios ocupados na actualidade por selva, bosque, sabana e sistemas

agropecuarios de subsistencia (e os millóns de persoas que dependen directamente

deles) por monocultivos enerxéticos de exportación, en boa medida transxénicos,

controlados polas multinacionais.

Ademais, o uso de cultivos -usualmente destinados a alimentación- para

agrocombustibles, leva consigo un claro risco de aumento dos prezos destes

8


alimentos, tornándoos inaccesibles para gran parte da poboación, e agudizando a

pobreza e a fame. Igualmente, as consecuencias serán graves se a materia prima

utilizada provén de cultivos non alimentarios, posto que estes substituirán as

producións alimentarias preexistentes. Á vez, o desenvolvemento do modelo de

produción a grande escala previsto significará expandir nos países do Sur a

fronteira agrícola sobre áreas cun enorme valor ecolóxico, social e cultural,

intensificando a presión sobre as comunidades indíxenas e campesiñas e a destrución

ecolóxica asociada á produción a grande escala para a exportación.

Así mesmo, tendo en conta que o modelo de produción agroindustrial é unha

das principais causas do quencemento global, un modelo de produción a grande

escala de agrocombustibles provocará máis emisións das que podería aforrar en

reducir o consumo de combustibles fósiles e, en lugar de contribuír a mitigar o

cambio climático, acentuarao e ha de aceleralo significativamente.

Polo tanto, cremos que os agrocombustibles son unha falsa solución para a

transición enerxética, pois, ao estar inseridos no actual modelo agroindustrial,

presentan todas as súas desvantaxes: xeran un maior monopolio das empresas

multinacionais, favorecen o agronegocio e a especulación cos alimentos, dificultan

aínda máis o acceso da poboación local aos recursos produtivos e aos alimentos, e

son incompatibles coa agricultura a pequena e mediana escala destinada á

alimentación, e polo tanto coa soberanía alimentaria.

Pensamos que o cultivo de agrocombustibles con estas premisas non só non

mitigará o cambio climático, senón que ademais provocará a intensificación das

graves consecuencias globais ecolóxicas, económicas e sociais asociadas á

expansión do modelo agroindustrial, e afondará na dominación neocolonial dos

países do Norte sobre os do Sur, perpetuando o rol destes últimos como

subministradores de materias primas para os primeiros, e impedíndolles avanzar cara

maiores cotas de soberanía alimentaria e desenvolvemento humano.

➢ Cambio do modelo de distribución e de consumo.

Nos últimos vinte anos as grandes empresas dos sectores relacionados coa

agricultura e en xeral coa alimentación levaron a cabo unha intensa actividade para se

faceren co control dos seus respectivos sectores produtivos, fusionándose entre elas e

absorbendo, desprazando e/ou eliminando as empresas máis pequenas que operaban

9


no seu sector de actividade económica. É por iso, que o sistema mundial de

produción de alimentos é caracterizado por unha concentración empresarial e

control case-monopolista dunhas poucas Empresas Transnacionais en todos os

elos da cadea alimentaria (aprovisionamento de insumos, produción, transformación,

distribución e comercialización).

Ademais, a grande concentración horizontal que experimentara recentemente o

sector da distribución e da comercialización e súa marcada tendencia a realizar a súa

actividade de venta detallista de alimentos en grandes establecementos

(supermercados e hipermercados) vén de dar lugar ao que se deu en chamar a

Grande Distribución Alimentaria (GDA), que se converteu na única vía dos e das

agricultoras e outras provedoras para acceder ao mercado. Esta posición de dominio

das grandes distribuidoras permítelles exercer un control directo sobre a produción

agrícola, pesqueira e gandeira (obrigando ás e aos produtores a utilizar sementes

híbridas, aplicar agroquímicos, empregar grandes barcos para pesca industrial ou

infraestruturas de acuicultura, facendo inviábel a produción artesanal de produtos do

mar, etc.), e impor uns prezos en orixe que practicamente deixan sen marxe aos e ás

produtoras e provedoras. Á súa vez, este modelo de distribución xera condicións

laborais precarias e de explotación, e a eliminación dos pequenos establecementos e

comercios de barrio que non poden competir cos baixos prezos e os prolongados

horarios de apertura.

Así mesmo, a comercialización a grande escala está intrinsecamente ligada

ao transporte a grandes distancias dos alimentos e o consecuente gasto enerxético e

contaminación, a desconexión entre a esfera da produción e o consumo, o consumo

de inxentes volumes de embalaxes, envases e bolsas de plástico e á xeralización duns

hábitos alimentarios homoxéneos, insáns, culturalmente inadecuados e

xeradores de graves impactos socioculturais e ambientais.

Cremos que o modelo de distribución, comercialización e consumo

alimentario dominante é insostible e leva aparellados graves impactos

socioculturais e ambientais, sendo factor clave na agudización da fame, a subnutrición

e a pobreza, na degradación medioambiental e na erosión da diversidade de culturas

alimentarias, gastronómicas, produtivas, campesiñas e indíxenas do mundo.

Apostamos por un modelo de organización máis local e ecolóxico, que permita un

maior vínculo entre produtores/as e consumidoras/es, un menor gasto enerxético e

10


emisión de contaminantes, e un maior respecto polas culturas e tradicións e á

vinculación co territorio.

Rexeitamos o sistema hiperconsumista actual, e pensamos que é preciso

sensibilizar e educar a poboación mundial (e no noso caso particularmente a do

noso entorno) cara un modelo de consumo máis consciente, xusto, respectuoso

co medio ambiente e cos habitantes dos países do Sur.

➢ Incidencia política.

As políticas agrarias promovidas polos organismos multilaterais e a miúdo

polos gobernos, impoñen o modelo do agronegocio e do negocio alimentario, e

impiden polo tanto o desenvolvemento dun modelo de agricultura campesiña ou outros

sistemas de produción de alimentos que garantan a soberanía alimentaria. Sen

embargo, o feito de que estas políticas estean a apoiar un sistema inxusto de

produción, distribución e consumo de alimentos non implica que non sexan necesarias

para garantir e desenvolver un modelo máis equitativo e xusto.

Pensamos que o rol do estado é importante na construción dun modelo

alternativo de produción, distribución e consumo. É necesaria a vontade política por

parte dos gobernos e entidades políticas para facilitar o acceso aos recursos naturais

e tecnoloxía mediante as reformas lexislativas e institucionais que promovan a

agricultura familiar e outros sistemas de produción alimentaria sostible; así como para

evitar as relacións desiguais e inxustas na comercialización de alimentos.

As políticas gobernamentais en materia agrícola deben favorecer unha

verdadeira Soberanía Alimentaria, para o que é imprescindible unha transformación

do modelo económico e de negocio alimentario actual, e unha redefinición das

relacións entre os actores involucrados na produción e consumo, para lograr un

modelo máis xusto, equitativo e sostible.

11

Posicionamento esf sa 2011-galego

Documents

Transcript of Posicionamento esf sa 2011-galego