Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

54
Os romanos e a morte Álvaro P. Vilariño v.1.5 novembro 2013 1

description

Actitude ante a morte. Ritos funerarios. Monumentos funerarios. Latinismos. Léxico da morte. A morte en Internet. Ligazóns relacionadas.

Transcript of Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

Page 1: Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

Os romanos e a morte

Aacutelvaro P Vilarintildeov15 novembro 2013

1

IndexRitos funerarios

bull Inhumacioacuten e incineracioacuten

bull Urnas funerarias

bull Columbaria

bull Catacumbas

Ritos funerarios (II)

bull Pompa funebris

bull As tumbas na Via Appia

bull Mausoleo de Augusto

bull Epitafios latinos

bull Epitafios famosos

Actitude ante a morte

bull Mundo subterraacuteneo

bull Leacutemures

bull Manes

Aras e estelas funerarias en Galicia

A morte en Internet

bull ldquoLo velan en su motorardquo

bull ldquoEl muerto paradordquo

Leacutexico da morte

Latinismos

Requiem de Mozart

Enredando

Ligazoacutens

2

Ritos funerariosbull A solemnidade no trato ao defunto sempre en

funcioacuten da suacutea clase social

bull 2 tipos de ritual fuacutenebre (sempre extra muros Lex XII tabularum)

bull incineracioacuten (+ propio de ricos e nobres) in + cinis eris

bull urna columbaria ustrina

bull Inhumacioacuten (+ propio dos pobres + frecuente a partir do s II dC) in + humus i

bull tumbas catacumbas

bull Unha profesioacuten

bull Libitinarii (enterradores) Venus Libitina vitare Libitinam evadere Libitinam

bull Pollinctores escravos que lavaban e perfumaban o cadaacutever

bull Escravos gt fosa comuacuten

bull Pobres

bull collegia funeraria arbitria

bull columbariaR e s t o s d e Ungu e n t a r i a r e c i p i e n t e s d e p e r f u m e s que imados despo i s dunha cremacioacuten

Urnae funeraria con restos de oacutesos e cinzas

httpwwwitusozlukcomgorsellerlibitina90081

3

Inhumacioacuten e incineracioacutenhumusi cinis eris

Enterramento infantil (duns 9 meses de idade) en aacutenforaEacutepoca romana S I-II dC Museo Arqueoloacutexico de La Vila Joiosa (Alacant)

Imaxe de RafaelDP en Flickro Arqueoloacutegico de La Vila Joiosa

Urnas funerarias de necroacutepole romana Museo do Castelo de Santo Antoacuten A Coruntildea

Imaxe de DivesGallaecia en Flickro Arqueoloacutegico de La Vila Joiosa

4

Urnas funerarias

1ordf - Roman funerary urn Archeological Museum of Janzur near Tripoli Imaxe de Sebastiagrave Giralt2ordf - Museo archeologico Aquileia Roman funerary urns Fotografiacutea de Sebastiaacute Giralt3ordf - Urna funeraria e unguentario Empuacuteries s I-II dC Fotografiacutea de DivesGallaecia4ordf - Anfora de bebeacute

5

Urnas funerarias

1ordf - Roman funerary urn Archeological Museum of Janzur near Tripoli Imaxe de Sebastiagrave Giralt2ordf - Museo archeologico Aquileia Roman funerary urns Fotografiacutea de Sebastiaacute Giralt3ordf - Urna funeraria e unguentario Empuacuteries s I-II dC Fotografiacutea de DivesGallaecia4ordf - Anfora de bebeacute

5

Urnas funerarias

1ordf - Roman funerary urn Archeological Museum of Janzur near Tripoli Imaxe de Sebastiagrave Giralt2ordf - Museo archeologico Aquileia Roman funerary urns Fotografiacutea de Sebastiaacute Giralt3ordf - Urna funeraria e unguentario Empuacuteries s I-II dC Fotografiacutea de DivesGallaecia4ordf - Anfora de bebeacute

5

Urnas funerarias

1ordf - Roman funerary urn Archeological Museum of Janzur near Tripoli Imaxe de Sebastiagrave Giralt2ordf - Museo archeologico Aquileia Roman funerary urns Fotografiacutea de Sebastiaacute Giralt3ordf - Urna funeraria e unguentario Empuacuteries s I-II dC Fotografiacutea de DivesGallaecia4ordf - Anfora de bebeacute

5

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Catacumbas

Epitafio de Atimetus das catacumbas de St Sebastian na Via Appia Roma Inscricioacuten rodeada por siacutembolos cristiaacutens unha aacutencora e un peixeCatacumbas de Siracusa en Sicilia Imaxe web rsanzcarreraCatacumbas de San Calixto Roma Imaxe de Jonas Witt en Flickr

7

Catacumbas

Epitafio de Atimetus das catacumbas de St Sebastian na Via Appia Roma Inscricioacuten rodeada por siacutembolos cristiaacutens unha aacutencora e un peixeCatacumbas de Siracusa en Sicilia Imaxe web rsanzcarreraCatacumbas de San Calixto Roma Imaxe de Jonas Witt en Flickr

7

Catacumbas

Epitafio de Atimetus das catacumbas de St Sebastian na Via Appia Roma Inscricioacuten rodeada por siacutembolos cristiaacutens unha aacutencora e un peixeCatacumbas de Siracusa en Sicilia Imaxe web rsanzcarreraCatacumbas de San Calixto Roma Imaxe de Jonas Witt en Flickr

7

Ritos funerarios (II)bull Cidadaacutens ricos e ilustres

bull Conclamatio extremum vale

bull Pompa funebris praeficae naeniae laudatio funebris

bull Incineracioacuten nas necroacutepoles foacutera da cidade sepulcros monumentais (Tumba de Cecilia Metela) mausoleos (Augusto Adriano)

bull Fosas individuais gt Epitafios identidade do falecido (nome idade condicioacuten social etc) persoa que dedica o epitafio ton solemne ou con toques humoriacutesticos

bull Loito

bull vestes pullae sacrificio do novendiale cena novendialis

bull Festas e conmemoracioacutens

bull Parentalia (13-21 febreiro) festas aacute memoria dos mortos Feralia (derradeiro diacutea)

bull Violaria Rosaria (finais de maio) frores nos sepulcros ou urnas

8

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Abreviaturas Epitafios latinos

D M S gt Diis Manibus SacratumH S E gt Hic Situs EstS TT L gt Sit Tibi Terra LevisA gt annos D gt dies

F gt fecit

B gt bene M gt merentiV gt vivus

F C gt faciendum curavit

12

Epitafios latinosAnagni 036

Tullia Tecusa Artemoni coiugi bene merenti fecit

CIL 06 28963 = 10 007713 = Anagni 037

V(ivus) M(arcus) Vinicius Vinici l(ibertus) Phoebus fecit sibi et Cordiae Asterope coniugi carissim(ae) et libertis libertabus posterisq(ue) eorum

Anagni 035

P(ublius) Sulpicius Victorinus vixit annis V

CIL 02-05 00005

G(aius) Iulius Primus miles veteranus leg(ionis) X Gemina[e] h(ic) s(itus) e(st) s(it) t(ibi) t(erra) l(evis)

CIL 06 17551 = Anagni 025

D(is) M(anibus) M(arcus) Fabius Pacatus Tettiae Vibiae co(n)iugi f(e)c(it) b(ene) m(erenti)

13

Epitafios famosos

14

Actitude ante a mortebull A morte como feito cotiaacute Esperanza de vida curta (50 anos)

bull O paso do mundo dos vivos ao dos mortos gt un cambio de etapa maacuteis (como o nacemento infancia madurez)

bull Ritos obrigatorios perfectamente estipulados De non cumplilos o defunto no chegariacutea ao mundo dos mortos

bull Influencia da mitoloxiacutea grega

bull obolus Caronte

bull Stix Hades Elysium Tartarus

bull Proserpina ae e Pluto onis (Dis Pater)

bull Muacuteltiples concepcioacutens sobre o mundo de ultratumba

bull Para uns a alma e o corpo perecen conxuntamente para outros a alma se disipa pouco despois e para outros vive eternamente (Ciceroacuten)

bull Epicuacutereos a morte era un medo maacuteis a eliminar Epicuro negaba a existencia do maacuteis alaacute Lucrecio o corpo e a alma perecen ao mesmo tempo

bull Estoicos a morte eacute lei de vida que hai que aceptar Seacuteneca e o seu sobrintildeo Lucano arremeten contra as crenzas e cerimonias que preparan o traacutensito a un maacuteis alaacute no que non criacutean

bull Influenza dos espiacuteritos dos antepasados mortos na vida dos vivos

bull Larvae e Lemures gt espiacuteritos malignos

bull Manes gt espiacuteritos protectores da familia

15

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Lemuresbull Maio festa das Lemuria cerimonia que tentaba

satisfacer aos Lemures que puidesen andar polas suacuteas casas

bull A medianoite

bull Paterfamilias faciacutea o sinal do ldquoMano Ficordquo

bull percorriacutea descalzo toda a casa mentres

bull Escupiacutea nove fabas negras para que as comesen os espectros

bull Perseguiacutease a cambio o benestar dos habitantes do fogar

Imaxe do Mano Fico WikipediaAmuletos co signo do Mano Fico

17

Manesbull Espiacuteritos protectores da familia

D MMESSIEDONATE

MATRIIVSTVSFILIVS V F C

D(is) M(anibus) Messi(a)e Donat(a)e

matri Iustus filius v(ivus) f(aciendum) c(uravit)

Museo de Estrasburgo

D M S gt Diis Manibus Sacratum

18

DMGAI IVLI MAX

MINI EMERITI LEGIONIS VIII BNEFI

CIARIVS PROCVRATORIS ONESTA MISSIONE MISSVS ISTAMEMORIAM PROCVRAVIT SIMILINIA PATE

RNA CONIVX CONIVGI KRISSIMOMAXMINVS ICQ

VIESQVIT AVE VIATOR VALE VIATOR

D(is) M(anibus)Gai Iuli Max(i)mini emeriti legionis VIII

b(e)neficiariusprocuratoris (h)onesta

missione missus Ista(m) memoriam

procuravit Similinia Paterna coniux coniugi k(a)rissimo Maximinus (h)ic quiesquit

Ave viatorvale viator

(Museo de Estrasburgo datado no s III dC)

19

Aras e estelas funerarias en GaliciaVictorinVs

in pace annorv M CXX

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

20

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) S(acrum) PRIMIANOVITALES AN LXXV TETVLV [---]

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

21

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) G(aio) ARRUNTIO SERENO AN(norum) LX FLACCINIA SEVERA MARITOPIENTISSIMO

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaFoto de DivesGallaecia en Flickr

22

Aras e estelas funerarias en GaliciaAPANA bull AMBOLLI bull F(ilia) bull CELTICASVPERTAM(ARICA)[ ) ] bull MIOBRIAN(Norum) bull XXV bull H(ic) bull S(ita) bull E(st)APANVS bull FR(ater) bull F(aciendum) bull C(uravit)Museo Arqueoloacutexico de LugoMediados sI dCFoto de Miguel Bugallo en Flickr

23

Aras e estelas funerarias en Galicia

Sabinusan(norum) XXSecundioan(norum) XXIILentinusan(norum) XXM(arci) AudasiMax(imi centurionis) leg(ionis)X gem(inae) ser(vi)h(ic) si(iti) s(unt)

Estela dos ldquolexionariosrdquoMuseo Arqueoloacutexico de PontevedraReaproveitada na casa-torre de Bendantildea (Caldas de Reis)Foto de Dives Gallaecia en Flickr

24

MEDAMVSARCISIFHIC SITVS ESTCASTELOMEIDVNIOMONVMENTVMFECERVNTANCONDEIAMICO CARO

Soterramento de MeacutedamoCentro de Visitantes de Aquis QuerquennisFoto de DivesGallaecia en Flickr

25

A morte en Internet

httpwwwmivoluntadcom httpwwwtodoesquelascom

httpwwwrevistaadioses httpwwwfamousdeadcom

26

ldquoLo velan en su motorardquo

27

ldquoEl muerto paradordquo

28

Leacutexico da mortebull Helenismos

tumba lt τὺμβος ldquotuacutemulordquo tanatorio lt θάνατος ldquomorterdquo + sufixo lat arius (lugar)

necroacutepole lt νεκρός ldquomorto cadaacuteverrdquo + πόλις ldquocidaderdquo

sarcoacutefago lt σαρξ σαρκός ldquocarnerdquo+ φαγεῖν ldquocomerrdquo

pompa lt πομπή (latiacuten pompa ae ldquoProcesioacuten desfile solemnerdquo)

epitafio lt ἐπι (sobre) + ταφός (tumba)

bull cadaacutever lt caro data vermibus ldquocarne entregada ao vermesrdquo cado is ere cecidi cassum ldquocaer sucumbirrdquo

bull defunto lt defunctus lt defungor ldquocumprirrdquo ldquopagar unha deacutebedardquo ldquoacabar conrdquo

bull incinerar lt in + cinis eris ldquocinzardquo

bull inhumar lt in + humus i ldquoterrardquo exhumar lt ex + humus i

bull enterrar lt in + terra ae ldquoterrardquo

bull sepelio lt sepelio is sepelire sepultum ldquosepultar enterrarrdquo

bull exequias lt exsequiae arum ldquohonras fuacutenebresrdquo lt exsequor ldquoseguir (ao enterramento)rdquo

bull funeral lt funus eris ldquocerimonia fuacutenebrerdquo ldquocortexo fuacutenebrerdquo

bull columbario lt columba ae ldquopombardquo + sufixo lat arius (lugar)

bull osario lt os ossis ldquooacutesordquo + sufixo lat arius (lugar)

bull laacutepida lt lapis idis ldquopedrardquo

29

LatinismosRIP ldquorequiescat in pacerdquo

INRI ldquoIesus Nazarenus Rex Iudeaorumrdquo

in articulo mortis

in memoriam

rigor mortis

corpore insepulto

requiem (aeternam dona eis)

post mortem

ldquono momento mesmo da morterdquo

ldquoen memoria dunha persoa mortardquo

ldquorixidez da morterdquo (termo forense)rdquo

ldquofuneral co corpo do defunto sen sepultarrdquo

ldquomisa de defuntosrdquo

ldquodespois da morterdquo

30

Requiem Mozart

Confutatis maledictisflammis acribus addictisvoca me cum benedictisOro supplex et accliniscor contritum quasi cinisgere curam mei finis

Rexeitados os malditosentregados aacutes crueis chamaschaacutemame cos benditosE rogo suplicante e inclinado ante tico meu corazoacuten triturado coma cinzaque coides da mintildea fin

31

Enredandobull O maacuteis alaacute dos romanos (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull Parentalia e Feralia a memoria dos mortos na antiga Roma (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull El Llatiacute i el legravexic de la mort (El Fil de les Clagravessiques)

bull Ritos de paso La muerte Roma I (Hortus Hesperidum)

bull Ritos de paso La muerte Roma II (Hortus Hesperidum)

bull Menuacute de todos los santos (De re coquinaria)

bull Ritos fuacutenebres dos romanos (documento pdf en iussu de DivesGallaecia)

bull Ritos funerarios (recompilacioacuten de ligazoacutens en Diigo)

bull Os romanos e a morte (Galeriacutea de imaxes en Pinterest)

32

Ligazoacutens

bull Personaliza o teu epitafio httpwwwtombstonebuildercomindexphp

bull Salieri vs Mozart httpwwwyoutubecomwatchv=WXUkL9t9qkI

bull Epitafios famosos httpeswikiquoteorgwikiEpitafios

bull Na rede

bull httpwwwmivoluntadcom

bull httpwwwtodoesquelascom

bull httpwwwrevistaadioses

bull httpwwwfamousdeadcom

bull httpwwwepilogablecomsteven-jobsepgbksmemories

33

Page 2: Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

IndexRitos funerarios

bull Inhumacioacuten e incineracioacuten

bull Urnas funerarias

bull Columbaria

bull Catacumbas

Ritos funerarios (II)

bull Pompa funebris

bull As tumbas na Via Appia

bull Mausoleo de Augusto

bull Epitafios latinos

bull Epitafios famosos

Actitude ante a morte

bull Mundo subterraacuteneo

bull Leacutemures

bull Manes

Aras e estelas funerarias en Galicia

A morte en Internet

bull ldquoLo velan en su motorardquo

bull ldquoEl muerto paradordquo

Leacutexico da morte

Latinismos

Requiem de Mozart

Enredando

Ligazoacutens

2

Ritos funerariosbull A solemnidade no trato ao defunto sempre en

funcioacuten da suacutea clase social

bull 2 tipos de ritual fuacutenebre (sempre extra muros Lex XII tabularum)

bull incineracioacuten (+ propio de ricos e nobres) in + cinis eris

bull urna columbaria ustrina

bull Inhumacioacuten (+ propio dos pobres + frecuente a partir do s II dC) in + humus i

bull tumbas catacumbas

bull Unha profesioacuten

bull Libitinarii (enterradores) Venus Libitina vitare Libitinam evadere Libitinam

bull Pollinctores escravos que lavaban e perfumaban o cadaacutever

bull Escravos gt fosa comuacuten

bull Pobres

bull collegia funeraria arbitria

bull columbariaR e s t o s d e Ungu e n t a r i a r e c i p i e n t e s d e p e r f u m e s que imados despo i s dunha cremacioacuten

Urnae funeraria con restos de oacutesos e cinzas

httpwwwitusozlukcomgorsellerlibitina90081

3

Inhumacioacuten e incineracioacutenhumusi cinis eris

Enterramento infantil (duns 9 meses de idade) en aacutenforaEacutepoca romana S I-II dC Museo Arqueoloacutexico de La Vila Joiosa (Alacant)

Imaxe de RafaelDP en Flickro Arqueoloacutegico de La Vila Joiosa

Urnas funerarias de necroacutepole romana Museo do Castelo de Santo Antoacuten A Coruntildea

Imaxe de DivesGallaecia en Flickro Arqueoloacutegico de La Vila Joiosa

4

Urnas funerarias

1ordf - Roman funerary urn Archeological Museum of Janzur near Tripoli Imaxe de Sebastiagrave Giralt2ordf - Museo archeologico Aquileia Roman funerary urns Fotografiacutea de Sebastiaacute Giralt3ordf - Urna funeraria e unguentario Empuacuteries s I-II dC Fotografiacutea de DivesGallaecia4ordf - Anfora de bebeacute

5

Urnas funerarias

1ordf - Roman funerary urn Archeological Museum of Janzur near Tripoli Imaxe de Sebastiagrave Giralt2ordf - Museo archeologico Aquileia Roman funerary urns Fotografiacutea de Sebastiaacute Giralt3ordf - Urna funeraria e unguentario Empuacuteries s I-II dC Fotografiacutea de DivesGallaecia4ordf - Anfora de bebeacute

5

Urnas funerarias

1ordf - Roman funerary urn Archeological Museum of Janzur near Tripoli Imaxe de Sebastiagrave Giralt2ordf - Museo archeologico Aquileia Roman funerary urns Fotografiacutea de Sebastiaacute Giralt3ordf - Urna funeraria e unguentario Empuacuteries s I-II dC Fotografiacutea de DivesGallaecia4ordf - Anfora de bebeacute

5

Urnas funerarias

1ordf - Roman funerary urn Archeological Museum of Janzur near Tripoli Imaxe de Sebastiagrave Giralt2ordf - Museo archeologico Aquileia Roman funerary urns Fotografiacutea de Sebastiaacute Giralt3ordf - Urna funeraria e unguentario Empuacuteries s I-II dC Fotografiacutea de DivesGallaecia4ordf - Anfora de bebeacute

5

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Catacumbas

Epitafio de Atimetus das catacumbas de St Sebastian na Via Appia Roma Inscricioacuten rodeada por siacutembolos cristiaacutens unha aacutencora e un peixeCatacumbas de Siracusa en Sicilia Imaxe web rsanzcarreraCatacumbas de San Calixto Roma Imaxe de Jonas Witt en Flickr

7

Catacumbas

Epitafio de Atimetus das catacumbas de St Sebastian na Via Appia Roma Inscricioacuten rodeada por siacutembolos cristiaacutens unha aacutencora e un peixeCatacumbas de Siracusa en Sicilia Imaxe web rsanzcarreraCatacumbas de San Calixto Roma Imaxe de Jonas Witt en Flickr

7

Catacumbas

Epitafio de Atimetus das catacumbas de St Sebastian na Via Appia Roma Inscricioacuten rodeada por siacutembolos cristiaacutens unha aacutencora e un peixeCatacumbas de Siracusa en Sicilia Imaxe web rsanzcarreraCatacumbas de San Calixto Roma Imaxe de Jonas Witt en Flickr

7

Ritos funerarios (II)bull Cidadaacutens ricos e ilustres

bull Conclamatio extremum vale

bull Pompa funebris praeficae naeniae laudatio funebris

bull Incineracioacuten nas necroacutepoles foacutera da cidade sepulcros monumentais (Tumba de Cecilia Metela) mausoleos (Augusto Adriano)

bull Fosas individuais gt Epitafios identidade do falecido (nome idade condicioacuten social etc) persoa que dedica o epitafio ton solemne ou con toques humoriacutesticos

bull Loito

bull vestes pullae sacrificio do novendiale cena novendialis

bull Festas e conmemoracioacutens

bull Parentalia (13-21 febreiro) festas aacute memoria dos mortos Feralia (derradeiro diacutea)

bull Violaria Rosaria (finais de maio) frores nos sepulcros ou urnas

8

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Abreviaturas Epitafios latinos

D M S gt Diis Manibus SacratumH S E gt Hic Situs EstS TT L gt Sit Tibi Terra LevisA gt annos D gt dies

F gt fecit

B gt bene M gt merentiV gt vivus

F C gt faciendum curavit

12

Epitafios latinosAnagni 036

Tullia Tecusa Artemoni coiugi bene merenti fecit

CIL 06 28963 = 10 007713 = Anagni 037

V(ivus) M(arcus) Vinicius Vinici l(ibertus) Phoebus fecit sibi et Cordiae Asterope coniugi carissim(ae) et libertis libertabus posterisq(ue) eorum

Anagni 035

P(ublius) Sulpicius Victorinus vixit annis V

CIL 02-05 00005

G(aius) Iulius Primus miles veteranus leg(ionis) X Gemina[e] h(ic) s(itus) e(st) s(it) t(ibi) t(erra) l(evis)

CIL 06 17551 = Anagni 025

D(is) M(anibus) M(arcus) Fabius Pacatus Tettiae Vibiae co(n)iugi f(e)c(it) b(ene) m(erenti)

13

Epitafios famosos

14

Actitude ante a mortebull A morte como feito cotiaacute Esperanza de vida curta (50 anos)

bull O paso do mundo dos vivos ao dos mortos gt un cambio de etapa maacuteis (como o nacemento infancia madurez)

bull Ritos obrigatorios perfectamente estipulados De non cumplilos o defunto no chegariacutea ao mundo dos mortos

bull Influencia da mitoloxiacutea grega

bull obolus Caronte

bull Stix Hades Elysium Tartarus

bull Proserpina ae e Pluto onis (Dis Pater)

bull Muacuteltiples concepcioacutens sobre o mundo de ultratumba

bull Para uns a alma e o corpo perecen conxuntamente para outros a alma se disipa pouco despois e para outros vive eternamente (Ciceroacuten)

bull Epicuacutereos a morte era un medo maacuteis a eliminar Epicuro negaba a existencia do maacuteis alaacute Lucrecio o corpo e a alma perecen ao mesmo tempo

bull Estoicos a morte eacute lei de vida que hai que aceptar Seacuteneca e o seu sobrintildeo Lucano arremeten contra as crenzas e cerimonias que preparan o traacutensito a un maacuteis alaacute no que non criacutean

bull Influenza dos espiacuteritos dos antepasados mortos na vida dos vivos

bull Larvae e Lemures gt espiacuteritos malignos

bull Manes gt espiacuteritos protectores da familia

15

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Lemuresbull Maio festa das Lemuria cerimonia que tentaba

satisfacer aos Lemures que puidesen andar polas suacuteas casas

bull A medianoite

bull Paterfamilias faciacutea o sinal do ldquoMano Ficordquo

bull percorriacutea descalzo toda a casa mentres

bull Escupiacutea nove fabas negras para que as comesen os espectros

bull Perseguiacutease a cambio o benestar dos habitantes do fogar

Imaxe do Mano Fico WikipediaAmuletos co signo do Mano Fico

17

Manesbull Espiacuteritos protectores da familia

D MMESSIEDONATE

MATRIIVSTVSFILIVS V F C

D(is) M(anibus) Messi(a)e Donat(a)e

matri Iustus filius v(ivus) f(aciendum) c(uravit)

Museo de Estrasburgo

D M S gt Diis Manibus Sacratum

18

DMGAI IVLI MAX

MINI EMERITI LEGIONIS VIII BNEFI

CIARIVS PROCVRATORIS ONESTA MISSIONE MISSVS ISTAMEMORIAM PROCVRAVIT SIMILINIA PATE

RNA CONIVX CONIVGI KRISSIMOMAXMINVS ICQ

VIESQVIT AVE VIATOR VALE VIATOR

D(is) M(anibus)Gai Iuli Max(i)mini emeriti legionis VIII

b(e)neficiariusprocuratoris (h)onesta

missione missus Ista(m) memoriam

procuravit Similinia Paterna coniux coniugi k(a)rissimo Maximinus (h)ic quiesquit

Ave viatorvale viator

(Museo de Estrasburgo datado no s III dC)

19

Aras e estelas funerarias en GaliciaVictorinVs

in pace annorv M CXX

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

20

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) S(acrum) PRIMIANOVITALES AN LXXV TETVLV [---]

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

21

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) G(aio) ARRUNTIO SERENO AN(norum) LX FLACCINIA SEVERA MARITOPIENTISSIMO

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaFoto de DivesGallaecia en Flickr

22

Aras e estelas funerarias en GaliciaAPANA bull AMBOLLI bull F(ilia) bull CELTICASVPERTAM(ARICA)[ ) ] bull MIOBRIAN(Norum) bull XXV bull H(ic) bull S(ita) bull E(st)APANVS bull FR(ater) bull F(aciendum) bull C(uravit)Museo Arqueoloacutexico de LugoMediados sI dCFoto de Miguel Bugallo en Flickr

23

Aras e estelas funerarias en Galicia

Sabinusan(norum) XXSecundioan(norum) XXIILentinusan(norum) XXM(arci) AudasiMax(imi centurionis) leg(ionis)X gem(inae) ser(vi)h(ic) si(iti) s(unt)

Estela dos ldquolexionariosrdquoMuseo Arqueoloacutexico de PontevedraReaproveitada na casa-torre de Bendantildea (Caldas de Reis)Foto de Dives Gallaecia en Flickr

24

MEDAMVSARCISIFHIC SITVS ESTCASTELOMEIDVNIOMONVMENTVMFECERVNTANCONDEIAMICO CARO

Soterramento de MeacutedamoCentro de Visitantes de Aquis QuerquennisFoto de DivesGallaecia en Flickr

25

A morte en Internet

httpwwwmivoluntadcom httpwwwtodoesquelascom

httpwwwrevistaadioses httpwwwfamousdeadcom

26

ldquoLo velan en su motorardquo

27

ldquoEl muerto paradordquo

28

Leacutexico da mortebull Helenismos

tumba lt τὺμβος ldquotuacutemulordquo tanatorio lt θάνατος ldquomorterdquo + sufixo lat arius (lugar)

necroacutepole lt νεκρός ldquomorto cadaacuteverrdquo + πόλις ldquocidaderdquo

sarcoacutefago lt σαρξ σαρκός ldquocarnerdquo+ φαγεῖν ldquocomerrdquo

pompa lt πομπή (latiacuten pompa ae ldquoProcesioacuten desfile solemnerdquo)

epitafio lt ἐπι (sobre) + ταφός (tumba)

bull cadaacutever lt caro data vermibus ldquocarne entregada ao vermesrdquo cado is ere cecidi cassum ldquocaer sucumbirrdquo

bull defunto lt defunctus lt defungor ldquocumprirrdquo ldquopagar unha deacutebedardquo ldquoacabar conrdquo

bull incinerar lt in + cinis eris ldquocinzardquo

bull inhumar lt in + humus i ldquoterrardquo exhumar lt ex + humus i

bull enterrar lt in + terra ae ldquoterrardquo

bull sepelio lt sepelio is sepelire sepultum ldquosepultar enterrarrdquo

bull exequias lt exsequiae arum ldquohonras fuacutenebresrdquo lt exsequor ldquoseguir (ao enterramento)rdquo

bull funeral lt funus eris ldquocerimonia fuacutenebrerdquo ldquocortexo fuacutenebrerdquo

bull columbario lt columba ae ldquopombardquo + sufixo lat arius (lugar)

bull osario lt os ossis ldquooacutesordquo + sufixo lat arius (lugar)

bull laacutepida lt lapis idis ldquopedrardquo

29

LatinismosRIP ldquorequiescat in pacerdquo

INRI ldquoIesus Nazarenus Rex Iudeaorumrdquo

in articulo mortis

in memoriam

rigor mortis

corpore insepulto

requiem (aeternam dona eis)

post mortem

ldquono momento mesmo da morterdquo

ldquoen memoria dunha persoa mortardquo

ldquorixidez da morterdquo (termo forense)rdquo

ldquofuneral co corpo do defunto sen sepultarrdquo

ldquomisa de defuntosrdquo

ldquodespois da morterdquo

30

Requiem Mozart

Confutatis maledictisflammis acribus addictisvoca me cum benedictisOro supplex et accliniscor contritum quasi cinisgere curam mei finis

Rexeitados os malditosentregados aacutes crueis chamaschaacutemame cos benditosE rogo suplicante e inclinado ante tico meu corazoacuten triturado coma cinzaque coides da mintildea fin

31

Enredandobull O maacuteis alaacute dos romanos (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull Parentalia e Feralia a memoria dos mortos na antiga Roma (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull El Llatiacute i el legravexic de la mort (El Fil de les Clagravessiques)

bull Ritos de paso La muerte Roma I (Hortus Hesperidum)

bull Ritos de paso La muerte Roma II (Hortus Hesperidum)

bull Menuacute de todos los santos (De re coquinaria)

bull Ritos fuacutenebres dos romanos (documento pdf en iussu de DivesGallaecia)

bull Ritos funerarios (recompilacioacuten de ligazoacutens en Diigo)

bull Os romanos e a morte (Galeriacutea de imaxes en Pinterest)

32

Ligazoacutens

bull Personaliza o teu epitafio httpwwwtombstonebuildercomindexphp

bull Salieri vs Mozart httpwwwyoutubecomwatchv=WXUkL9t9qkI

bull Epitafios famosos httpeswikiquoteorgwikiEpitafios

bull Na rede

bull httpwwwmivoluntadcom

bull httpwwwtodoesquelascom

bull httpwwwrevistaadioses

bull httpwwwfamousdeadcom

bull httpwwwepilogablecomsteven-jobsepgbksmemories

33

Page 3: Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

Ritos funerariosbull A solemnidade no trato ao defunto sempre en

funcioacuten da suacutea clase social

bull 2 tipos de ritual fuacutenebre (sempre extra muros Lex XII tabularum)

bull incineracioacuten (+ propio de ricos e nobres) in + cinis eris

bull urna columbaria ustrina

bull Inhumacioacuten (+ propio dos pobres + frecuente a partir do s II dC) in + humus i

bull tumbas catacumbas

bull Unha profesioacuten

bull Libitinarii (enterradores) Venus Libitina vitare Libitinam evadere Libitinam

bull Pollinctores escravos que lavaban e perfumaban o cadaacutever

bull Escravos gt fosa comuacuten

bull Pobres

bull collegia funeraria arbitria

bull columbariaR e s t o s d e Ungu e n t a r i a r e c i p i e n t e s d e p e r f u m e s que imados despo i s dunha cremacioacuten

Urnae funeraria con restos de oacutesos e cinzas

httpwwwitusozlukcomgorsellerlibitina90081

3

Inhumacioacuten e incineracioacutenhumusi cinis eris

Enterramento infantil (duns 9 meses de idade) en aacutenforaEacutepoca romana S I-II dC Museo Arqueoloacutexico de La Vila Joiosa (Alacant)

Imaxe de RafaelDP en Flickro Arqueoloacutegico de La Vila Joiosa

Urnas funerarias de necroacutepole romana Museo do Castelo de Santo Antoacuten A Coruntildea

Imaxe de DivesGallaecia en Flickro Arqueoloacutegico de La Vila Joiosa

4

Urnas funerarias

1ordf - Roman funerary urn Archeological Museum of Janzur near Tripoli Imaxe de Sebastiagrave Giralt2ordf - Museo archeologico Aquileia Roman funerary urns Fotografiacutea de Sebastiaacute Giralt3ordf - Urna funeraria e unguentario Empuacuteries s I-II dC Fotografiacutea de DivesGallaecia4ordf - Anfora de bebeacute

5

Urnas funerarias

1ordf - Roman funerary urn Archeological Museum of Janzur near Tripoli Imaxe de Sebastiagrave Giralt2ordf - Museo archeologico Aquileia Roman funerary urns Fotografiacutea de Sebastiaacute Giralt3ordf - Urna funeraria e unguentario Empuacuteries s I-II dC Fotografiacutea de DivesGallaecia4ordf - Anfora de bebeacute

5

Urnas funerarias

1ordf - Roman funerary urn Archeological Museum of Janzur near Tripoli Imaxe de Sebastiagrave Giralt2ordf - Museo archeologico Aquileia Roman funerary urns Fotografiacutea de Sebastiaacute Giralt3ordf - Urna funeraria e unguentario Empuacuteries s I-II dC Fotografiacutea de DivesGallaecia4ordf - Anfora de bebeacute

5

Urnas funerarias

1ordf - Roman funerary urn Archeological Museum of Janzur near Tripoli Imaxe de Sebastiagrave Giralt2ordf - Museo archeologico Aquileia Roman funerary urns Fotografiacutea de Sebastiaacute Giralt3ordf - Urna funeraria e unguentario Empuacuteries s I-II dC Fotografiacutea de DivesGallaecia4ordf - Anfora de bebeacute

5

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Catacumbas

Epitafio de Atimetus das catacumbas de St Sebastian na Via Appia Roma Inscricioacuten rodeada por siacutembolos cristiaacutens unha aacutencora e un peixeCatacumbas de Siracusa en Sicilia Imaxe web rsanzcarreraCatacumbas de San Calixto Roma Imaxe de Jonas Witt en Flickr

7

Catacumbas

Epitafio de Atimetus das catacumbas de St Sebastian na Via Appia Roma Inscricioacuten rodeada por siacutembolos cristiaacutens unha aacutencora e un peixeCatacumbas de Siracusa en Sicilia Imaxe web rsanzcarreraCatacumbas de San Calixto Roma Imaxe de Jonas Witt en Flickr

7

Catacumbas

Epitafio de Atimetus das catacumbas de St Sebastian na Via Appia Roma Inscricioacuten rodeada por siacutembolos cristiaacutens unha aacutencora e un peixeCatacumbas de Siracusa en Sicilia Imaxe web rsanzcarreraCatacumbas de San Calixto Roma Imaxe de Jonas Witt en Flickr

7

Ritos funerarios (II)bull Cidadaacutens ricos e ilustres

bull Conclamatio extremum vale

bull Pompa funebris praeficae naeniae laudatio funebris

bull Incineracioacuten nas necroacutepoles foacutera da cidade sepulcros monumentais (Tumba de Cecilia Metela) mausoleos (Augusto Adriano)

bull Fosas individuais gt Epitafios identidade do falecido (nome idade condicioacuten social etc) persoa que dedica o epitafio ton solemne ou con toques humoriacutesticos

bull Loito

bull vestes pullae sacrificio do novendiale cena novendialis

bull Festas e conmemoracioacutens

bull Parentalia (13-21 febreiro) festas aacute memoria dos mortos Feralia (derradeiro diacutea)

bull Violaria Rosaria (finais de maio) frores nos sepulcros ou urnas

8

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Abreviaturas Epitafios latinos

D M S gt Diis Manibus SacratumH S E gt Hic Situs EstS TT L gt Sit Tibi Terra LevisA gt annos D gt dies

F gt fecit

B gt bene M gt merentiV gt vivus

F C gt faciendum curavit

12

Epitafios latinosAnagni 036

Tullia Tecusa Artemoni coiugi bene merenti fecit

CIL 06 28963 = 10 007713 = Anagni 037

V(ivus) M(arcus) Vinicius Vinici l(ibertus) Phoebus fecit sibi et Cordiae Asterope coniugi carissim(ae) et libertis libertabus posterisq(ue) eorum

Anagni 035

P(ublius) Sulpicius Victorinus vixit annis V

CIL 02-05 00005

G(aius) Iulius Primus miles veteranus leg(ionis) X Gemina[e] h(ic) s(itus) e(st) s(it) t(ibi) t(erra) l(evis)

CIL 06 17551 = Anagni 025

D(is) M(anibus) M(arcus) Fabius Pacatus Tettiae Vibiae co(n)iugi f(e)c(it) b(ene) m(erenti)

13

Epitafios famosos

14

Actitude ante a mortebull A morte como feito cotiaacute Esperanza de vida curta (50 anos)

bull O paso do mundo dos vivos ao dos mortos gt un cambio de etapa maacuteis (como o nacemento infancia madurez)

bull Ritos obrigatorios perfectamente estipulados De non cumplilos o defunto no chegariacutea ao mundo dos mortos

bull Influencia da mitoloxiacutea grega

bull obolus Caronte

bull Stix Hades Elysium Tartarus

bull Proserpina ae e Pluto onis (Dis Pater)

bull Muacuteltiples concepcioacutens sobre o mundo de ultratumba

bull Para uns a alma e o corpo perecen conxuntamente para outros a alma se disipa pouco despois e para outros vive eternamente (Ciceroacuten)

bull Epicuacutereos a morte era un medo maacuteis a eliminar Epicuro negaba a existencia do maacuteis alaacute Lucrecio o corpo e a alma perecen ao mesmo tempo

bull Estoicos a morte eacute lei de vida que hai que aceptar Seacuteneca e o seu sobrintildeo Lucano arremeten contra as crenzas e cerimonias que preparan o traacutensito a un maacuteis alaacute no que non criacutean

bull Influenza dos espiacuteritos dos antepasados mortos na vida dos vivos

bull Larvae e Lemures gt espiacuteritos malignos

bull Manes gt espiacuteritos protectores da familia

15

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Lemuresbull Maio festa das Lemuria cerimonia que tentaba

satisfacer aos Lemures que puidesen andar polas suacuteas casas

bull A medianoite

bull Paterfamilias faciacutea o sinal do ldquoMano Ficordquo

bull percorriacutea descalzo toda a casa mentres

bull Escupiacutea nove fabas negras para que as comesen os espectros

bull Perseguiacutease a cambio o benestar dos habitantes do fogar

Imaxe do Mano Fico WikipediaAmuletos co signo do Mano Fico

17

Manesbull Espiacuteritos protectores da familia

D MMESSIEDONATE

MATRIIVSTVSFILIVS V F C

D(is) M(anibus) Messi(a)e Donat(a)e

matri Iustus filius v(ivus) f(aciendum) c(uravit)

Museo de Estrasburgo

D M S gt Diis Manibus Sacratum

18

DMGAI IVLI MAX

MINI EMERITI LEGIONIS VIII BNEFI

CIARIVS PROCVRATORIS ONESTA MISSIONE MISSVS ISTAMEMORIAM PROCVRAVIT SIMILINIA PATE

RNA CONIVX CONIVGI KRISSIMOMAXMINVS ICQ

VIESQVIT AVE VIATOR VALE VIATOR

D(is) M(anibus)Gai Iuli Max(i)mini emeriti legionis VIII

b(e)neficiariusprocuratoris (h)onesta

missione missus Ista(m) memoriam

procuravit Similinia Paterna coniux coniugi k(a)rissimo Maximinus (h)ic quiesquit

Ave viatorvale viator

(Museo de Estrasburgo datado no s III dC)

19

Aras e estelas funerarias en GaliciaVictorinVs

in pace annorv M CXX

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

20

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) S(acrum) PRIMIANOVITALES AN LXXV TETVLV [---]

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

21

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) G(aio) ARRUNTIO SERENO AN(norum) LX FLACCINIA SEVERA MARITOPIENTISSIMO

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaFoto de DivesGallaecia en Flickr

22

Aras e estelas funerarias en GaliciaAPANA bull AMBOLLI bull F(ilia) bull CELTICASVPERTAM(ARICA)[ ) ] bull MIOBRIAN(Norum) bull XXV bull H(ic) bull S(ita) bull E(st)APANVS bull FR(ater) bull F(aciendum) bull C(uravit)Museo Arqueoloacutexico de LugoMediados sI dCFoto de Miguel Bugallo en Flickr

23

Aras e estelas funerarias en Galicia

Sabinusan(norum) XXSecundioan(norum) XXIILentinusan(norum) XXM(arci) AudasiMax(imi centurionis) leg(ionis)X gem(inae) ser(vi)h(ic) si(iti) s(unt)

Estela dos ldquolexionariosrdquoMuseo Arqueoloacutexico de PontevedraReaproveitada na casa-torre de Bendantildea (Caldas de Reis)Foto de Dives Gallaecia en Flickr

24

MEDAMVSARCISIFHIC SITVS ESTCASTELOMEIDVNIOMONVMENTVMFECERVNTANCONDEIAMICO CARO

Soterramento de MeacutedamoCentro de Visitantes de Aquis QuerquennisFoto de DivesGallaecia en Flickr

25

A morte en Internet

httpwwwmivoluntadcom httpwwwtodoesquelascom

httpwwwrevistaadioses httpwwwfamousdeadcom

26

ldquoLo velan en su motorardquo

27

ldquoEl muerto paradordquo

28

Leacutexico da mortebull Helenismos

tumba lt τὺμβος ldquotuacutemulordquo tanatorio lt θάνατος ldquomorterdquo + sufixo lat arius (lugar)

necroacutepole lt νεκρός ldquomorto cadaacuteverrdquo + πόλις ldquocidaderdquo

sarcoacutefago lt σαρξ σαρκός ldquocarnerdquo+ φαγεῖν ldquocomerrdquo

pompa lt πομπή (latiacuten pompa ae ldquoProcesioacuten desfile solemnerdquo)

epitafio lt ἐπι (sobre) + ταφός (tumba)

bull cadaacutever lt caro data vermibus ldquocarne entregada ao vermesrdquo cado is ere cecidi cassum ldquocaer sucumbirrdquo

bull defunto lt defunctus lt defungor ldquocumprirrdquo ldquopagar unha deacutebedardquo ldquoacabar conrdquo

bull incinerar lt in + cinis eris ldquocinzardquo

bull inhumar lt in + humus i ldquoterrardquo exhumar lt ex + humus i

bull enterrar lt in + terra ae ldquoterrardquo

bull sepelio lt sepelio is sepelire sepultum ldquosepultar enterrarrdquo

bull exequias lt exsequiae arum ldquohonras fuacutenebresrdquo lt exsequor ldquoseguir (ao enterramento)rdquo

bull funeral lt funus eris ldquocerimonia fuacutenebrerdquo ldquocortexo fuacutenebrerdquo

bull columbario lt columba ae ldquopombardquo + sufixo lat arius (lugar)

bull osario lt os ossis ldquooacutesordquo + sufixo lat arius (lugar)

bull laacutepida lt lapis idis ldquopedrardquo

29

LatinismosRIP ldquorequiescat in pacerdquo

INRI ldquoIesus Nazarenus Rex Iudeaorumrdquo

in articulo mortis

in memoriam

rigor mortis

corpore insepulto

requiem (aeternam dona eis)

post mortem

ldquono momento mesmo da morterdquo

ldquoen memoria dunha persoa mortardquo

ldquorixidez da morterdquo (termo forense)rdquo

ldquofuneral co corpo do defunto sen sepultarrdquo

ldquomisa de defuntosrdquo

ldquodespois da morterdquo

30

Requiem Mozart

Confutatis maledictisflammis acribus addictisvoca me cum benedictisOro supplex et accliniscor contritum quasi cinisgere curam mei finis

Rexeitados os malditosentregados aacutes crueis chamaschaacutemame cos benditosE rogo suplicante e inclinado ante tico meu corazoacuten triturado coma cinzaque coides da mintildea fin

31

Enredandobull O maacuteis alaacute dos romanos (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull Parentalia e Feralia a memoria dos mortos na antiga Roma (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull El Llatiacute i el legravexic de la mort (El Fil de les Clagravessiques)

bull Ritos de paso La muerte Roma I (Hortus Hesperidum)

bull Ritos de paso La muerte Roma II (Hortus Hesperidum)

bull Menuacute de todos los santos (De re coquinaria)

bull Ritos fuacutenebres dos romanos (documento pdf en iussu de DivesGallaecia)

bull Ritos funerarios (recompilacioacuten de ligazoacutens en Diigo)

bull Os romanos e a morte (Galeriacutea de imaxes en Pinterest)

32

Ligazoacutens

bull Personaliza o teu epitafio httpwwwtombstonebuildercomindexphp

bull Salieri vs Mozart httpwwwyoutubecomwatchv=WXUkL9t9qkI

bull Epitafios famosos httpeswikiquoteorgwikiEpitafios

bull Na rede

bull httpwwwmivoluntadcom

bull httpwwwtodoesquelascom

bull httpwwwrevistaadioses

bull httpwwwfamousdeadcom

bull httpwwwepilogablecomsteven-jobsepgbksmemories

33

Page 4: Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

Inhumacioacuten e incineracioacutenhumusi cinis eris

Enterramento infantil (duns 9 meses de idade) en aacutenforaEacutepoca romana S I-II dC Museo Arqueoloacutexico de La Vila Joiosa (Alacant)

Imaxe de RafaelDP en Flickro Arqueoloacutegico de La Vila Joiosa

Urnas funerarias de necroacutepole romana Museo do Castelo de Santo Antoacuten A Coruntildea

Imaxe de DivesGallaecia en Flickro Arqueoloacutegico de La Vila Joiosa

4

Urnas funerarias

1ordf - Roman funerary urn Archeological Museum of Janzur near Tripoli Imaxe de Sebastiagrave Giralt2ordf - Museo archeologico Aquileia Roman funerary urns Fotografiacutea de Sebastiaacute Giralt3ordf - Urna funeraria e unguentario Empuacuteries s I-II dC Fotografiacutea de DivesGallaecia4ordf - Anfora de bebeacute

5

Urnas funerarias

1ordf - Roman funerary urn Archeological Museum of Janzur near Tripoli Imaxe de Sebastiagrave Giralt2ordf - Museo archeologico Aquileia Roman funerary urns Fotografiacutea de Sebastiaacute Giralt3ordf - Urna funeraria e unguentario Empuacuteries s I-II dC Fotografiacutea de DivesGallaecia4ordf - Anfora de bebeacute

5

Urnas funerarias

1ordf - Roman funerary urn Archeological Museum of Janzur near Tripoli Imaxe de Sebastiagrave Giralt2ordf - Museo archeologico Aquileia Roman funerary urns Fotografiacutea de Sebastiaacute Giralt3ordf - Urna funeraria e unguentario Empuacuteries s I-II dC Fotografiacutea de DivesGallaecia4ordf - Anfora de bebeacute

5

Urnas funerarias

1ordf - Roman funerary urn Archeological Museum of Janzur near Tripoli Imaxe de Sebastiagrave Giralt2ordf - Museo archeologico Aquileia Roman funerary urns Fotografiacutea de Sebastiaacute Giralt3ordf - Urna funeraria e unguentario Empuacuteries s I-II dC Fotografiacutea de DivesGallaecia4ordf - Anfora de bebeacute

5

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Catacumbas

Epitafio de Atimetus das catacumbas de St Sebastian na Via Appia Roma Inscricioacuten rodeada por siacutembolos cristiaacutens unha aacutencora e un peixeCatacumbas de Siracusa en Sicilia Imaxe web rsanzcarreraCatacumbas de San Calixto Roma Imaxe de Jonas Witt en Flickr

7

Catacumbas

Epitafio de Atimetus das catacumbas de St Sebastian na Via Appia Roma Inscricioacuten rodeada por siacutembolos cristiaacutens unha aacutencora e un peixeCatacumbas de Siracusa en Sicilia Imaxe web rsanzcarreraCatacumbas de San Calixto Roma Imaxe de Jonas Witt en Flickr

7

Catacumbas

Epitafio de Atimetus das catacumbas de St Sebastian na Via Appia Roma Inscricioacuten rodeada por siacutembolos cristiaacutens unha aacutencora e un peixeCatacumbas de Siracusa en Sicilia Imaxe web rsanzcarreraCatacumbas de San Calixto Roma Imaxe de Jonas Witt en Flickr

7

Ritos funerarios (II)bull Cidadaacutens ricos e ilustres

bull Conclamatio extremum vale

bull Pompa funebris praeficae naeniae laudatio funebris

bull Incineracioacuten nas necroacutepoles foacutera da cidade sepulcros monumentais (Tumba de Cecilia Metela) mausoleos (Augusto Adriano)

bull Fosas individuais gt Epitafios identidade do falecido (nome idade condicioacuten social etc) persoa que dedica o epitafio ton solemne ou con toques humoriacutesticos

bull Loito

bull vestes pullae sacrificio do novendiale cena novendialis

bull Festas e conmemoracioacutens

bull Parentalia (13-21 febreiro) festas aacute memoria dos mortos Feralia (derradeiro diacutea)

bull Violaria Rosaria (finais de maio) frores nos sepulcros ou urnas

8

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Abreviaturas Epitafios latinos

D M S gt Diis Manibus SacratumH S E gt Hic Situs EstS TT L gt Sit Tibi Terra LevisA gt annos D gt dies

F gt fecit

B gt bene M gt merentiV gt vivus

F C gt faciendum curavit

12

Epitafios latinosAnagni 036

Tullia Tecusa Artemoni coiugi bene merenti fecit

CIL 06 28963 = 10 007713 = Anagni 037

V(ivus) M(arcus) Vinicius Vinici l(ibertus) Phoebus fecit sibi et Cordiae Asterope coniugi carissim(ae) et libertis libertabus posterisq(ue) eorum

Anagni 035

P(ublius) Sulpicius Victorinus vixit annis V

CIL 02-05 00005

G(aius) Iulius Primus miles veteranus leg(ionis) X Gemina[e] h(ic) s(itus) e(st) s(it) t(ibi) t(erra) l(evis)

CIL 06 17551 = Anagni 025

D(is) M(anibus) M(arcus) Fabius Pacatus Tettiae Vibiae co(n)iugi f(e)c(it) b(ene) m(erenti)

13

Epitafios famosos

14

Actitude ante a mortebull A morte como feito cotiaacute Esperanza de vida curta (50 anos)

bull O paso do mundo dos vivos ao dos mortos gt un cambio de etapa maacuteis (como o nacemento infancia madurez)

bull Ritos obrigatorios perfectamente estipulados De non cumplilos o defunto no chegariacutea ao mundo dos mortos

bull Influencia da mitoloxiacutea grega

bull obolus Caronte

bull Stix Hades Elysium Tartarus

bull Proserpina ae e Pluto onis (Dis Pater)

bull Muacuteltiples concepcioacutens sobre o mundo de ultratumba

bull Para uns a alma e o corpo perecen conxuntamente para outros a alma se disipa pouco despois e para outros vive eternamente (Ciceroacuten)

bull Epicuacutereos a morte era un medo maacuteis a eliminar Epicuro negaba a existencia do maacuteis alaacute Lucrecio o corpo e a alma perecen ao mesmo tempo

bull Estoicos a morte eacute lei de vida que hai que aceptar Seacuteneca e o seu sobrintildeo Lucano arremeten contra as crenzas e cerimonias que preparan o traacutensito a un maacuteis alaacute no que non criacutean

bull Influenza dos espiacuteritos dos antepasados mortos na vida dos vivos

bull Larvae e Lemures gt espiacuteritos malignos

bull Manes gt espiacuteritos protectores da familia

15

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Lemuresbull Maio festa das Lemuria cerimonia que tentaba

satisfacer aos Lemures que puidesen andar polas suacuteas casas

bull A medianoite

bull Paterfamilias faciacutea o sinal do ldquoMano Ficordquo

bull percorriacutea descalzo toda a casa mentres

bull Escupiacutea nove fabas negras para que as comesen os espectros

bull Perseguiacutease a cambio o benestar dos habitantes do fogar

Imaxe do Mano Fico WikipediaAmuletos co signo do Mano Fico

17

Manesbull Espiacuteritos protectores da familia

D MMESSIEDONATE

MATRIIVSTVSFILIVS V F C

D(is) M(anibus) Messi(a)e Donat(a)e

matri Iustus filius v(ivus) f(aciendum) c(uravit)

Museo de Estrasburgo

D M S gt Diis Manibus Sacratum

18

DMGAI IVLI MAX

MINI EMERITI LEGIONIS VIII BNEFI

CIARIVS PROCVRATORIS ONESTA MISSIONE MISSVS ISTAMEMORIAM PROCVRAVIT SIMILINIA PATE

RNA CONIVX CONIVGI KRISSIMOMAXMINVS ICQ

VIESQVIT AVE VIATOR VALE VIATOR

D(is) M(anibus)Gai Iuli Max(i)mini emeriti legionis VIII

b(e)neficiariusprocuratoris (h)onesta

missione missus Ista(m) memoriam

procuravit Similinia Paterna coniux coniugi k(a)rissimo Maximinus (h)ic quiesquit

Ave viatorvale viator

(Museo de Estrasburgo datado no s III dC)

19

Aras e estelas funerarias en GaliciaVictorinVs

in pace annorv M CXX

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

20

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) S(acrum) PRIMIANOVITALES AN LXXV TETVLV [---]

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

21

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) G(aio) ARRUNTIO SERENO AN(norum) LX FLACCINIA SEVERA MARITOPIENTISSIMO

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaFoto de DivesGallaecia en Flickr

22

Aras e estelas funerarias en GaliciaAPANA bull AMBOLLI bull F(ilia) bull CELTICASVPERTAM(ARICA)[ ) ] bull MIOBRIAN(Norum) bull XXV bull H(ic) bull S(ita) bull E(st)APANVS bull FR(ater) bull F(aciendum) bull C(uravit)Museo Arqueoloacutexico de LugoMediados sI dCFoto de Miguel Bugallo en Flickr

23

Aras e estelas funerarias en Galicia

Sabinusan(norum) XXSecundioan(norum) XXIILentinusan(norum) XXM(arci) AudasiMax(imi centurionis) leg(ionis)X gem(inae) ser(vi)h(ic) si(iti) s(unt)

Estela dos ldquolexionariosrdquoMuseo Arqueoloacutexico de PontevedraReaproveitada na casa-torre de Bendantildea (Caldas de Reis)Foto de Dives Gallaecia en Flickr

24

MEDAMVSARCISIFHIC SITVS ESTCASTELOMEIDVNIOMONVMENTVMFECERVNTANCONDEIAMICO CARO

Soterramento de MeacutedamoCentro de Visitantes de Aquis QuerquennisFoto de DivesGallaecia en Flickr

25

A morte en Internet

httpwwwmivoluntadcom httpwwwtodoesquelascom

httpwwwrevistaadioses httpwwwfamousdeadcom

26

ldquoLo velan en su motorardquo

27

ldquoEl muerto paradordquo

28

Leacutexico da mortebull Helenismos

tumba lt τὺμβος ldquotuacutemulordquo tanatorio lt θάνατος ldquomorterdquo + sufixo lat arius (lugar)

necroacutepole lt νεκρός ldquomorto cadaacuteverrdquo + πόλις ldquocidaderdquo

sarcoacutefago lt σαρξ σαρκός ldquocarnerdquo+ φαγεῖν ldquocomerrdquo

pompa lt πομπή (latiacuten pompa ae ldquoProcesioacuten desfile solemnerdquo)

epitafio lt ἐπι (sobre) + ταφός (tumba)

bull cadaacutever lt caro data vermibus ldquocarne entregada ao vermesrdquo cado is ere cecidi cassum ldquocaer sucumbirrdquo

bull defunto lt defunctus lt defungor ldquocumprirrdquo ldquopagar unha deacutebedardquo ldquoacabar conrdquo

bull incinerar lt in + cinis eris ldquocinzardquo

bull inhumar lt in + humus i ldquoterrardquo exhumar lt ex + humus i

bull enterrar lt in + terra ae ldquoterrardquo

bull sepelio lt sepelio is sepelire sepultum ldquosepultar enterrarrdquo

bull exequias lt exsequiae arum ldquohonras fuacutenebresrdquo lt exsequor ldquoseguir (ao enterramento)rdquo

bull funeral lt funus eris ldquocerimonia fuacutenebrerdquo ldquocortexo fuacutenebrerdquo

bull columbario lt columba ae ldquopombardquo + sufixo lat arius (lugar)

bull osario lt os ossis ldquooacutesordquo + sufixo lat arius (lugar)

bull laacutepida lt lapis idis ldquopedrardquo

29

LatinismosRIP ldquorequiescat in pacerdquo

INRI ldquoIesus Nazarenus Rex Iudeaorumrdquo

in articulo mortis

in memoriam

rigor mortis

corpore insepulto

requiem (aeternam dona eis)

post mortem

ldquono momento mesmo da morterdquo

ldquoen memoria dunha persoa mortardquo

ldquorixidez da morterdquo (termo forense)rdquo

ldquofuneral co corpo do defunto sen sepultarrdquo

ldquomisa de defuntosrdquo

ldquodespois da morterdquo

30

Requiem Mozart

Confutatis maledictisflammis acribus addictisvoca me cum benedictisOro supplex et accliniscor contritum quasi cinisgere curam mei finis

Rexeitados os malditosentregados aacutes crueis chamaschaacutemame cos benditosE rogo suplicante e inclinado ante tico meu corazoacuten triturado coma cinzaque coides da mintildea fin

31

Enredandobull O maacuteis alaacute dos romanos (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull Parentalia e Feralia a memoria dos mortos na antiga Roma (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull El Llatiacute i el legravexic de la mort (El Fil de les Clagravessiques)

bull Ritos de paso La muerte Roma I (Hortus Hesperidum)

bull Ritos de paso La muerte Roma II (Hortus Hesperidum)

bull Menuacute de todos los santos (De re coquinaria)

bull Ritos fuacutenebres dos romanos (documento pdf en iussu de DivesGallaecia)

bull Ritos funerarios (recompilacioacuten de ligazoacutens en Diigo)

bull Os romanos e a morte (Galeriacutea de imaxes en Pinterest)

32

Ligazoacutens

bull Personaliza o teu epitafio httpwwwtombstonebuildercomindexphp

bull Salieri vs Mozart httpwwwyoutubecomwatchv=WXUkL9t9qkI

bull Epitafios famosos httpeswikiquoteorgwikiEpitafios

bull Na rede

bull httpwwwmivoluntadcom

bull httpwwwtodoesquelascom

bull httpwwwrevistaadioses

bull httpwwwfamousdeadcom

bull httpwwwepilogablecomsteven-jobsepgbksmemories

33

Page 5: Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

Urnas funerarias

1ordf - Roman funerary urn Archeological Museum of Janzur near Tripoli Imaxe de Sebastiagrave Giralt2ordf - Museo archeologico Aquileia Roman funerary urns Fotografiacutea de Sebastiaacute Giralt3ordf - Urna funeraria e unguentario Empuacuteries s I-II dC Fotografiacutea de DivesGallaecia4ordf - Anfora de bebeacute

5

Urnas funerarias

1ordf - Roman funerary urn Archeological Museum of Janzur near Tripoli Imaxe de Sebastiagrave Giralt2ordf - Museo archeologico Aquileia Roman funerary urns Fotografiacutea de Sebastiaacute Giralt3ordf - Urna funeraria e unguentario Empuacuteries s I-II dC Fotografiacutea de DivesGallaecia4ordf - Anfora de bebeacute

5

Urnas funerarias

1ordf - Roman funerary urn Archeological Museum of Janzur near Tripoli Imaxe de Sebastiagrave Giralt2ordf - Museo archeologico Aquileia Roman funerary urns Fotografiacutea de Sebastiaacute Giralt3ordf - Urna funeraria e unguentario Empuacuteries s I-II dC Fotografiacutea de DivesGallaecia4ordf - Anfora de bebeacute

5

Urnas funerarias

1ordf - Roman funerary urn Archeological Museum of Janzur near Tripoli Imaxe de Sebastiagrave Giralt2ordf - Museo archeologico Aquileia Roman funerary urns Fotografiacutea de Sebastiaacute Giralt3ordf - Urna funeraria e unguentario Empuacuteries s I-II dC Fotografiacutea de DivesGallaecia4ordf - Anfora de bebeacute

5

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Catacumbas

Epitafio de Atimetus das catacumbas de St Sebastian na Via Appia Roma Inscricioacuten rodeada por siacutembolos cristiaacutens unha aacutencora e un peixeCatacumbas de Siracusa en Sicilia Imaxe web rsanzcarreraCatacumbas de San Calixto Roma Imaxe de Jonas Witt en Flickr

7

Catacumbas

Epitafio de Atimetus das catacumbas de St Sebastian na Via Appia Roma Inscricioacuten rodeada por siacutembolos cristiaacutens unha aacutencora e un peixeCatacumbas de Siracusa en Sicilia Imaxe web rsanzcarreraCatacumbas de San Calixto Roma Imaxe de Jonas Witt en Flickr

7

Catacumbas

Epitafio de Atimetus das catacumbas de St Sebastian na Via Appia Roma Inscricioacuten rodeada por siacutembolos cristiaacutens unha aacutencora e un peixeCatacumbas de Siracusa en Sicilia Imaxe web rsanzcarreraCatacumbas de San Calixto Roma Imaxe de Jonas Witt en Flickr

7

Ritos funerarios (II)bull Cidadaacutens ricos e ilustres

bull Conclamatio extremum vale

bull Pompa funebris praeficae naeniae laudatio funebris

bull Incineracioacuten nas necroacutepoles foacutera da cidade sepulcros monumentais (Tumba de Cecilia Metela) mausoleos (Augusto Adriano)

bull Fosas individuais gt Epitafios identidade do falecido (nome idade condicioacuten social etc) persoa que dedica o epitafio ton solemne ou con toques humoriacutesticos

bull Loito

bull vestes pullae sacrificio do novendiale cena novendialis

bull Festas e conmemoracioacutens

bull Parentalia (13-21 febreiro) festas aacute memoria dos mortos Feralia (derradeiro diacutea)

bull Violaria Rosaria (finais de maio) frores nos sepulcros ou urnas

8

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Abreviaturas Epitafios latinos

D M S gt Diis Manibus SacratumH S E gt Hic Situs EstS TT L gt Sit Tibi Terra LevisA gt annos D gt dies

F gt fecit

B gt bene M gt merentiV gt vivus

F C gt faciendum curavit

12

Epitafios latinosAnagni 036

Tullia Tecusa Artemoni coiugi bene merenti fecit

CIL 06 28963 = 10 007713 = Anagni 037

V(ivus) M(arcus) Vinicius Vinici l(ibertus) Phoebus fecit sibi et Cordiae Asterope coniugi carissim(ae) et libertis libertabus posterisq(ue) eorum

Anagni 035

P(ublius) Sulpicius Victorinus vixit annis V

CIL 02-05 00005

G(aius) Iulius Primus miles veteranus leg(ionis) X Gemina[e] h(ic) s(itus) e(st) s(it) t(ibi) t(erra) l(evis)

CIL 06 17551 = Anagni 025

D(is) M(anibus) M(arcus) Fabius Pacatus Tettiae Vibiae co(n)iugi f(e)c(it) b(ene) m(erenti)

13

Epitafios famosos

14

Actitude ante a mortebull A morte como feito cotiaacute Esperanza de vida curta (50 anos)

bull O paso do mundo dos vivos ao dos mortos gt un cambio de etapa maacuteis (como o nacemento infancia madurez)

bull Ritos obrigatorios perfectamente estipulados De non cumplilos o defunto no chegariacutea ao mundo dos mortos

bull Influencia da mitoloxiacutea grega

bull obolus Caronte

bull Stix Hades Elysium Tartarus

bull Proserpina ae e Pluto onis (Dis Pater)

bull Muacuteltiples concepcioacutens sobre o mundo de ultratumba

bull Para uns a alma e o corpo perecen conxuntamente para outros a alma se disipa pouco despois e para outros vive eternamente (Ciceroacuten)

bull Epicuacutereos a morte era un medo maacuteis a eliminar Epicuro negaba a existencia do maacuteis alaacute Lucrecio o corpo e a alma perecen ao mesmo tempo

bull Estoicos a morte eacute lei de vida que hai que aceptar Seacuteneca e o seu sobrintildeo Lucano arremeten contra as crenzas e cerimonias que preparan o traacutensito a un maacuteis alaacute no que non criacutean

bull Influenza dos espiacuteritos dos antepasados mortos na vida dos vivos

bull Larvae e Lemures gt espiacuteritos malignos

bull Manes gt espiacuteritos protectores da familia

15

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Lemuresbull Maio festa das Lemuria cerimonia que tentaba

satisfacer aos Lemures que puidesen andar polas suacuteas casas

bull A medianoite

bull Paterfamilias faciacutea o sinal do ldquoMano Ficordquo

bull percorriacutea descalzo toda a casa mentres

bull Escupiacutea nove fabas negras para que as comesen os espectros

bull Perseguiacutease a cambio o benestar dos habitantes do fogar

Imaxe do Mano Fico WikipediaAmuletos co signo do Mano Fico

17

Manesbull Espiacuteritos protectores da familia

D MMESSIEDONATE

MATRIIVSTVSFILIVS V F C

D(is) M(anibus) Messi(a)e Donat(a)e

matri Iustus filius v(ivus) f(aciendum) c(uravit)

Museo de Estrasburgo

D M S gt Diis Manibus Sacratum

18

DMGAI IVLI MAX

MINI EMERITI LEGIONIS VIII BNEFI

CIARIVS PROCVRATORIS ONESTA MISSIONE MISSVS ISTAMEMORIAM PROCVRAVIT SIMILINIA PATE

RNA CONIVX CONIVGI KRISSIMOMAXMINVS ICQ

VIESQVIT AVE VIATOR VALE VIATOR

D(is) M(anibus)Gai Iuli Max(i)mini emeriti legionis VIII

b(e)neficiariusprocuratoris (h)onesta

missione missus Ista(m) memoriam

procuravit Similinia Paterna coniux coniugi k(a)rissimo Maximinus (h)ic quiesquit

Ave viatorvale viator

(Museo de Estrasburgo datado no s III dC)

19

Aras e estelas funerarias en GaliciaVictorinVs

in pace annorv M CXX

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

20

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) S(acrum) PRIMIANOVITALES AN LXXV TETVLV [---]

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

21

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) G(aio) ARRUNTIO SERENO AN(norum) LX FLACCINIA SEVERA MARITOPIENTISSIMO

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaFoto de DivesGallaecia en Flickr

22

Aras e estelas funerarias en GaliciaAPANA bull AMBOLLI bull F(ilia) bull CELTICASVPERTAM(ARICA)[ ) ] bull MIOBRIAN(Norum) bull XXV bull H(ic) bull S(ita) bull E(st)APANVS bull FR(ater) bull F(aciendum) bull C(uravit)Museo Arqueoloacutexico de LugoMediados sI dCFoto de Miguel Bugallo en Flickr

23

Aras e estelas funerarias en Galicia

Sabinusan(norum) XXSecundioan(norum) XXIILentinusan(norum) XXM(arci) AudasiMax(imi centurionis) leg(ionis)X gem(inae) ser(vi)h(ic) si(iti) s(unt)

Estela dos ldquolexionariosrdquoMuseo Arqueoloacutexico de PontevedraReaproveitada na casa-torre de Bendantildea (Caldas de Reis)Foto de Dives Gallaecia en Flickr

24

MEDAMVSARCISIFHIC SITVS ESTCASTELOMEIDVNIOMONVMENTVMFECERVNTANCONDEIAMICO CARO

Soterramento de MeacutedamoCentro de Visitantes de Aquis QuerquennisFoto de DivesGallaecia en Flickr

25

A morte en Internet

httpwwwmivoluntadcom httpwwwtodoesquelascom

httpwwwrevistaadioses httpwwwfamousdeadcom

26

ldquoLo velan en su motorardquo

27

ldquoEl muerto paradordquo

28

Leacutexico da mortebull Helenismos

tumba lt τὺμβος ldquotuacutemulordquo tanatorio lt θάνατος ldquomorterdquo + sufixo lat arius (lugar)

necroacutepole lt νεκρός ldquomorto cadaacuteverrdquo + πόλις ldquocidaderdquo

sarcoacutefago lt σαρξ σαρκός ldquocarnerdquo+ φαγεῖν ldquocomerrdquo

pompa lt πομπή (latiacuten pompa ae ldquoProcesioacuten desfile solemnerdquo)

epitafio lt ἐπι (sobre) + ταφός (tumba)

bull cadaacutever lt caro data vermibus ldquocarne entregada ao vermesrdquo cado is ere cecidi cassum ldquocaer sucumbirrdquo

bull defunto lt defunctus lt defungor ldquocumprirrdquo ldquopagar unha deacutebedardquo ldquoacabar conrdquo

bull incinerar lt in + cinis eris ldquocinzardquo

bull inhumar lt in + humus i ldquoterrardquo exhumar lt ex + humus i

bull enterrar lt in + terra ae ldquoterrardquo

bull sepelio lt sepelio is sepelire sepultum ldquosepultar enterrarrdquo

bull exequias lt exsequiae arum ldquohonras fuacutenebresrdquo lt exsequor ldquoseguir (ao enterramento)rdquo

bull funeral lt funus eris ldquocerimonia fuacutenebrerdquo ldquocortexo fuacutenebrerdquo

bull columbario lt columba ae ldquopombardquo + sufixo lat arius (lugar)

bull osario lt os ossis ldquooacutesordquo + sufixo lat arius (lugar)

bull laacutepida lt lapis idis ldquopedrardquo

29

LatinismosRIP ldquorequiescat in pacerdquo

INRI ldquoIesus Nazarenus Rex Iudeaorumrdquo

in articulo mortis

in memoriam

rigor mortis

corpore insepulto

requiem (aeternam dona eis)

post mortem

ldquono momento mesmo da morterdquo

ldquoen memoria dunha persoa mortardquo

ldquorixidez da morterdquo (termo forense)rdquo

ldquofuneral co corpo do defunto sen sepultarrdquo

ldquomisa de defuntosrdquo

ldquodespois da morterdquo

30

Requiem Mozart

Confutatis maledictisflammis acribus addictisvoca me cum benedictisOro supplex et accliniscor contritum quasi cinisgere curam mei finis

Rexeitados os malditosentregados aacutes crueis chamaschaacutemame cos benditosE rogo suplicante e inclinado ante tico meu corazoacuten triturado coma cinzaque coides da mintildea fin

31

Enredandobull O maacuteis alaacute dos romanos (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull Parentalia e Feralia a memoria dos mortos na antiga Roma (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull El Llatiacute i el legravexic de la mort (El Fil de les Clagravessiques)

bull Ritos de paso La muerte Roma I (Hortus Hesperidum)

bull Ritos de paso La muerte Roma II (Hortus Hesperidum)

bull Menuacute de todos los santos (De re coquinaria)

bull Ritos fuacutenebres dos romanos (documento pdf en iussu de DivesGallaecia)

bull Ritos funerarios (recompilacioacuten de ligazoacutens en Diigo)

bull Os romanos e a morte (Galeriacutea de imaxes en Pinterest)

32

Ligazoacutens

bull Personaliza o teu epitafio httpwwwtombstonebuildercomindexphp

bull Salieri vs Mozart httpwwwyoutubecomwatchv=WXUkL9t9qkI

bull Epitafios famosos httpeswikiquoteorgwikiEpitafios

bull Na rede

bull httpwwwmivoluntadcom

bull httpwwwtodoesquelascom

bull httpwwwrevistaadioses

bull httpwwwfamousdeadcom

bull httpwwwepilogablecomsteven-jobsepgbksmemories

33

Page 6: Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

Urnas funerarias

1ordf - Roman funerary urn Archeological Museum of Janzur near Tripoli Imaxe de Sebastiagrave Giralt2ordf - Museo archeologico Aquileia Roman funerary urns Fotografiacutea de Sebastiaacute Giralt3ordf - Urna funeraria e unguentario Empuacuteries s I-II dC Fotografiacutea de DivesGallaecia4ordf - Anfora de bebeacute

5

Urnas funerarias

1ordf - Roman funerary urn Archeological Museum of Janzur near Tripoli Imaxe de Sebastiagrave Giralt2ordf - Museo archeologico Aquileia Roman funerary urns Fotografiacutea de Sebastiaacute Giralt3ordf - Urna funeraria e unguentario Empuacuteries s I-II dC Fotografiacutea de DivesGallaecia4ordf - Anfora de bebeacute

5

Urnas funerarias

1ordf - Roman funerary urn Archeological Museum of Janzur near Tripoli Imaxe de Sebastiagrave Giralt2ordf - Museo archeologico Aquileia Roman funerary urns Fotografiacutea de Sebastiaacute Giralt3ordf - Urna funeraria e unguentario Empuacuteries s I-II dC Fotografiacutea de DivesGallaecia4ordf - Anfora de bebeacute

5

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Catacumbas

Epitafio de Atimetus das catacumbas de St Sebastian na Via Appia Roma Inscricioacuten rodeada por siacutembolos cristiaacutens unha aacutencora e un peixeCatacumbas de Siracusa en Sicilia Imaxe web rsanzcarreraCatacumbas de San Calixto Roma Imaxe de Jonas Witt en Flickr

7

Catacumbas

Epitafio de Atimetus das catacumbas de St Sebastian na Via Appia Roma Inscricioacuten rodeada por siacutembolos cristiaacutens unha aacutencora e un peixeCatacumbas de Siracusa en Sicilia Imaxe web rsanzcarreraCatacumbas de San Calixto Roma Imaxe de Jonas Witt en Flickr

7

Catacumbas

Epitafio de Atimetus das catacumbas de St Sebastian na Via Appia Roma Inscricioacuten rodeada por siacutembolos cristiaacutens unha aacutencora e un peixeCatacumbas de Siracusa en Sicilia Imaxe web rsanzcarreraCatacumbas de San Calixto Roma Imaxe de Jonas Witt en Flickr

7

Ritos funerarios (II)bull Cidadaacutens ricos e ilustres

bull Conclamatio extremum vale

bull Pompa funebris praeficae naeniae laudatio funebris

bull Incineracioacuten nas necroacutepoles foacutera da cidade sepulcros monumentais (Tumba de Cecilia Metela) mausoleos (Augusto Adriano)

bull Fosas individuais gt Epitafios identidade do falecido (nome idade condicioacuten social etc) persoa que dedica o epitafio ton solemne ou con toques humoriacutesticos

bull Loito

bull vestes pullae sacrificio do novendiale cena novendialis

bull Festas e conmemoracioacutens

bull Parentalia (13-21 febreiro) festas aacute memoria dos mortos Feralia (derradeiro diacutea)

bull Violaria Rosaria (finais de maio) frores nos sepulcros ou urnas

8

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Abreviaturas Epitafios latinos

D M S gt Diis Manibus SacratumH S E gt Hic Situs EstS TT L gt Sit Tibi Terra LevisA gt annos D gt dies

F gt fecit

B gt bene M gt merentiV gt vivus

F C gt faciendum curavit

12

Epitafios latinosAnagni 036

Tullia Tecusa Artemoni coiugi bene merenti fecit

CIL 06 28963 = 10 007713 = Anagni 037

V(ivus) M(arcus) Vinicius Vinici l(ibertus) Phoebus fecit sibi et Cordiae Asterope coniugi carissim(ae) et libertis libertabus posterisq(ue) eorum

Anagni 035

P(ublius) Sulpicius Victorinus vixit annis V

CIL 02-05 00005

G(aius) Iulius Primus miles veteranus leg(ionis) X Gemina[e] h(ic) s(itus) e(st) s(it) t(ibi) t(erra) l(evis)

CIL 06 17551 = Anagni 025

D(is) M(anibus) M(arcus) Fabius Pacatus Tettiae Vibiae co(n)iugi f(e)c(it) b(ene) m(erenti)

13

Epitafios famosos

14

Actitude ante a mortebull A morte como feito cotiaacute Esperanza de vida curta (50 anos)

bull O paso do mundo dos vivos ao dos mortos gt un cambio de etapa maacuteis (como o nacemento infancia madurez)

bull Ritos obrigatorios perfectamente estipulados De non cumplilos o defunto no chegariacutea ao mundo dos mortos

bull Influencia da mitoloxiacutea grega

bull obolus Caronte

bull Stix Hades Elysium Tartarus

bull Proserpina ae e Pluto onis (Dis Pater)

bull Muacuteltiples concepcioacutens sobre o mundo de ultratumba

bull Para uns a alma e o corpo perecen conxuntamente para outros a alma se disipa pouco despois e para outros vive eternamente (Ciceroacuten)

bull Epicuacutereos a morte era un medo maacuteis a eliminar Epicuro negaba a existencia do maacuteis alaacute Lucrecio o corpo e a alma perecen ao mesmo tempo

bull Estoicos a morte eacute lei de vida que hai que aceptar Seacuteneca e o seu sobrintildeo Lucano arremeten contra as crenzas e cerimonias que preparan o traacutensito a un maacuteis alaacute no que non criacutean

bull Influenza dos espiacuteritos dos antepasados mortos na vida dos vivos

bull Larvae e Lemures gt espiacuteritos malignos

bull Manes gt espiacuteritos protectores da familia

15

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Lemuresbull Maio festa das Lemuria cerimonia que tentaba

satisfacer aos Lemures que puidesen andar polas suacuteas casas

bull A medianoite

bull Paterfamilias faciacutea o sinal do ldquoMano Ficordquo

bull percorriacutea descalzo toda a casa mentres

bull Escupiacutea nove fabas negras para que as comesen os espectros

bull Perseguiacutease a cambio o benestar dos habitantes do fogar

Imaxe do Mano Fico WikipediaAmuletos co signo do Mano Fico

17

Manesbull Espiacuteritos protectores da familia

D MMESSIEDONATE

MATRIIVSTVSFILIVS V F C

D(is) M(anibus) Messi(a)e Donat(a)e

matri Iustus filius v(ivus) f(aciendum) c(uravit)

Museo de Estrasburgo

D M S gt Diis Manibus Sacratum

18

DMGAI IVLI MAX

MINI EMERITI LEGIONIS VIII BNEFI

CIARIVS PROCVRATORIS ONESTA MISSIONE MISSVS ISTAMEMORIAM PROCVRAVIT SIMILINIA PATE

RNA CONIVX CONIVGI KRISSIMOMAXMINVS ICQ

VIESQVIT AVE VIATOR VALE VIATOR

D(is) M(anibus)Gai Iuli Max(i)mini emeriti legionis VIII

b(e)neficiariusprocuratoris (h)onesta

missione missus Ista(m) memoriam

procuravit Similinia Paterna coniux coniugi k(a)rissimo Maximinus (h)ic quiesquit

Ave viatorvale viator

(Museo de Estrasburgo datado no s III dC)

19

Aras e estelas funerarias en GaliciaVictorinVs

in pace annorv M CXX

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

20

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) S(acrum) PRIMIANOVITALES AN LXXV TETVLV [---]

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

21

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) G(aio) ARRUNTIO SERENO AN(norum) LX FLACCINIA SEVERA MARITOPIENTISSIMO

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaFoto de DivesGallaecia en Flickr

22

Aras e estelas funerarias en GaliciaAPANA bull AMBOLLI bull F(ilia) bull CELTICASVPERTAM(ARICA)[ ) ] bull MIOBRIAN(Norum) bull XXV bull H(ic) bull S(ita) bull E(st)APANVS bull FR(ater) bull F(aciendum) bull C(uravit)Museo Arqueoloacutexico de LugoMediados sI dCFoto de Miguel Bugallo en Flickr

23

Aras e estelas funerarias en Galicia

Sabinusan(norum) XXSecundioan(norum) XXIILentinusan(norum) XXM(arci) AudasiMax(imi centurionis) leg(ionis)X gem(inae) ser(vi)h(ic) si(iti) s(unt)

Estela dos ldquolexionariosrdquoMuseo Arqueoloacutexico de PontevedraReaproveitada na casa-torre de Bendantildea (Caldas de Reis)Foto de Dives Gallaecia en Flickr

24

MEDAMVSARCISIFHIC SITVS ESTCASTELOMEIDVNIOMONVMENTVMFECERVNTANCONDEIAMICO CARO

Soterramento de MeacutedamoCentro de Visitantes de Aquis QuerquennisFoto de DivesGallaecia en Flickr

25

A morte en Internet

httpwwwmivoluntadcom httpwwwtodoesquelascom

httpwwwrevistaadioses httpwwwfamousdeadcom

26

ldquoLo velan en su motorardquo

27

ldquoEl muerto paradordquo

28

Leacutexico da mortebull Helenismos

tumba lt τὺμβος ldquotuacutemulordquo tanatorio lt θάνατος ldquomorterdquo + sufixo lat arius (lugar)

necroacutepole lt νεκρός ldquomorto cadaacuteverrdquo + πόλις ldquocidaderdquo

sarcoacutefago lt σαρξ σαρκός ldquocarnerdquo+ φαγεῖν ldquocomerrdquo

pompa lt πομπή (latiacuten pompa ae ldquoProcesioacuten desfile solemnerdquo)

epitafio lt ἐπι (sobre) + ταφός (tumba)

bull cadaacutever lt caro data vermibus ldquocarne entregada ao vermesrdquo cado is ere cecidi cassum ldquocaer sucumbirrdquo

bull defunto lt defunctus lt defungor ldquocumprirrdquo ldquopagar unha deacutebedardquo ldquoacabar conrdquo

bull incinerar lt in + cinis eris ldquocinzardquo

bull inhumar lt in + humus i ldquoterrardquo exhumar lt ex + humus i

bull enterrar lt in + terra ae ldquoterrardquo

bull sepelio lt sepelio is sepelire sepultum ldquosepultar enterrarrdquo

bull exequias lt exsequiae arum ldquohonras fuacutenebresrdquo lt exsequor ldquoseguir (ao enterramento)rdquo

bull funeral lt funus eris ldquocerimonia fuacutenebrerdquo ldquocortexo fuacutenebrerdquo

bull columbario lt columba ae ldquopombardquo + sufixo lat arius (lugar)

bull osario lt os ossis ldquooacutesordquo + sufixo lat arius (lugar)

bull laacutepida lt lapis idis ldquopedrardquo

29

LatinismosRIP ldquorequiescat in pacerdquo

INRI ldquoIesus Nazarenus Rex Iudeaorumrdquo

in articulo mortis

in memoriam

rigor mortis

corpore insepulto

requiem (aeternam dona eis)

post mortem

ldquono momento mesmo da morterdquo

ldquoen memoria dunha persoa mortardquo

ldquorixidez da morterdquo (termo forense)rdquo

ldquofuneral co corpo do defunto sen sepultarrdquo

ldquomisa de defuntosrdquo

ldquodespois da morterdquo

30

Requiem Mozart

Confutatis maledictisflammis acribus addictisvoca me cum benedictisOro supplex et accliniscor contritum quasi cinisgere curam mei finis

Rexeitados os malditosentregados aacutes crueis chamaschaacutemame cos benditosE rogo suplicante e inclinado ante tico meu corazoacuten triturado coma cinzaque coides da mintildea fin

31

Enredandobull O maacuteis alaacute dos romanos (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull Parentalia e Feralia a memoria dos mortos na antiga Roma (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull El Llatiacute i el legravexic de la mort (El Fil de les Clagravessiques)

bull Ritos de paso La muerte Roma I (Hortus Hesperidum)

bull Ritos de paso La muerte Roma II (Hortus Hesperidum)

bull Menuacute de todos los santos (De re coquinaria)

bull Ritos fuacutenebres dos romanos (documento pdf en iussu de DivesGallaecia)

bull Ritos funerarios (recompilacioacuten de ligazoacutens en Diigo)

bull Os romanos e a morte (Galeriacutea de imaxes en Pinterest)

32

Ligazoacutens

bull Personaliza o teu epitafio httpwwwtombstonebuildercomindexphp

bull Salieri vs Mozart httpwwwyoutubecomwatchv=WXUkL9t9qkI

bull Epitafios famosos httpeswikiquoteorgwikiEpitafios

bull Na rede

bull httpwwwmivoluntadcom

bull httpwwwtodoesquelascom

bull httpwwwrevistaadioses

bull httpwwwfamousdeadcom

bull httpwwwepilogablecomsteven-jobsepgbksmemories

33

Page 7: Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

Urnas funerarias

1ordf - Roman funerary urn Archeological Museum of Janzur near Tripoli Imaxe de Sebastiagrave Giralt2ordf - Museo archeologico Aquileia Roman funerary urns Fotografiacutea de Sebastiaacute Giralt3ordf - Urna funeraria e unguentario Empuacuteries s I-II dC Fotografiacutea de DivesGallaecia4ordf - Anfora de bebeacute

5

Urnas funerarias

1ordf - Roman funerary urn Archeological Museum of Janzur near Tripoli Imaxe de Sebastiagrave Giralt2ordf - Museo archeologico Aquileia Roman funerary urns Fotografiacutea de Sebastiaacute Giralt3ordf - Urna funeraria e unguentario Empuacuteries s I-II dC Fotografiacutea de DivesGallaecia4ordf - Anfora de bebeacute

5

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Catacumbas

Epitafio de Atimetus das catacumbas de St Sebastian na Via Appia Roma Inscricioacuten rodeada por siacutembolos cristiaacutens unha aacutencora e un peixeCatacumbas de Siracusa en Sicilia Imaxe web rsanzcarreraCatacumbas de San Calixto Roma Imaxe de Jonas Witt en Flickr

7

Catacumbas

Epitafio de Atimetus das catacumbas de St Sebastian na Via Appia Roma Inscricioacuten rodeada por siacutembolos cristiaacutens unha aacutencora e un peixeCatacumbas de Siracusa en Sicilia Imaxe web rsanzcarreraCatacumbas de San Calixto Roma Imaxe de Jonas Witt en Flickr

7

Catacumbas

Epitafio de Atimetus das catacumbas de St Sebastian na Via Appia Roma Inscricioacuten rodeada por siacutembolos cristiaacutens unha aacutencora e un peixeCatacumbas de Siracusa en Sicilia Imaxe web rsanzcarreraCatacumbas de San Calixto Roma Imaxe de Jonas Witt en Flickr

7

Ritos funerarios (II)bull Cidadaacutens ricos e ilustres

bull Conclamatio extremum vale

bull Pompa funebris praeficae naeniae laudatio funebris

bull Incineracioacuten nas necroacutepoles foacutera da cidade sepulcros monumentais (Tumba de Cecilia Metela) mausoleos (Augusto Adriano)

bull Fosas individuais gt Epitafios identidade do falecido (nome idade condicioacuten social etc) persoa que dedica o epitafio ton solemne ou con toques humoriacutesticos

bull Loito

bull vestes pullae sacrificio do novendiale cena novendialis

bull Festas e conmemoracioacutens

bull Parentalia (13-21 febreiro) festas aacute memoria dos mortos Feralia (derradeiro diacutea)

bull Violaria Rosaria (finais de maio) frores nos sepulcros ou urnas

8

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Abreviaturas Epitafios latinos

D M S gt Diis Manibus SacratumH S E gt Hic Situs EstS TT L gt Sit Tibi Terra LevisA gt annos D gt dies

F gt fecit

B gt bene M gt merentiV gt vivus

F C gt faciendum curavit

12

Epitafios latinosAnagni 036

Tullia Tecusa Artemoni coiugi bene merenti fecit

CIL 06 28963 = 10 007713 = Anagni 037

V(ivus) M(arcus) Vinicius Vinici l(ibertus) Phoebus fecit sibi et Cordiae Asterope coniugi carissim(ae) et libertis libertabus posterisq(ue) eorum

Anagni 035

P(ublius) Sulpicius Victorinus vixit annis V

CIL 02-05 00005

G(aius) Iulius Primus miles veteranus leg(ionis) X Gemina[e] h(ic) s(itus) e(st) s(it) t(ibi) t(erra) l(evis)

CIL 06 17551 = Anagni 025

D(is) M(anibus) M(arcus) Fabius Pacatus Tettiae Vibiae co(n)iugi f(e)c(it) b(ene) m(erenti)

13

Epitafios famosos

14

Actitude ante a mortebull A morte como feito cotiaacute Esperanza de vida curta (50 anos)

bull O paso do mundo dos vivos ao dos mortos gt un cambio de etapa maacuteis (como o nacemento infancia madurez)

bull Ritos obrigatorios perfectamente estipulados De non cumplilos o defunto no chegariacutea ao mundo dos mortos

bull Influencia da mitoloxiacutea grega

bull obolus Caronte

bull Stix Hades Elysium Tartarus

bull Proserpina ae e Pluto onis (Dis Pater)

bull Muacuteltiples concepcioacutens sobre o mundo de ultratumba

bull Para uns a alma e o corpo perecen conxuntamente para outros a alma se disipa pouco despois e para outros vive eternamente (Ciceroacuten)

bull Epicuacutereos a morte era un medo maacuteis a eliminar Epicuro negaba a existencia do maacuteis alaacute Lucrecio o corpo e a alma perecen ao mesmo tempo

bull Estoicos a morte eacute lei de vida que hai que aceptar Seacuteneca e o seu sobrintildeo Lucano arremeten contra as crenzas e cerimonias que preparan o traacutensito a un maacuteis alaacute no que non criacutean

bull Influenza dos espiacuteritos dos antepasados mortos na vida dos vivos

bull Larvae e Lemures gt espiacuteritos malignos

bull Manes gt espiacuteritos protectores da familia

15

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Lemuresbull Maio festa das Lemuria cerimonia que tentaba

satisfacer aos Lemures que puidesen andar polas suacuteas casas

bull A medianoite

bull Paterfamilias faciacutea o sinal do ldquoMano Ficordquo

bull percorriacutea descalzo toda a casa mentres

bull Escupiacutea nove fabas negras para que as comesen os espectros

bull Perseguiacutease a cambio o benestar dos habitantes do fogar

Imaxe do Mano Fico WikipediaAmuletos co signo do Mano Fico

17

Manesbull Espiacuteritos protectores da familia

D MMESSIEDONATE

MATRIIVSTVSFILIVS V F C

D(is) M(anibus) Messi(a)e Donat(a)e

matri Iustus filius v(ivus) f(aciendum) c(uravit)

Museo de Estrasburgo

D M S gt Diis Manibus Sacratum

18

DMGAI IVLI MAX

MINI EMERITI LEGIONIS VIII BNEFI

CIARIVS PROCVRATORIS ONESTA MISSIONE MISSVS ISTAMEMORIAM PROCVRAVIT SIMILINIA PATE

RNA CONIVX CONIVGI KRISSIMOMAXMINVS ICQ

VIESQVIT AVE VIATOR VALE VIATOR

D(is) M(anibus)Gai Iuli Max(i)mini emeriti legionis VIII

b(e)neficiariusprocuratoris (h)onesta

missione missus Ista(m) memoriam

procuravit Similinia Paterna coniux coniugi k(a)rissimo Maximinus (h)ic quiesquit

Ave viatorvale viator

(Museo de Estrasburgo datado no s III dC)

19

Aras e estelas funerarias en GaliciaVictorinVs

in pace annorv M CXX

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

20

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) S(acrum) PRIMIANOVITALES AN LXXV TETVLV [---]

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

21

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) G(aio) ARRUNTIO SERENO AN(norum) LX FLACCINIA SEVERA MARITOPIENTISSIMO

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaFoto de DivesGallaecia en Flickr

22

Aras e estelas funerarias en GaliciaAPANA bull AMBOLLI bull F(ilia) bull CELTICASVPERTAM(ARICA)[ ) ] bull MIOBRIAN(Norum) bull XXV bull H(ic) bull S(ita) bull E(st)APANVS bull FR(ater) bull F(aciendum) bull C(uravit)Museo Arqueoloacutexico de LugoMediados sI dCFoto de Miguel Bugallo en Flickr

23

Aras e estelas funerarias en Galicia

Sabinusan(norum) XXSecundioan(norum) XXIILentinusan(norum) XXM(arci) AudasiMax(imi centurionis) leg(ionis)X gem(inae) ser(vi)h(ic) si(iti) s(unt)

Estela dos ldquolexionariosrdquoMuseo Arqueoloacutexico de PontevedraReaproveitada na casa-torre de Bendantildea (Caldas de Reis)Foto de Dives Gallaecia en Flickr

24

MEDAMVSARCISIFHIC SITVS ESTCASTELOMEIDVNIOMONVMENTVMFECERVNTANCONDEIAMICO CARO

Soterramento de MeacutedamoCentro de Visitantes de Aquis QuerquennisFoto de DivesGallaecia en Flickr

25

A morte en Internet

httpwwwmivoluntadcom httpwwwtodoesquelascom

httpwwwrevistaadioses httpwwwfamousdeadcom

26

ldquoLo velan en su motorardquo

27

ldquoEl muerto paradordquo

28

Leacutexico da mortebull Helenismos

tumba lt τὺμβος ldquotuacutemulordquo tanatorio lt θάνατος ldquomorterdquo + sufixo lat arius (lugar)

necroacutepole lt νεκρός ldquomorto cadaacuteverrdquo + πόλις ldquocidaderdquo

sarcoacutefago lt σαρξ σαρκός ldquocarnerdquo+ φαγεῖν ldquocomerrdquo

pompa lt πομπή (latiacuten pompa ae ldquoProcesioacuten desfile solemnerdquo)

epitafio lt ἐπι (sobre) + ταφός (tumba)

bull cadaacutever lt caro data vermibus ldquocarne entregada ao vermesrdquo cado is ere cecidi cassum ldquocaer sucumbirrdquo

bull defunto lt defunctus lt defungor ldquocumprirrdquo ldquopagar unha deacutebedardquo ldquoacabar conrdquo

bull incinerar lt in + cinis eris ldquocinzardquo

bull inhumar lt in + humus i ldquoterrardquo exhumar lt ex + humus i

bull enterrar lt in + terra ae ldquoterrardquo

bull sepelio lt sepelio is sepelire sepultum ldquosepultar enterrarrdquo

bull exequias lt exsequiae arum ldquohonras fuacutenebresrdquo lt exsequor ldquoseguir (ao enterramento)rdquo

bull funeral lt funus eris ldquocerimonia fuacutenebrerdquo ldquocortexo fuacutenebrerdquo

bull columbario lt columba ae ldquopombardquo + sufixo lat arius (lugar)

bull osario lt os ossis ldquooacutesordquo + sufixo lat arius (lugar)

bull laacutepida lt lapis idis ldquopedrardquo

29

LatinismosRIP ldquorequiescat in pacerdquo

INRI ldquoIesus Nazarenus Rex Iudeaorumrdquo

in articulo mortis

in memoriam

rigor mortis

corpore insepulto

requiem (aeternam dona eis)

post mortem

ldquono momento mesmo da morterdquo

ldquoen memoria dunha persoa mortardquo

ldquorixidez da morterdquo (termo forense)rdquo

ldquofuneral co corpo do defunto sen sepultarrdquo

ldquomisa de defuntosrdquo

ldquodespois da morterdquo

30

Requiem Mozart

Confutatis maledictisflammis acribus addictisvoca me cum benedictisOro supplex et accliniscor contritum quasi cinisgere curam mei finis

Rexeitados os malditosentregados aacutes crueis chamaschaacutemame cos benditosE rogo suplicante e inclinado ante tico meu corazoacuten triturado coma cinzaque coides da mintildea fin

31

Enredandobull O maacuteis alaacute dos romanos (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull Parentalia e Feralia a memoria dos mortos na antiga Roma (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull El Llatiacute i el legravexic de la mort (El Fil de les Clagravessiques)

bull Ritos de paso La muerte Roma I (Hortus Hesperidum)

bull Ritos de paso La muerte Roma II (Hortus Hesperidum)

bull Menuacute de todos los santos (De re coquinaria)

bull Ritos fuacutenebres dos romanos (documento pdf en iussu de DivesGallaecia)

bull Ritos funerarios (recompilacioacuten de ligazoacutens en Diigo)

bull Os romanos e a morte (Galeriacutea de imaxes en Pinterest)

32

Ligazoacutens

bull Personaliza o teu epitafio httpwwwtombstonebuildercomindexphp

bull Salieri vs Mozart httpwwwyoutubecomwatchv=WXUkL9t9qkI

bull Epitafios famosos httpeswikiquoteorgwikiEpitafios

bull Na rede

bull httpwwwmivoluntadcom

bull httpwwwtodoesquelascom

bull httpwwwrevistaadioses

bull httpwwwfamousdeadcom

bull httpwwwepilogablecomsteven-jobsepgbksmemories

33

Page 8: Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

Urnas funerarias

1ordf - Roman funerary urn Archeological Museum of Janzur near Tripoli Imaxe de Sebastiagrave Giralt2ordf - Museo archeologico Aquileia Roman funerary urns Fotografiacutea de Sebastiaacute Giralt3ordf - Urna funeraria e unguentario Empuacuteries s I-II dC Fotografiacutea de DivesGallaecia4ordf - Anfora de bebeacute

5

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Catacumbas

Epitafio de Atimetus das catacumbas de St Sebastian na Via Appia Roma Inscricioacuten rodeada por siacutembolos cristiaacutens unha aacutencora e un peixeCatacumbas de Siracusa en Sicilia Imaxe web rsanzcarreraCatacumbas de San Calixto Roma Imaxe de Jonas Witt en Flickr

7

Catacumbas

Epitafio de Atimetus das catacumbas de St Sebastian na Via Appia Roma Inscricioacuten rodeada por siacutembolos cristiaacutens unha aacutencora e un peixeCatacumbas de Siracusa en Sicilia Imaxe web rsanzcarreraCatacumbas de San Calixto Roma Imaxe de Jonas Witt en Flickr

7

Catacumbas

Epitafio de Atimetus das catacumbas de St Sebastian na Via Appia Roma Inscricioacuten rodeada por siacutembolos cristiaacutens unha aacutencora e un peixeCatacumbas de Siracusa en Sicilia Imaxe web rsanzcarreraCatacumbas de San Calixto Roma Imaxe de Jonas Witt en Flickr

7

Ritos funerarios (II)bull Cidadaacutens ricos e ilustres

bull Conclamatio extremum vale

bull Pompa funebris praeficae naeniae laudatio funebris

bull Incineracioacuten nas necroacutepoles foacutera da cidade sepulcros monumentais (Tumba de Cecilia Metela) mausoleos (Augusto Adriano)

bull Fosas individuais gt Epitafios identidade do falecido (nome idade condicioacuten social etc) persoa que dedica o epitafio ton solemne ou con toques humoriacutesticos

bull Loito

bull vestes pullae sacrificio do novendiale cena novendialis

bull Festas e conmemoracioacutens

bull Parentalia (13-21 febreiro) festas aacute memoria dos mortos Feralia (derradeiro diacutea)

bull Violaria Rosaria (finais de maio) frores nos sepulcros ou urnas

8

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Abreviaturas Epitafios latinos

D M S gt Diis Manibus SacratumH S E gt Hic Situs EstS TT L gt Sit Tibi Terra LevisA gt annos D gt dies

F gt fecit

B gt bene M gt merentiV gt vivus

F C gt faciendum curavit

12

Epitafios latinosAnagni 036

Tullia Tecusa Artemoni coiugi bene merenti fecit

CIL 06 28963 = 10 007713 = Anagni 037

V(ivus) M(arcus) Vinicius Vinici l(ibertus) Phoebus fecit sibi et Cordiae Asterope coniugi carissim(ae) et libertis libertabus posterisq(ue) eorum

Anagni 035

P(ublius) Sulpicius Victorinus vixit annis V

CIL 02-05 00005

G(aius) Iulius Primus miles veteranus leg(ionis) X Gemina[e] h(ic) s(itus) e(st) s(it) t(ibi) t(erra) l(evis)

CIL 06 17551 = Anagni 025

D(is) M(anibus) M(arcus) Fabius Pacatus Tettiae Vibiae co(n)iugi f(e)c(it) b(ene) m(erenti)

13

Epitafios famosos

14

Actitude ante a mortebull A morte como feito cotiaacute Esperanza de vida curta (50 anos)

bull O paso do mundo dos vivos ao dos mortos gt un cambio de etapa maacuteis (como o nacemento infancia madurez)

bull Ritos obrigatorios perfectamente estipulados De non cumplilos o defunto no chegariacutea ao mundo dos mortos

bull Influencia da mitoloxiacutea grega

bull obolus Caronte

bull Stix Hades Elysium Tartarus

bull Proserpina ae e Pluto onis (Dis Pater)

bull Muacuteltiples concepcioacutens sobre o mundo de ultratumba

bull Para uns a alma e o corpo perecen conxuntamente para outros a alma se disipa pouco despois e para outros vive eternamente (Ciceroacuten)

bull Epicuacutereos a morte era un medo maacuteis a eliminar Epicuro negaba a existencia do maacuteis alaacute Lucrecio o corpo e a alma perecen ao mesmo tempo

bull Estoicos a morte eacute lei de vida que hai que aceptar Seacuteneca e o seu sobrintildeo Lucano arremeten contra as crenzas e cerimonias que preparan o traacutensito a un maacuteis alaacute no que non criacutean

bull Influenza dos espiacuteritos dos antepasados mortos na vida dos vivos

bull Larvae e Lemures gt espiacuteritos malignos

bull Manes gt espiacuteritos protectores da familia

15

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Lemuresbull Maio festa das Lemuria cerimonia que tentaba

satisfacer aos Lemures que puidesen andar polas suacuteas casas

bull A medianoite

bull Paterfamilias faciacutea o sinal do ldquoMano Ficordquo

bull percorriacutea descalzo toda a casa mentres

bull Escupiacutea nove fabas negras para que as comesen os espectros

bull Perseguiacutease a cambio o benestar dos habitantes do fogar

Imaxe do Mano Fico WikipediaAmuletos co signo do Mano Fico

17

Manesbull Espiacuteritos protectores da familia

D MMESSIEDONATE

MATRIIVSTVSFILIVS V F C

D(is) M(anibus) Messi(a)e Donat(a)e

matri Iustus filius v(ivus) f(aciendum) c(uravit)

Museo de Estrasburgo

D M S gt Diis Manibus Sacratum

18

DMGAI IVLI MAX

MINI EMERITI LEGIONIS VIII BNEFI

CIARIVS PROCVRATORIS ONESTA MISSIONE MISSVS ISTAMEMORIAM PROCVRAVIT SIMILINIA PATE

RNA CONIVX CONIVGI KRISSIMOMAXMINVS ICQ

VIESQVIT AVE VIATOR VALE VIATOR

D(is) M(anibus)Gai Iuli Max(i)mini emeriti legionis VIII

b(e)neficiariusprocuratoris (h)onesta

missione missus Ista(m) memoriam

procuravit Similinia Paterna coniux coniugi k(a)rissimo Maximinus (h)ic quiesquit

Ave viatorvale viator

(Museo de Estrasburgo datado no s III dC)

19

Aras e estelas funerarias en GaliciaVictorinVs

in pace annorv M CXX

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

20

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) S(acrum) PRIMIANOVITALES AN LXXV TETVLV [---]

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

21

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) G(aio) ARRUNTIO SERENO AN(norum) LX FLACCINIA SEVERA MARITOPIENTISSIMO

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaFoto de DivesGallaecia en Flickr

22

Aras e estelas funerarias en GaliciaAPANA bull AMBOLLI bull F(ilia) bull CELTICASVPERTAM(ARICA)[ ) ] bull MIOBRIAN(Norum) bull XXV bull H(ic) bull S(ita) bull E(st)APANVS bull FR(ater) bull F(aciendum) bull C(uravit)Museo Arqueoloacutexico de LugoMediados sI dCFoto de Miguel Bugallo en Flickr

23

Aras e estelas funerarias en Galicia

Sabinusan(norum) XXSecundioan(norum) XXIILentinusan(norum) XXM(arci) AudasiMax(imi centurionis) leg(ionis)X gem(inae) ser(vi)h(ic) si(iti) s(unt)

Estela dos ldquolexionariosrdquoMuseo Arqueoloacutexico de PontevedraReaproveitada na casa-torre de Bendantildea (Caldas de Reis)Foto de Dives Gallaecia en Flickr

24

MEDAMVSARCISIFHIC SITVS ESTCASTELOMEIDVNIOMONVMENTVMFECERVNTANCONDEIAMICO CARO

Soterramento de MeacutedamoCentro de Visitantes de Aquis QuerquennisFoto de DivesGallaecia en Flickr

25

A morte en Internet

httpwwwmivoluntadcom httpwwwtodoesquelascom

httpwwwrevistaadioses httpwwwfamousdeadcom

26

ldquoLo velan en su motorardquo

27

ldquoEl muerto paradordquo

28

Leacutexico da mortebull Helenismos

tumba lt τὺμβος ldquotuacutemulordquo tanatorio lt θάνατος ldquomorterdquo + sufixo lat arius (lugar)

necroacutepole lt νεκρός ldquomorto cadaacuteverrdquo + πόλις ldquocidaderdquo

sarcoacutefago lt σαρξ σαρκός ldquocarnerdquo+ φαγεῖν ldquocomerrdquo

pompa lt πομπή (latiacuten pompa ae ldquoProcesioacuten desfile solemnerdquo)

epitafio lt ἐπι (sobre) + ταφός (tumba)

bull cadaacutever lt caro data vermibus ldquocarne entregada ao vermesrdquo cado is ere cecidi cassum ldquocaer sucumbirrdquo

bull defunto lt defunctus lt defungor ldquocumprirrdquo ldquopagar unha deacutebedardquo ldquoacabar conrdquo

bull incinerar lt in + cinis eris ldquocinzardquo

bull inhumar lt in + humus i ldquoterrardquo exhumar lt ex + humus i

bull enterrar lt in + terra ae ldquoterrardquo

bull sepelio lt sepelio is sepelire sepultum ldquosepultar enterrarrdquo

bull exequias lt exsequiae arum ldquohonras fuacutenebresrdquo lt exsequor ldquoseguir (ao enterramento)rdquo

bull funeral lt funus eris ldquocerimonia fuacutenebrerdquo ldquocortexo fuacutenebrerdquo

bull columbario lt columba ae ldquopombardquo + sufixo lat arius (lugar)

bull osario lt os ossis ldquooacutesordquo + sufixo lat arius (lugar)

bull laacutepida lt lapis idis ldquopedrardquo

29

LatinismosRIP ldquorequiescat in pacerdquo

INRI ldquoIesus Nazarenus Rex Iudeaorumrdquo

in articulo mortis

in memoriam

rigor mortis

corpore insepulto

requiem (aeternam dona eis)

post mortem

ldquono momento mesmo da morterdquo

ldquoen memoria dunha persoa mortardquo

ldquorixidez da morterdquo (termo forense)rdquo

ldquofuneral co corpo do defunto sen sepultarrdquo

ldquomisa de defuntosrdquo

ldquodespois da morterdquo

30

Requiem Mozart

Confutatis maledictisflammis acribus addictisvoca me cum benedictisOro supplex et accliniscor contritum quasi cinisgere curam mei finis

Rexeitados os malditosentregados aacutes crueis chamaschaacutemame cos benditosE rogo suplicante e inclinado ante tico meu corazoacuten triturado coma cinzaque coides da mintildea fin

31

Enredandobull O maacuteis alaacute dos romanos (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull Parentalia e Feralia a memoria dos mortos na antiga Roma (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull El Llatiacute i el legravexic de la mort (El Fil de les Clagravessiques)

bull Ritos de paso La muerte Roma I (Hortus Hesperidum)

bull Ritos de paso La muerte Roma II (Hortus Hesperidum)

bull Menuacute de todos los santos (De re coquinaria)

bull Ritos fuacutenebres dos romanos (documento pdf en iussu de DivesGallaecia)

bull Ritos funerarios (recompilacioacuten de ligazoacutens en Diigo)

bull Os romanos e a morte (Galeriacutea de imaxes en Pinterest)

32

Ligazoacutens

bull Personaliza o teu epitafio httpwwwtombstonebuildercomindexphp

bull Salieri vs Mozart httpwwwyoutubecomwatchv=WXUkL9t9qkI

bull Epitafios famosos httpeswikiquoteorgwikiEpitafios

bull Na rede

bull httpwwwmivoluntadcom

bull httpwwwtodoesquelascom

bull httpwwwrevistaadioses

bull httpwwwfamousdeadcom

bull httpwwwepilogablecomsteven-jobsepgbksmemories

33

Page 9: Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Catacumbas

Epitafio de Atimetus das catacumbas de St Sebastian na Via Appia Roma Inscricioacuten rodeada por siacutembolos cristiaacutens unha aacutencora e un peixeCatacumbas de Siracusa en Sicilia Imaxe web rsanzcarreraCatacumbas de San Calixto Roma Imaxe de Jonas Witt en Flickr

7

Catacumbas

Epitafio de Atimetus das catacumbas de St Sebastian na Via Appia Roma Inscricioacuten rodeada por siacutembolos cristiaacutens unha aacutencora e un peixeCatacumbas de Siracusa en Sicilia Imaxe web rsanzcarreraCatacumbas de San Calixto Roma Imaxe de Jonas Witt en Flickr

7

Catacumbas

Epitafio de Atimetus das catacumbas de St Sebastian na Via Appia Roma Inscricioacuten rodeada por siacutembolos cristiaacutens unha aacutencora e un peixeCatacumbas de Siracusa en Sicilia Imaxe web rsanzcarreraCatacumbas de San Calixto Roma Imaxe de Jonas Witt en Flickr

7

Ritos funerarios (II)bull Cidadaacutens ricos e ilustres

bull Conclamatio extremum vale

bull Pompa funebris praeficae naeniae laudatio funebris

bull Incineracioacuten nas necroacutepoles foacutera da cidade sepulcros monumentais (Tumba de Cecilia Metela) mausoleos (Augusto Adriano)

bull Fosas individuais gt Epitafios identidade do falecido (nome idade condicioacuten social etc) persoa que dedica o epitafio ton solemne ou con toques humoriacutesticos

bull Loito

bull vestes pullae sacrificio do novendiale cena novendialis

bull Festas e conmemoracioacutens

bull Parentalia (13-21 febreiro) festas aacute memoria dos mortos Feralia (derradeiro diacutea)

bull Violaria Rosaria (finais de maio) frores nos sepulcros ou urnas

8

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Abreviaturas Epitafios latinos

D M S gt Diis Manibus SacratumH S E gt Hic Situs EstS TT L gt Sit Tibi Terra LevisA gt annos D gt dies

F gt fecit

B gt bene M gt merentiV gt vivus

F C gt faciendum curavit

12

Epitafios latinosAnagni 036

Tullia Tecusa Artemoni coiugi bene merenti fecit

CIL 06 28963 = 10 007713 = Anagni 037

V(ivus) M(arcus) Vinicius Vinici l(ibertus) Phoebus fecit sibi et Cordiae Asterope coniugi carissim(ae) et libertis libertabus posterisq(ue) eorum

Anagni 035

P(ublius) Sulpicius Victorinus vixit annis V

CIL 02-05 00005

G(aius) Iulius Primus miles veteranus leg(ionis) X Gemina[e] h(ic) s(itus) e(st) s(it) t(ibi) t(erra) l(evis)

CIL 06 17551 = Anagni 025

D(is) M(anibus) M(arcus) Fabius Pacatus Tettiae Vibiae co(n)iugi f(e)c(it) b(ene) m(erenti)

13

Epitafios famosos

14

Actitude ante a mortebull A morte como feito cotiaacute Esperanza de vida curta (50 anos)

bull O paso do mundo dos vivos ao dos mortos gt un cambio de etapa maacuteis (como o nacemento infancia madurez)

bull Ritos obrigatorios perfectamente estipulados De non cumplilos o defunto no chegariacutea ao mundo dos mortos

bull Influencia da mitoloxiacutea grega

bull obolus Caronte

bull Stix Hades Elysium Tartarus

bull Proserpina ae e Pluto onis (Dis Pater)

bull Muacuteltiples concepcioacutens sobre o mundo de ultratumba

bull Para uns a alma e o corpo perecen conxuntamente para outros a alma se disipa pouco despois e para outros vive eternamente (Ciceroacuten)

bull Epicuacutereos a morte era un medo maacuteis a eliminar Epicuro negaba a existencia do maacuteis alaacute Lucrecio o corpo e a alma perecen ao mesmo tempo

bull Estoicos a morte eacute lei de vida que hai que aceptar Seacuteneca e o seu sobrintildeo Lucano arremeten contra as crenzas e cerimonias que preparan o traacutensito a un maacuteis alaacute no que non criacutean

bull Influenza dos espiacuteritos dos antepasados mortos na vida dos vivos

bull Larvae e Lemures gt espiacuteritos malignos

bull Manes gt espiacuteritos protectores da familia

15

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Lemuresbull Maio festa das Lemuria cerimonia que tentaba

satisfacer aos Lemures que puidesen andar polas suacuteas casas

bull A medianoite

bull Paterfamilias faciacutea o sinal do ldquoMano Ficordquo

bull percorriacutea descalzo toda a casa mentres

bull Escupiacutea nove fabas negras para que as comesen os espectros

bull Perseguiacutease a cambio o benestar dos habitantes do fogar

Imaxe do Mano Fico WikipediaAmuletos co signo do Mano Fico

17

Manesbull Espiacuteritos protectores da familia

D MMESSIEDONATE

MATRIIVSTVSFILIVS V F C

D(is) M(anibus) Messi(a)e Donat(a)e

matri Iustus filius v(ivus) f(aciendum) c(uravit)

Museo de Estrasburgo

D M S gt Diis Manibus Sacratum

18

DMGAI IVLI MAX

MINI EMERITI LEGIONIS VIII BNEFI

CIARIVS PROCVRATORIS ONESTA MISSIONE MISSVS ISTAMEMORIAM PROCVRAVIT SIMILINIA PATE

RNA CONIVX CONIVGI KRISSIMOMAXMINVS ICQ

VIESQVIT AVE VIATOR VALE VIATOR

D(is) M(anibus)Gai Iuli Max(i)mini emeriti legionis VIII

b(e)neficiariusprocuratoris (h)onesta

missione missus Ista(m) memoriam

procuravit Similinia Paterna coniux coniugi k(a)rissimo Maximinus (h)ic quiesquit

Ave viatorvale viator

(Museo de Estrasburgo datado no s III dC)

19

Aras e estelas funerarias en GaliciaVictorinVs

in pace annorv M CXX

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

20

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) S(acrum) PRIMIANOVITALES AN LXXV TETVLV [---]

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

21

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) G(aio) ARRUNTIO SERENO AN(norum) LX FLACCINIA SEVERA MARITOPIENTISSIMO

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaFoto de DivesGallaecia en Flickr

22

Aras e estelas funerarias en GaliciaAPANA bull AMBOLLI bull F(ilia) bull CELTICASVPERTAM(ARICA)[ ) ] bull MIOBRIAN(Norum) bull XXV bull H(ic) bull S(ita) bull E(st)APANVS bull FR(ater) bull F(aciendum) bull C(uravit)Museo Arqueoloacutexico de LugoMediados sI dCFoto de Miguel Bugallo en Flickr

23

Aras e estelas funerarias en Galicia

Sabinusan(norum) XXSecundioan(norum) XXIILentinusan(norum) XXM(arci) AudasiMax(imi centurionis) leg(ionis)X gem(inae) ser(vi)h(ic) si(iti) s(unt)

Estela dos ldquolexionariosrdquoMuseo Arqueoloacutexico de PontevedraReaproveitada na casa-torre de Bendantildea (Caldas de Reis)Foto de Dives Gallaecia en Flickr

24

MEDAMVSARCISIFHIC SITVS ESTCASTELOMEIDVNIOMONVMENTVMFECERVNTANCONDEIAMICO CARO

Soterramento de MeacutedamoCentro de Visitantes de Aquis QuerquennisFoto de DivesGallaecia en Flickr

25

A morte en Internet

httpwwwmivoluntadcom httpwwwtodoesquelascom

httpwwwrevistaadioses httpwwwfamousdeadcom

26

ldquoLo velan en su motorardquo

27

ldquoEl muerto paradordquo

28

Leacutexico da mortebull Helenismos

tumba lt τὺμβος ldquotuacutemulordquo tanatorio lt θάνατος ldquomorterdquo + sufixo lat arius (lugar)

necroacutepole lt νεκρός ldquomorto cadaacuteverrdquo + πόλις ldquocidaderdquo

sarcoacutefago lt σαρξ σαρκός ldquocarnerdquo+ φαγεῖν ldquocomerrdquo

pompa lt πομπή (latiacuten pompa ae ldquoProcesioacuten desfile solemnerdquo)

epitafio lt ἐπι (sobre) + ταφός (tumba)

bull cadaacutever lt caro data vermibus ldquocarne entregada ao vermesrdquo cado is ere cecidi cassum ldquocaer sucumbirrdquo

bull defunto lt defunctus lt defungor ldquocumprirrdquo ldquopagar unha deacutebedardquo ldquoacabar conrdquo

bull incinerar lt in + cinis eris ldquocinzardquo

bull inhumar lt in + humus i ldquoterrardquo exhumar lt ex + humus i

bull enterrar lt in + terra ae ldquoterrardquo

bull sepelio lt sepelio is sepelire sepultum ldquosepultar enterrarrdquo

bull exequias lt exsequiae arum ldquohonras fuacutenebresrdquo lt exsequor ldquoseguir (ao enterramento)rdquo

bull funeral lt funus eris ldquocerimonia fuacutenebrerdquo ldquocortexo fuacutenebrerdquo

bull columbario lt columba ae ldquopombardquo + sufixo lat arius (lugar)

bull osario lt os ossis ldquooacutesordquo + sufixo lat arius (lugar)

bull laacutepida lt lapis idis ldquopedrardquo

29

LatinismosRIP ldquorequiescat in pacerdquo

INRI ldquoIesus Nazarenus Rex Iudeaorumrdquo

in articulo mortis

in memoriam

rigor mortis

corpore insepulto

requiem (aeternam dona eis)

post mortem

ldquono momento mesmo da morterdquo

ldquoen memoria dunha persoa mortardquo

ldquorixidez da morterdquo (termo forense)rdquo

ldquofuneral co corpo do defunto sen sepultarrdquo

ldquomisa de defuntosrdquo

ldquodespois da morterdquo

30

Requiem Mozart

Confutatis maledictisflammis acribus addictisvoca me cum benedictisOro supplex et accliniscor contritum quasi cinisgere curam mei finis

Rexeitados os malditosentregados aacutes crueis chamaschaacutemame cos benditosE rogo suplicante e inclinado ante tico meu corazoacuten triturado coma cinzaque coides da mintildea fin

31

Enredandobull O maacuteis alaacute dos romanos (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull Parentalia e Feralia a memoria dos mortos na antiga Roma (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull El Llatiacute i el legravexic de la mort (El Fil de les Clagravessiques)

bull Ritos de paso La muerte Roma I (Hortus Hesperidum)

bull Ritos de paso La muerte Roma II (Hortus Hesperidum)

bull Menuacute de todos los santos (De re coquinaria)

bull Ritos fuacutenebres dos romanos (documento pdf en iussu de DivesGallaecia)

bull Ritos funerarios (recompilacioacuten de ligazoacutens en Diigo)

bull Os romanos e a morte (Galeriacutea de imaxes en Pinterest)

32

Ligazoacutens

bull Personaliza o teu epitafio httpwwwtombstonebuildercomindexphp

bull Salieri vs Mozart httpwwwyoutubecomwatchv=WXUkL9t9qkI

bull Epitafios famosos httpeswikiquoteorgwikiEpitafios

bull Na rede

bull httpwwwmivoluntadcom

bull httpwwwtodoesquelascom

bull httpwwwrevistaadioses

bull httpwwwfamousdeadcom

bull httpwwwepilogablecomsteven-jobsepgbksmemories

33

Page 10: Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Catacumbas

Epitafio de Atimetus das catacumbas de St Sebastian na Via Appia Roma Inscricioacuten rodeada por siacutembolos cristiaacutens unha aacutencora e un peixeCatacumbas de Siracusa en Sicilia Imaxe web rsanzcarreraCatacumbas de San Calixto Roma Imaxe de Jonas Witt en Flickr

7

Catacumbas

Epitafio de Atimetus das catacumbas de St Sebastian na Via Appia Roma Inscricioacuten rodeada por siacutembolos cristiaacutens unha aacutencora e un peixeCatacumbas de Siracusa en Sicilia Imaxe web rsanzcarreraCatacumbas de San Calixto Roma Imaxe de Jonas Witt en Flickr

7

Catacumbas

Epitafio de Atimetus das catacumbas de St Sebastian na Via Appia Roma Inscricioacuten rodeada por siacutembolos cristiaacutens unha aacutencora e un peixeCatacumbas de Siracusa en Sicilia Imaxe web rsanzcarreraCatacumbas de San Calixto Roma Imaxe de Jonas Witt en Flickr

7

Ritos funerarios (II)bull Cidadaacutens ricos e ilustres

bull Conclamatio extremum vale

bull Pompa funebris praeficae naeniae laudatio funebris

bull Incineracioacuten nas necroacutepoles foacutera da cidade sepulcros monumentais (Tumba de Cecilia Metela) mausoleos (Augusto Adriano)

bull Fosas individuais gt Epitafios identidade do falecido (nome idade condicioacuten social etc) persoa que dedica o epitafio ton solemne ou con toques humoriacutesticos

bull Loito

bull vestes pullae sacrificio do novendiale cena novendialis

bull Festas e conmemoracioacutens

bull Parentalia (13-21 febreiro) festas aacute memoria dos mortos Feralia (derradeiro diacutea)

bull Violaria Rosaria (finais de maio) frores nos sepulcros ou urnas

8

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Abreviaturas Epitafios latinos

D M S gt Diis Manibus SacratumH S E gt Hic Situs EstS TT L gt Sit Tibi Terra LevisA gt annos D gt dies

F gt fecit

B gt bene M gt merentiV gt vivus

F C gt faciendum curavit

12

Epitafios latinosAnagni 036

Tullia Tecusa Artemoni coiugi bene merenti fecit

CIL 06 28963 = 10 007713 = Anagni 037

V(ivus) M(arcus) Vinicius Vinici l(ibertus) Phoebus fecit sibi et Cordiae Asterope coniugi carissim(ae) et libertis libertabus posterisq(ue) eorum

Anagni 035

P(ublius) Sulpicius Victorinus vixit annis V

CIL 02-05 00005

G(aius) Iulius Primus miles veteranus leg(ionis) X Gemina[e] h(ic) s(itus) e(st) s(it) t(ibi) t(erra) l(evis)

CIL 06 17551 = Anagni 025

D(is) M(anibus) M(arcus) Fabius Pacatus Tettiae Vibiae co(n)iugi f(e)c(it) b(ene) m(erenti)

13

Epitafios famosos

14

Actitude ante a mortebull A morte como feito cotiaacute Esperanza de vida curta (50 anos)

bull O paso do mundo dos vivos ao dos mortos gt un cambio de etapa maacuteis (como o nacemento infancia madurez)

bull Ritos obrigatorios perfectamente estipulados De non cumplilos o defunto no chegariacutea ao mundo dos mortos

bull Influencia da mitoloxiacutea grega

bull obolus Caronte

bull Stix Hades Elysium Tartarus

bull Proserpina ae e Pluto onis (Dis Pater)

bull Muacuteltiples concepcioacutens sobre o mundo de ultratumba

bull Para uns a alma e o corpo perecen conxuntamente para outros a alma se disipa pouco despois e para outros vive eternamente (Ciceroacuten)

bull Epicuacutereos a morte era un medo maacuteis a eliminar Epicuro negaba a existencia do maacuteis alaacute Lucrecio o corpo e a alma perecen ao mesmo tempo

bull Estoicos a morte eacute lei de vida que hai que aceptar Seacuteneca e o seu sobrintildeo Lucano arremeten contra as crenzas e cerimonias que preparan o traacutensito a un maacuteis alaacute no que non criacutean

bull Influenza dos espiacuteritos dos antepasados mortos na vida dos vivos

bull Larvae e Lemures gt espiacuteritos malignos

bull Manes gt espiacuteritos protectores da familia

15

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Lemuresbull Maio festa das Lemuria cerimonia que tentaba

satisfacer aos Lemures que puidesen andar polas suacuteas casas

bull A medianoite

bull Paterfamilias faciacutea o sinal do ldquoMano Ficordquo

bull percorriacutea descalzo toda a casa mentres

bull Escupiacutea nove fabas negras para que as comesen os espectros

bull Perseguiacutease a cambio o benestar dos habitantes do fogar

Imaxe do Mano Fico WikipediaAmuletos co signo do Mano Fico

17

Manesbull Espiacuteritos protectores da familia

D MMESSIEDONATE

MATRIIVSTVSFILIVS V F C

D(is) M(anibus) Messi(a)e Donat(a)e

matri Iustus filius v(ivus) f(aciendum) c(uravit)

Museo de Estrasburgo

D M S gt Diis Manibus Sacratum

18

DMGAI IVLI MAX

MINI EMERITI LEGIONIS VIII BNEFI

CIARIVS PROCVRATORIS ONESTA MISSIONE MISSVS ISTAMEMORIAM PROCVRAVIT SIMILINIA PATE

RNA CONIVX CONIVGI KRISSIMOMAXMINVS ICQ

VIESQVIT AVE VIATOR VALE VIATOR

D(is) M(anibus)Gai Iuli Max(i)mini emeriti legionis VIII

b(e)neficiariusprocuratoris (h)onesta

missione missus Ista(m) memoriam

procuravit Similinia Paterna coniux coniugi k(a)rissimo Maximinus (h)ic quiesquit

Ave viatorvale viator

(Museo de Estrasburgo datado no s III dC)

19

Aras e estelas funerarias en GaliciaVictorinVs

in pace annorv M CXX

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

20

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) S(acrum) PRIMIANOVITALES AN LXXV TETVLV [---]

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

21

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) G(aio) ARRUNTIO SERENO AN(norum) LX FLACCINIA SEVERA MARITOPIENTISSIMO

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaFoto de DivesGallaecia en Flickr

22

Aras e estelas funerarias en GaliciaAPANA bull AMBOLLI bull F(ilia) bull CELTICASVPERTAM(ARICA)[ ) ] bull MIOBRIAN(Norum) bull XXV bull H(ic) bull S(ita) bull E(st)APANVS bull FR(ater) bull F(aciendum) bull C(uravit)Museo Arqueoloacutexico de LugoMediados sI dCFoto de Miguel Bugallo en Flickr

23

Aras e estelas funerarias en Galicia

Sabinusan(norum) XXSecundioan(norum) XXIILentinusan(norum) XXM(arci) AudasiMax(imi centurionis) leg(ionis)X gem(inae) ser(vi)h(ic) si(iti) s(unt)

Estela dos ldquolexionariosrdquoMuseo Arqueoloacutexico de PontevedraReaproveitada na casa-torre de Bendantildea (Caldas de Reis)Foto de Dives Gallaecia en Flickr

24

MEDAMVSARCISIFHIC SITVS ESTCASTELOMEIDVNIOMONVMENTVMFECERVNTANCONDEIAMICO CARO

Soterramento de MeacutedamoCentro de Visitantes de Aquis QuerquennisFoto de DivesGallaecia en Flickr

25

A morte en Internet

httpwwwmivoluntadcom httpwwwtodoesquelascom

httpwwwrevistaadioses httpwwwfamousdeadcom

26

ldquoLo velan en su motorardquo

27

ldquoEl muerto paradordquo

28

Leacutexico da mortebull Helenismos

tumba lt τὺμβος ldquotuacutemulordquo tanatorio lt θάνατος ldquomorterdquo + sufixo lat arius (lugar)

necroacutepole lt νεκρός ldquomorto cadaacuteverrdquo + πόλις ldquocidaderdquo

sarcoacutefago lt σαρξ σαρκός ldquocarnerdquo+ φαγεῖν ldquocomerrdquo

pompa lt πομπή (latiacuten pompa ae ldquoProcesioacuten desfile solemnerdquo)

epitafio lt ἐπι (sobre) + ταφός (tumba)

bull cadaacutever lt caro data vermibus ldquocarne entregada ao vermesrdquo cado is ere cecidi cassum ldquocaer sucumbirrdquo

bull defunto lt defunctus lt defungor ldquocumprirrdquo ldquopagar unha deacutebedardquo ldquoacabar conrdquo

bull incinerar lt in + cinis eris ldquocinzardquo

bull inhumar lt in + humus i ldquoterrardquo exhumar lt ex + humus i

bull enterrar lt in + terra ae ldquoterrardquo

bull sepelio lt sepelio is sepelire sepultum ldquosepultar enterrarrdquo

bull exequias lt exsequiae arum ldquohonras fuacutenebresrdquo lt exsequor ldquoseguir (ao enterramento)rdquo

bull funeral lt funus eris ldquocerimonia fuacutenebrerdquo ldquocortexo fuacutenebrerdquo

bull columbario lt columba ae ldquopombardquo + sufixo lat arius (lugar)

bull osario lt os ossis ldquooacutesordquo + sufixo lat arius (lugar)

bull laacutepida lt lapis idis ldquopedrardquo

29

LatinismosRIP ldquorequiescat in pacerdquo

INRI ldquoIesus Nazarenus Rex Iudeaorumrdquo

in articulo mortis

in memoriam

rigor mortis

corpore insepulto

requiem (aeternam dona eis)

post mortem

ldquono momento mesmo da morterdquo

ldquoen memoria dunha persoa mortardquo

ldquorixidez da morterdquo (termo forense)rdquo

ldquofuneral co corpo do defunto sen sepultarrdquo

ldquomisa de defuntosrdquo

ldquodespois da morterdquo

30

Requiem Mozart

Confutatis maledictisflammis acribus addictisvoca me cum benedictisOro supplex et accliniscor contritum quasi cinisgere curam mei finis

Rexeitados os malditosentregados aacutes crueis chamaschaacutemame cos benditosE rogo suplicante e inclinado ante tico meu corazoacuten triturado coma cinzaque coides da mintildea fin

31

Enredandobull O maacuteis alaacute dos romanos (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull Parentalia e Feralia a memoria dos mortos na antiga Roma (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull El Llatiacute i el legravexic de la mort (El Fil de les Clagravessiques)

bull Ritos de paso La muerte Roma I (Hortus Hesperidum)

bull Ritos de paso La muerte Roma II (Hortus Hesperidum)

bull Menuacute de todos los santos (De re coquinaria)

bull Ritos fuacutenebres dos romanos (documento pdf en iussu de DivesGallaecia)

bull Ritos funerarios (recompilacioacuten de ligazoacutens en Diigo)

bull Os romanos e a morte (Galeriacutea de imaxes en Pinterest)

32

Ligazoacutens

bull Personaliza o teu epitafio httpwwwtombstonebuildercomindexphp

bull Salieri vs Mozart httpwwwyoutubecomwatchv=WXUkL9t9qkI

bull Epitafios famosos httpeswikiquoteorgwikiEpitafios

bull Na rede

bull httpwwwmivoluntadcom

bull httpwwwtodoesquelascom

bull httpwwwrevistaadioses

bull httpwwwfamousdeadcom

bull httpwwwepilogablecomsteven-jobsepgbksmemories

33

Page 11: Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Catacumbas

Epitafio de Atimetus das catacumbas de St Sebastian na Via Appia Roma Inscricioacuten rodeada por siacutembolos cristiaacutens unha aacutencora e un peixeCatacumbas de Siracusa en Sicilia Imaxe web rsanzcarreraCatacumbas de San Calixto Roma Imaxe de Jonas Witt en Flickr

7

Catacumbas

Epitafio de Atimetus das catacumbas de St Sebastian na Via Appia Roma Inscricioacuten rodeada por siacutembolos cristiaacutens unha aacutencora e un peixeCatacumbas de Siracusa en Sicilia Imaxe web rsanzcarreraCatacumbas de San Calixto Roma Imaxe de Jonas Witt en Flickr

7

Catacumbas

Epitafio de Atimetus das catacumbas de St Sebastian na Via Appia Roma Inscricioacuten rodeada por siacutembolos cristiaacutens unha aacutencora e un peixeCatacumbas de Siracusa en Sicilia Imaxe web rsanzcarreraCatacumbas de San Calixto Roma Imaxe de Jonas Witt en Flickr

7

Ritos funerarios (II)bull Cidadaacutens ricos e ilustres

bull Conclamatio extremum vale

bull Pompa funebris praeficae naeniae laudatio funebris

bull Incineracioacuten nas necroacutepoles foacutera da cidade sepulcros monumentais (Tumba de Cecilia Metela) mausoleos (Augusto Adriano)

bull Fosas individuais gt Epitafios identidade do falecido (nome idade condicioacuten social etc) persoa que dedica o epitafio ton solemne ou con toques humoriacutesticos

bull Loito

bull vestes pullae sacrificio do novendiale cena novendialis

bull Festas e conmemoracioacutens

bull Parentalia (13-21 febreiro) festas aacute memoria dos mortos Feralia (derradeiro diacutea)

bull Violaria Rosaria (finais de maio) frores nos sepulcros ou urnas

8

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Abreviaturas Epitafios latinos

D M S gt Diis Manibus SacratumH S E gt Hic Situs EstS TT L gt Sit Tibi Terra LevisA gt annos D gt dies

F gt fecit

B gt bene M gt merentiV gt vivus

F C gt faciendum curavit

12

Epitafios latinosAnagni 036

Tullia Tecusa Artemoni coiugi bene merenti fecit

CIL 06 28963 = 10 007713 = Anagni 037

V(ivus) M(arcus) Vinicius Vinici l(ibertus) Phoebus fecit sibi et Cordiae Asterope coniugi carissim(ae) et libertis libertabus posterisq(ue) eorum

Anagni 035

P(ublius) Sulpicius Victorinus vixit annis V

CIL 02-05 00005

G(aius) Iulius Primus miles veteranus leg(ionis) X Gemina[e] h(ic) s(itus) e(st) s(it) t(ibi) t(erra) l(evis)

CIL 06 17551 = Anagni 025

D(is) M(anibus) M(arcus) Fabius Pacatus Tettiae Vibiae co(n)iugi f(e)c(it) b(ene) m(erenti)

13

Epitafios famosos

14

Actitude ante a mortebull A morte como feito cotiaacute Esperanza de vida curta (50 anos)

bull O paso do mundo dos vivos ao dos mortos gt un cambio de etapa maacuteis (como o nacemento infancia madurez)

bull Ritos obrigatorios perfectamente estipulados De non cumplilos o defunto no chegariacutea ao mundo dos mortos

bull Influencia da mitoloxiacutea grega

bull obolus Caronte

bull Stix Hades Elysium Tartarus

bull Proserpina ae e Pluto onis (Dis Pater)

bull Muacuteltiples concepcioacutens sobre o mundo de ultratumba

bull Para uns a alma e o corpo perecen conxuntamente para outros a alma se disipa pouco despois e para outros vive eternamente (Ciceroacuten)

bull Epicuacutereos a morte era un medo maacuteis a eliminar Epicuro negaba a existencia do maacuteis alaacute Lucrecio o corpo e a alma perecen ao mesmo tempo

bull Estoicos a morte eacute lei de vida que hai que aceptar Seacuteneca e o seu sobrintildeo Lucano arremeten contra as crenzas e cerimonias que preparan o traacutensito a un maacuteis alaacute no que non criacutean

bull Influenza dos espiacuteritos dos antepasados mortos na vida dos vivos

bull Larvae e Lemures gt espiacuteritos malignos

bull Manes gt espiacuteritos protectores da familia

15

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Lemuresbull Maio festa das Lemuria cerimonia que tentaba

satisfacer aos Lemures que puidesen andar polas suacuteas casas

bull A medianoite

bull Paterfamilias faciacutea o sinal do ldquoMano Ficordquo

bull percorriacutea descalzo toda a casa mentres

bull Escupiacutea nove fabas negras para que as comesen os espectros

bull Perseguiacutease a cambio o benestar dos habitantes do fogar

Imaxe do Mano Fico WikipediaAmuletos co signo do Mano Fico

17

Manesbull Espiacuteritos protectores da familia

D MMESSIEDONATE

MATRIIVSTVSFILIVS V F C

D(is) M(anibus) Messi(a)e Donat(a)e

matri Iustus filius v(ivus) f(aciendum) c(uravit)

Museo de Estrasburgo

D M S gt Diis Manibus Sacratum

18

DMGAI IVLI MAX

MINI EMERITI LEGIONIS VIII BNEFI

CIARIVS PROCVRATORIS ONESTA MISSIONE MISSVS ISTAMEMORIAM PROCVRAVIT SIMILINIA PATE

RNA CONIVX CONIVGI KRISSIMOMAXMINVS ICQ

VIESQVIT AVE VIATOR VALE VIATOR

D(is) M(anibus)Gai Iuli Max(i)mini emeriti legionis VIII

b(e)neficiariusprocuratoris (h)onesta

missione missus Ista(m) memoriam

procuravit Similinia Paterna coniux coniugi k(a)rissimo Maximinus (h)ic quiesquit

Ave viatorvale viator

(Museo de Estrasburgo datado no s III dC)

19

Aras e estelas funerarias en GaliciaVictorinVs

in pace annorv M CXX

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

20

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) S(acrum) PRIMIANOVITALES AN LXXV TETVLV [---]

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

21

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) G(aio) ARRUNTIO SERENO AN(norum) LX FLACCINIA SEVERA MARITOPIENTISSIMO

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaFoto de DivesGallaecia en Flickr

22

Aras e estelas funerarias en GaliciaAPANA bull AMBOLLI bull F(ilia) bull CELTICASVPERTAM(ARICA)[ ) ] bull MIOBRIAN(Norum) bull XXV bull H(ic) bull S(ita) bull E(st)APANVS bull FR(ater) bull F(aciendum) bull C(uravit)Museo Arqueoloacutexico de LugoMediados sI dCFoto de Miguel Bugallo en Flickr

23

Aras e estelas funerarias en Galicia

Sabinusan(norum) XXSecundioan(norum) XXIILentinusan(norum) XXM(arci) AudasiMax(imi centurionis) leg(ionis)X gem(inae) ser(vi)h(ic) si(iti) s(unt)

Estela dos ldquolexionariosrdquoMuseo Arqueoloacutexico de PontevedraReaproveitada na casa-torre de Bendantildea (Caldas de Reis)Foto de Dives Gallaecia en Flickr

24

MEDAMVSARCISIFHIC SITVS ESTCASTELOMEIDVNIOMONVMENTVMFECERVNTANCONDEIAMICO CARO

Soterramento de MeacutedamoCentro de Visitantes de Aquis QuerquennisFoto de DivesGallaecia en Flickr

25

A morte en Internet

httpwwwmivoluntadcom httpwwwtodoesquelascom

httpwwwrevistaadioses httpwwwfamousdeadcom

26

ldquoLo velan en su motorardquo

27

ldquoEl muerto paradordquo

28

Leacutexico da mortebull Helenismos

tumba lt τὺμβος ldquotuacutemulordquo tanatorio lt θάνατος ldquomorterdquo + sufixo lat arius (lugar)

necroacutepole lt νεκρός ldquomorto cadaacuteverrdquo + πόλις ldquocidaderdquo

sarcoacutefago lt σαρξ σαρκός ldquocarnerdquo+ φαγεῖν ldquocomerrdquo

pompa lt πομπή (latiacuten pompa ae ldquoProcesioacuten desfile solemnerdquo)

epitafio lt ἐπι (sobre) + ταφός (tumba)

bull cadaacutever lt caro data vermibus ldquocarne entregada ao vermesrdquo cado is ere cecidi cassum ldquocaer sucumbirrdquo

bull defunto lt defunctus lt defungor ldquocumprirrdquo ldquopagar unha deacutebedardquo ldquoacabar conrdquo

bull incinerar lt in + cinis eris ldquocinzardquo

bull inhumar lt in + humus i ldquoterrardquo exhumar lt ex + humus i

bull enterrar lt in + terra ae ldquoterrardquo

bull sepelio lt sepelio is sepelire sepultum ldquosepultar enterrarrdquo

bull exequias lt exsequiae arum ldquohonras fuacutenebresrdquo lt exsequor ldquoseguir (ao enterramento)rdquo

bull funeral lt funus eris ldquocerimonia fuacutenebrerdquo ldquocortexo fuacutenebrerdquo

bull columbario lt columba ae ldquopombardquo + sufixo lat arius (lugar)

bull osario lt os ossis ldquooacutesordquo + sufixo lat arius (lugar)

bull laacutepida lt lapis idis ldquopedrardquo

29

LatinismosRIP ldquorequiescat in pacerdquo

INRI ldquoIesus Nazarenus Rex Iudeaorumrdquo

in articulo mortis

in memoriam

rigor mortis

corpore insepulto

requiem (aeternam dona eis)

post mortem

ldquono momento mesmo da morterdquo

ldquoen memoria dunha persoa mortardquo

ldquorixidez da morterdquo (termo forense)rdquo

ldquofuneral co corpo do defunto sen sepultarrdquo

ldquomisa de defuntosrdquo

ldquodespois da morterdquo

30

Requiem Mozart

Confutatis maledictisflammis acribus addictisvoca me cum benedictisOro supplex et accliniscor contritum quasi cinisgere curam mei finis

Rexeitados os malditosentregados aacutes crueis chamaschaacutemame cos benditosE rogo suplicante e inclinado ante tico meu corazoacuten triturado coma cinzaque coides da mintildea fin

31

Enredandobull O maacuteis alaacute dos romanos (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull Parentalia e Feralia a memoria dos mortos na antiga Roma (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull El Llatiacute i el legravexic de la mort (El Fil de les Clagravessiques)

bull Ritos de paso La muerte Roma I (Hortus Hesperidum)

bull Ritos de paso La muerte Roma II (Hortus Hesperidum)

bull Menuacute de todos los santos (De re coquinaria)

bull Ritos fuacutenebres dos romanos (documento pdf en iussu de DivesGallaecia)

bull Ritos funerarios (recompilacioacuten de ligazoacutens en Diigo)

bull Os romanos e a morte (Galeriacutea de imaxes en Pinterest)

32

Ligazoacutens

bull Personaliza o teu epitafio httpwwwtombstonebuildercomindexphp

bull Salieri vs Mozart httpwwwyoutubecomwatchv=WXUkL9t9qkI

bull Epitafios famosos httpeswikiquoteorgwikiEpitafios

bull Na rede

bull httpwwwmivoluntadcom

bull httpwwwtodoesquelascom

bull httpwwwrevistaadioses

bull httpwwwfamousdeadcom

bull httpwwwepilogablecomsteven-jobsepgbksmemories

33

Page 12: Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Catacumbas

Epitafio de Atimetus das catacumbas de St Sebastian na Via Appia Roma Inscricioacuten rodeada por siacutembolos cristiaacutens unha aacutencora e un peixeCatacumbas de Siracusa en Sicilia Imaxe web rsanzcarreraCatacumbas de San Calixto Roma Imaxe de Jonas Witt en Flickr

7

Catacumbas

Epitafio de Atimetus das catacumbas de St Sebastian na Via Appia Roma Inscricioacuten rodeada por siacutembolos cristiaacutens unha aacutencora e un peixeCatacumbas de Siracusa en Sicilia Imaxe web rsanzcarreraCatacumbas de San Calixto Roma Imaxe de Jonas Witt en Flickr

7

Catacumbas

Epitafio de Atimetus das catacumbas de St Sebastian na Via Appia Roma Inscricioacuten rodeada por siacutembolos cristiaacutens unha aacutencora e un peixeCatacumbas de Siracusa en Sicilia Imaxe web rsanzcarreraCatacumbas de San Calixto Roma Imaxe de Jonas Witt en Flickr

7

Ritos funerarios (II)bull Cidadaacutens ricos e ilustres

bull Conclamatio extremum vale

bull Pompa funebris praeficae naeniae laudatio funebris

bull Incineracioacuten nas necroacutepoles foacutera da cidade sepulcros monumentais (Tumba de Cecilia Metela) mausoleos (Augusto Adriano)

bull Fosas individuais gt Epitafios identidade do falecido (nome idade condicioacuten social etc) persoa que dedica o epitafio ton solemne ou con toques humoriacutesticos

bull Loito

bull vestes pullae sacrificio do novendiale cena novendialis

bull Festas e conmemoracioacutens

bull Parentalia (13-21 febreiro) festas aacute memoria dos mortos Feralia (derradeiro diacutea)

bull Violaria Rosaria (finais de maio) frores nos sepulcros ou urnas

8

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Abreviaturas Epitafios latinos

D M S gt Diis Manibus SacratumH S E gt Hic Situs EstS TT L gt Sit Tibi Terra LevisA gt annos D gt dies

F gt fecit

B gt bene M gt merentiV gt vivus

F C gt faciendum curavit

12

Epitafios latinosAnagni 036

Tullia Tecusa Artemoni coiugi bene merenti fecit

CIL 06 28963 = 10 007713 = Anagni 037

V(ivus) M(arcus) Vinicius Vinici l(ibertus) Phoebus fecit sibi et Cordiae Asterope coniugi carissim(ae) et libertis libertabus posterisq(ue) eorum

Anagni 035

P(ublius) Sulpicius Victorinus vixit annis V

CIL 02-05 00005

G(aius) Iulius Primus miles veteranus leg(ionis) X Gemina[e] h(ic) s(itus) e(st) s(it) t(ibi) t(erra) l(evis)

CIL 06 17551 = Anagni 025

D(is) M(anibus) M(arcus) Fabius Pacatus Tettiae Vibiae co(n)iugi f(e)c(it) b(ene) m(erenti)

13

Epitafios famosos

14

Actitude ante a mortebull A morte como feito cotiaacute Esperanza de vida curta (50 anos)

bull O paso do mundo dos vivos ao dos mortos gt un cambio de etapa maacuteis (como o nacemento infancia madurez)

bull Ritos obrigatorios perfectamente estipulados De non cumplilos o defunto no chegariacutea ao mundo dos mortos

bull Influencia da mitoloxiacutea grega

bull obolus Caronte

bull Stix Hades Elysium Tartarus

bull Proserpina ae e Pluto onis (Dis Pater)

bull Muacuteltiples concepcioacutens sobre o mundo de ultratumba

bull Para uns a alma e o corpo perecen conxuntamente para outros a alma se disipa pouco despois e para outros vive eternamente (Ciceroacuten)

bull Epicuacutereos a morte era un medo maacuteis a eliminar Epicuro negaba a existencia do maacuteis alaacute Lucrecio o corpo e a alma perecen ao mesmo tempo

bull Estoicos a morte eacute lei de vida que hai que aceptar Seacuteneca e o seu sobrintildeo Lucano arremeten contra as crenzas e cerimonias que preparan o traacutensito a un maacuteis alaacute no que non criacutean

bull Influenza dos espiacuteritos dos antepasados mortos na vida dos vivos

bull Larvae e Lemures gt espiacuteritos malignos

bull Manes gt espiacuteritos protectores da familia

15

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Lemuresbull Maio festa das Lemuria cerimonia que tentaba

satisfacer aos Lemures que puidesen andar polas suacuteas casas

bull A medianoite

bull Paterfamilias faciacutea o sinal do ldquoMano Ficordquo

bull percorriacutea descalzo toda a casa mentres

bull Escupiacutea nove fabas negras para que as comesen os espectros

bull Perseguiacutease a cambio o benestar dos habitantes do fogar

Imaxe do Mano Fico WikipediaAmuletos co signo do Mano Fico

17

Manesbull Espiacuteritos protectores da familia

D MMESSIEDONATE

MATRIIVSTVSFILIVS V F C

D(is) M(anibus) Messi(a)e Donat(a)e

matri Iustus filius v(ivus) f(aciendum) c(uravit)

Museo de Estrasburgo

D M S gt Diis Manibus Sacratum

18

DMGAI IVLI MAX

MINI EMERITI LEGIONIS VIII BNEFI

CIARIVS PROCVRATORIS ONESTA MISSIONE MISSVS ISTAMEMORIAM PROCVRAVIT SIMILINIA PATE

RNA CONIVX CONIVGI KRISSIMOMAXMINVS ICQ

VIESQVIT AVE VIATOR VALE VIATOR

D(is) M(anibus)Gai Iuli Max(i)mini emeriti legionis VIII

b(e)neficiariusprocuratoris (h)onesta

missione missus Ista(m) memoriam

procuravit Similinia Paterna coniux coniugi k(a)rissimo Maximinus (h)ic quiesquit

Ave viatorvale viator

(Museo de Estrasburgo datado no s III dC)

19

Aras e estelas funerarias en GaliciaVictorinVs

in pace annorv M CXX

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

20

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) S(acrum) PRIMIANOVITALES AN LXXV TETVLV [---]

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

21

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) G(aio) ARRUNTIO SERENO AN(norum) LX FLACCINIA SEVERA MARITOPIENTISSIMO

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaFoto de DivesGallaecia en Flickr

22

Aras e estelas funerarias en GaliciaAPANA bull AMBOLLI bull F(ilia) bull CELTICASVPERTAM(ARICA)[ ) ] bull MIOBRIAN(Norum) bull XXV bull H(ic) bull S(ita) bull E(st)APANVS bull FR(ater) bull F(aciendum) bull C(uravit)Museo Arqueoloacutexico de LugoMediados sI dCFoto de Miguel Bugallo en Flickr

23

Aras e estelas funerarias en Galicia

Sabinusan(norum) XXSecundioan(norum) XXIILentinusan(norum) XXM(arci) AudasiMax(imi centurionis) leg(ionis)X gem(inae) ser(vi)h(ic) si(iti) s(unt)

Estela dos ldquolexionariosrdquoMuseo Arqueoloacutexico de PontevedraReaproveitada na casa-torre de Bendantildea (Caldas de Reis)Foto de Dives Gallaecia en Flickr

24

MEDAMVSARCISIFHIC SITVS ESTCASTELOMEIDVNIOMONVMENTVMFECERVNTANCONDEIAMICO CARO

Soterramento de MeacutedamoCentro de Visitantes de Aquis QuerquennisFoto de DivesGallaecia en Flickr

25

A morte en Internet

httpwwwmivoluntadcom httpwwwtodoesquelascom

httpwwwrevistaadioses httpwwwfamousdeadcom

26

ldquoLo velan en su motorardquo

27

ldquoEl muerto paradordquo

28

Leacutexico da mortebull Helenismos

tumba lt τὺμβος ldquotuacutemulordquo tanatorio lt θάνατος ldquomorterdquo + sufixo lat arius (lugar)

necroacutepole lt νεκρός ldquomorto cadaacuteverrdquo + πόλις ldquocidaderdquo

sarcoacutefago lt σαρξ σαρκός ldquocarnerdquo+ φαγεῖν ldquocomerrdquo

pompa lt πομπή (latiacuten pompa ae ldquoProcesioacuten desfile solemnerdquo)

epitafio lt ἐπι (sobre) + ταφός (tumba)

bull cadaacutever lt caro data vermibus ldquocarne entregada ao vermesrdquo cado is ere cecidi cassum ldquocaer sucumbirrdquo

bull defunto lt defunctus lt defungor ldquocumprirrdquo ldquopagar unha deacutebedardquo ldquoacabar conrdquo

bull incinerar lt in + cinis eris ldquocinzardquo

bull inhumar lt in + humus i ldquoterrardquo exhumar lt ex + humus i

bull enterrar lt in + terra ae ldquoterrardquo

bull sepelio lt sepelio is sepelire sepultum ldquosepultar enterrarrdquo

bull exequias lt exsequiae arum ldquohonras fuacutenebresrdquo lt exsequor ldquoseguir (ao enterramento)rdquo

bull funeral lt funus eris ldquocerimonia fuacutenebrerdquo ldquocortexo fuacutenebrerdquo

bull columbario lt columba ae ldquopombardquo + sufixo lat arius (lugar)

bull osario lt os ossis ldquooacutesordquo + sufixo lat arius (lugar)

bull laacutepida lt lapis idis ldquopedrardquo

29

LatinismosRIP ldquorequiescat in pacerdquo

INRI ldquoIesus Nazarenus Rex Iudeaorumrdquo

in articulo mortis

in memoriam

rigor mortis

corpore insepulto

requiem (aeternam dona eis)

post mortem

ldquono momento mesmo da morterdquo

ldquoen memoria dunha persoa mortardquo

ldquorixidez da morterdquo (termo forense)rdquo

ldquofuneral co corpo do defunto sen sepultarrdquo

ldquomisa de defuntosrdquo

ldquodespois da morterdquo

30

Requiem Mozart

Confutatis maledictisflammis acribus addictisvoca me cum benedictisOro supplex et accliniscor contritum quasi cinisgere curam mei finis

Rexeitados os malditosentregados aacutes crueis chamaschaacutemame cos benditosE rogo suplicante e inclinado ante tico meu corazoacuten triturado coma cinzaque coides da mintildea fin

31

Enredandobull O maacuteis alaacute dos romanos (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull Parentalia e Feralia a memoria dos mortos na antiga Roma (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull El Llatiacute i el legravexic de la mort (El Fil de les Clagravessiques)

bull Ritos de paso La muerte Roma I (Hortus Hesperidum)

bull Ritos de paso La muerte Roma II (Hortus Hesperidum)

bull Menuacute de todos los santos (De re coquinaria)

bull Ritos fuacutenebres dos romanos (documento pdf en iussu de DivesGallaecia)

bull Ritos funerarios (recompilacioacuten de ligazoacutens en Diigo)

bull Os romanos e a morte (Galeriacutea de imaxes en Pinterest)

32

Ligazoacutens

bull Personaliza o teu epitafio httpwwwtombstonebuildercomindexphp

bull Salieri vs Mozart httpwwwyoutubecomwatchv=WXUkL9t9qkI

bull Epitafios famosos httpeswikiquoteorgwikiEpitafios

bull Na rede

bull httpwwwmivoluntadcom

bull httpwwwtodoesquelascom

bull httpwwwrevistaadioses

bull httpwwwfamousdeadcom

bull httpwwwepilogablecomsteven-jobsepgbksmemories

33

Page 13: Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Catacumbas

Epitafio de Atimetus das catacumbas de St Sebastian na Via Appia Roma Inscricioacuten rodeada por siacutembolos cristiaacutens unha aacutencora e un peixeCatacumbas de Siracusa en Sicilia Imaxe web rsanzcarreraCatacumbas de San Calixto Roma Imaxe de Jonas Witt en Flickr

7

Catacumbas

Epitafio de Atimetus das catacumbas de St Sebastian na Via Appia Roma Inscricioacuten rodeada por siacutembolos cristiaacutens unha aacutencora e un peixeCatacumbas de Siracusa en Sicilia Imaxe web rsanzcarreraCatacumbas de San Calixto Roma Imaxe de Jonas Witt en Flickr

7

Catacumbas

Epitafio de Atimetus das catacumbas de St Sebastian na Via Appia Roma Inscricioacuten rodeada por siacutembolos cristiaacutens unha aacutencora e un peixeCatacumbas de Siracusa en Sicilia Imaxe web rsanzcarreraCatacumbas de San Calixto Roma Imaxe de Jonas Witt en Flickr

7

Ritos funerarios (II)bull Cidadaacutens ricos e ilustres

bull Conclamatio extremum vale

bull Pompa funebris praeficae naeniae laudatio funebris

bull Incineracioacuten nas necroacutepoles foacutera da cidade sepulcros monumentais (Tumba de Cecilia Metela) mausoleos (Augusto Adriano)

bull Fosas individuais gt Epitafios identidade do falecido (nome idade condicioacuten social etc) persoa que dedica o epitafio ton solemne ou con toques humoriacutesticos

bull Loito

bull vestes pullae sacrificio do novendiale cena novendialis

bull Festas e conmemoracioacutens

bull Parentalia (13-21 febreiro) festas aacute memoria dos mortos Feralia (derradeiro diacutea)

bull Violaria Rosaria (finais de maio) frores nos sepulcros ou urnas

8

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Abreviaturas Epitafios latinos

D M S gt Diis Manibus SacratumH S E gt Hic Situs EstS TT L gt Sit Tibi Terra LevisA gt annos D gt dies

F gt fecit

B gt bene M gt merentiV gt vivus

F C gt faciendum curavit

12

Epitafios latinosAnagni 036

Tullia Tecusa Artemoni coiugi bene merenti fecit

CIL 06 28963 = 10 007713 = Anagni 037

V(ivus) M(arcus) Vinicius Vinici l(ibertus) Phoebus fecit sibi et Cordiae Asterope coniugi carissim(ae) et libertis libertabus posterisq(ue) eorum

Anagni 035

P(ublius) Sulpicius Victorinus vixit annis V

CIL 02-05 00005

G(aius) Iulius Primus miles veteranus leg(ionis) X Gemina[e] h(ic) s(itus) e(st) s(it) t(ibi) t(erra) l(evis)

CIL 06 17551 = Anagni 025

D(is) M(anibus) M(arcus) Fabius Pacatus Tettiae Vibiae co(n)iugi f(e)c(it) b(ene) m(erenti)

13

Epitafios famosos

14

Actitude ante a mortebull A morte como feito cotiaacute Esperanza de vida curta (50 anos)

bull O paso do mundo dos vivos ao dos mortos gt un cambio de etapa maacuteis (como o nacemento infancia madurez)

bull Ritos obrigatorios perfectamente estipulados De non cumplilos o defunto no chegariacutea ao mundo dos mortos

bull Influencia da mitoloxiacutea grega

bull obolus Caronte

bull Stix Hades Elysium Tartarus

bull Proserpina ae e Pluto onis (Dis Pater)

bull Muacuteltiples concepcioacutens sobre o mundo de ultratumba

bull Para uns a alma e o corpo perecen conxuntamente para outros a alma se disipa pouco despois e para outros vive eternamente (Ciceroacuten)

bull Epicuacutereos a morte era un medo maacuteis a eliminar Epicuro negaba a existencia do maacuteis alaacute Lucrecio o corpo e a alma perecen ao mesmo tempo

bull Estoicos a morte eacute lei de vida que hai que aceptar Seacuteneca e o seu sobrintildeo Lucano arremeten contra as crenzas e cerimonias que preparan o traacutensito a un maacuteis alaacute no que non criacutean

bull Influenza dos espiacuteritos dos antepasados mortos na vida dos vivos

bull Larvae e Lemures gt espiacuteritos malignos

bull Manes gt espiacuteritos protectores da familia

15

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Lemuresbull Maio festa das Lemuria cerimonia que tentaba

satisfacer aos Lemures que puidesen andar polas suacuteas casas

bull A medianoite

bull Paterfamilias faciacutea o sinal do ldquoMano Ficordquo

bull percorriacutea descalzo toda a casa mentres

bull Escupiacutea nove fabas negras para que as comesen os espectros

bull Perseguiacutease a cambio o benestar dos habitantes do fogar

Imaxe do Mano Fico WikipediaAmuletos co signo do Mano Fico

17

Manesbull Espiacuteritos protectores da familia

D MMESSIEDONATE

MATRIIVSTVSFILIVS V F C

D(is) M(anibus) Messi(a)e Donat(a)e

matri Iustus filius v(ivus) f(aciendum) c(uravit)

Museo de Estrasburgo

D M S gt Diis Manibus Sacratum

18

DMGAI IVLI MAX

MINI EMERITI LEGIONIS VIII BNEFI

CIARIVS PROCVRATORIS ONESTA MISSIONE MISSVS ISTAMEMORIAM PROCVRAVIT SIMILINIA PATE

RNA CONIVX CONIVGI KRISSIMOMAXMINVS ICQ

VIESQVIT AVE VIATOR VALE VIATOR

D(is) M(anibus)Gai Iuli Max(i)mini emeriti legionis VIII

b(e)neficiariusprocuratoris (h)onesta

missione missus Ista(m) memoriam

procuravit Similinia Paterna coniux coniugi k(a)rissimo Maximinus (h)ic quiesquit

Ave viatorvale viator

(Museo de Estrasburgo datado no s III dC)

19

Aras e estelas funerarias en GaliciaVictorinVs

in pace annorv M CXX

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

20

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) S(acrum) PRIMIANOVITALES AN LXXV TETVLV [---]

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

21

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) G(aio) ARRUNTIO SERENO AN(norum) LX FLACCINIA SEVERA MARITOPIENTISSIMO

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaFoto de DivesGallaecia en Flickr

22

Aras e estelas funerarias en GaliciaAPANA bull AMBOLLI bull F(ilia) bull CELTICASVPERTAM(ARICA)[ ) ] bull MIOBRIAN(Norum) bull XXV bull H(ic) bull S(ita) bull E(st)APANVS bull FR(ater) bull F(aciendum) bull C(uravit)Museo Arqueoloacutexico de LugoMediados sI dCFoto de Miguel Bugallo en Flickr

23

Aras e estelas funerarias en Galicia

Sabinusan(norum) XXSecundioan(norum) XXIILentinusan(norum) XXM(arci) AudasiMax(imi centurionis) leg(ionis)X gem(inae) ser(vi)h(ic) si(iti) s(unt)

Estela dos ldquolexionariosrdquoMuseo Arqueoloacutexico de PontevedraReaproveitada na casa-torre de Bendantildea (Caldas de Reis)Foto de Dives Gallaecia en Flickr

24

MEDAMVSARCISIFHIC SITVS ESTCASTELOMEIDVNIOMONVMENTVMFECERVNTANCONDEIAMICO CARO

Soterramento de MeacutedamoCentro de Visitantes de Aquis QuerquennisFoto de DivesGallaecia en Flickr

25

A morte en Internet

httpwwwmivoluntadcom httpwwwtodoesquelascom

httpwwwrevistaadioses httpwwwfamousdeadcom

26

ldquoLo velan en su motorardquo

27

ldquoEl muerto paradordquo

28

Leacutexico da mortebull Helenismos

tumba lt τὺμβος ldquotuacutemulordquo tanatorio lt θάνατος ldquomorterdquo + sufixo lat arius (lugar)

necroacutepole lt νεκρός ldquomorto cadaacuteverrdquo + πόλις ldquocidaderdquo

sarcoacutefago lt σαρξ σαρκός ldquocarnerdquo+ φαγεῖν ldquocomerrdquo

pompa lt πομπή (latiacuten pompa ae ldquoProcesioacuten desfile solemnerdquo)

epitafio lt ἐπι (sobre) + ταφός (tumba)

bull cadaacutever lt caro data vermibus ldquocarne entregada ao vermesrdquo cado is ere cecidi cassum ldquocaer sucumbirrdquo

bull defunto lt defunctus lt defungor ldquocumprirrdquo ldquopagar unha deacutebedardquo ldquoacabar conrdquo

bull incinerar lt in + cinis eris ldquocinzardquo

bull inhumar lt in + humus i ldquoterrardquo exhumar lt ex + humus i

bull enterrar lt in + terra ae ldquoterrardquo

bull sepelio lt sepelio is sepelire sepultum ldquosepultar enterrarrdquo

bull exequias lt exsequiae arum ldquohonras fuacutenebresrdquo lt exsequor ldquoseguir (ao enterramento)rdquo

bull funeral lt funus eris ldquocerimonia fuacutenebrerdquo ldquocortexo fuacutenebrerdquo

bull columbario lt columba ae ldquopombardquo + sufixo lat arius (lugar)

bull osario lt os ossis ldquooacutesordquo + sufixo lat arius (lugar)

bull laacutepida lt lapis idis ldquopedrardquo

29

LatinismosRIP ldquorequiescat in pacerdquo

INRI ldquoIesus Nazarenus Rex Iudeaorumrdquo

in articulo mortis

in memoriam

rigor mortis

corpore insepulto

requiem (aeternam dona eis)

post mortem

ldquono momento mesmo da morterdquo

ldquoen memoria dunha persoa mortardquo

ldquorixidez da morterdquo (termo forense)rdquo

ldquofuneral co corpo do defunto sen sepultarrdquo

ldquomisa de defuntosrdquo

ldquodespois da morterdquo

30

Requiem Mozart

Confutatis maledictisflammis acribus addictisvoca me cum benedictisOro supplex et accliniscor contritum quasi cinisgere curam mei finis

Rexeitados os malditosentregados aacutes crueis chamaschaacutemame cos benditosE rogo suplicante e inclinado ante tico meu corazoacuten triturado coma cinzaque coides da mintildea fin

31

Enredandobull O maacuteis alaacute dos romanos (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull Parentalia e Feralia a memoria dos mortos na antiga Roma (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull El Llatiacute i el legravexic de la mort (El Fil de les Clagravessiques)

bull Ritos de paso La muerte Roma I (Hortus Hesperidum)

bull Ritos de paso La muerte Roma II (Hortus Hesperidum)

bull Menuacute de todos los santos (De re coquinaria)

bull Ritos fuacutenebres dos romanos (documento pdf en iussu de DivesGallaecia)

bull Ritos funerarios (recompilacioacuten de ligazoacutens en Diigo)

bull Os romanos e a morte (Galeriacutea de imaxes en Pinterest)

32

Ligazoacutens

bull Personaliza o teu epitafio httpwwwtombstonebuildercomindexphp

bull Salieri vs Mozart httpwwwyoutubecomwatchv=WXUkL9t9qkI

bull Epitafios famosos httpeswikiquoteorgwikiEpitafios

bull Na rede

bull httpwwwmivoluntadcom

bull httpwwwtodoesquelascom

bull httpwwwrevistaadioses

bull httpwwwfamousdeadcom

bull httpwwwepilogablecomsteven-jobsepgbksmemories

33

Page 14: Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Catacumbas

Epitafio de Atimetus das catacumbas de St Sebastian na Via Appia Roma Inscricioacuten rodeada por siacutembolos cristiaacutens unha aacutencora e un peixeCatacumbas de Siracusa en Sicilia Imaxe web rsanzcarreraCatacumbas de San Calixto Roma Imaxe de Jonas Witt en Flickr

7

Catacumbas

Epitafio de Atimetus das catacumbas de St Sebastian na Via Appia Roma Inscricioacuten rodeada por siacutembolos cristiaacutens unha aacutencora e un peixeCatacumbas de Siracusa en Sicilia Imaxe web rsanzcarreraCatacumbas de San Calixto Roma Imaxe de Jonas Witt en Flickr

7

Catacumbas

Epitafio de Atimetus das catacumbas de St Sebastian na Via Appia Roma Inscricioacuten rodeada por siacutembolos cristiaacutens unha aacutencora e un peixeCatacumbas de Siracusa en Sicilia Imaxe web rsanzcarreraCatacumbas de San Calixto Roma Imaxe de Jonas Witt en Flickr

7

Ritos funerarios (II)bull Cidadaacutens ricos e ilustres

bull Conclamatio extremum vale

bull Pompa funebris praeficae naeniae laudatio funebris

bull Incineracioacuten nas necroacutepoles foacutera da cidade sepulcros monumentais (Tumba de Cecilia Metela) mausoleos (Augusto Adriano)

bull Fosas individuais gt Epitafios identidade do falecido (nome idade condicioacuten social etc) persoa que dedica o epitafio ton solemne ou con toques humoriacutesticos

bull Loito

bull vestes pullae sacrificio do novendiale cena novendialis

bull Festas e conmemoracioacutens

bull Parentalia (13-21 febreiro) festas aacute memoria dos mortos Feralia (derradeiro diacutea)

bull Violaria Rosaria (finais de maio) frores nos sepulcros ou urnas

8

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Abreviaturas Epitafios latinos

D M S gt Diis Manibus SacratumH S E gt Hic Situs EstS TT L gt Sit Tibi Terra LevisA gt annos D gt dies

F gt fecit

B gt bene M gt merentiV gt vivus

F C gt faciendum curavit

12

Epitafios latinosAnagni 036

Tullia Tecusa Artemoni coiugi bene merenti fecit

CIL 06 28963 = 10 007713 = Anagni 037

V(ivus) M(arcus) Vinicius Vinici l(ibertus) Phoebus fecit sibi et Cordiae Asterope coniugi carissim(ae) et libertis libertabus posterisq(ue) eorum

Anagni 035

P(ublius) Sulpicius Victorinus vixit annis V

CIL 02-05 00005

G(aius) Iulius Primus miles veteranus leg(ionis) X Gemina[e] h(ic) s(itus) e(st) s(it) t(ibi) t(erra) l(evis)

CIL 06 17551 = Anagni 025

D(is) M(anibus) M(arcus) Fabius Pacatus Tettiae Vibiae co(n)iugi f(e)c(it) b(ene) m(erenti)

13

Epitafios famosos

14

Actitude ante a mortebull A morte como feito cotiaacute Esperanza de vida curta (50 anos)

bull O paso do mundo dos vivos ao dos mortos gt un cambio de etapa maacuteis (como o nacemento infancia madurez)

bull Ritos obrigatorios perfectamente estipulados De non cumplilos o defunto no chegariacutea ao mundo dos mortos

bull Influencia da mitoloxiacutea grega

bull obolus Caronte

bull Stix Hades Elysium Tartarus

bull Proserpina ae e Pluto onis (Dis Pater)

bull Muacuteltiples concepcioacutens sobre o mundo de ultratumba

bull Para uns a alma e o corpo perecen conxuntamente para outros a alma se disipa pouco despois e para outros vive eternamente (Ciceroacuten)

bull Epicuacutereos a morte era un medo maacuteis a eliminar Epicuro negaba a existencia do maacuteis alaacute Lucrecio o corpo e a alma perecen ao mesmo tempo

bull Estoicos a morte eacute lei de vida que hai que aceptar Seacuteneca e o seu sobrintildeo Lucano arremeten contra as crenzas e cerimonias que preparan o traacutensito a un maacuteis alaacute no que non criacutean

bull Influenza dos espiacuteritos dos antepasados mortos na vida dos vivos

bull Larvae e Lemures gt espiacuteritos malignos

bull Manes gt espiacuteritos protectores da familia

15

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Lemuresbull Maio festa das Lemuria cerimonia que tentaba

satisfacer aos Lemures que puidesen andar polas suacuteas casas

bull A medianoite

bull Paterfamilias faciacutea o sinal do ldquoMano Ficordquo

bull percorriacutea descalzo toda a casa mentres

bull Escupiacutea nove fabas negras para que as comesen os espectros

bull Perseguiacutease a cambio o benestar dos habitantes do fogar

Imaxe do Mano Fico WikipediaAmuletos co signo do Mano Fico

17

Manesbull Espiacuteritos protectores da familia

D MMESSIEDONATE

MATRIIVSTVSFILIVS V F C

D(is) M(anibus) Messi(a)e Donat(a)e

matri Iustus filius v(ivus) f(aciendum) c(uravit)

Museo de Estrasburgo

D M S gt Diis Manibus Sacratum

18

DMGAI IVLI MAX

MINI EMERITI LEGIONIS VIII BNEFI

CIARIVS PROCVRATORIS ONESTA MISSIONE MISSVS ISTAMEMORIAM PROCVRAVIT SIMILINIA PATE

RNA CONIVX CONIVGI KRISSIMOMAXMINVS ICQ

VIESQVIT AVE VIATOR VALE VIATOR

D(is) M(anibus)Gai Iuli Max(i)mini emeriti legionis VIII

b(e)neficiariusprocuratoris (h)onesta

missione missus Ista(m) memoriam

procuravit Similinia Paterna coniux coniugi k(a)rissimo Maximinus (h)ic quiesquit

Ave viatorvale viator

(Museo de Estrasburgo datado no s III dC)

19

Aras e estelas funerarias en GaliciaVictorinVs

in pace annorv M CXX

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

20

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) S(acrum) PRIMIANOVITALES AN LXXV TETVLV [---]

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

21

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) G(aio) ARRUNTIO SERENO AN(norum) LX FLACCINIA SEVERA MARITOPIENTISSIMO

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaFoto de DivesGallaecia en Flickr

22

Aras e estelas funerarias en GaliciaAPANA bull AMBOLLI bull F(ilia) bull CELTICASVPERTAM(ARICA)[ ) ] bull MIOBRIAN(Norum) bull XXV bull H(ic) bull S(ita) bull E(st)APANVS bull FR(ater) bull F(aciendum) bull C(uravit)Museo Arqueoloacutexico de LugoMediados sI dCFoto de Miguel Bugallo en Flickr

23

Aras e estelas funerarias en Galicia

Sabinusan(norum) XXSecundioan(norum) XXIILentinusan(norum) XXM(arci) AudasiMax(imi centurionis) leg(ionis)X gem(inae) ser(vi)h(ic) si(iti) s(unt)

Estela dos ldquolexionariosrdquoMuseo Arqueoloacutexico de PontevedraReaproveitada na casa-torre de Bendantildea (Caldas de Reis)Foto de Dives Gallaecia en Flickr

24

MEDAMVSARCISIFHIC SITVS ESTCASTELOMEIDVNIOMONVMENTVMFECERVNTANCONDEIAMICO CARO

Soterramento de MeacutedamoCentro de Visitantes de Aquis QuerquennisFoto de DivesGallaecia en Flickr

25

A morte en Internet

httpwwwmivoluntadcom httpwwwtodoesquelascom

httpwwwrevistaadioses httpwwwfamousdeadcom

26

ldquoLo velan en su motorardquo

27

ldquoEl muerto paradordquo

28

Leacutexico da mortebull Helenismos

tumba lt τὺμβος ldquotuacutemulordquo tanatorio lt θάνατος ldquomorterdquo + sufixo lat arius (lugar)

necroacutepole lt νεκρός ldquomorto cadaacuteverrdquo + πόλις ldquocidaderdquo

sarcoacutefago lt σαρξ σαρκός ldquocarnerdquo+ φαγεῖν ldquocomerrdquo

pompa lt πομπή (latiacuten pompa ae ldquoProcesioacuten desfile solemnerdquo)

epitafio lt ἐπι (sobre) + ταφός (tumba)

bull cadaacutever lt caro data vermibus ldquocarne entregada ao vermesrdquo cado is ere cecidi cassum ldquocaer sucumbirrdquo

bull defunto lt defunctus lt defungor ldquocumprirrdquo ldquopagar unha deacutebedardquo ldquoacabar conrdquo

bull incinerar lt in + cinis eris ldquocinzardquo

bull inhumar lt in + humus i ldquoterrardquo exhumar lt ex + humus i

bull enterrar lt in + terra ae ldquoterrardquo

bull sepelio lt sepelio is sepelire sepultum ldquosepultar enterrarrdquo

bull exequias lt exsequiae arum ldquohonras fuacutenebresrdquo lt exsequor ldquoseguir (ao enterramento)rdquo

bull funeral lt funus eris ldquocerimonia fuacutenebrerdquo ldquocortexo fuacutenebrerdquo

bull columbario lt columba ae ldquopombardquo + sufixo lat arius (lugar)

bull osario lt os ossis ldquooacutesordquo + sufixo lat arius (lugar)

bull laacutepida lt lapis idis ldquopedrardquo

29

LatinismosRIP ldquorequiescat in pacerdquo

INRI ldquoIesus Nazarenus Rex Iudeaorumrdquo

in articulo mortis

in memoriam

rigor mortis

corpore insepulto

requiem (aeternam dona eis)

post mortem

ldquono momento mesmo da morterdquo

ldquoen memoria dunha persoa mortardquo

ldquorixidez da morterdquo (termo forense)rdquo

ldquofuneral co corpo do defunto sen sepultarrdquo

ldquomisa de defuntosrdquo

ldquodespois da morterdquo

30

Requiem Mozart

Confutatis maledictisflammis acribus addictisvoca me cum benedictisOro supplex et accliniscor contritum quasi cinisgere curam mei finis

Rexeitados os malditosentregados aacutes crueis chamaschaacutemame cos benditosE rogo suplicante e inclinado ante tico meu corazoacuten triturado coma cinzaque coides da mintildea fin

31

Enredandobull O maacuteis alaacute dos romanos (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull Parentalia e Feralia a memoria dos mortos na antiga Roma (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull El Llatiacute i el legravexic de la mort (El Fil de les Clagravessiques)

bull Ritos de paso La muerte Roma I (Hortus Hesperidum)

bull Ritos de paso La muerte Roma II (Hortus Hesperidum)

bull Menuacute de todos los santos (De re coquinaria)

bull Ritos fuacutenebres dos romanos (documento pdf en iussu de DivesGallaecia)

bull Ritos funerarios (recompilacioacuten de ligazoacutens en Diigo)

bull Os romanos e a morte (Galeriacutea de imaxes en Pinterest)

32

Ligazoacutens

bull Personaliza o teu epitafio httpwwwtombstonebuildercomindexphp

bull Salieri vs Mozart httpwwwyoutubecomwatchv=WXUkL9t9qkI

bull Epitafios famosos httpeswikiquoteorgwikiEpitafios

bull Na rede

bull httpwwwmivoluntadcom

bull httpwwwtodoesquelascom

bull httpwwwrevistaadioses

bull httpwwwfamousdeadcom

bull httpwwwepilogablecomsteven-jobsepgbksmemories

33

Page 15: Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

Columbaria

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Missouri2 imaxes do Columbarium Via Portuense I metade II dC Museo Nazionale romano Imaxes de Nick in Exilio en Flickr3 imaxes de columbarios (sen determinar)

1 imaxe (wikipedia) dun Columbarium actual de Oakland

6

Catacumbas

Epitafio de Atimetus das catacumbas de St Sebastian na Via Appia Roma Inscricioacuten rodeada por siacutembolos cristiaacutens unha aacutencora e un peixeCatacumbas de Siracusa en Sicilia Imaxe web rsanzcarreraCatacumbas de San Calixto Roma Imaxe de Jonas Witt en Flickr

7

Catacumbas

Epitafio de Atimetus das catacumbas de St Sebastian na Via Appia Roma Inscricioacuten rodeada por siacutembolos cristiaacutens unha aacutencora e un peixeCatacumbas de Siracusa en Sicilia Imaxe web rsanzcarreraCatacumbas de San Calixto Roma Imaxe de Jonas Witt en Flickr

7

Catacumbas

Epitafio de Atimetus das catacumbas de St Sebastian na Via Appia Roma Inscricioacuten rodeada por siacutembolos cristiaacutens unha aacutencora e un peixeCatacumbas de Siracusa en Sicilia Imaxe web rsanzcarreraCatacumbas de San Calixto Roma Imaxe de Jonas Witt en Flickr

7

Ritos funerarios (II)bull Cidadaacutens ricos e ilustres

bull Conclamatio extremum vale

bull Pompa funebris praeficae naeniae laudatio funebris

bull Incineracioacuten nas necroacutepoles foacutera da cidade sepulcros monumentais (Tumba de Cecilia Metela) mausoleos (Augusto Adriano)

bull Fosas individuais gt Epitafios identidade do falecido (nome idade condicioacuten social etc) persoa que dedica o epitafio ton solemne ou con toques humoriacutesticos

bull Loito

bull vestes pullae sacrificio do novendiale cena novendialis

bull Festas e conmemoracioacutens

bull Parentalia (13-21 febreiro) festas aacute memoria dos mortos Feralia (derradeiro diacutea)

bull Violaria Rosaria (finais de maio) frores nos sepulcros ou urnas

8

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Abreviaturas Epitafios latinos

D M S gt Diis Manibus SacratumH S E gt Hic Situs EstS TT L gt Sit Tibi Terra LevisA gt annos D gt dies

F gt fecit

B gt bene M gt merentiV gt vivus

F C gt faciendum curavit

12

Epitafios latinosAnagni 036

Tullia Tecusa Artemoni coiugi bene merenti fecit

CIL 06 28963 = 10 007713 = Anagni 037

V(ivus) M(arcus) Vinicius Vinici l(ibertus) Phoebus fecit sibi et Cordiae Asterope coniugi carissim(ae) et libertis libertabus posterisq(ue) eorum

Anagni 035

P(ublius) Sulpicius Victorinus vixit annis V

CIL 02-05 00005

G(aius) Iulius Primus miles veteranus leg(ionis) X Gemina[e] h(ic) s(itus) e(st) s(it) t(ibi) t(erra) l(evis)

CIL 06 17551 = Anagni 025

D(is) M(anibus) M(arcus) Fabius Pacatus Tettiae Vibiae co(n)iugi f(e)c(it) b(ene) m(erenti)

13

Epitafios famosos

14

Actitude ante a mortebull A morte como feito cotiaacute Esperanza de vida curta (50 anos)

bull O paso do mundo dos vivos ao dos mortos gt un cambio de etapa maacuteis (como o nacemento infancia madurez)

bull Ritos obrigatorios perfectamente estipulados De non cumplilos o defunto no chegariacutea ao mundo dos mortos

bull Influencia da mitoloxiacutea grega

bull obolus Caronte

bull Stix Hades Elysium Tartarus

bull Proserpina ae e Pluto onis (Dis Pater)

bull Muacuteltiples concepcioacutens sobre o mundo de ultratumba

bull Para uns a alma e o corpo perecen conxuntamente para outros a alma se disipa pouco despois e para outros vive eternamente (Ciceroacuten)

bull Epicuacutereos a morte era un medo maacuteis a eliminar Epicuro negaba a existencia do maacuteis alaacute Lucrecio o corpo e a alma perecen ao mesmo tempo

bull Estoicos a morte eacute lei de vida que hai que aceptar Seacuteneca e o seu sobrintildeo Lucano arremeten contra as crenzas e cerimonias que preparan o traacutensito a un maacuteis alaacute no que non criacutean

bull Influenza dos espiacuteritos dos antepasados mortos na vida dos vivos

bull Larvae e Lemures gt espiacuteritos malignos

bull Manes gt espiacuteritos protectores da familia

15

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Lemuresbull Maio festa das Lemuria cerimonia que tentaba

satisfacer aos Lemures que puidesen andar polas suacuteas casas

bull A medianoite

bull Paterfamilias faciacutea o sinal do ldquoMano Ficordquo

bull percorriacutea descalzo toda a casa mentres

bull Escupiacutea nove fabas negras para que as comesen os espectros

bull Perseguiacutease a cambio o benestar dos habitantes do fogar

Imaxe do Mano Fico WikipediaAmuletos co signo do Mano Fico

17

Manesbull Espiacuteritos protectores da familia

D MMESSIEDONATE

MATRIIVSTVSFILIVS V F C

D(is) M(anibus) Messi(a)e Donat(a)e

matri Iustus filius v(ivus) f(aciendum) c(uravit)

Museo de Estrasburgo

D M S gt Diis Manibus Sacratum

18

DMGAI IVLI MAX

MINI EMERITI LEGIONIS VIII BNEFI

CIARIVS PROCVRATORIS ONESTA MISSIONE MISSVS ISTAMEMORIAM PROCVRAVIT SIMILINIA PATE

RNA CONIVX CONIVGI KRISSIMOMAXMINVS ICQ

VIESQVIT AVE VIATOR VALE VIATOR

D(is) M(anibus)Gai Iuli Max(i)mini emeriti legionis VIII

b(e)neficiariusprocuratoris (h)onesta

missione missus Ista(m) memoriam

procuravit Similinia Paterna coniux coniugi k(a)rissimo Maximinus (h)ic quiesquit

Ave viatorvale viator

(Museo de Estrasburgo datado no s III dC)

19

Aras e estelas funerarias en GaliciaVictorinVs

in pace annorv M CXX

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

20

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) S(acrum) PRIMIANOVITALES AN LXXV TETVLV [---]

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

21

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) G(aio) ARRUNTIO SERENO AN(norum) LX FLACCINIA SEVERA MARITOPIENTISSIMO

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaFoto de DivesGallaecia en Flickr

22

Aras e estelas funerarias en GaliciaAPANA bull AMBOLLI bull F(ilia) bull CELTICASVPERTAM(ARICA)[ ) ] bull MIOBRIAN(Norum) bull XXV bull H(ic) bull S(ita) bull E(st)APANVS bull FR(ater) bull F(aciendum) bull C(uravit)Museo Arqueoloacutexico de LugoMediados sI dCFoto de Miguel Bugallo en Flickr

23

Aras e estelas funerarias en Galicia

Sabinusan(norum) XXSecundioan(norum) XXIILentinusan(norum) XXM(arci) AudasiMax(imi centurionis) leg(ionis)X gem(inae) ser(vi)h(ic) si(iti) s(unt)

Estela dos ldquolexionariosrdquoMuseo Arqueoloacutexico de PontevedraReaproveitada na casa-torre de Bendantildea (Caldas de Reis)Foto de Dives Gallaecia en Flickr

24

MEDAMVSARCISIFHIC SITVS ESTCASTELOMEIDVNIOMONVMENTVMFECERVNTANCONDEIAMICO CARO

Soterramento de MeacutedamoCentro de Visitantes de Aquis QuerquennisFoto de DivesGallaecia en Flickr

25

A morte en Internet

httpwwwmivoluntadcom httpwwwtodoesquelascom

httpwwwrevistaadioses httpwwwfamousdeadcom

26

ldquoLo velan en su motorardquo

27

ldquoEl muerto paradordquo

28

Leacutexico da mortebull Helenismos

tumba lt τὺμβος ldquotuacutemulordquo tanatorio lt θάνατος ldquomorterdquo + sufixo lat arius (lugar)

necroacutepole lt νεκρός ldquomorto cadaacuteverrdquo + πόλις ldquocidaderdquo

sarcoacutefago lt σαρξ σαρκός ldquocarnerdquo+ φαγεῖν ldquocomerrdquo

pompa lt πομπή (latiacuten pompa ae ldquoProcesioacuten desfile solemnerdquo)

epitafio lt ἐπι (sobre) + ταφός (tumba)

bull cadaacutever lt caro data vermibus ldquocarne entregada ao vermesrdquo cado is ere cecidi cassum ldquocaer sucumbirrdquo

bull defunto lt defunctus lt defungor ldquocumprirrdquo ldquopagar unha deacutebedardquo ldquoacabar conrdquo

bull incinerar lt in + cinis eris ldquocinzardquo

bull inhumar lt in + humus i ldquoterrardquo exhumar lt ex + humus i

bull enterrar lt in + terra ae ldquoterrardquo

bull sepelio lt sepelio is sepelire sepultum ldquosepultar enterrarrdquo

bull exequias lt exsequiae arum ldquohonras fuacutenebresrdquo lt exsequor ldquoseguir (ao enterramento)rdquo

bull funeral lt funus eris ldquocerimonia fuacutenebrerdquo ldquocortexo fuacutenebrerdquo

bull columbario lt columba ae ldquopombardquo + sufixo lat arius (lugar)

bull osario lt os ossis ldquooacutesordquo + sufixo lat arius (lugar)

bull laacutepida lt lapis idis ldquopedrardquo

29

LatinismosRIP ldquorequiescat in pacerdquo

INRI ldquoIesus Nazarenus Rex Iudeaorumrdquo

in articulo mortis

in memoriam

rigor mortis

corpore insepulto

requiem (aeternam dona eis)

post mortem

ldquono momento mesmo da morterdquo

ldquoen memoria dunha persoa mortardquo

ldquorixidez da morterdquo (termo forense)rdquo

ldquofuneral co corpo do defunto sen sepultarrdquo

ldquomisa de defuntosrdquo

ldquodespois da morterdquo

30

Requiem Mozart

Confutatis maledictisflammis acribus addictisvoca me cum benedictisOro supplex et accliniscor contritum quasi cinisgere curam mei finis

Rexeitados os malditosentregados aacutes crueis chamaschaacutemame cos benditosE rogo suplicante e inclinado ante tico meu corazoacuten triturado coma cinzaque coides da mintildea fin

31

Enredandobull O maacuteis alaacute dos romanos (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull Parentalia e Feralia a memoria dos mortos na antiga Roma (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull El Llatiacute i el legravexic de la mort (El Fil de les Clagravessiques)

bull Ritos de paso La muerte Roma I (Hortus Hesperidum)

bull Ritos de paso La muerte Roma II (Hortus Hesperidum)

bull Menuacute de todos los santos (De re coquinaria)

bull Ritos fuacutenebres dos romanos (documento pdf en iussu de DivesGallaecia)

bull Ritos funerarios (recompilacioacuten de ligazoacutens en Diigo)

bull Os romanos e a morte (Galeriacutea de imaxes en Pinterest)

32

Ligazoacutens

bull Personaliza o teu epitafio httpwwwtombstonebuildercomindexphp

bull Salieri vs Mozart httpwwwyoutubecomwatchv=WXUkL9t9qkI

bull Epitafios famosos httpeswikiquoteorgwikiEpitafios

bull Na rede

bull httpwwwmivoluntadcom

bull httpwwwtodoesquelascom

bull httpwwwrevistaadioses

bull httpwwwfamousdeadcom

bull httpwwwepilogablecomsteven-jobsepgbksmemories

33

Page 16: Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

Catacumbas

Epitafio de Atimetus das catacumbas de St Sebastian na Via Appia Roma Inscricioacuten rodeada por siacutembolos cristiaacutens unha aacutencora e un peixeCatacumbas de Siracusa en Sicilia Imaxe web rsanzcarreraCatacumbas de San Calixto Roma Imaxe de Jonas Witt en Flickr

7

Catacumbas

Epitafio de Atimetus das catacumbas de St Sebastian na Via Appia Roma Inscricioacuten rodeada por siacutembolos cristiaacutens unha aacutencora e un peixeCatacumbas de Siracusa en Sicilia Imaxe web rsanzcarreraCatacumbas de San Calixto Roma Imaxe de Jonas Witt en Flickr

7

Catacumbas

Epitafio de Atimetus das catacumbas de St Sebastian na Via Appia Roma Inscricioacuten rodeada por siacutembolos cristiaacutens unha aacutencora e un peixeCatacumbas de Siracusa en Sicilia Imaxe web rsanzcarreraCatacumbas de San Calixto Roma Imaxe de Jonas Witt en Flickr

7

Ritos funerarios (II)bull Cidadaacutens ricos e ilustres

bull Conclamatio extremum vale

bull Pompa funebris praeficae naeniae laudatio funebris

bull Incineracioacuten nas necroacutepoles foacutera da cidade sepulcros monumentais (Tumba de Cecilia Metela) mausoleos (Augusto Adriano)

bull Fosas individuais gt Epitafios identidade do falecido (nome idade condicioacuten social etc) persoa que dedica o epitafio ton solemne ou con toques humoriacutesticos

bull Loito

bull vestes pullae sacrificio do novendiale cena novendialis

bull Festas e conmemoracioacutens

bull Parentalia (13-21 febreiro) festas aacute memoria dos mortos Feralia (derradeiro diacutea)

bull Violaria Rosaria (finais de maio) frores nos sepulcros ou urnas

8

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Abreviaturas Epitafios latinos

D M S gt Diis Manibus SacratumH S E gt Hic Situs EstS TT L gt Sit Tibi Terra LevisA gt annos D gt dies

F gt fecit

B gt bene M gt merentiV gt vivus

F C gt faciendum curavit

12

Epitafios latinosAnagni 036

Tullia Tecusa Artemoni coiugi bene merenti fecit

CIL 06 28963 = 10 007713 = Anagni 037

V(ivus) M(arcus) Vinicius Vinici l(ibertus) Phoebus fecit sibi et Cordiae Asterope coniugi carissim(ae) et libertis libertabus posterisq(ue) eorum

Anagni 035

P(ublius) Sulpicius Victorinus vixit annis V

CIL 02-05 00005

G(aius) Iulius Primus miles veteranus leg(ionis) X Gemina[e] h(ic) s(itus) e(st) s(it) t(ibi) t(erra) l(evis)

CIL 06 17551 = Anagni 025

D(is) M(anibus) M(arcus) Fabius Pacatus Tettiae Vibiae co(n)iugi f(e)c(it) b(ene) m(erenti)

13

Epitafios famosos

14

Actitude ante a mortebull A morte como feito cotiaacute Esperanza de vida curta (50 anos)

bull O paso do mundo dos vivos ao dos mortos gt un cambio de etapa maacuteis (como o nacemento infancia madurez)

bull Ritos obrigatorios perfectamente estipulados De non cumplilos o defunto no chegariacutea ao mundo dos mortos

bull Influencia da mitoloxiacutea grega

bull obolus Caronte

bull Stix Hades Elysium Tartarus

bull Proserpina ae e Pluto onis (Dis Pater)

bull Muacuteltiples concepcioacutens sobre o mundo de ultratumba

bull Para uns a alma e o corpo perecen conxuntamente para outros a alma se disipa pouco despois e para outros vive eternamente (Ciceroacuten)

bull Epicuacutereos a morte era un medo maacuteis a eliminar Epicuro negaba a existencia do maacuteis alaacute Lucrecio o corpo e a alma perecen ao mesmo tempo

bull Estoicos a morte eacute lei de vida que hai que aceptar Seacuteneca e o seu sobrintildeo Lucano arremeten contra as crenzas e cerimonias que preparan o traacutensito a un maacuteis alaacute no que non criacutean

bull Influenza dos espiacuteritos dos antepasados mortos na vida dos vivos

bull Larvae e Lemures gt espiacuteritos malignos

bull Manes gt espiacuteritos protectores da familia

15

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Lemuresbull Maio festa das Lemuria cerimonia que tentaba

satisfacer aos Lemures que puidesen andar polas suacuteas casas

bull A medianoite

bull Paterfamilias faciacutea o sinal do ldquoMano Ficordquo

bull percorriacutea descalzo toda a casa mentres

bull Escupiacutea nove fabas negras para que as comesen os espectros

bull Perseguiacutease a cambio o benestar dos habitantes do fogar

Imaxe do Mano Fico WikipediaAmuletos co signo do Mano Fico

17

Manesbull Espiacuteritos protectores da familia

D MMESSIEDONATE

MATRIIVSTVSFILIVS V F C

D(is) M(anibus) Messi(a)e Donat(a)e

matri Iustus filius v(ivus) f(aciendum) c(uravit)

Museo de Estrasburgo

D M S gt Diis Manibus Sacratum

18

DMGAI IVLI MAX

MINI EMERITI LEGIONIS VIII BNEFI

CIARIVS PROCVRATORIS ONESTA MISSIONE MISSVS ISTAMEMORIAM PROCVRAVIT SIMILINIA PATE

RNA CONIVX CONIVGI KRISSIMOMAXMINVS ICQ

VIESQVIT AVE VIATOR VALE VIATOR

D(is) M(anibus)Gai Iuli Max(i)mini emeriti legionis VIII

b(e)neficiariusprocuratoris (h)onesta

missione missus Ista(m) memoriam

procuravit Similinia Paterna coniux coniugi k(a)rissimo Maximinus (h)ic quiesquit

Ave viatorvale viator

(Museo de Estrasburgo datado no s III dC)

19

Aras e estelas funerarias en GaliciaVictorinVs

in pace annorv M CXX

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

20

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) S(acrum) PRIMIANOVITALES AN LXXV TETVLV [---]

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

21

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) G(aio) ARRUNTIO SERENO AN(norum) LX FLACCINIA SEVERA MARITOPIENTISSIMO

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaFoto de DivesGallaecia en Flickr

22

Aras e estelas funerarias en GaliciaAPANA bull AMBOLLI bull F(ilia) bull CELTICASVPERTAM(ARICA)[ ) ] bull MIOBRIAN(Norum) bull XXV bull H(ic) bull S(ita) bull E(st)APANVS bull FR(ater) bull F(aciendum) bull C(uravit)Museo Arqueoloacutexico de LugoMediados sI dCFoto de Miguel Bugallo en Flickr

23

Aras e estelas funerarias en Galicia

Sabinusan(norum) XXSecundioan(norum) XXIILentinusan(norum) XXM(arci) AudasiMax(imi centurionis) leg(ionis)X gem(inae) ser(vi)h(ic) si(iti) s(unt)

Estela dos ldquolexionariosrdquoMuseo Arqueoloacutexico de PontevedraReaproveitada na casa-torre de Bendantildea (Caldas de Reis)Foto de Dives Gallaecia en Flickr

24

MEDAMVSARCISIFHIC SITVS ESTCASTELOMEIDVNIOMONVMENTVMFECERVNTANCONDEIAMICO CARO

Soterramento de MeacutedamoCentro de Visitantes de Aquis QuerquennisFoto de DivesGallaecia en Flickr

25

A morte en Internet

httpwwwmivoluntadcom httpwwwtodoesquelascom

httpwwwrevistaadioses httpwwwfamousdeadcom

26

ldquoLo velan en su motorardquo

27

ldquoEl muerto paradordquo

28

Leacutexico da mortebull Helenismos

tumba lt τὺμβος ldquotuacutemulordquo tanatorio lt θάνατος ldquomorterdquo + sufixo lat arius (lugar)

necroacutepole lt νεκρός ldquomorto cadaacuteverrdquo + πόλις ldquocidaderdquo

sarcoacutefago lt σαρξ σαρκός ldquocarnerdquo+ φαγεῖν ldquocomerrdquo

pompa lt πομπή (latiacuten pompa ae ldquoProcesioacuten desfile solemnerdquo)

epitafio lt ἐπι (sobre) + ταφός (tumba)

bull cadaacutever lt caro data vermibus ldquocarne entregada ao vermesrdquo cado is ere cecidi cassum ldquocaer sucumbirrdquo

bull defunto lt defunctus lt defungor ldquocumprirrdquo ldquopagar unha deacutebedardquo ldquoacabar conrdquo

bull incinerar lt in + cinis eris ldquocinzardquo

bull inhumar lt in + humus i ldquoterrardquo exhumar lt ex + humus i

bull enterrar lt in + terra ae ldquoterrardquo

bull sepelio lt sepelio is sepelire sepultum ldquosepultar enterrarrdquo

bull exequias lt exsequiae arum ldquohonras fuacutenebresrdquo lt exsequor ldquoseguir (ao enterramento)rdquo

bull funeral lt funus eris ldquocerimonia fuacutenebrerdquo ldquocortexo fuacutenebrerdquo

bull columbario lt columba ae ldquopombardquo + sufixo lat arius (lugar)

bull osario lt os ossis ldquooacutesordquo + sufixo lat arius (lugar)

bull laacutepida lt lapis idis ldquopedrardquo

29

LatinismosRIP ldquorequiescat in pacerdquo

INRI ldquoIesus Nazarenus Rex Iudeaorumrdquo

in articulo mortis

in memoriam

rigor mortis

corpore insepulto

requiem (aeternam dona eis)

post mortem

ldquono momento mesmo da morterdquo

ldquoen memoria dunha persoa mortardquo

ldquorixidez da morterdquo (termo forense)rdquo

ldquofuneral co corpo do defunto sen sepultarrdquo

ldquomisa de defuntosrdquo

ldquodespois da morterdquo

30

Requiem Mozart

Confutatis maledictisflammis acribus addictisvoca me cum benedictisOro supplex et accliniscor contritum quasi cinisgere curam mei finis

Rexeitados os malditosentregados aacutes crueis chamaschaacutemame cos benditosE rogo suplicante e inclinado ante tico meu corazoacuten triturado coma cinzaque coides da mintildea fin

31

Enredandobull O maacuteis alaacute dos romanos (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull Parentalia e Feralia a memoria dos mortos na antiga Roma (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull El Llatiacute i el legravexic de la mort (El Fil de les Clagravessiques)

bull Ritos de paso La muerte Roma I (Hortus Hesperidum)

bull Ritos de paso La muerte Roma II (Hortus Hesperidum)

bull Menuacute de todos los santos (De re coquinaria)

bull Ritos fuacutenebres dos romanos (documento pdf en iussu de DivesGallaecia)

bull Ritos funerarios (recompilacioacuten de ligazoacutens en Diigo)

bull Os romanos e a morte (Galeriacutea de imaxes en Pinterest)

32

Ligazoacutens

bull Personaliza o teu epitafio httpwwwtombstonebuildercomindexphp

bull Salieri vs Mozart httpwwwyoutubecomwatchv=WXUkL9t9qkI

bull Epitafios famosos httpeswikiquoteorgwikiEpitafios

bull Na rede

bull httpwwwmivoluntadcom

bull httpwwwtodoesquelascom

bull httpwwwrevistaadioses

bull httpwwwfamousdeadcom

bull httpwwwepilogablecomsteven-jobsepgbksmemories

33

Page 17: Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

Catacumbas

Epitafio de Atimetus das catacumbas de St Sebastian na Via Appia Roma Inscricioacuten rodeada por siacutembolos cristiaacutens unha aacutencora e un peixeCatacumbas de Siracusa en Sicilia Imaxe web rsanzcarreraCatacumbas de San Calixto Roma Imaxe de Jonas Witt en Flickr

7

Catacumbas

Epitafio de Atimetus das catacumbas de St Sebastian na Via Appia Roma Inscricioacuten rodeada por siacutembolos cristiaacutens unha aacutencora e un peixeCatacumbas de Siracusa en Sicilia Imaxe web rsanzcarreraCatacumbas de San Calixto Roma Imaxe de Jonas Witt en Flickr

7

Ritos funerarios (II)bull Cidadaacutens ricos e ilustres

bull Conclamatio extremum vale

bull Pompa funebris praeficae naeniae laudatio funebris

bull Incineracioacuten nas necroacutepoles foacutera da cidade sepulcros monumentais (Tumba de Cecilia Metela) mausoleos (Augusto Adriano)

bull Fosas individuais gt Epitafios identidade do falecido (nome idade condicioacuten social etc) persoa que dedica o epitafio ton solemne ou con toques humoriacutesticos

bull Loito

bull vestes pullae sacrificio do novendiale cena novendialis

bull Festas e conmemoracioacutens

bull Parentalia (13-21 febreiro) festas aacute memoria dos mortos Feralia (derradeiro diacutea)

bull Violaria Rosaria (finais de maio) frores nos sepulcros ou urnas

8

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Abreviaturas Epitafios latinos

D M S gt Diis Manibus SacratumH S E gt Hic Situs EstS TT L gt Sit Tibi Terra LevisA gt annos D gt dies

F gt fecit

B gt bene M gt merentiV gt vivus

F C gt faciendum curavit

12

Epitafios latinosAnagni 036

Tullia Tecusa Artemoni coiugi bene merenti fecit

CIL 06 28963 = 10 007713 = Anagni 037

V(ivus) M(arcus) Vinicius Vinici l(ibertus) Phoebus fecit sibi et Cordiae Asterope coniugi carissim(ae) et libertis libertabus posterisq(ue) eorum

Anagni 035

P(ublius) Sulpicius Victorinus vixit annis V

CIL 02-05 00005

G(aius) Iulius Primus miles veteranus leg(ionis) X Gemina[e] h(ic) s(itus) e(st) s(it) t(ibi) t(erra) l(evis)

CIL 06 17551 = Anagni 025

D(is) M(anibus) M(arcus) Fabius Pacatus Tettiae Vibiae co(n)iugi f(e)c(it) b(ene) m(erenti)

13

Epitafios famosos

14

Actitude ante a mortebull A morte como feito cotiaacute Esperanza de vida curta (50 anos)

bull O paso do mundo dos vivos ao dos mortos gt un cambio de etapa maacuteis (como o nacemento infancia madurez)

bull Ritos obrigatorios perfectamente estipulados De non cumplilos o defunto no chegariacutea ao mundo dos mortos

bull Influencia da mitoloxiacutea grega

bull obolus Caronte

bull Stix Hades Elysium Tartarus

bull Proserpina ae e Pluto onis (Dis Pater)

bull Muacuteltiples concepcioacutens sobre o mundo de ultratumba

bull Para uns a alma e o corpo perecen conxuntamente para outros a alma se disipa pouco despois e para outros vive eternamente (Ciceroacuten)

bull Epicuacutereos a morte era un medo maacuteis a eliminar Epicuro negaba a existencia do maacuteis alaacute Lucrecio o corpo e a alma perecen ao mesmo tempo

bull Estoicos a morte eacute lei de vida que hai que aceptar Seacuteneca e o seu sobrintildeo Lucano arremeten contra as crenzas e cerimonias que preparan o traacutensito a un maacuteis alaacute no que non criacutean

bull Influenza dos espiacuteritos dos antepasados mortos na vida dos vivos

bull Larvae e Lemures gt espiacuteritos malignos

bull Manes gt espiacuteritos protectores da familia

15

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Lemuresbull Maio festa das Lemuria cerimonia que tentaba

satisfacer aos Lemures que puidesen andar polas suacuteas casas

bull A medianoite

bull Paterfamilias faciacutea o sinal do ldquoMano Ficordquo

bull percorriacutea descalzo toda a casa mentres

bull Escupiacutea nove fabas negras para que as comesen os espectros

bull Perseguiacutease a cambio o benestar dos habitantes do fogar

Imaxe do Mano Fico WikipediaAmuletos co signo do Mano Fico

17

Manesbull Espiacuteritos protectores da familia

D MMESSIEDONATE

MATRIIVSTVSFILIVS V F C

D(is) M(anibus) Messi(a)e Donat(a)e

matri Iustus filius v(ivus) f(aciendum) c(uravit)

Museo de Estrasburgo

D M S gt Diis Manibus Sacratum

18

DMGAI IVLI MAX

MINI EMERITI LEGIONIS VIII BNEFI

CIARIVS PROCVRATORIS ONESTA MISSIONE MISSVS ISTAMEMORIAM PROCVRAVIT SIMILINIA PATE

RNA CONIVX CONIVGI KRISSIMOMAXMINVS ICQ

VIESQVIT AVE VIATOR VALE VIATOR

D(is) M(anibus)Gai Iuli Max(i)mini emeriti legionis VIII

b(e)neficiariusprocuratoris (h)onesta

missione missus Ista(m) memoriam

procuravit Similinia Paterna coniux coniugi k(a)rissimo Maximinus (h)ic quiesquit

Ave viatorvale viator

(Museo de Estrasburgo datado no s III dC)

19

Aras e estelas funerarias en GaliciaVictorinVs

in pace annorv M CXX

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

20

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) S(acrum) PRIMIANOVITALES AN LXXV TETVLV [---]

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

21

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) G(aio) ARRUNTIO SERENO AN(norum) LX FLACCINIA SEVERA MARITOPIENTISSIMO

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaFoto de DivesGallaecia en Flickr

22

Aras e estelas funerarias en GaliciaAPANA bull AMBOLLI bull F(ilia) bull CELTICASVPERTAM(ARICA)[ ) ] bull MIOBRIAN(Norum) bull XXV bull H(ic) bull S(ita) bull E(st)APANVS bull FR(ater) bull F(aciendum) bull C(uravit)Museo Arqueoloacutexico de LugoMediados sI dCFoto de Miguel Bugallo en Flickr

23

Aras e estelas funerarias en Galicia

Sabinusan(norum) XXSecundioan(norum) XXIILentinusan(norum) XXM(arci) AudasiMax(imi centurionis) leg(ionis)X gem(inae) ser(vi)h(ic) si(iti) s(unt)

Estela dos ldquolexionariosrdquoMuseo Arqueoloacutexico de PontevedraReaproveitada na casa-torre de Bendantildea (Caldas de Reis)Foto de Dives Gallaecia en Flickr

24

MEDAMVSARCISIFHIC SITVS ESTCASTELOMEIDVNIOMONVMENTVMFECERVNTANCONDEIAMICO CARO

Soterramento de MeacutedamoCentro de Visitantes de Aquis QuerquennisFoto de DivesGallaecia en Flickr

25

A morte en Internet

httpwwwmivoluntadcom httpwwwtodoesquelascom

httpwwwrevistaadioses httpwwwfamousdeadcom

26

ldquoLo velan en su motorardquo

27

ldquoEl muerto paradordquo

28

Leacutexico da mortebull Helenismos

tumba lt τὺμβος ldquotuacutemulordquo tanatorio lt θάνατος ldquomorterdquo + sufixo lat arius (lugar)

necroacutepole lt νεκρός ldquomorto cadaacuteverrdquo + πόλις ldquocidaderdquo

sarcoacutefago lt σαρξ σαρκός ldquocarnerdquo+ φαγεῖν ldquocomerrdquo

pompa lt πομπή (latiacuten pompa ae ldquoProcesioacuten desfile solemnerdquo)

epitafio lt ἐπι (sobre) + ταφός (tumba)

bull cadaacutever lt caro data vermibus ldquocarne entregada ao vermesrdquo cado is ere cecidi cassum ldquocaer sucumbirrdquo

bull defunto lt defunctus lt defungor ldquocumprirrdquo ldquopagar unha deacutebedardquo ldquoacabar conrdquo

bull incinerar lt in + cinis eris ldquocinzardquo

bull inhumar lt in + humus i ldquoterrardquo exhumar lt ex + humus i

bull enterrar lt in + terra ae ldquoterrardquo

bull sepelio lt sepelio is sepelire sepultum ldquosepultar enterrarrdquo

bull exequias lt exsequiae arum ldquohonras fuacutenebresrdquo lt exsequor ldquoseguir (ao enterramento)rdquo

bull funeral lt funus eris ldquocerimonia fuacutenebrerdquo ldquocortexo fuacutenebrerdquo

bull columbario lt columba ae ldquopombardquo + sufixo lat arius (lugar)

bull osario lt os ossis ldquooacutesordquo + sufixo lat arius (lugar)

bull laacutepida lt lapis idis ldquopedrardquo

29

LatinismosRIP ldquorequiescat in pacerdquo

INRI ldquoIesus Nazarenus Rex Iudeaorumrdquo

in articulo mortis

in memoriam

rigor mortis

corpore insepulto

requiem (aeternam dona eis)

post mortem

ldquono momento mesmo da morterdquo

ldquoen memoria dunha persoa mortardquo

ldquorixidez da morterdquo (termo forense)rdquo

ldquofuneral co corpo do defunto sen sepultarrdquo

ldquomisa de defuntosrdquo

ldquodespois da morterdquo

30

Requiem Mozart

Confutatis maledictisflammis acribus addictisvoca me cum benedictisOro supplex et accliniscor contritum quasi cinisgere curam mei finis

Rexeitados os malditosentregados aacutes crueis chamaschaacutemame cos benditosE rogo suplicante e inclinado ante tico meu corazoacuten triturado coma cinzaque coides da mintildea fin

31

Enredandobull O maacuteis alaacute dos romanos (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull Parentalia e Feralia a memoria dos mortos na antiga Roma (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull El Llatiacute i el legravexic de la mort (El Fil de les Clagravessiques)

bull Ritos de paso La muerte Roma I (Hortus Hesperidum)

bull Ritos de paso La muerte Roma II (Hortus Hesperidum)

bull Menuacute de todos los santos (De re coquinaria)

bull Ritos fuacutenebres dos romanos (documento pdf en iussu de DivesGallaecia)

bull Ritos funerarios (recompilacioacuten de ligazoacutens en Diigo)

bull Os romanos e a morte (Galeriacutea de imaxes en Pinterest)

32

Ligazoacutens

bull Personaliza o teu epitafio httpwwwtombstonebuildercomindexphp

bull Salieri vs Mozart httpwwwyoutubecomwatchv=WXUkL9t9qkI

bull Epitafios famosos httpeswikiquoteorgwikiEpitafios

bull Na rede

bull httpwwwmivoluntadcom

bull httpwwwtodoesquelascom

bull httpwwwrevistaadioses

bull httpwwwfamousdeadcom

bull httpwwwepilogablecomsteven-jobsepgbksmemories

33

Page 18: Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

Catacumbas

Epitafio de Atimetus das catacumbas de St Sebastian na Via Appia Roma Inscricioacuten rodeada por siacutembolos cristiaacutens unha aacutencora e un peixeCatacumbas de Siracusa en Sicilia Imaxe web rsanzcarreraCatacumbas de San Calixto Roma Imaxe de Jonas Witt en Flickr

7

Ritos funerarios (II)bull Cidadaacutens ricos e ilustres

bull Conclamatio extremum vale

bull Pompa funebris praeficae naeniae laudatio funebris

bull Incineracioacuten nas necroacutepoles foacutera da cidade sepulcros monumentais (Tumba de Cecilia Metela) mausoleos (Augusto Adriano)

bull Fosas individuais gt Epitafios identidade do falecido (nome idade condicioacuten social etc) persoa que dedica o epitafio ton solemne ou con toques humoriacutesticos

bull Loito

bull vestes pullae sacrificio do novendiale cena novendialis

bull Festas e conmemoracioacutens

bull Parentalia (13-21 febreiro) festas aacute memoria dos mortos Feralia (derradeiro diacutea)

bull Violaria Rosaria (finais de maio) frores nos sepulcros ou urnas

8

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Abreviaturas Epitafios latinos

D M S gt Diis Manibus SacratumH S E gt Hic Situs EstS TT L gt Sit Tibi Terra LevisA gt annos D gt dies

F gt fecit

B gt bene M gt merentiV gt vivus

F C gt faciendum curavit

12

Epitafios latinosAnagni 036

Tullia Tecusa Artemoni coiugi bene merenti fecit

CIL 06 28963 = 10 007713 = Anagni 037

V(ivus) M(arcus) Vinicius Vinici l(ibertus) Phoebus fecit sibi et Cordiae Asterope coniugi carissim(ae) et libertis libertabus posterisq(ue) eorum

Anagni 035

P(ublius) Sulpicius Victorinus vixit annis V

CIL 02-05 00005

G(aius) Iulius Primus miles veteranus leg(ionis) X Gemina[e] h(ic) s(itus) e(st) s(it) t(ibi) t(erra) l(evis)

CIL 06 17551 = Anagni 025

D(is) M(anibus) M(arcus) Fabius Pacatus Tettiae Vibiae co(n)iugi f(e)c(it) b(ene) m(erenti)

13

Epitafios famosos

14

Actitude ante a mortebull A morte como feito cotiaacute Esperanza de vida curta (50 anos)

bull O paso do mundo dos vivos ao dos mortos gt un cambio de etapa maacuteis (como o nacemento infancia madurez)

bull Ritos obrigatorios perfectamente estipulados De non cumplilos o defunto no chegariacutea ao mundo dos mortos

bull Influencia da mitoloxiacutea grega

bull obolus Caronte

bull Stix Hades Elysium Tartarus

bull Proserpina ae e Pluto onis (Dis Pater)

bull Muacuteltiples concepcioacutens sobre o mundo de ultratumba

bull Para uns a alma e o corpo perecen conxuntamente para outros a alma se disipa pouco despois e para outros vive eternamente (Ciceroacuten)

bull Epicuacutereos a morte era un medo maacuteis a eliminar Epicuro negaba a existencia do maacuteis alaacute Lucrecio o corpo e a alma perecen ao mesmo tempo

bull Estoicos a morte eacute lei de vida que hai que aceptar Seacuteneca e o seu sobrintildeo Lucano arremeten contra as crenzas e cerimonias que preparan o traacutensito a un maacuteis alaacute no que non criacutean

bull Influenza dos espiacuteritos dos antepasados mortos na vida dos vivos

bull Larvae e Lemures gt espiacuteritos malignos

bull Manes gt espiacuteritos protectores da familia

15

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Lemuresbull Maio festa das Lemuria cerimonia que tentaba

satisfacer aos Lemures que puidesen andar polas suacuteas casas

bull A medianoite

bull Paterfamilias faciacutea o sinal do ldquoMano Ficordquo

bull percorriacutea descalzo toda a casa mentres

bull Escupiacutea nove fabas negras para que as comesen os espectros

bull Perseguiacutease a cambio o benestar dos habitantes do fogar

Imaxe do Mano Fico WikipediaAmuletos co signo do Mano Fico

17

Manesbull Espiacuteritos protectores da familia

D MMESSIEDONATE

MATRIIVSTVSFILIVS V F C

D(is) M(anibus) Messi(a)e Donat(a)e

matri Iustus filius v(ivus) f(aciendum) c(uravit)

Museo de Estrasburgo

D M S gt Diis Manibus Sacratum

18

DMGAI IVLI MAX

MINI EMERITI LEGIONIS VIII BNEFI

CIARIVS PROCVRATORIS ONESTA MISSIONE MISSVS ISTAMEMORIAM PROCVRAVIT SIMILINIA PATE

RNA CONIVX CONIVGI KRISSIMOMAXMINVS ICQ

VIESQVIT AVE VIATOR VALE VIATOR

D(is) M(anibus)Gai Iuli Max(i)mini emeriti legionis VIII

b(e)neficiariusprocuratoris (h)onesta

missione missus Ista(m) memoriam

procuravit Similinia Paterna coniux coniugi k(a)rissimo Maximinus (h)ic quiesquit

Ave viatorvale viator

(Museo de Estrasburgo datado no s III dC)

19

Aras e estelas funerarias en GaliciaVictorinVs

in pace annorv M CXX

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

20

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) S(acrum) PRIMIANOVITALES AN LXXV TETVLV [---]

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

21

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) G(aio) ARRUNTIO SERENO AN(norum) LX FLACCINIA SEVERA MARITOPIENTISSIMO

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaFoto de DivesGallaecia en Flickr

22

Aras e estelas funerarias en GaliciaAPANA bull AMBOLLI bull F(ilia) bull CELTICASVPERTAM(ARICA)[ ) ] bull MIOBRIAN(Norum) bull XXV bull H(ic) bull S(ita) bull E(st)APANVS bull FR(ater) bull F(aciendum) bull C(uravit)Museo Arqueoloacutexico de LugoMediados sI dCFoto de Miguel Bugallo en Flickr

23

Aras e estelas funerarias en Galicia

Sabinusan(norum) XXSecundioan(norum) XXIILentinusan(norum) XXM(arci) AudasiMax(imi centurionis) leg(ionis)X gem(inae) ser(vi)h(ic) si(iti) s(unt)

Estela dos ldquolexionariosrdquoMuseo Arqueoloacutexico de PontevedraReaproveitada na casa-torre de Bendantildea (Caldas de Reis)Foto de Dives Gallaecia en Flickr

24

MEDAMVSARCISIFHIC SITVS ESTCASTELOMEIDVNIOMONVMENTVMFECERVNTANCONDEIAMICO CARO

Soterramento de MeacutedamoCentro de Visitantes de Aquis QuerquennisFoto de DivesGallaecia en Flickr

25

A morte en Internet

httpwwwmivoluntadcom httpwwwtodoesquelascom

httpwwwrevistaadioses httpwwwfamousdeadcom

26

ldquoLo velan en su motorardquo

27

ldquoEl muerto paradordquo

28

Leacutexico da mortebull Helenismos

tumba lt τὺμβος ldquotuacutemulordquo tanatorio lt θάνατος ldquomorterdquo + sufixo lat arius (lugar)

necroacutepole lt νεκρός ldquomorto cadaacuteverrdquo + πόλις ldquocidaderdquo

sarcoacutefago lt σαρξ σαρκός ldquocarnerdquo+ φαγεῖν ldquocomerrdquo

pompa lt πομπή (latiacuten pompa ae ldquoProcesioacuten desfile solemnerdquo)

epitafio lt ἐπι (sobre) + ταφός (tumba)

bull cadaacutever lt caro data vermibus ldquocarne entregada ao vermesrdquo cado is ere cecidi cassum ldquocaer sucumbirrdquo

bull defunto lt defunctus lt defungor ldquocumprirrdquo ldquopagar unha deacutebedardquo ldquoacabar conrdquo

bull incinerar lt in + cinis eris ldquocinzardquo

bull inhumar lt in + humus i ldquoterrardquo exhumar lt ex + humus i

bull enterrar lt in + terra ae ldquoterrardquo

bull sepelio lt sepelio is sepelire sepultum ldquosepultar enterrarrdquo

bull exequias lt exsequiae arum ldquohonras fuacutenebresrdquo lt exsequor ldquoseguir (ao enterramento)rdquo

bull funeral lt funus eris ldquocerimonia fuacutenebrerdquo ldquocortexo fuacutenebrerdquo

bull columbario lt columba ae ldquopombardquo + sufixo lat arius (lugar)

bull osario lt os ossis ldquooacutesordquo + sufixo lat arius (lugar)

bull laacutepida lt lapis idis ldquopedrardquo

29

LatinismosRIP ldquorequiescat in pacerdquo

INRI ldquoIesus Nazarenus Rex Iudeaorumrdquo

in articulo mortis

in memoriam

rigor mortis

corpore insepulto

requiem (aeternam dona eis)

post mortem

ldquono momento mesmo da morterdquo

ldquoen memoria dunha persoa mortardquo

ldquorixidez da morterdquo (termo forense)rdquo

ldquofuneral co corpo do defunto sen sepultarrdquo

ldquomisa de defuntosrdquo

ldquodespois da morterdquo

30

Requiem Mozart

Confutatis maledictisflammis acribus addictisvoca me cum benedictisOro supplex et accliniscor contritum quasi cinisgere curam mei finis

Rexeitados os malditosentregados aacutes crueis chamaschaacutemame cos benditosE rogo suplicante e inclinado ante tico meu corazoacuten triturado coma cinzaque coides da mintildea fin

31

Enredandobull O maacuteis alaacute dos romanos (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull Parentalia e Feralia a memoria dos mortos na antiga Roma (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull El Llatiacute i el legravexic de la mort (El Fil de les Clagravessiques)

bull Ritos de paso La muerte Roma I (Hortus Hesperidum)

bull Ritos de paso La muerte Roma II (Hortus Hesperidum)

bull Menuacute de todos los santos (De re coquinaria)

bull Ritos fuacutenebres dos romanos (documento pdf en iussu de DivesGallaecia)

bull Ritos funerarios (recompilacioacuten de ligazoacutens en Diigo)

bull Os romanos e a morte (Galeriacutea de imaxes en Pinterest)

32

Ligazoacutens

bull Personaliza o teu epitafio httpwwwtombstonebuildercomindexphp

bull Salieri vs Mozart httpwwwyoutubecomwatchv=WXUkL9t9qkI

bull Epitafios famosos httpeswikiquoteorgwikiEpitafios

bull Na rede

bull httpwwwmivoluntadcom

bull httpwwwtodoesquelascom

bull httpwwwrevistaadioses

bull httpwwwfamousdeadcom

bull httpwwwepilogablecomsteven-jobsepgbksmemories

33

Page 19: Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

Ritos funerarios (II)bull Cidadaacutens ricos e ilustres

bull Conclamatio extremum vale

bull Pompa funebris praeficae naeniae laudatio funebris

bull Incineracioacuten nas necroacutepoles foacutera da cidade sepulcros monumentais (Tumba de Cecilia Metela) mausoleos (Augusto Adriano)

bull Fosas individuais gt Epitafios identidade do falecido (nome idade condicioacuten social etc) persoa que dedica o epitafio ton solemne ou con toques humoriacutesticos

bull Loito

bull vestes pullae sacrificio do novendiale cena novendialis

bull Festas e conmemoracioacutens

bull Parentalia (13-21 febreiro) festas aacute memoria dos mortos Feralia (derradeiro diacutea)

bull Violaria Rosaria (finais de maio) frores nos sepulcros ou urnas

8

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Abreviaturas Epitafios latinos

D M S gt Diis Manibus SacratumH S E gt Hic Situs EstS TT L gt Sit Tibi Terra LevisA gt annos D gt dies

F gt fecit

B gt bene M gt merentiV gt vivus

F C gt faciendum curavit

12

Epitafios latinosAnagni 036

Tullia Tecusa Artemoni coiugi bene merenti fecit

CIL 06 28963 = 10 007713 = Anagni 037

V(ivus) M(arcus) Vinicius Vinici l(ibertus) Phoebus fecit sibi et Cordiae Asterope coniugi carissim(ae) et libertis libertabus posterisq(ue) eorum

Anagni 035

P(ublius) Sulpicius Victorinus vixit annis V

CIL 02-05 00005

G(aius) Iulius Primus miles veteranus leg(ionis) X Gemina[e] h(ic) s(itus) e(st) s(it) t(ibi) t(erra) l(evis)

CIL 06 17551 = Anagni 025

D(is) M(anibus) M(arcus) Fabius Pacatus Tettiae Vibiae co(n)iugi f(e)c(it) b(ene) m(erenti)

13

Epitafios famosos

14

Actitude ante a mortebull A morte como feito cotiaacute Esperanza de vida curta (50 anos)

bull O paso do mundo dos vivos ao dos mortos gt un cambio de etapa maacuteis (como o nacemento infancia madurez)

bull Ritos obrigatorios perfectamente estipulados De non cumplilos o defunto no chegariacutea ao mundo dos mortos

bull Influencia da mitoloxiacutea grega

bull obolus Caronte

bull Stix Hades Elysium Tartarus

bull Proserpina ae e Pluto onis (Dis Pater)

bull Muacuteltiples concepcioacutens sobre o mundo de ultratumba

bull Para uns a alma e o corpo perecen conxuntamente para outros a alma se disipa pouco despois e para outros vive eternamente (Ciceroacuten)

bull Epicuacutereos a morte era un medo maacuteis a eliminar Epicuro negaba a existencia do maacuteis alaacute Lucrecio o corpo e a alma perecen ao mesmo tempo

bull Estoicos a morte eacute lei de vida que hai que aceptar Seacuteneca e o seu sobrintildeo Lucano arremeten contra as crenzas e cerimonias que preparan o traacutensito a un maacuteis alaacute no que non criacutean

bull Influenza dos espiacuteritos dos antepasados mortos na vida dos vivos

bull Larvae e Lemures gt espiacuteritos malignos

bull Manes gt espiacuteritos protectores da familia

15

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Lemuresbull Maio festa das Lemuria cerimonia que tentaba

satisfacer aos Lemures que puidesen andar polas suacuteas casas

bull A medianoite

bull Paterfamilias faciacutea o sinal do ldquoMano Ficordquo

bull percorriacutea descalzo toda a casa mentres

bull Escupiacutea nove fabas negras para que as comesen os espectros

bull Perseguiacutease a cambio o benestar dos habitantes do fogar

Imaxe do Mano Fico WikipediaAmuletos co signo do Mano Fico

17

Manesbull Espiacuteritos protectores da familia

D MMESSIEDONATE

MATRIIVSTVSFILIVS V F C

D(is) M(anibus) Messi(a)e Donat(a)e

matri Iustus filius v(ivus) f(aciendum) c(uravit)

Museo de Estrasburgo

D M S gt Diis Manibus Sacratum

18

DMGAI IVLI MAX

MINI EMERITI LEGIONIS VIII BNEFI

CIARIVS PROCVRATORIS ONESTA MISSIONE MISSVS ISTAMEMORIAM PROCVRAVIT SIMILINIA PATE

RNA CONIVX CONIVGI KRISSIMOMAXMINVS ICQ

VIESQVIT AVE VIATOR VALE VIATOR

D(is) M(anibus)Gai Iuli Max(i)mini emeriti legionis VIII

b(e)neficiariusprocuratoris (h)onesta

missione missus Ista(m) memoriam

procuravit Similinia Paterna coniux coniugi k(a)rissimo Maximinus (h)ic quiesquit

Ave viatorvale viator

(Museo de Estrasburgo datado no s III dC)

19

Aras e estelas funerarias en GaliciaVictorinVs

in pace annorv M CXX

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

20

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) S(acrum) PRIMIANOVITALES AN LXXV TETVLV [---]

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

21

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) G(aio) ARRUNTIO SERENO AN(norum) LX FLACCINIA SEVERA MARITOPIENTISSIMO

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaFoto de DivesGallaecia en Flickr

22

Aras e estelas funerarias en GaliciaAPANA bull AMBOLLI bull F(ilia) bull CELTICASVPERTAM(ARICA)[ ) ] bull MIOBRIAN(Norum) bull XXV bull H(ic) bull S(ita) bull E(st)APANVS bull FR(ater) bull F(aciendum) bull C(uravit)Museo Arqueoloacutexico de LugoMediados sI dCFoto de Miguel Bugallo en Flickr

23

Aras e estelas funerarias en Galicia

Sabinusan(norum) XXSecundioan(norum) XXIILentinusan(norum) XXM(arci) AudasiMax(imi centurionis) leg(ionis)X gem(inae) ser(vi)h(ic) si(iti) s(unt)

Estela dos ldquolexionariosrdquoMuseo Arqueoloacutexico de PontevedraReaproveitada na casa-torre de Bendantildea (Caldas de Reis)Foto de Dives Gallaecia en Flickr

24

MEDAMVSARCISIFHIC SITVS ESTCASTELOMEIDVNIOMONVMENTVMFECERVNTANCONDEIAMICO CARO

Soterramento de MeacutedamoCentro de Visitantes de Aquis QuerquennisFoto de DivesGallaecia en Flickr

25

A morte en Internet

httpwwwmivoluntadcom httpwwwtodoesquelascom

httpwwwrevistaadioses httpwwwfamousdeadcom

26

ldquoLo velan en su motorardquo

27

ldquoEl muerto paradordquo

28

Leacutexico da mortebull Helenismos

tumba lt τὺμβος ldquotuacutemulordquo tanatorio lt θάνατος ldquomorterdquo + sufixo lat arius (lugar)

necroacutepole lt νεκρός ldquomorto cadaacuteverrdquo + πόλις ldquocidaderdquo

sarcoacutefago lt σαρξ σαρκός ldquocarnerdquo+ φαγεῖν ldquocomerrdquo

pompa lt πομπή (latiacuten pompa ae ldquoProcesioacuten desfile solemnerdquo)

epitafio lt ἐπι (sobre) + ταφός (tumba)

bull cadaacutever lt caro data vermibus ldquocarne entregada ao vermesrdquo cado is ere cecidi cassum ldquocaer sucumbirrdquo

bull defunto lt defunctus lt defungor ldquocumprirrdquo ldquopagar unha deacutebedardquo ldquoacabar conrdquo

bull incinerar lt in + cinis eris ldquocinzardquo

bull inhumar lt in + humus i ldquoterrardquo exhumar lt ex + humus i

bull enterrar lt in + terra ae ldquoterrardquo

bull sepelio lt sepelio is sepelire sepultum ldquosepultar enterrarrdquo

bull exequias lt exsequiae arum ldquohonras fuacutenebresrdquo lt exsequor ldquoseguir (ao enterramento)rdquo

bull funeral lt funus eris ldquocerimonia fuacutenebrerdquo ldquocortexo fuacutenebrerdquo

bull columbario lt columba ae ldquopombardquo + sufixo lat arius (lugar)

bull osario lt os ossis ldquooacutesordquo + sufixo lat arius (lugar)

bull laacutepida lt lapis idis ldquopedrardquo

29

LatinismosRIP ldquorequiescat in pacerdquo

INRI ldquoIesus Nazarenus Rex Iudeaorumrdquo

in articulo mortis

in memoriam

rigor mortis

corpore insepulto

requiem (aeternam dona eis)

post mortem

ldquono momento mesmo da morterdquo

ldquoen memoria dunha persoa mortardquo

ldquorixidez da morterdquo (termo forense)rdquo

ldquofuneral co corpo do defunto sen sepultarrdquo

ldquomisa de defuntosrdquo

ldquodespois da morterdquo

30

Requiem Mozart

Confutatis maledictisflammis acribus addictisvoca me cum benedictisOro supplex et accliniscor contritum quasi cinisgere curam mei finis

Rexeitados os malditosentregados aacutes crueis chamaschaacutemame cos benditosE rogo suplicante e inclinado ante tico meu corazoacuten triturado coma cinzaque coides da mintildea fin

31

Enredandobull O maacuteis alaacute dos romanos (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull Parentalia e Feralia a memoria dos mortos na antiga Roma (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull El Llatiacute i el legravexic de la mort (El Fil de les Clagravessiques)

bull Ritos de paso La muerte Roma I (Hortus Hesperidum)

bull Ritos de paso La muerte Roma II (Hortus Hesperidum)

bull Menuacute de todos los santos (De re coquinaria)

bull Ritos fuacutenebres dos romanos (documento pdf en iussu de DivesGallaecia)

bull Ritos funerarios (recompilacioacuten de ligazoacutens en Diigo)

bull Os romanos e a morte (Galeriacutea de imaxes en Pinterest)

32

Ligazoacutens

bull Personaliza o teu epitafio httpwwwtombstonebuildercomindexphp

bull Salieri vs Mozart httpwwwyoutubecomwatchv=WXUkL9t9qkI

bull Epitafios famosos httpeswikiquoteorgwikiEpitafios

bull Na rede

bull httpwwwmivoluntadcom

bull httpwwwtodoesquelascom

bull httpwwwrevistaadioses

bull httpwwwfamousdeadcom

bull httpwwwepilogablecomsteven-jobsepgbksmemories

33

Page 20: Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Abreviaturas Epitafios latinos

D M S gt Diis Manibus SacratumH S E gt Hic Situs EstS TT L gt Sit Tibi Terra LevisA gt annos D gt dies

F gt fecit

B gt bene M gt merentiV gt vivus

F C gt faciendum curavit

12

Epitafios latinosAnagni 036

Tullia Tecusa Artemoni coiugi bene merenti fecit

CIL 06 28963 = 10 007713 = Anagni 037

V(ivus) M(arcus) Vinicius Vinici l(ibertus) Phoebus fecit sibi et Cordiae Asterope coniugi carissim(ae) et libertis libertabus posterisq(ue) eorum

Anagni 035

P(ublius) Sulpicius Victorinus vixit annis V

CIL 02-05 00005

G(aius) Iulius Primus miles veteranus leg(ionis) X Gemina[e] h(ic) s(itus) e(st) s(it) t(ibi) t(erra) l(evis)

CIL 06 17551 = Anagni 025

D(is) M(anibus) M(arcus) Fabius Pacatus Tettiae Vibiae co(n)iugi f(e)c(it) b(ene) m(erenti)

13

Epitafios famosos

14

Actitude ante a mortebull A morte como feito cotiaacute Esperanza de vida curta (50 anos)

bull O paso do mundo dos vivos ao dos mortos gt un cambio de etapa maacuteis (como o nacemento infancia madurez)

bull Ritos obrigatorios perfectamente estipulados De non cumplilos o defunto no chegariacutea ao mundo dos mortos

bull Influencia da mitoloxiacutea grega

bull obolus Caronte

bull Stix Hades Elysium Tartarus

bull Proserpina ae e Pluto onis (Dis Pater)

bull Muacuteltiples concepcioacutens sobre o mundo de ultratumba

bull Para uns a alma e o corpo perecen conxuntamente para outros a alma se disipa pouco despois e para outros vive eternamente (Ciceroacuten)

bull Epicuacutereos a morte era un medo maacuteis a eliminar Epicuro negaba a existencia do maacuteis alaacute Lucrecio o corpo e a alma perecen ao mesmo tempo

bull Estoicos a morte eacute lei de vida que hai que aceptar Seacuteneca e o seu sobrintildeo Lucano arremeten contra as crenzas e cerimonias que preparan o traacutensito a un maacuteis alaacute no que non criacutean

bull Influenza dos espiacuteritos dos antepasados mortos na vida dos vivos

bull Larvae e Lemures gt espiacuteritos malignos

bull Manes gt espiacuteritos protectores da familia

15

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Lemuresbull Maio festa das Lemuria cerimonia que tentaba

satisfacer aos Lemures que puidesen andar polas suacuteas casas

bull A medianoite

bull Paterfamilias faciacutea o sinal do ldquoMano Ficordquo

bull percorriacutea descalzo toda a casa mentres

bull Escupiacutea nove fabas negras para que as comesen os espectros

bull Perseguiacutease a cambio o benestar dos habitantes do fogar

Imaxe do Mano Fico WikipediaAmuletos co signo do Mano Fico

17

Manesbull Espiacuteritos protectores da familia

D MMESSIEDONATE

MATRIIVSTVSFILIVS V F C

D(is) M(anibus) Messi(a)e Donat(a)e

matri Iustus filius v(ivus) f(aciendum) c(uravit)

Museo de Estrasburgo

D M S gt Diis Manibus Sacratum

18

DMGAI IVLI MAX

MINI EMERITI LEGIONIS VIII BNEFI

CIARIVS PROCVRATORIS ONESTA MISSIONE MISSVS ISTAMEMORIAM PROCVRAVIT SIMILINIA PATE

RNA CONIVX CONIVGI KRISSIMOMAXMINVS ICQ

VIESQVIT AVE VIATOR VALE VIATOR

D(is) M(anibus)Gai Iuli Max(i)mini emeriti legionis VIII

b(e)neficiariusprocuratoris (h)onesta

missione missus Ista(m) memoriam

procuravit Similinia Paterna coniux coniugi k(a)rissimo Maximinus (h)ic quiesquit

Ave viatorvale viator

(Museo de Estrasburgo datado no s III dC)

19

Aras e estelas funerarias en GaliciaVictorinVs

in pace annorv M CXX

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

20

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) S(acrum) PRIMIANOVITALES AN LXXV TETVLV [---]

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

21

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) G(aio) ARRUNTIO SERENO AN(norum) LX FLACCINIA SEVERA MARITOPIENTISSIMO

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaFoto de DivesGallaecia en Flickr

22

Aras e estelas funerarias en GaliciaAPANA bull AMBOLLI bull F(ilia) bull CELTICASVPERTAM(ARICA)[ ) ] bull MIOBRIAN(Norum) bull XXV bull H(ic) bull S(ita) bull E(st)APANVS bull FR(ater) bull F(aciendum) bull C(uravit)Museo Arqueoloacutexico de LugoMediados sI dCFoto de Miguel Bugallo en Flickr

23

Aras e estelas funerarias en Galicia

Sabinusan(norum) XXSecundioan(norum) XXIILentinusan(norum) XXM(arci) AudasiMax(imi centurionis) leg(ionis)X gem(inae) ser(vi)h(ic) si(iti) s(unt)

Estela dos ldquolexionariosrdquoMuseo Arqueoloacutexico de PontevedraReaproveitada na casa-torre de Bendantildea (Caldas de Reis)Foto de Dives Gallaecia en Flickr

24

MEDAMVSARCISIFHIC SITVS ESTCASTELOMEIDVNIOMONVMENTVMFECERVNTANCONDEIAMICO CARO

Soterramento de MeacutedamoCentro de Visitantes de Aquis QuerquennisFoto de DivesGallaecia en Flickr

25

A morte en Internet

httpwwwmivoluntadcom httpwwwtodoesquelascom

httpwwwrevistaadioses httpwwwfamousdeadcom

26

ldquoLo velan en su motorardquo

27

ldquoEl muerto paradordquo

28

Leacutexico da mortebull Helenismos

tumba lt τὺμβος ldquotuacutemulordquo tanatorio lt θάνατος ldquomorterdquo + sufixo lat arius (lugar)

necroacutepole lt νεκρός ldquomorto cadaacuteverrdquo + πόλις ldquocidaderdquo

sarcoacutefago lt σαρξ σαρκός ldquocarnerdquo+ φαγεῖν ldquocomerrdquo

pompa lt πομπή (latiacuten pompa ae ldquoProcesioacuten desfile solemnerdquo)

epitafio lt ἐπι (sobre) + ταφός (tumba)

bull cadaacutever lt caro data vermibus ldquocarne entregada ao vermesrdquo cado is ere cecidi cassum ldquocaer sucumbirrdquo

bull defunto lt defunctus lt defungor ldquocumprirrdquo ldquopagar unha deacutebedardquo ldquoacabar conrdquo

bull incinerar lt in + cinis eris ldquocinzardquo

bull inhumar lt in + humus i ldquoterrardquo exhumar lt ex + humus i

bull enterrar lt in + terra ae ldquoterrardquo

bull sepelio lt sepelio is sepelire sepultum ldquosepultar enterrarrdquo

bull exequias lt exsequiae arum ldquohonras fuacutenebresrdquo lt exsequor ldquoseguir (ao enterramento)rdquo

bull funeral lt funus eris ldquocerimonia fuacutenebrerdquo ldquocortexo fuacutenebrerdquo

bull columbario lt columba ae ldquopombardquo + sufixo lat arius (lugar)

bull osario lt os ossis ldquooacutesordquo + sufixo lat arius (lugar)

bull laacutepida lt lapis idis ldquopedrardquo

29

LatinismosRIP ldquorequiescat in pacerdquo

INRI ldquoIesus Nazarenus Rex Iudeaorumrdquo

in articulo mortis

in memoriam

rigor mortis

corpore insepulto

requiem (aeternam dona eis)

post mortem

ldquono momento mesmo da morterdquo

ldquoen memoria dunha persoa mortardquo

ldquorixidez da morterdquo (termo forense)rdquo

ldquofuneral co corpo do defunto sen sepultarrdquo

ldquomisa de defuntosrdquo

ldquodespois da morterdquo

30

Requiem Mozart

Confutatis maledictisflammis acribus addictisvoca me cum benedictisOro supplex et accliniscor contritum quasi cinisgere curam mei finis

Rexeitados os malditosentregados aacutes crueis chamaschaacutemame cos benditosE rogo suplicante e inclinado ante tico meu corazoacuten triturado coma cinzaque coides da mintildea fin

31

Enredandobull O maacuteis alaacute dos romanos (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull Parentalia e Feralia a memoria dos mortos na antiga Roma (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull El Llatiacute i el legravexic de la mort (El Fil de les Clagravessiques)

bull Ritos de paso La muerte Roma I (Hortus Hesperidum)

bull Ritos de paso La muerte Roma II (Hortus Hesperidum)

bull Menuacute de todos los santos (De re coquinaria)

bull Ritos fuacutenebres dos romanos (documento pdf en iussu de DivesGallaecia)

bull Ritos funerarios (recompilacioacuten de ligazoacutens en Diigo)

bull Os romanos e a morte (Galeriacutea de imaxes en Pinterest)

32

Ligazoacutens

bull Personaliza o teu epitafio httpwwwtombstonebuildercomindexphp

bull Salieri vs Mozart httpwwwyoutubecomwatchv=WXUkL9t9qkI

bull Epitafios famosos httpeswikiquoteorgwikiEpitafios

bull Na rede

bull httpwwwmivoluntadcom

bull httpwwwtodoesquelascom

bull httpwwwrevistaadioses

bull httpwwwfamousdeadcom

bull httpwwwepilogablecomsteven-jobsepgbksmemories

33

Page 21: Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Abreviaturas Epitafios latinos

D M S gt Diis Manibus SacratumH S E gt Hic Situs EstS TT L gt Sit Tibi Terra LevisA gt annos D gt dies

F gt fecit

B gt bene M gt merentiV gt vivus

F C gt faciendum curavit

12

Epitafios latinosAnagni 036

Tullia Tecusa Artemoni coiugi bene merenti fecit

CIL 06 28963 = 10 007713 = Anagni 037

V(ivus) M(arcus) Vinicius Vinici l(ibertus) Phoebus fecit sibi et Cordiae Asterope coniugi carissim(ae) et libertis libertabus posterisq(ue) eorum

Anagni 035

P(ublius) Sulpicius Victorinus vixit annis V

CIL 02-05 00005

G(aius) Iulius Primus miles veteranus leg(ionis) X Gemina[e] h(ic) s(itus) e(st) s(it) t(ibi) t(erra) l(evis)

CIL 06 17551 = Anagni 025

D(is) M(anibus) M(arcus) Fabius Pacatus Tettiae Vibiae co(n)iugi f(e)c(it) b(ene) m(erenti)

13

Epitafios famosos

14

Actitude ante a mortebull A morte como feito cotiaacute Esperanza de vida curta (50 anos)

bull O paso do mundo dos vivos ao dos mortos gt un cambio de etapa maacuteis (como o nacemento infancia madurez)

bull Ritos obrigatorios perfectamente estipulados De non cumplilos o defunto no chegariacutea ao mundo dos mortos

bull Influencia da mitoloxiacutea grega

bull obolus Caronte

bull Stix Hades Elysium Tartarus

bull Proserpina ae e Pluto onis (Dis Pater)

bull Muacuteltiples concepcioacutens sobre o mundo de ultratumba

bull Para uns a alma e o corpo perecen conxuntamente para outros a alma se disipa pouco despois e para outros vive eternamente (Ciceroacuten)

bull Epicuacutereos a morte era un medo maacuteis a eliminar Epicuro negaba a existencia do maacuteis alaacute Lucrecio o corpo e a alma perecen ao mesmo tempo

bull Estoicos a morte eacute lei de vida que hai que aceptar Seacuteneca e o seu sobrintildeo Lucano arremeten contra as crenzas e cerimonias que preparan o traacutensito a un maacuteis alaacute no que non criacutean

bull Influenza dos espiacuteritos dos antepasados mortos na vida dos vivos

bull Larvae e Lemures gt espiacuteritos malignos

bull Manes gt espiacuteritos protectores da familia

15

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Lemuresbull Maio festa das Lemuria cerimonia que tentaba

satisfacer aos Lemures que puidesen andar polas suacuteas casas

bull A medianoite

bull Paterfamilias faciacutea o sinal do ldquoMano Ficordquo

bull percorriacutea descalzo toda a casa mentres

bull Escupiacutea nove fabas negras para que as comesen os espectros

bull Perseguiacutease a cambio o benestar dos habitantes do fogar

Imaxe do Mano Fico WikipediaAmuletos co signo do Mano Fico

17

Manesbull Espiacuteritos protectores da familia

D MMESSIEDONATE

MATRIIVSTVSFILIVS V F C

D(is) M(anibus) Messi(a)e Donat(a)e

matri Iustus filius v(ivus) f(aciendum) c(uravit)

Museo de Estrasburgo

D M S gt Diis Manibus Sacratum

18

DMGAI IVLI MAX

MINI EMERITI LEGIONIS VIII BNEFI

CIARIVS PROCVRATORIS ONESTA MISSIONE MISSVS ISTAMEMORIAM PROCVRAVIT SIMILINIA PATE

RNA CONIVX CONIVGI KRISSIMOMAXMINVS ICQ

VIESQVIT AVE VIATOR VALE VIATOR

D(is) M(anibus)Gai Iuli Max(i)mini emeriti legionis VIII

b(e)neficiariusprocuratoris (h)onesta

missione missus Ista(m) memoriam

procuravit Similinia Paterna coniux coniugi k(a)rissimo Maximinus (h)ic quiesquit

Ave viatorvale viator

(Museo de Estrasburgo datado no s III dC)

19

Aras e estelas funerarias en GaliciaVictorinVs

in pace annorv M CXX

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

20

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) S(acrum) PRIMIANOVITALES AN LXXV TETVLV [---]

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

21

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) G(aio) ARRUNTIO SERENO AN(norum) LX FLACCINIA SEVERA MARITOPIENTISSIMO

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaFoto de DivesGallaecia en Flickr

22

Aras e estelas funerarias en GaliciaAPANA bull AMBOLLI bull F(ilia) bull CELTICASVPERTAM(ARICA)[ ) ] bull MIOBRIAN(Norum) bull XXV bull H(ic) bull S(ita) bull E(st)APANVS bull FR(ater) bull F(aciendum) bull C(uravit)Museo Arqueoloacutexico de LugoMediados sI dCFoto de Miguel Bugallo en Flickr

23

Aras e estelas funerarias en Galicia

Sabinusan(norum) XXSecundioan(norum) XXIILentinusan(norum) XXM(arci) AudasiMax(imi centurionis) leg(ionis)X gem(inae) ser(vi)h(ic) si(iti) s(unt)

Estela dos ldquolexionariosrdquoMuseo Arqueoloacutexico de PontevedraReaproveitada na casa-torre de Bendantildea (Caldas de Reis)Foto de Dives Gallaecia en Flickr

24

MEDAMVSARCISIFHIC SITVS ESTCASTELOMEIDVNIOMONVMENTVMFECERVNTANCONDEIAMICO CARO

Soterramento de MeacutedamoCentro de Visitantes de Aquis QuerquennisFoto de DivesGallaecia en Flickr

25

A morte en Internet

httpwwwmivoluntadcom httpwwwtodoesquelascom

httpwwwrevistaadioses httpwwwfamousdeadcom

26

ldquoLo velan en su motorardquo

27

ldquoEl muerto paradordquo

28

Leacutexico da mortebull Helenismos

tumba lt τὺμβος ldquotuacutemulordquo tanatorio lt θάνατος ldquomorterdquo + sufixo lat arius (lugar)

necroacutepole lt νεκρός ldquomorto cadaacuteverrdquo + πόλις ldquocidaderdquo

sarcoacutefago lt σαρξ σαρκός ldquocarnerdquo+ φαγεῖν ldquocomerrdquo

pompa lt πομπή (latiacuten pompa ae ldquoProcesioacuten desfile solemnerdquo)

epitafio lt ἐπι (sobre) + ταφός (tumba)

bull cadaacutever lt caro data vermibus ldquocarne entregada ao vermesrdquo cado is ere cecidi cassum ldquocaer sucumbirrdquo

bull defunto lt defunctus lt defungor ldquocumprirrdquo ldquopagar unha deacutebedardquo ldquoacabar conrdquo

bull incinerar lt in + cinis eris ldquocinzardquo

bull inhumar lt in + humus i ldquoterrardquo exhumar lt ex + humus i

bull enterrar lt in + terra ae ldquoterrardquo

bull sepelio lt sepelio is sepelire sepultum ldquosepultar enterrarrdquo

bull exequias lt exsequiae arum ldquohonras fuacutenebresrdquo lt exsequor ldquoseguir (ao enterramento)rdquo

bull funeral lt funus eris ldquocerimonia fuacutenebrerdquo ldquocortexo fuacutenebrerdquo

bull columbario lt columba ae ldquopombardquo + sufixo lat arius (lugar)

bull osario lt os ossis ldquooacutesordquo + sufixo lat arius (lugar)

bull laacutepida lt lapis idis ldquopedrardquo

29

LatinismosRIP ldquorequiescat in pacerdquo

INRI ldquoIesus Nazarenus Rex Iudeaorumrdquo

in articulo mortis

in memoriam

rigor mortis

corpore insepulto

requiem (aeternam dona eis)

post mortem

ldquono momento mesmo da morterdquo

ldquoen memoria dunha persoa mortardquo

ldquorixidez da morterdquo (termo forense)rdquo

ldquofuneral co corpo do defunto sen sepultarrdquo

ldquomisa de defuntosrdquo

ldquodespois da morterdquo

30

Requiem Mozart

Confutatis maledictisflammis acribus addictisvoca me cum benedictisOro supplex et accliniscor contritum quasi cinisgere curam mei finis

Rexeitados os malditosentregados aacutes crueis chamaschaacutemame cos benditosE rogo suplicante e inclinado ante tico meu corazoacuten triturado coma cinzaque coides da mintildea fin

31

Enredandobull O maacuteis alaacute dos romanos (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull Parentalia e Feralia a memoria dos mortos na antiga Roma (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull El Llatiacute i el legravexic de la mort (El Fil de les Clagravessiques)

bull Ritos de paso La muerte Roma I (Hortus Hesperidum)

bull Ritos de paso La muerte Roma II (Hortus Hesperidum)

bull Menuacute de todos los santos (De re coquinaria)

bull Ritos fuacutenebres dos romanos (documento pdf en iussu de DivesGallaecia)

bull Ritos funerarios (recompilacioacuten de ligazoacutens en Diigo)

bull Os romanos e a morte (Galeriacutea de imaxes en Pinterest)

32

Ligazoacutens

bull Personaliza o teu epitafio httpwwwtombstonebuildercomindexphp

bull Salieri vs Mozart httpwwwyoutubecomwatchv=WXUkL9t9qkI

bull Epitafios famosos httpeswikiquoteorgwikiEpitafios

bull Na rede

bull httpwwwmivoluntadcom

bull httpwwwtodoesquelascom

bull httpwwwrevistaadioses

bull httpwwwfamousdeadcom

bull httpwwwepilogablecomsteven-jobsepgbksmemories

33

Page 22: Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

Pompa funebris

Relevo en maacutermore de Amiternum Italia 2ordf metade do s I aC Imaxe fransitenet2 Reconstrucioacutens Pompa Funebris

9

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Abreviaturas Epitafios latinos

D M S gt Diis Manibus SacratumH S E gt Hic Situs EstS TT L gt Sit Tibi Terra LevisA gt annos D gt dies

F gt fecit

B gt bene M gt merentiV gt vivus

F C gt faciendum curavit

12

Epitafios latinosAnagni 036

Tullia Tecusa Artemoni coiugi bene merenti fecit

CIL 06 28963 = 10 007713 = Anagni 037

V(ivus) M(arcus) Vinicius Vinici l(ibertus) Phoebus fecit sibi et Cordiae Asterope coniugi carissim(ae) et libertis libertabus posterisq(ue) eorum

Anagni 035

P(ublius) Sulpicius Victorinus vixit annis V

CIL 02-05 00005

G(aius) Iulius Primus miles veteranus leg(ionis) X Gemina[e] h(ic) s(itus) e(st) s(it) t(ibi) t(erra) l(evis)

CIL 06 17551 = Anagni 025

D(is) M(anibus) M(arcus) Fabius Pacatus Tettiae Vibiae co(n)iugi f(e)c(it) b(ene) m(erenti)

13

Epitafios famosos

14

Actitude ante a mortebull A morte como feito cotiaacute Esperanza de vida curta (50 anos)

bull O paso do mundo dos vivos ao dos mortos gt un cambio de etapa maacuteis (como o nacemento infancia madurez)

bull Ritos obrigatorios perfectamente estipulados De non cumplilos o defunto no chegariacutea ao mundo dos mortos

bull Influencia da mitoloxiacutea grega

bull obolus Caronte

bull Stix Hades Elysium Tartarus

bull Proserpina ae e Pluto onis (Dis Pater)

bull Muacuteltiples concepcioacutens sobre o mundo de ultratumba

bull Para uns a alma e o corpo perecen conxuntamente para outros a alma se disipa pouco despois e para outros vive eternamente (Ciceroacuten)

bull Epicuacutereos a morte era un medo maacuteis a eliminar Epicuro negaba a existencia do maacuteis alaacute Lucrecio o corpo e a alma perecen ao mesmo tempo

bull Estoicos a morte eacute lei de vida que hai que aceptar Seacuteneca e o seu sobrintildeo Lucano arremeten contra as crenzas e cerimonias que preparan o traacutensito a un maacuteis alaacute no que non criacutean

bull Influenza dos espiacuteritos dos antepasados mortos na vida dos vivos

bull Larvae e Lemures gt espiacuteritos malignos

bull Manes gt espiacuteritos protectores da familia

15

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Lemuresbull Maio festa das Lemuria cerimonia que tentaba

satisfacer aos Lemures que puidesen andar polas suacuteas casas

bull A medianoite

bull Paterfamilias faciacutea o sinal do ldquoMano Ficordquo

bull percorriacutea descalzo toda a casa mentres

bull Escupiacutea nove fabas negras para que as comesen os espectros

bull Perseguiacutease a cambio o benestar dos habitantes do fogar

Imaxe do Mano Fico WikipediaAmuletos co signo do Mano Fico

17

Manesbull Espiacuteritos protectores da familia

D MMESSIEDONATE

MATRIIVSTVSFILIVS V F C

D(is) M(anibus) Messi(a)e Donat(a)e

matri Iustus filius v(ivus) f(aciendum) c(uravit)

Museo de Estrasburgo

D M S gt Diis Manibus Sacratum

18

DMGAI IVLI MAX

MINI EMERITI LEGIONIS VIII BNEFI

CIARIVS PROCVRATORIS ONESTA MISSIONE MISSVS ISTAMEMORIAM PROCVRAVIT SIMILINIA PATE

RNA CONIVX CONIVGI KRISSIMOMAXMINVS ICQ

VIESQVIT AVE VIATOR VALE VIATOR

D(is) M(anibus)Gai Iuli Max(i)mini emeriti legionis VIII

b(e)neficiariusprocuratoris (h)onesta

missione missus Ista(m) memoriam

procuravit Similinia Paterna coniux coniugi k(a)rissimo Maximinus (h)ic quiesquit

Ave viatorvale viator

(Museo de Estrasburgo datado no s III dC)

19

Aras e estelas funerarias en GaliciaVictorinVs

in pace annorv M CXX

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

20

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) S(acrum) PRIMIANOVITALES AN LXXV TETVLV [---]

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

21

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) G(aio) ARRUNTIO SERENO AN(norum) LX FLACCINIA SEVERA MARITOPIENTISSIMO

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaFoto de DivesGallaecia en Flickr

22

Aras e estelas funerarias en GaliciaAPANA bull AMBOLLI bull F(ilia) bull CELTICASVPERTAM(ARICA)[ ) ] bull MIOBRIAN(Norum) bull XXV bull H(ic) bull S(ita) bull E(st)APANVS bull FR(ater) bull F(aciendum) bull C(uravit)Museo Arqueoloacutexico de LugoMediados sI dCFoto de Miguel Bugallo en Flickr

23

Aras e estelas funerarias en Galicia

Sabinusan(norum) XXSecundioan(norum) XXIILentinusan(norum) XXM(arci) AudasiMax(imi centurionis) leg(ionis)X gem(inae) ser(vi)h(ic) si(iti) s(unt)

Estela dos ldquolexionariosrdquoMuseo Arqueoloacutexico de PontevedraReaproveitada na casa-torre de Bendantildea (Caldas de Reis)Foto de Dives Gallaecia en Flickr

24

MEDAMVSARCISIFHIC SITVS ESTCASTELOMEIDVNIOMONVMENTVMFECERVNTANCONDEIAMICO CARO

Soterramento de MeacutedamoCentro de Visitantes de Aquis QuerquennisFoto de DivesGallaecia en Flickr

25

A morte en Internet

httpwwwmivoluntadcom httpwwwtodoesquelascom

httpwwwrevistaadioses httpwwwfamousdeadcom

26

ldquoLo velan en su motorardquo

27

ldquoEl muerto paradordquo

28

Leacutexico da mortebull Helenismos

tumba lt τὺμβος ldquotuacutemulordquo tanatorio lt θάνατος ldquomorterdquo + sufixo lat arius (lugar)

necroacutepole lt νεκρός ldquomorto cadaacuteverrdquo + πόλις ldquocidaderdquo

sarcoacutefago lt σαρξ σαρκός ldquocarnerdquo+ φαγεῖν ldquocomerrdquo

pompa lt πομπή (latiacuten pompa ae ldquoProcesioacuten desfile solemnerdquo)

epitafio lt ἐπι (sobre) + ταφός (tumba)

bull cadaacutever lt caro data vermibus ldquocarne entregada ao vermesrdquo cado is ere cecidi cassum ldquocaer sucumbirrdquo

bull defunto lt defunctus lt defungor ldquocumprirrdquo ldquopagar unha deacutebedardquo ldquoacabar conrdquo

bull incinerar lt in + cinis eris ldquocinzardquo

bull inhumar lt in + humus i ldquoterrardquo exhumar lt ex + humus i

bull enterrar lt in + terra ae ldquoterrardquo

bull sepelio lt sepelio is sepelire sepultum ldquosepultar enterrarrdquo

bull exequias lt exsequiae arum ldquohonras fuacutenebresrdquo lt exsequor ldquoseguir (ao enterramento)rdquo

bull funeral lt funus eris ldquocerimonia fuacutenebrerdquo ldquocortexo fuacutenebrerdquo

bull columbario lt columba ae ldquopombardquo + sufixo lat arius (lugar)

bull osario lt os ossis ldquooacutesordquo + sufixo lat arius (lugar)

bull laacutepida lt lapis idis ldquopedrardquo

29

LatinismosRIP ldquorequiescat in pacerdquo

INRI ldquoIesus Nazarenus Rex Iudeaorumrdquo

in articulo mortis

in memoriam

rigor mortis

corpore insepulto

requiem (aeternam dona eis)

post mortem

ldquono momento mesmo da morterdquo

ldquoen memoria dunha persoa mortardquo

ldquorixidez da morterdquo (termo forense)rdquo

ldquofuneral co corpo do defunto sen sepultarrdquo

ldquomisa de defuntosrdquo

ldquodespois da morterdquo

30

Requiem Mozart

Confutatis maledictisflammis acribus addictisvoca me cum benedictisOro supplex et accliniscor contritum quasi cinisgere curam mei finis

Rexeitados os malditosentregados aacutes crueis chamaschaacutemame cos benditosE rogo suplicante e inclinado ante tico meu corazoacuten triturado coma cinzaque coides da mintildea fin

31

Enredandobull O maacuteis alaacute dos romanos (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull Parentalia e Feralia a memoria dos mortos na antiga Roma (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull El Llatiacute i el legravexic de la mort (El Fil de les Clagravessiques)

bull Ritos de paso La muerte Roma I (Hortus Hesperidum)

bull Ritos de paso La muerte Roma II (Hortus Hesperidum)

bull Menuacute de todos los santos (De re coquinaria)

bull Ritos fuacutenebres dos romanos (documento pdf en iussu de DivesGallaecia)

bull Ritos funerarios (recompilacioacuten de ligazoacutens en Diigo)

bull Os romanos e a morte (Galeriacutea de imaxes en Pinterest)

32

Ligazoacutens

bull Personaliza o teu epitafio httpwwwtombstonebuildercomindexphp

bull Salieri vs Mozart httpwwwyoutubecomwatchv=WXUkL9t9qkI

bull Epitafios famosos httpeswikiquoteorgwikiEpitafios

bull Na rede

bull httpwwwmivoluntadcom

bull httpwwwtodoesquelascom

bull httpwwwrevistaadioses

bull httpwwwfamousdeadcom

bull httpwwwepilogablecomsteven-jobsepgbksmemories

33

Page 23: Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Abreviaturas Epitafios latinos

D M S gt Diis Manibus SacratumH S E gt Hic Situs EstS TT L gt Sit Tibi Terra LevisA gt annos D gt dies

F gt fecit

B gt bene M gt merentiV gt vivus

F C gt faciendum curavit

12

Epitafios latinosAnagni 036

Tullia Tecusa Artemoni coiugi bene merenti fecit

CIL 06 28963 = 10 007713 = Anagni 037

V(ivus) M(arcus) Vinicius Vinici l(ibertus) Phoebus fecit sibi et Cordiae Asterope coniugi carissim(ae) et libertis libertabus posterisq(ue) eorum

Anagni 035

P(ublius) Sulpicius Victorinus vixit annis V

CIL 02-05 00005

G(aius) Iulius Primus miles veteranus leg(ionis) X Gemina[e] h(ic) s(itus) e(st) s(it) t(ibi) t(erra) l(evis)

CIL 06 17551 = Anagni 025

D(is) M(anibus) M(arcus) Fabius Pacatus Tettiae Vibiae co(n)iugi f(e)c(it) b(ene) m(erenti)

13

Epitafios famosos

14

Actitude ante a mortebull A morte como feito cotiaacute Esperanza de vida curta (50 anos)

bull O paso do mundo dos vivos ao dos mortos gt un cambio de etapa maacuteis (como o nacemento infancia madurez)

bull Ritos obrigatorios perfectamente estipulados De non cumplilos o defunto no chegariacutea ao mundo dos mortos

bull Influencia da mitoloxiacutea grega

bull obolus Caronte

bull Stix Hades Elysium Tartarus

bull Proserpina ae e Pluto onis (Dis Pater)

bull Muacuteltiples concepcioacutens sobre o mundo de ultratumba

bull Para uns a alma e o corpo perecen conxuntamente para outros a alma se disipa pouco despois e para outros vive eternamente (Ciceroacuten)

bull Epicuacutereos a morte era un medo maacuteis a eliminar Epicuro negaba a existencia do maacuteis alaacute Lucrecio o corpo e a alma perecen ao mesmo tempo

bull Estoicos a morte eacute lei de vida que hai que aceptar Seacuteneca e o seu sobrintildeo Lucano arremeten contra as crenzas e cerimonias que preparan o traacutensito a un maacuteis alaacute no que non criacutean

bull Influenza dos espiacuteritos dos antepasados mortos na vida dos vivos

bull Larvae e Lemures gt espiacuteritos malignos

bull Manes gt espiacuteritos protectores da familia

15

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Lemuresbull Maio festa das Lemuria cerimonia que tentaba

satisfacer aos Lemures que puidesen andar polas suacuteas casas

bull A medianoite

bull Paterfamilias faciacutea o sinal do ldquoMano Ficordquo

bull percorriacutea descalzo toda a casa mentres

bull Escupiacutea nove fabas negras para que as comesen os espectros

bull Perseguiacutease a cambio o benestar dos habitantes do fogar

Imaxe do Mano Fico WikipediaAmuletos co signo do Mano Fico

17

Manesbull Espiacuteritos protectores da familia

D MMESSIEDONATE

MATRIIVSTVSFILIVS V F C

D(is) M(anibus) Messi(a)e Donat(a)e

matri Iustus filius v(ivus) f(aciendum) c(uravit)

Museo de Estrasburgo

D M S gt Diis Manibus Sacratum

18

DMGAI IVLI MAX

MINI EMERITI LEGIONIS VIII BNEFI

CIARIVS PROCVRATORIS ONESTA MISSIONE MISSVS ISTAMEMORIAM PROCVRAVIT SIMILINIA PATE

RNA CONIVX CONIVGI KRISSIMOMAXMINVS ICQ

VIESQVIT AVE VIATOR VALE VIATOR

D(is) M(anibus)Gai Iuli Max(i)mini emeriti legionis VIII

b(e)neficiariusprocuratoris (h)onesta

missione missus Ista(m) memoriam

procuravit Similinia Paterna coniux coniugi k(a)rissimo Maximinus (h)ic quiesquit

Ave viatorvale viator

(Museo de Estrasburgo datado no s III dC)

19

Aras e estelas funerarias en GaliciaVictorinVs

in pace annorv M CXX

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

20

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) S(acrum) PRIMIANOVITALES AN LXXV TETVLV [---]

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

21

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) G(aio) ARRUNTIO SERENO AN(norum) LX FLACCINIA SEVERA MARITOPIENTISSIMO

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaFoto de DivesGallaecia en Flickr

22

Aras e estelas funerarias en GaliciaAPANA bull AMBOLLI bull F(ilia) bull CELTICASVPERTAM(ARICA)[ ) ] bull MIOBRIAN(Norum) bull XXV bull H(ic) bull S(ita) bull E(st)APANVS bull FR(ater) bull F(aciendum) bull C(uravit)Museo Arqueoloacutexico de LugoMediados sI dCFoto de Miguel Bugallo en Flickr

23

Aras e estelas funerarias en Galicia

Sabinusan(norum) XXSecundioan(norum) XXIILentinusan(norum) XXM(arci) AudasiMax(imi centurionis) leg(ionis)X gem(inae) ser(vi)h(ic) si(iti) s(unt)

Estela dos ldquolexionariosrdquoMuseo Arqueoloacutexico de PontevedraReaproveitada na casa-torre de Bendantildea (Caldas de Reis)Foto de Dives Gallaecia en Flickr

24

MEDAMVSARCISIFHIC SITVS ESTCASTELOMEIDVNIOMONVMENTVMFECERVNTANCONDEIAMICO CARO

Soterramento de MeacutedamoCentro de Visitantes de Aquis QuerquennisFoto de DivesGallaecia en Flickr

25

A morte en Internet

httpwwwmivoluntadcom httpwwwtodoesquelascom

httpwwwrevistaadioses httpwwwfamousdeadcom

26

ldquoLo velan en su motorardquo

27

ldquoEl muerto paradordquo

28

Leacutexico da mortebull Helenismos

tumba lt τὺμβος ldquotuacutemulordquo tanatorio lt θάνατος ldquomorterdquo + sufixo lat arius (lugar)

necroacutepole lt νεκρός ldquomorto cadaacuteverrdquo + πόλις ldquocidaderdquo

sarcoacutefago lt σαρξ σαρκός ldquocarnerdquo+ φαγεῖν ldquocomerrdquo

pompa lt πομπή (latiacuten pompa ae ldquoProcesioacuten desfile solemnerdquo)

epitafio lt ἐπι (sobre) + ταφός (tumba)

bull cadaacutever lt caro data vermibus ldquocarne entregada ao vermesrdquo cado is ere cecidi cassum ldquocaer sucumbirrdquo

bull defunto lt defunctus lt defungor ldquocumprirrdquo ldquopagar unha deacutebedardquo ldquoacabar conrdquo

bull incinerar lt in + cinis eris ldquocinzardquo

bull inhumar lt in + humus i ldquoterrardquo exhumar lt ex + humus i

bull enterrar lt in + terra ae ldquoterrardquo

bull sepelio lt sepelio is sepelire sepultum ldquosepultar enterrarrdquo

bull exequias lt exsequiae arum ldquohonras fuacutenebresrdquo lt exsequor ldquoseguir (ao enterramento)rdquo

bull funeral lt funus eris ldquocerimonia fuacutenebrerdquo ldquocortexo fuacutenebrerdquo

bull columbario lt columba ae ldquopombardquo + sufixo lat arius (lugar)

bull osario lt os ossis ldquooacutesordquo + sufixo lat arius (lugar)

bull laacutepida lt lapis idis ldquopedrardquo

29

LatinismosRIP ldquorequiescat in pacerdquo

INRI ldquoIesus Nazarenus Rex Iudeaorumrdquo

in articulo mortis

in memoriam

rigor mortis

corpore insepulto

requiem (aeternam dona eis)

post mortem

ldquono momento mesmo da morterdquo

ldquoen memoria dunha persoa mortardquo

ldquorixidez da morterdquo (termo forense)rdquo

ldquofuneral co corpo do defunto sen sepultarrdquo

ldquomisa de defuntosrdquo

ldquodespois da morterdquo

30

Requiem Mozart

Confutatis maledictisflammis acribus addictisvoca me cum benedictisOro supplex et accliniscor contritum quasi cinisgere curam mei finis

Rexeitados os malditosentregados aacutes crueis chamaschaacutemame cos benditosE rogo suplicante e inclinado ante tico meu corazoacuten triturado coma cinzaque coides da mintildea fin

31

Enredandobull O maacuteis alaacute dos romanos (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull Parentalia e Feralia a memoria dos mortos na antiga Roma (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull El Llatiacute i el legravexic de la mort (El Fil de les Clagravessiques)

bull Ritos de paso La muerte Roma I (Hortus Hesperidum)

bull Ritos de paso La muerte Roma II (Hortus Hesperidum)

bull Menuacute de todos los santos (De re coquinaria)

bull Ritos fuacutenebres dos romanos (documento pdf en iussu de DivesGallaecia)

bull Ritos funerarios (recompilacioacuten de ligazoacutens en Diigo)

bull Os romanos e a morte (Galeriacutea de imaxes en Pinterest)

32

Ligazoacutens

bull Personaliza o teu epitafio httpwwwtombstonebuildercomindexphp

bull Salieri vs Mozart httpwwwyoutubecomwatchv=WXUkL9t9qkI

bull Epitafios famosos httpeswikiquoteorgwikiEpitafios

bull Na rede

bull httpwwwmivoluntadcom

bull httpwwwtodoesquelascom

bull httpwwwrevistaadioses

bull httpwwwfamousdeadcom

bull httpwwwepilogablecomsteven-jobsepgbksmemories

33

Page 24: Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Abreviaturas Epitafios latinos

D M S gt Diis Manibus SacratumH S E gt Hic Situs EstS TT L gt Sit Tibi Terra LevisA gt annos D gt dies

F gt fecit

B gt bene M gt merentiV gt vivus

F C gt faciendum curavit

12

Epitafios latinosAnagni 036

Tullia Tecusa Artemoni coiugi bene merenti fecit

CIL 06 28963 = 10 007713 = Anagni 037

V(ivus) M(arcus) Vinicius Vinici l(ibertus) Phoebus fecit sibi et Cordiae Asterope coniugi carissim(ae) et libertis libertabus posterisq(ue) eorum

Anagni 035

P(ublius) Sulpicius Victorinus vixit annis V

CIL 02-05 00005

G(aius) Iulius Primus miles veteranus leg(ionis) X Gemina[e] h(ic) s(itus) e(st) s(it) t(ibi) t(erra) l(evis)

CIL 06 17551 = Anagni 025

D(is) M(anibus) M(arcus) Fabius Pacatus Tettiae Vibiae co(n)iugi f(e)c(it) b(ene) m(erenti)

13

Epitafios famosos

14

Actitude ante a mortebull A morte como feito cotiaacute Esperanza de vida curta (50 anos)

bull O paso do mundo dos vivos ao dos mortos gt un cambio de etapa maacuteis (como o nacemento infancia madurez)

bull Ritos obrigatorios perfectamente estipulados De non cumplilos o defunto no chegariacutea ao mundo dos mortos

bull Influencia da mitoloxiacutea grega

bull obolus Caronte

bull Stix Hades Elysium Tartarus

bull Proserpina ae e Pluto onis (Dis Pater)

bull Muacuteltiples concepcioacutens sobre o mundo de ultratumba

bull Para uns a alma e o corpo perecen conxuntamente para outros a alma se disipa pouco despois e para outros vive eternamente (Ciceroacuten)

bull Epicuacutereos a morte era un medo maacuteis a eliminar Epicuro negaba a existencia do maacuteis alaacute Lucrecio o corpo e a alma perecen ao mesmo tempo

bull Estoicos a morte eacute lei de vida que hai que aceptar Seacuteneca e o seu sobrintildeo Lucano arremeten contra as crenzas e cerimonias que preparan o traacutensito a un maacuteis alaacute no que non criacutean

bull Influenza dos espiacuteritos dos antepasados mortos na vida dos vivos

bull Larvae e Lemures gt espiacuteritos malignos

bull Manes gt espiacuteritos protectores da familia

15

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Lemuresbull Maio festa das Lemuria cerimonia que tentaba

satisfacer aos Lemures que puidesen andar polas suacuteas casas

bull A medianoite

bull Paterfamilias faciacutea o sinal do ldquoMano Ficordquo

bull percorriacutea descalzo toda a casa mentres

bull Escupiacutea nove fabas negras para que as comesen os espectros

bull Perseguiacutease a cambio o benestar dos habitantes do fogar

Imaxe do Mano Fico WikipediaAmuletos co signo do Mano Fico

17

Manesbull Espiacuteritos protectores da familia

D MMESSIEDONATE

MATRIIVSTVSFILIVS V F C

D(is) M(anibus) Messi(a)e Donat(a)e

matri Iustus filius v(ivus) f(aciendum) c(uravit)

Museo de Estrasburgo

D M S gt Diis Manibus Sacratum

18

DMGAI IVLI MAX

MINI EMERITI LEGIONIS VIII BNEFI

CIARIVS PROCVRATORIS ONESTA MISSIONE MISSVS ISTAMEMORIAM PROCVRAVIT SIMILINIA PATE

RNA CONIVX CONIVGI KRISSIMOMAXMINVS ICQ

VIESQVIT AVE VIATOR VALE VIATOR

D(is) M(anibus)Gai Iuli Max(i)mini emeriti legionis VIII

b(e)neficiariusprocuratoris (h)onesta

missione missus Ista(m) memoriam

procuravit Similinia Paterna coniux coniugi k(a)rissimo Maximinus (h)ic quiesquit

Ave viatorvale viator

(Museo de Estrasburgo datado no s III dC)

19

Aras e estelas funerarias en GaliciaVictorinVs

in pace annorv M CXX

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

20

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) S(acrum) PRIMIANOVITALES AN LXXV TETVLV [---]

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

21

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) G(aio) ARRUNTIO SERENO AN(norum) LX FLACCINIA SEVERA MARITOPIENTISSIMO

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaFoto de DivesGallaecia en Flickr

22

Aras e estelas funerarias en GaliciaAPANA bull AMBOLLI bull F(ilia) bull CELTICASVPERTAM(ARICA)[ ) ] bull MIOBRIAN(Norum) bull XXV bull H(ic) bull S(ita) bull E(st)APANVS bull FR(ater) bull F(aciendum) bull C(uravit)Museo Arqueoloacutexico de LugoMediados sI dCFoto de Miguel Bugallo en Flickr

23

Aras e estelas funerarias en Galicia

Sabinusan(norum) XXSecundioan(norum) XXIILentinusan(norum) XXM(arci) AudasiMax(imi centurionis) leg(ionis)X gem(inae) ser(vi)h(ic) si(iti) s(unt)

Estela dos ldquolexionariosrdquoMuseo Arqueoloacutexico de PontevedraReaproveitada na casa-torre de Bendantildea (Caldas de Reis)Foto de Dives Gallaecia en Flickr

24

MEDAMVSARCISIFHIC SITVS ESTCASTELOMEIDVNIOMONVMENTVMFECERVNTANCONDEIAMICO CARO

Soterramento de MeacutedamoCentro de Visitantes de Aquis QuerquennisFoto de DivesGallaecia en Flickr

25

A morte en Internet

httpwwwmivoluntadcom httpwwwtodoesquelascom

httpwwwrevistaadioses httpwwwfamousdeadcom

26

ldquoLo velan en su motorardquo

27

ldquoEl muerto paradordquo

28

Leacutexico da mortebull Helenismos

tumba lt τὺμβος ldquotuacutemulordquo tanatorio lt θάνατος ldquomorterdquo + sufixo lat arius (lugar)

necroacutepole lt νεκρός ldquomorto cadaacuteverrdquo + πόλις ldquocidaderdquo

sarcoacutefago lt σαρξ σαρκός ldquocarnerdquo+ φαγεῖν ldquocomerrdquo

pompa lt πομπή (latiacuten pompa ae ldquoProcesioacuten desfile solemnerdquo)

epitafio lt ἐπι (sobre) + ταφός (tumba)

bull cadaacutever lt caro data vermibus ldquocarne entregada ao vermesrdquo cado is ere cecidi cassum ldquocaer sucumbirrdquo

bull defunto lt defunctus lt defungor ldquocumprirrdquo ldquopagar unha deacutebedardquo ldquoacabar conrdquo

bull incinerar lt in + cinis eris ldquocinzardquo

bull inhumar lt in + humus i ldquoterrardquo exhumar lt ex + humus i

bull enterrar lt in + terra ae ldquoterrardquo

bull sepelio lt sepelio is sepelire sepultum ldquosepultar enterrarrdquo

bull exequias lt exsequiae arum ldquohonras fuacutenebresrdquo lt exsequor ldquoseguir (ao enterramento)rdquo

bull funeral lt funus eris ldquocerimonia fuacutenebrerdquo ldquocortexo fuacutenebrerdquo

bull columbario lt columba ae ldquopombardquo + sufixo lat arius (lugar)

bull osario lt os ossis ldquooacutesordquo + sufixo lat arius (lugar)

bull laacutepida lt lapis idis ldquopedrardquo

29

LatinismosRIP ldquorequiescat in pacerdquo

INRI ldquoIesus Nazarenus Rex Iudeaorumrdquo

in articulo mortis

in memoriam

rigor mortis

corpore insepulto

requiem (aeternam dona eis)

post mortem

ldquono momento mesmo da morterdquo

ldquoen memoria dunha persoa mortardquo

ldquorixidez da morterdquo (termo forense)rdquo

ldquofuneral co corpo do defunto sen sepultarrdquo

ldquomisa de defuntosrdquo

ldquodespois da morterdquo

30

Requiem Mozart

Confutatis maledictisflammis acribus addictisvoca me cum benedictisOro supplex et accliniscor contritum quasi cinisgere curam mei finis

Rexeitados os malditosentregados aacutes crueis chamaschaacutemame cos benditosE rogo suplicante e inclinado ante tico meu corazoacuten triturado coma cinzaque coides da mintildea fin

31

Enredandobull O maacuteis alaacute dos romanos (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull Parentalia e Feralia a memoria dos mortos na antiga Roma (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull El Llatiacute i el legravexic de la mort (El Fil de les Clagravessiques)

bull Ritos de paso La muerte Roma I (Hortus Hesperidum)

bull Ritos de paso La muerte Roma II (Hortus Hesperidum)

bull Menuacute de todos los santos (De re coquinaria)

bull Ritos fuacutenebres dos romanos (documento pdf en iussu de DivesGallaecia)

bull Ritos funerarios (recompilacioacuten de ligazoacutens en Diigo)

bull Os romanos e a morte (Galeriacutea de imaxes en Pinterest)

32

Ligazoacutens

bull Personaliza o teu epitafio httpwwwtombstonebuildercomindexphp

bull Salieri vs Mozart httpwwwyoutubecomwatchv=WXUkL9t9qkI

bull Epitafios famosos httpeswikiquoteorgwikiEpitafios

bull Na rede

bull httpwwwmivoluntadcom

bull httpwwwtodoesquelascom

bull httpwwwrevistaadioses

bull httpwwwfamousdeadcom

bull httpwwwepilogablecomsteven-jobsepgbksmemories

33

Page 25: Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

As tumbas na via Appia

Tumba de Cecilia Metela na Via Appia sI aC foi convertido en castelo na Idade Media Imaxe de Trix en FlickrGravado da Via Appia (reconstrucioacuten) Imaxe wikipedia

Sepulcro dos Escipioacutens na Via Appia s III aC Imaxe wikipedia10

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Abreviaturas Epitafios latinos

D M S gt Diis Manibus SacratumH S E gt Hic Situs EstS TT L gt Sit Tibi Terra LevisA gt annos D gt dies

F gt fecit

B gt bene M gt merentiV gt vivus

F C gt faciendum curavit

12

Epitafios latinosAnagni 036

Tullia Tecusa Artemoni coiugi bene merenti fecit

CIL 06 28963 = 10 007713 = Anagni 037

V(ivus) M(arcus) Vinicius Vinici l(ibertus) Phoebus fecit sibi et Cordiae Asterope coniugi carissim(ae) et libertis libertabus posterisq(ue) eorum

Anagni 035

P(ublius) Sulpicius Victorinus vixit annis V

CIL 02-05 00005

G(aius) Iulius Primus miles veteranus leg(ionis) X Gemina[e] h(ic) s(itus) e(st) s(it) t(ibi) t(erra) l(evis)

CIL 06 17551 = Anagni 025

D(is) M(anibus) M(arcus) Fabius Pacatus Tettiae Vibiae co(n)iugi f(e)c(it) b(ene) m(erenti)

13

Epitafios famosos

14

Actitude ante a mortebull A morte como feito cotiaacute Esperanza de vida curta (50 anos)

bull O paso do mundo dos vivos ao dos mortos gt un cambio de etapa maacuteis (como o nacemento infancia madurez)

bull Ritos obrigatorios perfectamente estipulados De non cumplilos o defunto no chegariacutea ao mundo dos mortos

bull Influencia da mitoloxiacutea grega

bull obolus Caronte

bull Stix Hades Elysium Tartarus

bull Proserpina ae e Pluto onis (Dis Pater)

bull Muacuteltiples concepcioacutens sobre o mundo de ultratumba

bull Para uns a alma e o corpo perecen conxuntamente para outros a alma se disipa pouco despois e para outros vive eternamente (Ciceroacuten)

bull Epicuacutereos a morte era un medo maacuteis a eliminar Epicuro negaba a existencia do maacuteis alaacute Lucrecio o corpo e a alma perecen ao mesmo tempo

bull Estoicos a morte eacute lei de vida que hai que aceptar Seacuteneca e o seu sobrintildeo Lucano arremeten contra as crenzas e cerimonias que preparan o traacutensito a un maacuteis alaacute no que non criacutean

bull Influenza dos espiacuteritos dos antepasados mortos na vida dos vivos

bull Larvae e Lemures gt espiacuteritos malignos

bull Manes gt espiacuteritos protectores da familia

15

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Lemuresbull Maio festa das Lemuria cerimonia que tentaba

satisfacer aos Lemures que puidesen andar polas suacuteas casas

bull A medianoite

bull Paterfamilias faciacutea o sinal do ldquoMano Ficordquo

bull percorriacutea descalzo toda a casa mentres

bull Escupiacutea nove fabas negras para que as comesen os espectros

bull Perseguiacutease a cambio o benestar dos habitantes do fogar

Imaxe do Mano Fico WikipediaAmuletos co signo do Mano Fico

17

Manesbull Espiacuteritos protectores da familia

D MMESSIEDONATE

MATRIIVSTVSFILIVS V F C

D(is) M(anibus) Messi(a)e Donat(a)e

matri Iustus filius v(ivus) f(aciendum) c(uravit)

Museo de Estrasburgo

D M S gt Diis Manibus Sacratum

18

DMGAI IVLI MAX

MINI EMERITI LEGIONIS VIII BNEFI

CIARIVS PROCVRATORIS ONESTA MISSIONE MISSVS ISTAMEMORIAM PROCVRAVIT SIMILINIA PATE

RNA CONIVX CONIVGI KRISSIMOMAXMINVS ICQ

VIESQVIT AVE VIATOR VALE VIATOR

D(is) M(anibus)Gai Iuli Max(i)mini emeriti legionis VIII

b(e)neficiariusprocuratoris (h)onesta

missione missus Ista(m) memoriam

procuravit Similinia Paterna coniux coniugi k(a)rissimo Maximinus (h)ic quiesquit

Ave viatorvale viator

(Museo de Estrasburgo datado no s III dC)

19

Aras e estelas funerarias en GaliciaVictorinVs

in pace annorv M CXX

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

20

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) S(acrum) PRIMIANOVITALES AN LXXV TETVLV [---]

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

21

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) G(aio) ARRUNTIO SERENO AN(norum) LX FLACCINIA SEVERA MARITOPIENTISSIMO

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaFoto de DivesGallaecia en Flickr

22

Aras e estelas funerarias en GaliciaAPANA bull AMBOLLI bull F(ilia) bull CELTICASVPERTAM(ARICA)[ ) ] bull MIOBRIAN(Norum) bull XXV bull H(ic) bull S(ita) bull E(st)APANVS bull FR(ater) bull F(aciendum) bull C(uravit)Museo Arqueoloacutexico de LugoMediados sI dCFoto de Miguel Bugallo en Flickr

23

Aras e estelas funerarias en Galicia

Sabinusan(norum) XXSecundioan(norum) XXIILentinusan(norum) XXM(arci) AudasiMax(imi centurionis) leg(ionis)X gem(inae) ser(vi)h(ic) si(iti) s(unt)

Estela dos ldquolexionariosrdquoMuseo Arqueoloacutexico de PontevedraReaproveitada na casa-torre de Bendantildea (Caldas de Reis)Foto de Dives Gallaecia en Flickr

24

MEDAMVSARCISIFHIC SITVS ESTCASTELOMEIDVNIOMONVMENTVMFECERVNTANCONDEIAMICO CARO

Soterramento de MeacutedamoCentro de Visitantes de Aquis QuerquennisFoto de DivesGallaecia en Flickr

25

A morte en Internet

httpwwwmivoluntadcom httpwwwtodoesquelascom

httpwwwrevistaadioses httpwwwfamousdeadcom

26

ldquoLo velan en su motorardquo

27

ldquoEl muerto paradordquo

28

Leacutexico da mortebull Helenismos

tumba lt τὺμβος ldquotuacutemulordquo tanatorio lt θάνατος ldquomorterdquo + sufixo lat arius (lugar)

necroacutepole lt νεκρός ldquomorto cadaacuteverrdquo + πόλις ldquocidaderdquo

sarcoacutefago lt σαρξ σαρκός ldquocarnerdquo+ φαγεῖν ldquocomerrdquo

pompa lt πομπή (latiacuten pompa ae ldquoProcesioacuten desfile solemnerdquo)

epitafio lt ἐπι (sobre) + ταφός (tumba)

bull cadaacutever lt caro data vermibus ldquocarne entregada ao vermesrdquo cado is ere cecidi cassum ldquocaer sucumbirrdquo

bull defunto lt defunctus lt defungor ldquocumprirrdquo ldquopagar unha deacutebedardquo ldquoacabar conrdquo

bull incinerar lt in + cinis eris ldquocinzardquo

bull inhumar lt in + humus i ldquoterrardquo exhumar lt ex + humus i

bull enterrar lt in + terra ae ldquoterrardquo

bull sepelio lt sepelio is sepelire sepultum ldquosepultar enterrarrdquo

bull exequias lt exsequiae arum ldquohonras fuacutenebresrdquo lt exsequor ldquoseguir (ao enterramento)rdquo

bull funeral lt funus eris ldquocerimonia fuacutenebrerdquo ldquocortexo fuacutenebrerdquo

bull columbario lt columba ae ldquopombardquo + sufixo lat arius (lugar)

bull osario lt os ossis ldquooacutesordquo + sufixo lat arius (lugar)

bull laacutepida lt lapis idis ldquopedrardquo

29

LatinismosRIP ldquorequiescat in pacerdquo

INRI ldquoIesus Nazarenus Rex Iudeaorumrdquo

in articulo mortis

in memoriam

rigor mortis

corpore insepulto

requiem (aeternam dona eis)

post mortem

ldquono momento mesmo da morterdquo

ldquoen memoria dunha persoa mortardquo

ldquorixidez da morterdquo (termo forense)rdquo

ldquofuneral co corpo do defunto sen sepultarrdquo

ldquomisa de defuntosrdquo

ldquodespois da morterdquo

30

Requiem Mozart

Confutatis maledictisflammis acribus addictisvoca me cum benedictisOro supplex et accliniscor contritum quasi cinisgere curam mei finis

Rexeitados os malditosentregados aacutes crueis chamaschaacutemame cos benditosE rogo suplicante e inclinado ante tico meu corazoacuten triturado coma cinzaque coides da mintildea fin

31

Enredandobull O maacuteis alaacute dos romanos (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull Parentalia e Feralia a memoria dos mortos na antiga Roma (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull El Llatiacute i el legravexic de la mort (El Fil de les Clagravessiques)

bull Ritos de paso La muerte Roma I (Hortus Hesperidum)

bull Ritos de paso La muerte Roma II (Hortus Hesperidum)

bull Menuacute de todos los santos (De re coquinaria)

bull Ritos fuacutenebres dos romanos (documento pdf en iussu de DivesGallaecia)

bull Ritos funerarios (recompilacioacuten de ligazoacutens en Diigo)

bull Os romanos e a morte (Galeriacutea de imaxes en Pinterest)

32

Ligazoacutens

bull Personaliza o teu epitafio httpwwwtombstonebuildercomindexphp

bull Salieri vs Mozart httpwwwyoutubecomwatchv=WXUkL9t9qkI

bull Epitafios famosos httpeswikiquoteorgwikiEpitafios

bull Na rede

bull httpwwwmivoluntadcom

bull httpwwwtodoesquelascom

bull httpwwwrevistaadioses

bull httpwwwfamousdeadcom

bull httpwwwepilogablecomsteven-jobsepgbksmemories

33

Page 26: Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Abreviaturas Epitafios latinos

D M S gt Diis Manibus SacratumH S E gt Hic Situs EstS TT L gt Sit Tibi Terra LevisA gt annos D gt dies

F gt fecit

B gt bene M gt merentiV gt vivus

F C gt faciendum curavit

12

Epitafios latinosAnagni 036

Tullia Tecusa Artemoni coiugi bene merenti fecit

CIL 06 28963 = 10 007713 = Anagni 037

V(ivus) M(arcus) Vinicius Vinici l(ibertus) Phoebus fecit sibi et Cordiae Asterope coniugi carissim(ae) et libertis libertabus posterisq(ue) eorum

Anagni 035

P(ublius) Sulpicius Victorinus vixit annis V

CIL 02-05 00005

G(aius) Iulius Primus miles veteranus leg(ionis) X Gemina[e] h(ic) s(itus) e(st) s(it) t(ibi) t(erra) l(evis)

CIL 06 17551 = Anagni 025

D(is) M(anibus) M(arcus) Fabius Pacatus Tettiae Vibiae co(n)iugi f(e)c(it) b(ene) m(erenti)

13

Epitafios famosos

14

Actitude ante a mortebull A morte como feito cotiaacute Esperanza de vida curta (50 anos)

bull O paso do mundo dos vivos ao dos mortos gt un cambio de etapa maacuteis (como o nacemento infancia madurez)

bull Ritos obrigatorios perfectamente estipulados De non cumplilos o defunto no chegariacutea ao mundo dos mortos

bull Influencia da mitoloxiacutea grega

bull obolus Caronte

bull Stix Hades Elysium Tartarus

bull Proserpina ae e Pluto onis (Dis Pater)

bull Muacuteltiples concepcioacutens sobre o mundo de ultratumba

bull Para uns a alma e o corpo perecen conxuntamente para outros a alma se disipa pouco despois e para outros vive eternamente (Ciceroacuten)

bull Epicuacutereos a morte era un medo maacuteis a eliminar Epicuro negaba a existencia do maacuteis alaacute Lucrecio o corpo e a alma perecen ao mesmo tempo

bull Estoicos a morte eacute lei de vida que hai que aceptar Seacuteneca e o seu sobrintildeo Lucano arremeten contra as crenzas e cerimonias que preparan o traacutensito a un maacuteis alaacute no que non criacutean

bull Influenza dos espiacuteritos dos antepasados mortos na vida dos vivos

bull Larvae e Lemures gt espiacuteritos malignos

bull Manes gt espiacuteritos protectores da familia

15

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Lemuresbull Maio festa das Lemuria cerimonia que tentaba

satisfacer aos Lemures que puidesen andar polas suacuteas casas

bull A medianoite

bull Paterfamilias faciacutea o sinal do ldquoMano Ficordquo

bull percorriacutea descalzo toda a casa mentres

bull Escupiacutea nove fabas negras para que as comesen os espectros

bull Perseguiacutease a cambio o benestar dos habitantes do fogar

Imaxe do Mano Fico WikipediaAmuletos co signo do Mano Fico

17

Manesbull Espiacuteritos protectores da familia

D MMESSIEDONATE

MATRIIVSTVSFILIVS V F C

D(is) M(anibus) Messi(a)e Donat(a)e

matri Iustus filius v(ivus) f(aciendum) c(uravit)

Museo de Estrasburgo

D M S gt Diis Manibus Sacratum

18

DMGAI IVLI MAX

MINI EMERITI LEGIONIS VIII BNEFI

CIARIVS PROCVRATORIS ONESTA MISSIONE MISSVS ISTAMEMORIAM PROCVRAVIT SIMILINIA PATE

RNA CONIVX CONIVGI KRISSIMOMAXMINVS ICQ

VIESQVIT AVE VIATOR VALE VIATOR

D(is) M(anibus)Gai Iuli Max(i)mini emeriti legionis VIII

b(e)neficiariusprocuratoris (h)onesta

missione missus Ista(m) memoriam

procuravit Similinia Paterna coniux coniugi k(a)rissimo Maximinus (h)ic quiesquit

Ave viatorvale viator

(Museo de Estrasburgo datado no s III dC)

19

Aras e estelas funerarias en GaliciaVictorinVs

in pace annorv M CXX

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

20

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) S(acrum) PRIMIANOVITALES AN LXXV TETVLV [---]

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

21

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) G(aio) ARRUNTIO SERENO AN(norum) LX FLACCINIA SEVERA MARITOPIENTISSIMO

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaFoto de DivesGallaecia en Flickr

22

Aras e estelas funerarias en GaliciaAPANA bull AMBOLLI bull F(ilia) bull CELTICASVPERTAM(ARICA)[ ) ] bull MIOBRIAN(Norum) bull XXV bull H(ic) bull S(ita) bull E(st)APANVS bull FR(ater) bull F(aciendum) bull C(uravit)Museo Arqueoloacutexico de LugoMediados sI dCFoto de Miguel Bugallo en Flickr

23

Aras e estelas funerarias en Galicia

Sabinusan(norum) XXSecundioan(norum) XXIILentinusan(norum) XXM(arci) AudasiMax(imi centurionis) leg(ionis)X gem(inae) ser(vi)h(ic) si(iti) s(unt)

Estela dos ldquolexionariosrdquoMuseo Arqueoloacutexico de PontevedraReaproveitada na casa-torre de Bendantildea (Caldas de Reis)Foto de Dives Gallaecia en Flickr

24

MEDAMVSARCISIFHIC SITVS ESTCASTELOMEIDVNIOMONVMENTVMFECERVNTANCONDEIAMICO CARO

Soterramento de MeacutedamoCentro de Visitantes de Aquis QuerquennisFoto de DivesGallaecia en Flickr

25

A morte en Internet

httpwwwmivoluntadcom httpwwwtodoesquelascom

httpwwwrevistaadioses httpwwwfamousdeadcom

26

ldquoLo velan en su motorardquo

27

ldquoEl muerto paradordquo

28

Leacutexico da mortebull Helenismos

tumba lt τὺμβος ldquotuacutemulordquo tanatorio lt θάνατος ldquomorterdquo + sufixo lat arius (lugar)

necroacutepole lt νεκρός ldquomorto cadaacuteverrdquo + πόλις ldquocidaderdquo

sarcoacutefago lt σαρξ σαρκός ldquocarnerdquo+ φαγεῖν ldquocomerrdquo

pompa lt πομπή (latiacuten pompa ae ldquoProcesioacuten desfile solemnerdquo)

epitafio lt ἐπι (sobre) + ταφός (tumba)

bull cadaacutever lt caro data vermibus ldquocarne entregada ao vermesrdquo cado is ere cecidi cassum ldquocaer sucumbirrdquo

bull defunto lt defunctus lt defungor ldquocumprirrdquo ldquopagar unha deacutebedardquo ldquoacabar conrdquo

bull incinerar lt in + cinis eris ldquocinzardquo

bull inhumar lt in + humus i ldquoterrardquo exhumar lt ex + humus i

bull enterrar lt in + terra ae ldquoterrardquo

bull sepelio lt sepelio is sepelire sepultum ldquosepultar enterrarrdquo

bull exequias lt exsequiae arum ldquohonras fuacutenebresrdquo lt exsequor ldquoseguir (ao enterramento)rdquo

bull funeral lt funus eris ldquocerimonia fuacutenebrerdquo ldquocortexo fuacutenebrerdquo

bull columbario lt columba ae ldquopombardquo + sufixo lat arius (lugar)

bull osario lt os ossis ldquooacutesordquo + sufixo lat arius (lugar)

bull laacutepida lt lapis idis ldquopedrardquo

29

LatinismosRIP ldquorequiescat in pacerdquo

INRI ldquoIesus Nazarenus Rex Iudeaorumrdquo

in articulo mortis

in memoriam

rigor mortis

corpore insepulto

requiem (aeternam dona eis)

post mortem

ldquono momento mesmo da morterdquo

ldquoen memoria dunha persoa mortardquo

ldquorixidez da morterdquo (termo forense)rdquo

ldquofuneral co corpo do defunto sen sepultarrdquo

ldquomisa de defuntosrdquo

ldquodespois da morterdquo

30

Requiem Mozart

Confutatis maledictisflammis acribus addictisvoca me cum benedictisOro supplex et accliniscor contritum quasi cinisgere curam mei finis

Rexeitados os malditosentregados aacutes crueis chamaschaacutemame cos benditosE rogo suplicante e inclinado ante tico meu corazoacuten triturado coma cinzaque coides da mintildea fin

31

Enredandobull O maacuteis alaacute dos romanos (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull Parentalia e Feralia a memoria dos mortos na antiga Roma (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull El Llatiacute i el legravexic de la mort (El Fil de les Clagravessiques)

bull Ritos de paso La muerte Roma I (Hortus Hesperidum)

bull Ritos de paso La muerte Roma II (Hortus Hesperidum)

bull Menuacute de todos los santos (De re coquinaria)

bull Ritos fuacutenebres dos romanos (documento pdf en iussu de DivesGallaecia)

bull Ritos funerarios (recompilacioacuten de ligazoacutens en Diigo)

bull Os romanos e a morte (Galeriacutea de imaxes en Pinterest)

32

Ligazoacutens

bull Personaliza o teu epitafio httpwwwtombstonebuildercomindexphp

bull Salieri vs Mozart httpwwwyoutubecomwatchv=WXUkL9t9qkI

bull Epitafios famosos httpeswikiquoteorgwikiEpitafios

bull Na rede

bull httpwwwmivoluntadcom

bull httpwwwtodoesquelascom

bull httpwwwrevistaadioses

bull httpwwwfamousdeadcom

bull httpwwwepilogablecomsteven-jobsepgbksmemories

33

Page 27: Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Abreviaturas Epitafios latinos

D M S gt Diis Manibus SacratumH S E gt Hic Situs EstS TT L gt Sit Tibi Terra LevisA gt annos D gt dies

F gt fecit

B gt bene M gt merentiV gt vivus

F C gt faciendum curavit

12

Epitafios latinosAnagni 036

Tullia Tecusa Artemoni coiugi bene merenti fecit

CIL 06 28963 = 10 007713 = Anagni 037

V(ivus) M(arcus) Vinicius Vinici l(ibertus) Phoebus fecit sibi et Cordiae Asterope coniugi carissim(ae) et libertis libertabus posterisq(ue) eorum

Anagni 035

P(ublius) Sulpicius Victorinus vixit annis V

CIL 02-05 00005

G(aius) Iulius Primus miles veteranus leg(ionis) X Gemina[e] h(ic) s(itus) e(st) s(it) t(ibi) t(erra) l(evis)

CIL 06 17551 = Anagni 025

D(is) M(anibus) M(arcus) Fabius Pacatus Tettiae Vibiae co(n)iugi f(e)c(it) b(ene) m(erenti)

13

Epitafios famosos

14

Actitude ante a mortebull A morte como feito cotiaacute Esperanza de vida curta (50 anos)

bull O paso do mundo dos vivos ao dos mortos gt un cambio de etapa maacuteis (como o nacemento infancia madurez)

bull Ritos obrigatorios perfectamente estipulados De non cumplilos o defunto no chegariacutea ao mundo dos mortos

bull Influencia da mitoloxiacutea grega

bull obolus Caronte

bull Stix Hades Elysium Tartarus

bull Proserpina ae e Pluto onis (Dis Pater)

bull Muacuteltiples concepcioacutens sobre o mundo de ultratumba

bull Para uns a alma e o corpo perecen conxuntamente para outros a alma se disipa pouco despois e para outros vive eternamente (Ciceroacuten)

bull Epicuacutereos a morte era un medo maacuteis a eliminar Epicuro negaba a existencia do maacuteis alaacute Lucrecio o corpo e a alma perecen ao mesmo tempo

bull Estoicos a morte eacute lei de vida que hai que aceptar Seacuteneca e o seu sobrintildeo Lucano arremeten contra as crenzas e cerimonias que preparan o traacutensito a un maacuteis alaacute no que non criacutean

bull Influenza dos espiacuteritos dos antepasados mortos na vida dos vivos

bull Larvae e Lemures gt espiacuteritos malignos

bull Manes gt espiacuteritos protectores da familia

15

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Lemuresbull Maio festa das Lemuria cerimonia que tentaba

satisfacer aos Lemures que puidesen andar polas suacuteas casas

bull A medianoite

bull Paterfamilias faciacutea o sinal do ldquoMano Ficordquo

bull percorriacutea descalzo toda a casa mentres

bull Escupiacutea nove fabas negras para que as comesen os espectros

bull Perseguiacutease a cambio o benestar dos habitantes do fogar

Imaxe do Mano Fico WikipediaAmuletos co signo do Mano Fico

17

Manesbull Espiacuteritos protectores da familia

D MMESSIEDONATE

MATRIIVSTVSFILIVS V F C

D(is) M(anibus) Messi(a)e Donat(a)e

matri Iustus filius v(ivus) f(aciendum) c(uravit)

Museo de Estrasburgo

D M S gt Diis Manibus Sacratum

18

DMGAI IVLI MAX

MINI EMERITI LEGIONIS VIII BNEFI

CIARIVS PROCVRATORIS ONESTA MISSIONE MISSVS ISTAMEMORIAM PROCVRAVIT SIMILINIA PATE

RNA CONIVX CONIVGI KRISSIMOMAXMINVS ICQ

VIESQVIT AVE VIATOR VALE VIATOR

D(is) M(anibus)Gai Iuli Max(i)mini emeriti legionis VIII

b(e)neficiariusprocuratoris (h)onesta

missione missus Ista(m) memoriam

procuravit Similinia Paterna coniux coniugi k(a)rissimo Maximinus (h)ic quiesquit

Ave viatorvale viator

(Museo de Estrasburgo datado no s III dC)

19

Aras e estelas funerarias en GaliciaVictorinVs

in pace annorv M CXX

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

20

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) S(acrum) PRIMIANOVITALES AN LXXV TETVLV [---]

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

21

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) G(aio) ARRUNTIO SERENO AN(norum) LX FLACCINIA SEVERA MARITOPIENTISSIMO

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaFoto de DivesGallaecia en Flickr

22

Aras e estelas funerarias en GaliciaAPANA bull AMBOLLI bull F(ilia) bull CELTICASVPERTAM(ARICA)[ ) ] bull MIOBRIAN(Norum) bull XXV bull H(ic) bull S(ita) bull E(st)APANVS bull FR(ater) bull F(aciendum) bull C(uravit)Museo Arqueoloacutexico de LugoMediados sI dCFoto de Miguel Bugallo en Flickr

23

Aras e estelas funerarias en Galicia

Sabinusan(norum) XXSecundioan(norum) XXIILentinusan(norum) XXM(arci) AudasiMax(imi centurionis) leg(ionis)X gem(inae) ser(vi)h(ic) si(iti) s(unt)

Estela dos ldquolexionariosrdquoMuseo Arqueoloacutexico de PontevedraReaproveitada na casa-torre de Bendantildea (Caldas de Reis)Foto de Dives Gallaecia en Flickr

24

MEDAMVSARCISIFHIC SITVS ESTCASTELOMEIDVNIOMONVMENTVMFECERVNTANCONDEIAMICO CARO

Soterramento de MeacutedamoCentro de Visitantes de Aquis QuerquennisFoto de DivesGallaecia en Flickr

25

A morte en Internet

httpwwwmivoluntadcom httpwwwtodoesquelascom

httpwwwrevistaadioses httpwwwfamousdeadcom

26

ldquoLo velan en su motorardquo

27

ldquoEl muerto paradordquo

28

Leacutexico da mortebull Helenismos

tumba lt τὺμβος ldquotuacutemulordquo tanatorio lt θάνατος ldquomorterdquo + sufixo lat arius (lugar)

necroacutepole lt νεκρός ldquomorto cadaacuteverrdquo + πόλις ldquocidaderdquo

sarcoacutefago lt σαρξ σαρκός ldquocarnerdquo+ φαγεῖν ldquocomerrdquo

pompa lt πομπή (latiacuten pompa ae ldquoProcesioacuten desfile solemnerdquo)

epitafio lt ἐπι (sobre) + ταφός (tumba)

bull cadaacutever lt caro data vermibus ldquocarne entregada ao vermesrdquo cado is ere cecidi cassum ldquocaer sucumbirrdquo

bull defunto lt defunctus lt defungor ldquocumprirrdquo ldquopagar unha deacutebedardquo ldquoacabar conrdquo

bull incinerar lt in + cinis eris ldquocinzardquo

bull inhumar lt in + humus i ldquoterrardquo exhumar lt ex + humus i

bull enterrar lt in + terra ae ldquoterrardquo

bull sepelio lt sepelio is sepelire sepultum ldquosepultar enterrarrdquo

bull exequias lt exsequiae arum ldquohonras fuacutenebresrdquo lt exsequor ldquoseguir (ao enterramento)rdquo

bull funeral lt funus eris ldquocerimonia fuacutenebrerdquo ldquocortexo fuacutenebrerdquo

bull columbario lt columba ae ldquopombardquo + sufixo lat arius (lugar)

bull osario lt os ossis ldquooacutesordquo + sufixo lat arius (lugar)

bull laacutepida lt lapis idis ldquopedrardquo

29

LatinismosRIP ldquorequiescat in pacerdquo

INRI ldquoIesus Nazarenus Rex Iudeaorumrdquo

in articulo mortis

in memoriam

rigor mortis

corpore insepulto

requiem (aeternam dona eis)

post mortem

ldquono momento mesmo da morterdquo

ldquoen memoria dunha persoa mortardquo

ldquorixidez da morterdquo (termo forense)rdquo

ldquofuneral co corpo do defunto sen sepultarrdquo

ldquomisa de defuntosrdquo

ldquodespois da morterdquo

30

Requiem Mozart

Confutatis maledictisflammis acribus addictisvoca me cum benedictisOro supplex et accliniscor contritum quasi cinisgere curam mei finis

Rexeitados os malditosentregados aacutes crueis chamaschaacutemame cos benditosE rogo suplicante e inclinado ante tico meu corazoacuten triturado coma cinzaque coides da mintildea fin

31

Enredandobull O maacuteis alaacute dos romanos (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull Parentalia e Feralia a memoria dos mortos na antiga Roma (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull El Llatiacute i el legravexic de la mort (El Fil de les Clagravessiques)

bull Ritos de paso La muerte Roma I (Hortus Hesperidum)

bull Ritos de paso La muerte Roma II (Hortus Hesperidum)

bull Menuacute de todos los santos (De re coquinaria)

bull Ritos fuacutenebres dos romanos (documento pdf en iussu de DivesGallaecia)

bull Ritos funerarios (recompilacioacuten de ligazoacutens en Diigo)

bull Os romanos e a morte (Galeriacutea de imaxes en Pinterest)

32

Ligazoacutens

bull Personaliza o teu epitafio httpwwwtombstonebuildercomindexphp

bull Salieri vs Mozart httpwwwyoutubecomwatchv=WXUkL9t9qkI

bull Epitafios famosos httpeswikiquoteorgwikiEpitafios

bull Na rede

bull httpwwwmivoluntadcom

bull httpwwwtodoesquelascom

bull httpwwwrevistaadioses

bull httpwwwfamousdeadcom

bull httpwwwepilogablecomsteven-jobsepgbksmemories

33

Page 28: Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

Mausoleo de Augusto

Mausoleo de Augusto 29 aC Imaxe wikipediaReconstrucioacuten e planta

11

Abreviaturas Epitafios latinos

D M S gt Diis Manibus SacratumH S E gt Hic Situs EstS TT L gt Sit Tibi Terra LevisA gt annos D gt dies

F gt fecit

B gt bene M gt merentiV gt vivus

F C gt faciendum curavit

12

Epitafios latinosAnagni 036

Tullia Tecusa Artemoni coiugi bene merenti fecit

CIL 06 28963 = 10 007713 = Anagni 037

V(ivus) M(arcus) Vinicius Vinici l(ibertus) Phoebus fecit sibi et Cordiae Asterope coniugi carissim(ae) et libertis libertabus posterisq(ue) eorum

Anagni 035

P(ublius) Sulpicius Victorinus vixit annis V

CIL 02-05 00005

G(aius) Iulius Primus miles veteranus leg(ionis) X Gemina[e] h(ic) s(itus) e(st) s(it) t(ibi) t(erra) l(evis)

CIL 06 17551 = Anagni 025

D(is) M(anibus) M(arcus) Fabius Pacatus Tettiae Vibiae co(n)iugi f(e)c(it) b(ene) m(erenti)

13

Epitafios famosos

14

Actitude ante a mortebull A morte como feito cotiaacute Esperanza de vida curta (50 anos)

bull O paso do mundo dos vivos ao dos mortos gt un cambio de etapa maacuteis (como o nacemento infancia madurez)

bull Ritos obrigatorios perfectamente estipulados De non cumplilos o defunto no chegariacutea ao mundo dos mortos

bull Influencia da mitoloxiacutea grega

bull obolus Caronte

bull Stix Hades Elysium Tartarus

bull Proserpina ae e Pluto onis (Dis Pater)

bull Muacuteltiples concepcioacutens sobre o mundo de ultratumba

bull Para uns a alma e o corpo perecen conxuntamente para outros a alma se disipa pouco despois e para outros vive eternamente (Ciceroacuten)

bull Epicuacutereos a morte era un medo maacuteis a eliminar Epicuro negaba a existencia do maacuteis alaacute Lucrecio o corpo e a alma perecen ao mesmo tempo

bull Estoicos a morte eacute lei de vida que hai que aceptar Seacuteneca e o seu sobrintildeo Lucano arremeten contra as crenzas e cerimonias que preparan o traacutensito a un maacuteis alaacute no que non criacutean

bull Influenza dos espiacuteritos dos antepasados mortos na vida dos vivos

bull Larvae e Lemures gt espiacuteritos malignos

bull Manes gt espiacuteritos protectores da familia

15

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Lemuresbull Maio festa das Lemuria cerimonia que tentaba

satisfacer aos Lemures que puidesen andar polas suacuteas casas

bull A medianoite

bull Paterfamilias faciacutea o sinal do ldquoMano Ficordquo

bull percorriacutea descalzo toda a casa mentres

bull Escupiacutea nove fabas negras para que as comesen os espectros

bull Perseguiacutease a cambio o benestar dos habitantes do fogar

Imaxe do Mano Fico WikipediaAmuletos co signo do Mano Fico

17

Manesbull Espiacuteritos protectores da familia

D MMESSIEDONATE

MATRIIVSTVSFILIVS V F C

D(is) M(anibus) Messi(a)e Donat(a)e

matri Iustus filius v(ivus) f(aciendum) c(uravit)

Museo de Estrasburgo

D M S gt Diis Manibus Sacratum

18

DMGAI IVLI MAX

MINI EMERITI LEGIONIS VIII BNEFI

CIARIVS PROCVRATORIS ONESTA MISSIONE MISSVS ISTAMEMORIAM PROCVRAVIT SIMILINIA PATE

RNA CONIVX CONIVGI KRISSIMOMAXMINVS ICQ

VIESQVIT AVE VIATOR VALE VIATOR

D(is) M(anibus)Gai Iuli Max(i)mini emeriti legionis VIII

b(e)neficiariusprocuratoris (h)onesta

missione missus Ista(m) memoriam

procuravit Similinia Paterna coniux coniugi k(a)rissimo Maximinus (h)ic quiesquit

Ave viatorvale viator

(Museo de Estrasburgo datado no s III dC)

19

Aras e estelas funerarias en GaliciaVictorinVs

in pace annorv M CXX

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

20

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) S(acrum) PRIMIANOVITALES AN LXXV TETVLV [---]

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

21

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) G(aio) ARRUNTIO SERENO AN(norum) LX FLACCINIA SEVERA MARITOPIENTISSIMO

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaFoto de DivesGallaecia en Flickr

22

Aras e estelas funerarias en GaliciaAPANA bull AMBOLLI bull F(ilia) bull CELTICASVPERTAM(ARICA)[ ) ] bull MIOBRIAN(Norum) bull XXV bull H(ic) bull S(ita) bull E(st)APANVS bull FR(ater) bull F(aciendum) bull C(uravit)Museo Arqueoloacutexico de LugoMediados sI dCFoto de Miguel Bugallo en Flickr

23

Aras e estelas funerarias en Galicia

Sabinusan(norum) XXSecundioan(norum) XXIILentinusan(norum) XXM(arci) AudasiMax(imi centurionis) leg(ionis)X gem(inae) ser(vi)h(ic) si(iti) s(unt)

Estela dos ldquolexionariosrdquoMuseo Arqueoloacutexico de PontevedraReaproveitada na casa-torre de Bendantildea (Caldas de Reis)Foto de Dives Gallaecia en Flickr

24

MEDAMVSARCISIFHIC SITVS ESTCASTELOMEIDVNIOMONVMENTVMFECERVNTANCONDEIAMICO CARO

Soterramento de MeacutedamoCentro de Visitantes de Aquis QuerquennisFoto de DivesGallaecia en Flickr

25

A morte en Internet

httpwwwmivoluntadcom httpwwwtodoesquelascom

httpwwwrevistaadioses httpwwwfamousdeadcom

26

ldquoLo velan en su motorardquo

27

ldquoEl muerto paradordquo

28

Leacutexico da mortebull Helenismos

tumba lt τὺμβος ldquotuacutemulordquo tanatorio lt θάνατος ldquomorterdquo + sufixo lat arius (lugar)

necroacutepole lt νεκρός ldquomorto cadaacuteverrdquo + πόλις ldquocidaderdquo

sarcoacutefago lt σαρξ σαρκός ldquocarnerdquo+ φαγεῖν ldquocomerrdquo

pompa lt πομπή (latiacuten pompa ae ldquoProcesioacuten desfile solemnerdquo)

epitafio lt ἐπι (sobre) + ταφός (tumba)

bull cadaacutever lt caro data vermibus ldquocarne entregada ao vermesrdquo cado is ere cecidi cassum ldquocaer sucumbirrdquo

bull defunto lt defunctus lt defungor ldquocumprirrdquo ldquopagar unha deacutebedardquo ldquoacabar conrdquo

bull incinerar lt in + cinis eris ldquocinzardquo

bull inhumar lt in + humus i ldquoterrardquo exhumar lt ex + humus i

bull enterrar lt in + terra ae ldquoterrardquo

bull sepelio lt sepelio is sepelire sepultum ldquosepultar enterrarrdquo

bull exequias lt exsequiae arum ldquohonras fuacutenebresrdquo lt exsequor ldquoseguir (ao enterramento)rdquo

bull funeral lt funus eris ldquocerimonia fuacutenebrerdquo ldquocortexo fuacutenebrerdquo

bull columbario lt columba ae ldquopombardquo + sufixo lat arius (lugar)

bull osario lt os ossis ldquooacutesordquo + sufixo lat arius (lugar)

bull laacutepida lt lapis idis ldquopedrardquo

29

LatinismosRIP ldquorequiescat in pacerdquo

INRI ldquoIesus Nazarenus Rex Iudeaorumrdquo

in articulo mortis

in memoriam

rigor mortis

corpore insepulto

requiem (aeternam dona eis)

post mortem

ldquono momento mesmo da morterdquo

ldquoen memoria dunha persoa mortardquo

ldquorixidez da morterdquo (termo forense)rdquo

ldquofuneral co corpo do defunto sen sepultarrdquo

ldquomisa de defuntosrdquo

ldquodespois da morterdquo

30

Requiem Mozart

Confutatis maledictisflammis acribus addictisvoca me cum benedictisOro supplex et accliniscor contritum quasi cinisgere curam mei finis

Rexeitados os malditosentregados aacutes crueis chamaschaacutemame cos benditosE rogo suplicante e inclinado ante tico meu corazoacuten triturado coma cinzaque coides da mintildea fin

31

Enredandobull O maacuteis alaacute dos romanos (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull Parentalia e Feralia a memoria dos mortos na antiga Roma (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull El Llatiacute i el legravexic de la mort (El Fil de les Clagravessiques)

bull Ritos de paso La muerte Roma I (Hortus Hesperidum)

bull Ritos de paso La muerte Roma II (Hortus Hesperidum)

bull Menuacute de todos los santos (De re coquinaria)

bull Ritos fuacutenebres dos romanos (documento pdf en iussu de DivesGallaecia)

bull Ritos funerarios (recompilacioacuten de ligazoacutens en Diigo)

bull Os romanos e a morte (Galeriacutea de imaxes en Pinterest)

32

Ligazoacutens

bull Personaliza o teu epitafio httpwwwtombstonebuildercomindexphp

bull Salieri vs Mozart httpwwwyoutubecomwatchv=WXUkL9t9qkI

bull Epitafios famosos httpeswikiquoteorgwikiEpitafios

bull Na rede

bull httpwwwmivoluntadcom

bull httpwwwtodoesquelascom

bull httpwwwrevistaadioses

bull httpwwwfamousdeadcom

bull httpwwwepilogablecomsteven-jobsepgbksmemories

33

Page 29: Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

Abreviaturas Epitafios latinos

D M S gt Diis Manibus SacratumH S E gt Hic Situs EstS TT L gt Sit Tibi Terra LevisA gt annos D gt dies

F gt fecit

B gt bene M gt merentiV gt vivus

F C gt faciendum curavit

12

Epitafios latinosAnagni 036

Tullia Tecusa Artemoni coiugi bene merenti fecit

CIL 06 28963 = 10 007713 = Anagni 037

V(ivus) M(arcus) Vinicius Vinici l(ibertus) Phoebus fecit sibi et Cordiae Asterope coniugi carissim(ae) et libertis libertabus posterisq(ue) eorum

Anagni 035

P(ublius) Sulpicius Victorinus vixit annis V

CIL 02-05 00005

G(aius) Iulius Primus miles veteranus leg(ionis) X Gemina[e] h(ic) s(itus) e(st) s(it) t(ibi) t(erra) l(evis)

CIL 06 17551 = Anagni 025

D(is) M(anibus) M(arcus) Fabius Pacatus Tettiae Vibiae co(n)iugi f(e)c(it) b(ene) m(erenti)

13

Epitafios famosos

14

Actitude ante a mortebull A morte como feito cotiaacute Esperanza de vida curta (50 anos)

bull O paso do mundo dos vivos ao dos mortos gt un cambio de etapa maacuteis (como o nacemento infancia madurez)

bull Ritos obrigatorios perfectamente estipulados De non cumplilos o defunto no chegariacutea ao mundo dos mortos

bull Influencia da mitoloxiacutea grega

bull obolus Caronte

bull Stix Hades Elysium Tartarus

bull Proserpina ae e Pluto onis (Dis Pater)

bull Muacuteltiples concepcioacutens sobre o mundo de ultratumba

bull Para uns a alma e o corpo perecen conxuntamente para outros a alma se disipa pouco despois e para outros vive eternamente (Ciceroacuten)

bull Epicuacutereos a morte era un medo maacuteis a eliminar Epicuro negaba a existencia do maacuteis alaacute Lucrecio o corpo e a alma perecen ao mesmo tempo

bull Estoicos a morte eacute lei de vida que hai que aceptar Seacuteneca e o seu sobrintildeo Lucano arremeten contra as crenzas e cerimonias que preparan o traacutensito a un maacuteis alaacute no que non criacutean

bull Influenza dos espiacuteritos dos antepasados mortos na vida dos vivos

bull Larvae e Lemures gt espiacuteritos malignos

bull Manes gt espiacuteritos protectores da familia

15

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Lemuresbull Maio festa das Lemuria cerimonia que tentaba

satisfacer aos Lemures que puidesen andar polas suacuteas casas

bull A medianoite

bull Paterfamilias faciacutea o sinal do ldquoMano Ficordquo

bull percorriacutea descalzo toda a casa mentres

bull Escupiacutea nove fabas negras para que as comesen os espectros

bull Perseguiacutease a cambio o benestar dos habitantes do fogar

Imaxe do Mano Fico WikipediaAmuletos co signo do Mano Fico

17

Manesbull Espiacuteritos protectores da familia

D MMESSIEDONATE

MATRIIVSTVSFILIVS V F C

D(is) M(anibus) Messi(a)e Donat(a)e

matri Iustus filius v(ivus) f(aciendum) c(uravit)

Museo de Estrasburgo

D M S gt Diis Manibus Sacratum

18

DMGAI IVLI MAX

MINI EMERITI LEGIONIS VIII BNEFI

CIARIVS PROCVRATORIS ONESTA MISSIONE MISSVS ISTAMEMORIAM PROCVRAVIT SIMILINIA PATE

RNA CONIVX CONIVGI KRISSIMOMAXMINVS ICQ

VIESQVIT AVE VIATOR VALE VIATOR

D(is) M(anibus)Gai Iuli Max(i)mini emeriti legionis VIII

b(e)neficiariusprocuratoris (h)onesta

missione missus Ista(m) memoriam

procuravit Similinia Paterna coniux coniugi k(a)rissimo Maximinus (h)ic quiesquit

Ave viatorvale viator

(Museo de Estrasburgo datado no s III dC)

19

Aras e estelas funerarias en GaliciaVictorinVs

in pace annorv M CXX

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

20

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) S(acrum) PRIMIANOVITALES AN LXXV TETVLV [---]

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

21

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) G(aio) ARRUNTIO SERENO AN(norum) LX FLACCINIA SEVERA MARITOPIENTISSIMO

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaFoto de DivesGallaecia en Flickr

22

Aras e estelas funerarias en GaliciaAPANA bull AMBOLLI bull F(ilia) bull CELTICASVPERTAM(ARICA)[ ) ] bull MIOBRIAN(Norum) bull XXV bull H(ic) bull S(ita) bull E(st)APANVS bull FR(ater) bull F(aciendum) bull C(uravit)Museo Arqueoloacutexico de LugoMediados sI dCFoto de Miguel Bugallo en Flickr

23

Aras e estelas funerarias en Galicia

Sabinusan(norum) XXSecundioan(norum) XXIILentinusan(norum) XXM(arci) AudasiMax(imi centurionis) leg(ionis)X gem(inae) ser(vi)h(ic) si(iti) s(unt)

Estela dos ldquolexionariosrdquoMuseo Arqueoloacutexico de PontevedraReaproveitada na casa-torre de Bendantildea (Caldas de Reis)Foto de Dives Gallaecia en Flickr

24

MEDAMVSARCISIFHIC SITVS ESTCASTELOMEIDVNIOMONVMENTVMFECERVNTANCONDEIAMICO CARO

Soterramento de MeacutedamoCentro de Visitantes de Aquis QuerquennisFoto de DivesGallaecia en Flickr

25

A morte en Internet

httpwwwmivoluntadcom httpwwwtodoesquelascom

httpwwwrevistaadioses httpwwwfamousdeadcom

26

ldquoLo velan en su motorardquo

27

ldquoEl muerto paradordquo

28

Leacutexico da mortebull Helenismos

tumba lt τὺμβος ldquotuacutemulordquo tanatorio lt θάνατος ldquomorterdquo + sufixo lat arius (lugar)

necroacutepole lt νεκρός ldquomorto cadaacuteverrdquo + πόλις ldquocidaderdquo

sarcoacutefago lt σαρξ σαρκός ldquocarnerdquo+ φαγεῖν ldquocomerrdquo

pompa lt πομπή (latiacuten pompa ae ldquoProcesioacuten desfile solemnerdquo)

epitafio lt ἐπι (sobre) + ταφός (tumba)

bull cadaacutever lt caro data vermibus ldquocarne entregada ao vermesrdquo cado is ere cecidi cassum ldquocaer sucumbirrdquo

bull defunto lt defunctus lt defungor ldquocumprirrdquo ldquopagar unha deacutebedardquo ldquoacabar conrdquo

bull incinerar lt in + cinis eris ldquocinzardquo

bull inhumar lt in + humus i ldquoterrardquo exhumar lt ex + humus i

bull enterrar lt in + terra ae ldquoterrardquo

bull sepelio lt sepelio is sepelire sepultum ldquosepultar enterrarrdquo

bull exequias lt exsequiae arum ldquohonras fuacutenebresrdquo lt exsequor ldquoseguir (ao enterramento)rdquo

bull funeral lt funus eris ldquocerimonia fuacutenebrerdquo ldquocortexo fuacutenebrerdquo

bull columbario lt columba ae ldquopombardquo + sufixo lat arius (lugar)

bull osario lt os ossis ldquooacutesordquo + sufixo lat arius (lugar)

bull laacutepida lt lapis idis ldquopedrardquo

29

LatinismosRIP ldquorequiescat in pacerdquo

INRI ldquoIesus Nazarenus Rex Iudeaorumrdquo

in articulo mortis

in memoriam

rigor mortis

corpore insepulto

requiem (aeternam dona eis)

post mortem

ldquono momento mesmo da morterdquo

ldquoen memoria dunha persoa mortardquo

ldquorixidez da morterdquo (termo forense)rdquo

ldquofuneral co corpo do defunto sen sepultarrdquo

ldquomisa de defuntosrdquo

ldquodespois da morterdquo

30

Requiem Mozart

Confutatis maledictisflammis acribus addictisvoca me cum benedictisOro supplex et accliniscor contritum quasi cinisgere curam mei finis

Rexeitados os malditosentregados aacutes crueis chamaschaacutemame cos benditosE rogo suplicante e inclinado ante tico meu corazoacuten triturado coma cinzaque coides da mintildea fin

31

Enredandobull O maacuteis alaacute dos romanos (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull Parentalia e Feralia a memoria dos mortos na antiga Roma (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull El Llatiacute i el legravexic de la mort (El Fil de les Clagravessiques)

bull Ritos de paso La muerte Roma I (Hortus Hesperidum)

bull Ritos de paso La muerte Roma II (Hortus Hesperidum)

bull Menuacute de todos los santos (De re coquinaria)

bull Ritos fuacutenebres dos romanos (documento pdf en iussu de DivesGallaecia)

bull Ritos funerarios (recompilacioacuten de ligazoacutens en Diigo)

bull Os romanos e a morte (Galeriacutea de imaxes en Pinterest)

32

Ligazoacutens

bull Personaliza o teu epitafio httpwwwtombstonebuildercomindexphp

bull Salieri vs Mozart httpwwwyoutubecomwatchv=WXUkL9t9qkI

bull Epitafios famosos httpeswikiquoteorgwikiEpitafios

bull Na rede

bull httpwwwmivoluntadcom

bull httpwwwtodoesquelascom

bull httpwwwrevistaadioses

bull httpwwwfamousdeadcom

bull httpwwwepilogablecomsteven-jobsepgbksmemories

33

Page 30: Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

Epitafios latinosAnagni 036

Tullia Tecusa Artemoni coiugi bene merenti fecit

CIL 06 28963 = 10 007713 = Anagni 037

V(ivus) M(arcus) Vinicius Vinici l(ibertus) Phoebus fecit sibi et Cordiae Asterope coniugi carissim(ae) et libertis libertabus posterisq(ue) eorum

Anagni 035

P(ublius) Sulpicius Victorinus vixit annis V

CIL 02-05 00005

G(aius) Iulius Primus miles veteranus leg(ionis) X Gemina[e] h(ic) s(itus) e(st) s(it) t(ibi) t(erra) l(evis)

CIL 06 17551 = Anagni 025

D(is) M(anibus) M(arcus) Fabius Pacatus Tettiae Vibiae co(n)iugi f(e)c(it) b(ene) m(erenti)

13

Epitafios famosos

14

Actitude ante a mortebull A morte como feito cotiaacute Esperanza de vida curta (50 anos)

bull O paso do mundo dos vivos ao dos mortos gt un cambio de etapa maacuteis (como o nacemento infancia madurez)

bull Ritos obrigatorios perfectamente estipulados De non cumplilos o defunto no chegariacutea ao mundo dos mortos

bull Influencia da mitoloxiacutea grega

bull obolus Caronte

bull Stix Hades Elysium Tartarus

bull Proserpina ae e Pluto onis (Dis Pater)

bull Muacuteltiples concepcioacutens sobre o mundo de ultratumba

bull Para uns a alma e o corpo perecen conxuntamente para outros a alma se disipa pouco despois e para outros vive eternamente (Ciceroacuten)

bull Epicuacutereos a morte era un medo maacuteis a eliminar Epicuro negaba a existencia do maacuteis alaacute Lucrecio o corpo e a alma perecen ao mesmo tempo

bull Estoicos a morte eacute lei de vida que hai que aceptar Seacuteneca e o seu sobrintildeo Lucano arremeten contra as crenzas e cerimonias que preparan o traacutensito a un maacuteis alaacute no que non criacutean

bull Influenza dos espiacuteritos dos antepasados mortos na vida dos vivos

bull Larvae e Lemures gt espiacuteritos malignos

bull Manes gt espiacuteritos protectores da familia

15

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Lemuresbull Maio festa das Lemuria cerimonia que tentaba

satisfacer aos Lemures que puidesen andar polas suacuteas casas

bull A medianoite

bull Paterfamilias faciacutea o sinal do ldquoMano Ficordquo

bull percorriacutea descalzo toda a casa mentres

bull Escupiacutea nove fabas negras para que as comesen os espectros

bull Perseguiacutease a cambio o benestar dos habitantes do fogar

Imaxe do Mano Fico WikipediaAmuletos co signo do Mano Fico

17

Manesbull Espiacuteritos protectores da familia

D MMESSIEDONATE

MATRIIVSTVSFILIVS V F C

D(is) M(anibus) Messi(a)e Donat(a)e

matri Iustus filius v(ivus) f(aciendum) c(uravit)

Museo de Estrasburgo

D M S gt Diis Manibus Sacratum

18

DMGAI IVLI MAX

MINI EMERITI LEGIONIS VIII BNEFI

CIARIVS PROCVRATORIS ONESTA MISSIONE MISSVS ISTAMEMORIAM PROCVRAVIT SIMILINIA PATE

RNA CONIVX CONIVGI KRISSIMOMAXMINVS ICQ

VIESQVIT AVE VIATOR VALE VIATOR

D(is) M(anibus)Gai Iuli Max(i)mini emeriti legionis VIII

b(e)neficiariusprocuratoris (h)onesta

missione missus Ista(m) memoriam

procuravit Similinia Paterna coniux coniugi k(a)rissimo Maximinus (h)ic quiesquit

Ave viatorvale viator

(Museo de Estrasburgo datado no s III dC)

19

Aras e estelas funerarias en GaliciaVictorinVs

in pace annorv M CXX

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

20

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) S(acrum) PRIMIANOVITALES AN LXXV TETVLV [---]

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

21

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) G(aio) ARRUNTIO SERENO AN(norum) LX FLACCINIA SEVERA MARITOPIENTISSIMO

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaFoto de DivesGallaecia en Flickr

22

Aras e estelas funerarias en GaliciaAPANA bull AMBOLLI bull F(ilia) bull CELTICASVPERTAM(ARICA)[ ) ] bull MIOBRIAN(Norum) bull XXV bull H(ic) bull S(ita) bull E(st)APANVS bull FR(ater) bull F(aciendum) bull C(uravit)Museo Arqueoloacutexico de LugoMediados sI dCFoto de Miguel Bugallo en Flickr

23

Aras e estelas funerarias en Galicia

Sabinusan(norum) XXSecundioan(norum) XXIILentinusan(norum) XXM(arci) AudasiMax(imi centurionis) leg(ionis)X gem(inae) ser(vi)h(ic) si(iti) s(unt)

Estela dos ldquolexionariosrdquoMuseo Arqueoloacutexico de PontevedraReaproveitada na casa-torre de Bendantildea (Caldas de Reis)Foto de Dives Gallaecia en Flickr

24

MEDAMVSARCISIFHIC SITVS ESTCASTELOMEIDVNIOMONVMENTVMFECERVNTANCONDEIAMICO CARO

Soterramento de MeacutedamoCentro de Visitantes de Aquis QuerquennisFoto de DivesGallaecia en Flickr

25

A morte en Internet

httpwwwmivoluntadcom httpwwwtodoesquelascom

httpwwwrevistaadioses httpwwwfamousdeadcom

26

ldquoLo velan en su motorardquo

27

ldquoEl muerto paradordquo

28

Leacutexico da mortebull Helenismos

tumba lt τὺμβος ldquotuacutemulordquo tanatorio lt θάνατος ldquomorterdquo + sufixo lat arius (lugar)

necroacutepole lt νεκρός ldquomorto cadaacuteverrdquo + πόλις ldquocidaderdquo

sarcoacutefago lt σαρξ σαρκός ldquocarnerdquo+ φαγεῖν ldquocomerrdquo

pompa lt πομπή (latiacuten pompa ae ldquoProcesioacuten desfile solemnerdquo)

epitafio lt ἐπι (sobre) + ταφός (tumba)

bull cadaacutever lt caro data vermibus ldquocarne entregada ao vermesrdquo cado is ere cecidi cassum ldquocaer sucumbirrdquo

bull defunto lt defunctus lt defungor ldquocumprirrdquo ldquopagar unha deacutebedardquo ldquoacabar conrdquo

bull incinerar lt in + cinis eris ldquocinzardquo

bull inhumar lt in + humus i ldquoterrardquo exhumar lt ex + humus i

bull enterrar lt in + terra ae ldquoterrardquo

bull sepelio lt sepelio is sepelire sepultum ldquosepultar enterrarrdquo

bull exequias lt exsequiae arum ldquohonras fuacutenebresrdquo lt exsequor ldquoseguir (ao enterramento)rdquo

bull funeral lt funus eris ldquocerimonia fuacutenebrerdquo ldquocortexo fuacutenebrerdquo

bull columbario lt columba ae ldquopombardquo + sufixo lat arius (lugar)

bull osario lt os ossis ldquooacutesordquo + sufixo lat arius (lugar)

bull laacutepida lt lapis idis ldquopedrardquo

29

LatinismosRIP ldquorequiescat in pacerdquo

INRI ldquoIesus Nazarenus Rex Iudeaorumrdquo

in articulo mortis

in memoriam

rigor mortis

corpore insepulto

requiem (aeternam dona eis)

post mortem

ldquono momento mesmo da morterdquo

ldquoen memoria dunha persoa mortardquo

ldquorixidez da morterdquo (termo forense)rdquo

ldquofuneral co corpo do defunto sen sepultarrdquo

ldquomisa de defuntosrdquo

ldquodespois da morterdquo

30

Requiem Mozart

Confutatis maledictisflammis acribus addictisvoca me cum benedictisOro supplex et accliniscor contritum quasi cinisgere curam mei finis

Rexeitados os malditosentregados aacutes crueis chamaschaacutemame cos benditosE rogo suplicante e inclinado ante tico meu corazoacuten triturado coma cinzaque coides da mintildea fin

31

Enredandobull O maacuteis alaacute dos romanos (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull Parentalia e Feralia a memoria dos mortos na antiga Roma (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull El Llatiacute i el legravexic de la mort (El Fil de les Clagravessiques)

bull Ritos de paso La muerte Roma I (Hortus Hesperidum)

bull Ritos de paso La muerte Roma II (Hortus Hesperidum)

bull Menuacute de todos los santos (De re coquinaria)

bull Ritos fuacutenebres dos romanos (documento pdf en iussu de DivesGallaecia)

bull Ritos funerarios (recompilacioacuten de ligazoacutens en Diigo)

bull Os romanos e a morte (Galeriacutea de imaxes en Pinterest)

32

Ligazoacutens

bull Personaliza o teu epitafio httpwwwtombstonebuildercomindexphp

bull Salieri vs Mozart httpwwwyoutubecomwatchv=WXUkL9t9qkI

bull Epitafios famosos httpeswikiquoteorgwikiEpitafios

bull Na rede

bull httpwwwmivoluntadcom

bull httpwwwtodoesquelascom

bull httpwwwrevistaadioses

bull httpwwwfamousdeadcom

bull httpwwwepilogablecomsteven-jobsepgbksmemories

33

Page 31: Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

Epitafios famosos

14

Actitude ante a mortebull A morte como feito cotiaacute Esperanza de vida curta (50 anos)

bull O paso do mundo dos vivos ao dos mortos gt un cambio de etapa maacuteis (como o nacemento infancia madurez)

bull Ritos obrigatorios perfectamente estipulados De non cumplilos o defunto no chegariacutea ao mundo dos mortos

bull Influencia da mitoloxiacutea grega

bull obolus Caronte

bull Stix Hades Elysium Tartarus

bull Proserpina ae e Pluto onis (Dis Pater)

bull Muacuteltiples concepcioacutens sobre o mundo de ultratumba

bull Para uns a alma e o corpo perecen conxuntamente para outros a alma se disipa pouco despois e para outros vive eternamente (Ciceroacuten)

bull Epicuacutereos a morte era un medo maacuteis a eliminar Epicuro negaba a existencia do maacuteis alaacute Lucrecio o corpo e a alma perecen ao mesmo tempo

bull Estoicos a morte eacute lei de vida que hai que aceptar Seacuteneca e o seu sobrintildeo Lucano arremeten contra as crenzas e cerimonias que preparan o traacutensito a un maacuteis alaacute no que non criacutean

bull Influenza dos espiacuteritos dos antepasados mortos na vida dos vivos

bull Larvae e Lemures gt espiacuteritos malignos

bull Manes gt espiacuteritos protectores da familia

15

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Lemuresbull Maio festa das Lemuria cerimonia que tentaba

satisfacer aos Lemures que puidesen andar polas suacuteas casas

bull A medianoite

bull Paterfamilias faciacutea o sinal do ldquoMano Ficordquo

bull percorriacutea descalzo toda a casa mentres

bull Escupiacutea nove fabas negras para que as comesen os espectros

bull Perseguiacutease a cambio o benestar dos habitantes do fogar

Imaxe do Mano Fico WikipediaAmuletos co signo do Mano Fico

17

Manesbull Espiacuteritos protectores da familia

D MMESSIEDONATE

MATRIIVSTVSFILIVS V F C

D(is) M(anibus) Messi(a)e Donat(a)e

matri Iustus filius v(ivus) f(aciendum) c(uravit)

Museo de Estrasburgo

D M S gt Diis Manibus Sacratum

18

DMGAI IVLI MAX

MINI EMERITI LEGIONIS VIII BNEFI

CIARIVS PROCVRATORIS ONESTA MISSIONE MISSVS ISTAMEMORIAM PROCVRAVIT SIMILINIA PATE

RNA CONIVX CONIVGI KRISSIMOMAXMINVS ICQ

VIESQVIT AVE VIATOR VALE VIATOR

D(is) M(anibus)Gai Iuli Max(i)mini emeriti legionis VIII

b(e)neficiariusprocuratoris (h)onesta

missione missus Ista(m) memoriam

procuravit Similinia Paterna coniux coniugi k(a)rissimo Maximinus (h)ic quiesquit

Ave viatorvale viator

(Museo de Estrasburgo datado no s III dC)

19

Aras e estelas funerarias en GaliciaVictorinVs

in pace annorv M CXX

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

20

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) S(acrum) PRIMIANOVITALES AN LXXV TETVLV [---]

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

21

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) G(aio) ARRUNTIO SERENO AN(norum) LX FLACCINIA SEVERA MARITOPIENTISSIMO

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaFoto de DivesGallaecia en Flickr

22

Aras e estelas funerarias en GaliciaAPANA bull AMBOLLI bull F(ilia) bull CELTICASVPERTAM(ARICA)[ ) ] bull MIOBRIAN(Norum) bull XXV bull H(ic) bull S(ita) bull E(st)APANVS bull FR(ater) bull F(aciendum) bull C(uravit)Museo Arqueoloacutexico de LugoMediados sI dCFoto de Miguel Bugallo en Flickr

23

Aras e estelas funerarias en Galicia

Sabinusan(norum) XXSecundioan(norum) XXIILentinusan(norum) XXM(arci) AudasiMax(imi centurionis) leg(ionis)X gem(inae) ser(vi)h(ic) si(iti) s(unt)

Estela dos ldquolexionariosrdquoMuseo Arqueoloacutexico de PontevedraReaproveitada na casa-torre de Bendantildea (Caldas de Reis)Foto de Dives Gallaecia en Flickr

24

MEDAMVSARCISIFHIC SITVS ESTCASTELOMEIDVNIOMONVMENTVMFECERVNTANCONDEIAMICO CARO

Soterramento de MeacutedamoCentro de Visitantes de Aquis QuerquennisFoto de DivesGallaecia en Flickr

25

A morte en Internet

httpwwwmivoluntadcom httpwwwtodoesquelascom

httpwwwrevistaadioses httpwwwfamousdeadcom

26

ldquoLo velan en su motorardquo

27

ldquoEl muerto paradordquo

28

Leacutexico da mortebull Helenismos

tumba lt τὺμβος ldquotuacutemulordquo tanatorio lt θάνατος ldquomorterdquo + sufixo lat arius (lugar)

necroacutepole lt νεκρός ldquomorto cadaacuteverrdquo + πόλις ldquocidaderdquo

sarcoacutefago lt σαρξ σαρκός ldquocarnerdquo+ φαγεῖν ldquocomerrdquo

pompa lt πομπή (latiacuten pompa ae ldquoProcesioacuten desfile solemnerdquo)

epitafio lt ἐπι (sobre) + ταφός (tumba)

bull cadaacutever lt caro data vermibus ldquocarne entregada ao vermesrdquo cado is ere cecidi cassum ldquocaer sucumbirrdquo

bull defunto lt defunctus lt defungor ldquocumprirrdquo ldquopagar unha deacutebedardquo ldquoacabar conrdquo

bull incinerar lt in + cinis eris ldquocinzardquo

bull inhumar lt in + humus i ldquoterrardquo exhumar lt ex + humus i

bull enterrar lt in + terra ae ldquoterrardquo

bull sepelio lt sepelio is sepelire sepultum ldquosepultar enterrarrdquo

bull exequias lt exsequiae arum ldquohonras fuacutenebresrdquo lt exsequor ldquoseguir (ao enterramento)rdquo

bull funeral lt funus eris ldquocerimonia fuacutenebrerdquo ldquocortexo fuacutenebrerdquo

bull columbario lt columba ae ldquopombardquo + sufixo lat arius (lugar)

bull osario lt os ossis ldquooacutesordquo + sufixo lat arius (lugar)

bull laacutepida lt lapis idis ldquopedrardquo

29

LatinismosRIP ldquorequiescat in pacerdquo

INRI ldquoIesus Nazarenus Rex Iudeaorumrdquo

in articulo mortis

in memoriam

rigor mortis

corpore insepulto

requiem (aeternam dona eis)

post mortem

ldquono momento mesmo da morterdquo

ldquoen memoria dunha persoa mortardquo

ldquorixidez da morterdquo (termo forense)rdquo

ldquofuneral co corpo do defunto sen sepultarrdquo

ldquomisa de defuntosrdquo

ldquodespois da morterdquo

30

Requiem Mozart

Confutatis maledictisflammis acribus addictisvoca me cum benedictisOro supplex et accliniscor contritum quasi cinisgere curam mei finis

Rexeitados os malditosentregados aacutes crueis chamaschaacutemame cos benditosE rogo suplicante e inclinado ante tico meu corazoacuten triturado coma cinzaque coides da mintildea fin

31

Enredandobull O maacuteis alaacute dos romanos (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull Parentalia e Feralia a memoria dos mortos na antiga Roma (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull El Llatiacute i el legravexic de la mort (El Fil de les Clagravessiques)

bull Ritos de paso La muerte Roma I (Hortus Hesperidum)

bull Ritos de paso La muerte Roma II (Hortus Hesperidum)

bull Menuacute de todos los santos (De re coquinaria)

bull Ritos fuacutenebres dos romanos (documento pdf en iussu de DivesGallaecia)

bull Ritos funerarios (recompilacioacuten de ligazoacutens en Diigo)

bull Os romanos e a morte (Galeriacutea de imaxes en Pinterest)

32

Ligazoacutens

bull Personaliza o teu epitafio httpwwwtombstonebuildercomindexphp

bull Salieri vs Mozart httpwwwyoutubecomwatchv=WXUkL9t9qkI

bull Epitafios famosos httpeswikiquoteorgwikiEpitafios

bull Na rede

bull httpwwwmivoluntadcom

bull httpwwwtodoesquelascom

bull httpwwwrevistaadioses

bull httpwwwfamousdeadcom

bull httpwwwepilogablecomsteven-jobsepgbksmemories

33

Page 32: Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

Actitude ante a mortebull A morte como feito cotiaacute Esperanza de vida curta (50 anos)

bull O paso do mundo dos vivos ao dos mortos gt un cambio de etapa maacuteis (como o nacemento infancia madurez)

bull Ritos obrigatorios perfectamente estipulados De non cumplilos o defunto no chegariacutea ao mundo dos mortos

bull Influencia da mitoloxiacutea grega

bull obolus Caronte

bull Stix Hades Elysium Tartarus

bull Proserpina ae e Pluto onis (Dis Pater)

bull Muacuteltiples concepcioacutens sobre o mundo de ultratumba

bull Para uns a alma e o corpo perecen conxuntamente para outros a alma se disipa pouco despois e para outros vive eternamente (Ciceroacuten)

bull Epicuacutereos a morte era un medo maacuteis a eliminar Epicuro negaba a existencia do maacuteis alaacute Lucrecio o corpo e a alma perecen ao mesmo tempo

bull Estoicos a morte eacute lei de vida que hai que aceptar Seacuteneca e o seu sobrintildeo Lucano arremeten contra as crenzas e cerimonias que preparan o traacutensito a un maacuteis alaacute no que non criacutean

bull Influenza dos espiacuteritos dos antepasados mortos na vida dos vivos

bull Larvae e Lemures gt espiacuteritos malignos

bull Manes gt espiacuteritos protectores da familia

15

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Lemuresbull Maio festa das Lemuria cerimonia que tentaba

satisfacer aos Lemures que puidesen andar polas suacuteas casas

bull A medianoite

bull Paterfamilias faciacutea o sinal do ldquoMano Ficordquo

bull percorriacutea descalzo toda a casa mentres

bull Escupiacutea nove fabas negras para que as comesen os espectros

bull Perseguiacutease a cambio o benestar dos habitantes do fogar

Imaxe do Mano Fico WikipediaAmuletos co signo do Mano Fico

17

Manesbull Espiacuteritos protectores da familia

D MMESSIEDONATE

MATRIIVSTVSFILIVS V F C

D(is) M(anibus) Messi(a)e Donat(a)e

matri Iustus filius v(ivus) f(aciendum) c(uravit)

Museo de Estrasburgo

D M S gt Diis Manibus Sacratum

18

DMGAI IVLI MAX

MINI EMERITI LEGIONIS VIII BNEFI

CIARIVS PROCVRATORIS ONESTA MISSIONE MISSVS ISTAMEMORIAM PROCVRAVIT SIMILINIA PATE

RNA CONIVX CONIVGI KRISSIMOMAXMINVS ICQ

VIESQVIT AVE VIATOR VALE VIATOR

D(is) M(anibus)Gai Iuli Max(i)mini emeriti legionis VIII

b(e)neficiariusprocuratoris (h)onesta

missione missus Ista(m) memoriam

procuravit Similinia Paterna coniux coniugi k(a)rissimo Maximinus (h)ic quiesquit

Ave viatorvale viator

(Museo de Estrasburgo datado no s III dC)

19

Aras e estelas funerarias en GaliciaVictorinVs

in pace annorv M CXX

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

20

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) S(acrum) PRIMIANOVITALES AN LXXV TETVLV [---]

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

21

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) G(aio) ARRUNTIO SERENO AN(norum) LX FLACCINIA SEVERA MARITOPIENTISSIMO

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaFoto de DivesGallaecia en Flickr

22

Aras e estelas funerarias en GaliciaAPANA bull AMBOLLI bull F(ilia) bull CELTICASVPERTAM(ARICA)[ ) ] bull MIOBRIAN(Norum) bull XXV bull H(ic) bull S(ita) bull E(st)APANVS bull FR(ater) bull F(aciendum) bull C(uravit)Museo Arqueoloacutexico de LugoMediados sI dCFoto de Miguel Bugallo en Flickr

23

Aras e estelas funerarias en Galicia

Sabinusan(norum) XXSecundioan(norum) XXIILentinusan(norum) XXM(arci) AudasiMax(imi centurionis) leg(ionis)X gem(inae) ser(vi)h(ic) si(iti) s(unt)

Estela dos ldquolexionariosrdquoMuseo Arqueoloacutexico de PontevedraReaproveitada na casa-torre de Bendantildea (Caldas de Reis)Foto de Dives Gallaecia en Flickr

24

MEDAMVSARCISIFHIC SITVS ESTCASTELOMEIDVNIOMONVMENTVMFECERVNTANCONDEIAMICO CARO

Soterramento de MeacutedamoCentro de Visitantes de Aquis QuerquennisFoto de DivesGallaecia en Flickr

25

A morte en Internet

httpwwwmivoluntadcom httpwwwtodoesquelascom

httpwwwrevistaadioses httpwwwfamousdeadcom

26

ldquoLo velan en su motorardquo

27

ldquoEl muerto paradordquo

28

Leacutexico da mortebull Helenismos

tumba lt τὺμβος ldquotuacutemulordquo tanatorio lt θάνατος ldquomorterdquo + sufixo lat arius (lugar)

necroacutepole lt νεκρός ldquomorto cadaacuteverrdquo + πόλις ldquocidaderdquo

sarcoacutefago lt σαρξ σαρκός ldquocarnerdquo+ φαγεῖν ldquocomerrdquo

pompa lt πομπή (latiacuten pompa ae ldquoProcesioacuten desfile solemnerdquo)

epitafio lt ἐπι (sobre) + ταφός (tumba)

bull cadaacutever lt caro data vermibus ldquocarne entregada ao vermesrdquo cado is ere cecidi cassum ldquocaer sucumbirrdquo

bull defunto lt defunctus lt defungor ldquocumprirrdquo ldquopagar unha deacutebedardquo ldquoacabar conrdquo

bull incinerar lt in + cinis eris ldquocinzardquo

bull inhumar lt in + humus i ldquoterrardquo exhumar lt ex + humus i

bull enterrar lt in + terra ae ldquoterrardquo

bull sepelio lt sepelio is sepelire sepultum ldquosepultar enterrarrdquo

bull exequias lt exsequiae arum ldquohonras fuacutenebresrdquo lt exsequor ldquoseguir (ao enterramento)rdquo

bull funeral lt funus eris ldquocerimonia fuacutenebrerdquo ldquocortexo fuacutenebrerdquo

bull columbario lt columba ae ldquopombardquo + sufixo lat arius (lugar)

bull osario lt os ossis ldquooacutesordquo + sufixo lat arius (lugar)

bull laacutepida lt lapis idis ldquopedrardquo

29

LatinismosRIP ldquorequiescat in pacerdquo

INRI ldquoIesus Nazarenus Rex Iudeaorumrdquo

in articulo mortis

in memoriam

rigor mortis

corpore insepulto

requiem (aeternam dona eis)

post mortem

ldquono momento mesmo da morterdquo

ldquoen memoria dunha persoa mortardquo

ldquorixidez da morterdquo (termo forense)rdquo

ldquofuneral co corpo do defunto sen sepultarrdquo

ldquomisa de defuntosrdquo

ldquodespois da morterdquo

30

Requiem Mozart

Confutatis maledictisflammis acribus addictisvoca me cum benedictisOro supplex et accliniscor contritum quasi cinisgere curam mei finis

Rexeitados os malditosentregados aacutes crueis chamaschaacutemame cos benditosE rogo suplicante e inclinado ante tico meu corazoacuten triturado coma cinzaque coides da mintildea fin

31

Enredandobull O maacuteis alaacute dos romanos (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull Parentalia e Feralia a memoria dos mortos na antiga Roma (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull El Llatiacute i el legravexic de la mort (El Fil de les Clagravessiques)

bull Ritos de paso La muerte Roma I (Hortus Hesperidum)

bull Ritos de paso La muerte Roma II (Hortus Hesperidum)

bull Menuacute de todos los santos (De re coquinaria)

bull Ritos fuacutenebres dos romanos (documento pdf en iussu de DivesGallaecia)

bull Ritos funerarios (recompilacioacuten de ligazoacutens en Diigo)

bull Os romanos e a morte (Galeriacutea de imaxes en Pinterest)

32

Ligazoacutens

bull Personaliza o teu epitafio httpwwwtombstonebuildercomindexphp

bull Salieri vs Mozart httpwwwyoutubecomwatchv=WXUkL9t9qkI

bull Epitafios famosos httpeswikiquoteorgwikiEpitafios

bull Na rede

bull httpwwwmivoluntadcom

bull httpwwwtodoesquelascom

bull httpwwwrevistaadioses

bull httpwwwfamousdeadcom

bull httpwwwepilogablecomsteven-jobsepgbksmemories

33

Page 33: Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Lemuresbull Maio festa das Lemuria cerimonia que tentaba

satisfacer aos Lemures que puidesen andar polas suacuteas casas

bull A medianoite

bull Paterfamilias faciacutea o sinal do ldquoMano Ficordquo

bull percorriacutea descalzo toda a casa mentres

bull Escupiacutea nove fabas negras para que as comesen os espectros

bull Perseguiacutease a cambio o benestar dos habitantes do fogar

Imaxe do Mano Fico WikipediaAmuletos co signo do Mano Fico

17

Manesbull Espiacuteritos protectores da familia

D MMESSIEDONATE

MATRIIVSTVSFILIVS V F C

D(is) M(anibus) Messi(a)e Donat(a)e

matri Iustus filius v(ivus) f(aciendum) c(uravit)

Museo de Estrasburgo

D M S gt Diis Manibus Sacratum

18

DMGAI IVLI MAX

MINI EMERITI LEGIONIS VIII BNEFI

CIARIVS PROCVRATORIS ONESTA MISSIONE MISSVS ISTAMEMORIAM PROCVRAVIT SIMILINIA PATE

RNA CONIVX CONIVGI KRISSIMOMAXMINVS ICQ

VIESQVIT AVE VIATOR VALE VIATOR

D(is) M(anibus)Gai Iuli Max(i)mini emeriti legionis VIII

b(e)neficiariusprocuratoris (h)onesta

missione missus Ista(m) memoriam

procuravit Similinia Paterna coniux coniugi k(a)rissimo Maximinus (h)ic quiesquit

Ave viatorvale viator

(Museo de Estrasburgo datado no s III dC)

19

Aras e estelas funerarias en GaliciaVictorinVs

in pace annorv M CXX

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

20

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) S(acrum) PRIMIANOVITALES AN LXXV TETVLV [---]

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

21

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) G(aio) ARRUNTIO SERENO AN(norum) LX FLACCINIA SEVERA MARITOPIENTISSIMO

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaFoto de DivesGallaecia en Flickr

22

Aras e estelas funerarias en GaliciaAPANA bull AMBOLLI bull F(ilia) bull CELTICASVPERTAM(ARICA)[ ) ] bull MIOBRIAN(Norum) bull XXV bull H(ic) bull S(ita) bull E(st)APANVS bull FR(ater) bull F(aciendum) bull C(uravit)Museo Arqueoloacutexico de LugoMediados sI dCFoto de Miguel Bugallo en Flickr

23

Aras e estelas funerarias en Galicia

Sabinusan(norum) XXSecundioan(norum) XXIILentinusan(norum) XXM(arci) AudasiMax(imi centurionis) leg(ionis)X gem(inae) ser(vi)h(ic) si(iti) s(unt)

Estela dos ldquolexionariosrdquoMuseo Arqueoloacutexico de PontevedraReaproveitada na casa-torre de Bendantildea (Caldas de Reis)Foto de Dives Gallaecia en Flickr

24

MEDAMVSARCISIFHIC SITVS ESTCASTELOMEIDVNIOMONVMENTVMFECERVNTANCONDEIAMICO CARO

Soterramento de MeacutedamoCentro de Visitantes de Aquis QuerquennisFoto de DivesGallaecia en Flickr

25

A morte en Internet

httpwwwmivoluntadcom httpwwwtodoesquelascom

httpwwwrevistaadioses httpwwwfamousdeadcom

26

ldquoLo velan en su motorardquo

27

ldquoEl muerto paradordquo

28

Leacutexico da mortebull Helenismos

tumba lt τὺμβος ldquotuacutemulordquo tanatorio lt θάνατος ldquomorterdquo + sufixo lat arius (lugar)

necroacutepole lt νεκρός ldquomorto cadaacuteverrdquo + πόλις ldquocidaderdquo

sarcoacutefago lt σαρξ σαρκός ldquocarnerdquo+ φαγεῖν ldquocomerrdquo

pompa lt πομπή (latiacuten pompa ae ldquoProcesioacuten desfile solemnerdquo)

epitafio lt ἐπι (sobre) + ταφός (tumba)

bull cadaacutever lt caro data vermibus ldquocarne entregada ao vermesrdquo cado is ere cecidi cassum ldquocaer sucumbirrdquo

bull defunto lt defunctus lt defungor ldquocumprirrdquo ldquopagar unha deacutebedardquo ldquoacabar conrdquo

bull incinerar lt in + cinis eris ldquocinzardquo

bull inhumar lt in + humus i ldquoterrardquo exhumar lt ex + humus i

bull enterrar lt in + terra ae ldquoterrardquo

bull sepelio lt sepelio is sepelire sepultum ldquosepultar enterrarrdquo

bull exequias lt exsequiae arum ldquohonras fuacutenebresrdquo lt exsequor ldquoseguir (ao enterramento)rdquo

bull funeral lt funus eris ldquocerimonia fuacutenebrerdquo ldquocortexo fuacutenebrerdquo

bull columbario lt columba ae ldquopombardquo + sufixo lat arius (lugar)

bull osario lt os ossis ldquooacutesordquo + sufixo lat arius (lugar)

bull laacutepida lt lapis idis ldquopedrardquo

29

LatinismosRIP ldquorequiescat in pacerdquo

INRI ldquoIesus Nazarenus Rex Iudeaorumrdquo

in articulo mortis

in memoriam

rigor mortis

corpore insepulto

requiem (aeternam dona eis)

post mortem

ldquono momento mesmo da morterdquo

ldquoen memoria dunha persoa mortardquo

ldquorixidez da morterdquo (termo forense)rdquo

ldquofuneral co corpo do defunto sen sepultarrdquo

ldquomisa de defuntosrdquo

ldquodespois da morterdquo

30

Requiem Mozart

Confutatis maledictisflammis acribus addictisvoca me cum benedictisOro supplex et accliniscor contritum quasi cinisgere curam mei finis

Rexeitados os malditosentregados aacutes crueis chamaschaacutemame cos benditosE rogo suplicante e inclinado ante tico meu corazoacuten triturado coma cinzaque coides da mintildea fin

31

Enredandobull O maacuteis alaacute dos romanos (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull Parentalia e Feralia a memoria dos mortos na antiga Roma (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull El Llatiacute i el legravexic de la mort (El Fil de les Clagravessiques)

bull Ritos de paso La muerte Roma I (Hortus Hesperidum)

bull Ritos de paso La muerte Roma II (Hortus Hesperidum)

bull Menuacute de todos los santos (De re coquinaria)

bull Ritos fuacutenebres dos romanos (documento pdf en iussu de DivesGallaecia)

bull Ritos funerarios (recompilacioacuten de ligazoacutens en Diigo)

bull Os romanos e a morte (Galeriacutea de imaxes en Pinterest)

32

Ligazoacutens

bull Personaliza o teu epitafio httpwwwtombstonebuildercomindexphp

bull Salieri vs Mozart httpwwwyoutubecomwatchv=WXUkL9t9qkI

bull Epitafios famosos httpeswikiquoteorgwikiEpitafios

bull Na rede

bull httpwwwmivoluntadcom

bull httpwwwtodoesquelascom

bull httpwwwrevistaadioses

bull httpwwwfamousdeadcom

bull httpwwwepilogablecomsteven-jobsepgbksmemories

33

Page 34: Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Lemuresbull Maio festa das Lemuria cerimonia que tentaba

satisfacer aos Lemures que puidesen andar polas suacuteas casas

bull A medianoite

bull Paterfamilias faciacutea o sinal do ldquoMano Ficordquo

bull percorriacutea descalzo toda a casa mentres

bull Escupiacutea nove fabas negras para que as comesen os espectros

bull Perseguiacutease a cambio o benestar dos habitantes do fogar

Imaxe do Mano Fico WikipediaAmuletos co signo do Mano Fico

17

Manesbull Espiacuteritos protectores da familia

D MMESSIEDONATE

MATRIIVSTVSFILIVS V F C

D(is) M(anibus) Messi(a)e Donat(a)e

matri Iustus filius v(ivus) f(aciendum) c(uravit)

Museo de Estrasburgo

D M S gt Diis Manibus Sacratum

18

DMGAI IVLI MAX

MINI EMERITI LEGIONIS VIII BNEFI

CIARIVS PROCVRATORIS ONESTA MISSIONE MISSVS ISTAMEMORIAM PROCVRAVIT SIMILINIA PATE

RNA CONIVX CONIVGI KRISSIMOMAXMINVS ICQ

VIESQVIT AVE VIATOR VALE VIATOR

D(is) M(anibus)Gai Iuli Max(i)mini emeriti legionis VIII

b(e)neficiariusprocuratoris (h)onesta

missione missus Ista(m) memoriam

procuravit Similinia Paterna coniux coniugi k(a)rissimo Maximinus (h)ic quiesquit

Ave viatorvale viator

(Museo de Estrasburgo datado no s III dC)

19

Aras e estelas funerarias en GaliciaVictorinVs

in pace annorv M CXX

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

20

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) S(acrum) PRIMIANOVITALES AN LXXV TETVLV [---]

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

21

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) G(aio) ARRUNTIO SERENO AN(norum) LX FLACCINIA SEVERA MARITOPIENTISSIMO

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaFoto de DivesGallaecia en Flickr

22

Aras e estelas funerarias en GaliciaAPANA bull AMBOLLI bull F(ilia) bull CELTICASVPERTAM(ARICA)[ ) ] bull MIOBRIAN(Norum) bull XXV bull H(ic) bull S(ita) bull E(st)APANVS bull FR(ater) bull F(aciendum) bull C(uravit)Museo Arqueoloacutexico de LugoMediados sI dCFoto de Miguel Bugallo en Flickr

23

Aras e estelas funerarias en Galicia

Sabinusan(norum) XXSecundioan(norum) XXIILentinusan(norum) XXM(arci) AudasiMax(imi centurionis) leg(ionis)X gem(inae) ser(vi)h(ic) si(iti) s(unt)

Estela dos ldquolexionariosrdquoMuseo Arqueoloacutexico de PontevedraReaproveitada na casa-torre de Bendantildea (Caldas de Reis)Foto de Dives Gallaecia en Flickr

24

MEDAMVSARCISIFHIC SITVS ESTCASTELOMEIDVNIOMONVMENTVMFECERVNTANCONDEIAMICO CARO

Soterramento de MeacutedamoCentro de Visitantes de Aquis QuerquennisFoto de DivesGallaecia en Flickr

25

A morte en Internet

httpwwwmivoluntadcom httpwwwtodoesquelascom

httpwwwrevistaadioses httpwwwfamousdeadcom

26

ldquoLo velan en su motorardquo

27

ldquoEl muerto paradordquo

28

Leacutexico da mortebull Helenismos

tumba lt τὺμβος ldquotuacutemulordquo tanatorio lt θάνατος ldquomorterdquo + sufixo lat arius (lugar)

necroacutepole lt νεκρός ldquomorto cadaacuteverrdquo + πόλις ldquocidaderdquo

sarcoacutefago lt σαρξ σαρκός ldquocarnerdquo+ φαγεῖν ldquocomerrdquo

pompa lt πομπή (latiacuten pompa ae ldquoProcesioacuten desfile solemnerdquo)

epitafio lt ἐπι (sobre) + ταφός (tumba)

bull cadaacutever lt caro data vermibus ldquocarne entregada ao vermesrdquo cado is ere cecidi cassum ldquocaer sucumbirrdquo

bull defunto lt defunctus lt defungor ldquocumprirrdquo ldquopagar unha deacutebedardquo ldquoacabar conrdquo

bull incinerar lt in + cinis eris ldquocinzardquo

bull inhumar lt in + humus i ldquoterrardquo exhumar lt ex + humus i

bull enterrar lt in + terra ae ldquoterrardquo

bull sepelio lt sepelio is sepelire sepultum ldquosepultar enterrarrdquo

bull exequias lt exsequiae arum ldquohonras fuacutenebresrdquo lt exsequor ldquoseguir (ao enterramento)rdquo

bull funeral lt funus eris ldquocerimonia fuacutenebrerdquo ldquocortexo fuacutenebrerdquo

bull columbario lt columba ae ldquopombardquo + sufixo lat arius (lugar)

bull osario lt os ossis ldquooacutesordquo + sufixo lat arius (lugar)

bull laacutepida lt lapis idis ldquopedrardquo

29

LatinismosRIP ldquorequiescat in pacerdquo

INRI ldquoIesus Nazarenus Rex Iudeaorumrdquo

in articulo mortis

in memoriam

rigor mortis

corpore insepulto

requiem (aeternam dona eis)

post mortem

ldquono momento mesmo da morterdquo

ldquoen memoria dunha persoa mortardquo

ldquorixidez da morterdquo (termo forense)rdquo

ldquofuneral co corpo do defunto sen sepultarrdquo

ldquomisa de defuntosrdquo

ldquodespois da morterdquo

30

Requiem Mozart

Confutatis maledictisflammis acribus addictisvoca me cum benedictisOro supplex et accliniscor contritum quasi cinisgere curam mei finis

Rexeitados os malditosentregados aacutes crueis chamaschaacutemame cos benditosE rogo suplicante e inclinado ante tico meu corazoacuten triturado coma cinzaque coides da mintildea fin

31

Enredandobull O maacuteis alaacute dos romanos (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull Parentalia e Feralia a memoria dos mortos na antiga Roma (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull El Llatiacute i el legravexic de la mort (El Fil de les Clagravessiques)

bull Ritos de paso La muerte Roma I (Hortus Hesperidum)

bull Ritos de paso La muerte Roma II (Hortus Hesperidum)

bull Menuacute de todos los santos (De re coquinaria)

bull Ritos fuacutenebres dos romanos (documento pdf en iussu de DivesGallaecia)

bull Ritos funerarios (recompilacioacuten de ligazoacutens en Diigo)

bull Os romanos e a morte (Galeriacutea de imaxes en Pinterest)

32

Ligazoacutens

bull Personaliza o teu epitafio httpwwwtombstonebuildercomindexphp

bull Salieri vs Mozart httpwwwyoutubecomwatchv=WXUkL9t9qkI

bull Epitafios famosos httpeswikiquoteorgwikiEpitafios

bull Na rede

bull httpwwwmivoluntadcom

bull httpwwwtodoesquelascom

bull httpwwwrevistaadioses

bull httpwwwfamousdeadcom

bull httpwwwepilogablecomsteven-jobsepgbksmemories

33

Page 35: Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Lemuresbull Maio festa das Lemuria cerimonia que tentaba

satisfacer aos Lemures que puidesen andar polas suacuteas casas

bull A medianoite

bull Paterfamilias faciacutea o sinal do ldquoMano Ficordquo

bull percorriacutea descalzo toda a casa mentres

bull Escupiacutea nove fabas negras para que as comesen os espectros

bull Perseguiacutease a cambio o benestar dos habitantes do fogar

Imaxe do Mano Fico WikipediaAmuletos co signo do Mano Fico

17

Manesbull Espiacuteritos protectores da familia

D MMESSIEDONATE

MATRIIVSTVSFILIVS V F C

D(is) M(anibus) Messi(a)e Donat(a)e

matri Iustus filius v(ivus) f(aciendum) c(uravit)

Museo de Estrasburgo

D M S gt Diis Manibus Sacratum

18

DMGAI IVLI MAX

MINI EMERITI LEGIONIS VIII BNEFI

CIARIVS PROCVRATORIS ONESTA MISSIONE MISSVS ISTAMEMORIAM PROCVRAVIT SIMILINIA PATE

RNA CONIVX CONIVGI KRISSIMOMAXMINVS ICQ

VIESQVIT AVE VIATOR VALE VIATOR

D(is) M(anibus)Gai Iuli Max(i)mini emeriti legionis VIII

b(e)neficiariusprocuratoris (h)onesta

missione missus Ista(m) memoriam

procuravit Similinia Paterna coniux coniugi k(a)rissimo Maximinus (h)ic quiesquit

Ave viatorvale viator

(Museo de Estrasburgo datado no s III dC)

19

Aras e estelas funerarias en GaliciaVictorinVs

in pace annorv M CXX

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

20

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) S(acrum) PRIMIANOVITALES AN LXXV TETVLV [---]

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

21

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) G(aio) ARRUNTIO SERENO AN(norum) LX FLACCINIA SEVERA MARITOPIENTISSIMO

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaFoto de DivesGallaecia en Flickr

22

Aras e estelas funerarias en GaliciaAPANA bull AMBOLLI bull F(ilia) bull CELTICASVPERTAM(ARICA)[ ) ] bull MIOBRIAN(Norum) bull XXV bull H(ic) bull S(ita) bull E(st)APANVS bull FR(ater) bull F(aciendum) bull C(uravit)Museo Arqueoloacutexico de LugoMediados sI dCFoto de Miguel Bugallo en Flickr

23

Aras e estelas funerarias en Galicia

Sabinusan(norum) XXSecundioan(norum) XXIILentinusan(norum) XXM(arci) AudasiMax(imi centurionis) leg(ionis)X gem(inae) ser(vi)h(ic) si(iti) s(unt)

Estela dos ldquolexionariosrdquoMuseo Arqueoloacutexico de PontevedraReaproveitada na casa-torre de Bendantildea (Caldas de Reis)Foto de Dives Gallaecia en Flickr

24

MEDAMVSARCISIFHIC SITVS ESTCASTELOMEIDVNIOMONVMENTVMFECERVNTANCONDEIAMICO CARO

Soterramento de MeacutedamoCentro de Visitantes de Aquis QuerquennisFoto de DivesGallaecia en Flickr

25

A morte en Internet

httpwwwmivoluntadcom httpwwwtodoesquelascom

httpwwwrevistaadioses httpwwwfamousdeadcom

26

ldquoLo velan en su motorardquo

27

ldquoEl muerto paradordquo

28

Leacutexico da mortebull Helenismos

tumba lt τὺμβος ldquotuacutemulordquo tanatorio lt θάνατος ldquomorterdquo + sufixo lat arius (lugar)

necroacutepole lt νεκρός ldquomorto cadaacuteverrdquo + πόλις ldquocidaderdquo

sarcoacutefago lt σαρξ σαρκός ldquocarnerdquo+ φαγεῖν ldquocomerrdquo

pompa lt πομπή (latiacuten pompa ae ldquoProcesioacuten desfile solemnerdquo)

epitafio lt ἐπι (sobre) + ταφός (tumba)

bull cadaacutever lt caro data vermibus ldquocarne entregada ao vermesrdquo cado is ere cecidi cassum ldquocaer sucumbirrdquo

bull defunto lt defunctus lt defungor ldquocumprirrdquo ldquopagar unha deacutebedardquo ldquoacabar conrdquo

bull incinerar lt in + cinis eris ldquocinzardquo

bull inhumar lt in + humus i ldquoterrardquo exhumar lt ex + humus i

bull enterrar lt in + terra ae ldquoterrardquo

bull sepelio lt sepelio is sepelire sepultum ldquosepultar enterrarrdquo

bull exequias lt exsequiae arum ldquohonras fuacutenebresrdquo lt exsequor ldquoseguir (ao enterramento)rdquo

bull funeral lt funus eris ldquocerimonia fuacutenebrerdquo ldquocortexo fuacutenebrerdquo

bull columbario lt columba ae ldquopombardquo + sufixo lat arius (lugar)

bull osario lt os ossis ldquooacutesordquo + sufixo lat arius (lugar)

bull laacutepida lt lapis idis ldquopedrardquo

29

LatinismosRIP ldquorequiescat in pacerdquo

INRI ldquoIesus Nazarenus Rex Iudeaorumrdquo

in articulo mortis

in memoriam

rigor mortis

corpore insepulto

requiem (aeternam dona eis)

post mortem

ldquono momento mesmo da morterdquo

ldquoen memoria dunha persoa mortardquo

ldquorixidez da morterdquo (termo forense)rdquo

ldquofuneral co corpo do defunto sen sepultarrdquo

ldquomisa de defuntosrdquo

ldquodespois da morterdquo

30

Requiem Mozart

Confutatis maledictisflammis acribus addictisvoca me cum benedictisOro supplex et accliniscor contritum quasi cinisgere curam mei finis

Rexeitados os malditosentregados aacutes crueis chamaschaacutemame cos benditosE rogo suplicante e inclinado ante tico meu corazoacuten triturado coma cinzaque coides da mintildea fin

31

Enredandobull O maacuteis alaacute dos romanos (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull Parentalia e Feralia a memoria dos mortos na antiga Roma (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull El Llatiacute i el legravexic de la mort (El Fil de les Clagravessiques)

bull Ritos de paso La muerte Roma I (Hortus Hesperidum)

bull Ritos de paso La muerte Roma II (Hortus Hesperidum)

bull Menuacute de todos los santos (De re coquinaria)

bull Ritos fuacutenebres dos romanos (documento pdf en iussu de DivesGallaecia)

bull Ritos funerarios (recompilacioacuten de ligazoacutens en Diigo)

bull Os romanos e a morte (Galeriacutea de imaxes en Pinterest)

32

Ligazoacutens

bull Personaliza o teu epitafio httpwwwtombstonebuildercomindexphp

bull Salieri vs Mozart httpwwwyoutubecomwatchv=WXUkL9t9qkI

bull Epitafios famosos httpeswikiquoteorgwikiEpitafios

bull Na rede

bull httpwwwmivoluntadcom

bull httpwwwtodoesquelascom

bull httpwwwrevistaadioses

bull httpwwwfamousdeadcom

bull httpwwwepilogablecomsteven-jobsepgbksmemories

33

Page 36: Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Lemuresbull Maio festa das Lemuria cerimonia que tentaba

satisfacer aos Lemures que puidesen andar polas suacuteas casas

bull A medianoite

bull Paterfamilias faciacutea o sinal do ldquoMano Ficordquo

bull percorriacutea descalzo toda a casa mentres

bull Escupiacutea nove fabas negras para que as comesen os espectros

bull Perseguiacutease a cambio o benestar dos habitantes do fogar

Imaxe do Mano Fico WikipediaAmuletos co signo do Mano Fico

17

Manesbull Espiacuteritos protectores da familia

D MMESSIEDONATE

MATRIIVSTVSFILIVS V F C

D(is) M(anibus) Messi(a)e Donat(a)e

matri Iustus filius v(ivus) f(aciendum) c(uravit)

Museo de Estrasburgo

D M S gt Diis Manibus Sacratum

18

DMGAI IVLI MAX

MINI EMERITI LEGIONIS VIII BNEFI

CIARIVS PROCVRATORIS ONESTA MISSIONE MISSVS ISTAMEMORIAM PROCVRAVIT SIMILINIA PATE

RNA CONIVX CONIVGI KRISSIMOMAXMINVS ICQ

VIESQVIT AVE VIATOR VALE VIATOR

D(is) M(anibus)Gai Iuli Max(i)mini emeriti legionis VIII

b(e)neficiariusprocuratoris (h)onesta

missione missus Ista(m) memoriam

procuravit Similinia Paterna coniux coniugi k(a)rissimo Maximinus (h)ic quiesquit

Ave viatorvale viator

(Museo de Estrasburgo datado no s III dC)

19

Aras e estelas funerarias en GaliciaVictorinVs

in pace annorv M CXX

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

20

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) S(acrum) PRIMIANOVITALES AN LXXV TETVLV [---]

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

21

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) G(aio) ARRUNTIO SERENO AN(norum) LX FLACCINIA SEVERA MARITOPIENTISSIMO

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaFoto de DivesGallaecia en Flickr

22

Aras e estelas funerarias en GaliciaAPANA bull AMBOLLI bull F(ilia) bull CELTICASVPERTAM(ARICA)[ ) ] bull MIOBRIAN(Norum) bull XXV bull H(ic) bull S(ita) bull E(st)APANVS bull FR(ater) bull F(aciendum) bull C(uravit)Museo Arqueoloacutexico de LugoMediados sI dCFoto de Miguel Bugallo en Flickr

23

Aras e estelas funerarias en Galicia

Sabinusan(norum) XXSecundioan(norum) XXIILentinusan(norum) XXM(arci) AudasiMax(imi centurionis) leg(ionis)X gem(inae) ser(vi)h(ic) si(iti) s(unt)

Estela dos ldquolexionariosrdquoMuseo Arqueoloacutexico de PontevedraReaproveitada na casa-torre de Bendantildea (Caldas de Reis)Foto de Dives Gallaecia en Flickr

24

MEDAMVSARCISIFHIC SITVS ESTCASTELOMEIDVNIOMONVMENTVMFECERVNTANCONDEIAMICO CARO

Soterramento de MeacutedamoCentro de Visitantes de Aquis QuerquennisFoto de DivesGallaecia en Flickr

25

A morte en Internet

httpwwwmivoluntadcom httpwwwtodoesquelascom

httpwwwrevistaadioses httpwwwfamousdeadcom

26

ldquoLo velan en su motorardquo

27

ldquoEl muerto paradordquo

28

Leacutexico da mortebull Helenismos

tumba lt τὺμβος ldquotuacutemulordquo tanatorio lt θάνατος ldquomorterdquo + sufixo lat arius (lugar)

necroacutepole lt νεκρός ldquomorto cadaacuteverrdquo + πόλις ldquocidaderdquo

sarcoacutefago lt σαρξ σαρκός ldquocarnerdquo+ φαγεῖν ldquocomerrdquo

pompa lt πομπή (latiacuten pompa ae ldquoProcesioacuten desfile solemnerdquo)

epitafio lt ἐπι (sobre) + ταφός (tumba)

bull cadaacutever lt caro data vermibus ldquocarne entregada ao vermesrdquo cado is ere cecidi cassum ldquocaer sucumbirrdquo

bull defunto lt defunctus lt defungor ldquocumprirrdquo ldquopagar unha deacutebedardquo ldquoacabar conrdquo

bull incinerar lt in + cinis eris ldquocinzardquo

bull inhumar lt in + humus i ldquoterrardquo exhumar lt ex + humus i

bull enterrar lt in + terra ae ldquoterrardquo

bull sepelio lt sepelio is sepelire sepultum ldquosepultar enterrarrdquo

bull exequias lt exsequiae arum ldquohonras fuacutenebresrdquo lt exsequor ldquoseguir (ao enterramento)rdquo

bull funeral lt funus eris ldquocerimonia fuacutenebrerdquo ldquocortexo fuacutenebrerdquo

bull columbario lt columba ae ldquopombardquo + sufixo lat arius (lugar)

bull osario lt os ossis ldquooacutesordquo + sufixo lat arius (lugar)

bull laacutepida lt lapis idis ldquopedrardquo

29

LatinismosRIP ldquorequiescat in pacerdquo

INRI ldquoIesus Nazarenus Rex Iudeaorumrdquo

in articulo mortis

in memoriam

rigor mortis

corpore insepulto

requiem (aeternam dona eis)

post mortem

ldquono momento mesmo da morterdquo

ldquoen memoria dunha persoa mortardquo

ldquorixidez da morterdquo (termo forense)rdquo

ldquofuneral co corpo do defunto sen sepultarrdquo

ldquomisa de defuntosrdquo

ldquodespois da morterdquo

30

Requiem Mozart

Confutatis maledictisflammis acribus addictisvoca me cum benedictisOro supplex et accliniscor contritum quasi cinisgere curam mei finis

Rexeitados os malditosentregados aacutes crueis chamaschaacutemame cos benditosE rogo suplicante e inclinado ante tico meu corazoacuten triturado coma cinzaque coides da mintildea fin

31

Enredandobull O maacuteis alaacute dos romanos (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull Parentalia e Feralia a memoria dos mortos na antiga Roma (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull El Llatiacute i el legravexic de la mort (El Fil de les Clagravessiques)

bull Ritos de paso La muerte Roma I (Hortus Hesperidum)

bull Ritos de paso La muerte Roma II (Hortus Hesperidum)

bull Menuacute de todos los santos (De re coquinaria)

bull Ritos fuacutenebres dos romanos (documento pdf en iussu de DivesGallaecia)

bull Ritos funerarios (recompilacioacuten de ligazoacutens en Diigo)

bull Os romanos e a morte (Galeriacutea de imaxes en Pinterest)

32

Ligazoacutens

bull Personaliza o teu epitafio httpwwwtombstonebuildercomindexphp

bull Salieri vs Mozart httpwwwyoutubecomwatchv=WXUkL9t9qkI

bull Epitafios famosos httpeswikiquoteorgwikiEpitafios

bull Na rede

bull httpwwwmivoluntadcom

bull httpwwwtodoesquelascom

bull httpwwwrevistaadioses

bull httpwwwfamousdeadcom

bull httpwwwepilogablecomsteven-jobsepgbksmemories

33

Page 37: Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

Mundo subterraacuteneo

Plutoacuten e Proserpina Apulian Red Figure volute krater White Sakkos Painter ca 320 BCE Imaxe de Diffendale

The dead is ferried across the river by Charon fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute GiraltThe dead arrives to the underworld where he meets Pluto and Proserpina fresco of the main tomb of the Archeological Museum of Janzur near Tripoli 1rst century Imaxe de Sebastiaacute Giralt

Mapa do mundo subterraacuteneo + gravado de Caronte

16

Lemuresbull Maio festa das Lemuria cerimonia que tentaba

satisfacer aos Lemures que puidesen andar polas suacuteas casas

bull A medianoite

bull Paterfamilias faciacutea o sinal do ldquoMano Ficordquo

bull percorriacutea descalzo toda a casa mentres

bull Escupiacutea nove fabas negras para que as comesen os espectros

bull Perseguiacutease a cambio o benestar dos habitantes do fogar

Imaxe do Mano Fico WikipediaAmuletos co signo do Mano Fico

17

Manesbull Espiacuteritos protectores da familia

D MMESSIEDONATE

MATRIIVSTVSFILIVS V F C

D(is) M(anibus) Messi(a)e Donat(a)e

matri Iustus filius v(ivus) f(aciendum) c(uravit)

Museo de Estrasburgo

D M S gt Diis Manibus Sacratum

18

DMGAI IVLI MAX

MINI EMERITI LEGIONIS VIII BNEFI

CIARIVS PROCVRATORIS ONESTA MISSIONE MISSVS ISTAMEMORIAM PROCVRAVIT SIMILINIA PATE

RNA CONIVX CONIVGI KRISSIMOMAXMINVS ICQ

VIESQVIT AVE VIATOR VALE VIATOR

D(is) M(anibus)Gai Iuli Max(i)mini emeriti legionis VIII

b(e)neficiariusprocuratoris (h)onesta

missione missus Ista(m) memoriam

procuravit Similinia Paterna coniux coniugi k(a)rissimo Maximinus (h)ic quiesquit

Ave viatorvale viator

(Museo de Estrasburgo datado no s III dC)

19

Aras e estelas funerarias en GaliciaVictorinVs

in pace annorv M CXX

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

20

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) S(acrum) PRIMIANOVITALES AN LXXV TETVLV [---]

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

21

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) G(aio) ARRUNTIO SERENO AN(norum) LX FLACCINIA SEVERA MARITOPIENTISSIMO

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaFoto de DivesGallaecia en Flickr

22

Aras e estelas funerarias en GaliciaAPANA bull AMBOLLI bull F(ilia) bull CELTICASVPERTAM(ARICA)[ ) ] bull MIOBRIAN(Norum) bull XXV bull H(ic) bull S(ita) bull E(st)APANVS bull FR(ater) bull F(aciendum) bull C(uravit)Museo Arqueoloacutexico de LugoMediados sI dCFoto de Miguel Bugallo en Flickr

23

Aras e estelas funerarias en Galicia

Sabinusan(norum) XXSecundioan(norum) XXIILentinusan(norum) XXM(arci) AudasiMax(imi centurionis) leg(ionis)X gem(inae) ser(vi)h(ic) si(iti) s(unt)

Estela dos ldquolexionariosrdquoMuseo Arqueoloacutexico de PontevedraReaproveitada na casa-torre de Bendantildea (Caldas de Reis)Foto de Dives Gallaecia en Flickr

24

MEDAMVSARCISIFHIC SITVS ESTCASTELOMEIDVNIOMONVMENTVMFECERVNTANCONDEIAMICO CARO

Soterramento de MeacutedamoCentro de Visitantes de Aquis QuerquennisFoto de DivesGallaecia en Flickr

25

A morte en Internet

httpwwwmivoluntadcom httpwwwtodoesquelascom

httpwwwrevistaadioses httpwwwfamousdeadcom

26

ldquoLo velan en su motorardquo

27

ldquoEl muerto paradordquo

28

Leacutexico da mortebull Helenismos

tumba lt τὺμβος ldquotuacutemulordquo tanatorio lt θάνατος ldquomorterdquo + sufixo lat arius (lugar)

necroacutepole lt νεκρός ldquomorto cadaacuteverrdquo + πόλις ldquocidaderdquo

sarcoacutefago lt σαρξ σαρκός ldquocarnerdquo+ φαγεῖν ldquocomerrdquo

pompa lt πομπή (latiacuten pompa ae ldquoProcesioacuten desfile solemnerdquo)

epitafio lt ἐπι (sobre) + ταφός (tumba)

bull cadaacutever lt caro data vermibus ldquocarne entregada ao vermesrdquo cado is ere cecidi cassum ldquocaer sucumbirrdquo

bull defunto lt defunctus lt defungor ldquocumprirrdquo ldquopagar unha deacutebedardquo ldquoacabar conrdquo

bull incinerar lt in + cinis eris ldquocinzardquo

bull inhumar lt in + humus i ldquoterrardquo exhumar lt ex + humus i

bull enterrar lt in + terra ae ldquoterrardquo

bull sepelio lt sepelio is sepelire sepultum ldquosepultar enterrarrdquo

bull exequias lt exsequiae arum ldquohonras fuacutenebresrdquo lt exsequor ldquoseguir (ao enterramento)rdquo

bull funeral lt funus eris ldquocerimonia fuacutenebrerdquo ldquocortexo fuacutenebrerdquo

bull columbario lt columba ae ldquopombardquo + sufixo lat arius (lugar)

bull osario lt os ossis ldquooacutesordquo + sufixo lat arius (lugar)

bull laacutepida lt lapis idis ldquopedrardquo

29

LatinismosRIP ldquorequiescat in pacerdquo

INRI ldquoIesus Nazarenus Rex Iudeaorumrdquo

in articulo mortis

in memoriam

rigor mortis

corpore insepulto

requiem (aeternam dona eis)

post mortem

ldquono momento mesmo da morterdquo

ldquoen memoria dunha persoa mortardquo

ldquorixidez da morterdquo (termo forense)rdquo

ldquofuneral co corpo do defunto sen sepultarrdquo

ldquomisa de defuntosrdquo

ldquodespois da morterdquo

30

Requiem Mozart

Confutatis maledictisflammis acribus addictisvoca me cum benedictisOro supplex et accliniscor contritum quasi cinisgere curam mei finis

Rexeitados os malditosentregados aacutes crueis chamaschaacutemame cos benditosE rogo suplicante e inclinado ante tico meu corazoacuten triturado coma cinzaque coides da mintildea fin

31

Enredandobull O maacuteis alaacute dos romanos (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull Parentalia e Feralia a memoria dos mortos na antiga Roma (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull El Llatiacute i el legravexic de la mort (El Fil de les Clagravessiques)

bull Ritos de paso La muerte Roma I (Hortus Hesperidum)

bull Ritos de paso La muerte Roma II (Hortus Hesperidum)

bull Menuacute de todos los santos (De re coquinaria)

bull Ritos fuacutenebres dos romanos (documento pdf en iussu de DivesGallaecia)

bull Ritos funerarios (recompilacioacuten de ligazoacutens en Diigo)

bull Os romanos e a morte (Galeriacutea de imaxes en Pinterest)

32

Ligazoacutens

bull Personaliza o teu epitafio httpwwwtombstonebuildercomindexphp

bull Salieri vs Mozart httpwwwyoutubecomwatchv=WXUkL9t9qkI

bull Epitafios famosos httpeswikiquoteorgwikiEpitafios

bull Na rede

bull httpwwwmivoluntadcom

bull httpwwwtodoesquelascom

bull httpwwwrevistaadioses

bull httpwwwfamousdeadcom

bull httpwwwepilogablecomsteven-jobsepgbksmemories

33

Page 38: Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

Lemuresbull Maio festa das Lemuria cerimonia que tentaba

satisfacer aos Lemures que puidesen andar polas suacuteas casas

bull A medianoite

bull Paterfamilias faciacutea o sinal do ldquoMano Ficordquo

bull percorriacutea descalzo toda a casa mentres

bull Escupiacutea nove fabas negras para que as comesen os espectros

bull Perseguiacutease a cambio o benestar dos habitantes do fogar

Imaxe do Mano Fico WikipediaAmuletos co signo do Mano Fico

17

Manesbull Espiacuteritos protectores da familia

D MMESSIEDONATE

MATRIIVSTVSFILIVS V F C

D(is) M(anibus) Messi(a)e Donat(a)e

matri Iustus filius v(ivus) f(aciendum) c(uravit)

Museo de Estrasburgo

D M S gt Diis Manibus Sacratum

18

DMGAI IVLI MAX

MINI EMERITI LEGIONIS VIII BNEFI

CIARIVS PROCVRATORIS ONESTA MISSIONE MISSVS ISTAMEMORIAM PROCVRAVIT SIMILINIA PATE

RNA CONIVX CONIVGI KRISSIMOMAXMINVS ICQ

VIESQVIT AVE VIATOR VALE VIATOR

D(is) M(anibus)Gai Iuli Max(i)mini emeriti legionis VIII

b(e)neficiariusprocuratoris (h)onesta

missione missus Ista(m) memoriam

procuravit Similinia Paterna coniux coniugi k(a)rissimo Maximinus (h)ic quiesquit

Ave viatorvale viator

(Museo de Estrasburgo datado no s III dC)

19

Aras e estelas funerarias en GaliciaVictorinVs

in pace annorv M CXX

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

20

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) S(acrum) PRIMIANOVITALES AN LXXV TETVLV [---]

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

21

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) G(aio) ARRUNTIO SERENO AN(norum) LX FLACCINIA SEVERA MARITOPIENTISSIMO

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaFoto de DivesGallaecia en Flickr

22

Aras e estelas funerarias en GaliciaAPANA bull AMBOLLI bull F(ilia) bull CELTICASVPERTAM(ARICA)[ ) ] bull MIOBRIAN(Norum) bull XXV bull H(ic) bull S(ita) bull E(st)APANVS bull FR(ater) bull F(aciendum) bull C(uravit)Museo Arqueoloacutexico de LugoMediados sI dCFoto de Miguel Bugallo en Flickr

23

Aras e estelas funerarias en Galicia

Sabinusan(norum) XXSecundioan(norum) XXIILentinusan(norum) XXM(arci) AudasiMax(imi centurionis) leg(ionis)X gem(inae) ser(vi)h(ic) si(iti) s(unt)

Estela dos ldquolexionariosrdquoMuseo Arqueoloacutexico de PontevedraReaproveitada na casa-torre de Bendantildea (Caldas de Reis)Foto de Dives Gallaecia en Flickr

24

MEDAMVSARCISIFHIC SITVS ESTCASTELOMEIDVNIOMONVMENTVMFECERVNTANCONDEIAMICO CARO

Soterramento de MeacutedamoCentro de Visitantes de Aquis QuerquennisFoto de DivesGallaecia en Flickr

25

A morte en Internet

httpwwwmivoluntadcom httpwwwtodoesquelascom

httpwwwrevistaadioses httpwwwfamousdeadcom

26

ldquoLo velan en su motorardquo

27

ldquoEl muerto paradordquo

28

Leacutexico da mortebull Helenismos

tumba lt τὺμβος ldquotuacutemulordquo tanatorio lt θάνατος ldquomorterdquo + sufixo lat arius (lugar)

necroacutepole lt νεκρός ldquomorto cadaacuteverrdquo + πόλις ldquocidaderdquo

sarcoacutefago lt σαρξ σαρκός ldquocarnerdquo+ φαγεῖν ldquocomerrdquo

pompa lt πομπή (latiacuten pompa ae ldquoProcesioacuten desfile solemnerdquo)

epitafio lt ἐπι (sobre) + ταφός (tumba)

bull cadaacutever lt caro data vermibus ldquocarne entregada ao vermesrdquo cado is ere cecidi cassum ldquocaer sucumbirrdquo

bull defunto lt defunctus lt defungor ldquocumprirrdquo ldquopagar unha deacutebedardquo ldquoacabar conrdquo

bull incinerar lt in + cinis eris ldquocinzardquo

bull inhumar lt in + humus i ldquoterrardquo exhumar lt ex + humus i

bull enterrar lt in + terra ae ldquoterrardquo

bull sepelio lt sepelio is sepelire sepultum ldquosepultar enterrarrdquo

bull exequias lt exsequiae arum ldquohonras fuacutenebresrdquo lt exsequor ldquoseguir (ao enterramento)rdquo

bull funeral lt funus eris ldquocerimonia fuacutenebrerdquo ldquocortexo fuacutenebrerdquo

bull columbario lt columba ae ldquopombardquo + sufixo lat arius (lugar)

bull osario lt os ossis ldquooacutesordquo + sufixo lat arius (lugar)

bull laacutepida lt lapis idis ldquopedrardquo

29

LatinismosRIP ldquorequiescat in pacerdquo

INRI ldquoIesus Nazarenus Rex Iudeaorumrdquo

in articulo mortis

in memoriam

rigor mortis

corpore insepulto

requiem (aeternam dona eis)

post mortem

ldquono momento mesmo da morterdquo

ldquoen memoria dunha persoa mortardquo

ldquorixidez da morterdquo (termo forense)rdquo

ldquofuneral co corpo do defunto sen sepultarrdquo

ldquomisa de defuntosrdquo

ldquodespois da morterdquo

30

Requiem Mozart

Confutatis maledictisflammis acribus addictisvoca me cum benedictisOro supplex et accliniscor contritum quasi cinisgere curam mei finis

Rexeitados os malditosentregados aacutes crueis chamaschaacutemame cos benditosE rogo suplicante e inclinado ante tico meu corazoacuten triturado coma cinzaque coides da mintildea fin

31

Enredandobull O maacuteis alaacute dos romanos (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull Parentalia e Feralia a memoria dos mortos na antiga Roma (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull El Llatiacute i el legravexic de la mort (El Fil de les Clagravessiques)

bull Ritos de paso La muerte Roma I (Hortus Hesperidum)

bull Ritos de paso La muerte Roma II (Hortus Hesperidum)

bull Menuacute de todos los santos (De re coquinaria)

bull Ritos fuacutenebres dos romanos (documento pdf en iussu de DivesGallaecia)

bull Ritos funerarios (recompilacioacuten de ligazoacutens en Diigo)

bull Os romanos e a morte (Galeriacutea de imaxes en Pinterest)

32

Ligazoacutens

bull Personaliza o teu epitafio httpwwwtombstonebuildercomindexphp

bull Salieri vs Mozart httpwwwyoutubecomwatchv=WXUkL9t9qkI

bull Epitafios famosos httpeswikiquoteorgwikiEpitafios

bull Na rede

bull httpwwwmivoluntadcom

bull httpwwwtodoesquelascom

bull httpwwwrevistaadioses

bull httpwwwfamousdeadcom

bull httpwwwepilogablecomsteven-jobsepgbksmemories

33

Page 39: Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

Manesbull Espiacuteritos protectores da familia

D MMESSIEDONATE

MATRIIVSTVSFILIVS V F C

D(is) M(anibus) Messi(a)e Donat(a)e

matri Iustus filius v(ivus) f(aciendum) c(uravit)

Museo de Estrasburgo

D M S gt Diis Manibus Sacratum

18

DMGAI IVLI MAX

MINI EMERITI LEGIONIS VIII BNEFI

CIARIVS PROCVRATORIS ONESTA MISSIONE MISSVS ISTAMEMORIAM PROCVRAVIT SIMILINIA PATE

RNA CONIVX CONIVGI KRISSIMOMAXMINVS ICQ

VIESQVIT AVE VIATOR VALE VIATOR

D(is) M(anibus)Gai Iuli Max(i)mini emeriti legionis VIII

b(e)neficiariusprocuratoris (h)onesta

missione missus Ista(m) memoriam

procuravit Similinia Paterna coniux coniugi k(a)rissimo Maximinus (h)ic quiesquit

Ave viatorvale viator

(Museo de Estrasburgo datado no s III dC)

19

Aras e estelas funerarias en GaliciaVictorinVs

in pace annorv M CXX

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

20

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) S(acrum) PRIMIANOVITALES AN LXXV TETVLV [---]

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

21

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) G(aio) ARRUNTIO SERENO AN(norum) LX FLACCINIA SEVERA MARITOPIENTISSIMO

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaFoto de DivesGallaecia en Flickr

22

Aras e estelas funerarias en GaliciaAPANA bull AMBOLLI bull F(ilia) bull CELTICASVPERTAM(ARICA)[ ) ] bull MIOBRIAN(Norum) bull XXV bull H(ic) bull S(ita) bull E(st)APANVS bull FR(ater) bull F(aciendum) bull C(uravit)Museo Arqueoloacutexico de LugoMediados sI dCFoto de Miguel Bugallo en Flickr

23

Aras e estelas funerarias en Galicia

Sabinusan(norum) XXSecundioan(norum) XXIILentinusan(norum) XXM(arci) AudasiMax(imi centurionis) leg(ionis)X gem(inae) ser(vi)h(ic) si(iti) s(unt)

Estela dos ldquolexionariosrdquoMuseo Arqueoloacutexico de PontevedraReaproveitada na casa-torre de Bendantildea (Caldas de Reis)Foto de Dives Gallaecia en Flickr

24

MEDAMVSARCISIFHIC SITVS ESTCASTELOMEIDVNIOMONVMENTVMFECERVNTANCONDEIAMICO CARO

Soterramento de MeacutedamoCentro de Visitantes de Aquis QuerquennisFoto de DivesGallaecia en Flickr

25

A morte en Internet

httpwwwmivoluntadcom httpwwwtodoesquelascom

httpwwwrevistaadioses httpwwwfamousdeadcom

26

ldquoLo velan en su motorardquo

27

ldquoEl muerto paradordquo

28

Leacutexico da mortebull Helenismos

tumba lt τὺμβος ldquotuacutemulordquo tanatorio lt θάνατος ldquomorterdquo + sufixo lat arius (lugar)

necroacutepole lt νεκρός ldquomorto cadaacuteverrdquo + πόλις ldquocidaderdquo

sarcoacutefago lt σαρξ σαρκός ldquocarnerdquo+ φαγεῖν ldquocomerrdquo

pompa lt πομπή (latiacuten pompa ae ldquoProcesioacuten desfile solemnerdquo)

epitafio lt ἐπι (sobre) + ταφός (tumba)

bull cadaacutever lt caro data vermibus ldquocarne entregada ao vermesrdquo cado is ere cecidi cassum ldquocaer sucumbirrdquo

bull defunto lt defunctus lt defungor ldquocumprirrdquo ldquopagar unha deacutebedardquo ldquoacabar conrdquo

bull incinerar lt in + cinis eris ldquocinzardquo

bull inhumar lt in + humus i ldquoterrardquo exhumar lt ex + humus i

bull enterrar lt in + terra ae ldquoterrardquo

bull sepelio lt sepelio is sepelire sepultum ldquosepultar enterrarrdquo

bull exequias lt exsequiae arum ldquohonras fuacutenebresrdquo lt exsequor ldquoseguir (ao enterramento)rdquo

bull funeral lt funus eris ldquocerimonia fuacutenebrerdquo ldquocortexo fuacutenebrerdquo

bull columbario lt columba ae ldquopombardquo + sufixo lat arius (lugar)

bull osario lt os ossis ldquooacutesordquo + sufixo lat arius (lugar)

bull laacutepida lt lapis idis ldquopedrardquo

29

LatinismosRIP ldquorequiescat in pacerdquo

INRI ldquoIesus Nazarenus Rex Iudeaorumrdquo

in articulo mortis

in memoriam

rigor mortis

corpore insepulto

requiem (aeternam dona eis)

post mortem

ldquono momento mesmo da morterdquo

ldquoen memoria dunha persoa mortardquo

ldquorixidez da morterdquo (termo forense)rdquo

ldquofuneral co corpo do defunto sen sepultarrdquo

ldquomisa de defuntosrdquo

ldquodespois da morterdquo

30

Requiem Mozart

Confutatis maledictisflammis acribus addictisvoca me cum benedictisOro supplex et accliniscor contritum quasi cinisgere curam mei finis

Rexeitados os malditosentregados aacutes crueis chamaschaacutemame cos benditosE rogo suplicante e inclinado ante tico meu corazoacuten triturado coma cinzaque coides da mintildea fin

31

Enredandobull O maacuteis alaacute dos romanos (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull Parentalia e Feralia a memoria dos mortos na antiga Roma (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull El Llatiacute i el legravexic de la mort (El Fil de les Clagravessiques)

bull Ritos de paso La muerte Roma I (Hortus Hesperidum)

bull Ritos de paso La muerte Roma II (Hortus Hesperidum)

bull Menuacute de todos los santos (De re coquinaria)

bull Ritos fuacutenebres dos romanos (documento pdf en iussu de DivesGallaecia)

bull Ritos funerarios (recompilacioacuten de ligazoacutens en Diigo)

bull Os romanos e a morte (Galeriacutea de imaxes en Pinterest)

32

Ligazoacutens

bull Personaliza o teu epitafio httpwwwtombstonebuildercomindexphp

bull Salieri vs Mozart httpwwwyoutubecomwatchv=WXUkL9t9qkI

bull Epitafios famosos httpeswikiquoteorgwikiEpitafios

bull Na rede

bull httpwwwmivoluntadcom

bull httpwwwtodoesquelascom

bull httpwwwrevistaadioses

bull httpwwwfamousdeadcom

bull httpwwwepilogablecomsteven-jobsepgbksmemories

33

Page 40: Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

DMGAI IVLI MAX

MINI EMERITI LEGIONIS VIII BNEFI

CIARIVS PROCVRATORIS ONESTA MISSIONE MISSVS ISTAMEMORIAM PROCVRAVIT SIMILINIA PATE

RNA CONIVX CONIVGI KRISSIMOMAXMINVS ICQ

VIESQVIT AVE VIATOR VALE VIATOR

D(is) M(anibus)Gai Iuli Max(i)mini emeriti legionis VIII

b(e)neficiariusprocuratoris (h)onesta

missione missus Ista(m) memoriam

procuravit Similinia Paterna coniux coniugi k(a)rissimo Maximinus (h)ic quiesquit

Ave viatorvale viator

(Museo de Estrasburgo datado no s III dC)

19

Aras e estelas funerarias en GaliciaVictorinVs

in pace annorv M CXX

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

20

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) S(acrum) PRIMIANOVITALES AN LXXV TETVLV [---]

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

21

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) G(aio) ARRUNTIO SERENO AN(norum) LX FLACCINIA SEVERA MARITOPIENTISSIMO

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaFoto de DivesGallaecia en Flickr

22

Aras e estelas funerarias en GaliciaAPANA bull AMBOLLI bull F(ilia) bull CELTICASVPERTAM(ARICA)[ ) ] bull MIOBRIAN(Norum) bull XXV bull H(ic) bull S(ita) bull E(st)APANVS bull FR(ater) bull F(aciendum) bull C(uravit)Museo Arqueoloacutexico de LugoMediados sI dCFoto de Miguel Bugallo en Flickr

23

Aras e estelas funerarias en Galicia

Sabinusan(norum) XXSecundioan(norum) XXIILentinusan(norum) XXM(arci) AudasiMax(imi centurionis) leg(ionis)X gem(inae) ser(vi)h(ic) si(iti) s(unt)

Estela dos ldquolexionariosrdquoMuseo Arqueoloacutexico de PontevedraReaproveitada na casa-torre de Bendantildea (Caldas de Reis)Foto de Dives Gallaecia en Flickr

24

MEDAMVSARCISIFHIC SITVS ESTCASTELOMEIDVNIOMONVMENTVMFECERVNTANCONDEIAMICO CARO

Soterramento de MeacutedamoCentro de Visitantes de Aquis QuerquennisFoto de DivesGallaecia en Flickr

25

A morte en Internet

httpwwwmivoluntadcom httpwwwtodoesquelascom

httpwwwrevistaadioses httpwwwfamousdeadcom

26

ldquoLo velan en su motorardquo

27

ldquoEl muerto paradordquo

28

Leacutexico da mortebull Helenismos

tumba lt τὺμβος ldquotuacutemulordquo tanatorio lt θάνατος ldquomorterdquo + sufixo lat arius (lugar)

necroacutepole lt νεκρός ldquomorto cadaacuteverrdquo + πόλις ldquocidaderdquo

sarcoacutefago lt σαρξ σαρκός ldquocarnerdquo+ φαγεῖν ldquocomerrdquo

pompa lt πομπή (latiacuten pompa ae ldquoProcesioacuten desfile solemnerdquo)

epitafio lt ἐπι (sobre) + ταφός (tumba)

bull cadaacutever lt caro data vermibus ldquocarne entregada ao vermesrdquo cado is ere cecidi cassum ldquocaer sucumbirrdquo

bull defunto lt defunctus lt defungor ldquocumprirrdquo ldquopagar unha deacutebedardquo ldquoacabar conrdquo

bull incinerar lt in + cinis eris ldquocinzardquo

bull inhumar lt in + humus i ldquoterrardquo exhumar lt ex + humus i

bull enterrar lt in + terra ae ldquoterrardquo

bull sepelio lt sepelio is sepelire sepultum ldquosepultar enterrarrdquo

bull exequias lt exsequiae arum ldquohonras fuacutenebresrdquo lt exsequor ldquoseguir (ao enterramento)rdquo

bull funeral lt funus eris ldquocerimonia fuacutenebrerdquo ldquocortexo fuacutenebrerdquo

bull columbario lt columba ae ldquopombardquo + sufixo lat arius (lugar)

bull osario lt os ossis ldquooacutesordquo + sufixo lat arius (lugar)

bull laacutepida lt lapis idis ldquopedrardquo

29

LatinismosRIP ldquorequiescat in pacerdquo

INRI ldquoIesus Nazarenus Rex Iudeaorumrdquo

in articulo mortis

in memoriam

rigor mortis

corpore insepulto

requiem (aeternam dona eis)

post mortem

ldquono momento mesmo da morterdquo

ldquoen memoria dunha persoa mortardquo

ldquorixidez da morterdquo (termo forense)rdquo

ldquofuneral co corpo do defunto sen sepultarrdquo

ldquomisa de defuntosrdquo

ldquodespois da morterdquo

30

Requiem Mozart

Confutatis maledictisflammis acribus addictisvoca me cum benedictisOro supplex et accliniscor contritum quasi cinisgere curam mei finis

Rexeitados os malditosentregados aacutes crueis chamaschaacutemame cos benditosE rogo suplicante e inclinado ante tico meu corazoacuten triturado coma cinzaque coides da mintildea fin

31

Enredandobull O maacuteis alaacute dos romanos (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull Parentalia e Feralia a memoria dos mortos na antiga Roma (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull El Llatiacute i el legravexic de la mort (El Fil de les Clagravessiques)

bull Ritos de paso La muerte Roma I (Hortus Hesperidum)

bull Ritos de paso La muerte Roma II (Hortus Hesperidum)

bull Menuacute de todos los santos (De re coquinaria)

bull Ritos fuacutenebres dos romanos (documento pdf en iussu de DivesGallaecia)

bull Ritos funerarios (recompilacioacuten de ligazoacutens en Diigo)

bull Os romanos e a morte (Galeriacutea de imaxes en Pinterest)

32

Ligazoacutens

bull Personaliza o teu epitafio httpwwwtombstonebuildercomindexphp

bull Salieri vs Mozart httpwwwyoutubecomwatchv=WXUkL9t9qkI

bull Epitafios famosos httpeswikiquoteorgwikiEpitafios

bull Na rede

bull httpwwwmivoluntadcom

bull httpwwwtodoesquelascom

bull httpwwwrevistaadioses

bull httpwwwfamousdeadcom

bull httpwwwepilogablecomsteven-jobsepgbksmemories

33

Page 41: Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

Aras e estelas funerarias en GaliciaVictorinVs

in pace annorv M CXX

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

20

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) S(acrum) PRIMIANOVITALES AN LXXV TETVLV [---]

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

21

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) G(aio) ARRUNTIO SERENO AN(norum) LX FLACCINIA SEVERA MARITOPIENTISSIMO

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaFoto de DivesGallaecia en Flickr

22

Aras e estelas funerarias en GaliciaAPANA bull AMBOLLI bull F(ilia) bull CELTICASVPERTAM(ARICA)[ ) ] bull MIOBRIAN(Norum) bull XXV bull H(ic) bull S(ita) bull E(st)APANVS bull FR(ater) bull F(aciendum) bull C(uravit)Museo Arqueoloacutexico de LugoMediados sI dCFoto de Miguel Bugallo en Flickr

23

Aras e estelas funerarias en Galicia

Sabinusan(norum) XXSecundioan(norum) XXIILentinusan(norum) XXM(arci) AudasiMax(imi centurionis) leg(ionis)X gem(inae) ser(vi)h(ic) si(iti) s(unt)

Estela dos ldquolexionariosrdquoMuseo Arqueoloacutexico de PontevedraReaproveitada na casa-torre de Bendantildea (Caldas de Reis)Foto de Dives Gallaecia en Flickr

24

MEDAMVSARCISIFHIC SITVS ESTCASTELOMEIDVNIOMONVMENTVMFECERVNTANCONDEIAMICO CARO

Soterramento de MeacutedamoCentro de Visitantes de Aquis QuerquennisFoto de DivesGallaecia en Flickr

25

A morte en Internet

httpwwwmivoluntadcom httpwwwtodoesquelascom

httpwwwrevistaadioses httpwwwfamousdeadcom

26

ldquoLo velan en su motorardquo

27

ldquoEl muerto paradordquo

28

Leacutexico da mortebull Helenismos

tumba lt τὺμβος ldquotuacutemulordquo tanatorio lt θάνατος ldquomorterdquo + sufixo lat arius (lugar)

necroacutepole lt νεκρός ldquomorto cadaacuteverrdquo + πόλις ldquocidaderdquo

sarcoacutefago lt σαρξ σαρκός ldquocarnerdquo+ φαγεῖν ldquocomerrdquo

pompa lt πομπή (latiacuten pompa ae ldquoProcesioacuten desfile solemnerdquo)

epitafio lt ἐπι (sobre) + ταφός (tumba)

bull cadaacutever lt caro data vermibus ldquocarne entregada ao vermesrdquo cado is ere cecidi cassum ldquocaer sucumbirrdquo

bull defunto lt defunctus lt defungor ldquocumprirrdquo ldquopagar unha deacutebedardquo ldquoacabar conrdquo

bull incinerar lt in + cinis eris ldquocinzardquo

bull inhumar lt in + humus i ldquoterrardquo exhumar lt ex + humus i

bull enterrar lt in + terra ae ldquoterrardquo

bull sepelio lt sepelio is sepelire sepultum ldquosepultar enterrarrdquo

bull exequias lt exsequiae arum ldquohonras fuacutenebresrdquo lt exsequor ldquoseguir (ao enterramento)rdquo

bull funeral lt funus eris ldquocerimonia fuacutenebrerdquo ldquocortexo fuacutenebrerdquo

bull columbario lt columba ae ldquopombardquo + sufixo lat arius (lugar)

bull osario lt os ossis ldquooacutesordquo + sufixo lat arius (lugar)

bull laacutepida lt lapis idis ldquopedrardquo

29

LatinismosRIP ldquorequiescat in pacerdquo

INRI ldquoIesus Nazarenus Rex Iudeaorumrdquo

in articulo mortis

in memoriam

rigor mortis

corpore insepulto

requiem (aeternam dona eis)

post mortem

ldquono momento mesmo da morterdquo

ldquoen memoria dunha persoa mortardquo

ldquorixidez da morterdquo (termo forense)rdquo

ldquofuneral co corpo do defunto sen sepultarrdquo

ldquomisa de defuntosrdquo

ldquodespois da morterdquo

30

Requiem Mozart

Confutatis maledictisflammis acribus addictisvoca me cum benedictisOro supplex et accliniscor contritum quasi cinisgere curam mei finis

Rexeitados os malditosentregados aacutes crueis chamaschaacutemame cos benditosE rogo suplicante e inclinado ante tico meu corazoacuten triturado coma cinzaque coides da mintildea fin

31

Enredandobull O maacuteis alaacute dos romanos (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull Parentalia e Feralia a memoria dos mortos na antiga Roma (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull El Llatiacute i el legravexic de la mort (El Fil de les Clagravessiques)

bull Ritos de paso La muerte Roma I (Hortus Hesperidum)

bull Ritos de paso La muerte Roma II (Hortus Hesperidum)

bull Menuacute de todos los santos (De re coquinaria)

bull Ritos fuacutenebres dos romanos (documento pdf en iussu de DivesGallaecia)

bull Ritos funerarios (recompilacioacuten de ligazoacutens en Diigo)

bull Os romanos e a morte (Galeriacutea de imaxes en Pinterest)

32

Ligazoacutens

bull Personaliza o teu epitafio httpwwwtombstonebuildercomindexphp

bull Salieri vs Mozart httpwwwyoutubecomwatchv=WXUkL9t9qkI

bull Epitafios famosos httpeswikiquoteorgwikiEpitafios

bull Na rede

bull httpwwwmivoluntadcom

bull httpwwwtodoesquelascom

bull httpwwwrevistaadioses

bull httpwwwfamousdeadcom

bull httpwwwepilogablecomsteven-jobsepgbksmemories

33

Page 42: Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) S(acrum) PRIMIANOVITALES AN LXXV TETVLV [---]

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaS III finais do IV dCFoto de DivesGallaecia en Flickr

21

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) G(aio) ARRUNTIO SERENO AN(norum) LX FLACCINIA SEVERA MARITOPIENTISSIMO

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaFoto de DivesGallaecia en Flickr

22

Aras e estelas funerarias en GaliciaAPANA bull AMBOLLI bull F(ilia) bull CELTICASVPERTAM(ARICA)[ ) ] bull MIOBRIAN(Norum) bull XXV bull H(ic) bull S(ita) bull E(st)APANVS bull FR(ater) bull F(aciendum) bull C(uravit)Museo Arqueoloacutexico de LugoMediados sI dCFoto de Miguel Bugallo en Flickr

23

Aras e estelas funerarias en Galicia

Sabinusan(norum) XXSecundioan(norum) XXIILentinusan(norum) XXM(arci) AudasiMax(imi centurionis) leg(ionis)X gem(inae) ser(vi)h(ic) si(iti) s(unt)

Estela dos ldquolexionariosrdquoMuseo Arqueoloacutexico de PontevedraReaproveitada na casa-torre de Bendantildea (Caldas de Reis)Foto de Dives Gallaecia en Flickr

24

MEDAMVSARCISIFHIC SITVS ESTCASTELOMEIDVNIOMONVMENTVMFECERVNTANCONDEIAMICO CARO

Soterramento de MeacutedamoCentro de Visitantes de Aquis QuerquennisFoto de DivesGallaecia en Flickr

25

A morte en Internet

httpwwwmivoluntadcom httpwwwtodoesquelascom

httpwwwrevistaadioses httpwwwfamousdeadcom

26

ldquoLo velan en su motorardquo

27

ldquoEl muerto paradordquo

28

Leacutexico da mortebull Helenismos

tumba lt τὺμβος ldquotuacutemulordquo tanatorio lt θάνατος ldquomorterdquo + sufixo lat arius (lugar)

necroacutepole lt νεκρός ldquomorto cadaacuteverrdquo + πόλις ldquocidaderdquo

sarcoacutefago lt σαρξ σαρκός ldquocarnerdquo+ φαγεῖν ldquocomerrdquo

pompa lt πομπή (latiacuten pompa ae ldquoProcesioacuten desfile solemnerdquo)

epitafio lt ἐπι (sobre) + ταφός (tumba)

bull cadaacutever lt caro data vermibus ldquocarne entregada ao vermesrdquo cado is ere cecidi cassum ldquocaer sucumbirrdquo

bull defunto lt defunctus lt defungor ldquocumprirrdquo ldquopagar unha deacutebedardquo ldquoacabar conrdquo

bull incinerar lt in + cinis eris ldquocinzardquo

bull inhumar lt in + humus i ldquoterrardquo exhumar lt ex + humus i

bull enterrar lt in + terra ae ldquoterrardquo

bull sepelio lt sepelio is sepelire sepultum ldquosepultar enterrarrdquo

bull exequias lt exsequiae arum ldquohonras fuacutenebresrdquo lt exsequor ldquoseguir (ao enterramento)rdquo

bull funeral lt funus eris ldquocerimonia fuacutenebrerdquo ldquocortexo fuacutenebrerdquo

bull columbario lt columba ae ldquopombardquo + sufixo lat arius (lugar)

bull osario lt os ossis ldquooacutesordquo + sufixo lat arius (lugar)

bull laacutepida lt lapis idis ldquopedrardquo

29

LatinismosRIP ldquorequiescat in pacerdquo

INRI ldquoIesus Nazarenus Rex Iudeaorumrdquo

in articulo mortis

in memoriam

rigor mortis

corpore insepulto

requiem (aeternam dona eis)

post mortem

ldquono momento mesmo da morterdquo

ldquoen memoria dunha persoa mortardquo

ldquorixidez da morterdquo (termo forense)rdquo

ldquofuneral co corpo do defunto sen sepultarrdquo

ldquomisa de defuntosrdquo

ldquodespois da morterdquo

30

Requiem Mozart

Confutatis maledictisflammis acribus addictisvoca me cum benedictisOro supplex et accliniscor contritum quasi cinisgere curam mei finis

Rexeitados os malditosentregados aacutes crueis chamaschaacutemame cos benditosE rogo suplicante e inclinado ante tico meu corazoacuten triturado coma cinzaque coides da mintildea fin

31

Enredandobull O maacuteis alaacute dos romanos (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull Parentalia e Feralia a memoria dos mortos na antiga Roma (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull El Llatiacute i el legravexic de la mort (El Fil de les Clagravessiques)

bull Ritos de paso La muerte Roma I (Hortus Hesperidum)

bull Ritos de paso La muerte Roma II (Hortus Hesperidum)

bull Menuacute de todos los santos (De re coquinaria)

bull Ritos fuacutenebres dos romanos (documento pdf en iussu de DivesGallaecia)

bull Ritos funerarios (recompilacioacuten de ligazoacutens en Diigo)

bull Os romanos e a morte (Galeriacutea de imaxes en Pinterest)

32

Ligazoacutens

bull Personaliza o teu epitafio httpwwwtombstonebuildercomindexphp

bull Salieri vs Mozart httpwwwyoutubecomwatchv=WXUkL9t9qkI

bull Epitafios famosos httpeswikiquoteorgwikiEpitafios

bull Na rede

bull httpwwwmivoluntadcom

bull httpwwwtodoesquelascom

bull httpwwwrevistaadioses

bull httpwwwfamousdeadcom

bull httpwwwepilogablecomsteven-jobsepgbksmemories

33

Page 43: Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

Aras e estelas funerarias en Galicia

D(is) M(anibus) G(aio) ARRUNTIO SERENO AN(norum) LX FLACCINIA SEVERA MARITOPIENTISSIMO

Museo do Castelo de Santo Antoacuten A CoruntildeaFoto de DivesGallaecia en Flickr

22

Aras e estelas funerarias en GaliciaAPANA bull AMBOLLI bull F(ilia) bull CELTICASVPERTAM(ARICA)[ ) ] bull MIOBRIAN(Norum) bull XXV bull H(ic) bull S(ita) bull E(st)APANVS bull FR(ater) bull F(aciendum) bull C(uravit)Museo Arqueoloacutexico de LugoMediados sI dCFoto de Miguel Bugallo en Flickr

23

Aras e estelas funerarias en Galicia

Sabinusan(norum) XXSecundioan(norum) XXIILentinusan(norum) XXM(arci) AudasiMax(imi centurionis) leg(ionis)X gem(inae) ser(vi)h(ic) si(iti) s(unt)

Estela dos ldquolexionariosrdquoMuseo Arqueoloacutexico de PontevedraReaproveitada na casa-torre de Bendantildea (Caldas de Reis)Foto de Dives Gallaecia en Flickr

24

MEDAMVSARCISIFHIC SITVS ESTCASTELOMEIDVNIOMONVMENTVMFECERVNTANCONDEIAMICO CARO

Soterramento de MeacutedamoCentro de Visitantes de Aquis QuerquennisFoto de DivesGallaecia en Flickr

25

A morte en Internet

httpwwwmivoluntadcom httpwwwtodoesquelascom

httpwwwrevistaadioses httpwwwfamousdeadcom

26

ldquoLo velan en su motorardquo

27

ldquoEl muerto paradordquo

28

Leacutexico da mortebull Helenismos

tumba lt τὺμβος ldquotuacutemulordquo tanatorio lt θάνατος ldquomorterdquo + sufixo lat arius (lugar)

necroacutepole lt νεκρός ldquomorto cadaacuteverrdquo + πόλις ldquocidaderdquo

sarcoacutefago lt σαρξ σαρκός ldquocarnerdquo+ φαγεῖν ldquocomerrdquo

pompa lt πομπή (latiacuten pompa ae ldquoProcesioacuten desfile solemnerdquo)

epitafio lt ἐπι (sobre) + ταφός (tumba)

bull cadaacutever lt caro data vermibus ldquocarne entregada ao vermesrdquo cado is ere cecidi cassum ldquocaer sucumbirrdquo

bull defunto lt defunctus lt defungor ldquocumprirrdquo ldquopagar unha deacutebedardquo ldquoacabar conrdquo

bull incinerar lt in + cinis eris ldquocinzardquo

bull inhumar lt in + humus i ldquoterrardquo exhumar lt ex + humus i

bull enterrar lt in + terra ae ldquoterrardquo

bull sepelio lt sepelio is sepelire sepultum ldquosepultar enterrarrdquo

bull exequias lt exsequiae arum ldquohonras fuacutenebresrdquo lt exsequor ldquoseguir (ao enterramento)rdquo

bull funeral lt funus eris ldquocerimonia fuacutenebrerdquo ldquocortexo fuacutenebrerdquo

bull columbario lt columba ae ldquopombardquo + sufixo lat arius (lugar)

bull osario lt os ossis ldquooacutesordquo + sufixo lat arius (lugar)

bull laacutepida lt lapis idis ldquopedrardquo

29

LatinismosRIP ldquorequiescat in pacerdquo

INRI ldquoIesus Nazarenus Rex Iudeaorumrdquo

in articulo mortis

in memoriam

rigor mortis

corpore insepulto

requiem (aeternam dona eis)

post mortem

ldquono momento mesmo da morterdquo

ldquoen memoria dunha persoa mortardquo

ldquorixidez da morterdquo (termo forense)rdquo

ldquofuneral co corpo do defunto sen sepultarrdquo

ldquomisa de defuntosrdquo

ldquodespois da morterdquo

30

Requiem Mozart

Confutatis maledictisflammis acribus addictisvoca me cum benedictisOro supplex et accliniscor contritum quasi cinisgere curam mei finis

Rexeitados os malditosentregados aacutes crueis chamaschaacutemame cos benditosE rogo suplicante e inclinado ante tico meu corazoacuten triturado coma cinzaque coides da mintildea fin

31

Enredandobull O maacuteis alaacute dos romanos (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull Parentalia e Feralia a memoria dos mortos na antiga Roma (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull El Llatiacute i el legravexic de la mort (El Fil de les Clagravessiques)

bull Ritos de paso La muerte Roma I (Hortus Hesperidum)

bull Ritos de paso La muerte Roma II (Hortus Hesperidum)

bull Menuacute de todos los santos (De re coquinaria)

bull Ritos fuacutenebres dos romanos (documento pdf en iussu de DivesGallaecia)

bull Ritos funerarios (recompilacioacuten de ligazoacutens en Diigo)

bull Os romanos e a morte (Galeriacutea de imaxes en Pinterest)

32

Ligazoacutens

bull Personaliza o teu epitafio httpwwwtombstonebuildercomindexphp

bull Salieri vs Mozart httpwwwyoutubecomwatchv=WXUkL9t9qkI

bull Epitafios famosos httpeswikiquoteorgwikiEpitafios

bull Na rede

bull httpwwwmivoluntadcom

bull httpwwwtodoesquelascom

bull httpwwwrevistaadioses

bull httpwwwfamousdeadcom

bull httpwwwepilogablecomsteven-jobsepgbksmemories

33

Page 44: Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

Aras e estelas funerarias en GaliciaAPANA bull AMBOLLI bull F(ilia) bull CELTICASVPERTAM(ARICA)[ ) ] bull MIOBRIAN(Norum) bull XXV bull H(ic) bull S(ita) bull E(st)APANVS bull FR(ater) bull F(aciendum) bull C(uravit)Museo Arqueoloacutexico de LugoMediados sI dCFoto de Miguel Bugallo en Flickr

23

Aras e estelas funerarias en Galicia

Sabinusan(norum) XXSecundioan(norum) XXIILentinusan(norum) XXM(arci) AudasiMax(imi centurionis) leg(ionis)X gem(inae) ser(vi)h(ic) si(iti) s(unt)

Estela dos ldquolexionariosrdquoMuseo Arqueoloacutexico de PontevedraReaproveitada na casa-torre de Bendantildea (Caldas de Reis)Foto de Dives Gallaecia en Flickr

24

MEDAMVSARCISIFHIC SITVS ESTCASTELOMEIDVNIOMONVMENTVMFECERVNTANCONDEIAMICO CARO

Soterramento de MeacutedamoCentro de Visitantes de Aquis QuerquennisFoto de DivesGallaecia en Flickr

25

A morte en Internet

httpwwwmivoluntadcom httpwwwtodoesquelascom

httpwwwrevistaadioses httpwwwfamousdeadcom

26

ldquoLo velan en su motorardquo

27

ldquoEl muerto paradordquo

28

Leacutexico da mortebull Helenismos

tumba lt τὺμβος ldquotuacutemulordquo tanatorio lt θάνατος ldquomorterdquo + sufixo lat arius (lugar)

necroacutepole lt νεκρός ldquomorto cadaacuteverrdquo + πόλις ldquocidaderdquo

sarcoacutefago lt σαρξ σαρκός ldquocarnerdquo+ φαγεῖν ldquocomerrdquo

pompa lt πομπή (latiacuten pompa ae ldquoProcesioacuten desfile solemnerdquo)

epitafio lt ἐπι (sobre) + ταφός (tumba)

bull cadaacutever lt caro data vermibus ldquocarne entregada ao vermesrdquo cado is ere cecidi cassum ldquocaer sucumbirrdquo

bull defunto lt defunctus lt defungor ldquocumprirrdquo ldquopagar unha deacutebedardquo ldquoacabar conrdquo

bull incinerar lt in + cinis eris ldquocinzardquo

bull inhumar lt in + humus i ldquoterrardquo exhumar lt ex + humus i

bull enterrar lt in + terra ae ldquoterrardquo

bull sepelio lt sepelio is sepelire sepultum ldquosepultar enterrarrdquo

bull exequias lt exsequiae arum ldquohonras fuacutenebresrdquo lt exsequor ldquoseguir (ao enterramento)rdquo

bull funeral lt funus eris ldquocerimonia fuacutenebrerdquo ldquocortexo fuacutenebrerdquo

bull columbario lt columba ae ldquopombardquo + sufixo lat arius (lugar)

bull osario lt os ossis ldquooacutesordquo + sufixo lat arius (lugar)

bull laacutepida lt lapis idis ldquopedrardquo

29

LatinismosRIP ldquorequiescat in pacerdquo

INRI ldquoIesus Nazarenus Rex Iudeaorumrdquo

in articulo mortis

in memoriam

rigor mortis

corpore insepulto

requiem (aeternam dona eis)

post mortem

ldquono momento mesmo da morterdquo

ldquoen memoria dunha persoa mortardquo

ldquorixidez da morterdquo (termo forense)rdquo

ldquofuneral co corpo do defunto sen sepultarrdquo

ldquomisa de defuntosrdquo

ldquodespois da morterdquo

30

Requiem Mozart

Confutatis maledictisflammis acribus addictisvoca me cum benedictisOro supplex et accliniscor contritum quasi cinisgere curam mei finis

Rexeitados os malditosentregados aacutes crueis chamaschaacutemame cos benditosE rogo suplicante e inclinado ante tico meu corazoacuten triturado coma cinzaque coides da mintildea fin

31

Enredandobull O maacuteis alaacute dos romanos (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull Parentalia e Feralia a memoria dos mortos na antiga Roma (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull El Llatiacute i el legravexic de la mort (El Fil de les Clagravessiques)

bull Ritos de paso La muerte Roma I (Hortus Hesperidum)

bull Ritos de paso La muerte Roma II (Hortus Hesperidum)

bull Menuacute de todos los santos (De re coquinaria)

bull Ritos fuacutenebres dos romanos (documento pdf en iussu de DivesGallaecia)

bull Ritos funerarios (recompilacioacuten de ligazoacutens en Diigo)

bull Os romanos e a morte (Galeriacutea de imaxes en Pinterest)

32

Ligazoacutens

bull Personaliza o teu epitafio httpwwwtombstonebuildercomindexphp

bull Salieri vs Mozart httpwwwyoutubecomwatchv=WXUkL9t9qkI

bull Epitafios famosos httpeswikiquoteorgwikiEpitafios

bull Na rede

bull httpwwwmivoluntadcom

bull httpwwwtodoesquelascom

bull httpwwwrevistaadioses

bull httpwwwfamousdeadcom

bull httpwwwepilogablecomsteven-jobsepgbksmemories

33

Page 45: Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

Aras e estelas funerarias en Galicia

Sabinusan(norum) XXSecundioan(norum) XXIILentinusan(norum) XXM(arci) AudasiMax(imi centurionis) leg(ionis)X gem(inae) ser(vi)h(ic) si(iti) s(unt)

Estela dos ldquolexionariosrdquoMuseo Arqueoloacutexico de PontevedraReaproveitada na casa-torre de Bendantildea (Caldas de Reis)Foto de Dives Gallaecia en Flickr

24

MEDAMVSARCISIFHIC SITVS ESTCASTELOMEIDVNIOMONVMENTVMFECERVNTANCONDEIAMICO CARO

Soterramento de MeacutedamoCentro de Visitantes de Aquis QuerquennisFoto de DivesGallaecia en Flickr

25

A morte en Internet

httpwwwmivoluntadcom httpwwwtodoesquelascom

httpwwwrevistaadioses httpwwwfamousdeadcom

26

ldquoLo velan en su motorardquo

27

ldquoEl muerto paradordquo

28

Leacutexico da mortebull Helenismos

tumba lt τὺμβος ldquotuacutemulordquo tanatorio lt θάνατος ldquomorterdquo + sufixo lat arius (lugar)

necroacutepole lt νεκρός ldquomorto cadaacuteverrdquo + πόλις ldquocidaderdquo

sarcoacutefago lt σαρξ σαρκός ldquocarnerdquo+ φαγεῖν ldquocomerrdquo

pompa lt πομπή (latiacuten pompa ae ldquoProcesioacuten desfile solemnerdquo)

epitafio lt ἐπι (sobre) + ταφός (tumba)

bull cadaacutever lt caro data vermibus ldquocarne entregada ao vermesrdquo cado is ere cecidi cassum ldquocaer sucumbirrdquo

bull defunto lt defunctus lt defungor ldquocumprirrdquo ldquopagar unha deacutebedardquo ldquoacabar conrdquo

bull incinerar lt in + cinis eris ldquocinzardquo

bull inhumar lt in + humus i ldquoterrardquo exhumar lt ex + humus i

bull enterrar lt in + terra ae ldquoterrardquo

bull sepelio lt sepelio is sepelire sepultum ldquosepultar enterrarrdquo

bull exequias lt exsequiae arum ldquohonras fuacutenebresrdquo lt exsequor ldquoseguir (ao enterramento)rdquo

bull funeral lt funus eris ldquocerimonia fuacutenebrerdquo ldquocortexo fuacutenebrerdquo

bull columbario lt columba ae ldquopombardquo + sufixo lat arius (lugar)

bull osario lt os ossis ldquooacutesordquo + sufixo lat arius (lugar)

bull laacutepida lt lapis idis ldquopedrardquo

29

LatinismosRIP ldquorequiescat in pacerdquo

INRI ldquoIesus Nazarenus Rex Iudeaorumrdquo

in articulo mortis

in memoriam

rigor mortis

corpore insepulto

requiem (aeternam dona eis)

post mortem

ldquono momento mesmo da morterdquo

ldquoen memoria dunha persoa mortardquo

ldquorixidez da morterdquo (termo forense)rdquo

ldquofuneral co corpo do defunto sen sepultarrdquo

ldquomisa de defuntosrdquo

ldquodespois da morterdquo

30

Requiem Mozart

Confutatis maledictisflammis acribus addictisvoca me cum benedictisOro supplex et accliniscor contritum quasi cinisgere curam mei finis

Rexeitados os malditosentregados aacutes crueis chamaschaacutemame cos benditosE rogo suplicante e inclinado ante tico meu corazoacuten triturado coma cinzaque coides da mintildea fin

31

Enredandobull O maacuteis alaacute dos romanos (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull Parentalia e Feralia a memoria dos mortos na antiga Roma (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull El Llatiacute i el legravexic de la mort (El Fil de les Clagravessiques)

bull Ritos de paso La muerte Roma I (Hortus Hesperidum)

bull Ritos de paso La muerte Roma II (Hortus Hesperidum)

bull Menuacute de todos los santos (De re coquinaria)

bull Ritos fuacutenebres dos romanos (documento pdf en iussu de DivesGallaecia)

bull Ritos funerarios (recompilacioacuten de ligazoacutens en Diigo)

bull Os romanos e a morte (Galeriacutea de imaxes en Pinterest)

32

Ligazoacutens

bull Personaliza o teu epitafio httpwwwtombstonebuildercomindexphp

bull Salieri vs Mozart httpwwwyoutubecomwatchv=WXUkL9t9qkI

bull Epitafios famosos httpeswikiquoteorgwikiEpitafios

bull Na rede

bull httpwwwmivoluntadcom

bull httpwwwtodoesquelascom

bull httpwwwrevistaadioses

bull httpwwwfamousdeadcom

bull httpwwwepilogablecomsteven-jobsepgbksmemories

33

Page 46: Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

MEDAMVSARCISIFHIC SITVS ESTCASTELOMEIDVNIOMONVMENTVMFECERVNTANCONDEIAMICO CARO

Soterramento de MeacutedamoCentro de Visitantes de Aquis QuerquennisFoto de DivesGallaecia en Flickr

25

A morte en Internet

httpwwwmivoluntadcom httpwwwtodoesquelascom

httpwwwrevistaadioses httpwwwfamousdeadcom

26

ldquoLo velan en su motorardquo

27

ldquoEl muerto paradordquo

28

Leacutexico da mortebull Helenismos

tumba lt τὺμβος ldquotuacutemulordquo tanatorio lt θάνατος ldquomorterdquo + sufixo lat arius (lugar)

necroacutepole lt νεκρός ldquomorto cadaacuteverrdquo + πόλις ldquocidaderdquo

sarcoacutefago lt σαρξ σαρκός ldquocarnerdquo+ φαγεῖν ldquocomerrdquo

pompa lt πομπή (latiacuten pompa ae ldquoProcesioacuten desfile solemnerdquo)

epitafio lt ἐπι (sobre) + ταφός (tumba)

bull cadaacutever lt caro data vermibus ldquocarne entregada ao vermesrdquo cado is ere cecidi cassum ldquocaer sucumbirrdquo

bull defunto lt defunctus lt defungor ldquocumprirrdquo ldquopagar unha deacutebedardquo ldquoacabar conrdquo

bull incinerar lt in + cinis eris ldquocinzardquo

bull inhumar lt in + humus i ldquoterrardquo exhumar lt ex + humus i

bull enterrar lt in + terra ae ldquoterrardquo

bull sepelio lt sepelio is sepelire sepultum ldquosepultar enterrarrdquo

bull exequias lt exsequiae arum ldquohonras fuacutenebresrdquo lt exsequor ldquoseguir (ao enterramento)rdquo

bull funeral lt funus eris ldquocerimonia fuacutenebrerdquo ldquocortexo fuacutenebrerdquo

bull columbario lt columba ae ldquopombardquo + sufixo lat arius (lugar)

bull osario lt os ossis ldquooacutesordquo + sufixo lat arius (lugar)

bull laacutepida lt lapis idis ldquopedrardquo

29

LatinismosRIP ldquorequiescat in pacerdquo

INRI ldquoIesus Nazarenus Rex Iudeaorumrdquo

in articulo mortis

in memoriam

rigor mortis

corpore insepulto

requiem (aeternam dona eis)

post mortem

ldquono momento mesmo da morterdquo

ldquoen memoria dunha persoa mortardquo

ldquorixidez da morterdquo (termo forense)rdquo

ldquofuneral co corpo do defunto sen sepultarrdquo

ldquomisa de defuntosrdquo

ldquodespois da morterdquo

30

Requiem Mozart

Confutatis maledictisflammis acribus addictisvoca me cum benedictisOro supplex et accliniscor contritum quasi cinisgere curam mei finis

Rexeitados os malditosentregados aacutes crueis chamaschaacutemame cos benditosE rogo suplicante e inclinado ante tico meu corazoacuten triturado coma cinzaque coides da mintildea fin

31

Enredandobull O maacuteis alaacute dos romanos (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull Parentalia e Feralia a memoria dos mortos na antiga Roma (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull El Llatiacute i el legravexic de la mort (El Fil de les Clagravessiques)

bull Ritos de paso La muerte Roma I (Hortus Hesperidum)

bull Ritos de paso La muerte Roma II (Hortus Hesperidum)

bull Menuacute de todos los santos (De re coquinaria)

bull Ritos fuacutenebres dos romanos (documento pdf en iussu de DivesGallaecia)

bull Ritos funerarios (recompilacioacuten de ligazoacutens en Diigo)

bull Os romanos e a morte (Galeriacutea de imaxes en Pinterest)

32

Ligazoacutens

bull Personaliza o teu epitafio httpwwwtombstonebuildercomindexphp

bull Salieri vs Mozart httpwwwyoutubecomwatchv=WXUkL9t9qkI

bull Epitafios famosos httpeswikiquoteorgwikiEpitafios

bull Na rede

bull httpwwwmivoluntadcom

bull httpwwwtodoesquelascom

bull httpwwwrevistaadioses

bull httpwwwfamousdeadcom

bull httpwwwepilogablecomsteven-jobsepgbksmemories

33

Page 47: Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

A morte en Internet

httpwwwmivoluntadcom httpwwwtodoesquelascom

httpwwwrevistaadioses httpwwwfamousdeadcom

26

ldquoLo velan en su motorardquo

27

ldquoEl muerto paradordquo

28

Leacutexico da mortebull Helenismos

tumba lt τὺμβος ldquotuacutemulordquo tanatorio lt θάνατος ldquomorterdquo + sufixo lat arius (lugar)

necroacutepole lt νεκρός ldquomorto cadaacuteverrdquo + πόλις ldquocidaderdquo

sarcoacutefago lt σαρξ σαρκός ldquocarnerdquo+ φαγεῖν ldquocomerrdquo

pompa lt πομπή (latiacuten pompa ae ldquoProcesioacuten desfile solemnerdquo)

epitafio lt ἐπι (sobre) + ταφός (tumba)

bull cadaacutever lt caro data vermibus ldquocarne entregada ao vermesrdquo cado is ere cecidi cassum ldquocaer sucumbirrdquo

bull defunto lt defunctus lt defungor ldquocumprirrdquo ldquopagar unha deacutebedardquo ldquoacabar conrdquo

bull incinerar lt in + cinis eris ldquocinzardquo

bull inhumar lt in + humus i ldquoterrardquo exhumar lt ex + humus i

bull enterrar lt in + terra ae ldquoterrardquo

bull sepelio lt sepelio is sepelire sepultum ldquosepultar enterrarrdquo

bull exequias lt exsequiae arum ldquohonras fuacutenebresrdquo lt exsequor ldquoseguir (ao enterramento)rdquo

bull funeral lt funus eris ldquocerimonia fuacutenebrerdquo ldquocortexo fuacutenebrerdquo

bull columbario lt columba ae ldquopombardquo + sufixo lat arius (lugar)

bull osario lt os ossis ldquooacutesordquo + sufixo lat arius (lugar)

bull laacutepida lt lapis idis ldquopedrardquo

29

LatinismosRIP ldquorequiescat in pacerdquo

INRI ldquoIesus Nazarenus Rex Iudeaorumrdquo

in articulo mortis

in memoriam

rigor mortis

corpore insepulto

requiem (aeternam dona eis)

post mortem

ldquono momento mesmo da morterdquo

ldquoen memoria dunha persoa mortardquo

ldquorixidez da morterdquo (termo forense)rdquo

ldquofuneral co corpo do defunto sen sepultarrdquo

ldquomisa de defuntosrdquo

ldquodespois da morterdquo

30

Requiem Mozart

Confutatis maledictisflammis acribus addictisvoca me cum benedictisOro supplex et accliniscor contritum quasi cinisgere curam mei finis

Rexeitados os malditosentregados aacutes crueis chamaschaacutemame cos benditosE rogo suplicante e inclinado ante tico meu corazoacuten triturado coma cinzaque coides da mintildea fin

31

Enredandobull O maacuteis alaacute dos romanos (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull Parentalia e Feralia a memoria dos mortos na antiga Roma (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull El Llatiacute i el legravexic de la mort (El Fil de les Clagravessiques)

bull Ritos de paso La muerte Roma I (Hortus Hesperidum)

bull Ritos de paso La muerte Roma II (Hortus Hesperidum)

bull Menuacute de todos los santos (De re coquinaria)

bull Ritos fuacutenebres dos romanos (documento pdf en iussu de DivesGallaecia)

bull Ritos funerarios (recompilacioacuten de ligazoacutens en Diigo)

bull Os romanos e a morte (Galeriacutea de imaxes en Pinterest)

32

Ligazoacutens

bull Personaliza o teu epitafio httpwwwtombstonebuildercomindexphp

bull Salieri vs Mozart httpwwwyoutubecomwatchv=WXUkL9t9qkI

bull Epitafios famosos httpeswikiquoteorgwikiEpitafios

bull Na rede

bull httpwwwmivoluntadcom

bull httpwwwtodoesquelascom

bull httpwwwrevistaadioses

bull httpwwwfamousdeadcom

bull httpwwwepilogablecomsteven-jobsepgbksmemories

33

Page 48: Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

ldquoLo velan en su motorardquo

27

ldquoEl muerto paradordquo

28

Leacutexico da mortebull Helenismos

tumba lt τὺμβος ldquotuacutemulordquo tanatorio lt θάνατος ldquomorterdquo + sufixo lat arius (lugar)

necroacutepole lt νεκρός ldquomorto cadaacuteverrdquo + πόλις ldquocidaderdquo

sarcoacutefago lt σαρξ σαρκός ldquocarnerdquo+ φαγεῖν ldquocomerrdquo

pompa lt πομπή (latiacuten pompa ae ldquoProcesioacuten desfile solemnerdquo)

epitafio lt ἐπι (sobre) + ταφός (tumba)

bull cadaacutever lt caro data vermibus ldquocarne entregada ao vermesrdquo cado is ere cecidi cassum ldquocaer sucumbirrdquo

bull defunto lt defunctus lt defungor ldquocumprirrdquo ldquopagar unha deacutebedardquo ldquoacabar conrdquo

bull incinerar lt in + cinis eris ldquocinzardquo

bull inhumar lt in + humus i ldquoterrardquo exhumar lt ex + humus i

bull enterrar lt in + terra ae ldquoterrardquo

bull sepelio lt sepelio is sepelire sepultum ldquosepultar enterrarrdquo

bull exequias lt exsequiae arum ldquohonras fuacutenebresrdquo lt exsequor ldquoseguir (ao enterramento)rdquo

bull funeral lt funus eris ldquocerimonia fuacutenebrerdquo ldquocortexo fuacutenebrerdquo

bull columbario lt columba ae ldquopombardquo + sufixo lat arius (lugar)

bull osario lt os ossis ldquooacutesordquo + sufixo lat arius (lugar)

bull laacutepida lt lapis idis ldquopedrardquo

29

LatinismosRIP ldquorequiescat in pacerdquo

INRI ldquoIesus Nazarenus Rex Iudeaorumrdquo

in articulo mortis

in memoriam

rigor mortis

corpore insepulto

requiem (aeternam dona eis)

post mortem

ldquono momento mesmo da morterdquo

ldquoen memoria dunha persoa mortardquo

ldquorixidez da morterdquo (termo forense)rdquo

ldquofuneral co corpo do defunto sen sepultarrdquo

ldquomisa de defuntosrdquo

ldquodespois da morterdquo

30

Requiem Mozart

Confutatis maledictisflammis acribus addictisvoca me cum benedictisOro supplex et accliniscor contritum quasi cinisgere curam mei finis

Rexeitados os malditosentregados aacutes crueis chamaschaacutemame cos benditosE rogo suplicante e inclinado ante tico meu corazoacuten triturado coma cinzaque coides da mintildea fin

31

Enredandobull O maacuteis alaacute dos romanos (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull Parentalia e Feralia a memoria dos mortos na antiga Roma (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull El Llatiacute i el legravexic de la mort (El Fil de les Clagravessiques)

bull Ritos de paso La muerte Roma I (Hortus Hesperidum)

bull Ritos de paso La muerte Roma II (Hortus Hesperidum)

bull Menuacute de todos los santos (De re coquinaria)

bull Ritos fuacutenebres dos romanos (documento pdf en iussu de DivesGallaecia)

bull Ritos funerarios (recompilacioacuten de ligazoacutens en Diigo)

bull Os romanos e a morte (Galeriacutea de imaxes en Pinterest)

32

Ligazoacutens

bull Personaliza o teu epitafio httpwwwtombstonebuildercomindexphp

bull Salieri vs Mozart httpwwwyoutubecomwatchv=WXUkL9t9qkI

bull Epitafios famosos httpeswikiquoteorgwikiEpitafios

bull Na rede

bull httpwwwmivoluntadcom

bull httpwwwtodoesquelascom

bull httpwwwrevistaadioses

bull httpwwwfamousdeadcom

bull httpwwwepilogablecomsteven-jobsepgbksmemories

33

Page 49: Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

ldquoEl muerto paradordquo

28

Leacutexico da mortebull Helenismos

tumba lt τὺμβος ldquotuacutemulordquo tanatorio lt θάνατος ldquomorterdquo + sufixo lat arius (lugar)

necroacutepole lt νεκρός ldquomorto cadaacuteverrdquo + πόλις ldquocidaderdquo

sarcoacutefago lt σαρξ σαρκός ldquocarnerdquo+ φαγεῖν ldquocomerrdquo

pompa lt πομπή (latiacuten pompa ae ldquoProcesioacuten desfile solemnerdquo)

epitafio lt ἐπι (sobre) + ταφός (tumba)

bull cadaacutever lt caro data vermibus ldquocarne entregada ao vermesrdquo cado is ere cecidi cassum ldquocaer sucumbirrdquo

bull defunto lt defunctus lt defungor ldquocumprirrdquo ldquopagar unha deacutebedardquo ldquoacabar conrdquo

bull incinerar lt in + cinis eris ldquocinzardquo

bull inhumar lt in + humus i ldquoterrardquo exhumar lt ex + humus i

bull enterrar lt in + terra ae ldquoterrardquo

bull sepelio lt sepelio is sepelire sepultum ldquosepultar enterrarrdquo

bull exequias lt exsequiae arum ldquohonras fuacutenebresrdquo lt exsequor ldquoseguir (ao enterramento)rdquo

bull funeral lt funus eris ldquocerimonia fuacutenebrerdquo ldquocortexo fuacutenebrerdquo

bull columbario lt columba ae ldquopombardquo + sufixo lat arius (lugar)

bull osario lt os ossis ldquooacutesordquo + sufixo lat arius (lugar)

bull laacutepida lt lapis idis ldquopedrardquo

29

LatinismosRIP ldquorequiescat in pacerdquo

INRI ldquoIesus Nazarenus Rex Iudeaorumrdquo

in articulo mortis

in memoriam

rigor mortis

corpore insepulto

requiem (aeternam dona eis)

post mortem

ldquono momento mesmo da morterdquo

ldquoen memoria dunha persoa mortardquo

ldquorixidez da morterdquo (termo forense)rdquo

ldquofuneral co corpo do defunto sen sepultarrdquo

ldquomisa de defuntosrdquo

ldquodespois da morterdquo

30

Requiem Mozart

Confutatis maledictisflammis acribus addictisvoca me cum benedictisOro supplex et accliniscor contritum quasi cinisgere curam mei finis

Rexeitados os malditosentregados aacutes crueis chamaschaacutemame cos benditosE rogo suplicante e inclinado ante tico meu corazoacuten triturado coma cinzaque coides da mintildea fin

31

Enredandobull O maacuteis alaacute dos romanos (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull Parentalia e Feralia a memoria dos mortos na antiga Roma (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull El Llatiacute i el legravexic de la mort (El Fil de les Clagravessiques)

bull Ritos de paso La muerte Roma I (Hortus Hesperidum)

bull Ritos de paso La muerte Roma II (Hortus Hesperidum)

bull Menuacute de todos los santos (De re coquinaria)

bull Ritos fuacutenebres dos romanos (documento pdf en iussu de DivesGallaecia)

bull Ritos funerarios (recompilacioacuten de ligazoacutens en Diigo)

bull Os romanos e a morte (Galeriacutea de imaxes en Pinterest)

32

Ligazoacutens

bull Personaliza o teu epitafio httpwwwtombstonebuildercomindexphp

bull Salieri vs Mozart httpwwwyoutubecomwatchv=WXUkL9t9qkI

bull Epitafios famosos httpeswikiquoteorgwikiEpitafios

bull Na rede

bull httpwwwmivoluntadcom

bull httpwwwtodoesquelascom

bull httpwwwrevistaadioses

bull httpwwwfamousdeadcom

bull httpwwwepilogablecomsteven-jobsepgbksmemories

33

Page 50: Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

Leacutexico da mortebull Helenismos

tumba lt τὺμβος ldquotuacutemulordquo tanatorio lt θάνατος ldquomorterdquo + sufixo lat arius (lugar)

necroacutepole lt νεκρός ldquomorto cadaacuteverrdquo + πόλις ldquocidaderdquo

sarcoacutefago lt σαρξ σαρκός ldquocarnerdquo+ φαγεῖν ldquocomerrdquo

pompa lt πομπή (latiacuten pompa ae ldquoProcesioacuten desfile solemnerdquo)

epitafio lt ἐπι (sobre) + ταφός (tumba)

bull cadaacutever lt caro data vermibus ldquocarne entregada ao vermesrdquo cado is ere cecidi cassum ldquocaer sucumbirrdquo

bull defunto lt defunctus lt defungor ldquocumprirrdquo ldquopagar unha deacutebedardquo ldquoacabar conrdquo

bull incinerar lt in + cinis eris ldquocinzardquo

bull inhumar lt in + humus i ldquoterrardquo exhumar lt ex + humus i

bull enterrar lt in + terra ae ldquoterrardquo

bull sepelio lt sepelio is sepelire sepultum ldquosepultar enterrarrdquo

bull exequias lt exsequiae arum ldquohonras fuacutenebresrdquo lt exsequor ldquoseguir (ao enterramento)rdquo

bull funeral lt funus eris ldquocerimonia fuacutenebrerdquo ldquocortexo fuacutenebrerdquo

bull columbario lt columba ae ldquopombardquo + sufixo lat arius (lugar)

bull osario lt os ossis ldquooacutesordquo + sufixo lat arius (lugar)

bull laacutepida lt lapis idis ldquopedrardquo

29

LatinismosRIP ldquorequiescat in pacerdquo

INRI ldquoIesus Nazarenus Rex Iudeaorumrdquo

in articulo mortis

in memoriam

rigor mortis

corpore insepulto

requiem (aeternam dona eis)

post mortem

ldquono momento mesmo da morterdquo

ldquoen memoria dunha persoa mortardquo

ldquorixidez da morterdquo (termo forense)rdquo

ldquofuneral co corpo do defunto sen sepultarrdquo

ldquomisa de defuntosrdquo

ldquodespois da morterdquo

30

Requiem Mozart

Confutatis maledictisflammis acribus addictisvoca me cum benedictisOro supplex et accliniscor contritum quasi cinisgere curam mei finis

Rexeitados os malditosentregados aacutes crueis chamaschaacutemame cos benditosE rogo suplicante e inclinado ante tico meu corazoacuten triturado coma cinzaque coides da mintildea fin

31

Enredandobull O maacuteis alaacute dos romanos (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull Parentalia e Feralia a memoria dos mortos na antiga Roma (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull El Llatiacute i el legravexic de la mort (El Fil de les Clagravessiques)

bull Ritos de paso La muerte Roma I (Hortus Hesperidum)

bull Ritos de paso La muerte Roma II (Hortus Hesperidum)

bull Menuacute de todos los santos (De re coquinaria)

bull Ritos fuacutenebres dos romanos (documento pdf en iussu de DivesGallaecia)

bull Ritos funerarios (recompilacioacuten de ligazoacutens en Diigo)

bull Os romanos e a morte (Galeriacutea de imaxes en Pinterest)

32

Ligazoacutens

bull Personaliza o teu epitafio httpwwwtombstonebuildercomindexphp

bull Salieri vs Mozart httpwwwyoutubecomwatchv=WXUkL9t9qkI

bull Epitafios famosos httpeswikiquoteorgwikiEpitafios

bull Na rede

bull httpwwwmivoluntadcom

bull httpwwwtodoesquelascom

bull httpwwwrevistaadioses

bull httpwwwfamousdeadcom

bull httpwwwepilogablecomsteven-jobsepgbksmemories

33

Page 51: Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

LatinismosRIP ldquorequiescat in pacerdquo

INRI ldquoIesus Nazarenus Rex Iudeaorumrdquo

in articulo mortis

in memoriam

rigor mortis

corpore insepulto

requiem (aeternam dona eis)

post mortem

ldquono momento mesmo da morterdquo

ldquoen memoria dunha persoa mortardquo

ldquorixidez da morterdquo (termo forense)rdquo

ldquofuneral co corpo do defunto sen sepultarrdquo

ldquomisa de defuntosrdquo

ldquodespois da morterdquo

30

Requiem Mozart

Confutatis maledictisflammis acribus addictisvoca me cum benedictisOro supplex et accliniscor contritum quasi cinisgere curam mei finis

Rexeitados os malditosentregados aacutes crueis chamaschaacutemame cos benditosE rogo suplicante e inclinado ante tico meu corazoacuten triturado coma cinzaque coides da mintildea fin

31

Enredandobull O maacuteis alaacute dos romanos (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull Parentalia e Feralia a memoria dos mortos na antiga Roma (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull El Llatiacute i el legravexic de la mort (El Fil de les Clagravessiques)

bull Ritos de paso La muerte Roma I (Hortus Hesperidum)

bull Ritos de paso La muerte Roma II (Hortus Hesperidum)

bull Menuacute de todos los santos (De re coquinaria)

bull Ritos fuacutenebres dos romanos (documento pdf en iussu de DivesGallaecia)

bull Ritos funerarios (recompilacioacuten de ligazoacutens en Diigo)

bull Os romanos e a morte (Galeriacutea de imaxes en Pinterest)

32

Ligazoacutens

bull Personaliza o teu epitafio httpwwwtombstonebuildercomindexphp

bull Salieri vs Mozart httpwwwyoutubecomwatchv=WXUkL9t9qkI

bull Epitafios famosos httpeswikiquoteorgwikiEpitafios

bull Na rede

bull httpwwwmivoluntadcom

bull httpwwwtodoesquelascom

bull httpwwwrevistaadioses

bull httpwwwfamousdeadcom

bull httpwwwepilogablecomsteven-jobsepgbksmemories

33

Page 52: Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

Requiem Mozart

Confutatis maledictisflammis acribus addictisvoca me cum benedictisOro supplex et accliniscor contritum quasi cinisgere curam mei finis

Rexeitados os malditosentregados aacutes crueis chamaschaacutemame cos benditosE rogo suplicante e inclinado ante tico meu corazoacuten triturado coma cinzaque coides da mintildea fin

31

Enredandobull O maacuteis alaacute dos romanos (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull Parentalia e Feralia a memoria dos mortos na antiga Roma (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull El Llatiacute i el legravexic de la mort (El Fil de les Clagravessiques)

bull Ritos de paso La muerte Roma I (Hortus Hesperidum)

bull Ritos de paso La muerte Roma II (Hortus Hesperidum)

bull Menuacute de todos los santos (De re coquinaria)

bull Ritos fuacutenebres dos romanos (documento pdf en iussu de DivesGallaecia)

bull Ritos funerarios (recompilacioacuten de ligazoacutens en Diigo)

bull Os romanos e a morte (Galeriacutea de imaxes en Pinterest)

32

Ligazoacutens

bull Personaliza o teu epitafio httpwwwtombstonebuildercomindexphp

bull Salieri vs Mozart httpwwwyoutubecomwatchv=WXUkL9t9qkI

bull Epitafios famosos httpeswikiquoteorgwikiEpitafios

bull Na rede

bull httpwwwmivoluntadcom

bull httpwwwtodoesquelascom

bull httpwwwrevistaadioses

bull httpwwwfamousdeadcom

bull httpwwwepilogablecomsteven-jobsepgbksmemories

33

Page 53: Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

Enredandobull O maacuteis alaacute dos romanos (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull Parentalia e Feralia a memoria dos mortos na antiga Roma (ldquoO olmo dos falsos sontildeos)

bull El Llatiacute i el legravexic de la mort (El Fil de les Clagravessiques)

bull Ritos de paso La muerte Roma I (Hortus Hesperidum)

bull Ritos de paso La muerte Roma II (Hortus Hesperidum)

bull Menuacute de todos los santos (De re coquinaria)

bull Ritos fuacutenebres dos romanos (documento pdf en iussu de DivesGallaecia)

bull Ritos funerarios (recompilacioacuten de ligazoacutens en Diigo)

bull Os romanos e a morte (Galeriacutea de imaxes en Pinterest)

32

Ligazoacutens

bull Personaliza o teu epitafio httpwwwtombstonebuildercomindexphp

bull Salieri vs Mozart httpwwwyoutubecomwatchv=WXUkL9t9qkI

bull Epitafios famosos httpeswikiquoteorgwikiEpitafios

bull Na rede

bull httpwwwmivoluntadcom

bull httpwwwtodoesquelascom

bull httpwwwrevistaadioses

bull httpwwwfamousdeadcom

bull httpwwwepilogablecomsteven-jobsepgbksmemories

33

Page 54: Os romanos e a morte 1.5 (*.pdf - novembro 2013)

Ligazoacutens

bull Personaliza o teu epitafio httpwwwtombstonebuildercomindexphp

bull Salieri vs Mozart httpwwwyoutubecomwatchv=WXUkL9t9qkI

bull Epitafios famosos httpeswikiquoteorgwikiEpitafios

bull Na rede

bull httpwwwmivoluntadcom

bull httpwwwtodoesquelascom

bull httpwwwrevistaadioses

bull httpwwwfamousdeadcom

bull httpwwwepilogablecomsteven-jobsepgbksmemories

33