http://www.euskararenjatorria.eu/

El origen del Euskara / The origin of the Basque language

ONGI ETORRI

bienvenidos / welcome

( I. Congreso / Congress II. Congreso / Congress III. Congreso / Congress IV Congreso / Congress Opiniones / Opinions Libros / Books Enlaces / Links Noticias / News Diccionario / Dictionary Coloquios )

Object 1

( V. Congreso )

IRUÑA VELEIA ARGITU BATZORDEAREN BERRIPAPERA.doc (1.18 MB)LA OTRA CARA DEL PUEBLO BASKO.pps (4,97 MB)

BLOGARI.NET/ELEIKER (Euskararenjatorrikoen eztabaidatzeko gunea)

IMANOL AGIRRE

IRUÑA OKA (Veleia)

http://www.blogari.net/iruinaoka

http://www.blogari.net/euskjatorria

* azken berriak *   * últimas noticias *

GARENAK GARE

Webgune hau kaleratu dugunok aspaldidanik Euskararen jatorriaz kezkatuta genbiltzan talde bat gara eta eskuartean duzun webgune hau gure ekarpena da. Euskararen Jatorriaren Biltzarrekook hemen agertzen diren txosten guztiekin ez gara zertan bat etorri behar. Gure helburua zera da:

jatorriaz ikertzen ari diren guztiei leku bat eskaini haien teoria eta azalpenak kokatzeko.

Euskararen Jatorriaren Biltzarra

jatorria@gmail.com

I. BILTZARRA

EUSKARAREN JATORRIAREN

I. BILTZARRA

01-2-3-Egitarua-Sarrera1.pdf 04-NaberanJosu.pdf

05-MujikaImanol.pdf 06-MendizabalMartin.pdf

07-MendizabalAntonio.pdf 08-ZubiagaFelix.pdf

09 -IriartePako.pdf 10 -ArnaizAntonio.pdf

11 -SegurolaJesus.pdf 12-SarkisianVahan.pdf

13-KapanagaBittor.pdf 14-HunkAngusJ.pdf

II. BILTZARRA

EUSKARAREN JATORRIAII. BILTZARRA

• 0-Egitaraua Sarrera

• 1-Ribero Meneses

• Eskema de la evolución del lenguaje

• 2-Iraide Ibarretxe

• 3-Jon Baltza

• 4-Vahan Sarkisian

• 5-Jose Luis Aleman

• 6-Antonio Arnaiz

• 7-Pako Iriarte

III. BILTZARRA

Iruña Okan III. Biltzarra

1. Biltzarraren aurretikakoak ...Euskararen Jatorriaren III. Biltzarra (komunikatua)

...Euskararen Jatorriaren III. Biltzarra (egitaraua)

...Euskararen Jatorriaren III. Biltzarra (kartela)

2. Ponentziak Leire Saitua III. Biltzarra Iruña Oka: harrera hitzaldia

Patxi Alaña Iruña Okako idazkunek euskarari egindako ekarpenak

Alfontxo Lizarduikoa Euskara historiaurreko Europaren hizkuntza

Josu Naberan Toponimiaren ekarpenak aitzin euskarari

Antonio Arnaiz "Iberico-Euskera-Castellano Hiztegia" (2007)

3. Euskararen oinarrizko 12 hitzen etimologia4. Biltzarreko argazkiak

Argazki batzuk hemen daude (Argazkilaria Gorka Palazio eskerrik asko)

5. Henrike Knörr-i omenaldi hunkigarria larunbatean 6. Euskararen jatorriaren elkarteko lehendakariaren hitzaldi osoa

IV. BILTZARRA

Iruña Okan IV. Biltzarra SARRERA.pdf (211KB)

ADIERAZPENA.pdf (78KB)

KOENRAAD VAN DEN DRIESSCHE.pdf (1MB)

IRUÑA-VELEIAKO EUSKAL OSTRAKAK DIRELA... .pdf (881KB)

TAILLERRA.pdf (51KB)

FELIX ZUBIAGA LEGARRETA.pdf (275KB)

ANTONIO ARNAIZ VILLENA.pdf (283KB)

URTZI IHITZA.pdf (50KB)

HIZTEGIA.pdf (32KB)

OROIMENA.pdf (223KB)

IRITZIAK

• TOKIZENAK-TOPONIMIA.pdf (1,87 MB) Egile: Felix Zubiaga

• Joseba Lakarra, euskararen jatorria eta frikiak .doc (370KB)

• A NEILLUGHBY GLOSSARY OF 1664 (PDF)

• LA ESCRITURA NACIO EN CANTABRIA, MAS DE 30.000 AÑOS ANTES

QUE EN MESOPOTAMIA (Jorge Mª Ribero-Meneses)

• EN BUSCA DE LA LENGUA ABORIGEN. III CAPITULO DEL LIBRO "LA

SENDA ABORIGEN"

• EUSKARAREN LEKUKOTASUNA MUNDUKO HIZKUNTZEN ARTEAN

• ESTRACTOS DEL LIBRO 5000 AÑOS DE EUSKERA: MADRIZ.doc

EUSKERA5000.doc URBION.doc APELLIDOS VASCOS.doc

• APELLIDOS IBEROEUSKERICOS (Francisco Berlanga Garcia)

• HISTORIA DE LAS NACIONES VASCAS (J. A. Zamacola)

• Los cimientos de la vieja Patria: IBEROS, CELTAS y CELTIBEROS.

• LAS CADENAS INVISIBLES DEL SISTEMA DE DOMINACION (EL

SECRETO DEL PATRIARCADO) IV capítulo del libro "El mordisco del lobo"

egile: Guillermo Piquero

LIBURUAK

• Diccionario Ibérico-Euskera-Castellano Autor: Prof. Dr. Antonio Arnaiz Villena (Editorial Fundación de Estudios Genéticos-Lingüísticos 2007 Madrid)

• Diccionario Etrusco-Euskera-Castellano Autor: Prof. Dr. Antonio Arnaiz Villena (Editorial Fundación de Estudios Genéticos-Lingüísticos 2008 Madrid)

• Tradiciones vasco-cantabras. Egilea J.V. de Araquistain (biblio manias) Itxaropena S.A. Araba kalea 45 Zarauz

• PREHISTORIA E HISTORIA de la CIVILIZACION INDIGENA DE AMERIKA I de su DESTRUCCION por los BARBAROS del ESTE Egilea F. de BASALDUA 1925 editorial "La baskonia" belgrano 1389 Buenos Aires

• La Senda Aborigen Egile; Guillermo Piquero e-mail: lasendaaborigen@gmail.com

• El Mito de la Diosa Egile:-Anne Baring eta Jules Cashford Ediciones Siruela

• 5000 años de euskera. Francisco Garcia Berlanga. 1980 La Gran Enciclopedia Vasca. Bilbo.

• A Língua Basca. Jorge Bertolaso Stella. 1954 Säo Päolo.

• Andanzas de Txiki Baskardo. Ramillo Pinilla. 1980. LibroPueblo. Uriko Partikularra, 3 Getxo. Tf. 94 469 29 60 / 460 12 39.

• Crítica del problema sobre el origen y prehistoria de la raza vasca. Miguel de Unamuno. 1997 Ediciones Beitia. Luzarra, 1416 Deustu.

• Curiosa leyenda sobre el origen de los vascos. Francis Jammes. (18681938) La Gran Enciclopedia Vasca.

• De la antigüedad y universalidad del vascuence. Larramendi. Origen de la nación vascongada y de su lengua. Perotxegi. 2000 Roger Editor. El txoko de Josetxo.

• El Euskera Arcaico. Extensión y parentesco. Luis Núñez Astrain. 2003. Txalaparta Navas y Vides, 1 2 31300 Tafalla. Tf. 948 703 934

• El misterio vasco desvelado. Paul Arnold. 1986. Ediciones Mensajero. Azpeitiko Santxo, 2 48014 Bilbo.

• El Misterio Vasco. Louis Charpentier. 1976 Plaza Janes.

• El origen del vasco y de su idioma. Gabino de Seijo y de Zarrandikoetxea. Data barik.

• El origen ibérico de la lengua vasca. Juan L. Román del Cerro. Colección amalgama. 1993. Editorial Aguaclara tato, 6 bajos. 03005 Alacant tf. 96 512 16 75.

• En torno a un mito: el euskara y el indoeuropeo. Roslyn m. Frank. Hordago. 1980

• Euskal Populuaren jatorrietaz. Michel Duvert. 2005. Elkar. Portuetxe kalea, 88 bis tf : 943 31 02 67.

• Euskal Zibilizazioa (Gure herriaren sustraien bila). Alfontso Martinez Lizarduikoa. 1998. Gaiak Argitaldaria. San Bartolome, 36 behea. 2007 Donostia. Tffaxa: 943 471 304.

• Euskaldun bat Marten. Iñaki Zubeldia. 1985 Elkar. Esterlines kalea. Donostia.

• Euskaldunon jatorriaz. Sobre origen de euskaldunes. Irrintzia. Urtzi Ihitza. 1993. Lemuria.

• Euskara Araban. Joseba Intxausti. 1994 Eusko Jaurlaritza.

• Euskararen ideologiak. Jon Juaristi. 1981.

• Euskera Erro eta gara. Bittor Kapanaga. 1978.

• Euskeraeuskarauskeraeskuara. Urtzi Ihitza Sainz. 1986. Bilbo.

• Euzkeraren Iakintazuna. Donostia 1986 Ekaina.

• Euzko Elea, etorburuko esan naia. Imanol Mujika. Donostia

• Folin Markesa. Maraskiloak eta euskaldunak uharte galduan. Kepa Altonaga. Elhuyar. 1988.

• Historia lingüística vascorománica. Intento de aproximación. Maria Teresa Etxenike. 1984 Gipuzkoako Aurrezki Kutxa Probintziala.

• Historia lingüística vascorománica. Maria Teresa Etxenike Elizondo. 1987. Paraninfo. Magallanes, 85 28015 Madril.

• Irlandeses y Vascos. Julio Cesar Santoyo. 1979 Leopoldo Zugaza editor. Montevideo etorbidea, 11 48200 Durango.

• La raza vasca y el vascuence. En torno a la lengua española. Miguel de Unamuno. 1974. Colección Austral. EspasaCalpe.

• Lingüistika Baska. Txorten. Imanol Mujika. 1966. Editorial Kier. Avenida Santa Fe, 1260 Buenos Aires. Argentina.

• Los Enigmas del Euzkera. Angel Naberan Ormaetxea. 1987 Gráficas Ibarsusi. Ibarsusi Bidea, z/g. 48004 Bilbo.

• Los Vascos. Ramon Nieto. 1996 Editorial Acento. Joaquin Turina 28044 Madril.

• Mintzoaren memoria Xabier Gartzia Arguello. 2005. Bilbo.

• Mitologia e ideología de la lengua vasca. Antonio Tovar 1980 Alianza Editorial. Milan,38 Madril.

• Noiz arte iraungo du euskarak? Imanol Zaldua. 2000. GeroMensajero. Azpeitiako Santxo, 2 48014 Bilbo.

• Origenes Prearios del Pueblo Vasco. E. de Gandia.

• Que dicen de los vascos. Jesus Basañez. 2 bolumen. 1975. Itxaropena Victor Pradera, 2 Zarautz.

• Sobre el origen de los vascos. Xavier Peñalver. 1999. Txertoa Olaetaplaza, z/g behea 20011 Donostia. 943 45 97 5746 09 41.

• Sobre la lengua vasca. Julio Caro Baroja. 1988 Txertoa. Donostia.

• Sobre Origenes del Pueblo Vasco. Juan de Zumelzu. 1962. Grafiocas Ellakuria. Buenos Aires, 13 Bilbo.

• Teoria de la formación de las lenguas vista a la luz del euskera. Imanol Mujika. 1975. Oiartzun. Itxaropena Zarautz.

• The uskomediterranean languages. A. Arnaiz Villena and J. Alonso Garcia. Universidad Complutense. Madril Fundación de Estudios Genéticos y Linguísticos.

• Vasconia y la nueva Europa. Federico Krutwing. 1976

• Vínculos de la lengua vasca con las lenguas de todo el mundo Imanol Agirre. 1980. La Gran Enciclopedia Vasca.

• EL ORIGEN DE LOS VASCOS Y OTROS PUEBLOS MEDITERRANEOS. Jorge Alonso y Antonio

Arnaiz, Editorial Complutense.1999 • MINOICOS, CRETENSES Y VASCOS. Jorge Alonso y Antonio Arnaiz. Editorial Complutense 1999

• EGIPCIOS, BEREBERES, GUANCHES Y VASCOS. Jorge Alonso y Antonio Arnaiz. Editorial Complutense 2000

• CAUCASICOS, TURCOS, MESOPOTAMICOS Y VASCOS. Jorge Alonso y Antonio Arnaiz. Editorial Complutense 2001

• APOLOGIA DE LA LENGUA VASCONGADA Pedro de Astarloa. 1803

• APELLIDOS IBEROEUSKERIKOS. Francisco Berlanga Garcia. Autoediccion 1989

• DIOSAS Y DIOSES DE LA ANTIGUA EUROPA. Marija Gimbutas. Editorial Istmo. 1982

• IAINKOA. Imanol Mugika. Autoediccion. 1978

• LINGUISTICA VASCA. Imanol Mugika. Editorial kier. 1966

• EL ORIGEN IBERICO DEL HOMO SAPIENS. Jorge Maria Ribero-Meneses. Editorial Zarzuelo-Sihuro. 2004

• LA DIOSA MADRE. Andres Ortiz-Oses. Editorial Trotta. 1996

• EL MATRIARCALISMO VASCO. Andres Ortiz-Oses. Universidad de Deusto. 1980

• EL INCOSCIENTE COLECTIVO VASCO.Andres Ortiz-Oses. Editorial Txertoa 1982

• ANTROPOLOGIA SIMBOLICA VASCA. Andres Ortiz-Oses. Editorial Anthropos. 1985

• DE LO HUMANO, LO DIVINO Y LO VASCO. Andres Ortiz-Oses. Editorial Oria-Hiria. 1998

• EL JUGUETE DE MARI. Jakue Pascual y Alberto Peñalva. Likiniano Elkartea. 1999

• LA REPRESION DEL DESEO MATERNO. Casilda Rodriganez y Ana Cachafeiro. Editorial Virus.

• EL ASALTO AL HADES. Casilda Rodriganez. Editorial Traficantes de Sueños.2002

• LA VUELTA DE SUGAAR. Josu Naberan. Editorial Basandere. 2001

• ANTXINAKO EUSKALDUNEN ILARGI-EGUTEGIA (El antiguo calendario lunar vasco). Basandere Argitaletxea. 2003

• HITZEN KOBA: HITZ-ELE-BERBA(Las tres raices primitivas de las que surgio el euskera). Josu Naberan. Basandere Argitaletxea. 2005

• Vascuence y mitoanálisis Félix Zubiaga, Aita Pasiotarrak, San Migel ,48290 Euba Zornotza tf.946730486

Euskararen ereduak Félix Zubiaga tf.946730486

Jainkoa eta gizakia euskararen oroitzan Félix Zubiaga tf 946730486

Euskal mito-erritoak eta Euskara Félix Zubiaga tf.946730486

Apellidos y nobleza Félix Zubiaga tf 946730486

La onomástica, oido de la Prehistoria (o el europeismo) Félix Zubiaga tf 946730486

La analogía, arte del lenguaje, según el vascuence Félix Zubiaga tf 946730486

Antiguo Testamento del vascuence Félix Zubiaga tf 946730486

Origen y desarrollo del lenguaje (según el vascuence) Félix Zubiaga tf.946730486

Euskara, mito bizia Félix Zubiaga tf 946730486

Zuzentza eta eskubidea euskararen oroitzan Félix Zubiaga tf 946730486

Euskara bere baitan (psikoaztertuz) Félix Zubiaga tf 946730486

Euskararen jakinduria Félix Zubiaga tf 946730486

Vascuence inscosciente colectivo Félix Zubiaga tf 946730486

Antigua religión de los vascos Félix Zubiaga tf 946730486

Gizakia Félix Zubiaga tf 946730486

Hirutasun irudia Félix Zubiaga tf 946730486

Vascoeuropeismo versus indoeuropeismo Félix Zubiaga tf946730486

Euskara, hermeneutika Félix Zubiaga tf.94673048

• HISTOIRE DES CANTABRES, des premiers colons de l'Europe (Abbé D'iarce de Bidassouet) Paris 1825

• PRIMER DICCIONARIO HISTÓRICO-ETIMOLÓGICO-GEOGRÁFICO-ICONOGRÁFICO UNIVERSAL Jorge Mª Ribero-Meneses

I Las fuentes Tamáricas

II El descubrimiento del origen inédito de la Medicina

III El origen ibérico de la Arquitectura

V Tarragona, cuna del Mediterráneo

VI Campo Giro, descubierto. El primer templo descubierto

VII El mayor descubrimiento arqueológico de la Historia

VIII El verdadero origen de los Baskos, la primera Humanidad

IX El origen cantábrico del Homo Sapiens

X La primera diáspora, basko-kántabra de la humanidad

XI El Euskera, madre del Castellano

• EUSKALDUNEN JATORRIA POPULAZIOEN GENETIKAREN ARGITAN. Joan Ignazio Abrisketa eta Alfontso Mtz. Lizarduikoa

LOTURAK

• BLOGARI.NET/ELEIKER (Euskararenjatorrikoen eztabaidatzeko gunea)

• e-Campus Gipuzkoa: Baltasar de Echave

• www.islandnet.com/~nyland

• www.iberalde.org

• www.sirio.deusto.es/aortiz web de Andres Ortiz-Osés

• www.fundaciondeoccidente.com

• www.iberiacunadelahumanidad.com

• www.histocat.com/pdf/jbi_article01.pdf

BERRIAK

• Iruña-Veleia ¿verdadero? .doc (39KB) (Diario Noticias de Álava)• EUSKAL OSTRAKA Iruña-Veleiako euskarazko grafitiak .PDF (4MB) • 'The Origins of the British' (El origen de los británicos) • Euskara eta Ogam idazkera • El arte rupestre de la cornisa cantábrica, en el camino del Patrimonio de la

Humanidad• Ribero-Meneseseren erreportaia (pdf) • Tres de los diez arqueólogos de Veleia abandonan por sorpresa las

excavaciones: http://www.elcorreodigital.com/alava/prensa/20070209/cultura_ala/tres-diez-arqueologos-veleia_20070209.html

• Euskaldunen benetazko jatorria: lehen gizadia" Ribero Meneses

HIZTEGIA

IKERLEA HITZA OSAKETA AZALPENAJosu Naberan Aba a-ba - “a” mugagabea “b” bereizleak mugatutaJosu Naberan Abadagune abo-ara-gune - aukera; alderatu ahora (gazt)Josu Naberan Abade abo-aite; aba-ate-

or - abo ahaidea; erlijioan, Ate zaindariaJosu Naberan Abail(du) abu-ahi-(tu) - jatorrizko energia ahitu (32.3)Josu Naberan Abar abo-adar - adar, barda, kimaJosu Naberan Abaraska abo-zi-aska - apis edo *abo-zi(tu) erlearen askaJosu Naberan Abaro abo-aro; abere-

aro - babes gunea (aro, 22.4)Josu Naberan Abegi abo-hegi - harrera egiteko zeremoniaJosu Naberan Aberats abere-asso - abere asko duena (lat., habere)

Josu Naberan Abere

ha-bere; aho-behere - “ha” bereganatua; aboa aurpegiaz beheko aldean duena

Josu Naberan Abesti aho-eresi - ahoz emateko eresiaJosu Naberan Abezia abel-hesia - ukuilua, kortaJosu Naberan Abiatu abo-ira-itu - abotik (ohizko lekutik) norabaitera joanJosu Naberan Abil abu-(ira)-in; abu-

ira-il - molde egilea; “homo habilis” harri enborra (abu, 21) tailatzen

Josu Naberan Abio abia-o - abiaguneaJosu Naberan Abo abu-o - printzipioa gauzatzen den guneaJosu Naberan Abu aba-u(ne) - mortero orea, oinarrizko guneaJosu Naberan Aburu abu-buru - buruko orea; sin.: usteJosu Naberan Adar adu-arre - adu nabarmena Josu Naberan Adats adar-ts; adar-atse - mototsa, menatsa (asso/-ts, 18.1)Josu Naberan Adausi, ahausi au-auz-in - au zolia egin; zaunka eginJosu Naberan Adei adi-in - arreta eskainiJosu Naberan Adi ira-i(z); ari-ari - argitasun eratorria; ari, 22.3Josu Naberan Adimen adi-men - argitasun eratorriaren ondorioaJosu Naberan Adin adu-din; edu-din - edadea

Josu Naberan Adina , -dui, -din duin-edu-iraJosu Naberan Aditu adi-tu - argitasuna nork bereganatuJosu Naberan Adiurre/aiurri adi-urrui - adi era zolia

Josu Naberan Aditz

ari-hitz; adi-hitz - ekintza adierazteko edo arreta erakartzeko hitza

Josu Naberan Adore adu-ore - adu orea edo izaera duenaJosu Naberan Ados adi-os - adimendu berdina (auz/-os, 7.2)Josu Naberan Adu adu - gaztelaniak “hado” gorde duJosu Naberan Adur adu-uri - barruan adore handia duenaJosu Naberan Afari/apari abo-ari - agunaren abo-uneko janaria

(abariàapariàafari)Josu Naberan Ageri, agiri ager-i(n)Josu Naberan

Agerre/agarre/agirre ago-er; ager-erri - bailararen goialdea

Josu Naberan Agertu/agirtu agirre-tu - ager lekuan jarri, plazaratuJosu Naberan Agi ago-ei - datekeena (ei(ki), 8.1)Josu Naberan Agian agi-an; agi danean - beharbada, apika, hurreanJosu Naberan Agin(du) agi-en-(du) - agituko dela esanJosu Naberan Aginean agin-ean; agir-ean - zorian, puntuzn, -tzearJosu Naberan Agiraka agin-ahaka; agir-

ahaka - aginduka; dena agerian jartzenJosu Naberan Agitu agi-tu - gertatu, jazoJosu Naberan Ago aho-go - goeko ahoaJosu Naberan Agor akha-ore - orea agortu (ore, 20.1)Josu Naberan Agur aho-gur - ahozko erreberentziaJosu Naberan Agure aho-guren - aho gurena daukana; ald., augurJosu Naberan Ahaide aho-(ha)-ide - enbor bereko kideJosu Naberan Ahaire/aire aho-ire - ahozko doinua (ira/ire, 8.4)Josu Naberan

Ahakar/ahaika/ahaka/aharra ahari-kar - aharien adar hotsa

Josu Naberan Ahal aho-al; al-ar(i)a - jatorrizko al hori duena; aria, 22.3Josu Naberan Ahalke ahal-ke - ahal eria; lotsa (-ke, 32.3)Josu Naberan Ahalmen ahal-men - ahala eskueranJosu Naberan Ahaltsu ahal-asso - boteretsu, indartsu

Josu Naberan Ahantzi aho-an(u)-zio-in - aspaldikoez (aho-anu) ahaztu Josu Naberan Ahari ara-ardi - ardi arraJosu Naberan Aharrausi aho-arro-adausi - aho arroaz ahausiJosu Naberan Ahaztu aho-an(u)-zio-tu - ahantzi (aho, 20.3; anu, 25.1)Josu Naberan Ahi aho-il; ah-in - jatorrizko indarra galduJosu Naberan Ahizpa aho-(g)iz-eba; aho-

ide-eba - jatorrizko kide emeaJosu Naberan Aho, abo a-h-o; abu-o - “a” mugagabea “o” lekuan; jatorrizko gunea Josu Naberan Ahoka aho-(k)oka - ahoa okan sartu, kokatuJosu Naberan Ahokoro aho-koro - ahosabaia, ahozeruaJosu Naberan Aholku, orakulu aho-ele-uku - ahozko gomendioa ematen den guneaJosu Naberan Ahoskera ahots-era - hortik agian euskara/auskeraJosu Naberan Ahots/abots aho-hots - ahotik irteten den hotsa; bozJosu Naberan Ahul ahal-u - alderatu ahal/ahul, -u negatiboarekinJosu Naberan Ahuntz anu-tz; adar-anu-

zut - tontorretan dabilena; adar zut luzeaJosu Naberan Ahunzkara/azkara ahuntz-ara - ahuntza arreskeJosu Naberan Ahur ahur - aurrearen ifrentzua; agian aur/ahur hots

jokoaJosu Naberan Ahutz(ak) aho-azu(ak) - masailetako husgunean (azua, 7.3)Josu Naberan Ai- (adizkia) ai - ailedi..., “baldintzaren optatiboa”Josu Naberan Ai, aiei ai-ei - 2. osagaia ei, eite (ikus 8.1)Josu Naberan Aia aia - harria, harkaitza; guantx.: aiaJosu Naberan Aiara ai-ara - jomuga dugun lurraldeaJosu Naberan Aiduru ai-eduru - eduru, ikus 23.2Josu Naberan Aie, aje ai-en - bezperako jaiaren ondorioaJosu Naberan Aiene ai-ene - “ene”, *ni-en osagaiez eraikiaJosu Naberan Aieru ai-adu - adu, ikus 23

Josu Naberan Aihen

eitz-en; ai-en - zuhaitz kimua (-en, 8.3)

Josu Naberan Aiher ai-er - zerbaiterako joera (-er, 38.1)Josu Naberan Aihotz/haiotz haitz-aho-tz - haitz zorrotzaJosu Naberan Aintza adin-tza - dagokion adina daukana (azua/-tza, 7.3)Josu Naberan Aio ai-o - hurrengo unera arte

Josu Naberan Aipu/aiphu ai-buru - asmoen xede (ai/nahi, 4.2); omena, ospeaJosu Naberan Aire ai-ide; ei-haize - hasperena bezalakoa; haize antzekoa (ei, 8.1)Josu Naberan Aise, aisia, asti ai-xehe - etorkizun errazaJosu Naberan Aise/aisa ehi-ase - aise, erraz, ehikiJosu Naberan Aita/aite(a) ahaide; (h)a-txa; - ahaide (aho,7.2; azu/txa/ta, 20.3); berez ez du

markatzen generorikJosu Naberan Aitso, atso, aso a(haide)-asso - aitona, (emakume) zaharraJosu Naberan Aitzi aitzi-in -aurpegi emanJosu Naberan Aitzin ai-zio-ide - aurreko aldeaJosu Naberan Aitzina aitzin-an - aurrera eginJosu Naberan Aitzira aho-in-zi-ira; aran-

zi-ira - errekaren ondoriozko uharkaJosu Naberan Aitzur/haitzur aizto-urra - lurra urratzeko aiztoaJosu Naberan

Aiurri/adiurre/ariurre aria-urrui - izaera edo nortasun bizia duena

Josu Naberan Aizen ai-zen - aurrean dagoenarekiko senaJosu Naberan Aizina aise-nahi - itxaropenaJosu Naberan Aizkora/haizkora aizto-ora - oratzeko lekua duen aiztoa

Josu Naberan Aizto

haitz-to; haitz-tor - haitz txikia; haitz burua (-to, 18.1)

Josu Naberan Aiztur/haiztur haizto-tur - haizto dorreduna; artaziakJosu Naberan Aizun, -izun ai-zun - zen hori falta zaiona; faltsuaJosu Naberan Akain kapar-ino - kaparra txikiaJosu Naberan Akats (aia)-akha-tz - epai edo koska antzekoa (auz/tz)Josu Naberan Aker kara-er; ada-oker;

ar-ker- adar okerra (kare/aker alderanzketarekin); ar nabarmena

Josu Naberan Akha(tu)/akabatu ha-ka; ago-ga - GOE eta AGOren kontrakoaJosu Naberan Akitu, ahitu ago-itu - jarioa agortu; cf., agotarJosu Naberan Al al - eri/el eta –ul erroen kontrakoa; boterea,

eskumenaJosu Naberan Ala a-l-a - "a" mugagabea "l" hotsak ebakita. AldaiaJosu Naberan Ala (lokailua) ale-a(la) - alea jacta est, bata edo bestea aukeraJosu Naberan Alaba al-aba - aba izan ahal dena, abagaia (ahal/al, 28.1) Josu Naberan Albo ala-abo - aldaiaren ertz (sarrera) bata nahiz besteaJosu Naberan Aldabide alda-bide - artaldeak aldatzeko bideaJosu Aldaira, aldai alda-ira - mendialdearen eratorria; mazela

NaberanJosu Naberan Aldaka alda-gara - izterren goiko aldeaJosu Naberan Aldapa alda-boa - alde boroa, mendialde konbexua; aldatsaJosu Naberan Aldats alda-ts - aldapa handia; asso/ts, 18.1Josu Naberan Alde, alda ala-ide - larrearen alde bata nahiz besteaJosu Naberan Aldi alde-ei - aldearen antzekoa (in/ei, 8.1)Josu Naberan Aldra talde-ara - leku bete jendeJosu Naberan Ale ale - bihia, zitua, garaua; ald., lea/aleJosu Naberan Aletu ale-tu - garandu, bihitu, burutu, urkulduJosu Naberan Alfer/alper ala-er; al-behe-

er(i) - soro ertzean dagoena; Josu Naberan Alha ala-ara - larrea, ganaduak alhatzeko zoruaJosu Naberan Alhatu alha-tu - bazkatuJosu Naberan Alpe ala-behe; albo-

behe - hegala, saihetsaldeaJosu Naberan Alu al-u(ku) - ahal guneaJosu Naberan Altxa altzu-ara - altxatu, altzura eraman; goratu, eraikiJosu Naberan Altxor altzo-urre - urrea altzoanJosu Naberan Altzari altzu-ari - eraikitzearen jardueraJosu Naberan Altzo altzu-o - leku jasoa eta segurua; magalaJosu Naberan Altzu/altu anda-tzu; ala-tzu - gorune handia; aldai handia (auz/tzu, 7.2)Josu Naberan Ama a-m-a; abaJosu Naberan Amagi(n)arreba ama-gi(z)-arreba;

ama-(e)gin-arreba - arrebaren

Josu Naberan

parteko ama (giz, 2; gi, 3); arrebak dakarren ama (egin, 40)

Josu Naberan Amaia amu-aia - ama-gunea hasi edo amaitzen den aiaJosu Naberan Amaitu amaia-itu - burutu, bukatu, akabatu, finituJosu Naberan Amama amu-ama - amaren ama edo jatorria; amonaJosu Naberan Amara amu-ara - jatorrizko lekua; itsasoa (alderatu, mar)Josu Naberan Amatatu (l)ama-itaitu - printzipioa edo lama etenJosu Naberan Amets amu-etsi - ama-guneak edo kontzientziak etsi; mahumaJosu Naberan Amil(du) amu-ira-(tu) - jatorrizko lekutik beheraJosu Naberan

Amona ama-anu; ama- - amaren goitikoa; amama

o(i)naJosu Naberan Amore ama-oren - azken ordua; zerbaiten amaieraJosu Naberan Amorru/amurru amu-urru - barnealdeko oldarra (amu, 21.1)Josu Naberan Amu(ne)/mun amu-une - sin.: muin; leku-izenetan, sorrera gunea

Josu Naberan Amu, mu

ama-u(ne); abo-u(ne); ama-uha; ama-uru

- ernamuina,

Josu Naberan

bizia, berba, sorrera; kontzientzia, aboa (ikus abo, 21.7); ur-zeruen printzipioa

Josu Naberan Anaia/anahe/anae anu-ahaide - anurekiko jatorri berekoakJosu Naberan Anda anu-ara - goruneko laugunea; meseta, torlosaJosu Naberan Andana anda-(il)ada - aldra, saldo, ilaraJosu Naberan Andeatu/anderatu anda-iro-tu; anda-

higatu - galdu, gastatu, hirotu

Josu Naberan

Andera(uren)/andra/andere/andre

anu-ara-jaone; anu-ara-deune - goi

Josu Naberan

lurraldeko pertsona edota izaki sakratua

Josu Naberan Andereño andere-ño - anderexoJosu Naberan Anderexo andere-xo - andereinoJosu Naberan Andu/andue/andui anu-dui -anu antzekoa; epaitondoa, orpoa, Josu Naberan Andur anda-urri - altura moral eskasa; zikoitza, doilorraJosu Naberan

Angelera/angela/angaila ango-ohol-ara - anda estua, hilkutxa

Josu Naberan Angelu ango-eli-u - gela edo zokondo estua (eli, 27.1)Josu Naberan Angio (ara-)angi-o - barruti hesitua, alhaguneaJosu Naberan Angu/ango- (top.) anda-ago - gorunerako igarobide estuaJosu Naberan Angustia ango-estu-uria - estutasun handia (Cf., angostura)Josu Naberan Anho/anoi/anoa anu-aho-(jana) -mendirako otamena, jakiaJosu Naberan Animalia arima-eli-ara;

arima-aberea - lat., animal Josu Naberan Anitz/anhitz anu-ide-tz - antzeko buru ugari; -tz, 7.2Josu Naberan Anker anu-her(ra) - herra handia; krudelaJosu Naberan Anoka ano-oka - ano zorroaJosu Naberan Anta, antzo anu-auz-o - anuren neurria; heina, proportzioa

Josu Naberan Antoisin antu-osin; antu-

ontzi -pegarraJosu Naberan Antsia, antzi anu-zuzia - hobetu nahia; arrangura, ardura, lehiaJosu Naberan Antsikabe antsia-gabe - arduragabe, axolagabeJosu Naberan Antz anu-(ide)-tz - pareko altura; eitea, airea (auz/-tz, 7.2)Josu Naberan Antza antz-aria - dirudienez, ei, bide, omenJosu Naberan Antzara/antzarra atze-ara-or; antz-

arraia- haraindiko lurraldeetako txoria; arraia antzekoa eratuz hegaz egiten duena.

Josu Naberan Antze anu-atz-e(ra) - arte, abilezia; atz/hatz, 19Josu Naberan Antzina an(u)-zio-en Josu Naberan Antzu anu-atze-u; abu-

azu - atze, 31.3 (-u, negat); sormen apala (azu, 7.3)Josu Naberan Anu an-uru - zerua, urtzia, buruaJosu Naberan

Anube, unbe, anbe (top) anu-behe - barrenaldeko gorunea; basoa

Josu Naberan Anul, enul, ahul an-ul - ahularen martxa eskasaJosu Naberan Apain apale-in - apailatu, adelatu, atonduJosu Naberan Apaiz abade-ide; aba-hitz - abade antzekoa; arbasoen hitza

Josu Naberan

Apal(e), pale aho-balda; abo-alda

- arasa, zapalda; aldapa burutzen den gunea

Josu Naberan Apar abo-arre - abo uherraren ondorioaJosu Naberan Aparetu apare-itu - ituan jo; asmatu, azertatuJosu Naberan Apatx abere-atz - aberearen atzeaJosu Naberan Aphal/apal behe-ahal; apare-

aria - ahal motela ageri duena;

Josu Naberan Apika abo-ika - aukera pikea (pike, 15.5); sin.: agian,

beharbadaJosu Naberan Apo/zapo (or)-abo - abo handia duen (animalia)Josu Naberan Apur abo-urri - aukera urria; sin.: pixka, pitinJosu Naberan Apustu, postura abo-uste-tui; abo-

uste-tura- iritzia bistan kontrajarri (-tui, 23.4; -tura, 23.1)

Josu Naberan Ar ar - arra, emearen bikoteaJosu Naberan Ara (topon) ara - lurraldea, tokia, lekua, gunea Josu Naberan Ara ar-a - araldia, animalien zelo aldia; irrikaJosu Naberan Arabera/arauera arau-era - arauaren erara; heineanJosu Naberan Araka ara-ka - arbolaren husgunea (ka, 32.3)Josu Naberan Arakatu ara-ka-tu - miatu, aztertu

Josu Naberan Arakatz ara-gaitz; ara-latz - zaila hartzen; grosellaJosu Naberan Aralde/arolde aria-olde - andana, mordo (alde/aldra, 27.2)Josu Naberan Aramu/aramau ara-mamu - amarauna, armiarmaJosu Naberan Aran/arhan ara-en-ale - okarana; bailara eremuko fruta Josu Naberan Arantza aia-antza - xixta duena; zuhaitzen xixtaJosu Naberan Arao arau-oJosu Naberan Araondo ara-ondo - arbola moztu ondorengo motzondoaJosu Naberan Arasa/alasa ara-azal - apala, balda (berbere-arab.: al-jazána)Josu Naberan Aratinik (k)ara-zutuinik - ahoz gora; kara/gara (30.6)Josu Naberan Aratxe ara-txa - txahala, ar generoko behi kumea (azu/txa)Josu Naberan Aratxe-urrixa aratxe-urrixa - behi kume emea (orots/urrixa, 35)Josu Naberan Arau ara-u(n); ara-u(k) - legea, norma, aginduaJosu Naberan Arauz/araiz arau-auz; arau-azu - arauaren mende; agianJosu Naberan Arazi ari-auz-in - barrena sustatu, eginaraziJosu Naberan Arazo ari-asso; ara(u)-

auz; gara-auz - egiteko ugari; goi mailako gaiaJosu Naberan Araztu ara-zeha-tu - garbitu, zahutu, txukunduJosu Naberan Arbaso ara-aba-auz - antzinako lurraldeko asabakJosu Naberan Arbel harri-bel - harri beltzaJosu Naberan Arbola ara-boro-a - adaburua duen zuhaitza (lat, arbor)Josu Naberan Ardagai gar-ekaiJosu Naberan Ardatz ara-datza - gurtardatza, lastardatza, gariardatza...Josu Naberan Ardi arre-din; harri-

din- arre edo harri antzekoa, ilajeari edo koloreari erreferentzia eginez

Josu Naberan Ardo/arno gar-do; gar-anuJosu Naberan Are/arhe ara-e(in) - lurra lantzeko tresna, latinezko Josu Naberan Area area (lat) - azalera, eremua; neurriaJosu Naberan Arean area-en; hare-en - zerbait; deus ere ezJosu Naberan Areatu area-tu - arearekin lurra landuJosu Naberan Areki ara-ekai - zuhaizkiaJosu Naberan Arerio ari(a)-herioJosu Naberan Areto area-to - area nagusia; saloia (asso/-to, 18.1)Josu Naberan Argi arregi; gar-ei - agerian datzana (agirre/arregi

alderanketarekin); garraren antzekoa

Josu Naberan Ari ara-i - gogoa edo guraria (ara), jardunean (–i)Josu Naberan Aria ara-ira - enda, mota; agian ira/aria alderanzketaJosu Naberan Arikatu/arkatu ari-akatu - aritzeko indarra akitu; nekatuJosu Naberan Arin/arhin ari-in; ari-an - bi aditz aktibo; jarduera bere erpineanJosu Naberan Arima ari-ama; amu-ari;

ama-ari- aritzearen sorburua (cf. Amari); amari/arima alderanzketa (ald., Mari)

Josu Naberan Ario aria-o - nortasun gunea; jitea, joera, jarreraJosu Naberan Arito/aarito ar-ardi-to - ardi ar gaztea; ahariaJosu Naberan Arkakuso or-kuku-so - buruan ezkutatzen den kotxoaJosu Naberan Arkara ardi-ara - ardia arreskeJosu Naberan Arlo/alor are-lor; are-lu;

arro-lo - landu beharreko lur zatiaJosu Naberan Arlote arlo-ate - arlotik kanpo dabilena?Josu Naberan Armin ari-min - aritzeko irrikaz; urduriJosu Naberan Arnas arre-hats; har-hats - hartu hatsa sakonJosu Naberan Aro ara-o - ara lurraldearen –o gune jakina Josu Naberan Aroi/aro aho-in; aro-in - egiteko aukera; sasoia (cf. orain)Josu Naberan Arol aro-ol - porotsua; apatza, hanpatuaJosu Naberan Arotz ara-o(l)-(ei)tz - zuhaitzari ola ateratzen diona; zurginaJosu Naberan Arpel/alper ari-epel; alpe-er - arloan fin ez dabilena; alpe, 28.1Josu Naberan Arpoi arre-pui - puia anitzeko tresna (arre, 37)Josu Naberan Arrago arre-ago - ago arrea; sutegiaJosu Naberan Arrai/alai arre-ai - aldarte nabarmenaJosu Naberan Arraia/errei arre-aia - mendizerraren marra paisaian

(arre/arraia, 37)Josu Naberan

Arrakal(a)/arrakila arro-ara-kila - arro txikia; zirrikitua

Josu Naberan Arran arre-an - ibiltzean nabarmentzeko zintzarria edo

joareaJosu Naberan

Arrangura/arrenkura/ardura arre-an(gu)-gura - gogoa asaldatuta

Josu Naberan Arraro arre-aro - zirkulu arrea (zirkulu karratua bezain

arraroa)Josu Naberan Arratse/arraste arre-atse - une arrea (atse, 18.1)Josu Naberan Arraun/arrau haga-ur - ur hitzaren “rr” aurrerantz aldatuta (haga, 7.9)Josu Naberan

Arrautza/arraultze

- arro-aro-auz; arro-aro-azal - (azal) biribilkara

arroaJosu Naberan Arrazio/arrazoi arre-an-zio - argudio mardulaJosu Naberan Arre arre; arro-ei - eme eta leunaren antonimoa; arro edo

nabar antzekoaJosu Naberan Arreba ar-ahaide-eba - ebaren ahaide arraJosu Naberan Arren erran-en - erran eta erran erregu; cf., ruegoJosu Naberan Arreske ar-eske - argose, arra eskatzen dagoen ugaztunaJosu Naberan Arreta adi-arre-ta - aditasun berezia (azua/-ta, 7.3)Josu Naberan

Arrisku/irrisku/hirriska irrist-uku - irrista lekua; cf., riesgo, risco

Josu Naberan Arro arre-o; arre-aho - leku, aho edo bagoada arrea; sakanaJosu Naberan Arroil arro-ilu - sakan handia (ilu, 13.1)Josu Naberan Arrunt arraro-u - arraroa (lat., rarus) ez dena; “u” ahoski

negatiboaJosu Naberan Artazi (t)arte-ziri - elkar loturiko bi zirizko tresnaJosu Naberan Artazi/zi arte-zi(tu) - artearen ezkurraJosu Naberan Arte gar-eitzeJosu Naberan Arte, arrate arro-ate - arroarako atea, mendate nahiz arte

(tranpa)Josu Naberan Artez arro-ate-z - lasterbidetik, mendatezJosu Naberan Arto/artho ale-to; gara-to - ale handia edo kalitate handikoaJosu Naberan Asaba asso-aba - arbasoa; asabeaita nahiz asabeamaJosu Naberan Asago azua-aho - bailararen hasieran edo amaieran dagoenaJosu Naberan Asaldu(ra) azu-alda-u(ne) - barneko aldaketa aldia (azu, 7.3)Josu Naberan Asaro ase-aro - euri zirinaJosu Naberan Asaska ase-aske-an; ase-

aska - barrua bete edo askatu?Josu Naberan Ase aza-e - ase, bete, okitu (aza, 7.3)Josu Naberan Asebete ase-bete - barrua beteJosu Naberan Aska ase-ekai-ara - gose-egarriak asetzeko leku eraikiaJosu Naberan Aske aska-e - askatik at? Baliteke jareàaske bilakaeraJosu Naberan Aski ase-ki - asetzeko beste material (ekai/ki, 4.3)Josu Naberan Asko/asso ase-oso - asko, anitz, ugariJosu Naberan Askotza asso-tza - -tza atzizkia (azu-aza-tza, 7.3)Josu Naberan Asmo xede-amu-o - xedetzat dugun gauzan finko (“o”)Josu Naberan Asots auz-hots - hots handia, zarata

Josu Naberan Aspaldi asso-abo-aldi - duela aldi askoJosu Naberan Asper azu-buru-er - barrena ahitzear (er, 38)Josu Naberan Asta auz-ta - gorunetxoaJosu Naberan Aste arrats-te Josu Naberan Asti, aisia atse-ira - arnasa hartzeko uneaJosu Naberan Astigar, azkar eitz-aise-garJosu Naberan Astila haitz-taila - hasta latinetik datorrela diotenaJosu Naberan Asto asta-asso - belarri luzea; sin.: asno (*asta-anu) Josu Naberan Astun asta-une - landareen astari erreferentzia?Josu Naberan Asun/asuin azu-arin - barnea arindu (odol zirkul. eta arnasa)Josu Naberan At ate - ospa, landa, kanporaJosu Naberan Ataka ate-ka - irtenbiderik ezJosu Naberan Atal/athal taia-ale - bakoitzari dagokion taia zatiaJosu Naberan Ate aia-ide; aia-arte - "aia" antzekoa; aia artekoaJosu Naberan Atera, atara, at ate-ara - atera, atetik kanpora irtenJosu Naberan Ats(e) ats - hatsa edo arnasa adierazten duJosu Naberan Atseden atse-en-(une) - hatsa hartzeko uneaJosu Naberan Atsegin atse-(eg)in - gustu emanJosu Naberan Atsekabe atse-gabe - atseginik ez; nahigabe, samin, pena

Josu Naberan

Atso(ikus aitso) ahaide-asso

- ez du markatzen generorik; agure, 32.4)

Josu Naberan Atxiki hatz-ike-in - hatza “iketu”, zerbaiti oratzekoJosu Naberan Atxilo hatz-in-lot; hatz-

ilu-o -hatz ugarik lotu

Josu Naberan Atzamar hatz-harrapa; hatz-

hamar - hamar hatzetariko batJosu Naberan Atzapar, zarrapo hatz-harrapa - hatz harrapariaJosu Naberan Atzarri/itzarri iz-arre-in - argi nabarmenera berretorriJosu Naberan Atze aitzi-e - aurrea ez dena; gibel, oste, ondo, bizkarJosu Naberan Atzen, azken atze-en - atzealdea (-ean/en, 8.3)Josu Naberan Atzitu hatz-i(ke)tu - atzeman, oratu, heldu, hartuJosu Naberan Atzo atze-egu; eitzi-egu - atzeko eguna, bezperaJosu Naberan Au au - onomatopeia

Josu Naberan Auhen au-en; aho-au-en - intziria, erostaJosu Naberan Aukera aho-era; orain-era - abagune, okasio, tenoreJosu Naberan Aurka aurre-ka(ra) - karen karaJosu Naberan Aurpegi aurre-hegi - buruaren aurrealdeaJosu Naberan Aurre, hurre ara-urre - hurrean dugun alderdiaJosu Naberan Aurten/aurthen aro-urte-en - urte honetanJosu Naberan Ausart ozar-asso - ozar, mutiri (asso/asko, 18.1)Josu Naberan Ausaz auz-auz; auz-era-z - auz/-tz/-z, 7.2; era, 26.1Josu Naberan Ausiki adausi-uki - adausi ezezik, hagin ukituaJosu Naberan Auska auz-ka - nor gehiagoka (ika/-ka, 8.5)Josu Naberan Autu aho-aipu - mintzagaia, solasaJosu Naberan Auza, auzo auz-ara - auzako lurraldeaJosu Naberan Auzi auz-in - gora joJosu Naberan Auzu/haizu izan auz-an; auz-tui - zilegi izan, auzako usuen arab.Josu Naberan Aza azu-aria - azuako janari mota (azu, 7.3)Josu Naberan Azal aza-ara - gia biltzen duen azaleraJosu Naberan Azalera azal-ara - lur azalak hartzen duen tamainaJosu Naberan Azalore aza-lore - azaren lorea, noskiJosu Naberan Azantz azu-antz - hots ozenaJosu Naberan Azao haxe-aro - gaztelaniaz: haz, gavillaJosu Naberan Azaro azu-aro; hazi-aro - sororako aroa; ereiteko aroaJosu Naberan Azazkal hatz-oskol Josu Naberan Azeri atz-eri - atze fina uzten duen animaliaJosu Naberan Azienda hazi-en-edu-a - hazten dugunetik daukagun ondasunaJosu Naberan Azkar aise-ekar - ekarri errazekoa; arina, zoliaJosu Naberan Azkonar azkon-aria-or - azkonaren itxurako animaliaJosu Naberan Azoka azu-oka - merkatuko zelaigunea, plaza (azu, 7.3)Josu Naberan Azpi azu-behe - zoruaren beheko partean dagoenaJosu Naberan Azpil azu-bil; azpi-bil - ontzi azpi zapalaJosu Naberan Aztal hatz-atal - orpoan daukagun hatz endekatua (ezproia)Josu Naberan

Aztarren/aztarna hatz-arre-en; hatz-arro-en - hatzak

utzitako atzea, zantzua

Josu Naberan Azti hatz-ti; zati - hatzaren maisua; zati/azti hots jokotik etor

daitekeJosu Naberan Aztura auz-ohitura - ohitura zaharraJosu Naberan Azua, asua azu-ara - toponimian ugaria; ibarraJosu Naberan Ba ba - izatea baiezten du; a mugagabea b hotsak

ebakitaJosu Naberan Babes boa-behe-ts - montorraren osteko behealdea (boroa/boa,

15.2; asso/ts, 18.1)Josu Naberan Babo, bobo bao-abo - papao (*abo-bao), babaloreJosu Naberan Bada, bat ba-da; ba-hatz - BA-ren lehen emaitza edo hatzaJosu Naberan Bago/pago bao-agoJosu Naberan Bahe bihi-are - bihia iragazteko areaJosu Naberan Bahi bere-a-in; kate-in - agian katein/bahi aldaketaJosu Naberan Bai ba-i(z); ba-i(n) - dena den, baiezkoaJosu Naberan Bailara behe-aiara - behe aldeko haran txikiaJosu Naberan Baina bai-in-e; bai-ina - “bai” izateko eragozpena (–e)Josu Naberan Baino bai-ino - bai, baina... ino, (25.1)Josu Naberan Baita/baitha bade-iz-ta - bade-ren barrena (azua/-ta, 7.3)Josu Naberan Bakan bade-gane - bere sailean bakarra; super-badeJosu Naberan Bakar bade-kar - gauza koitadua bakarraJosu Naberan Bake bare-ike - bare antzean (lat. pax-pacem)Josu Naberan Bakoitz ba(de)-ekoitz - ikus eko/ego, 32.8Josu Naberan Bakun bade-gune - baderen gunea; soila, xeheaJosu Naberan Balbe ba-al-behe - “baal” hitz hamitak “jauna” esan nahi duJosu Naberan Balda boa-alda - aldaburua (boroa/boa, 15.2)Josu Naberan Balio ba-al-ide-o; boa-

ide-o - ereduaren baliokidea (ide/kide, 8.5)Josu Naberan Baltsa behe-ala-ase-a - behealdeko larre asea (urez asea)Josu Naberan Baltzu bade-lan-tzu - banakoen auzo (auz/-tzu, 7.2)Josu Naberan Bana ba(de)-an -na/-an hizkien alderanzketa?Josu Naberan Banan bana-an - banan-banan (joan/-an, 9.1)Josu Naberan Banira/bania bana-ira - sin.: denak, oro, guztiakJosu Naberan Bano bao-une; bao-ano - barru hutsa, hutsala, vanoJosu Bao boa-aho - gorunean gune konkaboa

NaberanJosu Naberan Bapo boa-abo - gorunearen atariaJosu Naberan Bara abo-ara - alea neurtzeko “vara” (lat)Josu Naberan Barau abo-aria-u - afaririk ez; abo=egunaren amaiera; aria, 22;

“-u” (ahoski ezeztatzailea)Josu Naberan Bara(tu) behe-ara-(tu) - behe aldera, portura, jaitsiJosu Naberan Baratze behe-ara-atse - behe alde emankorraJosu Naberan Bare behe-ara-are - itsasoa bare-bare (erdi-onomat.)Josu Naberan Barieku/bariku biga-(ira)-egu - biga/bari alderazketarekinJosu Naberan Barna ibar-an - ibarrean zeharJosu Naberan Barra abo-arre-ara - itsas ahokadurako barra, barreraJosu Naberan Barre barru-er; barru-

jare - barrua kanporatu edo askatuJosu Naberan Barren/barne barru-en - barruaren hegalaJosu Naberan Barren/berna ibar-behe-en - ibar barrena; ibarrenàbarrenJosu Naberan Barrio ibar-behere-a - ibar barrena; Cf., Barria/Barrio aldaketarekin Josu Naberan Barru boa-arro-u(ne);

bao-arre-u(ne)- konbexuaren barruan gune konkaboa; gune konkabo arrea

Josu Naberan Barruti barru-ti - hesi antzekoa, esparrua (duin/ti, 23.3)Josu Naberan Bart abo-arte - bezperako iluntzearen eta egunsentiaren

arteko uneaJosu Naberan Basa behe-ase-ara - zorua urez asetutaJosu Naberan Baso boa-asso - gorune anitzez osatutako mendialdeaJosu Naberan Batera batu-era - bade besteekin batutaJosu Naberan Batu/bathu bade-azu-(in);

bade-tu - badeak bilduJosu Naberan Batza bade-tza - bade asko batutaJosu Naberan Batzarre batzu-arre - batza ugaria, nagusiaJosu Naberan Batzu bade-tzu - bade asko, baltzu-lanerako prestJosu Naberan Baxu behe-asso - oso beherea (lat, bassus)Josu Naberan Bazka/barazka behe-(ara)-azka;

abere-aska - alhamena Josu Naberan Bazter behe-azu-er - baxu baztertua (er/her, 38.1)Josu Naberan Bedatse belar-atse - belar garaia (atse, 18.1)Josu Naberan Bedera bera-da - beraren baiezpenaJosu Naberan Bederatzi bada-en-eitzi - “bat” zenbakien eroria (eitzi, 8)Josu Bederen bade-behin - behin bada ere

NaberanJosu Naberan Begi buru-hegi - buruan dagoen hegiaJosu Naberan Beginini begi-nini - niniak ñirñir egiten duJosu Naberan Begira, beha, mira begi-an - begia bere jardueranJosu Naberan Begizta begi-uztai - lazoa, txibistaJosu Naberan Bego behe-aho Josu Naberan Behar behe-arro-in; behe-

arre-in - behea arrotuJosu Naberan Behatz behe-hatz - oineko hatzaJosu Naberan Behaztopo behatz-topo - behatzak oztopoa, traba topatuJosu Naberan Behazun behe-azu-une - bazo hitza gogorarazten duJosu Naberan Behe buru-e - toponimian nahiz hitz arruntetanJosu Naberan Behere behe-en - behe aldearen barreneanJosu Naberan Beherea, bera behe-ara - behe aldeko lurraldeaJosu Naberan Beheren behere-en - behere-ren superl; behengoaàBengoaJosu Naberan Behi behe-idi; eme-idi - idi motakoen emeaJosu Naberan Behin bade-in; bera-in - une hartan, eta ez berriroJosu Naberan Behintzat behin-tza-ada - behin gutxienezJosu Naberan Behor/bohor boro-or - buru aurpegidun animaliaJosu Naberan Beira boa-leira - eta hortik botila, *boa-t(a)ila; boa, 15.2Josu Naberan Bekar/makar begi-akal - beteria, begiko eritasuna

Josu Naberan

Bekatu men-akhatu, behe-natu

- men ezaren pekatua, edo jatorrizkoa

Josu Naberan Bekoki behe-koro-hegi;

begi-koro-hegi - zima

Josu Naberan Bel behe-eri, behe-el - beherako joera eria duena, belea lekuko: ikus

(eri/el/bel, 8.9)Josu Naberan Belar/belhar behe-li-aria; behe-

li-arre - landareki baxu sarriaJosu Naberan Belarri bel-arro-adi - aditzeko arro beltzaJosu Naberan Belatz bela-antz; bela-atze - bela antzeko buztanaJosu Naberan Belaun behe-lau-une - hankaren beheko lauguneaJosu Naberan Beldar belar-har - belarreko harraJosu Naberan Beldur behe-eri-adur - barnea gaixotzen duen adurraJosu Naberan

Bele bel-e; behe-le(ze); behe-hegale -

leize inguruetako txoria

Josu Naberan Beltz bele-tz - bele-auz, bele antzekoaJosu Naberan Belu behe-ilu - garaiaz berandu heltzeaJosu Naberan Belzebu behe-leze-buru - leze sakonaren buru edo abo Josu Naberan Bera bade-ha - haren baieztapenaJosu Naberan Bera behe-ara - behealdeko parajeaJosu Naberan Berariaz bere-aria-z - beren-beregi, beraizik, aproposJosu Naberan Berba iber-aba; iber-

abo-era - berbereraJosu Naberan Berbera bera-bera - errepikatik sortutako hitzaJosu Naberan Berberea iber-beherea; iber-

behe-aria - Iberietako jendeaJosu Naberan Berbeta berbere-era - berbereen hizkeraJosu Naberan Berdin bera-din - bera bezalakoa; ikus du(i)n, 23.3Josu Naberan Bere(n) bade-en - harenaJosu Naberan Bereiz(i) bera-eitzi-(in) - bereiztu; eta agian erditu-ren sin.Josu Naberan Beresi abere-hesi - abere bazkarako leku itxia; txara

Josu Naberan Berez

bera-era-(i)z; bera-en-eraz - era erraza nonbait

Josu Naberan Berna, brana, brañabarren-aiara - mendi barreneko zelaiaJosu Naberan Bero (bore) bor-ireàboreàbero - bore/bero alderanzketaJosu Naberan Bero buru-ero - gartsua, sutsua Josu Naberan Berun bel-ilun - mineral ilunaJosu Naberan Berri (bera)-ber-ide - gauza bera berriz (egina)Josu Naberan Berriro berri-oro - ikus oro/-ro, 20.1Josu Naberan Berriz (bera)-ber-ide-tz - berriro; auz/-tz (7.2)Josu Naberan Bertso ber-hitz-auz - ber-hitza egokiro (emanda)Josu Naberan

Bertz/pertz/phertz pui-ertz - hegal altuko tresna (pui, 15.4)

Josu Naberan Beso behe-soin - soin adarraJosu Naberan Beste, bertze bera-ez-(da) - bera ez denaJosu Naberan Bete behe-auz-in - behea goraino ekarriJosu Naberan Beti, bethi(ere) ber-ide-ide - ikus ere, 8.5Josu Naberan Betile/betule begi-ile - betazaleko ilea

Josu Naberan Bezala biz-hala - era berean bigarrenezJosu Naberan Bezatu behe-azu-tu; abere-

azua-tu - beherarazi; aberea azuaratuJosu Naberan Bi ba-ide - BA-ren kidea; agian ba/bi hots jokoaJosu Naberan Biao/biago bi-aho - egunaren bi ahoen arteko siestaJosu Naberan Bide ibi-ide - ibi antzekoa (latinez via, igarobide eraikia)Josu Naberan Bider biz-er; bade-ide-er - birritan edo gehiagotan: - er, 38.1Josu Naberan Biga/bia bi-da; bi-hatz - bigarren hatza, txikitik hasitaJosu Naberan Bigantxa behi-ugal-txa - ugal generoko behia (emea)

Josu Naberan Bihar

bi(ga)-gara; bi-gara-arre - abaguneko egunetik bigarrena; bigarren arrastia; agian biharamun hitzaren laburdura

Josu Naberan

Biharamun, bigaramon bi-gara-egun - abaguneko egunetik bigarrena

Josu Naberan Bihi buru-ihi - ihi burua, aleaJosu Naberan Bihotz bi-kosk; bi-gi-oz - azken kasuan, bihotzaren bi auzaJosu Naberan Bihur bira-kur - bira osoa eman (egur/kur, 33.2)Josu Naberan Bikain pui-gain - goia baino goragoJosu Naberan Biki bi-kide - ikus ira, 8.5Josu Naberan Bikoitz bi-ekoitz - ikus eko, 32.8 Josu Naberan Bil bi-in; bihi-in - bi batera ipini; bihiaren uzta eginJosu Naberan Bila bil-an - bigarrena bildu nahianJosu Naberan Bilaka(tu) bila-gara(tu) - biltzea garatuJosu Naberan Bilbe bil-behe; bil-habe - behera bildu; habe forman bilduJosu Naberan Bilo/bilho bil-ile-o; ile-ilu - ile franko dagoen unea; gogora “vello”Josu Naberan Biluz bilho-huts - bilho hutsean geratu; larru gorritanJosu Naberan Bina bi-ide-an - kide bakoitzarentzat biJosu Naberan Bira biz-ira-an - joan eta etorri, bidea bigarrenez eginJosu Naberan Birao abo-in-arao; bira-

(ah)o - ahozko araoa; ahoa biratu; birarik ezJosu Naberan Biribil bira-ide-bil - bi buelta berdinduna, zirkuluaJosu Birika bi-gi-ika - organo bikoitz bertikala

NaberanJosu Naberan Biritxi/bitxi bi-ide-ttipi - bikitxoak, dela ume nahiz gauzaJosu Naberan Birrin bir-in - gauza beraren puskak eginJosu Naberan Bitarte, tarte bi-tui-arte - bi goruneren arteko gunea (tui, 23.4)Josu Naberan Bits buia-ts - punta-puntakoa; aparraJosu Naberan Biz, piz(tu) bi-iz - birritan izanJosu Naberan Bizar bilo-sarri - eta hortik “bizarro” sentitzeaJosu Naberan Bizi bi-zi-(an); biz-in - bi “zi” izaten jarraituJosu Naberan Bizien bizi-en - minbizia, biziren ondorioaJosu Naberan Bizikai bizi-ekai - bizitzeko lehengaiaJosu Naberan Bizitza bizi-(ira)-tza - biziren eratorri ugaria (azu/tza, 7.3)Josu Naberan Bizkar biz-kara-arre;

bizki-aro - orno simetrikoz osaturiko hezurraJosu Naberan Bizkor bizi-kor - bizia, sendoa, azkarra, argia (kor, 32.4)Josu Naberan Biztu bizi-azu; bizi-tu - bizi eragin (-tu, 23.1)Josu Naberan Bokale abo-kale - ibaiak itsasoratzean eratzen duen kar guneaJosu Naberan Bolu boro-ur - errotaJosu Naberan Bor-bor bor-bor - ur irakinaren onom; sumendiaJosu Naberan Borda boro-aran - aran burua, ganadu kortaJosu Naberan Boroa, boa boro-ara - gorunea, meseta, tor-losa (top.) Josu Naberan Borroka boro-a(ha)kar - topeketa, ahariek ohi dutenaJosu Naberan Bortu, portu boro-tui; boro-itu;

boro-ate - mendateaJosu Naberan Bortxa bor(o)-txa - barrena bor-bor; buru murritza (-txa, 7.3)Josu Naberan Bortz/bost boro-hatz; boro-tz - hatz lodia, erpuruaJosu Naberan Botila boa-tila; abo-taila - burutxu antzekoa; aboa duen ontzia

Josu Naberan Boz/poz

abu-oz; boa-oz - animoa edota burua jasorik (abu, 21.1; boa, 15.2)

Josu Naberan Buia/puia/pui buru-aia; buru-ihi-a - buru zorrotz samarraJosu Naberan Buka(tu) buru-akha(tu) - amaitu, akabatu; ald., buka/mugaJosu Naberan Bular buru-aurre - buruaren aurrealdeko parteaJosu Naberan Burbuila bur-buia-ira - bor-borraren buia; burbuja Josu Naberan Burdina bor-din(a); buru-

arre-dina - sumenditik eratorritako; buru arrea

Josu Naberan Burila buru-ira - harri ezpalak kendu eta geroJosu Naberan Buru bur(u); buru-gu - sin.: kaska (*kara-auz-ika)Josu Naberan Busti musu-zi - urak bustitako lur musua; bustalizaJosu Naberan Buztin busti-in-ira - (lur) bustitik ateratzen denaJosu Naberan Butxatu abo-azu-itu - itsutu, zarratu, intsugituJosu Naberan Buztan/buzten buru-atze-en - buruaren atzealdeko eranskinaJosu Naberan Cromlech khoro-leze; khoro-

hetse - leize biribila; hesi biribila

Josu Naberan Da da-(iz); iz-ha; ha-

ha; da-ha- a mugagabea d mugatzaileak ebakita; hura da; noizko ahotsa ote da?

Josu Naberan Dama adar-ama; ate-ama - adar-handia; “dama-dama” (adarzabala,

gamo); Atearen erlijioko “Anderexo” damaJosu Naberan Damu ate-amu; ez-amu - printzipioaren atarianJosu Naberan Danbor dan-bor - dan-dan egiteko borobilaJosu Naberan Dantza da-an-tza - “datzana” martxan jarri; ald., datza/dantzaJosu Naberan Dantzut ha-in-azu-t - hari egiten diot kasu nikJosu Naberan Daratulu/daraturu taila-turu - taladratzeko taila; (e)turu, 23.2Josu Naberan Deabru dea-buru - dea guztien buruJosu Naberan Deba zi-eba(i) - ibai arroa esateko modu piriniarraJosu Naberan Dei eit-in - eupada eginJosu Naberan Deihadar/deiadar dei-adar - adarrarekin egindako deiaJosu Naberan Deihtura/deitura dei(tha)tu-era - izendatzeko eraJosu Naberan Deithore deitha-ohore - zenaren omenezko deitha

Josu Naberan Dena/dana

da-an-ira - guztia, oro, denera; ald. "banir" iberoarekin

Josu Naberan Deus/deuseztu ide-huts-tu - hutsaren pareraino ekarriJosu Naberan Dingili, dindirri din-gil-i - zil antzekoa dingilizka (adin/din, 23.3)Josu Naberan Dingilizka dingil-z-ka - -z gerund. (7.2); -ka aditzondoa (8.5)Josu Naberan Diru ide-edu - produktuen parekoak eskuratu (Cf., dinero) Josu Naberan Distira dizdiz-ira - dizdiz eratorriaJosu Naberan Diz(diz) iz-iz - onomatopeiaren errepikaJosu Naberan Doa edu-a - dohaina, grazia (lat., donum)Josu Naberan Dohain doa-gain -esker; doe, bertute; doanJosu Naberan Dohainik, doan doi-an - ohi denaz harago

Josu Naberan Doi edu-ohi - ohi denaJosu Naberan Doilor doi-lorrin - duina lorrintzen duenaJosu Naberan Doinu, soinu doi-ulu - uluaren antzekoaJosu Naberan Dolu soinu-ulu - soinuz lagunduriko ulua; garra, hots, negar

uluaJosu Naberan Dorpe/torpe/tropedor-behe - beheak oztopo Josu Naberan Dortoka dor-tui-oka - tontor oka duen animaliaJosu Naberan Duin edu-din; tui-din - dagoenaren parekoa; gorenaren parekoJosu Naberan Ea/ia ei-an - ekintzara zirikatzen (lat.: eia)Josu Naberan Ebagi, ebaki eba-zi; eba-gi(z) - agian erditu hitzaren sinonimoaJosu Naberan Edabe eda(n)-behere - edari bereziaJosu Naberan Edan ur-ira-an; edu-an - bigarrenerako, ikus edu, 23Josu Naberan Edari edan-ari - edateko gauza edo “aria”

Josu Naberan Eden, edabe

edan-e(n); edu-en; edan-behe - edan behar ez dena; pozoia

Josu Naberan Ediren/ediro/idoro ide-ira-en; ide-ira-o - kidea kausituJosu Naberan Edo edu-o - izaite edo ukaitearen guneaJosu Naberan Edontzi edan-ontzi - edateko ontzia; untzi/ontzi, 32.1Josu Naberan Edoski edan-ausiki - auska (ausikika) edateaJosu Naberan Edozein edo-zein - bata nahiz bestea daitekeJosu Naberan Edu e-du - izaitea edo ukaitea (ald., adu/edu) Josu Naberan Eduki edu-uku-i - dena delakoa norberarentzat gordeJosu Naberan Edun/ekun edu-un(e) - du aditz laguntzailearen jatorriaJosu Naberan Eduru, duru edu-buru - “edu” aleaJosu Naberan Eduz edu-tz - erara, modura, gisara, neurriraJosu Naberan Ega ijjo-ara - ibai arroa (topon., Ega, Ejea, Ea...)Josu Naberan Egarri e-garr-eiJosu Naberan Egia ageria; egu-ira - agerian edo argi dagoenaJosu Naberan Egin ego-in; ekai-in; e-

gin - eitea eman; gauzatu (ald. egin/in)Josu Naberan Egintza egin-tza - egitearen ondorioa (-tza, 7.3)Josu Naberan Egitada egin-ada - -ada, ikus ara, 22.2Josu Egitura egi(n)-dura - -dura, ikus edu 23.1

NaberanJosu Naberan Egoitz ego-hegi-tz - egoteko egi aproposa (auz)Josu Naberan Egoki ego-gai - ekai/-ki, 4.3; berbereraz “ego da”=oso ondoJosu Naberan Egon goe-on Josu Naberan Egosi eko-su-in - suarekin ekoitzi (ekoitzi, 4.3)Josu Naberan Egu e-uku; e-gu - leku ezkuturik ez duena; gu ez den beste

guztiaJosu Naberan Eguen egu-guren - Egu gurena, larunbateko egun nagusiaJosu Naberan Egun egu-une - argi uneaJosu Naberan Egur e(itz)-gur - zuhaitz makurraJosu Naberan Egurats egu-era-tse - eguera mota (atse/-tse, 18.1)Josu Naberan Eguzki egu-iz-ki - egunaren argi gaia (ald., ilazki)Josu Naberan Ehiza in-eixa - in (ikus 8.1)Josu Naberan Eho (irun) hari-aho - haria ahokatzeko jardunaJosu Naberan Ehun(e) irun-une - telaJosu Naberan Ei e-i(n) - izan daiteke; omenJosu Naberan Eiki ei-ki - daitekeena, gertagarria; egiazki, baiki (ekai/-

ki, 4.3); gr., eikosJosu Naberan Eite ei-te - antza (grekeraz, eideos)Josu Naberan Eitz ei-zi - zuhaitz ororentzat hizki generikoaJosu Naberan Eitzi, utzi ira-etsi-inJosu Naberan Eixa in-uxa - uxa bidezko ehizaJosu Naberan Ekai eko-ai - lehengaia, “aia” egokiaJosu Naberan Ekaitz ekai-gaitz - ekai gaiztoaJosu Naberan Ekarri/ekharri e(n)-karro-in - karroan garraiatuJosu Naberan Ekin ike-(eg)in - gauza bera eginJosu Naberan Ekoitzi, egosi ekai-so-eitzi - kalitate handiagoko (auz) ekai bihurtuJosu Naberan Ekosaria, egoskariaegos-aria - egosteko jaki mota (aria, 22.2)Josu Naberan Ekuru e-kurJosu Naberan

Ekus, ikus, kuxian leku-so; uku-so - lekua altutik begiratuta (auz/-so)

Josu Naberan Elbarri el-barren - hanketan eriJosu Naberan Ele eli-era - jendearen ele era; hitza, berbaJosu Naberan Eli eli - talde, aldra, aralde; hainbat, batzuk

Josu Naberan Elikatu eli-gaitu - taldea indartuJosu Naberan Eliza eli-tza - alderatu eliza/zelai (tza, 7.3)Josu Naberan

Elkar/alkhar/arkhal eli-har, erhi-har - batak besteari helduta

Josu Naberan Elkor/elkhor hel-kor - heltzen edo umatzen gaitzaJosu Naberan Elorri eri-orri - orri zaurigarriaJosu Naberan Eltze eli-pertz(e) - jendea elikatzeko pertzaJosu Naberan Elur jel-ur - ur jelatua (ijjo/jel, 9.1)Josu Naberan Elurte jel-urte - ur izoztuen sasoiaJosu Naberan Emakume ema-(k)ume - ema umeaJosu Naberan Eman ema-an - ema, jardunean (aditz piriniarrarekin)Josu Naberan Emari ema-ari - “ema jardunean” (aditz mediterran.: ari, 22)Josu Naberan Emazte ema-z-ide - z hori iz edo giz erroen arrastoa daiteke Josu Naberan Eme eme - ama edo eba hitzen eratorria izan daitekeJosu Naberan Enara ean-ara - elaia, kanpotik datorren txoriaJosu Naberan Ene/nire ni-en - edutezkoen enàre aldaketarekin (-en, 8.3)Josu Naberan Enbor en-bor - buruaren ondorengo parteaJosu Naberan Enda en-ara - “nongo lurraldekoa” galderari erantzunaJosu Naberan Entzun ein-tza-ulu; adi-tzu-

en - hotsak jaso (azu/-tza, 7.3)Josu Naberan Epe/ephe epai-ide - epai marka bikoitzak adierazten duen tarteaJosu Naberan Epeini/ipini ei(tzi)-pen-in - paratu, kolokatu, jarriJosu Naberan Eperdi/ipurdi e-puia-erdi;

(l)ep(o)-erdi - biribil erdiaJosu Naberan Ephel/epel bero-el (e-bore-el) - bero makala, eztiaJosu Naberan Epher/eper iber-(xori); (l)epo-

er - gr. pérdix (ikus -er, 37) Josu Naberan Epo e-puio - puia gabea, altura gabea; nanoaJosu Naberan Epotx /ipotx en-pui-txoJosu Naberan Er (topon.) erJosu Naberan Era ei-ara - “ara” mota; gisa, modua, taxua; aukeraJosu Naberan Erabat, orobat ira-bade; oro-bade - “badeak” oro (bada/bat, 11.1)Josu Naberan Erabili ira-ibil - ibiliazo, ibiliaraziJosu Naberan Eragin ira-egin - ondorioa ukhanJosu Eragon ira-e-goe-on - egon ezaren ondorioa; jardun

NaberanJosu Naberan Eragotzi eragon-etsi - eragoteari trabaJosu Naberan Eraiki era-ike-in; hetsa-

ike-in - (etxea) gora altxatu (ike, 8.4)Josu Naberan Erail ira-hil - hil eragin; erho Josu Naberan Eraitsi ira-jaitsi - jaitsi eragin, jetziJosu Naberan Eraitzio erein-zio - erein (ira-in), zioa adierazitaJosu Naberan Erakuts ira-ekus - ikustaraziJosu Naberan Erantzi e-jantzi - ez, e-; ikus 8.10Josu Naberan Erantzun ira-entzun - entzunari arrapostuJosu Naberan Eraso/erasan ira-azu-an - azuara datozenak (azua, 7.2)Josu Naberan Eratu/eraendu era-en-du - era ezartzeaJosu Naberan Erauzi ira-aho-azu-in - dagoen lekutik ateraraziJosu Naberan Eraztun erhi- aro-edun - erhian eramateko aroaJosu Naberan Erbi er-bi - “belarri-bi”Josu Naberan Erdi er-ide - ertz bataren beste aldea Josu Naberan Erdietsi erhi-edu-eitzi - hatz puntan edukiJosu Naberan Erdi(tu) erdi-tu - banan, bereiz Josu Naberan Ere ide-en - ide, 8.5; -en, 8.3; enàre aldaketarekinJosu Naberan Eredu era-eduru - merkataritzarako truke patroiaJosu Naberan Erein (ei)-ira-in - geroa bermatzeko ekintza (in)Josu Naberan Ereinotz/erinontz erio-en-eitz; heroi-

en-eitz - heroiei buruan jartzekoaJosu Naberan Eremu ira-amu; ara-amu - jatorrizko lekuaren esparruaJosu Naberan Eresi herio-hitz; (a)ede-

hitz- hildakoaren omenezko hitza; “aedoak”, antzinako bertsolariak kantatzen zuena

Josu Naberan Ergel era-gel - izaera geldoa, tentela, leloaJosu Naberan Erhi er-gi; eri-gi - hatza; ertzeko gorputzadarra (gi, 3.13; er,

37); gorputzadar mehea (eri, 8.9)Josu Naberan Erho ira-herio; ira-iro - hil eragin; erail-en sinonimoaJosu Naberan Eri e-ira-ei; e-ari; e-

jario - bizi korrontearen eskasia, itxuraz Josu Naberan Erigo eri-go(go) - gaixotasunaJosu Naberan Eriko/erko erhi-ko - titarea Josu Naberan Erkin eri-ekai-ira - material eriaren ondorioa; ahulaJosu Naberan

Erko er-khoro - adarrak khoro forman (behiak

nahiz idiak) Josu Naberan Erko(i)hen erkoro-en - lodiaren hurrengoa, erakusleaJosu Naberan Erkoro erhi-koro - erpurua, hatz lodia (koro, 33)Josu Naberan Erle er-ele; er-eli - err elea duen intsektu estimatuaJosu Naberan Ernal(du) erne-al-(du) - ernetzeko ahalmena gauzatuJosu Naberan Erne er-en - erroa kanpora atera (erro/er, 38.1)Josu Naberan Erne, ernai er-anu-ide - belarriak goian tenteJosu Naberan Ero/erho era-iro; era-o - erarik ez duena; gunea ez duenaJosu Naberan Erori ero-oin-in; ero-oin-

ira - oina erarik gabe jartzearen ondorioaJosu Naberan Erosi ide-auz-in - berdinketara iritsi, trukea egin; auz/os, 7.2Josu Naberan Eroso era-oso - era errazean; ehiJosu Naberan Erosta herio-oste; herio-

ospa - herioa ospatzeko eresiaJosu Naberan Erpe erhi-behe - atzaparra, garraJosu Naberan Erpin er-pui-ino - gorunearen ertza (pui, 15.4; anu/ino, 25.1)Josu Naberan Erpuru erhi-buru - hatz lodiaJosu Naberan Errain er-alaba-in - kanpotiko alaba, ezkon alaba (er, 37)Josu Naberan Errauts erre-hauts - erraustearen ondorioaJosu Naberan Erraz/errez err-ez - ertzik gabeJosu Naberan Erre er-e; errai-e - (soro) ertzak erre; errausteari

erreferentzia?Josu Naberan Erredizak erro-iz(ak) - oinarrizko ondareak; cf raízJosu Naberan Erregu arren-gu(ra) - gu arrenka; gura (dugu), arrenJosu Naberan Erreio, Errio urru-ijjo - jario ugariko ibaiaJosu Naberan Erreka er(rio)-ega - ibaiaJosu Naberan Erreten errio-eten - errio etena; presa, anteparaJosu Naberan Erri erri - soroa

Josu Naberan

Erribera, bera erri(o)-behe-ara; erri-bera

- uharana; soro barrena

Josu Naberan Erro/herro err-o - ertzak biltzen diren gunea; zuzterraJosu Naberan Erroi errai-oi; erho-gi - errai iragarleak; sarraskijaleaJosu Naberan Erroitz(a)/errautz er-arroil-tz - arroil bertikal itzela (tz, 7.2)Josu Naberan Erromada erro-marra - ataka, langa, lataJosu Errota erro-ta - arroda txikia; bolina, eihera

NaberanJosu Naberan Erru erro-u; errai-u - errorik ez; errairik ez Josu Naberan Erruki errai-ukhi - erraiak hunkituJosu Naberan Errun er-(arro-aro)-un - (arrautza) kanporatzea (un, 20.7)Josu Naberan Ertain erdi-adin - erdiko tamaina; duin/doi/adin, 23.3Josu Naberan Ertz er-tz - er erpinena edo hurbilena (auz/tz, 7.2)Josu Naberan Esan hitz-an - hitzaren jardueraJosu Naberan Eseki/eskegi azu-ike-in - leku ikean ipiniJosu Naberan Eseri atse-in - arnasa hartzeko, sikeranJosu Naberan Esetsi ez-eitzi - bakean ez utzi;eraso, jazarriJosu Naberan Eska(tu) esku-a(ra)-(tu) - eskua hedatuJosu Naberan Eskain(i) eska-in-i - eskua zabaldu eskuzabalakJosu Naberan Eskaratz ezka-ara-tz - ezka antzeko eremua, supazterraJosu Naberan Esker esku-ager - eskuekin (esker ona) adieraziJosu Naberan

Eskilara, eskailera ezka-ilara - hegal ilaraz osatutako mailadia

Josu Naberan Esku edu-uku; erhi-

uku - edukitzeko “ukua”; erhien guneaJosu Naberan Eskuin esku-in - egiten duen eskuaJosu Naberan Esna iz-anu-an - argi nabarmenera igaro (anu, 25; -an, 8.3)Josu Naberan Esne zi-ene; zi-eme -bi bokal batzean is/es bilakatutaJosu Naberan Estekatu herste-ika-tu;

herste-gara-tu - lotu, atxikiJosu Naberan Eta ide-ta - grekoz, eti; latinez, et, itemJosu Naberan Eten e-teink - hasierako e- hori ez daJosu Naberan Etor(ri) ira-tor -(i)Josu Naberan Etsai etsi-ai - asmoa etsiarazten duenaJosu Naberan Etse/etxe hetseaße-zeha - zehar zabala mugatzen duena (?)Josu Naberan Etsi ira-eitzi - uztearen (amore ematearen) ondorioaJosu Naberan Etxola hetse-ola - etxe eraikia; hortik agian txabolaJosu Naberan Etzan eitzi-anJosu Naberan Etze e-eitze - zuhaizkirik ez dagoen eremuaJosu Naberan Etzi bihar-atze; bihar-

eitzi - bigarren arrastiaJosu Naberan Euli ahul-eli - multzo ahula

Josu Naberan Euri ijjo-uru-ira - Urutik datorren ura (ijjo, 9)Josu Naberan Eurrez/erruz e-urru-tz - “e” epentetikoa; ald., eurrez/neurrizJosu Naberan Euskara/euskera eusko-era; eusko-

elea - euskoen mintzairaJosu Naberan Eusko/euzko auz-uku-o - goiko haranetakoak (uku, 32.1; “o”, lekua)Josu Naberan Eutsi ez-utzi - ez etsi; agian etsi/eutsi hitz jokoaJosu Naberan Ez e-zi - jarduerari (zi) ezetza eman (e)Josu Naberan Ezagun ira-az(u)a-gune - azua berean bizitzearen ondorioaJosu Naberan Ezarri eitzi-ira-in - kanpotikoa kokatuJosu Naberan Ezelan e-zelan - ezein eratara ere ezJosu Naberan Ezer ez-ere - ere, 8.5Josu Naberan Ezetsi ez-iritzi - ezeztatu, errefusatu, atzera botaJosu Naberan Ezin, etsi ez-i(n) - halere, ez du behar aditz laguntzailerik

Josu Naberan Ezka/Eska (top)

ezku-ara; zi-uku-ara; zi-ska - agian zi/iz alderanketa

Josu Naberan

alderanzketa ezagunarekin; iberra, erreka-hegala; errekastoa

Josu Naberan Ezkailu ezka-ilu - errekan ugariaJosu Naberan Ezkata, eskama ezka-ta - hegaltxoa, azal gogor puskaJosu Naberan Ezker esku-er - esku eria, traketsaJosu Naberan Ezkila ezka-tila - hegalez osaturiko tailua; kanpaia, txilinaJosu Naberan

Ezkilaso, oskilaso, eskinoso ezka-ilara-xori - hegoetan lerro

Josu Naberan

beltzez jantzitako luma urdin ikusgarriak hegoetan dituen txoria

Josu Naberan Ezkondu esku-on-du - eskumenak hobetu?Josu Naberan Ezkurra zi-hurra - hur zitua (hur, 36.2)Josu Naberan Ezkutu esku-tailu - babesteko tailuaJosu Naberan Ezpain is-bania - erribera bikoitzaJosu Naberan Ezpal eitz-epai-ira - zuhaitza ebakitzean irteten den astillaJosu Naberan Eztanda/zapart ez-in-anda; dsan,

dsanpart - hantura deuseztu

Josu Naberan Eztarri/estarri estu-arro-i(jo) - ijjo guztiak igarotzeko zulo estua, estuarioa Josu Naberan Ezten zizt-ein - ald., lezna (gazt), alesna (germ)Josu Naberan Ezti erle-zi; zi-tui - kalitate altuko zitua, dena denJosu Naberan Eztul estu-eri; e-tul-tul - bular estutasuna sortzen duena Josu Naberan Fier pui-er - buru gandorra tente, harroJosu Naberan Funts buru-une-ts - gune-guneari dagokiona (asso/ts, 18.1)Josu Naberan Fruta buru-azu-aria - uharaneko fruitu buruduna (azu/-ta, 7.3)Josu Naberan

Gabe/bage/ba(ge)rik bada-ge - badarik ez; bage/gabe alderanzketarekin

Josu Naberan Gai aia-ai - taila egiteko balio duenaJosu Naberan Gailen gailur-en - gaine altuenaJosu Naberan Gailur gane-ilu-uri - gaine oso altuaJosu Naberan Gain gane-in(o) - ganetxoaJosu Naberan Gaitz aia-haitz; ga-aise - lantzeko zaila; erraza ez denaJosu Naberan Gaizo/gaixo/gajo gaitz-azu-o - barnean gaitza duenaJosu Naberan Gaizto gaitz-asso - asso/-to (18.1)Josu Naberan Gako/gakho sar-ago - zerraduran sartzeko giltzaJosu Naberan Gal(du) ga-al - ahala ahkatuJosu Naberan Gal(era) ga-al-(era) - ahalmenik ezJosu Naberan Galburu gari-buru - gari buruaJosu Naberan Galda gal-galJosu Naberan Galdara galda-ara - ikus ara (22)Josu Naberan Galde gara-alde; kara-

alde - gaia garatze aldera; aurpegira zuzenduJosu Naberan Gale galde - gura, gogo esanahia duen atzizkia Josu Naberan Galga gara-ga - garatzea geratuJosu Naberan Galgara gal-gal-a(ra) - irakin puntuaJosu Naberan Galtza gara-altza - sarritan gora jasotzekoak; prakakJosu Naberan Galtzada galtza-ara - jasotako zorua

Josu Naberan Ganadu

gana-or; gana-du - gizakiak bereganatu edo bezaturiko animalia (ant. alto al., waidanjan)

Josu Ganbara gane-behe-ara - gane azpiko lekua

NaberanJosu Naberan Ganbe (top.) gane-behe - mendi barrena, gorabehera orografikoaJosu Naberan Ganbelu gane-behe-ilu - konkor bat baino gehoagokoaJosu Naberan Ganberro gane-behe-erro - erroak kili-koloJosu Naberan Gandu/geun ge-andu - ikuspegirik ez (anda/andu, 25.2)Josu Naberan Gane goe-an(u)-e - goienaJosu Naberan Ganga gane-gara - goieneko altueraJosu Naberan Gangar ganga-arre - ganga nabarmena (arre, 37.1)Josu Naberan Ganora/kanore ga-nora - norarik gabeJosu Naberan Gar gar - ke arrearen ondoren datorren su garraJosu Naberan Gara, kara goe-ara - gorunea, buruaJosu Naberan Garabi gara-bi -ald. polea (lat), polos (gr)=*boro-leraJosu Naberan Garagar gari-gara-arre - buru arrea duen gari motaJosu Naberan Garai(tu) gara-aia-(tu) - gailurra (hartu)Josu Naberan Garandi gara-handi - gorune handia; ald., grandeJosu Naberan Garatu gara-tu - burutu, hozituJosu Naberan Garatxo, garatxa garaun-txa - gorunetxoa (-txa, 7.3)Josu Naberan Garau(n) gara-buru - bihia, aleaJosu Naberan Garbi gai-argiJosu Naberan Garden garbi-en; gar-ide-enJosu Naberan Garg(a) (-topon-) gara-ago(a) Josu Naberan Gargantila garga-n-t(a)ila - lepokoa, idunekoaJosu Naberan Gargantua garga-hantua - umeak irenstekoa adinakoaJosu Naberan Gari gara-ihiJosu Naberan Gari/garhi gara-ihi - burua, bihia, duen landareaJosu Naberan Garo gara-ur - gaineko ura, ihintzaJosu Naberan Garondo gara-ondo - lepondoa, kokotaJosu Naberan Garra (ne)garr-aJosu Naberan Garra har-(erhi)-arre - oratzeko hatz arreaJosu Naberan Garraio karro-ari-o; ekar-

ari-o -ekartzeko modua; cf., acarrear

Josu Naberan Garrantzi kari-aintza; gara-

handi-tz - gora handiko gaia (kari, 4.3); Josu Garrasi gar-adausi

NaberanJosu Naberan Garratz gar-atzeJosu Naberan Garro gar-arroJosu Naberan Garsoil gara-soil - burusoilaJosu Naberan Gatazka gudu-ska;

gaztaka - ataka; iraganbidea lortzeko borroka (–ska)

Josu Naberan Gatibu, katigu

gate-in-abu; kate-in-gu - pertsona preso hartu; gu katean?

Josu Naberan Gatz gazi-tz - gazi puntu handia (auz/-tz, 7.2)Josu Naberan Gau ga-egu - argiune ezaJosu Naberan Gaur gau-ahur; gau-

urre - gauaren ifrentzua; gau aurreaJosu Naberan Gauza gai-auza - munta handiko gaiaJosu Naberan Gazi ga-zi(o) - zi gabekoa; zio gabekoa (zio, 3.2)Josu Naberan Gazte gara-zi-ate - heldutasuneko ateaJosu Naberan Gaztelu gaste-ilu - mesetako atean dorreaJosu Naberan Gehi ge-ahi - ez da amaitu (kontua)Josu Naberan Gela sel-ara - azalera mugatua (lat., cella)Josu Naberan Geldi higi-eri - higitzea geratuJosu Naberan Geldo gel-do - geldia oso; asso/-to/-do, 18.1Josu Naberan Ger- ager - toponimian ugariaJosu Naberan Gera, gel ge-gara - burutzen ez denaJosu Naberan Geraka gera-ka - geldiezina, urduriaJosu Naberan Geratu, gelditu gera-tu - burutzeari utziJosu Naberan Geriza ge-iz-ara - argirik gabeko eremuaJosu Naberan Gero ai-aro; ge-aro - aro unetik aurreratzJosu Naberan Gerra/gerla ager-herra - herra azalaratzen deneanJosu Naberan Gerren(du) gerri-en-(du) - gerria endekatu; argal(du)Josu Naberan Gerri ager-gi; gi-erdi - gorputzaren parte ageriaJosu Naberan Gertatu/gerthatu ager-ira-tu - azaleratu; jazo, suertatu, agituJosu Naberan Gertu ager-tsu - prest(u)Josu Naberan Geruza ager-azu - agian azu/uza alderanzketa (azu/aza, 7.3)Josu Naberan Gesal/kresal gera-zi-ara - ur geldiaren azalera

Josu Naberan Geurtz gero-aurten - datorren urteanJosu Naberan Geza ge-zapore - zaporerik gabeaJosu Naberan Gezi higi-ziri; hage-ziri - jaurtikitzen den ziriaJosu Naberan Gezur ge-zuhur - gauza zuhurra ez denaJosu Naberan Ghia, gia gi-ara - larruazal azpiko mintzaJosu Naberan Gibel gi-bel - haragi beltzaJosu Naberan Gibili hari-bil-in - -in adizkiaren ekintzaJosu Naberan Gibizta hari-biz-tai - hari bi lotu (tai)Josu Naberan Gihar gi-arre - arre: trinkoa, mardula....Josu Naberan Giltza ekai-ziri-tza; ago-iltze - atearen agoan

sartzeko ziri landua

Josu Naberan

Giltzurrun/giltzurrin

gi-odol-urrui - odola garbitzen duen organoa

Josu Naberan Gingil gi-dingil - dingilizka dagoen haragiaJosu Naberan Girgil gi-ira-(din)gil - aurrekoaren eratorriaJosu Naberan Giri gi-in - behorra arreskeJosu Naberan Giz(e) gu-iz; gi-iz - gu gara; u edo i irekia, g hotsak mugatutaJosu Naberan Giza giz-a(ra) - ara erroak azalera adierazten du (22)Josu Naberan Gizaki giza-ekai - "giz" izaerakoa; ikus ekai (gero –ki), 4.4 Josu Naberan Gizarte gize-arte - jendarteJosu Naberan Gizatzar gize-zar-arre - ikus arre, 37 (zar-arre: -tzar atzizkiaren

sorrera?)Josu Naberan Gizelan gize-lan - gizakiak egun batean egin dezakeenaJosu Naberan Gizeli gize-eli - giza aldraJosu Naberan Gizen gi-zi-en; giza-en - gorputzean ur gehiegiJosu Naberan Gizon giz-on - gu, iz eta -on aditza: bizi garenokJosu Naberan Gizotso gize-otso - kondairetako pertsonaia Josu Naberan Glaziare jela-zi-ara(ne) - ur izoztuaren azalera zabalaJosu Naberan Goe go-e - izaera edo leku printzipala; sin.: amaJosu Naberan Gogaitu gogo-ahi-tu - gogoa amaituJosu Naberan Gogo goe-goe; ago-goe Josu Naberan Gogor agor-agor - hezetasunik gabeko solido trinkoaJosu Naberan Gogoratu gogo-ira-tu - gogora ekarri, bururatu

Josu Naberan Goi goe-i(hi) - gorunea, gailurraJosu Naberan Goibel goi-bel - goia nahiz norbere burua beltzJosu Naberan Goilare ago-in-lera; goi-

lera - janaria agora altxatzeko trenaJosu Naberan Goiz egu-iz; ago-iz - argiaren sorrera; egunsentiaJosu Naberan Golde khoro-aho-ide - aho biribil antzeko osagaiaJosu Naberan Golko koro-uku - leku biribila; magalaJosu Naberan Gona koro-ehuna - soineko jantziaJosu Naberan Gopor/gophor koro-boro; ago-

opor- buru biribileko ontzia; jakia ahora eramateko ontzia

Josu Naberan Gor ge-ore(ka) - entzumenik ez; ald., oreka/orejaJosu Naberan Goraintzi gogo-aintza-i - gogoz opatzen denaJosu Naberan Gorde uku-orde; uku-er - ezkutatu; jagonJosu Naberan Gordin gorri-din - gorri antza nonbaitJosu Naberan

Goren, goien, guren goe-en, goi-en - goirik goiena

Josu Naberan Gorgoil/ghorgoil koro-ago-ilu - ahokoro nabarmena (Cf. Gorgo)Josu Naberan Gori gorri-ei - gorri-gorriJosu Naberan Gorotz koro-tz - koro antzekoa (auz/-tz, 7.2)Josu Naberan Gorosti koro-osto-ihi - hosto punta zorrotzeko buruaJosu Naberan Gorpu koro-buru - gorputza “iz” gabe; hilotzaJosu Naberan Gorputz/gorphitz koro-buru-iz - enbor eta buru bizidunaJosu Naberan Gorri/korri kar-ore-ei - sumendi labaren antzekoaJosu Naberan Gorroto gogo-herra-to - herra asko gogoan; asso/-to, 18.1Josu Naberan Goru goe-iru(n) - iruteko goiko ardatzaJosu Naberan Gose ge-aho-ase - ahoa ez da sentitzen aseJosu Naberan Gotor/gothor khoro-tor - zirkulu hesituaJosu Naberan Goza gogo-ase; gogo-

aza - gogoa asetu (aza/-tza, 7.3)Josu Naberan Gozo ago-z(i)o; ago-auz - agorako aproposa

Josu Naberan Gu

go-u; u-g-u - U mugagabea G hotsak mugatuta (gr., ou)

Josu Naberan Gudu gu-adu; gu-edu - gure destinoa edo ondarea jokoanJosu Naberan Guhaur gu-haur - gu haurrok, geu

Josu Naberan Gune uku-une

Josu Naberan Gupida khoru-ide-a(zu)

- koru-lagunenganako barrua, errukia compasión=khoru-ide-behe-azu (pathos (gr)=behe-azu

Josu Naberan Gur/kur-kur koru-u(n) - kurba uneaJosu Naberan Guraize gurutze-ide - gurutze itxurako tresna; artaziakJosu Naberan

Gurari, iguriki, gura gura-ara-ari - gure izatea martxan (ara, 22.2)

Josu Naberan Guraso/buraso gure-aho-so - jatorria (aho-auz) eman diguna; Josu Naberan Gurbil kupel-bil; gur-bil - kupel biribila; gur, 32.4Josu Naberan Gurdi egur-idi; egur-din - egurrezko garraioa; idi-gurdia Josu Naberan Guren gur-en; guri-en - gurgarria; muga, santu, guriJosu Naberan

Guren, goena, guena goe-en-a - gorengoa, mugakoa

Josu Naberan Guri/guren uga-uri-(en) - uharan joriaren barrutiaJosu Naberan Gurin/urin goe-uri-gi; guri-en - goialdeko haragi ugaria; gantza, koipeaJosu Naberan Gurpil egur-biribil - egur biribila birakaJosu Naberan Guru gu-buru - gure aitzindaria

Josu Naberan Gurutz(e)

egur-eitz(e); koru-eitzi - egur zuhaitza; kako eraitsi antzekoa

Josu Naberan Gustu ago-usu-to - ago usu bikaina (asso/-to)Josu Naberan Gusu gu-azu; gu-auz - gure sortzailea; gure arbasoaJosu Naberan Gutizia gu-(i)zio-ara - guraria, desioa, irrikaJosu Naberan Gutun/kutun gu-itun - taldearen lokarria berresten duen itunaJosu Naberan Ha, hura a-a; u-aJosu Naberan Habaila harri-abia-taila;

abail-taila - harkoskoa abiadan Josu Naberan Habe haga-behe - zutabe-ren laburdura daitekeJosu Naberan Haboro gane-boro - buru ganeraino (beteta)Josu Naberan Haga eitz-gara; etsa-gara - zuhaizki garatua; etxearen gaineko zuraJosu Naberan Hagin haga-din - hagaren antzekoaJosu Naberan Hagitz anitz-anitz - agian errepikatik sortuaJosu Naberan Haik/haiek ha-ike - ike-k azken e galduz edo aurrera pasatuzJosu Naberan Haina, hain goe-adina; gogo-

adin - goraino, nahi adinaJosu Hainbat haina-bade - adina, adinbat, bezainbat

NaberanJosu Naberan Haitz/atx aia-tz - aia handiaJosu Naberan Haize ekai-xehe - ia ekairik ez duenaJosu Naberan Hala(n) ha-era-(an) - era hartaraJosu Naberan Haltz uhara-eitz; altzu-

eitz - uharaneko zuhaitza; zuhaitz altuaJosu Naberan Hamaika hamar-ike - hamarreko beste serie bat (ike)Josu Naberan Hamar ama-erhi; hatz-

ama-arre - hatzak guztira; hatz lodiaJosu Naberan Hamu/amu aho-amu - arrainaren ahorako “pizgarria”; garrangaJosu Naberan Han aho-an - -an lekuzkoa sortzen duJosu Naberan Handi gara-andiJosu Naberan Handitu handi-tu; gane-tu Josu Naberan Hanka anda-gara - sin.: aldaka, zango (ald. andar: *anda-an)Josu Naberan Hanpatu handi-boa-tu;

anda-boa-tu - puztu, harrotuJosu Naberan Hantu anda-tu - hanpatu (anda/andu, 25.2)Josu Naberan Hantuste handi-uste - arrandia, harrokeriaJosu Naberan Hao ka-aho; ijjo-aho - “aho”-ren kontrakoa (konbexua); iturburu

ondoa, leku onena (ald. hao/tao)Josu Naberan Haril hari-in - haria egin, ehunduJosu Naberan Haro hao-ara-o - hao lurraldea, muinoaJosu Naberan Har(tu) hatz-arre(-tu) - hatzak gakotu, zeozer jasotzekoJosu Naberan Haragi hao-era-gi - haragiaren taiuera konbexoaJosu Naberan Haran ara-anu - goi bailara; ikus anu, 25Josu Naberan Hare/hariñ/arei ara-en; are-in(a) - ara-tik eratorria; areak egina Josu Naberan Hari/firu iru-in; ari-ari - iruteko lehengaia; iru/ari alderanzketarekin;

bigarren hipotesirako, ikus ari, 22.3Josu Naberan Haritz ale-eitz; gar-in-eitz - alea duena; sua egiteko egokiaJosu Naberan Harkaitz kar-haitz - kar haitza (haitz/gaitz, 4.4)Josu Naberan Harlauza harri-lauza - harrizko lauza edo losaJosu Naberan Haro hao-ara-o - meseta guneaJosu Naberan Harpe kar-behe; gara-behe- harkaitzaren edo gorunearen azpiko lekuaJosu Naberan Harrabots arre-abo-hots - ahots azantza; buila, zarata, arramaJosu Naberan Harrapa har-aba-en - dagokion jabetzatik hartuJosu Naberan Harreman har-eman - hartu eta eman

Josu Naberan Harrera har-era - hartzeko eraJosu Naberan Harri kar-ira - harkaitzetik eratorriaJosu Naberan Harro aho-arro; goe-arro- esanetan edo asmoetan hantuaJosu Naberan Hartz kar-atz - atzea (aztarna) harrian uzten duJosu Naberan Hasi e-atse - amaitu da atsedenaJosu Naberan Hasperen hats-behe-en - hats beherena botaJosu Naberan Hats aho-ats; hao-ats - jatorrizko atsa, arnasa, arimaJosu Naberan Hatse an-atse - hartu hatsaJosu Naberan Hatu jan-auzu; jan-anu - mendira eramateko anuaJosu Naberan Hatz eri-atz - erhiaJosu Naberan Hau ha-o - ha hurbilaJosu Naberan Haur ha-aurre; (g)ara-

aurre - heldu aurrekoa; sehia, umeaJosu Naberan Hauspo (hats)-putz-abo - agian putz/ausp alderanzketa dagoJosu Naberan Hauta hau-azu-an - hau abian jarriJosu Naberan Hauts ha-huts; ga(uza)-

huts - hutsala, baina lana ematen duenaJosu Naberan Hautsi hauts-in - haustu, apurtu, puskatuJosu Naberan Haxa hexe-aia - txanga, erroa, gontzaJosu Naberan Haxe haga-xehe - hage xehea, sortaJosu Naberan Hazi (aditza) hatz-in - zenbat hatz hasi da neskatoa?Josu Naberan Hazi gai-zi - zitu izateko gaiJosu Naberan Hazteri hatz-eri - hatzetako eritasunaJosu Naberan Heda e(tse)-ara - zabalduJosu Naberan Hede heda-e - uhala, bridaJosu Naberan Hedoi ke-dui - kearen antzekoa; dui, 23.3; ikus hodeiJosu Naberan Hegal hegi-ara; hegi-el - izkina, kantoi, ertz, bazterJosu Naberan Hegan hegi-an - nori ez zaio otu hegitik hegaz egitea?Josu Naberan Hegats hego-ats(e) - luma, ukitzeko atseginaJosu Naberan Hegatz hegi-atz(e) - teilatua, etxegaina, hegaztegiaJosu Naberan Hegi e-ihi (?)Josu Naberan Hego hegi-aho; hegi-o - hegia hasi edo amaitzen den lekua Josu Naberan Heia hegi-aia - haitz eta harriz eraikitako ukuilua

Josu Naberan Hein heda-(a)din; hain-

en - zabalaren neurriaJosu Naberan Hel eri-erhi; eri-eu(tsi) - estu dagoena laguntza eskeJosu Naberan Heldu hel-du - eskua luzatzeaJosu Naberan Helduleku heldu-leku - euskarriaJosu Naberan Hemen aho-men - menean, berton (habenàhamenàhemen)Josu Naberan Hemeretzi hamar-eitzi - hamarrekoaren eroriaJosu Naberan Hera gi-ara; gi-era - gune haragitsua (gorputza; arandoia,

paparoa, gibela, zurdatza; ald., Hera (gea-era)Josu Naberan Herabe hera-behe - paparoa behean; lotsati, lotaJosu Naberan Herbal hera-behe-eri - indarge, ahul, elbarriJosu Naberan Herdoil uher-do-ira - uher askoren ondorioa (asso/-do, 18.1)Josu Naberan Heren en-oren - lehen orenetik datorrenaJosu Naberan Herenegun heren-egun - hirugarren eguna atzerantzJosu Naberan Herensuge lehen-suge - suge mitikoaJosu Naberan Herio eri-o; eri-ijjo - eriaren gunea; bizi korronte eria Josu Naberan Heroi er(i)o-in - herioa gainditu ala eragin?Josu Naberan Herots/erots (h)er-hots - hots ozena (her/er, 37)Josu Naberan Herra (h)er-(l)era - muturreko manerakJosu Naberan Herren, Txerren gi-er-en - gorputz atala bere lekutik kanpoJosu Naberan Herri erri-er - soro hegaleanJosu Naberan Herste/heste hertsi-hodi;

hertsi-ide - igarobide hertsi samarra

Josu Naberan

Hertsi, itxi, (h)estu her-hesi; hesitu - hesian estutu

Josu Naberan Hesi etse-in - etsea eginJosu Naberan Hesitu hesi-tu - hesia jarri inguruanJosu Naberan Hesparru hesi-barru - hesi eremua, barrutiaJosu Naberan Heze ase-zi; zi-ase - urez blaiJosu Naberan

Hezi (hetzenàhezten) hesi-in; e-hazi - hesia jarri; haztea kontrolatu

Josu Naberan Hezur ide-zur; auz-zur - zuraren antzekoa (ide, 8.5; auz, 7.2)Josu Naberan Hi(z) (e)i-i(z) - hi haizJosu Naberan Hidoi/idoi zi-lohi - istil uraJosu Naberan Higa(tu) higi-gal(du) - mugimenduaren karizko galeraJosu Higi gi-i; ihi-i - gorputza mugimenduan?

NaberanJosu Naberan Higuin gi-uku-gin - erraiak aztoratuJosu Naberan Hil ijjo-il; iz-il - korronte ahulezia; energia ahuleziaJosu Naberan Hilaur hil-aurre - hilurren, hilagin, agoniaJosu Naberan Hildu hil-adu - adorez nekatua, ahula, sorra Josu Naberan Hilhor/hilor hil-or - (k)umea galdu, abortua (or, 35.1)Josu Naberan Hiltamu hil-ate-amu - (ikus hil, 8.2)Josu Naberan Hinka(tu) in-ahoka(tu) - zoruan, zurean edo nonahi Josu Naberan Hira iro-ira - irona (ira ona) galbidean dagoeneanJosu Naberan Hiri, uri ili/uli - lehen adiera hedatuz, altueran eraikitako hiriaJosu Naberan Hiros hira-auz - hira edo erresumin handia duena; auz/-so, 7.2Josu Naberan Hiru/iru ha-ilu; hatz-ilu - ilu, toponimian nabari denez, altua daJosu Naberan Hiruren, heren hiru-en - osoaren hirugarren zatiaJosu Naberan Hits iz-il; hitz-isil - argi motela; hitz/hits aurkaketaJosu Naberan Hitz aho-iz - eta argia hitz egin zen; jatorrizko hizkuntzaJosu Naberan Hoba, hobe obo-en; on-en; obo-

ide; obo-ara - opariaren ondorioaJosu Naberan Hobi aho-bi; oba-behe-ei - hortik berehala irtetea zailaJosu Naberan Hobiak/oiak/uiak - hortz-haginen

hobiak Josu Naberan Hodei ijjo-dei - agian hedoi/hodei alderanzketa; hedoi (4.5)Josu Naberan Hodi aho-din - bi aho dituen tresnaJosu Naberan Hogei (k)oro-erhi - esku-oinetako erhiak guztiraJosu Naberan Hogen/hoben goe-en; ago-en - gune printzipaletik aldendu Josu Naberan Hondar hondo-arre - hondoko gauza arrea (arre, 38)Josu Naberan Hondo aho-ondo; hobi-

ondo - ahoaren behea edo barrenaJosu Naberan Hontz gau-or-oz - gau ora itzela (auz/oz/so, 7.2)Josu Naberan Hor aho-hur - gauden lekutik hurJosu Naberan Hordi koro-erdi - ehun litroko upela; mozkorraJosu Naberan Hori ha-o-ide - haren kidea horJosu Naberan Hori (hare)-ore-ei; kori - harearen antzekoa; goriaJosu Naberan Horma kor-ama - material gogorraJosu Naberan Horni oro-bi; khoro-in - dena bildu; khoroa osotu

Josu Naberan Hornitu/ornidu oro-bil-du; khoro-

in-(tu)- horni egin (-du-tu, 23.1); khoroa osotu (khoro, 33)

Josu Naberan Hortz aho-ore-tz; aho-

ora-ziri - ahoko ore antzekoaJosu Naberan Horzkirri hortz-kirri - horzki edo tirriaJosu Naberan Hosto li-auz-to - goialdeko landare-osagaiaJosu Naberan Hots aho-ots; hao-ots - barrenetik datorren ots edo oihartzunaJosu Naberan Hotz heze-auz - hezetasun handiaJosu Naberan Hotzitu, hoztu hotz-itu - hotza barrura sartuJosu Naberan Hozi aho-zi(tu) - ernamuin, begi, kimu, ninikaJosu Naberan Hu u-u - uxatu nahi den zerbaitJosu Naberan Hunki une-ukhi - muina ukituJosu Naberan Hur aho-un(e); oin-

urri - lekutik hurbil; oin gutxiko tarteaJosu Naberan Hurbil hur-bil - hur, paraje, gertu, ondoanJosu Naberan Hurko hur-kide-o;

hurreko - hurbil daukadan kideaJosu Naberan Hurran hur-(ara)-an - hurbil

Josu Naberan Hurren

aurre-en - aurrekoaren ondorengoa; ostekoa, atzekoa

Josu Naberan Hurritz, hur urru-zitu-eitz - zitu ugari duen arbolaJosu Naberan Hurrupa/urrup zurru-upa; zurru-

mama - likidoa xurgatu

Josu Naberan Huts aho-uts; hao-uts;

uru-ts - barreneko usguneaJosu Naberan Hutsal huts-iral - faun, bano, funsgabe (iral, 8.6)Josu Naberan Iaz/igaz iz-atze; ai-(aho)-

atze - atzean geratu den bizitzaJosu Naberan Ibai, epai eba-i - “i” hori –in edo ari izan daitekeJosu Naberan Iber/ibar ibai-er - ibaiertza (er, 38)Josu Naberan Ibi/ubi ibai-bi ibai-in - ibide, ubera; ibaiak eginaJosu Naberan Ibili ibi-ira-in - bidetik joanJosu Naberan Idago ira-ago - il erie, azken hasperenaJosu Naberan Idar/ilar ira-li-aria - “li” landarekitik eratorritako lekariaJosu Naberan Idarrausi ira-urru-etsi - fruituaren pisuz, arbolak etsiJosu Naberan Idatzi ira-hitz-i(n) - hitza eratorriJosu Ide/ite ida-e; eite - eratorriaren alde bata (grekoz, ise)

NaberanJosu Naberan Idi ziri - ziri antzeko adarrak dituen animaliaJosu Naberan Idor ido-arre - lehorte nabarmena, uztaren galeraJosu Naberan Idun gi-edu-une - haragi eduki gunea; zaputza, lepoa, samaJosu Naberan Iduri/irudi ide-duin - kidearen parekoa (ide/kide, 8.5)Josu Naberan Iel/igel giri-ara - behorra edo astemea arreske (ikus giri)Josu Naberan Igali(ak) (ira)-uha-aria - ibarreko frutak; janari urtsuakJosu Naberan Igan ike-an - aldapa igotzenJosu Naberan Igande igan-ate; igan-

handi - ilzahar, ilargi betearen uneaJosu Naberan Igar in-gar - gauzak argituJosu Naberan Igaro igan-aho; ira-ago - igan ordua; ald. irago/igaro Josu Naberan Igarri in-agerre - agerian utziJosu Naberan Igel ike-ele; igeri-el - lelo bera duena; igeri makalaJosu Naberan Igeri/igiri uha-higi; igel-in - uretan mugitu; igelarena egin. Lehen

hipotesian, higi/giri alderanzketa legokeJosu Naberan Ighitai/igitai higi-itai - (tresna) moztaile mugikorraJosu Naberan Ihar/iger li-arre; ihi-arre - landare edo ihi sikuaJosu Naberan Ihardetsi in-arre-eitzi - iharduki, gogor jarri (eitzi, 8.11)Josu Naberan Ihausi in-adausi - zaunka eginJosu Naberan Ihes/iges in-hesi - tartean hesia jarriJosu Naberan Ihi ei-i; i-ei; ei-hi - belar puntadunaJosu Naberan Ihintz in-ina-zi - altuko ura egin (anu/ina, 25.1)Josu Naberan Ihitza/itza ihi-tza - ihi eremu handia (-tza, 7.3)Josu Naberan Ihizi in-izi - ehizea (ikus izu/izi)Josu Naberan Ihurtzuri/ihortziri in-ortze-uri - inusturia, trumoiaJosu Naberan Ijjo (Yo) ira-dso - dso-ren ondoriozkoaJosu Naberan Ikara izu-(k)ada - izu aldia (ada/kada, 22.2)Josu Naberan Ikasi ike-asso-in - gauza bera askotan errepikatuJosu Naberan Ikatz ekai-eitz - landare (eitz) ikatzaJosu Naberan Ike ide-ide - mendiaren beste aldaia; beste batJosu Naberan Iker ikus-er - ertzeraino ikusiJosu Naberan Ikur ike-iduri - irudiaren ordezkoaJosu Ikuzi/ikhuzi in-uku-zi - latsatu, lixibatu, bokata egin

NaberanJosu Naberan Ilar leka-aria; ira-li-ari - lekariàilekaràilar?Josu Naberan Ilara ide-ara - kide asko dagoen lekuaJosu Naberan Ilargi ilu-argi; ira-argi - iluna argitzen duena; argi eratorriaJosu Naberan Ilazki ira-iz-ki - argi eratorria, irargi bezala (ekai/ki, 4.3)Josu Naberan Ildo ira-do - ilara handia (asso/do/to, 18.1)

Josu Naberan Ile/ule

ihi-ide; irun-ei - ihi antzekoa; haril antzekoa

Josu Naberan Ilki ira-ike-in - gora altxatu, jaikiJosu Naberan Iloba il-oba - oinordekoa; ez du markatzen generoaJosu Naberan Iltze ira-ziri; il-ziri - ziriren eratorriaJosu Naberan Ilu ira-u(ru) - urutik eratorria: altua, luzea, garaiaJosu Naberan Ilun iz-u-une - itzal unea beti itzela (“u” ahoski ezeslea)Josu Naberan In in - ekintza adierazten duen aditz nagusiaJosu Naberan Inar in-arre - pindarra, txinparta (arre, 38)Josu Naberan Inarrosi/iharrosi in-arro-zi; in-arro-

etsi - norbera edo soinekoa astindu

Josu Naberan Iñaurre/inhaurre in-aurre - zerbait oso handia dela adierazteko

esamoldea; egin aurre horri!Josu Naberan Inausi in-hautsi - kimatu, adakitu, adaonduJosu Naberan Iñaztura/iñastura in-asturu-ira; in-

estura - asturuetatik erori; estura eraginJosu Naberan Indar in-dart - dart onomatopeiarekinJosu Naberan

Inetazi/iñatazi/liñetazi in-jela-zi - euri jelatua, txingorra, babazuza

Josu Naberan Inguru ira-(in)-kuru - “kuruan” duguna (kuru, 33.2)Josu Naberan Inisitu in-diz-iziotu - diz iziotu eta gu izutu; inazturaJosu Naberan Inoiz/nehoiz e-noiz - ez dago bizi-unerikJosu Naberan Inola e-nola - ez dago nolarikJosu Naberan Inon/nehon e-non - ezein lekutan ere ezJosu Naberan Inozo ino-zo; ino-oso - anu (buru) gabekoa dirudiena (anu/ino, 25.1)

Josu Naberan Intsusa

in-azu-sa(pa); in-azu-tziza - izerdi eragilea; diuretikoa

Josu Naberan Intxaur indi-ur(ra) - Indiatiko urra Josu Naberan Intziri in-zinkuri(n) - auhen eginJosu Inul/enul in-ahul - ahuldu, akitu, unatu

NaberanJosu Naberan Inurri/txindurri in-or-urrui; ira-

or-urrui - oso aktiboak; oso ugariakJosu Naberan Ipar i(z)-buru-ara - uren edo izotzen lurralde buruaJosu Naberan Ipini e-pui-in - gorunean jarri edo eseki (puia/pui/pin, 15.4)Josu Naberan Ipuin ipotx-in - epotxen kontua kontatuJosu Naberan Ipuru ei-buru - buru itxurakoa; sin.: enebroJosu Naberan Ira in-en; ei-an - noizbaiteko zer edo zeren eratorriaJosu Naberan Iragan ira-igan - aldapa igo ondotik (igan, 15.5)Josu Naberan Iragarri, igarri ira-gara-in - gaine(ra)koa aurrez esanJosu Naberan Iragazi ira-gara-zi-in - gaineko likidoa (zi) behera pasaJosu Naberan Irain hira-in - irainduJosu Naberan Irakurri ira-ikur-i(n) - irudia eratorriJosu Naberan Iratzarri ira-atzarri - esnaraziJosu Naberan Iraul ira-arau - arauaren beste aldeaJosu Naberan Iraun ira-une-an - ematen zaigun bizkitartea biziJosu Naberan Iraus iel-or-auz - ahardia (txerriemea) arreske; ikus orots, 35.1Josu Naberan Ireki ira-eiki-in - iraganari aukera (ei) emanJosu Naberan Iren iro-en - ira (eratorri gaitasuna) moztu zaionaJosu Naberan Irentsi ira-en-etsi - kanpotik barneratzen utzi (etsi, 8.10)Josu Naberan Iretargi, irargi ira-iz(ar)-argi - argi eratorria (izarretatik)Josu Naberan Irha/ira ihi-ira - ihiaren eratorria, ihi motaJosu Naberan Irhatze/iratze/ida irha-eitz - irha landarekiaJosu Naberan Irin, urun ira-bihi-(in) - bihiaren eratorriaJosu Naberan Iritsi ira-ino-eitzi - honaino ailegatu (eitzi, 8.11)Josu Naberan Iritzi/eritzi ide-eitzi; ei-ira-eitzi- aburua; ide, 8.5; ei, 8.1Josu Naberan Irmo/errime erro-boro-en - burua ondo errotutaJosu Naberan Irol iro-el - iron (ira-on) arkaikoaren antonimoaJosu Naberan Irotu/hirotü iro-tu - zahartu (norbera nahiz zuhaitza)Josu Naberan Irozo iraun-azo - azu/azo/zo aditz arkaikoa (7.3); iraunaraziJosu Naberan Iruzur ira-gezur - gezurraren ondorioaJosu Naberan Irri/hirri irri - urru/irri hots jokoaJosu Irribarre irri-barru-e(r) - barre txikia

NaberanJosu Naberan Irrika/hirrika irri-ka; irrits-gara - a) arrakala b) tirriaJosu Naberan Irrikitu/zirrikitu zirrinda-uku-itu;

zirrizta-uku-itu-“zi” uhindak edo irristak ihes egin dezakeen arrakalatxoa

Josu Naberan

Irrintzi/irrintza/irrintzirin

irri-intziri-in; urrui-intzirin - intziri zolia

Josu Naberan Irrist irri-ts; irrist - irri ugari (eragiten); onom.; ts/st hots jokoaJosu Naberan Irrits/hirrits tirria-ts - tirria handia (asso/-ts, 18.1)Josu Naberan Irrittu irrits-tsu - sin.: urduritsuaJosu Naberan Irten er-ate-en; ira-ate-

en; agir-ate-en - atetik kanporatu; atera, agerJosu Naberan Irun iru-an - harilkatu, eho; -un aditzaren jardueraJosu Naberan Irune, Iruñe hiri-une - aipagarria da iru/uri alderanzketaJosu Naberan Iruntz iraul-antzera;

iraul-era - iruntzitara, iruleztaraJosu Naberan Isats gil-atze - atzealdean dingilaJosu Naberan Iseka isats-en-ahaka - isatsaren ondoriozko burlaJosu Naberan Isil hitz-il - hitz gutxikoaJosu Naberan Isio(tu) su-zio-(tu) - sua piztea helburuJosu Naberan Isla, islada iz-ira-ara Josu Naberan Ispilu iz-bil-(ta)ilu - argia biltzen duen tresnaJosu Naberan Istil iz-azu-ira - ur geldien ondorioaJosu Naberan Istilu hitz-ilu; istil-ilu - hitz ugariko iskanbilaJosu Naberan Isun izari-u - izaria kenduJosu Naberan Isuri zi-uri-in - jario ugariaJosu Naberan Itai(tu) in-tai - ebaki (itaila, itaite...)Josu Naberan Itargi, igetargi igitai-argi - ilargiaren beste irudikapen batJosu Naberan Itaun itai-ira-une - galderaren eten uneaJosu Naberan Itaurren idi-aurre-en - idien aurrean jardunJosu Naberan Itaxuria itai-isuria; itogin-

isuria - (ur) isuriak epaia eginJosu Naberan Ithai e-tai - etena, epea, tartea (ez dago tairik)Josu Naberan Ito, itto ittu-o - leku itoan itotzen da bat (23.4)Josu Naberan Itogin zi-aho-in; itai-aho-

in - urak ahoa edo epaia egin (itai, 4)Josu Naberan Itoi itu-ohi - ukuilua, korta (ohiko itua)Josu Itoin, ithoitz itoi-in - itoinak itua (zuloa) egiten du.

NaberanJosu Naberan Itoitu itoi-tu - ateraJosu Naberan Itsaso zi-asso; iz-asso; iz-

zi-asso - ur asko nonbaitJosu Naberan Itsatsi isatsa-in - isatsa erantsiJosu Naberan Itsu itu-so - so, begirada ituaJosu Naberan Itsusi itu-auz-i; itu-izi - itu tasunean handia? Izugarria?Josu Naberan Itu, ittu itu; so-itu - zioa; tui/itu alderanzk; (itu: konkaboa)

Josu Naberan Itun

itai-une; zin-une - elkarrekiko lotura adierazten duen epai marka

Josu Naberan Iturri zi-urri; ittu-urrui;

itoin-urrui - ur zirriztaJosu Naberan Itxura eite-uria - antz handiaJosu Naberan Itzali, estali iz-azu-in; iz-azu-il - hemen dugu il (in ekintzaren aurkaria)Josu Naberan Itxaron iz-ara-on; iz-aro-on - bizitza aro ona esperoJosu Naberan Itzarri iz-arre-i(n) - argitara esnatu, iratzartuJosu Naberan Itzuli, itzuri isuri-ide-in - isuriaren antzera eginJosu Naberan Ixo hitz-o - geldi hitza!Josu Naberan Iz izJosu Naberan Izaiki/izaki izan-eiki; iz-ekai - egiazki denaJosu Naberan Izail, zail gi-zail - gihartsua, zailduaJosu Naberan Izaite/izate izan-eite - badena, itxurazJosu Naberan Izan iz-an --an, jardueraren adizkia (8.3)Josu Naberan Izar iz-arre - iz nabarmenaJosu Naberan Izara mihise-ara; iz-ara - mihise, maindire; hildakoa biltzen den

mihiseaJosu Naberan Izari(a) izan-aria - gauza, ondasuna (ara/aria, 22.2)Josu Naberan Izaro itsas-aro - uharteaJosu Naberan Izeba ide-eba - ebaren parekoa (aitzin gr., ise-bâ)Josu Naberan Izei eitze-ihi - adaburu puntakara duen zuhaitzaJosu Naberan Izen/uzen (d)ei-zen; uku(u)-

zen; (g)u-zi-en - zenaren izenaJosu Naberan Izeki isio-egin; iz-egu-in - isiotu, piztuJosu Naberan Izerdi zi-erdi - zi (ura) erdituJosu Izerdi(tu) zi-erdi(tu) - izerdi-uraz erditu

NaberanJosu Naberan Izkira itsas-ira - itsasotik eratorria, itsaskiaJosu Naberan Izokin itsas-uku-in - itsas adarretan egin (kumea)Josu Naberan Izorra iz-arro; giz-arro; iz-

ora - haurdunaJosu Naberan Izotz zi-hotz - hoztutako uraJosu Naberan Izpegi itsas-begi - itsasoa ikusten den lekua Josu Naberan Izpi iz-ttipi - iz ttipiaJosu Naberan Izpil/ispil itsas-bil - itsasoan inguraturiko lurraJosu Naberan Izpiritu izpi-ira-itu; izpi-

ide-tui- barrenetik datorren izpia; goikoaren antzeko izpia

Josu Naberan Iztai izter-tai - pelbis uztaiaJosu Naberan Iztantz iz-antz(a) Josu Naberan Iztarte, Tarteiz itsas-arte - hortik, agian, TartessosJosu Naberan Izter uztai-er - giza uztai horren ertzakJosu Naberan Iztil zi-dindil - ur tanta Josu Naberan Izu/izi iz-u - argirik ezJosu Naberan Izurde itsas-urde - itsasoko urdeaJosu Naberan Izurun iz-irune - Donostiaren antzinako izenaJosu Naberan Izurri zi-urrui - jario gehiegiJosu Naberan Jabal ario-bare - ario barea, lasaiaJosu Naberan Jada ira-da; jare-ara - gertatu da honezkero; jare unea (ira/jada, 8.4)Josu Naberan Jadetsi jada-eitzi; jada-

eutsi - lortu, erdietsi Josu Naberan Jagoiti(k) jada-goiti - gaurgero (gaur, gero: goe, 30.6)Josu Naberan Jagon jare-gune-on; zain

egon - zaindu, begiratu, gorde

Josu Naberan Jai igan-in; jare-in

- lehenengo hipotesian, ilbeteko jaiari erreferentzia; 2. hipotesian, alderatu jarana; guantx.: fai

Josu Naberan Jaidura ari(a)-dura - jaugin, leraJosu Naberan Jainko/Jinko izan-ago; (i)zan-

goe; zain-goe- izatearen ago edo printzipio; goian dena edo zaintzen duena.

Josu Naberan Jaio

ira-ijjo; ai-zio; gara-ijjo -(energi) korrontetik eratorria; izakiaren aukera

Josu Naberan Jaitsi/jautsi/jausi ira-azu-in; hao-azu-

in; ira-eitzi- behera egin (in/ira); behean kokatu (eitzi, 8.11)

Josu Naberan Jaki jan-ekai - elikagaia, jangaiaJosu Naberan Jakin ira-ikas-in - ikasitik (gauza bera askotan egitetik) datorJosu Naberan Jakituria jakin-uria - jakintza ugariaJosu Naberan Jalki ira-ara-ekai-(in) - hondora jaitsi, erori (ekai/ki, 4.3)Josu Naberan Jan aho-an; zi-an - janaria ahotik barneratuJosu Naberan Janari jan-aria - jakia, elikagaia (aria, 22.3)Josu Naberan Jantzi ira-an-eitzi - soinekoa ipiniJosu Naberan Jaone, jaun, done hao-anu; zan-anu;

hao-une - goiko haokoa (anu, 25) (ald.: zan -gr- eta tao –tx.)

Josu Naberan Jaramon jare-eman; adi-

emon - arreta emanJosu Naberan Jarauntsi haro-une-eitzi - oinordetu, heredatuJosu Naberan Jardun/ihardun jo-ari-edun; ira-ari-

edun Josu Naberan Jare haro-en - harotik aske, lokabe, solteJosu Naberan Jarein jare-in - askatuJosu Naberan Jario ira-orio - mendiko uren ondorioaJosu Naberan Jarki in-aurki - aurre emanJosu Naberan Jarrai ira-arrai; jare-arre-

in - arrai izatearen ondorioa; jare iraunJosu Naberan Jarri (ira)-harri-in (?) - harria ipini?Josu Naberan Jasa ijjo-assoa - edo ijjo-ase akaso; euri zaparrada handiaJosu Naberan Jasan ira-auz-an - goitikoari eutsiJosu Naberan Jaso ira-auz - gora altxatuJosu Naberan Jatorri aria-etorri; ira-

etorri - nondik etorritako taldea? Josu Naberan Jaube/jabe hao-behe - beheko haokoa (hao, 20.3)Josu Naberan Jaugin hao-gin - joera, jaidura, leraJosu Naberan

Jaulki, jalgi, jaiki, jagi

hao-ilu-in; hao-ira-in - gora altxatu (ilu, 13.1)

Josu Naberan Jauregi haro-hegi - ibarraren hegian dagoJosu Naberan Jaurti(ki) ira-urruti - urrutira (urru-tui) bota Josu Naberan Jauzi jausi-zi; jausi-in;

hao-zi-(in) - apropos jausi; energiaren gorunea lor

Josu Naberan Jazarri ira-atze-jarrai; ira-

azu-jarrai - atzetik jarraitu Josu Naberan Jazo ira-zori - gertatu zaigun zoriaJosu Naberan Jel ijjo-el - ur izoztua

Josu Naberan Jende enda-ide - endakideakJosu Naberan Jesarri eseri-(arre)-in;

eseri-(harri)-in - jesarri lasaiJosu Naberan Jetzi jaitsi-ira - jaitsi eragin, eraitsiJosu Naberan Jin ijjo-in - ibaian behera etorriJosu Naberan Jira jin-ira-(an) - berriro etorriJosu Naberan Jite jo-eite - joera, jaidura, jaugin, ganu

Josu Naberan Jo

dsa-o(n); dso (onomatop.) -hainbat esanahi dituen hitz zaharra

Josu Naberan Joan, fan ijjo-an - ibaian gora eginJosu Naberan Joera jo-era - lera, jaidura, jaugina, aiherraJosu Naberan Joko jo-ago - jotzeko aukeraJosu Naberan Jolas, solas ijjo-lasai; auz-lasai - lasai aritzea dena denJosu Naberan Jopu iro-abu - jatorri edo patu aldrebesa (abu/amu, 12.1) Josu Naberan Joran jori-an - giro joriaJosu Naberan Jori ijjo-uri; soro uri - lur busti ugariaJosu Naberan Jorrai jorra-aia - soroan jorratzeko tresnaJosu Naberan Jorra(n) soro-koroa-(an) - Bilboko erderan, “chorquear”Josu Naberan Josi eho-os-in - ehuntzeari ekin (auz/-os, 7.2) Josu Naberan Jostailu josi-tailu - josteko tailuaJosu Naberan Kabia, habia oka-bia - oka biren arteko kabiaJosu Naberan Kabuz (-en) (e)kai-buru-z - bere (buruaren) konturaJosu Naberan Kaia ekai-ara - merkantziak uzteko lekuaJosu Naberan Kaiku ekai-uku - ekai konkaboaJosu Naberan Kaio, kaixo kai-xo(ri) - leku horretako txoria; eta agurra!Josu Naberan Kaiza, kaxa ekai-zala - ekaia gordetzeko zala (29)

Josu Naberan Kaka

ekai-ka; ka-ka; gara-ka - ekairik ez; gauza ez den gainerakoa

Josu Naberan

Kako/khako/krako har-ago - gantxoa; fruituak biltzeko palua

Josu Naberan Kakol, makol kako-ohol - tresna gakoduna; oso okertuaJosu Naberan Kalapita kale-puia-ta;

ahaka-puia-ta - kalean puia-jaurtitzea

Josu Naberan Kali gara-ari - goi jardueraJosu Naberan Kalipu kali-abu; kali-pui - berezko goi jarduera; adore handiaJosu Naberan Kalitu kali-itu - jarduera ito; akabatu, hilJosu Naberan Kalte gal-te - galeraJosu Naberan Kamaina gara-maila - goiko ohatilaJosu Naberan Kamuts ka-buru-ts - buru alturik ezJosu Naberan Kanpana, kanpai gane-boa-bania - gane bikoitz konbexudunaJosu Naberan Kanpo, ganboa gane-boa - hegia, meseta

Josu Naberan Kantu/kanto

koru-anu-tui; kara-anu-tu(i) - aurpegia gora altxata,

Josu Naberan ahots koru egokia Josu Naberan Kapar garra-arre - garra asko duena; cf., garrapataJosu Naberan Kaparra/kipurra gane-aparra - esne gainean eratzen den mintzaJosu Naberan Kapela, kapera kara-behe-ara - harkaitz azpiko tokia; txapelaJosu Naberan Kapen kara-behera - uretara must eginJosu Naberan Kar, gar karJosu Naberan Karabia kare-habia; kare-

hobia - karea egiteko hobiaJosu Naberan Kardu gar-dui; lakar-dui - garratz edo lakar antzekoaJosu Naberan Kare kar-hareJosu Naberan Kari (e)kai-ari - jarduteko gaia edo arrazoia (ari, 22.3)Josu Naberan Karkara kara-kara-ada;

kar-kar - matelezur kolpea; onomat.Josu Naberan Karma kar-ama - kar printzipalaJosu Naberan Karro, orga haga-arro; orga - orga/karro

alderanzketa? (haga, 7.9)Josu Naberan Karsoil kara-soil - burusoila, kalboaJosu Naberan Kasa (-en) (e)kai-sa - bere kasa, etxeko erara (sa: 17)Josu Naberan Kasa gara-etsa; kar-etsa- etxe altua; harrizko etxeaJosu Naberan Kasaila kasa-ilu-a(h) - etxean ahakar ugaria; kalapitaJosu Naberan Kaskamotz kasko-motz - burumotzaJosu Naberan Kaskarin kasko-arin - kaskoz arinaJosu Naberan Kasko gara-sara-uku - gorune puntua; sin.: buruaJosu Kaste; gaste

Naberan

(top) gara-sara-ate - mesetako atea; Gasteiz: *gaste-aia(ra)-tz

Josu Naberan Kate ekai-ate; ka-ate - aduana; akabo atea (ka, 32.3)Josu Naberan Katilu edan-tailu - edateko ontzi bereziaJosu Naberan Katu ka-mutur; kara-

tui - muturrik ez; aurpegi biribilkaraJosu Naberan Katxarro/txarro kazola-arroJosu Naberan Kazola kar-zolaJosu Naberan Ke ekai-e(ri); ekai-ez - ekairik ez duen gauzaJosu Naberan Kedar ke-hondar - keztutako egur hondarraJosu Naberan Keinu xehe-zeinu; ekai-

zeinu - zeinu mota sotilaJosu Naberan Kemen ike-men - buru-en ikea, adore handiaJosu Naberan Ken ga-en - gabezia ondorioJosu Naberan Kexu ki-auzu; ekai-auzu - gora jotzeko gaiaJosu Naberan Kezka ike-ezka; ke-ska - une larria; ke antzeko arduraJosu Naberan Khonba koro-(anu)-boa - montorraJosu Naberan Khonka koro-oka - gune konkaboa

Josu Naberan Khoro

gu-oro, ekai-oro - gu guztiok sokan; gaiak guztitara (gr., kuros)

Josu Naberan Kide khoro-ide; gu-ide; ekai-ideJosu Naberan Kikara zi-uku-ara - ura eukitzeko lekua (uku, 32.1)Josu Naberan Kikil kiki-lili - koldar samarra izendatzeko onomat.Josu Naberan Kili ziri-li - ihiarekin ziriJosu Naberan Kilika kili-gara - kili-kili handiaJosu Naberan Kilima kili-ama - kili-kili madreaJosu Naberan Kima/zima zi-ama -uren sorburuaJosu Naberan Kimu zi-amu; eitz-buru - bi bokal batzean “ki” bilakatu da, agianJosu Naberan Kiribil kirio-bil - espiral itxurakoaJosu Naberan Kirikino ziri-uku-ino; ziri-

ike-or-ino- ziri puntazorrotzak dituen geruza barruan bizi den animaliatxoa; trikua

Josu Naberan Kirio gi-hari-oJosu Naberan Kirmen irmo-men; zindo-

men - zin egindakoari irmo men

Josu Naberan Kirol gi-ohol - gimnasia taulaJosu Naberan Kirri/-kirri ekai-urri - gauza hondarra (ekai/-ki, 4.3)Josu Naberan Kirru ki-urruiJosu Naberan Kirten kiri-irtenJosu Naberan Kiskali gin-su-kali - su biziarekin erreJosu Naberan Kito ekai-itu - ekaia zelaitu, zorrak berdindu Josu Naberan Kitzika gi-ziri-gara - gorputza (gi) biziki (gara) zirikatuJosu Naberan Kizki gari-zki - galtzu hondakinakJosu Naberan Kizkur kiri-uzkurJosu Naberan Koba ago-oba; kar-oba - harpeak eskaintzen duen oba babesleaJosu Naberan Koipe koro-gi-behe - azpiko haragia gorputzean Josu Naberan Koka ago-oka - okan ahokatuJosu Naberan Kokote koro-ago-oste - buru hasieraren ostea (cf., cogote)Josu Naberan Kokots/kokotz kara-koro-tz - aurpegian koro antzekoaJosu Naberan Kokozpe kokotz-behe - kokotz azpiaJosu Naberan Koldar ka-oldar - oldarrik ezJosu Naberan Koloka ka-oreka - orekarik ezJosu Naberan Kolore koro-lore; ike-lore - lore koroak duena; lore antzekoaJosu Naberan Kolorge kolore-ge - kolore eza

Josu Naberan Khonba

koro-(anu)-boa; koro-oma; koro-anu-oba

- gorune konbexua

Josu Naberan Konkor khonba-kor - korkox, korkoba, kroka, ttuntturJosu Naberan Kontu gogo-anu-azu - kontzientzia ernarazi (anu, 25; azu, 7.3)Josu Naberan Konturatu kontu-ira-tu - kontu hartzearen ondorioaJosu Naberan Kopeta koro-behe-ta - buru azpitxoa, bekokiaJosu Naberan Kopuru eko-buru - ekoitzitako aleen zenbatekoaJosu Naberan Kor ka-ore - orerik ez (ore/eho, 20.1)Josu Naberan Korapilo khoro-bil-o - (lokarria) biribilean lotutaJosu Naberan Korda, kordel koru-ada; koru-

haria - hari kordatuaJosu Naberan Korde, konorte koro-oro-ide - gorputz osoa orekan (ide, 8.5)Josu Naberan

Kordoka/khordoka korde-(ko)loka - oreka kolokan

Josu Naberan Korta/gorta khoro-ta - khoro txikia (-ta, 7.3); ukuiluaJosu Naberan Koru/koro uku-oro; uku-aroJosu Naberan Korru/korro khoro-arro - sokadantzan osatzen denaJosu Naberan Kosk kosk - hortzekin oratzearen onomatopeiaJosu Naberan Koska kosk-a(da) - horzkada eta ondoriozko akatsaJosu Naberan Koskabilo/koskoil koska-(koro)-bil - barrabilak eta eskrotoaJosu Naberan Koskor koska-koro - edozein koska-buru Josu Naberan Kudeatu ukondo-tu - ukondoz ukondo jardun; cf., codearJosu Naberan Kuku ku-ku; uku-uku - onomatopeia; ezkutukaJosu Naberan Kume ora-ume - animalia heldu gabeaJosu Naberan Kupa/tupa/dupa uku-upa - likidoa edukitzeko upa; lat., cupaJosu Naberan Kupel kupa-erdi - upa erdiaren egiturazko ontzia; lat.,

cupellumJosu Naberan Kurba kuru-boa - gorabehera, errebira; lat., curvaJosu Naberan

Kurumino/kurubio kuru-binio - enbor bikoitza, zati bitan banatuta

Josu Naberan Kutsu uki-itu - ukitu desegokia (tui/itu, 23.4)Josu Naberan Kutxa uku-sala; uku-txa - (gauzak) gordetzeko lekutxoa Josu Naberan

Kuxian, kuxkuxean uku-so-an - gorunetik lekuari so

Josu Naberan

Kuzkur/uzkur/ukur

ekai-azu-kur; gi-azu-kur - kur, 33.2; kikildu

Josu Naberan Labain labar-in; laprast in - labarrean irrist eginJosu Naberan Labana lau-bana - alde bietatik lauaJosu Naberan Labar lau-behe-arre - haitz ebakia, arraildurekinJosu Naberan Labe, nabe(a) lau-behe - zoru lauaJosu Naberan Labore li)-ira-boro-ore - aleetatik ekoizturiko oreaJosu Naberan Laborri labe-gorri - errauztearen izua, Atearen erlijioanJosu Naberan Labur lea-buru-urri - leaburua urri geratzeanJosu Naberan Laga laxa-aho-an - aske lagatzeaJosu Naberan Lagin lur-hagin - lur txantiloiaJosu Naberan Lagun ele-ago-un; lea-

ago-un - ele gunean edo elkergunean dihardutenakJosu Naberan Lahar larre-gara - landa amaitzen den goi aldea; sin.: sasia, Josu Naberan Laia lur-daila - lurra iraultzeko tailuaJosu Laido lau-iro - laudo/laido hitz jokoa

NaberanJosu Naberan Laino hedoi-anu - altu dagoen hedoia (anu, 25)Josu Naberan Laiotz laino-tz - laino heze ugaria; ospelaJosu Naberan Laira adar-ira - aihenaJosu Naberan Lakar lea-kar; latz-arre - gune harritsua; laztura handikoaJosu Naberan Lakatz hel-gaitz - heltzeko edo oratzeko zaila

Josu Naberan Laket/lakhet

laket; placet (lat); like it (ing) - ald., lekat/laket hitz jokoa

Josu Naberan Lakio lot-azu-zio - lotzeko helburua duen arteaJosu Naberan Laku lea-ago; lea-uku - ur zelai agoa edo gunea (uku, 32.1)Josu Naberan Lama su-ama - su printzipalaJosu Naberan Lan lau-an - harria edo zura leundu; sin.: behar, laboratuJosu Naberan Lanabes lana-beso - lan egiteko beso artifizialaJosu Naberan Lanbro laino-boro - laino burua edo lainoa buru gaineanJosu Naberan Landa lea-anda; lau-ara - zelaia, belardia, pentzeaJosu Naberan Landar landa-arre - lugorri, lur etze, arrotu gabeaJosu Naberan Landare landa-aria - landako begetazioaJosu Naberan Lander landa-er - landa ertzekoa; behartsua, eskaleaJosu Naberan

Langara/langa/laga

landa-haga; landa-gara - landaburua eta bertako muga

Josu Naberan Laño lau-ino - altura xumekoa, apala (anu/ino/-ño, 25.1)Josu Naberan Lapa lepa-zapa(l) - lepo zapaldunaJosu Naberan Lapiko lu-ira-piko; lu-gar-

piko; lu-a-piko - bi bolumen konbexuz

Josu Naberan

osatutako lur erreriko ekaia maneiatu eta ontzi biribila atera: horra zeramika

Josu Naberan Laprast lera-brast; larra-

brast - maldan behera “brast” labanJosu Naberan Lapur lege-apur - lege hausleJosu Naberan Laratz lera-(ara)-tz - (pertsak) gora (auz) altxatzeko leraJosu Naberan Lardats larde-asso - koldar nabarmena (asso/-ts, 18.1)Josu Naberan Larde lar-ide - nabarmen antzekoa; koldarraJosu Naberan Larderia larde-eria - lardeen eritasuna

Josu Naberan Largu/largo lar-guri - zabal, eskuzabalJosu Naberan Laritz ler-ide-eitz - ler antzeko zuhaitza; alertzeaJosu Naberan Larmintz larru-mintz - gizakiaren larruazala

Josu Naberan

Larrain/larrin/larren/larne larre-ara-ino

- gorune ertaineko larrea,

Josu Naberan Larrantz lar(re)-antz - itxura, tamainuJosu Naberan Larratz larre-ara-etze - lur eremu etzea, mortua (etze, 18) Josu Naberan Larre lea-arre; lo-ara-

arre (lara-arre) - bazka zoru aberatsaJosu Naberan Larri/lar(regi) lar-hegi - larraren hegianJosu Naberan Larru/narru gi-arro-(uku) - larruazal arroa (hustutakoa)Josu Naberan Laru larru-ore - larru koloreaJosu Naberan Larunbat(e) laurren-bete - ilargiaren laurren beteaJosu Naberan Lasa ijjo-jasa - jasa edo ur-korronteaJosu Naberan Lasai lasa-in - lasaituJosu Naberan Laska lats-ekai - errekako harriaJosu Naberan Laski(tu) lardats-ira-(tu) - lardatsaren ekintzaJosu Naberan Lastan lasto-anu - lastoaren goiko parteaJosu Naberan Laster lats-ter - lats azkarraJosu Naberan Lasto li-asta-tuia - “li” landareari dagokio (10.3)Josu Naberan Lata ohol-ate - erromada, oholesiaJosu Naberan Lats lasa-asso - ibaikada jasa (asso/-ts, 18.1)Josu Naberan Latsarri lats-arri - txanela orekatzeko azpi harriakJosu Naberan Latsatu lasa-tu - latsean arropa lixibatu, ikuziJosu Naberan Latxa ile-latz-aria - bertoko ardi mota (aria, 22.2)Josu Naberan Latz ile-atze - atzez dagoen ileaJosu Naberan Lau, nau lea-uru; lea-une - ortze leunari erreferentzia?Josu Naberan Laudorio lauda-uri-o - lauda ugariko unea (lat.: laudem)Josu Naberan Lauhazka lau-hatz-ka - lauoinka, asapalan, trostanJosu Naberan Laur/lau labur; lau - handiaren ondoko “lau”, nonbaitJosu Naberan Laurden laur-oren - oren osoaren laugarren parteaJosu Naberan Laurren lau-hurren - lau egun jarraikiko zerbaitJosu Lauso labur-so; lau-so - soa labur geratzean

NaberanJosu Naberan Lauza, losa lau-azal - azalera lauaJosu Naberan Laxa lasa-an - lasai eta aske jarduneanJosu Naberan Lazkeria/lazeria latz-eria - latzaren ondorioaJosu Naberan Lazkitu latz-ira-tu - laztu, izutuJosu Naberan Lea/lia (topon) zi-a; lera - erreka aldea; haran inklinatuaJosu Naberan Leen/len lo-en - lo egin geroztik orain artekoaJosu Naberan Legamia i(re)gan-mamia - mamia altxatzen duena; lebaduraJosu Naberan

Legar, negal, nagar negar-gara - negar arrastoak

Josu Naberan Legatz ile-gaitz; ile-atzeJosu Naberan Lege lea-ge; laga-ge;

lehen-oren - lea debekatua, ez lagatzea (lex)Josu Naberan Leheren Josu Naberan Legen lege-en - legetik atJosu Naberan Legor lu-agor; lea-agor - lurra edo landa agortu Josu Naberan Lehen(en) leen-en; heren-une - lehenengo esperientziaJosu Naberan Lehenago lehen-ago - lehenengoaz aurretikoaJosu Naberan Lehenbizi lehen-bizi - lehen bizi izandakoaJosu Naberan Lehenengo lehenen-ago - lehen aukeraJosu Naberan Lehengusu lehen-gusu - gusu ( ikus gu, 31)Josu Naberan Leher lera-er - lera edo joeraren ertzak kanporatuJosu Naberan Lehia lehen-ea - ea nor lehen (ea, 8.3)Josu Naberan Lehor/legor lea-ore - lea jaikia, lurraJosu Naberan Lei jel-ei - jelaren antzekoa Josu Naberan Leiar lei-arre - lei gogorraJosu Naberan Leiho lei-aho - horman irekidura, airea sartzekoJosu Naberan Leihor/legor lei-gogor - lei gogorraJosu Naberan Leihor/legor lei-(go)gor; lea-

agor - lur eremu agorra (lea, 26)Josu Naberan Leinuru, leinu en-ira-uru - aspaldiko jatorrikoakJosu Naberan Leira lei-ira; lei-ara - lei geruzaJosu Naberan Leizar/lizar lea-eitz-arre - erriberako zuhaitz mardulaJosu Naberan Leize/leze lea-heze; (zu)lo-

heze; lea-izu - troka, osin, tulunbio

Josu Naberan Leka/teka li-oka; zi(tu)-oka;

ale-oka - leku konkaboan (oka) dagoen alea Josu Naberan Lekale leka-ale - lekadun aleaJosu Naberan Lekari(a) leka-aria; leka-

bihi - teka barruan dagoen jakiaJosu Naberan Lekhat/lekat leku-at(e) - kanpora, atJosu Naberan Lema li-amara - itsasoan nabigatzeko zurezko (li, 10) tresnaJosu Naberan Lepo/lepho lea-boro - lea buruaJosu Naberan Ler ohol-er; eitz-er - zuhaitz lerdenaJosu Naberan Lera jel-era - joera, jaugina, grina; narra, liga, trineoJosu Naberan Lerden ler-ide-en - lerraren antzekoaJosu Naberan Leria lera-ira; lera-bia - batera eta bestera lera; zibi-zabuaJosu Naberan Lero lera-o - lera ageri den unea; lehia, temaJosu Naberan Lerro ler-o; ler-aro - ler ilarak osatzen duenaJosu Naberan Lertzo lohi-ertz-o; lohi-er-

tz-o - ur geldien ertzekoa; lohitasunaJosu Naberan Leun lau-une - lauguneaJosu Naberan Liburu li-buru - landaretik ateratakoa, gaur egun ereJosu Naberan Liho, ligu, lia li-eho - ehuna ehotzeko landareaJosu Naberan Lika, liga li-ekai-ira - likido biskatsua; hortik “ligatzea” ere?Josu Naberan Likido li-ekai-edu - latinez “liquidus”; ikus edu (23.1)Josu Naberan Likin li-ekai-n - landare hondakin biskatsuaJosu Naberan Likine lika-ine - mosaiko egilea (Andeluko mosaikoan)Josu Naberan Likits lika-hits - lizuna, zikinaJosu Naberan Lili li-ihi - ohartu zi/li kontrapuntuaz; onomatop.?Josu Naberan Lilipa, lilipopa lili-popa - nartzisoa (popa, *abo-opa; opa, 20.4)Josu Naberan Lilura lili-uha-ara;

ide-ilu-ura - lili uharana; ur masa handiaren itxura Josu Naberan Lime li-mehe - landareen (eta oro har) gai likitsuaJosu Naberan Limuri li-mehe-uri - hezea, labaina, irristakorraJosu Naberan Linazi liho-hazi - liho haziaJosu Naberan Lintzura lohi-ino-azu-ura - ur geldia azalera konkaboan; zingiraJosu Naberan Lipar zi-abo-arre - argi-aho unea; egunsentiko iztantzaJosu Naberan Lipo li-apo - landare apoa: beldarra, lupuaJosu Lirain li-hain - landare hainakoa: txairoa, dotorea

NaberanJosu Naberan Lirdinga lirin-ira-gai - lirinaren gaiaJosu Naberan Lirin li-irin - fruta umoa, heldua, zoriaJosu Naberan Liskar hitz-kar; lits-karJosu Naberan Listu hitz-ttu; liz-ttu - ikus liz, 10.3Josu Naberan Lits li-ts - “li” sarria: lihazki, txirtxil, zirpila (asso/ts,

18.1)Josu Naberan Liztor (euli)-zizt-or - zizt egiten duen intsektuaJosu Naberan Lo (egin) lo-lo - energia korronteak (ijjoak), lo.Josu Naberan Lo lo; ilu-o - ijjo-ren iruntzia; gauzak “o” puntuan geldiJosu Naberan Lodi lo-gi; lohi-zi - “gizena” adierazteko kontzeptu zehatzakJosu Naberan Lohi lo-zi - ur geldiak, maiz zikinakJosu Naberan Lohizune, lizun lo-zi-une - Lohizunek ez du Luz-ekin zerikusirikJosu Naberan Loka, koloka lotu-ka - ondo lotu gabe dagoenaJosu Naberan Lokarri lot-hari-(ekai) - gauzak lotzeko materialaJosu Naberan Lokatz lo-gaitz - basa, istil, lupetz; leku gaitzaJosu Naberan Loki lot-ekai; lo-ekai

Josu Naberan

edota lo egiteko jarri ohi dugun aurpegi partea

Josu Naberan

Lonba, loma; olmo, olm-(topon)

koro-boa (khonba) - montorrak

Josu Naberan Lor lera-on - liga onaJosu Naberan Lore li(li)-ore - landareak ematen duen orea (lili, 10.3)Josu Naberan Lorratz lohi-arre-atz - aztarren nabarmena lurreanJosu Naberan Lorrin alor-in; alor-ino - arloa egin, berea egin; arlo lorrinaJosu Naberan Lortu alor-tu (arlo-tuàalor-tu)Josu Naberan Lotu li-o-tu - lianarekin eta bestelako landarekiekinJosu Naberan Lotsa ilu-azua - apalegiaJosu Naberan Lugin lur-gin - lur-langilea, nekazariaJosu Naberan Luhar, har lur-arre-(or) - lurpean bizi den zizareaJosu Naberan Luhartz lur-hartz - eskorpioaJosu Naberan Luizi lur-izi - lurrikaraJosu Naberan Luki or-ukui - animalia uzkurra; azeriaJosu Luku, leku lo-

Naberan

uku; lea-uku - zelaigunea, gune altua; gune bildua, tartea

Josu Naberan Lukuru diru-ekuru - merkataritzan dirua eskuratu (lat, lucrum)Josu Naberan Lunar lur-narra - luiziaJosu Naberan Luperio lur-behe-erio - lunarra, luiziaJosu Naberan Lur lo-ur - zi-ren ordez, ur ageri da (ura, 24)Josu Naberan Lurralde lur-ara-alde - ara, 22; alde, 26. (jatorri mediterr.)Josu Naberan Lurrin li-urru-in - landare usain gozoa (li, 10.3; urru, 36)Josu Naberan Lurrun laino-urru-une - laino ugariaren ondorioaJosu Naberan Lusuil lur-suil - buztinezko ontzia, su hilean ipintzekoJosu Naberan Luze(ra) lu-aza(-ara) - lurrazal hedatuaJosu Naberan Madari mana-igali - mana ugari duen igalia; udareaJosu Naberan Magal ama-hegal - amaren hegal babeslea

Josu Naberan Mago

ema-gogo; ama-gogo - gogoa ematen duena; gogoaren jatorria

Josu Naberan Magurio mana-ugari-or - ur ugari duen itsaskia; mangolino, karrakelaJosu Naberan Mahai/mahain maila-ara - sestra jakin bat duen lur azaleraJosu Naberan Mahats mana-atse - mana atsegina duena; mama goxoaJosu Naberan Mahunga/mahuka manu-ehun-gane - beso gainean jartzeko ehunaJosu Naberan Maila mallo-ara - manantial gunearen sestra; zapalda, graduJosu Naberan Mailu maila-tailu - mailatzeko tresnaJosu Naberan Maindire manta-ide - manta modukoa; mihisea, izara

Josu Naberan Maingu

manu-in-uko - (buruaren) manuari uko egin (u/uko, 32.1)

Josu Naberan Maita ama-baita - baitaren ekintza printzipalaJosu Naberan Maiz bade-anitz - gauza bera behin eta berriroJosu Naberan Makal amu-akha-al;

mala-akha-al - ahul, hebain, uli (akha, 32.3)Josu Naberan Makatz madari-gaitz - basamadariaJosu Naberan Makila manu-egur-t(a)ila - makulu landuaJosu Naberan Mako ama-koro; mala-

khoro - oinarrizko koroa; montura, txalma

Josu Naberan Makulu, makola manu-egur-ola - eskuan eramateko egurrezko makilaJosu Naberan Makur mala-kur - gerria makotutaJosu Naberan Mala ama-al - agian amal/mala alderanzketa; gerria,

mokorra Josu Naberan Malapartatu mala-pare-at(e)-tu - enborretik at geratu; sakabanatuJosu Naberan Malato mala-asso - ajetsu, gaixobera; Malato zuhaitzaJosu Naberan Malats amu-al-asso; mala-

al-asso - sendo, sano, mardul, mazalJosu Naberan Malatu mana-ate-ilu - antepara, erretenJosu Naberan Malda mala-alda - aldapa; babesaJosu Naberan Malder mala-er - babesgabe, dohakabe, malurJosu Naberan Malgu mala-gu(ra); mala-

agu(do) - gerri buelta zalua Josu Naberan Malino, mali mala-ino - ahul samarJosu Naberan Malkhar/malkar malda-gara-arre - malda handia; aldapa, aldatsaJosu Naberan Malko mana-koro - negar anpulo, tanta (koro, 33)Josu Naberan Malkor mana-agor - elkor, malkar, erroitz, harkaitzJosu Naberan Mallo, maio ama-ijjo - manantiala; manantialen lekua

Josu Naberan Malmutz/maltzur

mala-putz; mala-mamutz - agian mutz/tzur alderanzk.

Josu Naberan Malo mala-o - mala-gunea zurrun; gizen, txorimaloJosu Naberan Maloka mala-oka - zuhaitz enbor ustelaJosu Naberan Maltzor/maltxor mana-zor - antzu, agor, elkor, idorJosu Naberan Malur mala-u-eri - malaren eritasuna; ezbeharra, tamalaJosu Naberan Maluta mana-u-ta - mana ez den (elur) aletxoa (-txa-ta, 7.3)Josu Naberan Mama, mana (top.)ma-ma - likido edangarria

Josu Naberan Mami

ama-gi - haragiaren parte printzipala; muin, gune, funts

Josu Naberan Mamu behe-amu; mala-

amu - agian amu/mamu hitz jokoz sortuaJosu Naberan Mamurtu mana-abo-urtu - mastekatu, maluskatu, murtxikatuJosu Naberan Mamut ama-mutur - sekulako muturra duen animalia Josu Naberan Mamutz mamu-huts; mamu-

auz - mamu galanta; intsektua oro harJosu Mandil mana-ohoin - mana lapurtzen du

NaberanJosu Naberan Mandio behe-anu-zio - gauzak behetik gora altxatzekoJosu Naberan Mando manu-to - meneko (animalia) altua; asso/-to (18.1)Josu Naberan Maneatu mana-eratu - prestatu, atondu, paratuJosu Naberan Maneiatu manu-eratu - kontrolpean eratuJosu Naberan Manta buru-en-anu-ta -goitik beherako soinekoa (aza/-ta, 7.3)Josu Naberan Mantal/amantal manea-tila - sukaldean maneatzeko mandalaJosu Naberan Mantar manto-arre - atorra; zatarra, trapuaJosu Naberan Manten(du) manupe-an-(du) - manupean eduki luzaroJosu Naberan Mantso manu-asso - menpeko ona Josu Naberan Mantu manta-tui - muskuiluen gainaldeko mantaJosu Naberan Manu men-anu - goikoari men; ald. manus (lat.)Josu Naberan Manupe manu-behe - norbaiten manupean egon

Josu Naberan

Mara-mara (onom.)

- emeki-emeki isurtzen edo mugitzen dena

Josu Naberan Maratz manea-tz - maneatzen oso bizkorraJosu Naberan Mardo/mardul mana-uri - mana ugari duenaJosu Naberan Marea amara-ijjo - itsasgora eta behera

Josu Naberan Marmoka

amara-or-oka -itsasoko anim. konkaboa (or, 35; oka, 32.9)

Josu Naberan Marra amu-arraia - jatorrizko gunea markatzen duen arraiaJosu Naberan Marraga, marga marra-ga - marrarik ez duena; ehun zarpaila Josu Naberan Marrazki marra-zki - gizakiak egindako marrak (zki=zi-ekai?)

Josu Naberan Marrazo

marro-auz; abo-arre-azu - marra antza ala aho ikaragarria?

Josu Naberan Marro marra-o - marran huts edo amarruJosu Naberan

Masail/matrail/matela mami-sail - mami gunea edo gune mamitsua

Josu Naberan Maskal, makal mazal-akha - azal mamirik ez; ahul, patxal, zimelJosu Naberan Maskara musu-kara - musu gainean jarritako karaJosu Naberan Maskor musu-koro - muskuilu azala; musu/masu aldaerarekinJosu Naberan Maskuri ma(na)-ase-guri - puxika, pusla

Josu Naberan Masmau mus-aramu - gogora “musaraña” (musu, 21)Josu Naberan Masta ama-asta - untziaren asta printzipalaJosu Naberan Masusta mahats-azu-ta;

mahats-azu-aria - behe aldeko mats mota txikia Josu Naberan Mata behe-ara-ta - azua parajean dagoena (azua/-ta, 7.3)Josu Naberan Mataza mata-tza - mata ugari (alderatu “maza” toponimoa)Josu Naberan Mazal mami-azal - azal mamitsua duena, pertsona nahiz soroJosu Naberan Mazo/Maza- (top.) behe-azu - uharana, erriberaJosu Naberan Mehar mehe-arro - leku estua: arro (ikus 37.2)Josu Naberan

Mehatxu, amenazu

men-(anu)-azu; men-abisu - goitiko mezua

Josu Naberan Men buru-en - aginpide, mende, eskumen, ahalmenJosu Naberan Mende men-ide - belaunaldiaJosu Naberan Mende(an) men-hede; men-

era-an - menera ekartzeko arteaJosu Naberan Mendeku mende-gura - menean hartzeko irrikaJosu Naberan Mendi, menhir men-ida - tontorraren barreneko aldaiaJosu Naberan Mendre mende-en - menderen dagoenaJosu Naberan Ments buru-en-ts - burutik (eginda) neurri handianJosu Naberan Mentu men-ira-azu - buruari adaska txertatu (men, 16.2)Josu Naberan Merkatu merke-azu - ekaien trukea egiteko plaza (azu, 7.3)Josu Naberan Merke behere-ike - mota baxua, beherapenaJosu Naberan Mezu men-azu - amenazu (ikus MEN, 16.2)Josu Naberan Mihi muin-gi; bi-gi - haragi muina; haragi bikoitzaJosu Naberan Mihise mehe-iz(ara) - ehun mehezko izaraJosu Naberan Mikatz mihi-latz - mihirako latzaJosu Naberan Min pu(i)-in; pupu-in - barruan arantza bat bailegoenJosu Naberan Mingar mihi-gar - mihia garrazten duenaJosu Naberan Mingots min-aho-ts - ahoan min berezia eragiten duenaJosu Naberan Mintz mehe-gi-tz - haragiaren azpiko ehun meheaJosu Naberan Mintzaira mintzo-era - mintzatzeko eraJosu Naberan Mintzo mintz-aho - eta hortik mintzatu, hitz eginJosu Naberan Mirabe mira-behe - behatzaileetarik behekoaJosu Naberan Mirotz miru-auz - miru antzekoa

Josu Naberan Miru mira-anu - goitik miatzen; milanoJosu Naberan Mizto mihi-gaizto - gaizto: *gaitz-asso; asso/-to/do, 18.1Josu Naberan Mokil boro-kilo - lur burutxoa, sokila (-kilo, 13.1)Josu Naberan Moko abo-koro - aho ondo irtenunea (koro, 33) Josu Naberan Mokor boro-koro - koro burua; aldaka, gerriaJosu Naberan Montor muna-tor - muna handixea (tor, 34.1)Josu Naberan Mordo boro-do - buru asko; sin.: multzo, molkoJosu Naberan More boro-ore; maruga-

ore - masusta ura; grek., móronJosu Naberan Morroin boro-erroin - buruzagiaren menpeko (*er-oin)Josu Naberan Mota boro-ta - borotxoa paisaian; azuà-t(x)aJosu Naberan Motel mu-totel; boro-totel - 1) tartamutu; 2)txepel

Josu Naberan Motrailu, abu

abu-tailu-(ilu) - abua, materiala hartzeko hondo likitsua

Josu Naberan Motxo boro-azu-asso - oso burumotza; auz+asso=txoJosu Naberan Motz boro-azu-tz - boro oso txikia Josu Naberan Mozkor/moskor motz-korde - korde murritzaJosu Naberan Mozorro buru-zorro - buruan zorroa ipinitaJosu Naberan Muga muru-aga; amu-ga;

buru-gara - mendizerra; barruti amaieraJosu Naberan Muin buru-ino - buru barnea (anu/ino, 25.1)Josu Naberan Muino buru-ino - burutxoa (paisaian)Josu Naberan Muki, muski musu-ki - musu ekaia (ekai/ki, 4); mukua, lindirgaJosu Naberan Mukur buru-egur - egur-eitzaren enborraJosu Naberan Mukuru buru-ekuru - negozioa ederto (ikus koru/ekuru, 33)Josu Naberan

Multzo, moltso/ molko

buru-asso; buru-tza-o - banako asko leku berean

Josu Naberan Muna/munha buru-une; buru-ara - buru unea, muinoaJosu Naberan Murgil buru-gi-ira-in;

buru-zi-in - buru eta gorputz sartu; must eginJosu Naberan Murko/morko buruko - buru gainean eramateko ontziaJosu Naberan Murritz buru-urri-tz - buru motza oso (auz/-tz)Josu Naberan Musika musu-ika - musua ateraz edo puztuzJosu Naberan Musin musu-in - mainak, murria

Josu Naberan Musker musu-oker - beldur itzela izan dioguJosu Naberan Muskil musu-kila - kimu, ernamuin; mutxikin; muki (-kila, 4.3)Josu Naberan Muskuilu/muskilo musu-ike-ilu - oso musu ikea duen itsaskiaJosu Naberan Must musu-azu - musu behera; sin.: kapen=kara-beheraJosu Naberan Musu abo-auz - aboa mutur; abo muturrak Josu Naberan Mutil buru-tila; manu-tila - buru heldu gabea

oraindik; zerbitzariaJosu Naberan Mutu amu-itu - ahoa edo amua butxatutaJosu Naberan Mutur, mustur musu-tur - musuan dugun dorreaJosu Naberan Mutxurdin musu-urdin - neskazaharraJosu Naberan Naba nau-ara - lur azalera laua (ara, 22.2)Josu Naberan Nabar naba-arre - laugune arrea (arre, 37.1)Josu Naberan Nabari nabar-ei - nabar itxuraJosu Naberan Nagi nahi-ahi - nahia amaitutaJosu Naberan Nagusi anu-gusu - senide gorena (gu/gusu, 31.1)Josu Naberan Nahas(i) anu-azu-(in) - goia behera ekarriJosu Naberan Nahi ni-ai-i(n) - aurrean dagoena erdietsi nahiJosu Naberan Nahiko nahi-ago; nahi-

gogo - nahi beste

Josu Naberan Naka nahi-ka; men-

akha - nahiaren kontra; desobedientziaJosu Naberan Nakan, natu, nata naka-anu - goikoari burlaJosu Naberan Nakar nahi-ka-ario - gogo gabeko aldarteaJosu Naberan Nare nau-era - leun samarJosu Naberan Naro anu-aro; nare-o - aparteko aroaJosu Naberan Narra narru-era - larruaz baliatuz nar egiteko era; leraJosu Naberan Nata, natu nahi-tai; nahi-itu - nahia eten edo itoJosu Naberan Naza/nasa uha-azua - ur azalera leku konkaboan; erretenaJosu Naberan Nazka anu-azu-gara - barrenekoa gora ekarriazoJosu Naberan Neba anai-eba - ebaren *anu-ide, jaiotzatiko kide anaiaJosu Naberan Negar nini-garJosu Naberan Negu ge-egu - egu ez denaJosu Naberan Nehor/inor e-nor - norrik ezJosu Naberan

Neke/nekhe (u)ne-ke; nahi-ge - agian unhe/neke alderanzketa; bigarren

hipotesian, “nahigabe”-ren laburdura da “neke”.

Josu Naberan Neska emeska - emakume ezkongabea (-ska, 32.6)Josu Naberan Neurri ge-urrui - ugaritasunari mugaJosu Naberan Ni(z) (e)i-ni(z) - ni naizJosu Naberan Noiz en-ao-iz; une-izJosu Naberan Nola on-ao-era - jarduteko era (“on” aditza, 20.7; ao/aho, 20.3)Josu Naberan Non/nun en-ao-un(e) - “zein lekutan” galderari erantzunaJosu Naberan Nor en-ao-or; ni-or - zein jatorritakoa; ni-animaliaJosu Naberan Nozi(tu) anu-iz-(tu) - goitiko izpia pairatuJosu Naberan Nungo/nongo une-uku - zein lekutakoa?Josu Naberan Ñabar ino-nabar - “ñ” txikikaria “ino” errotik datorke (ino,

25.1)Josu Naberan Oba, oma o-(a)ba; o-bao - jatorrizko gunea (aba), aba/oba hots

jokoarekin; leku konkaboaJosu Naberan Objektu opa-edu-turu - tratuan opatzen dena (oba/opa, 20.2)Josu Naberan Obo oba-o - husgunea, zirkulua; akatsaJosu Naberan Odol ijjo-ol - gorputzeko korronte edo orio nagusiaJosu Naberan Odoljario odol-jario - gure barneko oriolaren jarioaJosu Naberan Odoluri odol-uri - odol ugari dagoen unea, odolbilduaJosu Naberan Ogi ore-jalgi - ore jalgiaJosu Naberan Ohar aho-har - esango dena jasoJosu Naberan Ohara or(a)-ara - txakur edo katu emea or eske (or, 35.1)Josu Naberan Ohatze, ohe lo-atze; ohol-atse - lo egiteko oholaJosu Naberan Ohi oro-in; oro-ari - orok egiten duJosu Naberan Ohil ohi-il - ohi denerako eriJosu Naberan Ohitura ohi-edun-era - edu/eduru, 23.2 (latin., -turus)Josu Naberan Ohoin oho-in - ohi denari oho egin; ohi/oho jokoaJosu Naberan Ohol zur-ol - zuhaitzetik ateratako olaJosu Naberan Ohore aho-ore - ahoz emandako loriaJosu Naberan Oi oi - ustekabea edo oinazeaJosu Naberan Oi(ak) oreak - ahoko oreakJosu Naberan Oies ohi-ez - ohizkoa errespetatzen ez duenaJosu Naberan Oihal eho-ira - ehuntzearen ondorioa

Josu Naberan Oihan oxa-anu; oxa-

gan(e) - aiara altua; aiara gainea; anu (25), gane (30.3)Josu Naberan Oihartzun oihan-azu-un - oihanak ematen duen erantzunaJosu Naberan Oihu oi-ittu - “oi” itoa, estua, larriaJosu Naberan Oilar oilo-ar - oilo arraJosu Naberan Oilo boro-ilu-o(r) - buru jasoa duen animalia (ald., pollo)Josu Naberan Oin/oiñ ohe-erhi-une - erhien ohea edo plataformaJosu Naberan Oinatz oin-atze; oin-hatz - aztarna; sin.: oinkada, urratsa, aztarrenaJosu Naberan Oinaze/oinhaze soin-azu-e(ri) - soin barren eriaJosu Naberan Oinaztu/oinaztura soin-azu-itu; in-

(l)aztura - dardarazten duena (itu, 23.4)Josu Naberan Oinkada oin-ara; oin-kada - urrats, pauso; ostiko (ara/kada, 22.2)Josu Naberan Oinorde oin-orde - ondarean txandaJosu Naberan Oinutsik oin-hutsik - ortozikJosu Naberan Oka uku-ara; oria-

gara - paraje konkaboa; ibaiondoaJosu Naberan Okasio oka-zio - oka xedea, aukera (zio, 3.2)Josu Naberan Okela or(a)-gi-aria - animali haragi jangarria (aria, 22.3)Josu Naberan Oker/oiher ohi-er; oka-er -ohitura erratua; oka erratuaJosu Naberan Okil/okilo moko-ilu; xori-

uku-ilu - moko nabarmena duen txoriaJosu Naberan Okin ogi-in - ogia egiten duenaJosu Naberan Okitu ok-in-azu - ok eraginJosu Naberan Okre kar-ore - gar antzeko koloreaJosu Naberan Ol(a) lo-ara - “lo” saileko azalera; ugaritasunaJosu Naberan Olatu ola-auz - oso altua; uhinaJosu Naberan Oldar ola-adu-arre - adore (adu) nabarmen (arre) handia (ola)Josu Naberan Olde ola-ide - kide ugari (ola, 10.6)Josu Naberan Olha ohol-ara - basoaJosu Naberan Olio li-orio - landare (li) oriola; latinez oleum Josu Naberan Olo/olho bo(ro)-lo - burua, bihia duen landareaJosu Naberan Olomolo olo-molo - olo mota bat; “oiloari oloa, Josu Naberan Oltza, olatze olha-oxa - oihanaJosu Naberan Omen auz-men - ospe handia; ospe denez (men=buru-en)Josu On on; (ab)o-une; boa- - egoera edo leku estrategikoa (une/on, 20.7);

Naberan une; anu-o cf. bon; agian anu/on(u) hitz jokoaJosu Naberan Onar(tu) on-har - ondo hartuJosu Naberan Onddo, hongo ondo-oin - zuhaitz azpian dauden perretxikoakJosu Naberan -ondo oin-do - -ondo atzizkiak zuhaitz enborra adierazten

duJosu Naberan Ondo, ontsa on-asso - on, maila altuan (asso/to-do, 18.1)Josu Naberan Ondo(an) obo-aro-(an) - zirkulu barruanJosu Naberan Ondorio ondo-orio - jarioaren ostea (erion/jario, 9.1)Josu Naberan Onetsi on-iritzi - ontzat joJosu Naberan Ongi on-ki - ekai oneko egoera (ekai/ki, 4.3)Josu Naberan Ontzi edu-azu-zi - likidoa edukitzeko azalera konkaboa (edu,

23.1)Josu Naberan Onura on-dura - on aldikada (edu/dura/tura, 23)Josu Naberan Opa obo-a(n) - oparia eskainiJosu Naberan Opari oba-ari - esku ahurrean eskaintzen den gauzaJosu Naberan Oparo oba-aro - sasoi emaritsua (oba/opa, 20.2)Josu Naberan Opil ogi-biribil; opa-in - (opari egiteko) ogi biribil gozoaJosu Naberan Opor obo-arre - husgune nabarmena edo bereziaJosu Naberan Or(a) or-au; au-or - au egiten duen animalia; zakurra

Josu Naberan Orain oren-ai-une; aho-

ara-in

- ororen edo orenaren unea, gehi AI-asmoen tenorea (oro/oren, 22.5; ai, 4.2); nahi dena egiteko unea (gazteleraz, ahora)

Josu Naberan Orainen/orin ore-in-en - egindako ore gunea; orezta, natu Josu Naberan Oratu ore-tu - orea egin (orhatu, ikus 20.1)Josu Naberan Oratu, hartu ora-tu - orak bezala helduJosu Naberan Orban/orbain ore-epai-ira-an - orainen, orinJosu Naberan Orbel orri-behe-el - hosto eroria (eri/-el)Josu Naberan Orburu erro-buru - alkatxofaJosu Naberan Ordain orde-adin - ordea hornitzeko adina (duin/adin, 23)Josu Naberan Orde (n)or-ide - beste nor “ide” batJosu Naberan Ordena orde-enda - enda txandatzean

Josu Naberan Ordo

dor-do; oru-do - dor apala, ordeka; agian dor/ord hitz jokoz sortua

Josu Ordoki, ordeka ordo-ara-ika; - azalera konkaboko zabaldia; zelaia,

Naberan ordo-era-ike lautada; ald., ordeka/orekaJosu Naberan Ordots urde-orots - urde arra; aketza, apotaJosu Naberan Ordu oro-tui - orotasunean puntako orenaJosu Naberan Oreka oro-ide-gara; oro-

era-ika - oro era berean

Josu Naberan Oren oro-en; or-en - orotasunaren zatia; “or” ortzeak ematen

duena (or/ortze, 35,1-2)Josu Naberan Orga or-haga; oko-haga - animaliak daraman haga; gurdia Josu Naberan Organo orno-ano; orga-

ano - barneko egituraJosu Naberan Orhe/ore olo-en; boro-en - boroekin egindako pasta

Josu Naberan Orhein, orein

or-uru-en; orro-in; orio-en; urru-ema-in

- orroe egiten duena, basokoa, goitikoa, ugalkorra... (mingrelieraz: i-rema; gr.: orin=oihana)

Josu Naberan Orio/Ozio ore-ijjo; oz-ijjo - mendiaren jarioa (ore, 20.1; auz/-oz, 7.2)Josu Naberan Orkatila oin-gane-tila - oin gaineko koskoak; edo orgatila ote?Josu Naberan Orkatz oin-koro-auz - oinatz biribilkara duena (sin.: corzo)Josu Naberan Orkoe/orko oin-koro - landareak sostengatzeko paluaJosu Naberan Orkoi oin-koro-ohe - oin zola, takoiaJosu Naberan Orno koro-ano; aro-ano - aro formadun barne egituraJosu Naberan Oro ore-o - ore gunea, jaiki gunea, mendiguneaJosu Naberan Orobat oro-bat - laburbilduz; halaber, era bereanJosu Naberan Oroitu/orhoitu boro-ira-tu - oro burura ekarriJosu Naberan Orots/ots or-auz-assoàor-os-

ts - animalia altua (arra)Josu Naberan Oroz oro-(i)z - erabat, guztiz, osotoroJosu Naberan Orpo oin-boa; oin-abo - boa, 15.2Josu Naberan Orratz/orrotz arro-haitz; orri-

aro-tz - buruan (auz) aroa duenaJosu Naberan Orrazi orratz-ziri - orratz antzeko ziriz osatuaJosu Naberan Orre arro-e - zuhaitz txiki eta adaburu gabea; ipuruaJosu Naberan Orri orre-ihi; hosto-ihi - hosto punta-zorrotzaJosu Naberan Orro(e) or-o; or-auhen - animalien auhena; cf., urru/orroJosu Naberan Ortu ordo-uri; ore-azu - ordeka emankorra; zoru zelaituaJosu Naberan Ortuari ortu-aria - ortu jeneroa; barazkiaJosu Naberan Ortze or-auze; or-tza - goiko animaliakJosu Naberan Ortzi ortze-ziri - alderatu ortziri/Osiris

Josu Naberan

Orube/oribe/orbe (topon.)

orio-behe; oru-behe - mendi barrena (oreios, mendia (gr.); oruaren beheko partea

Josu Naberan Osaba auz-aba - abaren parekoa (aitzin gr., os-appa)Josu Naberan Osin(a) auz-ina - putzu (ina) sakona (auz)Josu Naberan Oski oin-azu-ekai - oinetako ekaia (ekai/-ki, 4.3)Josu Naberan Oso oro - zeharo, guztiz; sendo, gogorJosu Naberan Osotu/osatu oso-tu - osotasuna lortuJosu Naberan Ospe/omen auz-men - antza denez; ospea (men, ikus 16.2)Josu Naberan Ospel auz-epel - epel antzaJosu Naberan Ote/ete (partik) auz-ide; ei-ide - antzaren antza (ei, 18.1)Josu Naberan Ostadar/ortzadar ortze-adar - adar (adu-arre)Josu Naberan Oste, uste os-ide; os-atze - gorunearen (edo garunaren) atzekoa (os=auz)Josu Naberan Ostegun ortzi-egun - Ortziren eguna; eguenaJosu Naberan Ostiko oin-azu-ike-o(n) - oina goi gora altxatuta emanJosu Naberan Ostiral/ortzirale ortze-ira-ilu-egu - Ortzi egunaren biharamunaJosu Naberan Ostra auz-xirla - kalitate handiko xirlaJosu Naberan Ostu auz(o)-itu - auzoa kaltetu (tui/itu, 23.4)Josu Naberan Otarre ote-arre - ote trinko ehundua (arre, 38)Josu Naberan Ote auz-ihi; auz-eitz - mendiko eitze punta zorrotzaJosu Naberan Oti/othi auz-(or)-ttipiàoz-

(or)-ttipi; oto-ihi - goiko animalia txikiaJosu Naberan Oto auz-toào(z)-to - txit gorena (auz/oz/so, 7.2; asso/-to, 18.1)Josu Naberan Otoi oto-oi - osaba, mesedez!; oi, txit gorenaJosu Naberan Otoitz oto-hitz - osabaren hitza; txit gorenari hitzJosu Naberan Otoz oto-z - tupustean, ezustean, otoz oto (aurrez aurre)Josu Naberan Ots o-o-ts - “o” mugagabea “ts” sortzaileak ebakitaJosu Naberan Otso au-hots-orJosu Naberan Otu auz-tu - bururatu, kaskoratuJosu Naberan Otzal, altan orots-ara - txakurremea orots eske (or/orots, 35.1)Josu Naberan Otzara ote-sare - trinkoa baino, xareaJosu Oxan, otzan oxa-an - apala, laua dena

NaberanJosu Naberan Oza, oxa (top) oza - toponimian oso ugariaJosu Naberan Ozar oz-ora; iz-ausart - ora (txakur) lotsagabea; izar ausartaJosu Naberan Ozen ahots-en - ahotsa moldatzearen ondorioa (aho, 20)Josu Naberan Ozpin auz-min-in - min antzekoa ematen duenaJosu Naberan Ozta-ozta ozta-ozta - oztopoak oztopoJosu Naberan Oztopo oin-topo - zangotrabaJosu Naberan Padura/madura bao-ura; abo-ura - urak ahoratzen diren uharanaJosu Naberan Pairu patu-iru; patu-ira-

une - patuaren ondorioa

Josu Naberan Paita apatx-sare; behe-

ahate-ta - sare formako oina duen

Josu Naberan

animalia; behealdeko ahatetxoa (azua/txa/-ta, 7.3)

Josu Naberan Pala palu-ara - xafla antzeko lanabes kirtendunaJosu Naberan Palanka pala-hanka - hankaren bidez eraginkorragoaJosu Naberan Palatu (a)pala-tu - apale hesia; lurrezko hesi baxuaJosu Naberan Palazio, apalazio apala-zio - apale gisara eraikitako palafitoakJosu Naberan Paldo palu-to - palutzarra (-do/to, 18); taket, mastaJosu Naberan Palu, palo, falo behe-anu-ilu; boa-

altu - behekoa zut; peana, peneJosu Naberan Panp(a) panp - kolpearen onomatopeiaJosu Naberan Panpina panp-in-ara;

ponpa-ino - panpaka ekiteko azalera

Josu Naberan Panpots/panpox boro-oba-ts - kurba asko burutik behera; ponpa/panpo

aldaketarekin; cf., pompaJosu Naberan Papao papo-bao - papo irtena; mamoa, tentela, memeloaJosu Naberan Papar papo-arre; papo-

barren - papo azpian eta bular goieneanJosu Naberan Paparo/papo behe-abo-aro - papa, birapoa, heraJosu Naberan Par (egin) pare (egin) - jokoan edo trukean, parean geratuJosu Naberan Paratu, aparatu apare-tu - (parean) ipini, moldatu, gertatu, geratu;Josu Naberan Pare/apare bara-ide; bada-ide - bara (vara) neurriari dagokionaJosu Naberan Pareta pare-taila - tartea egiteko eraikuntza; lat., parietemJosu Naberan Pario pare-o; pare-zio - apare gunea; apustuJosu Naberan Partaide parte-ide; parte-

itai-ide- partean (parra adierazteko epai markan) esku hartzen duen kidea

Josu Naberan Parte pare-arte; pare-itai - arte/tarte, 37.2; itai, 4.3

(lat. partem)Josu Naberan Partila parte-ira - irabazien banaketaJosu Naberan Partzial parte-zati - partida osoaren zatia; lat. partialisJosu Naberan Partzuer pare-tzu-eria;

baltzu-eria - parte hartzen dutenen taldea Josu Naberan Patari apatx-aria - apaxdunen espezieaJosu Naberan Pats, phats mana-ts; zapa-atse - urez blai; sagar edo Josu Naberan Patu abo-itu; behe-adu - destinoa, jaiotzatiko itua; adu, 7.4Josu Naberan Pauso abo-u(ne)-so - hurrengo abagunera mugituJosu Naberan Pean buru-en-an - azpian dagoenaren egoera edo kokaeraJosu Naberan Pegar behe-gar - sabel zabala, aho eta hondo estua; alderatu

gar-auz eta behe-garJosu Naberan Pene, pena behe-anu - altura ertainean kokatuta betiereJosu Naberan Pentsa(tu) buru-en-asso-(tu) Josu Naberan Pentsetan buru-en-asso-an - buruari buelta asko ematenJosu Naberan Pentze, pendiz pen-tui-tz - burutik beherantz aldapa handiaJosu Naberan Pentzu(dan) buru-en-tzu-(dan) - noren edo zeren pentzudan (lat. pendere)Josu Naberan Peto bera-asso - bera, bete-betean; peto-petoaJosu Naberan Pezoi, pezu, pisu behe-zohi - zohizko azpia duenaJosu Naberan Pikarrai piko-arre-ai - larru gorritan, biluzikJosu Naberan Pikart piko-arre - nabarraJosu Naberan Pikatu piko-tu - ebaki; zorroztu; harria landuJosu Naberan Pike pui-ike - puia antza duena; erripa; lantza; mika (txoria)Josu Naberan Piko pui-ike-o; apai-biko- puia antzeko ahoa duen tresnaJosu Naberan Pikor, pikorta pui-koro - apur bat, pixka bat (piccolo)Josu Naberan Pikotx piko-txipi - piko txikiaJosu Naberan Piku pui-ike-u(ria) - ale puntakara ugaria; gr., phíkosJosu Naberan Pilatu pilo-tu - pilo handia egin; metatu, multzotuJosu Naberan Pilda/pildha bil-ehun-da - ehun zatitxo bildua (-txa/-ta, 7.3)Josu Naberan Pilkor/pikor bil-koro - montoitxoa; zaldarraJosu Naberan Pilo, pila bil-o - gauza asko batera jarritako lekuaJosu Naberan Piltzar pilda-zahar - trapu zaharra, zarpailaJosu Naberan Pinu pui-anu - goialde (adaburu) puntakara

Josu Naberan Pitxer pui-azu-er - ertzean heldulekua duen ontziaJosu Naberan Pitxo puia-txo - zakilaJosu Naberan Pixa behe-iz-aria; behe-

isuria - behe likido mota; txizaJosu Naberan Pixagale pixa-gale - pixagura, txizalarria; galde/gale, 30.5Josu Naberan Pixka bi-hatz-ika; muin-

ska - atximurka (pizco); muinetiko gaia (migaja)Josu Naberan Piztia bizi-tui-ira - jatorria basoan duena biziduna.Josu Naberan Plater apala-er - ertz jasoak dituen azpila (er, 37); lat., platusJosu Naberan Plaza apala-azua - merkataritzarako lekua (apale, 25.3)Josu Naberan Plazer apare-zehar; apala-zio-erJosu Naberan Polit boa-li-ide - lili burua bezalakoa (ald., bonito)Josu Naberan Porazu(z) boro-azu-(z) - dena delako buruak eragindaJosu Naberan Porrot boro-arro-itu - buru harroaren gainbeheraJosu Naberan Porru boro-erro - erro buruaJosu Naberan Potin poto-din - poto antzekoa; murkoaJosu Naberan Poto boa-to - borotxo itxurako ontzi konbexuaJosu Naberan Poxi boa-xehe - burutxo soila; apur batJosu Naberan Poz/boz abu-oz; boa-auz - animoa (abu) edota burua (boa) jasota Josu Naberan Pozoi boa-zoro-in; boa-

azu-il; poz-oi - burua erotu edo hil; poza akaboJosu Naberan Prakak apare-hankak - hankak apailatzeko jantzia; galtzakJosu Naberan Premia apare-nahia - parera heldu nahiaJosu Naberan Premu apare-buru - oinordekoaJosu Naberan Premura apare-gura - parera heldu guraJosu Naberan Prezio apare-zio - parra lortzeko neurria (zio, 3.2)Josu Naberan Probe/pobre boro-behe - mendi apala; burumakur bizi denaJosu Naberan Produktu boro-edu-turu - tratuaren xede den “edu” (ekai) aleaJosu Naberan Progru abo-dolu - elez lagundurik egiten den doluaJosu Naberan Puga pui-ga(ra) - mentu, txertaziriJosu Naberan Puia buru-ihia; buru-

ziria - ernamuin, kimu, bürnoJosu Naberan Puntu muna-tui; muna-itu - munan leku jakin bat Josu Naberan Puska buru-ska - burutxoa; poxi bat, apur bat (eska/-ska, 32.6)Josu Putz abo-utz(e); aho- - ahoko airea hustutzetik

Naberan hutsJosu Naberan Putzu abu-azu; bao-tzu - aho sakona; bao zulo handiaJosu Naberan Puxika putz-ekai - maskuria; umeek jolasean puzten duteJosu Naberan Puxtarri putz-harri - umeek jolasean putz egiteko bolatxoakJosu Naberan Puzker putz-(uzki)-er - uzkitik kanporatzen den putzaJosu Naberan Sabai/sapai etsea-boa-aia(ra) - etxearen gainaldeko lekuaJosu Naberan Sabel soin-ara-behe - soinaren beheko guneaJosu Naberan Sagailo itsas-gailo - itsaso zakarraJosu Naberan Sagar sara-gara - sara goieneko frutaJosu Naberan Sagaratu sara-gara-auz - sara konsakratua (lat. sacratum)

Josu Naberan Sagarroi

sagu-arro-ihi - ihiak arrotuta dituen sagua; kirikiñoa

Josu Naberan Sagu musu-ago - musu osoa aho duen animaliaJosu Naberan Sahats/sarats zi-ara-eitz - erreka ondoko zuhaitza (zuhaitz/eitz, 7.9)Josu Naberan Sai so-ai - zer ikusiko beha, goitik beheraJosu Naberan Saia(tu) sail-ari-(tu) - sailean jardunJosu Naberan Saihets sail-ertz - sailaren ertzaJosu Naberan Sail sara-ilu - sara asko osatzen duenaJosu Naberan Sakan sara-oka-ara - lur azalera konkaboa (oka, 32.7)Josu Naberan Sakela sara-oka-edu-a - (gauzak) gordetzeko azalera konkaboaJosu Naberan Sakon sakan-une - sakan uneaJosu Naberan Salatu sala-ra-tu - jendearen bistan jarri (ira/-ra, 8)Josu Naberan Saldo zaldi-do - zaldi talde handia (asso/-do, 18.1)Josu Naberan Saldu sara-ira-tu - sarako produktua ateraJosu Naberan Sama soin-ama - soina hasten den lekua; gune printzipala Josu Naberan Samalda zamal-ada - zamari multzoa; saldoaJosu Naberan Samar xehe-abar - abar xeheaJosu Naberan Samats, sats soro-ama-atse - soroa ontzeko satsa; zimaurraJosu Naberan Samin azu-an-min - barnean mina izanJosu Naberan Samur zi-amu-urru - berezko ur (zi-amu) ugariduna (urru)Josu Naberan Sapa pats-a - pats/sap alderanz.; sargoria, landare izerdia, Josu Saratu/sarhatu sara-area-tu - soroa landu (sala/sara, 29)

NaberanJosu Naberan Sarde sar-are - (saran) sartzeko area (are, 22.4); txardankoaJosu Naberan Sardina sarde-din-(ora) - sardearen antzeko arrainaJosu Naberan Sare/xare xehe-hare - hare xehe (egina)Josu Naberan Sari sara-ari - saran aritzeagatikJosu Naberan Saroi sara-oin - sara berrena; sarobeaJosu Naberan Sarri(a) sara-arre-ihi - hertsia, zarratua, üsüaJosu Naberan Sasoi hazi-zio-une - ereiteko unea (ald., sazón)Josu Naberan Sartu sara-ra-tu - sarara joan, arlora joanJosu Naberan Sasi sara-etsi - sara amaitzen denekoaJosu Naberan Saski sahats-ekai - sahatsa lehengai erabilita eginaJosu Naberan Satan sara-ate-anu - goiko sarako ateaJosu Naberan Satitsu sagu-itsu - sagu itsuaJosu Naberan Sator sagu-tor; sara-tor - sagu muturduna; landa tontortzen duenaJosu Naberan Sats sara-ts; sara-atse;

txiza-ts - sararako oso ona (asso/ts, 18.1)Josu Naberan Sega zeha-gai - zehar ebakitzeko gailuaJosu Naberan Sehi zen-ei; zen-ai - pertsona dirudiena; geroa bere esku duen

pertsona izaitea aurrean daukanaJosu Naberan Segi sehi-higi - sehia mugituJosu Naberan Sei sein - bigarren eskuko hatz txikiaJosu Naberan Sein zen-in(o) - pertsona txikitxoaJosu Naberan Senar sen-(ide)-ar Josu Naberan Senbe/seme zen-behe - zenaren oinordekoaJosu Naberan Sendatu zen-oro-tu - osatuJosu Naberan Sendo zen-do - energia bere osoan duena (asso/-do, 18.1)Josu Naberan Senide/sendi zen-ide - zenaren kideaJosu Naberan Senti sen-azu-in; sen-tui - sena piztuazoJosu Naberan Serora zain-ora - señoraJosu Naberan Sesio isi-zio - desiraren karizko istiluaJosu Naberan Seta zio-itu - desira itsuaJosu Naberan Setio hesi-itu-o - hesi hertsiaren gunea, etsaia itotzekoJosu Naberan

Shoro/solo/soro sara-oro-ale; sara-aro-ale - sarako

ereintzaJosu Naberan Siku/xuko zi(ri)-ukho - sikatea (ukho, 32.1); iberieraz: (e)sirkuJosu Naberan Simaur zi-ama-ur - gernu uraJosu Naberan Sinetsi zin-etsi - zin egindakora makurtu (etsi, 8.10)Josu Naberan Sirats zi-ira-ts - bizi (zi) ondorio (ira) joria (ts); zoriaJosu Naberan Sits zi-hauts; zi-hits - sits/bits/pits berba-jokoak diraJosu Naberan So beha-asso; beha-

auz - laburdura izan daitekeJosu Naberan Sobera so-behera - gainez egin (auz) eta behera jausiJosu Naberan Soil auz-ira; oso-ira - osoaren hondarraJosu Naberan Soin gi-oin; gu-oin - sin.: gorputza, heraJosu Naberan Soinu soin-ulu - soinaren hotsaJosu Naberan Soka li-ahoka - baliteke loka/soka hitz jokotik sortzeaJosu Naberan Sokil so-kilo - lur buru (auz) txikia (kilo); mokilaJosu Naberan Solas so-ele-asso - so eta ele ugari (lat., solatium); ikus/so, 32. 7Josu Naberan Soraio/sor sor-ai-o - sortzeko etorkizunik gabea; sor, sorgorJosu Naberan Sorbalda soin-balda - soin goialdea (balda, 28.3)Josu Naberan Sorgin sor-gin - sortzen laguntzen duen (egin/-gin, 40)Josu Naberan Sorgor sor-agor - sormena agortu zaionaJosu Naberan Sorotsi soro-utzi - soroa utzi (hurkoari); eitzi/utzi, 8.11Josu Naberan Sorotu, sortu soro-tu - saratik soroa egin; gauza berria eginJosu Naberan Su su (ixu) - antzinako onomatopeiaJosu Naberan Subil(e) su-bil - sua biltzeko enborraJosu Naberan

Sudur, mustur, mutur musu-dur - musuaren irtenunea (dur, 34.1)

Josu Naberan Suetea su-ate-ara - sinonimoa: hogar=*ago-garJosu Naberan Suge, sube su-ge; su-behe - odol hotzekoa; barnean suaJosu Naberan Suhi sehi-ide; sehi-auz - semea bezalakoa (gr. suí-os)Josu Naberan Suil, lusuil (lur-)su-ira - suaz egindako lurrezko ontziaJosu Naberan Sukar musu-kar - musuan bero, sukarra duJosu Naberan Sukarri su-harri - sua egiteko harri egokiaJosu Naberan Sumin azu-min; su-min - barne sutsuaJosu Naberan Sunda usain-unda - hatsa, kiratsa, keruaJosu Suntsi so-une-eitzi - gorunea eraitsi (auz/so, 7.2); lat., absumo-

Naberan sumptsiJosu Naberan Susara zezen-ara - behia, zezen eskeJosu Naberan Susmo azu-usna-boro - norbere baitako usna puntuaJosu Naberan Susta(tu) su-azu-(tu) - sua iziotzeko “aia” erabili (azu, 7.3)Josu Naberan Sutondo suete-ondo - sukalde, sutegi, ezkaratzJosu Naberan Suziri su-ziri - sua daraman ziriaJosu Naberan Tabu itu-abu - irteerarik gabeko aboa (abu, 21.7)Josu Naberan Tai gabe tai-gabe - etenik gabeJosu Naberan Tai da-in -“da, dart, zart...”, esku-kolpea eman Josu Naberan Taia tai-a - epaia; marra bidezko errezibo mota; tarjaJosu Naberan Taila, teila itai-ira - itai teknikaren ekoizpenaJosu Naberan Tailu, dailu itai-ilu - itai txit eraginkorra: epai nabarmena (ilu,

13.1) duen segaJosu Naberan Tai-tai tai-tai - harria kolpe xehez lantzeko teknikaJosu Naberan Talaia so-ara-aia - so egiteko gorunea (berber., at-talayih)Josu Naberan Talde eli-alde - eli multzoaJosu Naberan Talka jo-alkar - agian talk onomatopeiaJosu Naberan Talo itai-aro - ebakiera biribilaJosu Naberan

Tanta/tanka/tangada danga-ta - dangadatxoa (danga onomat)

Josu Naberan Tarro itai-arro - ebaki konkordunaJosu Naberan Tartalo tor-tailu; tor-talo - tortura tresna; mitoaJosu Naberan Taula lau-ola - ohol lauaJosu Naberan Taupada taup-ada - taup kolpea (-ada/tada, 22.2)Josu Naberan Taxu, teiu itai-u; eite-u - itxuraJosu Naberan Teilatu teila-tui - tui (altu), ikus tui/itu, 23.4Josu Naberan Teink, tente tira-in-ike - tira eginda bezala (bezala=ike, 8.4)Josu Naberan Teka, zeruka zitu-leka - lekadun zituaJosu Naberan Tini tui-une - gailurra (batez ere zubereraz)Josu Naberan Tinkatu tinko-ika-tu - hinkatu, finkatuJosu Naberan Tinko tira-ike-o - -o, lekua adieraziz (aro/-o, 22.4)Josu Naberan Tipula/kipula zi(tu)-buru-aria; ki-

buru-aria - buru motako zituaJosu Naberan Tira zut-ira; tui-ira - zutarazi

Josu Naberan Tirain tira-in - tira egiten duena; uhina, olatuaJosu Naberan Titi, diti tui-tui - bi gorune puntazorrotzJosu Naberan To hi-zo - har ezak (auzàzo); aditz arkaikoaJosu Naberan Toil tui-il - astuna, dorpeaJosu Naberan Toki zoko-ide - zoko antzekoaJosu Naberan Toles toil-es - malgua, dena denJosu Naberan Toles tor-etsi - tontorrak lasatu; etsi/ez/-e, 8.10Josu Naberan Tontor tui-(b)oro-tor - montor altuaJosu Naberan Tori to-hori - har ezak horiJosu Naberan Torloju tor-aro-ilu - zulo biribila duen totxoa; cf, tornilloJosu Naberan Tornu tor-anu; tor-une - mendatea; estokaJosu Naberan Torre/dorre tor-ide - (mon)tor antzekoaJosu Naberan Tortura tor-itu-era - tormentua Josu Naberan Totolo totor-lo - lodikotea; lo atzizkia (13.1), agian *ilu-oJosu Naberan Totxo tor-txo - tor txikia; barra, lingoteaJosu Naberan Traba ter-ara-oba - trebukuaJosu Naberan Trabes traba-hesi - traban jarritako hesiaJosu Naberan Tranga ate-zehar-haga - atea ixteko hageaJosu Naberan Tratu tira-turu - trukea egitean tirabira (tira/teink, 7.5)Josu Naberan Trebe ter-bere - trebeak mundua bere; abila, diestroaJosu Naberan Trebuku ter-buru-uku - zohiburuz ostopaturiko lekua; trabaJosu Naberan Trenkatu ziri-en-ika(tu) - landarekia berdindu; ebakiJosu Naberan Trepeta, atrapatu trebe-taila; ter-

aparatu - trebatzeko aparatua Josu Naberan Tresabi tresna-habi - tresna habia arte azpian edo etxolanJosu Naberan Tresna, tresen ter-usu-en - lurra lantzeko usatzen diren apeoakJosu Naberan Tribu eli-buru - jende gunea, gizarteaJosu Naberan Triku ziri-ike-u(ri); ziri-

uku - ziri zorrotz ugari duena

Josu Naberan Triku(harri) eli-uku; herio-

uku-(harri) - hilobia (eli, 27.3; herio, 8.9; uku, 32)

Josu Naberan Trinko ter-tinko; tarte-

tinko - erroak ondo finkatutaJosu Naberan Trintxa ziri-in-azu - epaia egiteko ziria (azu/-txa, 7.3)Josu Triska(tu) ziri-in-akhatu - landarekia akhatu; suntsitu

NaberanJosu Naberan Triste hits-eite - itxura hitsaJosu Naberan Troka tor-oka - mendiarroa, sakanaJosu Naberan Troko , tokor tor-koroJosu Naberan Truke eduru-ike - pareko produktuen merkataritzaJosu Naberan Trumil tur-buru-ilu - tontor buru askoJosu Naberan Trumilka trumil-ka - tontor buru guztiak tropeleanJosu Naberan Trumoi tur-boro-in - goietan tur-tur hotsaJosu Naberan Ttipi itu-pui - garaieraz gaizki dabilena (pui, 15.4)Josu Naberan Tuilo tui-ilu - konkorra, tokorra (irtena)Josu Naberan Turuta tur-aho-ta(ila) - aho torrea duen tresna; tronpetaJosu Naberan Tutu tui-itu - izterren goialdeko zulo itsua; uzkiaJosu Naberan Txadon(e) etxa-done - elizaren aurretiko etxe santuaJosu Naberan Txahal txa-ar-aria - ar generokoa (bigantxa, 16.1)Josu Naberan Txakil azal-dingil; txa-kil - azala dingilizka; zakiltxoa (-txa, 7.3)Josu Naberan Txalupa azal-upa - upa antzeko txanelaJosu Naberan Txanda zain-alda - zaintza erreleboaJosu Naberan Txanel azal-laua - barne lau zabaleko txalupaJosu Naberan Txango zango - ostera, paseoJosu Naberan Txatal sara-atal - eta hortik bestelako “txatalak”Josu Naberan Txegoste zi-ago-oste; zitu-

egoste - jan ondorengo digestioaJosu Naberan Txepetx txori-ipotx - txori ipotx txepel samarraJosu Naberan Txerri ide-urrui - oso ugalkorra; kide ugariko animaliaJosu Naberan Txertatu in-er-itaitu; ira-en-

itaitu - eztitu, mentatu (ertz, 37)Josu Naberan Txilar, ginarra ihi-arre; in-garra - ihi arrea; garra pizteko aproposaJosu Naberan Txilio gize-ilu-erio - gizakiaren erosta bizia (ilu, 13.1)Josu Naberan Tximista diz-mizto-(ir)a - mihi (gaizto) formako dizdizaJosu Naberan Txindor txin-txin-or - txin-txin egiten duena Josu Naberan Txingar izio-garJosu Naberan Txingor zi-ira-gogor - euriaren senide gogorraJosu Naberan Txirbil zur-kiribil - zur kiribilaJosu Txirlora zur-ira-ore; zur- -ore, lore, 20.1

Naberan lore Josu Naberan Txiro zio-iro; zori-iro - zioak edo zoriak huts egin dioJosu Naberan Txirula zilo-iru-(dai)la - zulo bat baino gehiagoko txistuaJosu Naberan Txistor txitxi-tor - haragi totxoaJosu Naberan Txistu zilo-listu-(tutu) - listua irteteko zuloa duen tutuaJosu Naberan Txit zu-tui-ide; zori-tui - zori altukoa zuJosu Naberan Txito txoritxo - txori kumeaJosu Naberan Txiza gi-zi-aria - gorputzeko likido motaJosu Naberan Txolarre txori-arre - txori kolore arrea (arre, 38)Josu Naberan Txolin auz-arin - kaskarinaJosu Naberan Ubel uru-bel - zerua beltz samar (uru, 24.1)Josu Naberan Udara/uda uha-ada - ibarretako aroaJosu Naberan Udal uha-aran - bailarako barrutia Josu Naberan Udare ura-aria - fruta mota urtsua (aria, 22.3)Josu Naberan Ugaldu ugari-tu - gehitu, hedatu, narotu, gurituJosu Naberan Ugari uga-uri - uharan joriaJosu Naberan Ugarixo ugari-ora-xo;

ugari-asso - ugaria edo asko ugaltzen dena Josu Naberan Ugatz uga-tz - uha ugari; sin.: mamaJosu Naberan Ugazaba ugatz-aba - esnearen eta biziaren manantiala (uga, 24.2)Josu Naberan Ugazama ugatz-ama - bizia ez, baina esnea eman dion ama; inudeaJosu Naberan Ugaztun ugatz-dun - ugatza duen animalia motaJosu Naberan Uger uhaga-er - uhagan mugituJosu Naberan

Uha, uga-, uba- (topon.) ur-ara - urak bustitako lurraldea

Josu Naberan Uhaga ur-haga - ura ekartzeko ponpa hagaJosu Naberan Uhain/uhin uha-in(o); unda-in - olatua, ondaJosu Naberan Uhaitz/uhaitz uha-iz - ibaia, ibai arroaJosu Naberan Uhar, uher ur-arre - ur nahasia (ikus arre, 38)Josu Naberan Uharka ur-arro-aga - presa, uhaska, urtegiJosu Naberan Uharte/ugarte uha-arte - sinonimoa: itsasarteJosu Naberan Uhel esku-hel - eskuarekin heltzekoa; hedea, bridaJosu Naberan Uher uha-er - urak eragindako herdoilaJosu Uholde, uhol ur-ijjo-olde - bat-bateko ur oldea (olde, 27.2)

NaberanJosu Naberan Ukabil/ukhabil uku-bil - uku bildua; biltzeko ukua (uku, 32.1)Josu Naberan Ukhan/ukan uku-an - gunea okupatuJosu Naberan Ukho uku-o - (g)unea desokupatu; ezetsi, jareginJosu Naberan Uki/ikutu uku-i-(tu) - agian *uku-in, espazioaz jabetu

Josu Naberan

Ukondo, ukalondo

uku-al-ondo; uku-r-ondo - besoaren tolesgune ondoa

Josu Naberan Uku (topon) u-ku - U espazio mugagabea K hotsak mugatuta;

guneaJosu Naberan Ukuilu uku-ilu - gune hesitua, kortaJosu Naberan

Ukuzi/ukhuzi/ikuzi uku-zi - garbitzeko lekua errekan

Josu Naberan Ume umo-e(z) - umotu edo heldu gabeaJosu Naberan Umel umo-el - ondo umatu gabea (eri/el, 8.9)Josu Naberan Umil amu-il; u-pui-eri - berezko izaera hila; handikeriarik ezJosu Naberan Umo, uma- umo - agian amu/uma hitz jokoa dago; helduaJosu Naberan Umore umo-ore - ore umoa; tenore, olde (lat. humorem)Josu Naberan Unada une-ara - une tartea (ara/ada, 22.2)Josu Naberan Unda uha-anu-ara - ibarburua, azalera konbexua, olatua Josu Naberan Une, un, on u-en; ijjo-(e)n - urutik edo ijjotik eratorriaJosu Naberan Unhatu/unatu unhe-tu - nekatu, ahuldu, abaildu, akituJosu Naberan Unhe en-ul; une-e Josu Naberan Unhide/Inude uga-ide - ugatza emateagatik ideJosu Naberan Untsa/ondo on-asso - oso ondo (asso/to-do, 18.1)Josu Naberan Untxi (aku)-anu-ziri - belarri (ziri) luze (anu); lat., cuniJosu Naberan Untzi/ontzi uha-ontzi - uretan nabigatzeko ontziaJosu Naberan Upa uha-(edu)-boa - likidoa edukitzeko ontzia (boa, 15.2)Josu Naberan Ura u(ru)-en; u-an; u-

ira - uru edo uranotik datorrenaJosu Naberan Uranu, uru ur-anu - goiko urak; sin.: urtziaJosu Naberan Urburu ur-buru - iturria, ur sorburuaJosu Naberan Urde urru-ide - kide ugariko animalia, oso ugalkorraJosu Naberan Urdin uru-din; zeru-din - goiko uren antzeko koloreaJosu Naberan Urduri kuru-uri - ekururen kontrakoa, oso “kurua”

Josu Naberan Urgatzi/hurgatzi hurko-atxiki - hurko sorostuJosu Naberan Urgun egur-dun - makila eskuan duena; sin.: herren, koxuJosu Naberan Uri, uli uru-i - ugari (ikus ilu/hiru, 13.1)Josu Naberan Urka hirurka; buru-ka - burua ez mugitzeko tresna (bi palu bertikal

eta zeharreko beste batez osatua); lat., furcaJosu Naberan Urkabe/urkhabe urka-behere - urkamendiaJosu Naberan Urki zur-ki - zura ematen duena (ekai/-ki, 4.3)Josu Naberan

Urkila/urkilu/urkulu urka-ilu - cf., horca, horquilla

Josu Naberan Urlo ur-lo - lur (*lo-ur), alderantzizko eraiketarekinJosu Naberan Urmael ur-ama-lea - urburuen zelaia; lakuaJosu Naberan Uro or-anu; anu-or - animalia altua; goitikoaJosu Naberan Urra(tu) urrats(-tu) - lurra lorratzez markatuJosu Naberan Urrats urru-ara-ts; lur-hatz Josu Naberan Urre ur-hare; ur-arre - uretik eratorritako mineralaJosu Naberan Urri urri-e; urri - ez ugaria; urru/urri hots jokoaJosu Naberan Urrikal hurko-erruki - hurkoaz errukituJosu Naberan Urrin/lurrin (usain)-urru-in - usain berezia daukanaJosu Naberan Urrixa or-uria; urru-ide-

aria - animalia emea

Josu Naberan Urru u-rr-u - uuu mugagabea R gogorrez ebakita; sin.:

asso/ugariJosu Naberan Urruma urru-ma -“ma” onomatopeiaJosu Naberan Urrun/hurrun urru-oin - oin askoko tarteaJosu Naberan Urruti urrun-din - urrun antzera

Josu Naberan Urtats/urthats

urte-hatse - Urteberri eguna; (eguzki) urtearen hasiera

Josu Naberan Uru u-hu - lepazuria: oiloentzat arriskutsuaJosu Naberan Uru u-oru - lurrazaletik harandikoaJosu Naberan Urzo/uso or-auz; uhu-xori - altu dabilen txoria; uhu egiten duenaJosu Naberan Usain, usin usna-in - usain eginJosu Naberan Usna mus(u)-an(u) - su-an osagaia us-na bilakatu da; usna egiteko

modua: musua eta sudurra jasotaJosu Naberan Uste aho-auz-ide; boa-

auz-ide - barreneko edo buruko jasoaldi gisakoaJosu Naberan Ustel uste-eri - uste gaixoa

Josu Naberan Usu, (e)utzi auzu-ohi - auzoan ohi denaJosu Naberan Uts u-u-ts - “u” mugagabea “ts” sortzaileak ebakiaJosu Naberan Uxatu, izutu ixu-tu - ehizan egiteko lehen sistemaJosu Naberan Uzi/isi zuzu-in; (g)u-zio - gu barneko zuzua edo irrikaJosu Naberan Uzki huts-ki - husgunea (ki, 4.3); tutuaJosu Naberan Uzkorno uzki-orno - kokxizaJosu Naberan Uzkur/ukur auz-kur - kokil antzekoa (koro/kur, 33.2)Josu Naberan Uzo/uzu auza-u - auzotarrekiko uzkur denaJosu Naberan Uzta auz-uda - udako puntu gorena, bil aroaJosu Naberan Uztai auz-tai - pelbis arkua; azpilaJosu Naberan Uztarri/buztarri (buru)-uztai-in - buruak uztarrian jarriJosu Naberan Xarlango txakur-zango - hanka handiaJosu Naberan Xarma kar-ama - berezko sua (cf. karma) Josu Naberan Xede uzi-ide - (ide) parekoaren (uzia) desiraJosu Naberan Xedera xede-ira - desira probokatua; tranpaJosu Naberan Xehe, mehe xe-ekai - ekai xeheaJosu Naberan Xenda zio-en-ara - zio dugun lurraldera bideaJosu Naberan Xinaurri, inaurri in-urrui; ira-

urrui; oin-urrui - dena den, ugariakJosu Naberan Xirla zi-ira-ale - itsasorik eratorritako janariaJosu Naberan Xori/Txori txio-or - “or” hitza, hasiera batean, “animalia” daJosu Naberan Xurga musu-hurrupa - muturrarekin hurrupatu; cf., hurgarJosu Naberan Zabal(e) zala-behe-ara - zala hasten den lekua (menditik honantz)Josu Naberan Zabar auz-abar - abar antzekoa; laxoaJosu Naberan Zabor sara-boro - sara buruan dagoenaJosu Naberan Zabu zeha-buru - ertz (buru) batetik bestera doaJosu Naberan Zahagi azal-haragi - haragi azalaJosu Naberan Zahar sen-arre; azal-arre - sen trinkoa; azal zimurra

Josu Naberan Zahato zahagi-to

- zahagi txikia; “to” atzizkiak (asso/to) txikia nahiz handia adieraz dezake, testuinguruaren arabera

Josu Naberan Zahi azal-bihi - bihiaren azalaJosu Naberan Zail zain-ilu; ez-aise - gihartsua; erraza ez dena (sin.: gaitza)Josu Zain dsa-in - zain-kolpearen onomatopeia

NaberanJosu Naberan Zain sai-in; so-auz-in -saiak egiten duena, goitik begiratuJosu Naberan Zainart zain-arre-asso - nabarmen zaintsuaJosu Naberan Zainildu zain-il-du - ahulduJosu Naberan Zakar/zarakar zara-arre - soroko uztondoa; zarama trinkoaJosu Naberan Zakatz azal-latz - azal latzeko guneaJosu Naberan Zaki auz-ekai; auz-ike - (gauza) ganbila, konbexoaJosu Naberan Zakil zain-gil; zaki-

(din)gil - dingilizka dagoen zaina edo gauza ganbilaJosu Naberan Zaku azal-uku - gauzak sartzeko lekua (uku, 32.1)Josu Naberan Zakur/zakor zain-or; jagon-

or - zaintzen duen animalia (or/orots, 35.1)

Josu Naberan Zala/Sara auza-ara; etsa-ara;

zia-ara - leku altu samarra; etxeari dagokion soroa; uharana

Josu Naberan Zaldar azal-adar - zornea, tumorraJosu Naberan Zaldi zamari-din; zalu-

din; zela-din - zamari ona; zalua Josu Naberan Zaldun zaldi-dun - zaldia duenaJosu Naberan Zale(a) za(ra)-lera - sararako joera duena (lera, 26.1)Josu Naberan Zali auz-eli - elikagaia jasotzekoJosu Naberan Zalu/zalhui zain-uri - zaintsua; malgua Josu Naberan Zamari zama-ari - zama eramaten duenaJosu Naberan Zamarra azal-mehe-arroa - hotzetik zaintzeko asmatuaJosu Naberan Zanga zango-ara - lubakia, arretenaJosu Naberan Zangar zango-kare - zango hezurraJosu Naberan Zango gi-ang(i)o - bitarte estua osatzen duen gorputzadar parea

Josu Naberan

Zangosagar/zangar zango-sagar

- bernaren alde konbexoa; bernazakia

Josu Naberan Zankabe zango-behe - zangoaren azpiko aldea; belaunpeaJosu Naberan Zantzo zaldi-antzo - zaldiaren antzekoa; irrintziaJosu Naberan Zantzu antz-auz - antz itxura (auz/-tzu, 7.2)Josu Naberan Zapa sara-apal - zapaldutako zorua (apal, 21.7)Josu Naberan Zapaldu sara-apaldu - soroa zapaldu; zanpatuJosu Naberan Zapata zapa-(in)-ta - oinetako zapalak (azua/-ta, 7.3)Josu Naberan Zapelatz zapo-belatz - belatz gorria

Josu Naberan Zapo zapal-boro - zapaburuen motakoaJosu Naberan Zapore dasta-abo-ore - jakia “dast” ahoan (ore, 20.1)Josu Naberan Zaputz sama-buru-tz - saman daukagun koska antzekoaJosu Naberan Zarama, zama sara-ama - sarako zaborraJosu Naberan Zardai zur-ardatz - 1) haga luzea; 2) gizaki lirainaJosu Naberan Zarpail/zapi zahar-pilda - ald., zarpail/piltzar (pilda zahar)Josu Naberan Zarratu zarrada-itu - sarria, itxia, trinkoa (itu, 23.4)Josu Naberan Zati osa-ti; osa-ide - osoaren parte bat (tui/-ti, 23.4; ide, 8.5)Josu Naberan Zaunk zakur-au - zakurraren adausiaJosu Naberan Zauri azal-erio - azalari odola darioJosu Naberan Zazpi hatz-azpi - zortziren azpikoaJosu Naberan Zehaldo/zealdo zeha-alda-o(ro) -zabu aerodinamikoaJosu Naberan Zehar zeha-ara - kanpo libreaJosu Naberan Zeharo zeha-o(ro) - inguru osoaJosu Naberan Zehatu zeha-itu - zeharra itsutu, eragotziJosu Naberan Zein zer-in - egindako hau ala huraJosu Naberan Zeinuru/zeinu dei-anu-uru - zeruko seinalea; uru (24.1)Josu Naberan Zekale/zalke zi(tu)-ore-ale - orea ematen duen alea (Cf., cereal)Josu Naberan Zekor zezen-or - animalia ziri-zuzenaJosu Naberan Zelai zala-eli - giza taldea biltzen den zala edo landa Josu Naberan Zelan zer-era-an - zein erataraJosu Naberan Zelatan so-eri-auz-an - auzatik asmo okerrez so (eri, 8)Josu Naberan Zemai zeha-amai - zeharra amaituko den mehatxuaJosu Naberan Zen/sen/zan (bi)zi-en - bizi izan dena; guantx.: fai-zan=apaizaJosu Naberan Zenbait zein-bade-(ide) - “zeinbeste ugari” galderari erantzunaJosu Naberan Zenbaki zenbat-

ekaiàzenbat-ki - ekai/-ki, 4.5Josu Naberan Zenbat zein-bade - bade kopurua (bade, 11.1)Josu Naberan Zendu zen-du - zen bihurtu denaJosu Naberan Zentzu zen-auz - zen handia duena (auz/tzu, 7)Josu Naberan Zer(a) zi-era - izaite motaJosu Naberan Zerbait zer-bade-(itu) - poxi bat

Josu Naberan Zergatik/zergatio zer-gara-zioàzer-

kariz - galdera onaJosu Naberan Zergera/zerga zer-gara; zer-gain - galderari erantzunetariko batJosu Naberan Zerra zeha-arre - zehar arrea duen tresnaJosu Naberan Zerrada zel-arre-ara; zel-

arraia - ikus arre/arraia, 38Josu Naberan Zerraku zerrada-uku - esparrua, barrutia, beresiaJosu Naberan Zerraldoi/zerraldo zerra-ara-doi - andak; anda gainean doanaJosu Naberan Zerratu zerrada-tu - serrada itxi, hertsiJosu Naberan Zerrenda zer-enda - izaiteen enda; ilaraJosu Naberan Zerri giharre-tui - kalitate handiko giharreaJosu Naberan Zertan zer-tai-an - lehor, lurJosu Naberan Zeru zel-uru; zel-uri; zi-

uru - goiko sela edo goiko urak Josu Naberan Zezen ziri-zuzen - adar zuzenak dituena

Josu Naberan

Zezina zezen-in-an

- zezenaren haragia kontserbatzeko lehortu eta gazitua

Josu Naberan Zhirri, zirri ziri-irri - barrea eragiteko zirikadakJosu Naberan Zi zi - ziri-ziri onomatopeiaren alaba?Josu Naberan Zidor zio-dor - torrera bidea, mendira bideaJosu Naberan Ziega zeha-ga; zi-ega -leku zarratua eta hezea Josu Naberan Zihape/ziape/zerba zi-(g)ara-behe -ugaranean hazten den hostoaJosu Naberan Zigilu zin-gailu - zin gailauaJosu Naberan Zigor ihi-gogor - ihi gogorrez kolpatzeaJosu Naberan Zihi/ziri zi-ihi - ihi puntakaraJosu Naberan Ziho zi-hao - gantza, bilgorra (aho/hao, 20.3)Josu Naberan Zikin ziri-in - (kaka)ziria egin duenaJosu Naberan Zikirio/zekale zi(tu)-kirio - ihi kiribildun zituaJosu Naberan Ziklo zi-khoro - bizitzaren zirkuluaJosu Naberan Zikoitz ziku-ohi-tz; diru-

ukur-ohi-tz - emateaz uzkur ohi denaJosu Naberan Zil gi-il - haragiki hilaJosu Naberan Zilar/zidar zi-ide-arre; zi-ira-

arre; zi-lea-ide - “zi” arre antzekoa Josu Naberan Zilbor, gilbor zil-boro - zil burua, zilaren gaineko sabel aldeaJosu Zilegi zin-hegi - zinaren eremua (hegi, 17.2)

NaberanJosu Naberan Zilhar zi-lo-arre; zi-lea-

arre - ur azalera arrea dirudienaJosu Naberan Zilo/zulo zi-lo; uku-lo - ura “lo” dagoen lekua; lekutxoa (-lo, 13.1)Josu Naberan Zimel zi-amu-eri - berezko ur nahiko ez daukanaJosu Naberan Zimiko atxiki-piko - hatz puntekin piko egin; atximur, imurtxiJosu Naberan Zimitz, tximitxa zima-sits - buruko sitsaJosu Naberan Zimur/tximur zi-amu-urri - hidratazio gutxiko azalaJosu Naberan Zin zen-in - zenaren izena aipatuJosu Naberan Zindo, zintzo zin-asso; zin-auz - konfidantza osokoaJosu Naberan Zingil soin-gil; haragi-gil - gorputz ahul eta mehea (gin/gil, 3.13)Josu Naberan Zinginarri zin-(e)gin-harri - zin egiteko harriaJosu Naberan Zingira zingo-ira - ibai arroako basatzaJosu Naberan Zingo zi-in-ago - ur korronteak egindako arroaJosu Naberan Zintzil/dingil din-gil - zil antzekoaJosu Naberan Zintzilik(a) zutuin-ilu-ike - leku altutik dingilizkaJosu Naberan Zio zi-o - energiaren gunea edo buruaJosu Naberan Ziraun zi-iraun; itsu-iraun - (iraun)suge itsuaJosu Naberan Zirga zi-ira-gara - ibaian gora garraiatu (ira, 8.4)Josu Naberan Ziri-miri ziri-miri - euri zirinaJosu Naberan Zirko zi-ara-khoro;

zehar-khoro - mendien zirkuluaJosu Naberan Zirkulu zirko-ilu - zirko osoaJosu Naberan Zirrara/zirraida ziri-errai-ada - erraietan zirikadaJosu Naberan Zirrinta iz-irri-anu-ta - goitiko argi irritxoa (anu, 25; -ta, 7.3)Josu Naberan Zital ziri-ari - zirika ari denaJosu Naberan Zitu zi-tui - sin.: bihi, buru, ale (tui, 23.4)Josu Naberan Ziur/segur zeha-uru - goiak garbi ikusten dituena (lat., securus)Josu Naberan Zizaila zizt-taila - ziri tailaJosu Naberan Zizare zi-azu-har(e) - ur azpiko har motaJosu Naberan Zizel ziri-xehe; ziri-eslai -“scindere” latina ere hor dagoJosu Naberan Zizt (onom) zizt - zizt (egin)Josu Naberan Ziztada, zizta zizt-ada - sastada, kroskada (-ada/kada, 22)Josu Ziztailu zizt-tailu - zizt agiteko tailua

NaberanJosu Naberan Zohar(gi) auz-argi - argitasun handikoaJosu Naberan Zohi auz-lohi; zer-lohi - zotal, zotazal, mokorJosu Naberan Zoko, zokondo zoru-uku - bazter zorua; uku, 32.1Josu Naberan Zola zohi-ola - zohiz egindako zoruaJosu Naberan Zoli auz-adi - altuan gertatzen denari adiJosu Naberan Zolu/zoru zohi-ilu - zohi azalera (handia)Josu Naberan Zor auzo-ore - auzo oreari esker bizi denaJosu Naberan Zorabio zoru-irabio - zorua bueltaka iruditzen zaiguneanJosu Naberan Zori auz-aho-ira - aukera onaren ondorioa; siratsa, patua Josu Naberan Zorion zori-on - zori ona, zori uneJosu Naberan Zorne azal-dorre - turmoa (tumorra); dor/tor (34)Josu Naberan Zoro zoru-iro; zio-iro - zorua edo zioa galdu duenaJosu Naberan Zorri auz-or-urrui; auz-

or-ttipi - buruan sarriaJosu Naberan Zorrotz ziri-orrotz - ziri orratzaJosu Naberan Zorte zori-te; zori-ide - zori aldiaJosu Naberan Zortzi hatz-ortzi - hatz altuenaJosu Naberan Zotala zohi-taila - zohi landua; ald. zohi/lohi Josu Naberan Zotz zur-txo; zur-ziritxo - txo, 7.11Josu Naberan Zozo zor-zor - horrela egiten duen txoriaJosu Naberan Zozpal zur-ezpal - zuraren ezpalaJosu Naberan Zoztor zohi-tor - oztopo edo estropezu den zohi koskoaJosu Naberan Zu zu - hi-ren ordezko tratam. jasoa (lat., tu); tui,

23.4Josu Naberan Zubi auz-ibi; zi-uri-ibi;

zur-bi- goitiko ibia; zi handiko ibia; zurubi-ren laburtzapena

Josu Naberan Zuhaitz/zugaitz zut-eitz; zur-ekai-

eitz- zuhaizki bertikala; zura ematen duen arbola (eitza)

Josu Naberan Zuhar, zumar auz-gar - suak erraz hartzen duenaJosu Naberan Zuhirin zur-irin - zur irinaJosu Naberan Zuhur auz-ukur - auzoarekin eskuzabala ez denaJosu Naberan Zuku zi-uku; azu-uku - hondoan geratzen den likidoa (uku, 32)Josu Naberan Zumar zume-arre - zume arbola trinkoagoaJosu Naberan Zume zur-mehe - zur mehea

Josu Naberan Zunda azu-unda - azpira sartzen den tresna (sonda)Josu Naberan Zuntz zi-une-tz; hari-une-

tz harizpia, fibraJosu Naberan Zur(a) eitz-uri; zuhaitz-ira - zuhaitz emankorra, zuhatzetik eratorriaJosu Naberan Zurbil, zurpail zur-ore-ide; zur-

pare-il - zuraren kolore palidoaJosu Naberan Zurda izar-ura - antzigarra, izotza

Josu Naberan Zurda

zur-haria; zur-ide-ile-a(ria); ile-urde-aria - ile mota latza

Josu Naberan Zuri zur-ei - zuraren (urkia eta zumearen) itxuraJosu Naberan Zurrun zi-urru-u; gi-urru-u - energi (zi) korrontea (urru) ahitu (-u)Josu Naberan Zurrunga zurru-angu - angu/unga alderanz. (angio, 25.3)Josu Naberan Zurrut(a)/zurrust musu-urru-ts - st/ts alderanzk (zurrust, irrist...)Josu Naberan Zurt zut-un - erne, adiJosu Naberan Zurubi zur-ubi - zurezko ibiaJosu Naberan Zut, zutunik auz-tui-(ike) - tui (23.4) Josu Naberan Zutabe zut-habe - zutik ipinitako hageaJosu Naberan Zutoin zur-oin - eraikinaren oinean dautzan zuraJosu Naberan Zuzen zio-sen - norabide (zio) zentzuzkoan (sen)Josu Naberan

Zuzter, sustrai/sustrei zur-ter - lurpeko zur erroak; r/z bilakaera

Josu Naberan Zuzuan uzi-uzi-an; zio-uzi-

an - zioaren atzetik

HITZALDIAK

Hemen agertzen diren hizlariak prest leudeke tokian toki beren teoriak agertzeko, hortarako aski da zuzenean harremanetan jartzea edo baita Webgune honen bitartez.

Los conferenciantes que aquí se mencionan están dispuestos a exponer sus tesis y para ello es suficiente ponerse en contacto bien directamente con ellos o por medio de esta Web.

FELIX ZUBIAGA Tfno. 946 730486

Euskararen sorrera eta lehen kosmologia

Euskaren sorkuntza mitoen jakinduriakin bateratsu dator. Gizakiak izadira begiratu, ausnartu eta haren edertasunaz zoragarritzen denean, haren jatorriaz galdetzen du: Nork egin du? Zein da sortzaile? Zeru urdinaren magia ikusi eta handik ixuritako ura edan, zeruko eguzkia egunsentian irteten ikusi, haren eguerdiko beroa jastatu edo jasan, eta biri beteka eguratzeko airea hartzean, haren bizitazunaz oju egin du. Lurraren emankortasuna ohartu, haren udaberriak eta udazkenak ikusi, lurraren heriotza susmatu eta norbere etorkiiiiizunaz arduratzen da.

Lau elementuak: Ikuskizun harrigarrion aurrean, aurreneko kosmologiak lau gaiki edo elementu bereiztu zituan izadian: ura, sua, airea eta lurra. Laurok dute iturburuan bere sortzailea eta izenez deitzen ditu: INU ³zeru² da eta Inu/uin lotzen ditu hizkunez. ³Uin² bai-da euskaraz uren multso geldia, eta ur/ud xortak dira handik ixuriak. Izadi Ama sortzaileak INU egin zuan gizakion INUDE. Hagatik Inu amatar arkektipoa da eta haren altsotik UTU iduzkia bidaltzen du zeru-lurrak inguratu ditzan eta bizidunen argi eta berotasun izan daiten: ³Utu/su² hizkune egiten bai-du.Era berean, ERRA dager bizidunen arnasa, ³Erra/aire² bai-dator hizkunez eta azkenik, ILU lurtarren bizilekua, ³Ilu/loi² datorrela. Dagoneko mito asmatzaileek ba zituzten eztabaidarako nahiko pertsonaia: Inu/Ni, Utu/Tu>Zu, lehen nortasunak eta hirugarren pertsonarako Erra/Era edo Ilu/Él aukeran gelditzen zan. Erro edo arketipo hoiekin moldatu zan aurreko euskara edo protoeuskara ere.

Hizkuntzaren gizakundea: Baina goiko elementuen elkarrizketan ez zan ondo nabaritzen gizaki beraren parteletza, bada, bere izatasuna jainko uraz, suaz, aireaz eta loiaz egina zekusanarren, bere nortasuna falta zan hitzaren erroetan. Orduan, gizakiak bere konplexua aztertuz, bere duen Ka kai>gai ukikorra eta bere baitan duen Ba ba/baita kontzientzia, bere gorputz-arimak bezala, aurreratu zituan, eta bien arteko bizia ziurtatzen duen As/Ats arnasa lortzen zuan goikoengandik erritoaren buruz. Horrela gertatu zan hizkuntzaren gizakundea. Horrela osatu zan hizkuntza, zazpi arketipo edo errodun, goiko eta beko entzun-erantzuleen osotasuna egiten duela, ahalik eta elkarrizketa zabalenean.

Mitoazterketa eta gonbaraketa: Guzti honen oinarriak herriko eta herrien mitoetan aurkitzen dira, direla ahoz-ahozko edo idatzizko agiriak. Euskara ahoz-ahozko mitoak oroitza zabala du eta Sumer eta Egiptoko kulturak, ordea, idatzitako dokumentuetan agertzen dira. Elgarrekin gonbaratu eta harigarria!, bateratsu datoz. Ez dago paleontologia ziurragorik hizkuntzaren lekukotasuna baino, ez eta metodo zientifikoagorik mitoazterketa eta kulturen gonbaraketa baino.

Ondorea: Euskara bera da bere hotsetan gordetzen dituen oroitzaz bere burua eta bere sorrera aztertzeko lain. Euskarak, lehen kosmologiako jakintzan galdetuez gero, erantzuten daki. Nork adieraziko digu guri euskararen jatorria zertan den? Ordenadore erraldoiren batek? Galdetu euskarari. Ez dago bera baino ordenadore argiagorik.

Iruña Veleia Argitu Batzordearen berripapera2010eko apirilak 6

.

Hitzaldia Silgo eta Iglesiasekin Gasteizen Charla con Silgo e Iglesias en Gasteiz

Iruña Veleiari buruz martxoaren 25ean egin zen hitzaldiari buruzko informazioa duzu hemen.

Hizlariak Luis Silgo arkeologoa eta Hector Iglesias hizkuntzalariak izan dira.

Luis Silgo Gauche

Luis, ostraken egiazkotasunaren alde egin den 14. txostenaren egilea, EHUko Arkeologia sailak osatutako Lurmen enpresaren indusketei buruzko txostena kritikatu egin zuen, objektibitate faltagatik, kontraesanetan jausteagatik, kontrasta-tutako argudioen faltagatik eta aurkikuntza arkeologikoak orain gutxi aldatuak izan direla ez frogatzeagatik.

EHUko taldea ez zen indusketara joan, egiten ari ziren lanak ez zituen ikuskatu, induskatutako sektoreetan ez zituen egiaztapen katarik egin eta, egia izango ez balitz harrigarria dena, materialak ez zituzten aztertu patinak ikusi ahal izateko eta egiaztatzeko. Guzti horregatik, unibertsitateak egindako azterketa baliogabetu egiten du.

Ondoren adibide askorekin aurkitutako testuek koherentzia handia dutela azaldu zuen eta ez du uste, inolaz ere ez faltsuak direnik.

Hector Iglesias

Hectorrek adibide batzuk azaldu zituen, faltsifikazio kaskar baten aurrean ez gaudela frogatzeko, Batzordeko kide batzuek aipatu zuten moduan. Izan ere, faltsuak balira, ia %100ean sinesten ez duena, balizko faltsifikatzaileek jakintza maila ikaragarria izango lukete, nahiko handiagoa Batzordeko kideek duten jakintza maila baina. Eta hori gertatzea ia ezinezkoa da.

Hectorrek hainbat hitz aipatu zituen eta zergatik Lakarra, Gorrotxategi eta Velazquezek esandako esanahia ez dator bat izan daitekeen

Información sobre la charla científica sobre Iruña Veleia que ha tenido lugar el 25 de Marzo.

Los ponentes han sido el arqueólogo Luis Silgo y el filólogo Héctor Iglesias.

Luis Silgo Gauche

Luis, arqueólogo que ha elaborado el informe nº 14 a favor de la veracidad de las ostracas, criticó en la charla el informe sobre las excavaciones de Lurmen elaborado por el Área de Arqueología de la UPV debido a la falta de objetividad, al incurrir en contradicciones, a la carencia de argumentos contrastados y a la falta de pruebas de que los depósitos arqueológicos hubieran sido alterados recientemente.

El equipo de la UPV no visitó el yacimiento, no inspeccionó los trabajos que se seguían realizando, no practicó catas de comprobación en los sectores excavados e incluso, lo que parece increíble si no fuera cierto, no examinaron los materiales para comprobar las pátinas. Todo esto invalida el mencionado estudio.

A continuación explicó con numerosos ejemplos la total coherencia de los textos hallados y no cree de ninguna manera que puedan ser falsos.

Hector Iglesias

Héctor seleccionó unos cuantos ejemplos que permiten afirmar que no estamos ante una burda falsificación, tal como comentaron miembros de la Comisión, sino que en el caso de que fueran falsas, cosa que duda casi al 100%, los presuntos falsificadores habrían tenido un nivel de erudición verdaderamente impresionante, bastante superior al nivel de erudición de los expertos de la Comisión, hipótesis prácticamente imposible.

Héctor fue aportando explicaciones de palabras y por qué significan algo distinto a lo que dijeron Lakarra, Gorrotxategi y Velazquez: Miscart,

esanahiarekin: Miscart, Denos…

Horretarako, nahiz eta Hectorrek Batzordeko hiru kide hauek bezala hauetako hitz askoren esanahia ez ezagutu, arlo desberdinetako mundu mailako aditu onenekin harremanetan jarri da (hizkuntza zelta, kultura kartaginesa, latin bulgarra, etab.) eta hitz hauetako gehienak deszifratu izan dizkiote, eta hasieran datatu ziren garaian hitz horiek espero daitekeenarekin erabat bat datorrela aipatu zuen Hectorrek.

Hitzaldiaren kronika

Hitzaldia Sos Iruña Veleia plataformak antolatu zuen eta 120-140 lagun inguru izan ziren Goikuri jauregian.

EHUtik bi irakasle etorri ziren: Vallejo eta Gorrotxategi. Lehenengoak modu desegokian eta erantzuna entzun barik joan bazen ere, Gorrotxategik eurek egindako txostenak defendatu zituen eta, une batean honen antzekoa esan zuen: “ba beste batzorde bat izendatu behar bada egin dadila eta arqueometristak etorri behar badira etor daitezela”. Orduan publikoak txalo zaparrada bota zuen, datazioak baitira modu bakarra gai hau behingoz argitzeko.

Bestetik, hizlariek aipatu zuten Euskaltzaindiako kidea den eta IKER ikerketa zentroko arduraduna izandakoaren J.B. Orpustan hizkuntzalaria eta Txillardegi hizkuntzalaria ere bat datozela ostrakak egiazkoak izan daitezkeenarekin.

Gero eta hizkuntzalari gehiagok ostraketan dauden idazkunak ez direla zertan faltsuak izan behar uste dute.

Denos…

Para ello, aunque él, al igual que estos tres miembros de la Comisión, no conocía anteriormente el significado de muchas de estas palabras, se ha puesto en contacto con diferentes expertos en sus respectivas áreas a nivel mundial (lengua celta, cultura cartaginesa, latín vulgar, etc.), y le han ido descifrando la mayor parte de dichas palabras, las cuales concuerdan perfectamente con lo previsible para la época en que fueron datados inicialmente.

Crónica de la charla

La charla fue organizada por la plataforma Sos Iruña Veleia y participaron unas 120-140 personas en el centro de Villa Suso.

Vinieron dos profesores de la UPV: Vallejo y Gorrotxategi. Aunque el primero hizo una intervención y se fue un poco de malas maneras sin escuchar la respuesta, Gorrotxategi defendió los informes elaborados por ellos y en un momento dijo: “pues si se tiene que designar otra comisión que se haga y si tienen que venir los arqueometristas que vengan”. En ese momento el resto del público asistente rompió en aplausos ya que realizar de nuevo las dataciones es la única manera de aclarar definitivamente este tema.

Así mismo, los ponentes comentaron que el lingüista miembro de Euskaltzaindia y anterior director del centro de investigación IKER J.B. Orpustan y también el lingüista Txillardegi son de la opinión de que las ostracas pueden ser perfectamente verdaderas.

Cada vez son más los lingüistas que consideran que las inscripciones de las ostracas no tienen por qué ser falsas.

Hitzaldiaren bideoak Videos de la charla

Luis Silgo 1/4Luis Silgo 2/4Luis Silgo 3/4Luis Silgo 4/4

Hector Iglesias 1/3Hector Iglesias 2/3Hector Iglesias 3/3

Informazio gehiago Más información

http://ostraka.mundua.com/2010/03/26/hitzaldia-gasteizen-luis-silgo-eta-hector-iglesias/http://goiena.net/blogak/elexpuru/hitzaldi-arrakastatsua-iglesias-eta-silgorena-gorrochategui-

entzuleen-arteanhttp://angul0scuro.blogspot.com/2010/03/los-aspectos-linguisticos-de-los.html?

showComment=1269769263473#c4208791303802351518

Imanol Agirre

De Wikipedia, la enciclopedia libre

Imanol Agirre (Bilbao, 31 de diciembre de 1913 - circa 1983), también conocido como Manuel Aguirre, fue un lingüista, lexicógrafo y epigrafista autodidacto, miembro de la diletante Sociedad Epigráfica de los Estados Unidos presidida por el zoólogo y controvertido epigrafista Barry Fell (1917-1994), con el cual había entrado en contacto por medio del bonaerense Augusto Aboitiz.

Desde muy temprana edad sintió vocación por la literatura, ya que escribió sus primeros ensayos cuando apenas contaba con dos lustros. A los dieciocho años había aprendido francés, inglés, castellano, alemán, ruso y árabe, conocimientos que más tarde extendió al chino y otros idiomas.

Su novela "Sinfonía incompleta" vio la luz en San Sebastián en 1936 y fue reeditada en Barcelona poco después de terminada la Guerra Civil. También publicó durante esa época un buen número de trabajos (incluyendo poesías, cuentos, novelas cortas y trabajos lingüísticos e históricos) en diversas publicaciones periódicas.

Tras la Segunda Guerra Mundial, en la que también tomó parte, centró sus estudios preferentemente en la lingüística. Viajó por muchos países y adquirió en todos ellos gramáticas, diccionarios y monografías diversas de su especialidad, formando así en el transcurso de medio siglo una completa biblioteca lingüística con libros en centenares de idiomas.

En 1961 publicó en Madrid "La escritura en el mundo: Iniciación al estudio de las lenguas literarias", reeditada en 1973. Era la obra más completa publicada hasta la fecha sobre el origen, evolución y expansión en el mundo de la escritura.

Con un propósito fundamentalmente didáctico daba noticia de la escritura cuneiforme, los jeroglíficos egipcios, la escritura cretense, el silabario chipriota, los jeroglíficos hititas, las escrituras ibéricas, la escritura protoindia, los caracteres chinos, el japonés, las escrituras originales americanas, el lolo, el miaotse, la transición del silabario al alfabeto, el hebreo, las escrituras bereberes, el arameo, el palmireño, el nabateo, el siríaco, el árabe, la escrituras iranias, el afgano, el urdu, el malayo, el armenio, el georgiano, el devanagari, el hindi, el marathi, el gujarati, el bengalí, el tamul, el malayalam, el cingalés, el camboyano, el tai, el mon, el birmano, el tibetano, el sudarábigo, el etiópico, el griego, las escrituras asiánicas, el copto, el gótico, el glagolítico y cirílico, el ruso, el búlgaro, el ucranio y bielorruso, el serbio y croata, las escrituras caucásicas, los alfabetos turcos, las escrituras de las lenguas urálicas, las escrituras tunguses, las escrituras uigures y mongoles, las escrituras paleosiberianas y esquimales, los alfabetos itálicos, el alfabeto latino, los runas, el español, el italiano, el portugués, el francés, el catalán, el rumano, el euskera, el inglés, el alemán, el antiguo escandinavo, el islandés, el danés, el noruego, el sueco, el holandés, el irlandés, el galés, el lituano, el letón, el polaco, el checo y eslovaco, otras lenguas eslavas de escritura latina, el albanés, el turco, el húngaro, el estonio, el finés, las escrituras de las lenguas níger-congo, el pamue, el yoruba, el annobonés, el kômbé, el swahili, el afrikaans, las escrituras modernas de los indígenas de América, el anamita, el malgache, las escrituras de Oceanía, las inscripciones orjono-yeniseianas, el coreano, el esperanto, la taquigrafía, las escrituras y alfabetos especiales, así como los números.

En 1980 publicó en Bilbao "Vínculos de la lengua vasca con las lenguas de todo el mundo". En esa obrá trató de demostrar que el euskera no es una lengua "isla", sino que, por el contrario, está emparentada con

todas las lenguas conocidas; que se trata de un idioma proto-mundo cuyo origen se remonta al paleolítico y que todas las demás lenguas, vivas o muertas, conservan algunos de sus elementos estructurales y léxicos. Ello implicaría el origen común o monogénesis del lenguaje. Sin embargo, las hipótesis de Agirre respecto a la primogenitura del vascuence o euskera no tienen crédito alguno entre los lingüistas y vascólogos actuales. El impulso para crear esta obra, de todos modos, se encuentra en el estudio que Agirre hizo de las lenguas paleoasiáticas del Golfo de Yeniséi en Rusia. Agirre se sorpendió al encontrar coincidencias morfológicas entre las lenguas yeniseianas (o ket) y el vascuence. A partir de ahí trató de describir elementos comunes, tales como correspondencias fonéticas y léxicas, al euskera y otras lenguas. El voluminoso libro se completaba con una historia de del euskera y los vascos a través de las edades hasta el siglo XX.

Una obra de mayor envergadura, el "Diccionario etimológico de la lengua vasca y de las lenguas de todo el mundo", en el que Agirre compara los elementos estructurales y léxicos vascos con otros cientos de idiomas, permanece aún inédito. Los idiomas estudiados en esa obra incluyen a las lenguas paleosiberianas, las tunguses, las mongoles, las túrquicas, las urálicas, las drávidas, las sino-tibetanas, las caucásicas, las afro-asiáticas, las malayo-polinesias, las níger-congo, las amerindias, las indoeuropeas (grupos anatolio, indo-iranio, griego, itálico, balcánico-armenio, eslavo, báltico, germánico, romance y celta), así como a las lenguas aisladas.

La revista de la Sociedad Epigráfica de los Estados Unidos, con la que Agirre mantenía una estrecha colaboración, se hizo eco de la su muerte en 1983, concretamente, en el segundo número del volumen 11.

Bibliografía [editar]

• 1936 . Sinfonía incompleta. San Sebastián: Navarro y Del Teso. 32 pp. • 1961 . La escritura en el mundo: Iniciación al estudio de las lenguas literarias. Madrid: Reliex. 514

pp. • 1980 . Vínculos de la lengua vasca con las lenguas de todo el mundo. Bilbao: La Gran Enciclopedia

Vasca. 629 pp. • 1981 . "The Origin of Writing and of Language". Epigraphic Society Occasional Publications 9(1). 19

pp. • 1986 . "La escritura vasca". Epigraphic Society Occasional Publications 15. 13 pp. Póstumo. • Diccionario etimológico de la lengua vasca y de las lenguas de todo el mundo. Inédito.

Obtenido de "http://es.wikipedia.org/wiki/Imanol_Agirre"

IRUÑA OKA (Veleia)

• Joseba Lakarra, euskararen jatorria eta frikiak .doc (370KB)

• Iruña-Veleia ¿verdadero? .doc (39KB) (Diario Noticias de Álava)

• ADIERAZPENA - MANIFIESTO

• La supuesta falsificación trata de enterrar una agria controversia lingüística; Jorge Mª Ribero-Meneses (.doc 340 KB)

• http://www.youtube.com/watch?v=LeoJ_wLYayI ; http://www.youtube.com/watch?v=yP03XHR0h5E ; http://www.youtube.com/watch?v=VcVNckpmgqQ

• Iruña Oka : Arkeologia eta Zientziaren aldeko adierazpena (.doc 40 KB) (Iruña Oka: Manifiesto a favor de la Arqueología y la Ciencia)

• http://www.gara.net/paperezkoa/20081207/110616/eu/Iruna-Veleia-auzian-ziurtasun-eza-dagoela-salatzeko-manifestua-abian

• http://www.zabaldu.com/5231/eliseo_gilen_prentsaurrekoa_irua_okan_20081128n_bideoak/ ; http://www.youtube.com/watch?v=U3Y5vq1O5IU

• Comunicado de Lurmen SL.PDF (6 KB)

• El informe sobre la autenticidad de Iruña Veleia se entregará a finales de mes (.doc 24 KB)

• Laverdad sobre Iruña Oka.doc (31 KB)

• " Los hallazgos de Iruña-Veleia son una broma o una estafa" (.doc 39 KB)

• El periódico de todos los alaveses.doc (39 KB)

• Comunicado del Proyecto Iruña.doc (23 KB)

• Iruña.Veleia III Milurtea proiektuaren Komunikatua.doc (23 KB)

• La comisión de expertos de Veleia centra....doc (26 KB)

• Sobre Belella la historia se repite....rtf (34 KB)

• 2008 BERRIA.doc (19 KB)

• OKA-IRUÑAREN Adierazpena.doc (24 KB)

• tres de los diez arqueólogos abandonan.html (56 KB)