BERRIA

Sari unibertsala esperimentatzea bozkatu du Korsikako Biltzarrak bFrantziaren baimena behar duorain, obratzeko bPer a Corsica gehiengo abertzalean, haatik, arraildurak agerikoak dira b 4-5

Nekea Korsikan

abertzale artean

Euskara EEPk Itzultaileautomatiko neuronala garatuko du,

Eusko Jaurlaritzak egin bezala

3Justizia Hiru abokatuk dioteBaionako auzitegia geldirik egoteak

jende prekarioari kalte egiten diola

2Ostirala

2020ko maiatzaren 8aXI. urtea444. zenbakia

www.iparraldekohitza.eusieh@hitza.eus

IPAR EUSKALHERRIKOHITZA

Joanes Etxebarria

Baionako auzapezari, Euskal El-

kargoko hautetsiei eta parlamen-

tari eta senatari frantziarrei zu-

zendua da Baionako hiru aboka-

tuk joan den astean izenpetu zu-

ten gutuna. Anne-Marie Mendi-

buru, Colette Capdevielle eta

Herve Colmeten hitzetan «egun

batetik bestera COVID-19an urtu

dira justizia zibila, soziala, familia,

komertzio, prud’homme, adin-

gabeko eta adina betea dutenen

babespekoen justiziak». Joan den

martxoaren 16an Baionako auzi-

tegia itxi zutenetik, etenaldia era-

batekoa da, eta horrek lazgarriago

bilakatu ditu egoera prekarioan

direnen bizi baldintzak.

Abokatuen kexua ez da berria,

osagarri krisia hasi arte bi hilabete

eta erdiko greba egiten ari baitzi-

ren abokatu anitz, justiziarentzat

ahal gehiago eskatzeko eta beren

erretreta sistemaren defentsan.

«Diferentziak badira epaitegien

arabera baina oro har grefierrik ez

da nehon, abokatuen eta epaite-

gien arteko komunikazio bide

numerikoa gelditua da langilego

eskasiagatik», Mendiburuk Hi-

tza-ri azaldu dionaz. Estatuko au-

zitegi gehienetan bezala justizia

penala da, Baionan ere, lanean se-

gitzen duen bakarra. Colette Cap-

devielle abokatua: «Ontsa doan

arlo bakarra penala da, egunka-

rietako erakusleihoetan erakus-

teko presondegiratzeek segitzen

dutela. Biziki larria da».

Martxoaren 16an konfinamen-

duaren erabakia ezagutu zenetik,

aldiz, beste sail guztiak eten dira.

Internet bidez lan egiteko sistema

berezi bat baldin badute ere, abo-

katuek ezin dute gisa horretan

aritu auzitegian norbaitek egon

beharko lukeelako sistema ku-

rriarazteko. «Zerbitzu publiko

hori», egunerokoaren justizia

alegia, arrunt «abandonatua» da

Capdeviellen hitzetan.

Prekaritatea lehen lerroanAzken asteetako etenaldia aitzin

jadanik epeak luze zirela azpima-

rratu dute abokatuek; hilabete

hauetan tratatu behar liratekeen

auziak, berriz, ez dakite noiz arte

gibelatuak izanen diren, infor-

maziorik batere ez zaielako

eman. Egoeraren larritasuna age-

rian uzteko, esku artean dituzten

afera batzuen berri eman dute bi

abokatu baionarrek. Laguntza

sozialak ukaiteko, adibidez, anitz

dira polo sozialaren delibero bat

igurikatzen dutenak, hori gabe ez

dute laguntzarik. Kasu horretan

diren anitz bakarrik bizi diren

amak dira.

Hain zuzen, familia zuzenbide-

arekin zerikusia dutenak dira Co-

lette Capdevielleren aferetan ego-

era hobekien islatzen dutenak:

konfinamendu hastapenetik, da-

kienaz, «familia barneko bortiz-

keria ondorioz babes ordenantza

bakar bat baizik ez da hartu»

Baionako auzitegian. Alta, bi hila-

beteko konfinamenduak ondo-

rioak baditu familia anitzetan,

bortizkeria kasuetatik hasirik,

baina ez soilik: «Badira liskarrak

haurren aterpetzeaz ere: izan dira

eskola bakantzak eta guraso ba-

tzuek ez dute onartu haurrak bes-

te gurasoari uztea COVIDaren

gatik».

Beste egoera berezi batzuk ba-

dira, konfinamenduak eraginik,

epaile batek trenkatu beharko li-

tuzkeenak. Bereiziak diren gura-

soetan badira ere bata —pentsio

gisa— eskolako kantinaren dirua

eman behar diotenak; eskolarik

ez denez kantinarik ez da, eta

kasu batzuetan pentsioa ez da pa-

gatua. «Familiaren ahal ekono-

mikoak apalak badira kantinaren

prezioa apala da. Orain zailtasun

handiak badira, kolpetik, hau-

rrak elikatzeko. Badira konfina-

mendua delakoan pentsioa paga-

tzen ez duten aitak, Poliziak badu

besterik egiteko, beraz, horretaz

baliatzen dira. Kantinarik ez dela-

ko ez dute pagatzen, baina diru

hori beharrezkoa lukete ama ba-

tzuek», Capdevielleren errane-

tan. Bakarrik bizi diren emazteek

pairatzen dute egoera hori ere, eta

prezioen gorakada «nabarme-

nak» ez du laguntzen.

Dibortziatu nahi duenak ere,

momentu hauetan, «itxoin be-

har du», dio abokatuak, damu-

rik. Langileentzat berdin; konfi-

namenduaren beste ondorio bat

kanporatzeak edo soldatak ez pa-

gatzeak izanik ere, auzitegiek ez

dituzte eskubideak bermatzen.

Prud’homme auzira jo nahi duen

langileak, Capdeviellek dionaz,

bost urte igurikatu beharko ditu:

«Bi urte prud'homme-tatik pa-

satzeko eta beste hiru urte Paue-

ko dei auzitegira joateko. Hori da

errealitatea».

Beste errealitate bat ere ikusten

ari dira azken egunetan, komer-

tzio txiki eta artisauekin. Ustia-

pen galerentzat asegurua hartua

zutenen kasuan Capdeviellek argi

du asurantza konpainiak ez dire-

la, guti batzuk salbu, «tarrapatan

ariko kalte-ordainak pagatzen»;

beraz, prozedurak abiatu behar-

ko dira. Baina «jendeek ez dute

hiru urte itxoinen prozedurak

bururatzeko, eta asurantzak ho-

rretaz baliatuko dira».

Sailik gehienak arrunt geldi-

tuak izanik ere, hartzen diren era-

baki penaletan ere arazoak ikusi

ditu, bestalde, Anne-Marie Men-

diburuk: «Deliberoak hartu dira

bermerik gabe; presondegiratze-

ak luzatu dira eztabaidarik gabe,

adibidez». Penaleko aferak ez di-

renentzat berriz «jendeak itxoi-

ten du justiziak behar bezala fun-

tzionatu dezan», Mendiburuk

dioenez, gobernuaren jarrera sa-

latuz Justizia ministroak egoera

«gutxiesten» baitu, haren ustez.

Deskonfinamendurik ezMendiburu abokatuen elkarteko

burulehen ohia den heinean, au-

zitegi desberdinetako egoeraren

berri hartu ondotik argi du «ahal

gehiago» ezartzeko momentua

litzatekeela, «baina hortik arras

urrun gaude». Konfinamendua-

ren bukaera iragarria den garaie-

tan gobernuaren hamazazpi le-

hentasunezko sailetan justizia

batere ez agertu izanak zainetan

eman ditu abokatuak. «Beranta

berreskuratzea ezinezkoa izanen

da», haren ustez; beste jurisdik-

zio batzuetatik jakin du urte bate-

ko beranta hartuko dutela auzite-

gi batzuek, eta «katastrofikoa»

dela gehitu du. Baionako auzite-

gian ez dakite oraindik epeak

zenbatez luzatuko diren.

Lehenagotik ibilmolde «txa-

rra» zuen justizia krisia garaian

«erori» dela erraten du Colette

Capdeviellek. Defendatzen di-

tuen afera batzuetan, estatuaren

ardura mahaigaineratzea ere au-

rreikusia du: «Kasu batzuetan,

pentsatzen hasia naiz estatuaren

ardura engaiatzea, huts larria

egotziz. Estatuak ezin du justizia-

ren zerbitzua ziurtatu».

Abokatu kabinete anitz ere ix-

teko lanjerrean ezarri ditu egoe-

rak. Baionako datu zehatzik ez

dute, baina Parisko 15.000 abo-

katu porrot ekonomikoan lirate-

keela jakin du Mendiburuk. Cap-

deviellek gehitu du, bere kasuan

bezala, abokatu anitz maileguak

egiten ari direla beren langileak

pagatu ahal izateko.

Baionako auzitegia hetsirik,pertsonarik prekarioenen kaltetanBaionako hiru abokatuk gutun bat idatzi dute justiziaren itxialdia salatzeko b Internet bidezere ezin dituzte defentsa lanak egin, eta pobreenek gogorki pairatzen dituzte ondorioak

Justizia saileko langileak mobilizatuak ziren lehendik, baina konfinamenduarekin egoerak okerrera jo du. GAIZKA IROZ

«Kasu batzuetan,pentsatzen hasia naizestatuaren arduraengaiatzea, huts larriaegotziz»Colette CapdevielleAbokatua

«Grefierrik ez da nehon,abokatuen etaepaitegien artekokomunikazio bidenumerikoa gelditua da»Anne-Marie MendiburuAbokatua

2 IPAR EUSKAL HERRIKO HITZAOstirala, 2020ko maiatzaren 8aGaiak

Euskara-gaztelera / gaztelera-euskara aplikazioa jada martxan da Eusko Jaurlaritzaren atarian. HITZA

Iñaki Etxeleku

Frantsesa-euskara / euskara-frantsesa itzultzaile automatikoneuronal baten garapena bideanezarri du EEP Euskararen Era-kunde Publikoak Eusko Jaurlari-tzarekin. Joan den abenduan boz-katu zuen egitasmoa EEPk, etaurte batez horretan ariko den lan-gilea bilatzen du orain.Zer ote da itzultzaile automati-

ko neuronala, ingelesez NMTNeuronal Machine Translation?Jaurlaritzak pikoan emanarazizion ordenagailu bidezko aplika-zioa, iaz, Donostiako Vicomtechikerketa zentroari: gaztelera-eus-kara / euskara-gaztelera. Adimenartifiziala erabiltzen duen teknikadela medio, Itzuli izeneko aplika-zioa sortu du Vicomtechek.«Teknologia horrek giza garuna-ren funtzionamendua imitatzendu, hainbat hizkuntzatako da-tuak aztertuz eta konparatuz»,dio EEPren aurkezpen txostenak;«gero, giza esku-hartzerik gabe,itzulpen-ereduak sortzen ditu,euskarri informatiko indartsu ba-tekin kalitate handiko itzulpenautomatikoko tresnak sortze-ko».

Nola ibiltzen da tresna infor-matiko hori? Eginahala testu sar-tu behar zaizkio bi hizkuntzetan,azter ditzan. «Hainbat formatu-tan (MS Word, ODT, PDF, Excelfitxategiak, besteak beste) bildudatu naturalen corpusak prozesadaitezke, eta hizkuntza-pareenarteko itzulpen-korresponden-tziak atera». Mintzaira bakar ba-teko datuak sar daitezke tresnahizkuntza horretako itzulpene-tan treba dadin. «Aplikazioakitzulpen-ereduak hobetzeko au-kera ematen du, datu natural edoartifizial berriak sartuz». Ez du kentzen funtsezkoa iza-

tea testu corpus sendoa ukaiteatresnari eginahala bazka baliaga-rria emateko. «Euskara-frantse-sa / frantsesa-euskara itzultzaileautomatiko neuronal horren ka-litatea itzulpen-eredua elikatze-ko erabiliko den corpus kopurua-ren, aniztasunaren eta kalitatea-ren araberakoa izanen da».Vicomthec ikerketa zentroak dioez dela, gaur egun, itzulpen siste-ma aitzinatuetan bakar bat motaedo eremu orotako testu itzulpenzuzen-zuzen eta ona berma deza-keenik. Tresna horiek, elikatu di-tuzten testuen meneko baitira.

«Ikerketa-zentroaren iritziz, era-bilera generiko baterako, hau da,espezializatu gabeko kalitateoneko itzulpen-eredu bat lortze-ko, beharrezkoa da milioika esal-di itzuli dituen corpusa eratzea,gai-eremu desberdinetakoak(administrazio-testuak, film-az-pitituluak, eguneroko bizitzariburuzko edukiak, etab.)». Do-nostiako ikerketa zentroak dio,jadanik, badituela milioi bat itzul-pen frantsesetik euskarara sartu-rik literaturako testu eta film az-pitituluekin. Beñat Arrabit EEPkolehendakariak erran du kalitatea-ren zaintza eginen duela EEPk:«Kalitatea segurtatzeko, bildukodiren testuak gainbegiratu eta zu-zenduko dira, baina, garrantzi-tsua izanen da bildu testuak kalitatezkoak izatea eta euskaraestandarraren arauak errespeta-tzea. Horrekin guziarekin, gurehelburua da biziki kalitate onekoitzultzailea lortzea». Diotenez,euskara-gaztelera / gaztelera-euskara itzultzailea « izugarri on-tsa ibiltzen da». Itzuli-k duen lehenbiziko datu

base horri beste batzuk gehitu be-

harko dizkio EEPrentzat ariko den

teknikariak. Horretarako, bere la-

netarik bat izanen da «eragileak

eta itzulpen-corpusak identifika-

tzea (Euskal Elkargoa, Ikas zen-

troa, Euroeskualdea, Eskualde

Kontseilua, Departamendu Kon-

tseilua, euskararen erabileran en-

gaiatuak diren beste eragile publi-

ko edo pribatu batzuk)».

‘Google’ baino hobekiBere txostenean EEPk esplikatudu zergatik inportanta zaionitzultzaile automatiko baten ga-ratzea: «Euskarak Internetenduen presentzia eta zabalkundeagaratzeko erronka hizkuntza po-litikarentzat estrategikoa da. Eus-

karak gizartean eta, bereziki, gaz-teengan duen eguneroko eraginakontuan hartuz». Arrabitek ze-haztu du asmoa: «Aplikazio berribatzuk sortzen ahalko dira etor-kizun hurbilean, hala nola serie-en bat-bateko itzulpena hizkun-tza batetik euskarara interneten,frantsesez idatzitako testu batenahozko bat-bateko itzulpena…

Euskarak aldaketa horiek ez dituhuts egin behar. Inportantea dabertze hizkuntzetan egiten denaeuskaraz ere egin ahal izatea».Tresna denen esku uzteak euska-rarentzat ondorio zuzenak izanendituela uste du: «Zerbitzu horiurririk baliatzen ahalko dute nor-banakoek, elkarteek, enpreseketa itzultzaileek berek ere. Horriesker, itzulpena eskuragarriagobilakatuz, uste dugu lagundukoduela euskara gehiago hedatzengure gizartean eta ikusgarriagobilakatzen». Ikusi behar, ofiziokoitzultzaileentzat zer ondorioduen. Arrabitek dio ez duela ne-hondik ere lehiarik sortzen itzul-tzaileekin, baina lagungarri izandakieken tresna dela: «Kalitatez-ko itzulpen bat eskainiko duelaespero dugu, Googlebaino hobea.Gero, ez da uste izan behar, mo-mentuko segurik, jendeak bezainongi itzuliko duela eta ez die itzul-tzaileei lana kenduko, baina, zer-bait osagarri eskainiko du».Halaber, ez zaio iduri euskal

hiztunei hizkuntza mailaren ho-betzeko eginahaleaneraginik izanen duenik.«Itzultzaile automatiko-ak ez du, ene ustez, eragi-nen hizkuntzaren eza-gutza eta menperatze

mailan; tresna lagungarria baizikez da izanen eta espero dut lagun-duko gaituela euskararen erabil-pena eta ikusgarritasuna handi-tzen, ikusgarritasun horrek era-gina baitu jendearen baitan,euskara ikasteko edo erabiltzekogogoa pizteko».EEPk 88.000 euro ezarriko ditu

egitasmo horretan.

Euskara-frantsesa itzultzaileautomatikoa garatuko du EEPkEusko Jaurlaritzak jada eginarazi duen euskara-gaztelera / gaztelera-euskara itzultzaileautomatikoa frantsesera egokituko du EEPk b Kalitatezko bat-bateko itzulpenak ditu xede

Milioika testu sartu behar zaizkio aplikazioinformatikoari kalitatezkoitzulpena erdiesteko

3IPAR EUSKAL HERRIKO HITZAOstirala, 2020ko maiatzaren 8a Gaiak

4IPAR EUSKAL HERRIKO HITZA

Ostirala, 2020ko maiatzaren 8aAstekoa

Iñaki Etxeleku

Duela hiru urte Korsikako Lurral-

de Biltzarraren kanpoko batzorde

bat sortu zuten uharterako sari

unibertsal bati buruz gogoetatze-

ko. Nazioarteko aditu batzuen la-

guntza izan dute horretan; beste-

ak beste, Marc de Basquiat, AIRE

bizitzeko sari baten plantan ema-

teko elkarte buruarena. Ikerketa

lan guztiak bururaturik, konfina-

mendua hasi baino doi-doia lehe-

nago, alde bat bururarazi zuen

txostena manatua zuen Lurralde

Biltzarreko lehendakari Jean-

Guy Talamonik, eta alde bat buru-

rarazi zuen. Joan den asteko bide-

okonferentzia bidezko Korsikako

Biltzarraren saioan, bozkarazi

egin zuen, eta onartua izan da.

Osasun krisiak gauzak zalutu

ditu, nahiz sari unibertsalaren

ideia kargu hartzetik bidean ezarri

zuen Corsica Libera alderdi aber-

tzaleko ordezkari nagusiak. Tala-

moni: «Ideia interesgarria zitzai-

dan aspalditik filosofia eta politika

ikuspegietatik». Bazterketa sozia-

la bukatzea zaio arrazoi nagusieta-

rik bat. Sari unibertsala, aurreiri-

tzien hausteko: «Laguntza sozia-

lei buruzko estigmatizazioa eza-

batzen du, izenak dioenez denei

banatua zaielako; baita diru sartze

erosoak dituztenei ere». Hilabete

sari handiagoak dituztenei zerge-

tarik kendua litzaieke zuzenki.

Lurraldeko gizarte dinamika-

rentzat lituzkeen ondorio baiko-

rrak azpimarratu ditu: «Geriza

sare bat da ikasketak segitu nahi

dituztenentzat, edo beren boka-

zio eta jeinuen araberako ofizioa

hautatzeko astia behar dutenen-

tzat. Askatasuna ematen du, lan

bat ogibide huts gisa hartzeko or-

dez». Gogoen araberako ibilbide-

ek komunitate osoari ekarpena

egiten diotela dio: «Gizartearen-

tzat onuragarri da, talentu bat de-

baldetan utzia delarik galtze han-

dia baita gizarte osoarentzat».

Oinarrizko errentaren hunki-

tzeko zuzena duten, baina galde-

giten ez duten guzien aldeko neu-

rritzat daukate sari unibertsala

haren sustatzaileek. «Bada jen-

dea gizarte bazterketa pairatzen

duena eta ez duena administra-

zioari eskaera egiteko ahalik ere.

Sari unibertsalaren dispositiboa

automatikoa da; ez duzu txosten

edo paper betetzerik». Azterke-

tek diote Frantzian, oinarrizko

errenta baten zuzena luketeneta-

rik %30ek ez dutela galdegiten.

«Korsikan kopuru handiagoa li-

tzateke, CAF egituretako ardura-

dunek erraten digutenez». Kasik

erdiek ez lukete eskaera egiten.

Sari unibertsalaren bermeare-

kin, Talamonik uste du langileek

beren eskubideen defendatzeko

indar gehiago luketela. «Langi-

lea, egoera orekatuagoan jartzen

du enplegatzailearen parean. Lan

kontratua hautatzerakoan librea-

go izanen da. Eta kontratupean,

errazkiago grebara jo dezake».

PNC, Korsikako Nazioaren Al-

derdiko idazkari nagusia da Jean-

Christophe Angelini. Lurralde

Biltzarrean gehiengo abertzalea

osatzen du Gilles Simeoniren

Femu a Corsica eta Talamoniren

Corsica Libera alderdiekin. Eko-

nomiaz arduratzen den kontsei-

lari exekutiboa da, gainera, Ange-

lini, baita Korsikako Garapen

Ekonomikorako Agentziako pre-

sidentea. Bat egiten du sari uni-

bertsalaren ideiarekin: «Politika

filosofiaren eta etikaren aldetik,

Korsikako nazio mugimenduan

dugun gizarte ikuspegiarekin bat

egiten duen neurria da: bakoitzari

berdintasuna eta bidezkotasuna

bermatzea oinarrizko eskubideen

gozamenean». COVID-19aren

krisiak, gainera, sistema ekono-

miko osoaren krisia irudikatu

duela dio. «Krisi honek ageriago

ezarri ditu neoliberalismoaren

erroak. Hamarkadetan oinarritu

garen eredua krisian da; eta krisia

ez da aldian aldikoa, baizik eta sis-

temikoa. Gaur egun, kontsumo-

an, baliabide naturalen ustiatze

zentzugabean oinarritua den sis-

tema harrapariaren mugak laz-

garriki neurtzen ditugu».

Ekintza konkretuetarik beste

eredu baterako bideak, «umilta-

sun osoz» jorratu behar direla dio

Angelinik, eta sari unibertsala

tresnetarik bat izan daitekeela:

«Geriza sare bat eskainiko lieke

horren behar gorria luketen he-

rritar anitzi. Korsikan, bost herri-

tarretarik bat pobrezia mailaren

heinean bizi da nonbaiten».

Sari unibertsala probatzekoKorsikako Lurralde Biltzarrak sari unibertsala uhartean esperimentatzeko eskaera bozkatu zuenapirilaren 30ean b Parisen baimena negoziatu behar du orain, eta neurriaren diruztatzeko bidea

Apirilaren 30eko Biltzarra bideokonferentziaz egin zuten Korsikako hautetsiek. Gainean, ezker Gilles Simeoni Kontseilu Exekutiboko burua; eskuin, Jean-Guy Talamoni Biltzarreko lehendakaria. HITZA

5IPAR EUSKAL HERRIKO HITZAOstirala, 2020ko maiatzaren 8a Astekoa

Ohiko egoera batean bere alde

lituzkeen hobekuntzak are bista-

koagoak dira osasun krisiaren

denboran, Talamoni Korsikako

Biltzarreko lehendakariaren ara-

bera. Horren froga zaio, Korsikan

berean hautetsi batzuek erakutsi

duten jarrera aldaketa. Koronabi-

rusaren krisia baino lehen, haute-

tsi batzuk uzkur agertu ziren ideia-

rekin, «bereziki, eskuineko hau-

tetsi batzuk», dio. «Betiko ideia

sinplista batzuk atera ziren, baizik

eta ez genuela jendea pagatuko al-

fer egoteko». Bizkitartean, Lurral-

de Kolektibitateko talde politiko

guziek parte hartu dute gogoeta la-

netan, eta iritzi batzuk aldatu dira.

Ustezko alferkeriaren argudioa

erori dela dio, bizi guzian atxiki du-

ten bere negozio ttipia zuten fran-

ko batere diru iturririk gabe gerta-

tu baitira bat-batean konfinamen-

duarekin. Funtsean, txostena boz-

katzeko emaitzetan ageri da: alde

bozkatu duten 42 lurralde kontsei-

lariez gain, beste 21 kontseilariek

ez dute kontra bozkatu. «Ez parte

hartzea» erabaki dute; ez da kon-

trako bozka bakar bat izan.

Zerga autonomiaren auziaOrain, estatuarekin negoziazio

berria abiatuko du Korsikak, ha-

ren onespena behar baitu sari

unibertsala obratzeko. Korsika ez

da hautagai bakarra esperimen-

taziorako. Konfiantza du Talamo-

nik, besteen aldean hiru urtez

«sakonki eta zehazki» landu bai-

tute proposamena.

Onartzeko gisakoa dela dio zer-

ga biltzeko sistema berriari lotua

delako. «Dena egiten da iturritik

kendu zergaren bidez. Horri es-

ker da dispositiboa berehala abia-

tzen ahal. Aski du gobernuak bai

erratea zerga administrazioa gu-

rekin harremanetan jar dadin

obratzeko». Beregatik balitz, osa-

sun krisi garaian berean hasiko

luke Talamonik. Zer jarrera duen

Parisek. «Egia da orain arte eska-

tu dugun guzia gibelera bota du-

tela, baina egoera berezian gaude,

eta denen onetan da prekaritate

eta bazterketa egoeren ekiditea».

Esperimentazioak erakutsi be-

har du denetan ibil daitekeela.

Beste lurraldeetan ere, hots. Marc

de Basquiat aholkulariak kalkulu

bat egin du, funtsean, Frantzia

osora hedatzen balitz zenbat diru

litzatekeen. «25 miliar euroko

kostua luke. Ez da deus estatuak

krisiari buru egiteko xahutu be-

harko duen diruaren aldean».

Estatuak onarturik ere, ez litza-

teke zinez sari unibertsalaren

abiatzea. Hastapen-hastapenean

sari apala litzatekeelako. «Batzor-

deak pentsatu du berehala mar-

txan jar daitekeen egitasmoa. Be-

raz, diru kostu gehigarri handiegi-

rik gabe; bestela, estatuaren ukoa-

ri buruz baikindoazen». 500 euro

inguruko saria pentsatua dute

hastapenean. Guti edo aski, gaur

egungo RSAren ingurukoa. Ne-

hondik ere ez da heltzen pobrezia

mailaren gainditzeko heinera, bai-

na hastapen bat dela dio Talamo-

nik, eta berehalako hobekuntza

oinarrizko sariarekin direnentzat.

Beste laguntza sozialak

galdu gabe: elbarrituena,

etxebizitzarena...

RSA bat denentzat, be-

raz, hatsarrean. Urruna-

go joateko xedearekin.

«Bistan dena, buruan duguna da

beste fase batzuetara pasatzea ge-

ro, eta jende guziak pobrezia hoz-

ka baino gorago ezartzea». Baina

denbora beharko du gauzatu ar-

tean, Angelini kontseilari exeku-

tiboaren ustez: «Halako neurri

baten erabateko obratzea hamar

urteko perspektiban ikusi behar

da, edo berdin, belaunaldi bate-

nean. Horretarako, diruztatze pa-

lanka iraunkorrak behar dira. Es-

kumenen araberako zergen alda-

keta ez da aski».

Ideia landu duen batzordearen

arabera, Korsikan, 130 milioi euro

behar lirateke urtero sari uniber-

tsala denei bermatzeko. Horreta-

ra heltzeko, estatuarekin zerga al-

txatzeko sistema osoa negoziatu

behar dela dio Angelinik: «Sari

unibertsalaren gaiak agerian

ematen du Korsikaren araberako

zerga sistema behar dugula; zerga

autonomia bat. Eztabaida hori

ezin da luzaz bazterrean utzi».

Mozkin zerga, sozietate zerga eta

BEZa, miliar bat euroko sartzeak

dira, urteka, Korsikan. «Bestalde,

8-10 miliar euro badira aurrezkie-

tan lo daudenak. Ez da iturria es-

kas. Eskas dena iturri horren mo-

bilizatzeko zerga gaitasuna da».

Badaki osasun krisitik atera be-

harko dela egiazko solas baten

abiatzeko Parisekin, eta bide mal-

kartsua izanen dela Lurralde Bil-

tzarrean gehiengo sendoa izanik

ere. Baina osasun krisiak estatu

zentralizatuen mugak erakutsi

dituela uste du. «Pentsalari ba-

tzuek, COVID-19ari buru egiteko

estatuen gaitasuna lotu dute des-

zentralizatze heinari. Alemanian,

adibidez, landerrei esker, aise ho-

beki buru egin diote». Horrega-

tik, uste du Korsikaren zerga be-

regaintasuna politikoki mahai

gainean ezarri behar dela, eta ez

negoziazio tekniko bat.

I. Etxeleku

Garaipen politiko histori-

koa izan zen. 2017ko

abenduan, abertzaleek

gehiengo osoz irabazi zituzten lu-

rralde bozak Korsikan, Gilles Si-

meoni buru. Bestak aspaldikoa

ematen du, eta haustura oihar-

tzun gero eta azkarragoak ozen

dira Per a Corsica gehiengoko ko-

alizioan. Azken herrietako boze-

tan handitu baizik ez direnak.

Simeoniren Femu a Corsicak,

Christophe Angeliniren PNCk eta

Jean-Guy Talamoniren Corsica

Liberak bat egin zuten Per a Cor-

sica osatzeko, eta, geroztik, kar-

guak banatu dituzte. Baina hara,

desadostasunak agertu dira, eta

agerikoa da herrietako bozetan

koalizioak zapart egin duela. Hel-

du den urtean Korsikako Biltza-

rra berriz bozkatu beharko dute-

larik sei urtetarako.

Talamonik esplikatu du zertan

dituzten desadostasunak: «Guk

nahi genuke abertzaletasunaren

ezaugarriak eta justizia sozialare-

nak argikiago ager daitezen ardu-

rak eskuetan ditugunetik ager-

tzen dena baino. Kontseilu Exe-

kutiboan badira Corsica Liberako

militanteak, badira PNCkoak eta

Femu a Corsicakoak, baina Gilles

Simeoni lehendakariak zama be-

rezia du. Badu bi urte Corsica

Liberarekin erraten dugula publi-

koki abertzaletasunaren oina-

rriak—lurraren zaintza, hizkun-

tzarena, Parisen parean izan be-

harreko jarrera— eta gizarte gaiak

ez direla aski urrun eramanak».

Zuhurtzia atxiki nahi du Corsi-

ca Liberako buru historikoak, eta

ez du baitezpada uste gehiengoa-

ren baitan tirabira handirik bade-

nik: «Ez nezake erran tirabirak

ditugunik. Egia da ez garela beti

akort, baina uste dut 2021a baino

lehenago beharko dugula abia-

dura azkartu. Urte bat gelditzen

zaigu, eta zenbait gauza burutu

beharko ditugu. Solasak izanen

dira heldu den urteko lurralde

hauteskundeei begira. Gero, me-

mentoan ene karguan sartua naiz

buru-belarri, eta ez batere hau-

teskundeei begira».

Jean-Christophe Angelinik ez

du iritzi bera, eta aise ñabardura

gutiagorekin mintzo da: «Gauzak

argiki erran behar dira: zinezko

zailtasun politikoak badira gure

gehiengoan. Herri hauteskunde-

ak baino lehenago hasi ziren. Ba-

tzuek diote ego lehia bat badela,

besteek estrategia politiko des-

berdinak direla. Ene ustez, itur-

buru nagusia Femu a Corsica par-

taidearen estrategia aldaketa izan

da. Herrietako bozak baino lehen

deliberatu baitzuen Per a Corsica

koalizioarekin gelditzea. Ene us-

tez, hutsegite politikoa da». Eta

franko beldur da 2021eko lurralde

bozei begira. «Arrisku handi bat

bada, bai. Herrietako bozei so egi-

tea aski da; ez dugu garaipen han-

dirik izan. Porto Vecchion salbu,

beste hiri nagusi guzietan larriki

ordaindu dugu zatiketa hori. Bas-

tia gal dezakegu; Ajaccio lehen

itzulitik galdu dugu; berdin, Cor-

ten. Femu a Corsicaren estrate-

giak erakutsi du suizida dela».

Femu a Corsica, Corsica Libera eta PNC alderdiak ez dira elkarturik joan hiri nagusietan martxoko herrietako bozetarako. PNCko buruak Simeonirenalderdiaren estrategia aldaketaren gain ezarri du hobena.

Arraildurak Korsikakoabertzaleen batasunean

Talamoni eta Simeoni, Bastian, garaipena ospatzen 2017ko abenduaren 10ean. OLIVIER SANCHEZ/EFEKorsikan sari unibertsalabetetzeko, 130 milioi eurobehar lirateke urtean, xedea landu dutenen arabera

Zigor Garro euskal preso politikoa libreutzi du Espainiak, eta bere sorterrian da

BAIONA bFrantziak Espainiaren esku utzi zuen, asteazkenean, ZigorGarro euskal preso politiko ohia (Errenteria, Gipuzkoa, 1975), eta bere-hala gelditu da libre, Madrilek haren kontra deus ez baitzuen eskatua.Baina Hendaiara (Lapurdi) itzultzeko debeku judiziala du oraindik, etabere sorterrian da, Errenterian.

«Ez dugu ikusten holakobaldintzetan sartzea antolatzea.Familien esku utzi dutehaurrak bidaltzea ala ez; azkenpuntan, ardura gurea da»

Eñaut ElosegiXalbador kolegioko zuzendaria

Ipar Euskal Herriko Hitzak irakurleen eskutitzak plazaratzen ditu. Ez dituzte 1.400

karaktere baino gehiago izan behar, tarteak barne, eta Ipar Euskal Herriko Hitzak

mozteko eskubidea du. Helbide honetara bidali behar dira, izen-abizenak eta he-

rria adierazita: Lisses karrika, 3, 64100 Baiona. Eskutitzak Internet bidez bidaltzeko:

ieh@hitza.ieus.

%

MARRAZKIRITZIA Fototxotx

650.000ELKARGOAK ZENBAT MASKA

ZABALDUKO DITUEN

Euskal Elkargoak 650.000 maska

erosiak ditu. Ipar Euskal Herriko

herritar bakoitzak bi ukan ditzan.

Iraupen gutikoak dira —lau orenez

soinean atxikitzekoak, ontsalaz—,

baina garbitzeko pentsatuak. Ez

daitezke, haatik, hogei aldiz baino

gehiago garbitu behar. Higatu on-

doan, botatzekoak dira. Herriko

etxeek dute banaketa eginen on-

doko egunetan. Lehen maskak.

maiatzaren 11ko astean. Besteak

berantago jinen dira.

6 IPAR EUSKAL HERRIKO HITZAOstirala, 2020ko maiatzaren 8aIritzia

Seaskako lehen mailako irakasleak ezdira ados halako eskolen irekitzearekin

BAIONA bSeaskako 58 errientak sinatu duten gutunean salatu dute

ikastolak ireki behar izana astelehenetik goiti. «Protokoloa bermatzea

ezinezkoa zaigu, baliabide material eta pertsonalak eskasak direlako.

Baina, hor zehaztuak diren zenbait eskakizun ezin ditugu onartu, Ikas-

tola presondegi edo kuartel militarra bilakatuko litzatekeelako»; hala

diote gutunean. «Ikastoletan, ikasle, familia, laguntzaile eta irakasleok

bizitzaren parte bat elgarrekin bizi dugu, harremanetan izaten gara,

ikasten dugu, garatzen gara… eta jolasten gara… Jolasa eta harremanak

debekatuak badira, zertarako ikastolak irekirik?», galdegin dute.

Joanes Etxebarria Maule

Aurtengo maskaradako gazte tal-dean «zaharrena» zen Marie An-nick Jauri (Altzürükü, 1992). Zu-berotar inauteriko tradizioanpertsonaia nagusien rola betetze-ko emazteen aldia heldu delakonbentzitua bada ere, ez da halagertatu bere herriko maskarade-tan, negu honetan. Baina jauzihori han emanen da, haren ustez.Maskaradak konfinamenduare-

kin finitu izanaz frustrazioa ba-

duzu, baduzue?

Erraten duzu fini dela, guk ez da-kigu hala denetz. COVID horrekinamiñi bat, oro bezala, egon garabaraturik, aiduru, ez dakigu sobe-ra... Aipatu dugu azken bat egiteaedo ez, ez dakigu. Mementoko ezdugu deus deliberatu; baina, bai,frustrazio handia da, hori segur.Zuk nolako lotura duzu maska-

radekin?

Ohartu gabe maskaradekin betilotura hori ukan dugu etxean, Zu-beroako etxe anitzetan bezala.Sustut Altzürükün izan dela be-launaldi famatu bat. Tipitik mas-karada jarraikitzen dugu, gerohanditu ondoan ere urte oroz joa-ten gara ikustera... Ez da tradizioabaizik, besta ere! Negua maitedugu maskarada baita, denborahozten delarik pentsatzen dugumaskaraden sasoia horra dela. Altzürükün bada zerbait bere-

zia? Atxikimendu haboro?

Bai, ene ustez, bai. Tradizioarekinlotua den ez dakit zuzen, baina fa-milia orotan euskaraz ari dira he-men. Horrek gauza anitz ekar-tzen du, ene ustez, gazteen arte-an. Ene adinekoak eta gazteaktipi-tipitik hasten gara kantan,dantzan... Hala da. Hala gara el-kartzen; Dominika EpherrekinBedatse Liliak elkartea egin etakantatzen genuen, lehenago kan-tan hasi nintzen Niko Etxarten ai-tarekin... Betidanik hori egitengenuen. Kirola hasten den bezala,hori ere bagenuen, ber denboran:kantatzea eta dantzatzea.Maskarada plantatzen delarik

aitzinetik egina dea kargu edo

rol batzuk mutilentzat direla eta

beste batzuk neskentzat?

Maskaradetan urte oroz gauzaabantzu inportanteena da jakiteanork zer egiten duen. Altzürükündeliberatua izan zen errejentekhautatzea bakoitzaren rola, zerenizaten ahal da istoria eta... Lehenbilkuran nik aipatu nuen neskati-lak izatea beltzerian [buhame etakauteretan], ez baitzen antola-tzaileen hatsarreko ideia bat. Holahasi ginen kargu handietan nes-katilak izatea aipatzen, bai gazte-

ekin eta bai errejentekin. Ene us-tez, beltzeria antzerkia da; betitrebatzen gara dantzan, tipitikdantza lantzen dugu, baina an-tzerkia ez. Antzerkian on izateko,ez da zerutik jiten ere, behar daikasi eta menperatu. Eta hori, eneustez, ez da emazte edo gizon isto-ria bat. Nahi nuen hori adierazi,baina ez da denen buruan hainargi; tradizio orotan bezala, badi-ra kostumak. Duela berrogei urte,adibidez, ez zen neskatilarik dan-tzan ari; orain, normal atzematendugu. Nik uste dut ondoko mas-karadetan neskatila edo emazte-ak izanen direla kargu inportan-teetan. Ontsa zen aipatzea gazteeta zaharrekin, ez da adin istoriobat, ikusteko manera bat da. Horiproposatu nuen, eta azkeneankargu handi horiek -Kabana eta

Buhame Jauna- mutikoak izandira, baina enetako inportantee-na aktorea da, eta atzematennuen aktore onak zirela; orduan,ez dut dolu, batere. Ez dugu seku-la jakinen emazte bat hobea iza-nen zenetz edo ez, ez baitugu iku-

si. Baina ez dut dolu, zeren eta ezda gizon bat izan gizon bat bai-tzen, bai ona baitzen eta baitzuenkatea hori.Zure aita Kabana izan zen Altzü-

rüküko maskarada batean.

Emeia nuen antzerkian sartzea,gero egia errateko trebatu gabe ezdakit kargu hori hartzen ahal

nuenez edo ez. Ene aita ez dut se-kula ikusi maskaradan, ez bai-nintzen sortua, baina usu entzundut kanpotik... Izugarri ona zen,baina uste dut ez dela konpara-tzen ahal ez enekin ez oraingogazteekin, zeren eta ez dugu bate-

re ber maneraz bizitzen.Ene aita hemen bizi zen,hemen ari zen lanean,mundu oro ezagutzenzuen; gu, gazteak, joatengara, eta arra jiten mas-

karadarentzat. Baina ez du axolik,behar da asmatu zer berri bat.Emazteen karguak aipatzen bai-

tituzu, plazan duzuen lekua ez

da bortxaz zentrala.

Hori egia da. Justuki, kontent naizhori oro aipaturik, ukan baitutparada jende anitzekin mintza-tzeko herri oroetan. Orotarik en-

tzun dut, bi aldeetarik. Entzundut emazteek ez zutela porkeria-rik erraten ahal plaza batean, ezbaita eder, ez baita irrigarri. Badaholakorik jendeen buruetan orai-no ere. Domaia atzematen dut ereazken urteetan emazteari lekuegiteko beti sorkuntza bat behardela, zerbait berri; Belagileak [Ur-diñarbeko maskaradan] edoSohütako Buhaminak... Beti be-rrikuntzan da emazteen lekuaegiten, eta sekula kargu tradizio-naletan, mementoko ez. Sorkun-tzak ontsa dira, baina, ene ustez,behar da zerbait elkarrekin egin,berdintasunean.Lagunekin aipatu baituzu, men-

talitate aldaketak ikusi dituzu?

Ez da jendeen buruetan, ez da gal-dera bat ere, normal baita Kabanagizon bat izatea. Baina justu gal-dera pausatzeak anitz ekartzendu. Anitz aipatu dugu gazteekin,baina haurrekin ere aipatu dut:ikusten genituelarik neskatila ti-piak oro dantzan ari, eta, gero,gurekin ateetan [beltzen metak,bat bestearen gainetik jauzika lu-rrean], ageri da ondoko belaunal-dietan amesten dutela beltzeriansartzea. Gure artean ere izan daeztabaida, neskatila batzuekerran didate ez dutela batere be-ren burua ikusten kargu horie-tan, baina hori katea istorioa da,ez gizon edo emazte istorioa. Mu-tiko batzuek ere erran didate on-tsa ikusten dutela neska hau edohura Kabana edo Buhame Jaun.Zerbait sortu du.Gauzak kanbiatzeko tenorean

inportantea dea zein herritaz

mintzo garen? Altzürükün beza-

la tradizio azkarra duten herrie-

tan ez ote da gaitzago?

Ez dakit hainbeste tradizioari lo-tua denetz; ene ustez, haboro tal-deari. Taldeak deliberatzen baduoro egitea: casting bat egitea etaeztabaidatzea, orduan dena egi-ten ahal da. Herriak ez du soberaikustekorik, ene ustez. Zuk, pertsonalki, frustrazio ba-

ten gisa bizi izan duzu kargu ho-

rietan ez izatea?

Horri anitz pentsatu dut. Gero, ezdut indarrik egin ere, Baionan bizinaiz, ez naiz beti hor... Hemenmaskarada egiteko eta Pitxu edoKabana izateko, behar da publi-koa ezagutu, eta, ene ustez, ezduzu Zuberoatik joan behar.Frustrazioa ez dakit... Ez dut se-kula antzerki sobera egin. Maskarada haboro emateko es-

perantzak badituzu?

Ez dakit batere zer izanen den, eznik ez besteek. Ez dugu batere ai-patu; gaitz izanen da berriz ema-tea, baina emeia dugu, bai.

«Uste dut emazteakizanen direla karguinportanteetan»

Marie Annick Jauri b Maskaradako arizalea

Buhamea zen aurtengo maskaradan, Altzürüküko gazteekin. Emazteekmaskaradan duten eta ukan lezaketen lekuaz gogoetatu du. AzkenaIdauze-Mendin eman zuten, koronabirusak sasoia eten baitzuen gero.

J.E.

«Domaia atzematen dut azkenurteetan emazteari leku bategiteko beti sorkuntza batbehar dela, zerbait berri»

IPAR EUSKAL

HERRIKOHITZA

OSTIRALA, 2020ko maiatzaren 8a b0.50 €

Zuzendaria/Directeur de publication: Iñaki Etxeleku. Argitaratzailea/Editeur: SARL Euskal Komunikabideak.

Egoitza nagusia/Adresse: Lisses karrika, 3, 64100 Baiona / 3, rue des Lisses, 64100 Bayonne.

Inprimategia/Imprimerie: Bidasoa Inprimatzeko Zentroa SA Sansinenea erreka, A1 sektorea, 20740 Zestoa (Gipuzkoa).

Lege gordailua/Depot legal: SS-1527-2010 / ISSN 2491-1666. Batzorde parekidea/Commission paritaire: 0623 C 90915.

Tel: 0559-25 62 20. Fax: 0559-25 43 03. Posta e.: ieh@hitza.eus