NON ZER - Argia · 2013-12-04 · saioa alkaiza, estitxu eizagirre / 24 bertsolari txapelketa...

2013KO ABENDUAREN 8A 3�

NON ZER

Jabetza: Komunikazio Biziagoa, S.A.L. Lehendakaria:Bego Zuza. Zuzendaria: Estitxu Eizagirre. Asteko Gaia-Pertsonaia: Mikel Garcia. Iritziak: Mikel Asurmendi. Kultura:Garbine Ubeda Goikoetxea. Aisia: Unai Brea. Termometroa:Urko Apaolaza, Xabier Letona, Pello Zubiria. Euskara:Onintza Irureta. Interneteko erredakzio-burua: LanderArbelaitz. www.argia.com: Gorka Bereziartua, Jon Torner.Multimedia: Axier Lopez. Argazkilaria: Dani Blanco.Produkzioa: ANTZA, S.A.L.Salmenta eta harpidetzak: Karlos Olasolo. Idazkaritzateknikoa: Aloña Soraluze. Publizitatea: Idoia Arregi, MaiteArrieta, Ixabel Bereziartua, Berdaitz Goia, Olatz Korta, BegoZuza. Administrazioa: Marijo Aiertza, Mari Karmen Loiarte.Harrera: Jone Arzallus.HELBIDEAK: Gipuzkoa: Industrialdea, 15. 20160 Lasarte-Oria. Tel: 943 371545. Faxa: 943 361048. Lapurdi, NafarroaBeherea eta Zuberoa: Xalbardin baita. 64122 Urruña. Tel: 559 476000. Faxa: 559 476001. Bizkaia: Eleizalde 1, 2-D. 48600 Sopela. Tel: 94 6765580 Nafarroa:GaztelukoPlaza 44, 3. eskuina. 31001 Iruñea. Tel: 948 222285. POSTA ELEKTRONIKOA. Komertziala:[email protected]. Harpidetzak: [email protected]: [email protected]. Interneten: www.argia.com.Lege.gordailua: NA 80-1963. ISSN: 0213-909X.Batzorde.parekidea: 72562 E. Inprimategia: Antza S.A.L.Informatika: iametza interaktiboa, S.L. Urtebetekoharpidetza. Hego Euskal Herria: 145 euro. Ipar EuskalHerria: 176 euro. Espainia: 145 euro. Beste atzerriak: 182euro. Airez: 285 euro. Komunikazio Biziagoa S.A.L.Ametzagaiña Taldeko partaidea da.

Azaleko argazkia:DANI BLANCO

Azala: GARBINEUBEDA GOIKOETXEA ASTEKO GAIA

BIZI TOKI Eskolari alternatiba. MIKEL GARCIA IDIAKEZ / 4

PERTSONAIAIZIBENE OÑEDERRA: «Nahi dudan istorioa kontatzea

eta bukaeran ateak irekita lagatzea gustatzen zait». MIEL A. ELUSTONDO / 9

GAIAKUYUNIKO GATZAGA Gatzezko desertuan barrena.

EGOITZ ARRUTI URIA, JON BUSTO ITXASO / 14

IRITZIAREN LEIHOAMULTINAZIONALAK GERO ETA NAGUSIAGO ETA

ZIURRAGO BALEREN BAKAIKOA AZURMENDI / 18KONTROLPEAN INMA ERREA / 20ERAKUNDE PUBLIKOEK %0,47 EURO INBERTITZEN DUTE

EUSKARAZKO PRENTSAN, HERRITAR ASKOK %4ESTITXU EIZAGIRRE / 21

BALIO ALDAKETA, GIZARTE BERRIA SORTZEKO GILTZAIZASKUN LANDAIDA LARIZGOITIA / 23

GORA PRO NOBIS ASISKO URMENETA / 19TXANDAN Funtsa. ITXARO BORDA / 20ZIRTAK Plaza berri bat. IRATXE ESNAOLA / 22

ERDIKO KAIERAMAIALEN LUJANBIO ZUGASTI: «Txapela ez daramat

tatuatuta, estilo kontu bat ere bada». SAIOA ALKAIZA, ESTITXU EIZAGIRRE / 24

BERTSOLARI TXAPELKETA NAGUSIA Lehen aldia Maulen.XAN ALKHAT / 30

LITERATURA ARITZ GALARRAGA / 32MUSIKA MONTSERRAT AUZMENDI / 33DENBORA-PASAK ANA ZAMBRANO, KIKE AMONARRIZ / 34ZIENTZIA ETA TEKNOLOGIA JOXERRA AIZPURUA / 36LANDAREAK JAKOBA ERREKONDO / 37DENBORAREN MAKINA NAGORE IRAZUSTABARRENA / 38

TERMOMETROAAMAIUR Harresiak lurpetik atera eta hizketan hasi dira.

ITSASO ZUBIRIA ETXEBERRIA / 39EKONOMIA BERTAN Olibondoen dardara Nafarroako

hego-hegoan. URKO APAOLAZA AVILA / 42AIARALDEA KOMUNIKAZIO LEIHOA Lau langile eta

50 boluntario. AMAIA UGALDE BEGOÑA / 44ANTIMILITARISMOA Kasko militar bat lapurtzeagatik hiru

urte kartzelan? GORKA BEREZIARTUA MITXELENA / 46EUSKARA ALBISTEAK ONINTZA IRURETA AZKUNE / 47EKONOMIAREN TALAIAN JUAN MARI ARREGI / 47NET HURBIL ‘Pig Idea’ Londrestik: txerri-jana zergatik alferrik

ez galdu. PELLO ZUBIRIA KAMINO / 48MALTZAGATIK XABIER LETONA / 50

2013ko abenduaren 8a, 2.394. zenbakia

ARGIAko edukiak kopiatu,moldatu, zabaldu etaargitara ditzakezu, gureegiletza aitortu eta baldintzaberetan eginez gero.

2013KO ABENDUAREN 8A4 �

ASTEKO GAIA

BIZI TOKI

2011ko uztailean jarri zuten martxan Bizi Toki proiektua. Eskola alternatiboa sortzekoasmotik abiatu eta eskolari alternatiba izaten bukatu du, bertako kideek argi baitute haurren

hezkuntzak gurasoen esku egon behar duela. Seme-alabek eskolan ez, Bizi Tokin ikastendute, eguneroko jardueren bidez.

Eskolari alternatiba

| MIKEL GARCIA IDIAKEZ |

Argazkiak: Dani Blanco

NAFARROA BEHEREAN, Amikuze eskualdean,dago Behauze herrixka, hirurehundik gorabiztanleduna. Eta herrigunetik gora hartuta,naturaz inguratutako leku paregabean aurkitu

dugu Bizi Toki baserria. Alokatuta dute etxal-dea, baina jabea proiektuaren aldekoa dela etaordaintzen diotena hutsaren hurrengoa delaazaldu digute komunitateko kideek. Etxeko

� 52013KO ABENDUAREN 8A

txakurrak egin digu ongietorria eta aurkezpe-na berriz, Oihanek. 6 urteko mutil zolia daOihan eta bere eskutik ezagutu ditugu fron-toidun ezkaratza, sukaldea, komun idorra,baratzea, liburutegia, psikomotrizitate eta jar-duera fisikorako gunea… Logelak atontzekogoiko pisuan martxan dituzten obrak ere era-kutsi dizkigu.

Auzolanerako eta ekintza jakinetarakojende gehiago biltzen denarren, egunerokoan sei-zazpifamiliak hartzen dute parte,orotara hogei bat lagun etahorietatik erdia inguru hau-rrak –txikienak hilabeteak ditueta helduenak 11 urte–. Parte-hartze maila, dena den, norbe-raren esku dago: familiabakoitzak finkatzen du asteanzenbat egunetan etorriko denBizi Tokira, eta horren arabera antolatzendira. Aukera dago bertan lo egiteko eta egu-nero daude jarduerak eta ekintzak, nahi due-nak parte har dezan, askatasunez.

Proiektuko bi kiderekin mintzatu gara,sukaldean. Duela bi urte, auzolan deialdietarajoaten hasi zen Andoni Estrella, eta hilabetebatzuetatik hona buru-belarri esku hartzen duBizi Tokin. Gorka Torre hastapenetatik aritu daeta berak azaldu ditu lehen urratsak: “Dozenabat lagun elkartu ginen, kezka berak batuta: ezgentozen bat eta ez ginen eroso dagoen hez-kuntza ereduarekin, ikastetxe publiko nahiz pri-

batu. Argi genuen zer ez genuennahi eta beraz abiapuntua izanzen zer nahi genuen. Zer dahaurrekin bizi nahi duguna? Zerda transmititu nahi dieguna?Ordura arte eskola barruanegindako hausnarketetan, egitu-rak berak oztopoak jartzen ziz-kion gogoetari eta hortik ateraeta gogoeta arrunt orokorragoaegin behar zela konturatu ginen,

eskola eredua ahantziz”. Eskola alternatiboakbisitatu zituzten (Montessori, Freinet, Steiner,eskola libertarioak…) eta amesten zuten ikasto-laren zirriborroa marrazten joan ziren. Hainbat

“Eguneroko jarduera kultural,ekonomiko, sozialak guretzatzentzua duten baloreen araberaburutzen ditugu eta haurrek horibizi dutelarik, ikasi egiten dute”

Gorka Torre

BIZI TOKI


hilabetez egindako lanketaren emaitza interne-tera igoa dute (bizitoki.org).

Poliki-poliki, eskolaren kontzeptua beragainditu eta une batean eskola alternatiboa iza-tetik eskolari alternatiba izango zen egitasmoajaio zela argitu du Torrek. “Gure ustez, hez-kuntza ez da jarduera banandu bat, instituzioedo profesionalen esku delegatzen den zer-bait, baizik eta biziari lotua doan prozesua,gurasoen eta helduen egunerokoari lotua.Ikastetxeetan, beste batzuek fabrikatutakoprogramak jarraitzen dituzte, beste batzuk dirahaurrei zer transmititu erabakitzen dutenak,eta guretzat naturalena da gurasoek euren gainhartzea haurren heziketa. Ez gara ezer asma-tzen ari, duela 40-50 urte, Euskal Herrian hau-rrek komunitatearen egunerokoari lotuta ikas-ten zuten, gizatalde baten harreman zuzeneangaratzen zen ikasketa prozesua”.

Haur bat hezitzeko, leinuko pertsona guztienbeharra dago irakur daiteke baserri aurrekopankartan. Belaunaldi guztien arteko hartu-emanean oinarritzen da Bizi Toki, ez dagoirakasle edo ikaslerik, adin ezberdineko jen-dea baizik. “Haurren hezkuntza bertako haureta heldu guztien esku dago, talde guztiarenesku, eta horrek erran nahi du kolektibokifinkatu behar dugula zein diren funtsezkobaloreak, arlo guztietan zer nahi diegun hau-rrei transmititu”, adierazi du Torrek. Horibai, haurrarengan pisu handiena haur horrengurasoek eurek dutela gaineratu du Estrellak.

Euskara, ekologia, adostasuna,autonomia…Euskaraz aritzea, planetaren oreka ekologiko-arekin bateragarria den bizimodua eramatea,naturarekin kontaktuan bizitzea, partekatzea,ekonomia solidarioa lehenestea, elkarrekikoharremanak zaintzea (zintzotasuna, konfian-tza, errespetua, laguntza…), norberarenautonomia garatzea edota adostasuna bila-tzea dira Bizi Tokin sustatu nahi dituztenbaloreetako batzuk. Horiek haurrei nolatransmititu? Helduentzat zentzua duten balo-reak definituz eta koherentziaz jokatuz.“Eguneroko jarduera kultural, ekonomiko,sozialak guretzat zentzua duten baloreen ara-bera burutzen ditugu eta haurrak hori ikusieta gurekin batera bizi dutelarik, ikasi egitendute, zentzua ematen diotelako egiten dute-nari”.

Azken finean, komunitateko zereginak,bizi-hautua izateaz gain, jarduera hezigarriakere badirela gogoratu du Andoni Estrellak.Hala, baratzea adibidez ez da soilik autokon-tsumorako tresna, ez da eginkizun ekonomi-ko hutsa, ikasteko aukera ona ere bada. Ber-din zurgintzan eta iturgintzan egiten ari direnobrak –“edozein teknologia-eskolak bainobalio handiagoa dute”– edo sukaldean janariaprestatzea. “Matematika, komunikazioa, giza-harremanak, auzolana… jarduera ugaritanlandu ditzakezu, ez dute zertan ikasgai sailka-tuak izan behar. Eskolan ohikoak ez diren

Baratzean aritzeaedo janariaprestatzea(eskuinekoargazkian, GorkaTorre) ikastekoaukera ona dira.Eskolan ohikoak ezdiren gauzasotilagoak ereikasten dituzte,esaterakobatzarretan partehartuz.

BIZI TOKI


gauza sotilagoak ere ikasten dituzte, esatera-ko biltzar batean parte hartzea zer den. Anto-latzeko modu hori zurrupatzen dute eta umebatentzat gauza handia da helduon biltzarbatera etorri eta proposamen bat plantea-tzea”, dio Estrellak.

Margo eta dantza tailerrak ere badituzte,gurasoentzat eurentzat. “Haurrek badakiteordu jakinetan margolaritza eta dantza egin-go dugula eta nahi badute etorri egingo dira.Eta etortzen dira”, ziurtatudu Torrek, material pedago-gikoa dagoen joko gelarabezalatsu: idazketa, irakurke-ta, kalkulu edota ikerketarieskaintzen diote denborabertan helduek, eta txikiekinteresa agertu ohi dute.“Gogoeta anitz haurretatikdeszentralizatu eta helduon-gana ekarri ditugu, guk geuk zer balorereninguruan bizi nahi dugun ikusi eta horrenarabera giroa sortu dugu; haurrak hurbildukodira eta ikasiko dute”. Esaterako, familiaerdaldun bat etorri zitzaien: seme-alabek eus-karaz ikas zezatela ongi ikusten zuten, bainaeuskaraz ikasteko prest egon behar dutenaklehenik gurasoak beraiek direla azpimarratudute kideek, umeentzat zentzua izan dezan.

“Atzo –kontatu du Torrek–, gorputzekoorganoei buruzko kezka batzuk zituen Gara-zik, aitatxik arazoa duelako prostatan, etainteresgune horretatik abiatuz esparru osobat dugu lantzeko: pixa egiteko sistema lotuadelako odol sistemari, odola arnasketa siste-mari… Jakin-mina azaldu ahala ikasiko dituz-te gauzak”. Lelo hau dute Bizi Tokin: haurrekez dute egiten nahi duten guztia, baina egitenduten guztia egin nahi dute.

Egungo gizartearekinbateragarria?Haurren hezkuntzan guztizinplikatzeko, batez ere den-bora eskatzen du proiektuak.Egungo bizimoduarekin horinola den bateragarria galdetudiegu eta garbi erantzun duEstrellak: egunero zortzi

orduko lanaldian bagaude eta hipotekari lotu-ta, ez da egingarria. Gako bi nabarmendudituzte: batetik, beharrak gutxitu eta sinplifi-katzea, behar horiei kolektiboki erantzunez.Hala, Bizi Tokin familiek bertan egin dezake-te lo, eta inguruan etxebizitza kolektiboa erai-kitzea da etorkizuneko asmoa. Edota baratzekolektiboa eta autoekoizpena bultzatzen duteeta ekoitzi ezin dutena kolektiboki erosten

Lelo hau dute Bizi Tokin: haurrek ezdute egiten nahi duten guztia, bainaegiten duten guztia egin nahi dute.Umea ikasketa prozesuaren aktorenagusia da eta heldua laguntzailea

BIZI TOKI


dute, merkeago lortzeko. Bestetik, beharrakmurriztuta, soldatapeko lanean ordu gutxiagoeman eta denbora gehiago libratu dezakete.Gorka Torre irakaslea da ikastolan, astean 12orduz; Andoni Estrella nekazaria da, sasoikolanak egiten ditu eta denbora duenean etor-tzen da etxaldera. “Aldaketarik zailena buruandago –baieztatu digu berak–, baina gauzakdesberdin egiteko eta askatzeko beldurrik ezbaduzu, ohiko irizpideetatik pixka bat atera-tzen hasten zarenean, harrigarria da ikusteazein errazak izan daitezkeen gauzak”.

Itzul gaitezen arlo pedagogikora. Zerren-datuta dituzten hezkuntza printzipioenartean daude haurraren nortasuna errespeta-tzea (eta nortasun kritikoa garatzea); bereberezitasunean laguntzea; dimentsio afekti-bo-emozionala, sentsorial-motorra eta men-tala kontuan hartzea; haurraren sexualitateaerrespetatzea; edota zigorrik eta saririk gabeheztea. Nola gauzatzen da hori guztia prakti-kan? Taldeko elkarbizitzarako eta denenartean gauzak eraikitzeko, komunikazio ezbortitza dute abiapuntu (errespetatzea, besteaulertzeko ahalegina egitea, enpatizatzea,entzutea…). Eredu pedagogiko bakarrari ezdiote heltzen, interesgarriak zaizkienetatikelikatzen dira, baina ildo nagusi batek zeda-rritzen du bidea: haurrak berak izan behar duikasketa prozesuaren aktore nagusi eta hel-duek laguntzaile gisa jokatzen dute, umeeninteresa urrunago eramanez, “mundu osoadeskubritzeko dutela erakutsiz”. Torrerenarabera, “haurrak errespetuan oinarritutakoikaskuntza baldin badu, bere erritmoa etagogoa aintzat hartzen duena, afektiboki ongibaldin bada eta eroso, ez du zertan arlo peda-gogikoan arazorik izan behar, modu natura-lean ikasiko du. Zenbat ordu ikastolan moti-bazioaz hitz egiten, erantzunik atxemangabe!”.

Erleez, euskaraz edo feminismoazjardunaldi irekiakKolektiboa diren heinean, oinarrizko fun-tzionamendurako arauak dituzte Bizi Tokineta ahal dela astero egiten dituzten biltzarrenbidez antolatzen dira: ardura eta eginbeha-rrak banatu, gogoetatu, egunerokoaz eztabai-datu, tailerrak taxutu edota jardunaldiak pres-tatu. Irekiak dira jardunaldiak, “gizartearizerbait eskaintzeko” xedez; sumatzen dituz-ten beharrean arabera hautatzen dituzte gaiaketa jende dezentek hartu du parte orain arte-koetan. Besteak beste, jardunaldiotan elika-dura buruaskia, antzinako jolasak, basalanda-reen ezagutza, haziak, erle eta erlezaleak,baloreen transmisioa, euskara eta feminismoajorratu dituzte, eta kolektibotasunaz eta nera-betasunaz egin nahi dute hurrengoa.

Zailtasunak ere badira, haatik. Handiena,inguruan lagun sare zabala izan arren, benetanparte hartzera ausartzen direnak oraindikgutxi direla. “Hamar bat heldu nahikoa izandaitezke horrelako egitasmo batean, bainahaur batentzat ez da aski –onartu du Torrek–.Adin tarte batean, umeak ume gehiago beharditu inguruan eta indarrak batu behar ditugujende gehiagok bat egin dezan, ez dezagunbehartuta ikusi gure burua 7 edo 13 urterekinhaurra eskolatzera”. Zentzu horretan, gauregun Euskal Herri osoko proiektua da BiziToki, bizirauteko Euskal Herri osorako baka-rra ikusten baitute eraginkorrena. “Bihar ikus-ten badugu Tolosaldean kokatzea komeniga-rriagoa dela, bada egingo dugu, gu ez garaBehauzera lotuak, baina gaur egun hemenditugu baldintza egokienak. Eta hamabosturte barru lortzen badugu hau aski garatuaizatea bigarren bat Gasteizen sortzeko etabeste hirugarren bat Iruñean, bada primeran”.

Azken finean, krisi garaiotan kontzientziahartzeko eta eredu kapitalistatik aldentzekoune egokia izan daitekeela uste du irakasleak:“Bizi Toki gizarte proiektua da, epe luzeraplaneta honetan bizi ahal izatearekin kohe-rentea. Egungo errealitateak ez garamatzainora eta Bizi Toki bide berri bat ari da urra-tzen, oso interesgarria eta aberasgarria, alter-natiba jasangarria bizitzen ari garelako, zen-tzuz betea. Bizitza honetan bizi daitezkeengauzarik ederrenetarat nahikoa hurbiltzen arigara eta plazera da. Kontsumo gizarteko egu-nerokotasuna gal dezakegula? Horren beldurgara? Bai, baina asko irabaz dezakegu etamerezi du jendeak gaian sakontzea, ez dagodena egun batetik bestera aldatubeharrik. Aldi berean, hala ere,ausardia behar da ur-lasterrarenohiko norantzan ez doan ekime-nari bai esateko”. n

EskolatzeazAdin batetikaurrera umeakeskolatzekoasmorik al dutengaldetu dioguGorka Torreri:“Ikusten badauneren bateanhaur bateskolatzeabeharrezkoa delahainbatarrazoirengatik,guk prestatuegingo duguhorretarako.Adibidez, 17 urtebete arte hemenegoten bada etaunibertsitaterajoan nahi badu,azterketakprestatzenlagunduko dioguhala egin dezan”.

Andoni Estrella eta Oihan, jokoen gelan. Umeek inguruan umeakbehar dituztela eta proiektuarekin bat egiten duten familia berriakgustura hartuko dituztela esan digute Bizi Tokin.


Gezurra dirudi. Orain dela bi urte hasi nintzai-zun elkarrizketa eske. Ordukoan, baietz esanzenidan, baina ezetz aldi berean. “Egitea”omen zegokizun, horretan ari zinela. Egindako-an hitz egingo genuela. Horretan, Hotzanakaurkeztu duzu aurten, animazio filma. Bukatuda orain dela bi urteko prozesua.

Bai, bukatu da. Ez dakit, zuzen, zein fasetanharrapatuko ninduzun orduan, baina Hotza-nak zen, behintzat. Eta eginda dago…

Nola sortu zen Hotzanak?Bazen ideia bat, ideia zehatza, zinemagileariaireportu batean gertatzen zaiona. Beneta-

PERTSONAIA

«Nahi dudan istorioa kontatzeaeta bukaeran ateak irekita

lagatzea gustatzen zait»Durangoko Azoka zen 2007an ere. Susa argitaletxearen standaren atzean, margolan

ikusgarriak hormirudi handi eginak. Izibene Oñederrarena egun batean, Oihana Leundarenabeste batean. Margolan ederrak gorderik, animazio lanean dabil Oñederra.

IZIBENE OÑEDERRA

| MIEL A. ELUSTONDO |


ko zinemagilea, benetako pasadizoa, neurigertatu zitzaidana, Hezurbeltzak promozio-natzen ari nintzela. Nora edo nora iparral-dera nindoan, Eskandinaviara. Ez dakitideiarik behar nuen, baina gertatutakoakburuari eragitea ekarri zuen, eta pentsatunuen: “Hemen pelikula bat dago!”. Gerta-tzen ari zen momentuan ere esan nion poli-ziari: “Hemen pelikula bat dago”, nahiz etaez nuen espero berak ulertzerik! Ez dakitnola sortzen diren ideiak. Batzuetan beha-rra izaten duzu… Film bakoitzak ezaugarriezberdinak ditu. Ezinezkoa da, hala ere,film bat bukatu eta beste bat hastea. Beharda garai bat egindako lana promozionatze-ko, asentatzeko… Egia da proiektu batbukatu eta ez zarela geldirik egoten. Ez.Marrazten segitzen duzu, bestelako lanetanmurgiltzen zara… baina marrazteak ere hel-buru bat izan behar du, bekaren batenproiektua aurkeztea, adibidez, dokumenta-zioa prestatu eta aurkeztea... Heltzen damomentu bat, gorputzak eskatzen dizu–eskatzen badizu, behintzat–, edo ideia batduzu, edo auskalo. Ez dakit zer datorrenlehenengo.

Bekaren baten proiektua aurkeztea, dokumen-tazioa prestatu eta aurkeztea… Ez al dizutehoriek sorkuntza lana galarazten? Ez al dutezure arreta desbideratzen?Sortze prozesuaren parte bat da proiektuakaurkeztea, bateko deialdi, besteko beka…Emailak erantzutea bezala, kazetariekinegotea bezala. Ez dago esaterik “gu, artis-tok, hemen ari gara, lanean, mundutik apar-te”. Ez dut horretan sinesten. Ez da posi-ble.

Gaitz erdi, Hotzanak filma Kimuak katalogoa-ren barne aukeratu dute, lan zenbait arindudizu horrek.Zabaltzen jardun beharrik ez dut izango.Bestek egingo du lan hori. Gainerakoan,neuk egin beharko nukeen, eta horrek,nahitaez, zinema laburren jaialdien panora-ma ezagutzea eskatuko zidan, nire produk-tua ondo baino hobeto ezagutzea, harenezaugarriak, nora bidali eta nora ez zuzenjakiteko, filmarentzako ibilaldi bat presta-tzeko… Horrek lan handia eskatuko zidan.Bestalde, filma katalogo baten parte delabidali , edo norberak aurkeztu, badagoaldea. Jasotzen duenak ere badaki filmanondik datorren, nola ikusi behar den.Zinemaldian estreinatzea, adibidez, ez dagauza inozentea, ez da edozer gauza. Filmamugitu beharra dago hari bizia emateko.Kimuak-i eskerrak, bestela ez dago laburraknon erakutsirik.

Zergatik ez dira film laburrok areto komer-tzialetan erakusten, fi lm nagusiak bainolehen?Eta zergatik ez dituzte erakusten areto

Izibene Oñederra (Azkoitia, 1979). Arte Ederretanlizentziaduna, artista egoil iarra da Artelekun.Mugimenduzko Irudien Laborategian lan egin du IsabelHerguerarekin. Horko emaitza da, esaterako, Berbaoc(2008) film laburra. Ondokoak ditu, besteak beste,Hezurbeltzak (2007), Eguneroko Mina (2011) eta aurtenaurkeztu duen Hotzanak, For your own safety, DonostiakoZinemaldian erakutsitako obra eta, orain hurrena, Lekeitionere erakutsiko duena. Margolari bikaina da. 2007koDurangoko Azokan erakutsi zuen Idazlearen atelierra(storyboard) gogoangarri, bizi eta tamaina handiko hura–770 x 150 cm baitzen–. Nazioarteko hainbat jaialditanerakusteko aukeratu izan dituzte bere lanak, eta sariak ereez ditu gutxi. Hezurbeltzak lanak jasotakoak dira froga.Artelekuko MAPA kolektiboko kide da, zinema garaikideaardatz. Larrotxene (Donostia) kulturetxeko arte etaanimazio tailerren arduradun ere ari da.

NORTASUN AGIRIA

IZIBENE OÑEDERRA


Arteleku“Elkartzeko tokiaproposa zaitArteleku.Marrazteko, neureburuarekinegoteko, ez.Ingurukotxokoetakojendearenzalaparta nire lanprozesuan sartzenda eta hori ez damodua. Hala ere,prozesuarenzenbait fasetan,inguruan jendeaizatea guztizaberasgarria da.Horretan, konplizeonak izan ditutArtelekun”.

komertzialetan film hobeak? Zer film ikustendira areto komertzialetan? Gure herrian,Azkoitian, astean behin ikusten da filma.Zein da filma? Nork aukeratu du film txarhori erakustea? Zein behar dago hilean hain-beste film berdin ikusteko? Zertarako? Ezdut uste benetako artea erakusteko interesikdagoenik, ez hitz egiteko, hausnartzeko.Hollywoodetik datozen filmak erakustekointeresa besterik ez dago. Hainbeste filmekinbatera heltzen dira pelikulak, Hollywoodetikdenak.

Ez du merezi, hortaz, film laburrak Hollywoode-ko horien aurretik erakustea…Mereziko luke dena birplanteatzea, horretanpentsatzea, horretan inbertitzea, jendeari esa-tea benetan inportantea dela, gauzak ikastekobidea, hezteko bitartekoa izan litekeela. Bainakontua ez da, bakarrik, laburrak edozein fil-men aurretik jartzea. Eta ez dut uste jendeaere horretarako dagoenik. Ikuslea ez dagohorretarako.

Zertarako dago ikuslea?Ez dakit, bada. Uste dut gauza errazak janezbizi garela, ez dago beste ezertarako gogorik.Gauzak esfortzu txiki bat eskatzen digunean,pixka bat ahalegintzea… atzeraka eragitendigu. Oro har ari naiz.

Hotzanak, Hezurbeltzak, Berbaoc… Bada zurelanetan ezaugarri komunik, badugu “IzibeneOñederra zigilua”?Nik uste baietz. Nahigabe ere, uste dutmarrazteko moduagatik, marrazkia animatze-ko eragatik –era traketsagatik, nahi baduzu–,areago akatsengatik bertuteengatik baino,badagoela nirea den egiteko molde bat. Inti-mitate baten modukoa ere badela esangonuke. Neure alde hauskor trakets hori adie-razteko erraztasuna daukat marrazkien bitar-tez. Nahitaez, zaila da hori nire lanetan ezagertzea.

Horixe zure zigilua.Bai. Hotzanaken egin didaten kritika izan da,adibidez, postprodukzio asko erabili dudala.Postprodukzioak, berez, findu egin ohi duproduktua, profesionalizatu, eta lagun askok,berriz, horixe leporatu didate: “Baina nolaliteke horren irudi garbia? Marrazkiak ez duarnasarik hartzen, hain garbizale jokatuta!”.

Garbitu ez, zikindu egin behar da…Zikindu. Mantendu zikina. Ez laga garbitzen,marrazkia “domestikatzen”. Ados nago.Asko kostatu zait postprodukzioa egitea.Alde batetik, poz eman dit kritika horrek.Esan nahi du ez ditudala behar ziren neurriakhartu, ez naizela oso zuzendari ona izan.Hortxe, borrokan! Bestalde, ez ditut aldezaurretik erabaki itxiak hartzen. Bidea egitenari garenean hartzen ditut dagozkion eraba-kiak, eta horrek freskotasuna ematen die nirelanei, eta freskotasun hori antzeman egitenda filmean. Horixe da filmaren ederra. Nirezigilua da hori ere. Ez dago aldez aurretik jar-duteak ematen duen segurtasuna. Izotz gai-nean ibiltzea bezala da, zuk nahi zenuenakirteten duen arte, azkenean. Baina denboraasko egon behar zara izotz gainean, eusten,eta oso nekosoa da. Ezulertze asko dago,bestalde, proiektua ez delako inon sartzen, ezbeka, ez deialdi… Irakurri bateko oinarriak,irakurri bestekoak, eta inon ez dago norbera-ren erritmoa errespetatuko duen araurik. Osozaila da esplikatzea nik nahi dudan filma lor-tzeko denbora luze egon behar dudala baiegiten, bai bueltak ematen, bai egiten ari nai-zen bitartean sortzen. Sortze prozesua den-bora guztikoa da nire kasuan, eta uste duthori ez dela behin ere aldatuko. Hori aldatzenbaldin bada, uste dut filmaren kalitatea erealdatuko dela. Bestela, ekipoa sortu beharkodut, modu oso inteligentean, nork bere lanaegingo duena, nork bere egiteko modua,denok elkar errespetatuz, aurrera batera,denok aldi berean sortzen.

IZIBENE OÑEDERRA


Marraztea“Asko gustatzenzait marraztea.Distraituko nauenirratia jarri, etaburuko gauzaknola ateratzendiren ikusteagustatzen zait.Irratian, programabatetik besterasalto egiten dut,batetik bestera,eta bitartean,marrazkiakateratzen zaizkit.Gauzak ateratzekomodua dutmarrazkia. Testuaidatzi behardudanean, aldiz,bestelakokonplexuak ditut,marrazki bidez ezditudanak.Barruko gauzakzuzen ateratzenzaizkit marrazkibidez. Traketsanaiz neure hitzaksortzeko garaian”.

Jendeak ez du ulertzen zuk hainbeste denboraematea film laburrak egiten.Oso arraroa da nire modua, oso artisanala.Sei minutu egiteko? Oso garaiz kanpokoa danire egiteko modua.

Ikusleak, berriz, azkeneko emaitza besterik ezdu ikusten, ez horra heltzeko izan dituzunpenak eta nekeak, ez barruko kableatua…Animazio moduak berak erakusten dukableatua, hau da, zikintasuna lortzen delamarrazki bakoitza eginez. Pertsonaia pro-grama digital batek mugituko balu, mugi-mendua askoz ere errealistagoa izango zen,baina, aldi berean, errealismo horrek nirezikintasuna galtzea ekarriko luke, artisau-tzak ematen didan pultsioa galduko lukenire lanak. Beharbada modu bat aurkitubeharko dut. Beharbada, hau hasiera beste-rik ez da.

Zein dituzu erreferentzia zure lanean?Hara, Artelekun lan egitea zorte handia da.Urtero adituren bat izaten da hemen tailerrenbat zuzentzen. Benetako adituak izaten dira,baina zaila da erreferentzia horietatik zuze-nean zer edo zer antzekoa egitea. RaimondKrumme batekin akordatzen naiz, esate bate-rako, Alemaniakoa, animazio independentea-ren ordezkari ezagunenetako bat. Nola ikus-ten duen espazioa bere barnean? “Nikhorrela eta horrela egingo nuke” esango dizu,baina oso zaila da norbera haren buruarenbarnean sartzea. Norberaren buruak ez duhorrela funtzionatzen! Erreferentziak badira,badira filmak, baina zaila da horiek kopiatzea.Ez du zentzurik halakok bezala egiten saia-tzea, delako horren mailara iristen ez bazara.Ez, behintzat, norberaren bertuteak bestealde batetik baldin badoaz. Bertute horiekinahal dena, ahal den onena egin behar dugu.Bestalde, zinema dago, fikzioa, eta gauzaasko kontatuta daude. Horretan ere badituterreferentziak, eta erabili ere egin izan ditutez oso modu…

Esplizituan?Esplizituan! Planoa kopiatu. Hartu zinemakoplanoa eta animatu. Oso gauza ezagunak,ordea, nahiz eta nondik hartu dudan gero ezgogoratu. Baina komikia, literatura… errefe-rentzia dira. Ipuin motxak, adibidez. AliceMunrori Nobel saria emateak eguna alaituzidan. Nire ondoan inork ez zuen ulertzenzergatik, baina niri kristoren poza emanzidan. Emakume hori, laurogeitaka urte,Ontarioko herri txikian, errekonozimenduajaso eta berak idatzitako pertsonaiak gogoan,atmosfera hori… Haren argazkia ikusi etaberaren ipuinak irakurri, eta beti dago halako

flash bat! Poza da horrelako erreferentziakizatea!

Film laburra ere flasha da?Ez dut uste. Jende askok esan izan dit: “Ikusidut zure filma, lehenengoan ez dut ezer uler-tu, berriz ikusi nahiko nuke”. Nire akatsa erebada hori, hizkuntza ez dudala behar bezalakontrolatzen esan nahi du, ez diodala ikuslea-ri nahiko denbora ematen istorioan sartzeko,adibidez, edo nik nahi dudan bidea hartzenez diodala laguntzen, bere ondorioak ateraditzan. Bestalde, badut horretarako joera ere:edozer egiten dudala ere, informazio askosartzeko joera dut, nahiz eta ikusleak ezdituen ulertuko. Nik, hala ere, nahiago dutikusleak dena ulertu ordez detaile batzukbereganatzea, atmosfera. Eta, dena dela, ikus-leak filma berriz ikusteko gogoa izatea ez datxarra ere!

Atmosfera…Baina atmosfera sortzeko pertsonaia egokiakbehar dituzu, istorio erakargarria. Atmosferaez da gauza axala. Esate baterako, oso ondoeraikitako filmak ez zaizkit asko interesatzen:animazioa oso ona, oso fina, testura pila,dena oso ederra… Amorrua ere ematen ditbatzuetan, ez du nigan enpatiarik sortzen, ezzait interesatzen lan hori. Atmosfera, bai,baina kontuz!

Zer da, hortaz, interesatzen zaizuna?Nahi dudan istorioa kontatzea, eta, bukaeran,ateak irekita lagatzea. Eta, aldi berean, zerbaitkontatzea, kontatzen dudan pasadizoa nikneuk ulertzeko. Hotzanaken kasuan, behinikbehin, inondik ere ulertzen ez dudan egoeraulertzeko beharra, irudien bitartez.

Doktore tesia duzu zain aspaldi, antiheroiareningurukoa.Bai, amaitu beharko nuke, zama hori gainetikkendu. Ez dakit zertarako bukatu behar diren

IZIBENE OÑEDERRA

�12 2013KO ABENDUAREN 8A

Durango“Margolan mordoaegin dut kanpoan,hilabetean. Orain,zalantza: zeregingo dutmargolan hauekin?Galeristabatengana joan?Baina nola dagogaleria munduagaur egun,krisiarekin? Eta,gainera, galeristekbadituzte berenbaldintzak. Duelalauzpabost urteDurangoko Azokanerakutsi nuen,Susaargitaletxearenstandean, bainamargolana ez zenprotagonista,liburuen etaliburugileen atzeanzegoen. Niremargoan, berriz,pertsonaiak ageriziren. Interesgarriazen ikusleak bimunduen arteanegiten zituenerlazioak, zerikusten ote zuen‘antzoki’ hartan.Galeria mundua ezdakit ez ote denoso desfasatua”.

lan horiek ere! Hasten naiz sortzen, hastennaiz hegan, eta ahaztu egiten zait tesia dudalazain! Jarraikortasuna behar dut, eta, aldiz,horixe da zailena. Asko eginda daukat, halaere, aurreratuta dago. Hitz egin ere, asko hitzegin dut antiheroiaren inguruan joan denekourteetan, baina idaztea dagokit. Alfergura ereematen du…

Nola uztartzen dituzu zure baitan animazioa etamargolana?Hotzanakeko pertsonaiak badu alde bat,ezkutukoa, bere barru barreneko zirrikitubarrenekoetan ezkutatzeko joera. Emozio-nalki aldatzen ari da pertsonaia hori,momentu batean animazioa ahaztu etasurrealismora jotzen duen arte. Horretaraheldu nahi nuen. Pertsonaia erakusten jar-dun nuen, neurrian –ez gehiegi, ez gutxie-gi–, erakusten, harik eta halako batean esannuen arte: “Orain, sortu mundu fantastikoa,irreala. Pertsonaia horren buru barreneansartu, galdera mordoa buruan dauzkala”.Eta nola heldu horrelako mundu bat sortze-ra, kaos horretara? Nola izan otzana eta,

horrekin batera, barruko amorru denaatera? Margolanetan, barruko poz eta penak,amorru eta amorru ez direnak, batere arau-rik gabe ateratzen dira –neure buru barrukoarau estetikoak besterik–, eta, filmetan,aldiz, zain egon behar izan dut Pandorarenkaxa ireki arte. Surrealismoa gustatzen zait,baina zaila da ulertzen eta, beraz, amua jarribehar izaten dut horra heltzeko, filmetanbehinik behin. Marrazkietan, hasieratik ire-kitzen dut kaxa.

Zein bide egin nahiko zenuke artegintzan?Ez dakit hori ere. Bi film hauetan [Hotzanaketa Hezurbeltzak], ederrena izan da neuk nahidudan lana egitea. Independentzia izan dut.Kritikak jaso ditut eta hau eta hura. Denboraasko behar izaten dut lanak egiteko, erabakiakhartzeko. Baditut mugak, eta horiekin borro-kan ari naiz. Borrokan, baita ere, subentzioaeman didan jendeak ez duelakoulertzen nolatan pertsona batekhainbeste denbora behar duen lanbat egiteko. Sentipen asko datozorduan. Errua, esate baterako. n

IZIBENE OÑEDERRA


Jenialtasuna. Izibene hizketan aditu eta kostata aridela irudi luke. Itxura batera, ez luke distirarik. Mui-nean, pentsamendu konplexua hitz xehe egitea daharen zailtasunaren ederra.

Jenialtasuna. Izibeneren hitz axalen atzean gorderikden munduaren aberatsa, lanean behin eta berriz etaaskotan jirabueltaka ibiltzera behartzen duena.

Jenialtasuna. Konformagaitza. Bere buruarekin askiez, aski ziurtasunik ez eta besterekiko dialektikan argi-tu nahi dituenak bere baitako ilunak.

Konfiantza, laguntza eta pazientzia lagun, fruitu ikus-garriak emango dituen margolari eta zinemagilea.

Jenialtasuna

OFF THE RECORD

Bolivia hego-mendebaldean,Potosi eskualdeko Uyunihiriburutik gertu dago UyunikoGatzaga, munduko gatzdeserturik handiena. 10.582metro karratu ditu eta Txilekomugaraino iristen da. Antzinalakuak zeuden bertan, baina urtelehor eta beroen ostean, uralurrundu eta gatzezko paisaiaikusgarria geratu zen.

| EGOITZ ARRUTI URIA |

| JON BUSTO ITXASO |

UYUNIKO GATZAGA

Gatzezko desertuan barrena


Garai bateko aztarnak eta egungo jarduna. Gatzagatik gertu sumendi ugari daude,bakarren bat kea dariola ikustea ere ez da zaila eta arrokek forma bereziak hartzen dituzte inguru horretan.Herritar gehienak turismotik bizi dira, baina gatza saltzen duenik ere bada. Uyunitik hurbil, trenen hilerria dago,baporezko tren zaharren erakustoki. Bertako meatzeetatik zilarra atera eta atzerrira eramaten zuten trenhorietan. Jendea garraiatzeko ere balio zuten, aberasteko asmoz etortzen zirenak ez baitziren gutxi. Gaur egun,munduko litio erreserbarik handienetakoa da eta potasio, boro eta magnesio kopuru handiak ditu.

UYUNIKO GATZAGA


60.000 turistaAndeetako goi-lautadan,3.700 eta 4.200 metro arteko altueran kokatzen daleku hau eta gauez 0 azpitik15ºC izatera iritsi daitezke.Kinoa landarea baldintzahauetan hazten da eta horixe izan dute urte askoan oinarrizko jakia.Egun, kanpoko enpresekkomertzialitzatzen dutekinoa eta soldatapeandituzte bertako nekazariak.Turismoak ere lanpostuugari sortu ditu: 60.000turista inguru jasotzendituzte urtean, 10 metrokokaktus erraldoiak edota fla-menkoak ikusteko gogoz.Gatzaga bazte-rrean daudengatzezko hotelbitxietan hardezakete ostatu.


UYUNIKO GATZAGA

BETI esan da multinazionalak eta beraueninteresak defendatzen dituzten lobbyakestatu gobernuen gainetik daudela. Labur-bilduta, ekonomia politikari gailentzenzaiola. Eta orain urrats bat gehiago emangura dute, baldin eta AEBen eta EBrenarteko merkatu askeko hitzarmena gauza-tzen bada behintzat.

Jadanik, sekretupean noski, negozia-zioak aurrera doaz, nahiz eta azken hila-bete hauetan zerbait mantsotu diren elka-rrizketa horiek NSAren espioitza aferadela eta. Halere, berriro ekin diete etaberehala itxiko dute hitzarmena –1998anbezala–, bere azpian dauden desmasiakgalgarazten ez baldin baditugu. Izan ere,hitzarmen horrek antzeko aurrekariakbaditu. 1998an AMI (InbertsiotarakoAlde-anitzeko Hitzarmena) lantzen ariziren eta salaketa baten ostean, bertanbehera utzi behar izan zituzten akordioak.

Hitzarmen horren arabera, multinazio-nal batek estatu batean inbertsioak egitenbazituen, estatu horretako gobernuak ezinzezakeen enpresen aurkako neurri ekono-miko kaltegarririk hartu. Hori eginez gero,mozkinen galerak kalkulatuko ziren etaestatuko aurrekontuetatik kalte ordainajasoko zuen. Azken finean zergadunekjasango zuten ordainketa. Zorionez, ezzuen aurrera egin, baina berriro ekin diote.

Oraingo negoziaketek, merkatu librea-ren dogmapean, AEBetako eta EBkoeremua hartzen dute eta izugarrizkoonurak erdietsiko omen dituzte bi estatu-erakunde horietako herritarrek. Oroitubehar dugu mexikarrei ere ideia berasaldu zietela 1994an IparramerikatakoMerkatu Libreko Akordioa (NAFTA)sinatu zutenean. Orain, ikusi besterik ezdago zein egoeratan dauden, herrialde

horretako pobrezia maila ez baita askohobetu.

Zertan datza, bada, bi aldeen artekoakordioak? Laburbilduta, AEBetako edoEBko multinazional batek beste nonbaitinbertsio bat egiten badu eta herrialdehartzaileak, behin inbertsioak eginda neu-rri ekonomiko bat hartzen badu eta inber-titzailea “kaltetu”, adibidez zerga handia-goak ezarri zaizkiolako, irabaztetik utziduen zatia exijituko dio neurri hori hartuduen herrialdeari. Beraz, EurovegaskoAdelson jauna lasai egon daiteke. Orainlortzen baldin badu erretzeko baimenaizatea eta hemendik urte batzuetaraEspainiako Gobernuak berriro erretzeadebekatzen badu, ondorioz galdukodituen mozkinak kalkulatuko ditu epailebatek eta Espainiako aurrekontuek eginbeharko diote aurre dirutza horri.

Halaber, epaile horiek ez dira Espainia-ko epaitegietakoak izango, hitzarmenhorrek bere aferetako epaile bereziakizango ditu, estatuaren gainetik daudenepaileak eta inork kontrolatuko ez ditue-nak: multinazionalek izendatuak.

Hitzarmen horren onura ekonomikoakzenbatekoak izango dira? Sinatzearen aldedaudenentzat, EBko ekonomia geldoari,motelalditik irteten lagunduko omen lioke.Baina interesatuek finantzatu dituzte egindiren ikerketak eta ordaintzen duenari betiarrazoia eman behar zaio. Aldiz, ikuspegikritikoagotik egin den beste ikerketa batekdioenez, estatu-erakunde bietako BPG%0,06 (!) haziko omen da; beste batek dio,aldiz, AEBetako eta EBko aberastasunaegun eta pertsona bakoitzeko hiru zenti-motan gehituko omen da 2029tik aurrera.

Egiatan, hitzarmen horren ondorioonuragarririk ez dugu jende xeheok gehie-gi nabarituko, multinazionalek ordea bai.Orain arte zerga ordainketak saihestubadituzte, hitzarmen hori onetsi ostean,beraien mozkinak oraindik ziurragoakizango dituzte.

Horretan ari zaizkigu,sekretupean, EBko gure agin-tariak. Hori ikusita ez daharritzekoa eurofobia indar-tuz doala nabarmentzea. n

Multinazionalak gero eta nagusiago eta ziurrago

Hitzarmen honen ondorio onuragarririk ezdugu jende xeheok gehiegi nabarituko,multinazionalek ordea bai. Hori onartuostean, beraien mozkinak oraindik ziurrago izango dituzte

BalerenBakaikoaAzurmendi �

EHUKO

I R A K A S L E A,

E KO N O M I A L A R I A

IRITZIAREN LEIHOA

MA

DD

ISO

RO

A

18 2013KO ABENDUAREN 8A


GORA PRO NOBIS - IRITZIAREN LEIHOA

Asisko Urmeneta �

IRITZIAREN LEIHOA

BATZUK erakunde armatuaren desagerpenosoa eskatzen dabiltza eta besteek bakeprozesuaren garapena ez dute baitezpadadesarmatze hutsarekin lotzen. Inkas dezehele Zuberoan lerraketenez. Gramatikazaharretan bermatu diskurtso politiko iru-diz berriak bihurdikatzen dizkigute ondo-rioak surrealistak direla: berrogeita hamarurtez fikziozko gerra pairatu dugulakosentsazioa geratzen zaigu. Lehenetsi errea-litatea eta errealismo ideologizatuak dituguengoitik partida.

Armak noiz eta nori utzi. Galderarenfuntsa.

Elkarrizketa sakonetan guda hurbiletik

egin/jasan –rayez les mentions inutiles– dutenapurrek aitzina dezakete, perpausaren bitxianehork azpimarratu gabe: armak Herriariitzuli diezazkiogun Herria bera bere aldianarma bilakatu dadin. Herri Martirioarenmistikak indarrean segitu behar du nolabaitetekin ekonomiko, kultural eta moralarenalorrean emankorra delakoan.

Anartean telebistako pantailan AimarOlaizola ari da Martinez de Irujoren aurka.E(ste)tikoki onartu dezakedanborroka bakarra da, gainerakoamende erdiaz ito gaituztenengorotzetik garbi eta onik atera-tzeko saioa baino ez baita. n

IRAILAZ GEROZTIK, elektrizitate-konpainiakoak laualdiz etorri dira kontagailua aldatzera. Argi esan dieguahoz eta idatziz: ez dugu nahi kontagailu digitalik.Baina etortzen jarraitzen dute.

Esaten digute doan dela kontagailu-aldaketa,baina guk ez dugu ikusten arrazoirik ongi dabilenkontagailua aldatzeko. Azken bisitan, paper bat sina-tu nuen gure uko erabatekoarekin. Etorri zen langi-leak aipatu zuen agian agindu judizialak baliatzenhasiko dela enpresa. Susmagarriada halako ahalegin handietan ari-tzea enpresa bat, ez bada askoduela irabazteko.

Arrazoi asko daude kontagailudigitala jartzeari ezetza emateko(lanpostuen galera, adibidez), etakasu emateko modukoa da gurekontsumoen gaineko kontrolazorroztuko dutela.

Orain aldian-aldian kontagailuairakurrita dakite zenbat elektrizita-te gastatzen dugun. Kontagailu digitalen bidez, eten-gabe –gau eta egun– kontrolatuko dute noiz, nola etazertan kontsumitzen dugun argindarra. Horri esker,izugarrizko boterea (ekonomikoa, baina ez hori soi-lik) eskuratuko du xede teoriko gisa herritarrei elektri-zitatez hornitzea duenak.

Beste kontrol bat, hori gabe ere aski kontrolaturikbizi garenontzat.

Beti izan baitira susmoak eta zantzuak herritarrongaineko kontrolari buruz, eta azkenotan susmoak ebi-dentzia bilakatzen ari dira. Nafarroako irakasleei buruz-ko Guardia Zibilaren txosten erreserbatuaren aferak, adi-bidez, jende askoren susmoak berretsi ditu. Ageriangelditu berri diren nazioarteko zein herrialdeen barne-ko espioitza kasuek bezala. Eta gero eta nabarmenagoada ordenagailu, mugikor eta halakoen bidez gure bizi-tzetan sartzeko ahalmen izugarria dutela.

Kontrola beti egon da hor, etateknologia berriek –zeinek eta teo-rian gure bizimodua errazten omenduten horiek beraiek– kontrol horiareagotu eta erraztu dute. Geureborondatez (libreki?) geuk ordain-tzen ditugun tresnak baliatzendituzte gu kontrolatzeko.

Segur aski, ezer gutxi egiten ahaldugu kontrol-sistema horien kon-tra, baina komenigarria da haienexistentziaz jabetuta egotea.

Eta behin ohartuta, zer? Kikildu gaitezke, edo iru-dimenari eta umoreari heldu. Eta esperimentatu.Batzuetan, klik batzuk aditzen ditugu telefonoan.Duela bi urteko hauteskunde espainiarrengaraian ohartu ginen klikadak hitz jakinbatzuk esan ahala aditzen genituela. Gurelagun Amaiurren urtebetetzea aipatu, eta klikegin zuen telefonoak. n

Kontrolpean

Inma Errea I T Z U LT Z A I L E A �

ItxaroBorda�

IDA Z L E A

DA

NI

BLA

NC

O

Funtsa

Arrazoi asko daudekontagailu digitalajartzeari ezetza emateko,eta kasu ematekomodukoa da gurekontsumoen gainekokontrola zorroztuko dutela

DA

NI

BLA

NC

O

20 � 2013KO ABENDUAREN 8A

IRITZIAREN LEIHOA


EUSKO JAURLARITZAK eta Gipuzkoako Foru Aldun-diak 2014rako aurrekontuak aurkeztu dituzte. Euska-razko hedabideentzat diru poltsa bera mantendukoduten berria zabaldu da. Xanpaina atera behar otedugun... aparraren azpiko likidoa neurtzera jo dugu:

Eusko Jaurlaritzak aurrekontuosoaren (10.215 milioi euro) %0,047(4,87 milioi euro) inbertituko du eus-karazko hedabideetan. EITBren121,8 milioiak bereizita.

Gipuzkoako Foru Aldundiakaurrekontu osoaren (758.641.970euro) %0,47 (3.579.465 euro) inber-tituko du euskarazko hedabideendiru-laguntzetan.

Herritar askok hileko soldataren(1.200 euro) %4 (48,1 euro) ordain-tzen du (Berria, ARGIA eta herri pren-tsa erosten duenak). Erakunde publikoek eredubehar dituzte euskara biziberritzeko nukleo direnherritar horien aurrekontuak.

Hedabideena da Euskara sailen barruan diru pol-tsa nagusia. Gipuzkoako Foru Aldundiak %0,7inbertitzen du euskaran. Eusko Jaurlaritzak euskarariosotasunean aurrekontuetan zenbat eskaintzen dionjakiterik ez dut lortu. Ordezkari politikoek azaldudezakete euskara zer epetan eta noraino biziberritudaitekeen %0,7 inbertituta. Euskarak zer pisu duenlantzen ari diren herri ereduan. Umorez ikusita, eus-kararen kinka berez ez dela arazo handia pentsatutahobe bizi gaitezke. Aurrekontuaren %07 eskatzen

duen aferari benetan arazoa deitu ote dakioke? Zer-gak ordaintzen eta bozka ematen duten herritaraskok euskaran dezente gehiago inbertitzen dute(aski luke 1.200 euroko soldata duen herritar horrekhilean 8,4 euro jartzea euskarazko hedabideetan, eus-

kaltegian, euskara elkartean… era-kunde publikoek euskarari eskain-tzen dioten kuota berdintzeko).

Herritar euskaltzale moduan, esti-matuko genuke ikerketak egitea eus-kararen berreskurapenean eta garape-nean proiektu bakoitzak duen pisuaezagutzeko, bai kuantitatiboki baikualitatiboki. Diru publikoa banatze-rakoan irizpide sendoa litzateke, diruhori medio batean edo bestean inber-titu, zer emaitza lortzen ditugun ain-tzat hartzea. Eta hor zaku berekoak

gara EITB eta herri ekimeneko hedabideak. Euskaraz-ko hedabideon biziraupenerako baldintza edo helburunagusia horixe baita, euskararen ibaia itsaso bihurtzea,ogi apurren menpe egon beharrik ez izateko.

2014ko aurrekontuak badoaz, baina 2015ekoakhobetu eta 2020rakoak benetan eraginkorrak izangobadira, bil gaitezen Euskara saileko arduradun politiko-ak, euskarazko hedabide eta elkarteetako ordezkariak,eta bil dezagun baita ere herritarren ahotsa,euskarak, biziko bada, dagokion aurrekon-tua izan dezan. Eta euskarazko hedabideak,hizkuntzaren garapenerako funtsezko iza-nik, ahalik sendoenak izan daitezen. n

Herritar euskaltzalemoduan, estimatukogenuke ikerketakegitea euskararenberreskurapenean etagarapenean proiektubakoitzak duen pisuaezagutzeko

DA

NI

BLA

NC

O

Estitxu Eizagirre� ARGIAKO Z U Z E N DA R I A

Erakunde publikoek %0,47 euro inbertitzendute euskarazko prentsan, herritar askok %4


IRITZIAREN LEIHOA - ZIRTAK

ZENBAT ORDU eman ditudan Donostiako Konstitu-zio Plazako Hamabost tabernako terrazan eserita,garagardo bat eskuan enparantza jendetsura jarriabegia, literaturara gogoa. Donostiak letrei eman diz-kion bitxien artean Ramon Saizarbitoriaren 100metro eleberria daukat beti presente. Eleberri ezagu-nean ETAkide batek Konstituzio Plaza korrika ira-gaten du polizia atzetik segika duela. Ehun metrokopertsekuzioan ezagutzen dugu protagonistarenhaurtzaroko heziketa frankista, gaztaroko maitemi-na, militantzia. Metroak bukatzerako, tiroka erailkodute plazan. Zenbatetan ikusi dut ETAko gazteaplaza diagonalean korritzen irudimenean. Udaletxezaharra eskuinaldean utzi du. Atzetik, abaniko for-man zabalduz datozkio pertsekutatzaileak. Pausoaluze, matrailezurrak airearen kontra: “Para o te aso,cabrón!”. Tirokatu eta zauritu dute. Odol jario iritsida azken metroetara. Amildu da, eman du azkenhatsa. Zenbat ordu Donostiako PlazaBerriko Hamabost taber-nako terrazan eserita, pla-zaren izen aldaketa gogo-an. Donostia Sutan1813-2013 elkarteak –hiriaerre eta berreraiki zutenbigarren mendeurrenagogoratzen den eguno-tan– eskaera ofizialaluzatu dio udalari, behia-la, sutearen aurretik,herritarrek enparantza izen-datzeko baliatzen zuten PlazaBerri izena berreskura dadilaeskatuz. 1812ko Konstituzioatarteko, 1817rako Konstituzioizen ofiziala ageri da paperetan,nahiz Jexux Arrizabalaga filoso-fian lizentziatu eta taldekopartaideak argitu izan duenez:“Plaza Berriaren izena ez duinork historian zehar ezeztatu,gainontzeko izenak horren gai-nean erantsi dira”. Aldeko naualdarrikapenak, merezi baitu antzinakoherritarrek demokratikoki erabakitakoari gukkasu egiteak. Modu berean merezi dutradizioei eusteak eta gura ez ditugunakbazterreratzeak. Are gehiago, tradiziogara gu geroni ere gaur, eta honenbes-

tez, guri dagokigu tradizio izan daitezkeenak asma-tzea, izan kale zein plaza izendegietan, izan mito etaerreferenteetan.

Ramon Saizarbitoriak barkatuko ahal dit fikzioa-ren tradizioa bera ere antzaldatzera ausartzen banauirudimenak plaza honetan. Urteen joanean bere per-tsonaia nire egiten amaitu baitut. Zenbat biderETAko gaztea ikusi beharrean ikusi dut beste korri-kalari bat. Sartu da emakume bat plazara nobia jan-tzian. Ezkontza soinekoa eta lore sorta dakartzaeskuan. San Vicente elizan ospatzekoa zen ezkontza-tik ihesi dator, baina plazan metro batzuk egin garai-ko, hemen dira ezkontzako gonbidatuak arkupeetanbarrena bere xerka. Bat-batean, eta korrika egiteariutzi gabe, jaurti du lore sorta airean garrasi monu-mentala eginez (garai batean plazaren lekuan zegoenzezen plaza bezain monumentala bai, behintzat).Pertsekutatzaileak builaka: “Itzuli aldarera”. Hura

korrika, ordea, plaza erdiraino eta han kendudu beloa eta fuera zapata zuriak. Soineko

delikatuaren oihalari heldu eta tarratatudu. Urduri begiratu diot nire aulkitik,

plaza diagonalean zeharkatzenjarraitzen badu, nire mahaian amai-tuko baitu lasterketa. Ehun metro-ak amaitzeko 50 metroren faltanmeza-mutila dirudien morroi txi-

kiak biblia bat jaurti dio etakopetan jo. 30 metroren

faltan aita-amek nebabidali diote

esprintean: “Eztapentsatu ere guraso-

ei hau egitea”. 20metroren faltan senar-

gaiak txalekoa jaurti duharagia tapatzeko espe-

rantzan. 10 metrokbereizten gaituztelatabernako terrazan naku-

sa. 5 metro: garagardo pitxerraaltxa dut airean. 2 metro: eskua luza-

tu eta eskaini diot edalontzia. Metrobakarra. Garagardoa hartu eta “Bai,

nahi dut” esan du irribarrez.Frankismoaren atzapar arma-

tuetatik ihesi lehen, heteroaraua-ren hesituratik orain, Plaza Berriberritua amestu dut gaur. n

Iratxe Esnaola� IDA Z L E A

DA

NI

BLA

NC

O

Plaza berri bat

Antton Olariaga


IRITZIAREN LEIHOA

DUELA GUTXI, azaroaren 25ean, Emakumearenindarkeriaren aurkako Nazioarteko Egunean, hain-bat puntu lila ikusi ditugu erakunde askotako fatxa-detan, etxeetako leihoetan, sare sozialetan... Kon-tuan izanda sinbolo hau publikoki erakusteakberarekin dakarrela emakumeen eta gizonen artekoberdintasun eza oinarri duen indarkeriaren kontrakokonpromiso aktiboa, esan daiteke euskal gizartearengehiengoak indarkeria mota honen kontrako jarreraargia daukala. Emakundek landutako azken Emaku-me eta Gizonen egoerari buruzko txostenean jaso-tzen da EAEko biztanleriaren %82,2k uste duelagenero-indarkeria dela gizartearen arazoen arteanhandienetakoa.

Jakin nahiko nuke, hala eta guztiz ere, indarkeriamota honen kontra dagoela esaten duen %82,2horretako guztiak ados dauden lehenik eta behinemakumeen kontrako indarkeria zer den definitze-ko orduan, eta, bestetik, indarkeria mota hori sorra-razten duten sinesmen eta balore guztiak gaitzeste-ko orduan. Emakundek argi dauka ezinbestekoadela indarkeria mota horren aurka egiteko berdinta-sun eza betikotzen duten eguneroko jarrerak alda-tzeko ahalegin handia egitea. Baina horretarakolehenengo pausoa jarrera horiek antzematen ikasteada, berdintasun eza non eta nola ematen den ikusta-raztea.

Berdintasun eza betikotzen duten jarrerak antze-mateko lan horretan, gazteekin egin beharreko lanada bereziki garrantzitsua. Neska batek pentsa deza-ke whatsappean bere bikoteak etengabe “non zaude,norekin zaude, bidali argazki bat norekin zauden

ikusteko” bezalako mezuak maitasunaren adierazga-rri direla. Eta mutilak berak ere pentsa dezake berebikoteari bidaltzen dizkion mezu horiekin guztiekininork baino gehiago maite duela adierazten diola.Kasu batean zein bestean garrantzitsua da gazteakohartzea halako jarrerak neskaren askatasuna etaautonomia mugatzen ari direla, eta halako jarrerekereindako lurretik jaio daitekeela egunen bateanemakumeen kontrako indarkeria.

Baina arazoa ez dago gazteengan bakarrik. Gaz-teek gure gizartean berdintasunarekin bat ez dato-zen jarrerak bereganatu baino ez dituzte egiten. Ber-dintasunaren kontrako jarrera horiek bizi-bizi daudeoraindik, eta sugarraren antzera pizten dira gizarte

eredu hau aldatu nahi duen edozein haize bola-dak jotzen duenean. Berdintasun ezaren kultu-ra guztiz txertatua dago gure hedabideetan,familietan, eskoletan, tabernetan, enpresetaneta beste hainbat gunetan. Eta horren adierazledira askotan berdintasunarekin zerikusia dutengaiei buruz arinkeriaz hitz egitea, edo barreakegitea, edo emakume bati gertatzen zaionarenerru handiena bere gain botatzea, edo zalan-tzan jartzea emakume baten testigantza, edo“berdintasunaren alde nago baina ez nator batfeminismoarekin” bezalako kontraesanakentzutea.

Askotan esaten da ez garela munduan gerta-tzen diren arazoen larritasunaz ohartzen gertu senti-tzen ditugun arte. Zure alaba, zure iloba, zure ama,zure laguna izan daiteke genero indarkeriaren bikti-ma. Horrelakoetan geure buruari galdetzen diogunola den posible XXI. mendean emakume bat hala-ko zulo beltzean sartuta ikustea.

Emakumeen kontrako indarkeriaren kontra egi-teko, batetik, erroetara joan behar dugu, gure egu-neroko jarrerak aztertuz. Bestetik, argi dago indar-keria mota honek erantzun iraunkorrak behardituela. Eta bi ezaugarri horiei azken bat erantsikonioke: erakunde, elkarte eta entitate ugariren artekolan bateratuaren beharra. Pertsona guztien lan bate-ratuaren beharra. Emakumeen kontra-ko indarkeriaren arazoa ez da emaku-meena bakar rik, gizar te osoarenabaizik, eta denon artean egin behardiogu aurre. n

Izaskun Landaida Larizgoitia� EMAKUNDE/EMAKUMEAREN EUSKAL ERAKUNDEKO ZUZENDARIA

MIK

EL

AR

RA

ZO

LA

Balio aldaketa, gizarte berria sortzeko giltza

Arazoa ez dago gazteengan bakarrik.Gazteek gure gizarteanberdintasunarekin bat ez datozenjarrerak bereganatu baino ez dute egiten.Berdintasunaren kontrako jarrera hauekbizi-bizi daude oraindik, eta sugarraren antzera pizten dira gizarte eredu hau aldatu nahi duen edozein haize boladak jotzen duenean

ERDIKO KAIERA


Zuk herriko saioetan ikusi dituzu orain Txapel-ketan ageri diren bertsolariak. Sorpresarikhartu duzu?Udako ibileratik txapelketako prestaketarapasatzea traumatikoa ere bada bertsolarion-tzat. Zeren txapelketakoa beste bertsokerabat da. Kasik beste genero bat. Beste erabatera egiten da bertsotan, jendeak beste zer-bait espero du, norberak beste zerbait emannahi du, fokua beste leku batzuetan jartzenda... publiko garenean gogorra egiten da gurekideak hain estu eta hain zurrun eta hainlotuta ikustea. Baina enpatizatzen duzu zureburua irudikatzen duzulako horhain lotuta eta bertsokera hainbigilatua eginez, akatsik ez egite-ko. Batez ere lehenengo fasee-tan, aurrean ibiltzen diren ber-tsolarien kezka horixe baita,lehen fasea behintzat pasatzea,bigarren aukera bat izateko.Lotura hori ikusten da jarreretan, eta bertsoe-tan. Faseek aurrera egin ahala soltura handia-goa eta jendea normalago ikusten da.

Bertsolari gehienak oholtzan ezagunakditut. Baina kanpotik sumatu dut Unai Agirrebatek inpresioa utzi duela jendearen burutan.Edo Agin Laburuk, jendeak ez zuela espero.Edo Odei Barrosoren bertsokera jendeakoso gozo eta gustura hartzen duela. EdoNerea Elustondok ere kristoren saioa eginzuen eta jendearen gogotan geratu da. Behar-bada ni ez naute hainbeste harritzen, ezagu-tzen ditudalako. Baina publiko orokorrarenburutan geratu dira batzuk.

Aurpegi ezagunak geratu dira kanpoan. Txa-pelketak bertsolarientzat prezio garestia du?

Txapelketa hasi aurretik badakigu zer dagoenjokoan, zer arrisku dituen. Txapelketa ederbat ateraz gero sekulako saria da, jendearenharrera hori, plazetan ez bezalako arrakasta,bai mediatikoa eta bai txalo dosi izugarria...baina beste aldea ere badu, hariaren gaineanzoazela eta erortzeko arriskua. Momentuanhor gaude zurrunbiloan eta badirudi hil alabiziko gauza dela eta hori dela munduko gau-zarik inportanteena; gero distantziarekinikusi behar da eta erlatibizatu.

Bertsogintzan ere txapelketa mugarri iza-ten da normalean, baina ez da oinarria. Ez

gaitezen despistatu. Ikusgarrie-nak txapelketak dira, baina oina-rria eta benetan garrantzitsuakdirenak astebururoko saioakdira. Txapelketaren aparraldia,eta txapelketako pozak etapenak ongi daude, baina denbo-rarekin, zorionez, erlatibizatzen

dira eta etorriko da Zeanuriko saioa, Anizkosaioa, Bilboko saioa... horiek dira egitan ber-tsolaritzari eusten diotenak urtean.

Bertsolariarentzat bota dituen bertsoak izandaitezke bere altxorra. Zure altxorrean plazakobertsoek eta txapelketakoek zer pisu dute?Bestela gordetzen dira batzuk eta besteak.Txapelketan kamara asko, begi eta belarriasko daude jarrita bertsoetan eta bertsoakateratzen dira pintoreen halako serie mugatu-ko pieza gisa. Pieza horietan askoz arretahandiagoa jarriko bagenu bezala da, gehiagogeratzen dira gogoan, erregistratu ere gehia-go egiten dira, grabatu, zabaldu... Plazetanbertsoak ez dira hain serie mugatuko obrak,bertso askoren artean errazago pasatzen dira.

BECerako zortzi sailkatuen izenak jakin ostean, galdegai nagusia dago airean: Txapelketa itzaletik jarraitu duen txapeldunak zer emango duen oholtzan.

Zurrunbiloaren erdian, bertsoa izan dugu hizketagai.

«Txapela ez daramat tatuatuta,estilo kontu bat ere bada»

MAIALEN LUJANBIO ZUGASTI

| SAIOA ALKAIZA ETA ESTITXU EIZAGIRRE |


“Errimak ere askotanbisualak dira. Idatzizkoak

lekua hartu dio neurri bateanahozkoari, begiak belarriari”


“Txapela nire belaunaldiarekin oso konpartituta bizi izan dut. Bertsokide horien ondoan beste bat gehiago sentitzen naiz”.

Babeslea: Bizkaiko Foru Aldundia


Baina beste balio bat dute. Plazako bertsoakzerikusi askoz handiagoa dauka leku etamomentuarekin. Izugarrizko perla izan daleku hartan eta momentu hartan. Pieza beza-la balioko du gehiago edo gutxiago, bainaleku-une hori elkartuta sortu zuen eztandaezin da konparatu beste ezerekin. Beste erabatera neurtzeko piezak dira plazetakoak.Leku eta une hartan gertatu zen, baldintzajakin batzuetan, egoera jakin bati erantzunez,hitz jakin bati segiz... hori ez da berriz gerta-tuko. Hori da bertsoaren balioa.

Inguru ez hain euskaldunetara zabaldu da Txa-pelketa. Urte asko daramazu plazetan, egunero-ko ibilian nola ikusten duzu euskararen egoera?Apustu ausarta eta interesgarria egin duElkarteak lurraldetasuna saioen bidez ere lan-tzeko. Aldiro lantzen du txapelketak lurralde-tasuna, berriz ere ez gara despistatu behar,eta txapelketaren funtzioa ez da bertsolarionena zein den erabakitzea bakarrik. Intere-santeenak horren zehar-ondorioak dira. Inte-resgarriena da Barakaldon finala egiteak ekar-tzen duen oihartzuna eta eragin lezakeenbertso eskola baten sorrera, eragin izan duenmoduan. Funtsezko funtzioetako bat hori da.Aurten esaterako Oionen, Murgian edo Mau-len saioak izatea ideologikoki eta plantea-mendu bezala ederra da. Azierto handia.Baita sakrifikatu behar badira ere potentea-goak izan daitezkeen plaza batzuk, jendea-rentzat irisgarritasun handiagoa dutenak,ekonomikoki errentagarriagoak...

Leku batetik bestera asko aldatzen daeuskararen egoera estrukturala. Bai legezko

den edo ez... bertsolaritzakbere uberatxo bat uzten duleku horietan: ez da egunhorretako lana bakarrik,aurretik ere lanketa bat egi-ten da euskaltegietan, ikas-toletan, eta horrekin etaegunean bertan pasatzenden txapelketa eta jendeolde horrekin aztarna uzte-ko esperantzan ari gara.Bere neurrian, ondoriopolita utzi dezake.

Zonalde euskaldunetan etaez hain euskaldunetako saio-etan bertsolariari gauza beraeskatzen zaio?Alde txikiena txapelketetannabaritzen da. Txapelketakosaioa nahiko neutroa izatenda, nazio mailako zerbait daeta ez du hainbeste inportaMaulen edo Donostian

izan. Herri bakoitzaren egoera soziolinguisti-koa asko igartzen da astebururoko saioetan.Aldea dago Iruñean kantatu edo Asteasun,Durangon edo Gasteizen. Zonalde oso eus-kaldun eta bertsozaleetan bertsoaren berarensofistikazioa edo indarra baloratzen da gehia-go. Normalki zonalde ez hain euskaldunetanbeste funtzio bat izan dezake bertsolaritzak.Agian jendeak beste zerbait eskatzen dio ber-tsolariari: saioa jolastiagoa izaten da, dialekti-kan oinarrituagoa, edukian oinarrituagoa,formari ez zaio hainbesteko balioa ematen...baina jendea hezi ere egiten da.

Plazako urte hauetan denetan antzeman duzueuskara kualitatiboki garatu denik? Nik uste baietz, hizkera bat sozializatu delaprentsarekin, telebistarekin, irratiarekin...estandarizatu egin da, erreferentzia amanko-munak daude eta egungo kantakerak askojotzen du zehaztasunera eta hitz konkretueta-ra eta jendeari hori gustatzen zaio. Akasohitzak ugaritu dira eta esamoldeak urritu...Garai bateko bertsokerak aditzekin errima-tzen zuen, lau errima-hitzekin hamar milabertso egiten zituzten. Hor dohainak garatubehar dituzu gauzak desberdin esateko. Egunmanejatzen dugun hizkuntza-modua desber-dina da. Eta kultura idatziak bat-bateko jar-dunean ere asko eragin du. Errimak erebegietatik gehiago lotzen ditugu belarrietatikbaino. Askotan eztabaidatzen da “hau eta hauerrima da?” zeinek agintzen du, idatziak?Zuri belarrira nola sartzen zaizu? Horregatikdiot errimak ere askotan bisualak direla. Ida-tzizkoak lekua hartu diola neurri batean

“Publiko bezalabatzuetan osopolitikoki politakgara, eta izateagustatukolitzaigukeen horientzun nahi dugu, ez hainbeste garena.Bestetik, errealitatemiserable, ez hainpoetiko, ez hain polithori ateratzea erehautua da eta osohautu interesgarria,kritikatzea da.Inkomodoa da, ez dahorren arrakastatsuaaskotan, baina agianinteresgarriagoa erebada”.


MAIALEN LUJANBIO ZUGASTI - ERDIKO KAIERA

ahozkoari, begiak belarriari. Lehen ahozkota-suna eguneroko dibertsio bazen, gaur kulturabisuala eta idatzia da nagusi, normala da era-gin izana.

Duela 4 urteko Maialen eta aurtengoa.2001eko txapelketa mugarria izan zen zurebertsokeran. Horren bilakaera da gaurkoa, edobeste zertan jarri duzu arreta?Orduan bakarkako gaietan egindako narrazioeta deskripziorako ahalegin hori (Himalayakogutunarena, “Kaixo Maialen zer moduz” has-ten zena) aurrez ez neukan teorizatuta, nahizeta gutxi gora behera, intuitiboki, banekien zernahi nuen. Bertsokeraz gerora egiten den ira-kurketa da. Txapelketa interesgarria izaten danorberarentzat egiten ari dena errebisatzeko.Geratu eta irakurketa bat egiteko. Eboluzioa,berez, etengabekoa da edo izan beharko luke,sorkuntza arlo guztietan. Txapelketak aitzakiaematen dizu geratzeko, pentsatzeko, errebisa-tzeko... Pentsatu nahi nuke 2001etik hona ebo-luzionatu dudala zerbait. Etengabeko berritunahi horretan jarraitzen dut aurten ere. Alda-ketak ez dira izugarriak, estilo mutur batetikbesterakoak. Baina denboraren perspektibare-kin ikusten dira. Zaila egiten zait esatea aurten-goa zer izango den. Badaukat intuizio bat,badakit nondik nora egin nahi dudan.

Formak eta edukiak batera joan beharluke. Hizkuntza aldetik badaukagu lantzekoeremu bat, esamoldeetan, gauzak esatekojira-buelta horietan. Estiloz, bertsotan eder-tzera jo nuen lehenik eta gero idortu nahiizan nuen. Bide horretan nabil.

Nire helburua litzateke esatea. Gure ingu-ruko gauzei buruz hitz egitea. Hutsaren gai-nean dantzan ez ibiltzea. Interesgarri zaizki-dan gaiak agertzea.

Lau urtez Txapeldun. Nola eraman duzu?Lau urteotan egunero ez naiz egon txapeldunanintzela pentsatzen. Ez daramat tatuatuta.Zenbait momentu eta konpromisotan ardura

da, leku sinboliko hori betetzen duen pertsonazeu zara. Baina zorionez nire bizitzan eta ber-tsogintzan ez da ezer asko aldatu, nahikogauza normala izan da. Niretzat klabea2001eko txapelketa izan zen: bertsolaritzarazentratu nintzenekoa, “hemen nago eta hemenegon nahi dut” sinistu eta kokatu nintzenekoa.Zure hitza entzunagoa dela sentitzea... Hain-beste urte daramatzagu, txapelagatik ez plazagehiago egingo ditut, ez konpromiso gehiago-tara joango naiz... Nire bidean 2009koa ez zeniraultza bat izan. Ardura sentimendua aurretikzetorren zerbait zen.

Lorpen hori momentuan gozatu nuen.Gero ez da izan lau urteko estasia. Oso lasaiibili naiz. Nire belaunaldiarekin oso konparti-tuta bizi izan dut. Nik hala bizi izan dut, eznaiz sentitu figura nabarmendu bat. Gauregunera arte iritsi banaiz bertsolaritzan, tal-deagatik izan da, neurri handi batean. Horre-la eraman dut lau urteotan txapela.

Emakumea eta boterea bada gai bat. Agiankosta egiten zaigu leku horretan egotea ere.Agian badu horretan zerikusia emakume iza-teak. Zenbaitek esan dit “ez da ikusten txapel-dun bat zugan”. Estilo kontu bat ere bada, nikez dut azpimarratzen hori. Edo agian beldu-rra? Bietatik izan dezake. Azpimarratu nahi ezizatea izan liteke beldur bat edo baita gauzakbeste era batera bizitzeko gogoa ere. Txapel-dunen irudia belaunaldiekin ere lotuta dago.Andoni Egañarekin konparatzen naute. Egañahogei urtean izan da txapeldun baina gaineratxapeldun izan da bera baino 10-15 urte gaz-teagoa den belaunaldiarekin. Nire kasua bestebat da. Unai Iturriaga, Igor Elortza, Jon Maia,Jexux Mari Irazu... horien ondoan beste batgehiago sentitzen naiz, nahiz eta txapeldunaizan. Ni ez naiz ezeren lider edo erreferentziasentitzen, ez ni bakarrik behintzat. Ingurubaten parte sentitzen naiz. Hori bai, asumitzendut nire lekua, leku horren garrantzia eta sin-bolikotasuna. Egon behar zen tokian egotensaiatu naiz. Baina toki guztietan ez egoten ere


ERDIKO KAIERA - MAIALEN LUJANBIO ZUGASTI

saiatu naiz, bistan ez egoten tokatzen ezzenean, ez zaidalako gustatzen.

Aurten txapela defendatzera zoaz?Ez dut sentitzen defendatzera noanik. Azke-nean, txapel hori ez didate kenduko; orainjokoan dagoena beste bat da. Posizio sinboli-koa defendatzera goazela sentitu izan daorain arte, nik, paradoxikoa bada ere, senti-tzen dut ez daukadala ezer galtzeko. Kasuhonetan nire leku sinbolikoa galdu dezaket,hori onartzen dut, baina bestela txapelketanezin da galdu. Galtzeko modu bakarra desas-tre handi bat egitea litzateke. Galtzea litzatekezuk zure buruari jarri dizkiozun helburuhorietara ez iristea. Saio eder bat eginez gero,txapela izan edo ez izan bestekontu bat da. Hori ez da gal-tzea, hori da ez irabaztea.

Finalaren egunean buruak ezbadu nahi bezala funtzionatzenzer egiten duzu?Nahiz eta urtean zientoka saioegin, han egoera ezberdina da.Zaila da kalkulatzen. Oholtzadiferentea da, mikrofonoadiferentea da, erritualak dife-renteak dira.

Konfiantza izan behar duzu hainbeste urteeta gero bertsoaldi bat ondo atera ez badaere, hurrengoa ondo atera litekeela. Mila aldizegin izan duzula hori. Bat-batean ez zaizulaahaztu bertsotan. Hori da jarrera. Saio batatera liteke gaizki, eta aterako da segur aski,baina hurrengoa ondo atera liteke. Eta atera-ko da, hainbeste jende begira egotea badanahiko akuilu. Bertsoak gauza bat du ona:ezin da espekulatzen ibili. Ezin duzu kalkula-tu “hemen jaitsi egingo dut tentsioa etahemen estutu egingo dut”… Nik behintzatezin dut, nik beti ahal dudan dena egiten dut.Oso argia da zer egin behar den: joan etaegin. Gero burua nola egongo den? Buruak

lan handia egiten du, baina eutsiko diogu.Denetariko finalak pasa ditugu: onak, txarraketa erdipurdikoak. Lagin bat badaukat etaasmatuko dut egoten.

Nolakoa izango litzateke zure finalaren egunideala?Gorputzaldi oneko final bat. Tentsioan dau-kadana gorputza, tenk baina ez lotuta.Buruan emari oparoa daukadan egun bat.Sorkuntzaren gogortasuna eta egunareninguruko plazera konbinatuko lukeen egunbat. Gaitasuna daukazuna kanpokoaz ereohartzeko. Hori da ideala. Askotan asko sar-tzen gara gure lanean, baina konbinaziohorretan asmatuz gero, ederra litzateke.

Bertsolariek askotan nahikoluketen gizarte utopikoari buruzkantatzen dute. Beste batzue-tan errealitatearen miseriatik.Zein da bidea?Konflikto bat izaten da norbe-re barruan. Alde batetik,mikrofonoa daukan edozeini,badagokio esaten duenarengaineko ardura izatea; kontu-ratzea zer esaten dugun. Izan

dezakegu “funtzio sozial” gisako bat, neurribatean. Batzuetan sentitzen duzu nolabait“pedagogikoa” izan nahia, idealki nahikonukeena adieraztea.

Publiko bezala ere batzuetan oso politiko-ki politak gara, eta izatea gustatuko litzaigu-keen hori entzun nahi dugu, ez hainbestegarena. Horrek badu funtzio bat ere, helmu-ga bat ikustea, ideal hori seinalatzea. Bertso-laria hortaz oso pertsona sentsible eta aban-goardista bezala geratzen da. Eta bertsolariakmaite du publikoak maita dezan. Badagojoera arrazoi, bizimolde eta jokabide eder etautopiko horietan kantatzeko. Zenbaterainoden jendeak maita zaitzan eta zenbaterainoden funtzio bat daukazulako eta nahiko zenu-keelako gai jakin hori horrela izatea? Bietatikizan daiteke.

Bestetik, errealitate miserable, ez hain poe-tiko, ez hain polit hori ateratzea ere hautua daeta oso hautu interesgarria, kritikatzea da, etaentzuleari askotan entzun nahi ez duena esa-tea. Gure errealitatetik hurbilago dago. Inko-modoa da, ez da horren arrakastatsua asko-tan, baina agian interesgarriagoa ere bada.Aukera horretan mugitzen gara gai bati hel-tzeko garaian: Zer publiko klase dagoen, zeresan nahi dugun, konplazitu nahi dugu, zirika-tu nahi dugun... Adibidez, mikrofono bat bal-din baduzu, zenbateraino tokatzen zaizu ego-era politiko-sozialari begira ezkorra izateamila pertsona entzuten ari badira? Horiek

“Nik uste emakume bakarraizatearena bukatzen ari dela. Eta

emakume zarelako deitze horiere bai. Guztiz bukatzeko behar

du emakume asko egotea,diferenteak eta maila onekoak”


denak kuestionatzen dituzu.Ni igual ezkor nago, bainabadagokit niri mikrotik rollotxarra zabaltzea? Bertsolariakbere buruan gauza horiekdenak balantzan edukitzenditu. Hautua oso modu azka-rrean egin behar duzu, bainahoriek denak baloratu egitendituzu.

Generoarekin berdin: emaku-me edo gizon zaren markatzenez duen gizarte bat dugu hel-buru, baina errealitatea hobeislatzeko markatu behar da?Seguruena eman beharrekoprozesua da. Lehenengo,nahiko genukeen idealhorretara joaten zara, etagero esaten duzu: honaheldu behar dut, baina kon-traesan eta gogoeta askota-tik pasata. Lur berria da, aztamuka gabiltza.Askotan oso aurrera joan nahi dugu, bainabeharrezkoa da beste dena ibili eta gero harairistea, ez hutsetik harainoko saltoa ematea.Funtsik ez duten diskurtso ponpoxoek ezdute luze iraungo. Interesgarria da eztabaidahor dagoela. Etengabe ari gara gure buruakuestionatzen eta horrek laguntzen duaurrera joaten.

Generoaren gaia bolo-bolo dabil bertso mun-duan. Uste duzu gauzak aldatu direla?Oso momentu interesgarria da, jende pila batdago horren bueltan, lanean. Bertsoa oso tes-tuinguru ona da generoaren gaia lantzeko.Jendea sentsible dago, argumentazioarekin arigara denbora guztian, dialektikarekin, arra-zoiketarekin. Horregatik, etengabe ukitzengaituzte gai guztiek, eta generoak ere bai.Neska gazte asko datoz bertsotan, eta gaine-ra, oso maila onekoak. Denbora behar da

ikusteko zer gertatzen denemakume bakarraren kontuhorrekin. Nik uste emakumebakarra izatearena bukatzenari dela. Eta emakume zare-lako deitze hori ere bai. Guz-tiz bukatzeko behar du ema-kume asko egotea,diferenteak eta oso mailaonekoak. Orduan, sentitukodugu gaur egun askotanpasatzen dena, saio batean bineska daudela, edo hiru edolau. Horretarako denbora etakopurua behar da, horibenetan oreka interesgarrieta erreal bat izan dadin.Orain dela urte batzuk ezgenuen askok usteko gauregun puntu honetan egote-rik, genero ikuspegia aplika-tzerik saiotan, gaietan…hemendik urte batzuetara

ikusiko da salto kualitatibo hori eman dugun,edo bakarrik maila sinbolikoan segitzen duenkontuak. Nik uste baietz, saltoa emangoduela, ari dela ematen.

Beste kontu bat da gizartearen parte garela,gure inertzia mentalak dauzkagu, gure moldefosilduak dauzkagu. Buruak askotan traizio-natzen gaitu, oso umore egina dugu, oso erre-gistro egina daukagu… Askotan, geure buruaharrapatzen dugu, gero denboraz pentsatutagustatzen ez zaigun zerbait esaten. Lantzekogauza asko dago: Arketipo bezala emakumeirudiak oso murritzak dira… Badago lana egi-teko nahi adina, baina lasai joan behar dugugauzak oso ongi lantzeko, ez oso azkar. Ezitxurakerian oso ongi geratzeko diskurtso bateman, gero fondorik ez duena.Pixkanaka joan behar da, bakoi-tzak egin behar du bera lan per-tsonala. Dena den, pozik egongaitezke egiten ari garenarekin. n

“Niretzat klabea2001eko txapelketaizan zen.Bertsolaritzarazentratu nintzenekoa.2009koa ez zeniraultza bat izan”.

ERDIKO KAIERA

ERDIKO KAIERA

2013KO ABENDUAREN 8A�30

Lehen aldia MaulenBERTSOLARI TXAPELKETA NAGUSIA

Hitzordu berezia genuen Maulekoa. Gure saioa genuen nunbait... Gure lehen aldia eta ezgenuen ezertan hutsegin nahi.

ANTOLAKUNTZA lanetan ari garela-rik, manera arrunt desberdin batezikusten dugu dena. Horretarako zenhain berezia izan Maulekoa. Uste dutazkenean, kausitu dugula. Gero,antolakuntza lanetan diodalarik,beste itzaleko langileena baino ani-tzez lan zama ttipiagoa dugula ohar-tu naiz. Plazer handia izan da aldehorretatik ere... Sekula gurutzatu ezditugun pertsonen ezagutza egin etasaio baten antolakuntza lanetan inda-rrak uztartuz kausitu ahal izan duguastiriaren koadroa untsa plantanezartzen. Orduan eskerrak saio his-toriko hori xutik jarri dutenei!

Ez zen haatik saio hain goxoaizanen, bertsolariek ez balute berenlana egin. Alde hortarik ere, zinezpreziatu izan dudan ikusgarria eskai-ni digu oholtza gaineko seikoteak,batzuetan gora, batzuetan behera,baina denek zerbait utzi dute Orore-na pilotalekuan. Orduan ez naizsegurki puntuaketan luzatuko, ezbaitut uste horretan jadanik erranaizan denari zerbait gehitzen ahal

zaion. Bainan ikusirikdenak 60 puntutandirela, orekatua izandela erran dezakegu.Entzuteko goxoa zen gainera, botzederrak estimatuak izan baitira etahori xiberutar kantari batek errandit, orduan pentsa!

Hala, Maulekoa jadanik iraganada. Hainbeste denboraz horrenbeha egon ondoan, gure ametsajadanik bukatua da. Euskal HerrikoBertsolari Txapelketa Nagusia lehenaldikotz Xiberuan kokatzen zen etaamets hori bukatua da. Baina pasar-te eder hori ezin liteke bururatuentzuleari eskerrak eman gabe.Nunbre edo kopuru handian hurbil-du zara Maulera joan den neske-negünean eta ximiko bat sentitu dutbihotzean. Frogatu diguzu Maulera-teko bidea egiten ahal zenuela, hur-bilekoak eta urrunagokoak jin zare-te eta 1.780 ikusle ikustea Maulen,bertso saio baterako gainera, xora-garria izan da! Bertsolarien indarrerizure maitasunezko esku zarten

oihartzuna itzultzeko gai izan zara,biba zu, edo biba zü! Uste dut orain,abenduaren 15ean Mauleko gelto-kian hartuko dugularik autobusagoizeko 6ak eta erdietan Barakaldo-rat joateko, norbait gutaz oroitukodela Euskal Herriko beste puntan.Guk bidea plazer handiz eginendugu dena den. Begi ttipiekin behar-bada, baina plazer handiz !

Momentu xoragarria izan daguretzat joan den larunbatean, etaagian zuentzat ere! Lehen aldi baten-tzat, ez da hain gaizki atera!

Villabonan hasi ibilbidearen azkenaitzinako etapa genuen eta txapelke-tak 15 egun emanen ditu orain Bara-kaldora iristeko. Beste momentuhandi bat bizitzekoadugu han. Denak prestadaitezela, besta egunhandia heldu dela! Hanikusiko gara... n

2013ko azaroaren 30ean, Maulen. Bertsolariak: Sustrai Colina (695,5 puntu), Unai Agirre (691,5), Jexux Mari Irazu (689,5), Aitor Mendiluze (688,5), Jone Uria (666,5), Agin Laburu (648).

Bi saioetako puntuak batuta, Maialen Lujan-biorekin finala jokatuko duten zazpiak:1. Amets Arzallus: (717+719,5) 1.436,5 2. Igor Elortza: (722+703) 1.4253. Sustrai Colina: (706+695,5) 1.401,54. Beñat Gaztelumendi: (697+695,5) 1.392,55. Aitor Mendiluze: (694,5+688,5) 1.3836. Unai Iturriaga: (649+725) 1.3747. Aitor Sarriegi: (688+674) 1.362.............................................................................8. Unai Agirre: (670,5+691,5) 1.3629. Alaia Martin: (667+674,5) 1.341,510. Iñigo Mantzizidor: (667,5+663,5)1.33111. Jexux Mari Irazu: (638,5+689,5) 1.32812. Jokin Uranga: (657,5+668) 1.325,513. Jone Uria: (653+666,5) 1.319,514. Agin Laburu: (650+648) 1.29815. Etxahun Lekue: (649+639,5) 1.288,516. Jon Martin: (640,5+641,5) 1.28217. Fredi Paia: (661,5+617,5) 1.27918. Julio Soto: (639,5+620) 1.259,5

Sailkapena

GA

RI

GA

RA

IALD

E/

BE

RT

SOZ

ALE

ELK

AR

TE

A

| XAN ALKHAT |

ERDIKO KAIERA - LITERATURA


HALAKO GAUZA BITXIRIK. Izango da gehiago noski,baina ez dut gogoan gurean: bi liburu bakarrean,edo liburu bakarra bitan. Hartzen duzu alde batetiketa portada bat –Ramiro Arrueren Erromerianmargoarekin–, izenburu bat –Ipuin euskaldunak–,egile bat –Iban Zaldua–. Hartzen duzu beste aldetiketa portada bera, izenburu bera, baina beste egilebat –Gerardo Markuleta–. Guztira hemezortziipuin, bi eskutara idatziak: idazle bakoitzak bereak,alegia. Eta izenburuak beldur dezentekoa emanlezake hasiera batean, egileak ez balira izango Zal-dua eta Markuleta. Bi horiekin badakizu euskaldun-tasunaren alderdirik irringarri kritikable afrusenakizango direla jomuga, ez dela sekula izango euskal-duntasun atsegin onbera kontsentsuzko bat. Etahorrek biziki lasaitu behar luke irakurlea.

Zalantza bat izango du, halere, segur aski: irakur-keta nondik hasi. Nik neuk ere izan nuen: eta erabakinuen Zalduagandik hastea azkenean, baina barrakodea Markuletaren portadak duelako. Edo agianMarkuleta narratzailea deskubritzearen plazera gehia-go luzatzeko –badakizue plazer gehien sentitzendugula plazera sentituko dugula sentitzen dugu-nean–. Zalduaren ipuingintza ezaguna dugu, eta aldehorretatik esan genezake ez dela sobera aldatu hasie-ra haietatik; eta aldatu bada izan dela ipuinak aregehiago fintzeko, soberakinak kentzeko, hezurretara

ekartzeko, ipuinak efektiboago egiteko alegia, hobe-to. Idazlearen beraren filtroa izan daiteke batzuetangalbaherik zorrotzena –nahiz esango nukeen bestebatzuetan izaten den laxoena–. Eta, hala, Zalduak2010ean apailatu zuen autoantologian, Ipuin euskaldu-nak honetatik bi ipuin sartu izana positibotzat hardezakegu –“Liburudendarena” eta “Zuloarena”–.Gutxi ematen du lehen kolpean, baina %25 da.

Markuleta ipuingilea deskubritzea geratzen zaiguoraindik, ordea. Poeta gisa batez ere ezaguna –nahizazkenaldian buru-belarri dabilen itzulpenetan–, JonIriberri izengoitiarekin zein izen propioagoarekin.Izan ere, hemengo hamarrak ditu, nik dakidala, libu-ru argitaratuan behintzat ateratako ipuin bakarrak.Zalduaren ipuinekiko diferenteak dira, noski, nola ez–ez dute irakurlearen estrainiamendua bilatzen, gaiakare fokatuagoak daude giza harremanen aspektubatzuetan–; baina badute ezaugarri komunik: hazku-ra eragiten dute, deserosoak dira, ez bertan goxo ira-kurtzeko modukoak. Ezen azken batean, eta lehen-txeago aipatu dugunez, euskalduntasun ofizial esatendiogun horren kontra ari baitira nolabait ipuin erabateuskaldun hauetan. Eta hori negukohotza bezain ona iruditzen zait gure–literaturaren– osasunerako. n

Aritz Galarraga

Ipuin euskaldunak Iban Zaldua, Gerardo Markuleta

Erein, 1999

Neguko hotza bezain ona

Helduen Literatura

��

��

MUSIKA - ERDIKO KAIERA


IZUGARRIZKO PLAZERA izan da KubakoBallet Nazionalaren saio bat ikustea. Ez dabakarrik dantza ona disfrutatzeagatik, baiziketa mila sentsaziok inguratzen zaituztelakohaien emanaldi bakoitzean. Perfekzio tekni-koa ez da gauza bakarra, edo garrantzitsuena;are gehiago, ez nintzateke perfekzioaren bilajoango Alicia Alonsok zuzentzen dituen ikus-kizun eder horietako batera hurbiltzen naize-nean. Perfekzioa bigarren plano batean gera-tzen da edertasuna lehen mailan eskaintzeko.

Bai, espektakulu ederra eman zen KursaalAuditorioan, akats edo doitasun-ezez betea,baina xarmagarria, ondo egina, alaia etabeste garai batera eramaten zaituena.

Coppélia ballet tradizionaleko titulu ezagu-nenetako bat da, Léon Delibesen musikaduena. E.T.A Hoffmann-en ipuin bateanoinarritzen da, eta, labur-labur esanda, Coppélius ize-neko jostailu-egile zoro baten burutazio eroaren isto-rioa kontatzen du: berak egindako panpina batekinmaitemintzen da eta bizitza eman nahi dio panpinari,hau da, Frankensteinen alde gozoa, eta komikoa.

Oso erraz jarraitzen da kontakizuna Alicia Alon-sok egindako koreografian, Marius Petiten bertsioa-ri jarraituz. Bestalde, nabaritzen da zuzendariarenukitua, numero birtuosistiko ugari eskaintzen baiti-ra, eta, orokorrean, koreografia distiratsua eta alaiaegiten zaigu saio osoan.

Ezin da ukatu talde legendario honek eta Alon-soren bertsioek kutsu nolabait dekadentea dutela,bai. Eszenografia ezin sinpleagoa, margotua, bainaoso eraginkorra; jantzi koloretsuak, nahiz eta soi-lak… Kubako Balletaren saioek badute sinplizita-tearen edertasun ulergarri eta gertukoa. Askotanbehar duguna, hain zuzen ere.

Interpretazio aldetik, azpimarratu behar da pro-tagonisten lan aparta. Yanela Piñerak, Swanilda-

ren rolean, dotorezia ematen dio pertsonaiari.Dantza elegantea du, fina, leuna. Camilo Ramosek,berriz, lan akrobatikoa egiten du Franz-en rolean,dantza sendo eta doia du, ikusgarria. Eta DiazekCoppélius jeniala egin zuen, oso komikoa, prime-ran interpretatua. Saioaren izarra suertatu zen,benetan. Agian puntu negatiboa taldeko numeroe-na izan zen. Doitasuna ez zen izan ezaugarrinabarmenena. Alaitasunez eta modubiziz interpretatua, baina sinkroniza-zio suitzarrik ez. n

Montserrat Auzmendi

Dekadentziaren lilura

�� !��

Coppélia. Kubako Ballet Nazionala.Musika: Léon Delibes. Zuzendaria: AliciaAlonso. Bakarlariak: Yanela Piñera, Camilo Ramos eta Enrique Díaz. Lekua:Kursaal Auditorioa. Data: azaroaren 23a.

N. R

EY

ES


| ANA ZAMBRANO |ERDIKO KAIERA - DENBORA-PASAK

Hitz gezidunak

Soluzioa

LOHI, ZIKIN-TZA

------------GORAIPAMEN

ERREBISTE-TAKO

ARTISTA

------------JOKAMOLDE

KEINU

------------ARRANTZA

TRESNA

EGOKIA

------------

1------------

---------------------------

SEGA

------------GUTXIZ

------------

ENBATA

------------MEGA

EDARI

ALKOHOLIKO

------------ALJERIAKO

BIZTANLE

JAKI, ELIKAGAI

------------

4

LAURDEN-BURU

------------ELIZ-

GIZONAK

NORENTZAT

ATZIZKIA

------------GOR

AITOREN

SEMEA

------------OPATUZ

XAKEKO

FITXA

------------OLIBONDOA-REN FRUITUA

JOZ, JOTZEN

------------OILOEI DEI-

TZEKO HITZA

APAIZ

ORTODOXO

------------

3

ZUKU

------------500

ERROMATAR

ZENBAKIZ

PERUKO

HIRIBURUA

------------LANGILE ETA

AURREZTAILE

TXERRIKI

------------ARDI HITZ-

ELKARKETAN

---------------

LAGUNIK

EZ DUENA

------------JANTZI MOTA

NONDAR

ATZIZKIA

ALGARA

------------ELEFANTEEN

ARBASO

NITRO-GENOA

------------AMORE

EMAN

2------------

TOKI

HORRETAN

------------

------------

MILA KILO

---------------HUTS, AKATS

1 2

3 4

KO

NT

SO

NA

N-

TE

ER

RE

PIK

A-

TU

A

----

----

----

BA

LIO

A

OG

ME

NN

AZ

GA

LE

RN

AA

JA

MU

TT

ET

RA

RK

AN

TZ

AT

ZA

LD

UN

TS

IP

EO

IJ

OK

AZ

OZ

OA

PO

PE

UR

OR

LI

MA

UR

DA

IB

IZ

IK

AR

IB

AK

AR

RA

JA

KA

TA

R

M E H

VR

ES

OD

A

L O K

I I

Ikasleak arretaguztiz galduta dau-dela ohartu da ira-kaslea:

– Jarraitzen aldidazue?

Eta ikasle batek:

– Zuk ere Twi-tter al daukazu?

Kike Amonarrizen umorea

Arreta galduta

M. T

HY

SSE

N-C

C B

YSA

SKARABEUSZ-CC BY SA

DAV

IDFR

IEL-

CC

BY

C. R

OM

EIK

S-C

C B

YSA

Babeslea: iametza Interaktiboa

| JOXERRA AIZPURUA | ERDIKO KAIERA - ZIENTZIA ETA TEKNOLOGIA


KARBONO ISURKETAZadostasun esangura-tsua espero zuenaren-tzat, Varsoviako kli-maren goi-bileraporrota izan da, harenaurretik egindakoguztiak izan direnbezala lorpen konkre-tuei dagokienez.

Oraingoan, Txinaeta India izan diraestatu garatuen estatu-sa onartu nahi izan ezdutenak, estatus horidutenei ordaintzeaegokitzen zaie eta.AEB, Europa, Indiaeta Txina dira mundu-ko karbono isurketen%90 baino gehiagorenerantzuleak; horienondoriozko klimaaldaketak eragitendituen hondamen-diak, berriz, mundukoestatu gehienek jasa-ten dituzte AEB etaEuropa izan ezik (edo askoz ere eskala txikiagoan).

Estatu aberatsek gainerakoei esaten diete: “Ikusten duzue zer gertatzenden atmosferara karbono dioxido gehiegi isurtzeagatik?”. “Bai, baina egun-go berotegi efektua zuek iragan mendean isuritakoaren ondorioa da”, eran-tzuten dute garapen bidean dauden estatuek.

Gaurko ekonomian, Iparraldeko estatu aberatsek Hegoaldeko estatutxiroetara eraman dituzte prozesu industrial zikinak, eta haien garapenazikintasunaren gainean eraikitzen ari da. Horren ondorio kaltegarriak(uholdeak, tifoiak, lehorteak) Hegoaldeko herriek jasaten dituzte batez ere.

Estatu aberatsak prest daude zerbait ordaintzeko isurketa iturriak Hegoal-dean mantentzearen truke, eta interesatzen zaie horien artean Txina etaIndia egotea, ordaindu beharrekoa gehiagoren artean banatzeko.

Klima aldaketaren eraginez sortzen diren kalteek gero etagizaki gehiagoren kontzientzia ukitzen dutenez, eta hori azale-ratu egiten da Varsoviakoa bezalako batzarretan. Zoritxarrez,hondamendi natural gehiago eta handiagoak gertatu beharkodira hitzarmen praktikoetara iritsi ahal izateko. n

Irla berria sortu daTokioren hegoaldeanAzaroaren 20tik beste irla batdugu munduan. Oraingoz 200metro luze eta 400 metro zabalden lur eremuak sumendi bat dusortzaile. Uharteak gurekingeratzeko asmoa duela dirudi,sumendia indar handiz ari baitalaba igortzen. Hala ere, izenajarri aurretik urte batzuk itxaro-tea erabaki dute.

ttiki.com/57693(Frantsesez)

Siberia ekialdeanitsasoa lurraren lekuahartzen ari daSiberia ekialdeko arroila han-diak amore ematen ari dira itsa-soaren erasoaren aurrean, hainda handia jasaten duten higadu-ra: urtero bost metro inguru lurjaten du itsasoak. Higadura per-mafrost delakoaren desager-tzearekin lotuta omen dago.

ttiki.com/57694(Gaztelaniaz)

Munduko harraparirikarrakastatsuena

Munduan harrapari ugari daude,baina ezagutzen ditugun guztiakingurune batean dira arrakasta-tsuak: uretan, lehorrean edoairean. Ohiko eskema hori hau-tsi du Journal of Experimental Bio-logy aldizkarian argitara emanda-ko artikuluak, bertan uretanzein lehorrean primeran ehiza-tzen duen animalia erakustenbaita: Ichthyosaura alpestris, alegia,gailurretako uhandrea.

ttiki.com/57695 (Ingelesez)

Varsoviako klimaren gailurra,hamaikagarren porrota

MA

TE

USZ

WŁ

OD

AR

CZ

YK

-CC

BY

SAW

WW

.IIC

AT.

OR

G

Goian, Varsoviako klimaren gailurraren irekieraekitaldia. Behean, goi-bilerak iraun bitartean justizia

klimatikoaren alde egindako mobilizazioetako bat.

LANDAREAK - ERDIKO KAIERA| JAKOBA ERREKONDO |[email protected]


Kanpezuko lur garaietan bada basorik: harizti,pagadi, erkamezti... Zuhaitzak lurraren eta zeruarenarteko lotura dira. Basoak eraitsi ziren tokietan jarriomen ziren menhirrak; haitz, ordezko zuhaitz.

Alemaniako Koloniako katedralak 153 metro garaidiren dorreak ditu, zerurantz. Zeru bererantz, bainabestelako konexio bat lotzeko asmoz, meskita bateraikitzen ari dira. Haren minarete parea 52 besterik

ez da goratuko. Baina barruan altxor izugarri bat gor-deko du: Kanpezuko Gamiz enpresak egindakozurezko hormak. Enpresa horren eraikuntzarakozuraren kalitatea mundu osoan ezaguna da. Ia besteinork ez bezala, haritzezko ijeztutako habeak eta hor-mak egiten ditu.

Kanpezuko basoetako zuhaitzak lotuko ditu kolo-niarren zerua eta lurra. n

Kanpezu-Kolonia

OSPAKIZUN BAT DELA TARTEKO,ardo botila bat ireki dut. ArdoaSarako baserri batean egiten dute,etxerako. Sagardo botilan sartzendute, eta gustuz ere badu sagardo-aren antza: ahoan dantzaria, alko-hola labur, zur gustu arrastorik ezeta amaiera... hori bai kategoriakoamaiera, egundokoa! Sagardoabezala, mahatsaren ardoa ere geroeta gehiago egiten da etxean etxe-rako. Osasuna eta bizitza-kalitateauztartzen dakienak ederki askodaki etxean egindako gaien maila-ren berri.

“Ihitia” izen gurbil pimenta duSarako baserriak, eta jaki hautamordoa lantzen du bertan urbis-tondotarren sendiak: sagardoa,muztioa, sagardo ozpina, mahatsardoa, eztia, gasna, patea eta beste-lako zerrikiak... Nik, tarteka, horie-takoren bat dastatzeko ohorea dut;gaur, 2012ko ardo bikaina. Bor-goina eta Bordele, tokitan daude!

Bakoitzaren eta haurrideenhazkurria bat da, ondo bestelako-ak hurkoaren neurrimendua etajendartearen alha. Kalitatezkobizigailu aukera eskueran izatea,eskubide beharrean, bide nekeada. Hortik baratzearen garrantzia.Baratzea da munduaren hasiera.Baratzea da gaur egun egin deza-kegun gauza iraultzaile bakarra. Iabakarra. Iraultzaileena. Lurraukitu, lurrari esker garaian garai-koaz elikatu, jatenen benetakobalioaz jabetu, nekazarien lana

aintzat hartu... zenbat mese-de dator bakoitzaren bara-tzetik. Herri baratzeenahobea da. Jendartean baratzea egi-nez iraultza herritarra bihurtzenda. Diruak badaki: etorkizunekoboterea elikagaien ekoizpenarenkontrolean datza. Egin ditzagun,bada, baratzeak. Baratzeak berakekarriko ditu oilategiak, zerri-kor-tak, artaldeak, gaztandegiak,sagastiak, upategiak... Bizi poza.

Jabetzen ari gara, gero eta txokogehiagotan bizi du baratzea jen-deak. Todmordenen, Ingalaterran,buruargitu eta ernatu dira. Hiriko70 berdegunetan fruitu arbolak,

barazkiak, belar finak eta abar lan-datzen dituzte. 15.000 biztanleeta-tik 270 borondatezko langile gisaari dira hilean bi goizez. Lan horrenuzta edonork eskura dezake, baitaturistak ere. Trenez bertara iristeanikusten den lehena baratze eta frui-tu arboladi horien mapa bat da. Etabertan idatzia “Help yourself !”,“Har ezazu!”.

2018rako erabatburuaski izateko itxa-ropenarekin ari dira,jo eta su eta ke. n

Goian, baratze txikiaTodmordenen (Ingalaterra).

“Partekatzeko janaria”, dio errotuluak. Eskuinean,

herriko baratzeen mapa.

AN

ITA

MA

TH

IAS

WW

W.C

RP-

LTD

.CO

.UK

Baratzea, iraultzaileena

ERDIKO KAIERA - DENBORAREN MAKINA | NAGORE IRAZUSTABARRENA |


RO

NB

E’E

RI

CANDIA (EGUNGO HERAKLION),1648. Urte horretan Kretako hiribu-ruko harresien barruan bizi zirenak21 urtez itxaron behar izan zutenhiritik irten ahal izateko.

1570ean Otomandar InperioakVeneziako Errepublikaren menpezegoen Zipreko uhartea inbadituzuen –kondairak dioenez, moduhorretan Selim II.a sultanak Com-mandaria ardo kuttunaren hornidurabermatuko zuen–. Espainiako Koro-ak, Veneziako eta Genoako Errepu-blikek, Estatu Pontifikalek eta Malta-ko Ordenak Liga Santua sortu arren,eta Lepantoko guduan (1571) oto-manoak mendean hartu zituztenarren, Zipre turkiarren eskuetanizango zen beste hiru mendez. Etagarai bateko Veneziako Errepublikaaberatsak pixkanaka Meditarraneokolurraldeak galdu zituen, Kreta beste-rik geratu ez zitzaion arte.

1645ean, Maltako zaldunek kon-boi otomano bati eraso zioten etaCandian hartu zuten babesa, harra-pakinak eta Ibrahim I.a sultanarenharena haiekin eramanez. Irainarierantzunez, 60.000 turkiarrek Kretanlur hartu zuten eta hiru urtetan iauharte osoa konkistatu zuten. Candiahiriburua besterik falta ez zitzaienez,setiatu egin zuten.

Hiria 6.000 soldaduk babestenzuten, eta hornidura ez zen nahikoasetioari luzaroan eusteko. Turkiarrekur hornidura eten zuten eta hiriahainbat hilabetez bonbardatu. Halaere, Candia ez zen behera etorri etalehorreko borroka ez atzera ez aurre-ra geratu zen. Veneziarrek eta alia-tuek lehengaiak itsasoz sartzea lortuzuten, kostaldeko gotorlekuaren ipa-rraldean zabaldutako zirrikitutik.Hala, gatazka lehorretik itsasoraaldatu zen, batzuk zein besteak hor-nitzeko itsasbideen kontrola helbu-ru. Gudu horietan, zenbaitetan oto-manoak ziren garaile, besteetanveneziarrak eta aliatuak, baina behinbetiko garaipenik ez zuten lortzen.Setioa barrutik hausteko bi saiakeraere egin zituzten, baina alferrikakoakizan ziren, turkiarren ahaleginakbezalaxe.

1669an, 21 urte geroago, beraz,Francesco Morosini kapitain jenera-lak 3.600 soldadu besterik ez zituen,eta ia ez zitzaien elikagairik etamuniziorik gelditzen. Irailaren 27anerrenditu ziren, eta turkiarrek ahalzuten guztia hartzekoeta bizirik alde egitekobaimena eman zieten, 21urteko hurbiltasunaklimurtuta edo. n

10.000 urtekoetxea aurkitudute Israelen

JERUSALEMETIK 30 kilometrora,errepide bat zabaltzeko lanetanari zirela, 10.000 urteko egiturabat aurkitu dute. Israelgo Antzi-naroko Agentziaren arabera,inguruko eraikin arrastorikzaharrena da, eta hori ez dagutxi, Jordan ibaiaren eta Medi-terraneo itsasoaren arteko ere-mua historikoki oso aberatsabaita, eta zaila baita arkeologo-ek halako ezustekoa topatzea.Neolitoko eraikinaren arrasto-en artean hainbat lanabes etagurtza objektu aurkitu dituzte,baita 1,30 metro luze den men-hirra ere.

Bere horretan aurkikuntzanabarmena izanda ere, inguru-ko Brontze Aroko arrastoek aregarrantzitsuago bihurtzen dute.Amir Golani indusketakozuzendarietako baten hitzetan,“gizarteak kokaleku honetanizan zuen bilakaeraren erretratuzabala eskaintzen digu aztarna-tegiak. Duela 5.000 urte neka-zal gizartea hiritartzen hasi zeneta trantsizio hori garbi ikusdezakegu hemen: kokalekuagradualki planifikatu zuten,kaleak eta eraikinak gehituzjoan ziren...”. n

Arrastoak

JAN

PEE

TE

RS

Otomanoakgotorleku baterasotzenCandiako setioluzean. Bihamarkada luzebeharko zituztenbehin-betikogaraipenalortzeko.

Inoizko setiorik luzeena

TERMOMETROA


EUSKAL HERRIKO HISTORIANhorren esanguratsua den gazteluaberreraikitzea anbizio, 2006an hasizuen Aranzadi Zientzia ElkarteakAmaiurko ikerketa. Aztarnategi abe-ratsa da: XIII. mendean gazteluarenlehen harriak kolokatu eta gaur egun

arterainoko informazioa eskaintzendu. 2013ko udakoa, baina, ez daazken indusketa kanpaina izan etaurte amaieran eskatuko dute tokianbertan ikertzen jarraitzeko baimena.2015. urtea bukatzerako, bestalde,argitalpen zientifikoa aurkezteko

lanetan dira. Gazteluaren harresiakazaleratzetik harago, ingurua, ordu-ko bizimoldea eta abar. Baldintzatuzituzten elementuak aztertzen aridira, historia oso bat izan dadin.Liburu-saila, bada, gazteluaren his-toria bere testuinguruan ulertzen

AMAIUR

Amaiurko gaztelua izan zenaren oinarri osoa identifikatuta dago, eta Erdi Aroan paisaiahark izango zuen itxura irudikatuta, azken zortzi urteetan Aranzadi Zientzia Elkarteak

gidatutako lanari esker. Orain, daukaten informazioarekin historia idatzi beharra dagoelaazaldu du Juantxo Agirre Mauleon elkarteko idazkari nagusiak. Arkeologoa bera, Amaiurren

egiten ari diren lanen zuzendaritza taldean dabil hasieratik.

Harresiak lurpetik atera eta hizketan hasi dira

Besteak beste, Nafarroako konkistan erabilitako kanoi-bolak harresietan sartuta topatu dituzte Amaiurren.

AR

AN

ZA

DI

ZIE

NT

ZIA

ELK

AR

TE

A

| ITSASO ZUBIRIA ETXEBERRIA |


TERMOMETROA - AMAIUR

lagunduko duten atalez osatutaegongo da. Horrez gain, bildumaosatzeko orduan eskura daudengaraiko idatziak ere kontuan hartzenari direla azaldu du Juantxo Agirrek.Historiaurreko aztarnategietan ezbezala, esku artean garaiko testuakizatea laguntza handia izan dela dioarkeologoak, bai aztarnak identifika-tzeko garaian, bai eta historia berre-raikitzerakoan ere.

Amaiurko gazteluaren historia ez alda, bada, 1522an bukatzen?Indusketarekin hasi aurretik idatzie-tatik ezagutzen genuen Amaiurkogazteluaren historia, eta 1521-1522anizan zuen garrantzia; gure iraganarenerreferentzia da. Baina gure helburuaeraikinaren historia osoa ezagutzeada, jaio zenetik eraitsi zuten artekoa.Askok uste du 1522an hil zela gazte-lua, baina moldaketa asko jasanzituen ordutik aurrera.

Erdi Aroan, XII. mendean hasieta XXI. mendera arte iristen daaztarnategi honen ibilbidea. XIII.mendeko harresi guztiaren etaharrizko atearen oinarriak berres-kuratu ditugu eta garaiko bostdorreak ere bai. XIV eta XV. men-deetan eraikitako bigarren harresiaere aurkitu dugu, baita XVI. men-dean espainiar konkistatzaileekeraiki zuten bastioia eta ur deposi-tua ere, eta XVII. mendean Espai-niako erregearen aginduz berrerai-kitako gotorlekuaren aztarnak erebadaude. Frantziako Iraultzankuartela eraiki zuten bertan, ondo-ren karlistadetan erabili zutena,eta gerra zibilaren ondoren Fran-coren aginduz eraikitako bunke-rren eta trintxeren arrastoak erebadaude. Uste baino anitzagoa dalekua eta Euskal Herrian historianzehar izandako aldaketak ikus dai-tezke.

Gotorlekuaren momenturik ezagune-na Amaiurko batailakoa da. Zer daki-gu ordura arteko harresiez?Lehenengo harresi guztia lokaliza-tuta dago, eta Erdi Aroko gazteluairudikatu dugu: erdian dorre nagusikarratu eta handia duela, metro betezabalerako harresiak inguratzen du.XV. mendean eraikitako bigarrenharresiaren perimetro guztia eretopatu dugu, oinarri zirkularreko bidorrerekin, baina atea aurkitzeafalta zaigu oraindik. Bi aurkikuntzahoriek hasierako gaztelua izangozenaren argazkia eskaini digute;Erdi Aroko paisaia irudikatu ahalizan dugu. Gainera, harresietan sar-tuta topatu ditugu kanoi-bolak ere,Nafarroako konkistan erabilitakobiolentziaren seinale.

Aztarna gehiago ere badago.Espainiar konkistatzaileek 1512tik1522ra bitartean Amaiurren obrakegin zituzten gaztelua handitu etaberrindartzeko, eta eraiki zituztenbi gotorleku nagusiak identifikatuditugu. Garai hartan eraikitako urdepositua aurkitu dugu, esaterako,eta orduko obra kontratuetako ida-tzietan aipatzen den adreiluzkooinarri osoa ere bertan dago. Heze-tasunari esker, gainera, putzuan era-biltzen zituzten hainbat tresna kon-tserbatu dira. Zurezko kaiku bataurkitu dugu barruan, baita putzu-tik ura igotzeko erabilitako ontziaere, burdinazko hiru eraztun etaguzti. Gazteluan zehar, bestalde,zenbait lantza-punta, txanpon etazilarrezko labanatxo bilatu ditugu.

Lurpean dagoena ez da harresiasoilik, eta zenbait elementuk garai-ko jendartearen ezaugarriez hitz

Juantxo Agirre Mauleon: “Amaiurko herritarrak dira gazteluaren zaintzailerikonenak; legeak baino mila aldiz nahiago ditut horrelako babesleak”.

ITSA

SOZ

UB

IRIA

ET

XE

BE

RR

IA

AMAIUR - TERMOMETROA


egiten digute. Osatzera goazen bil-duman, beraz, gazteluaren historiazgain elementu haiek guztiak testuin-guru historikoan kokatu eta aztertu-ko dira.

Auzolanean funtzionatzen duzue…Horrelako indusketa bat modu pro-fesionalean burutzeko dirurik ezdaukagu eta hasieratik heldu genionauzolanaren moldeari. Lehenengolanetarako Udako Euskal Unibertsi-tatearen bitartez lortu genuen jen-dea. Aranzadiren eta UEUrenartean euskarazko arkeologia ikasta-roa antolatu genuen Amaiurrenbertan eta hortik piztu zen sua.

Auzolanean ez ezik euskarahutsean egiten den indusketa arkeo-logiko bakarra da. Erabat euskaldu-na den herri batean egiten dugu lan,eta garrantzitsua da gure jardunguztia euskaraz egitea; ez bakarriklan orduetakoa, baita lan orduetatikkanpokoa ere. Amaiurko herritarre-kin izugarrizko harremana egindugu eta beraiek dira gazteluarenzaintzailerik onenak; legeak bainomila aldiz nahiago ditut horrelakobabesleak.

Zer daukazue pentsatuta datorrenurteko kanpainarako?Hormen zatirik handiena ageriandago, baina oraindik badauzkaguzati batzuk bukatzeko; Erdi Arokobi harresien arteko puska adibidez.XVI. mende hasieran gazteluarenharresietatik kanpo eraiki zirenbastioiak eta ehun urte berandua-go egin ziren beste pareta batzukgarbitu eta nabarmentzeko asmoaere badaukagu hurrengo kanpaina-rako.

Epe motzeko erronka ere badu-gu, 2014ko abuzturako egin nahiangabiltzana: aztarnategirako irisgarri-tasuna eta sarbidea hobetzea. Aztar-nategian sartzeko zailtasun handiakdaude. Gure aldetik eta Amaiurkoherriaren laguntzaz burdinazkoeskailera batzuk eta aldamioak jarriditugu, baina horrelako aztarnategi

garrantzitsu batean hainbeste bisitaizaten direla eta, egokitu beharradago. Irisgarritasuna eta segurtasu-na bermatu beharra dauzkagu.

Lurpeko informazioa azaleratudugu, harresiak, dorreen oinarriaketa abar ikusgarri daude; baina orainaztarnategia ganoraz ikusteko presta-tu behar da. Amaiurko gaztelura ger-turatzen den edozein pertsonakeduki behar du aukera ingurua bisita-tu eta historiaz gozatzeko. Paneletanazalpen sinple batzukjartzeko asmotan gabil-tza, ikus daitekeena beretestuinguruan kokatzenlaguntzeko. n

INDUSKETA BAT EGITEKO urte amaieran eskatu behar izaten da hurrengokanpainan landa-lanarekin jarraitu ahal izateko baimena. Lurraldekoaldundiaren eskumena da onarpena ematea, eta Amaiurko kasuan Nafa-rroako Gobernuko Kultura sailaren esku dago. Hurrengo urterako bai-men-eskaera egiteko, azken kanpainako memoria txostena eta hurrengourteko indusketarako proposamena aurkezten dira. Erantzuna hurrengolanaldia hastear dela ematen dute, uda hasieran. Nafarroako Gobernua-ren baimenik ezean, kasu honetan inoiz gertatu ez bada ere, dagokionurtean ezingo litzateke aztarnategian eskurik sartu.

Baina landa-lanerako baimena edukitzea ez da nahikoa. Lan horiburutzeko baliabide ekonomikoak beharrezkoak dira. Aranzadi ZientziaElkarteak orokorrean erakunde publikoak ditu sostengu ekonomiko, ezEuskal Herrikoak bakarrik, proiektu anitz baitituzte munduan barrenaeta tokian tokiko laguntza jasotzen baitute.

Amaiurkoa bezalako aztarnategi batean udako bi asteko ikerketa-lantxukun bat egiteko 20.000-24.000 euro inguru behar izaten dira, kon-tuan hartu gabe urte osoan zehar horrek atzetik dakarren lana. Zortziurte hauetan Nafarroako Gobernuak ez die laguntza ekonomikorikeman ikerketa honetarako, eta Udalbidek zein Baztango eta AmaiurkoUdalek eskainitako diru-laguntzei esker biziraun du gazteluaren azterke-tak, baldintzak onenak ez badira ere.

Baimenak eta diru-laguntzak

“Auzolanean ez ezikeuskara hutsean egitenden indusketaarkeologiko bakarra da”

TUTERATIK ABLITASERA dagoenerrepide zuzen luzearen albo bana-tan olibondoak eta mahastiak eze-zik, orain brokoli eta tomate sailzabalak ikus daitezke nonahi. Duelaurte batzuk egindako partzelenkontzentrazioak erabat aldatu duQueiles haranaren behealdeandagoen Ablitasen paisaia.

Herri kaskoaren zaindari gazteluzaharraren dorrea ageri da. Etxeugari eraberrituta daude eta izeneuskaldunak dituzte; Euskal Herrihezetik klima lehorrago baten bilajoandako lagunei esker dago orain-dik zutik alde zaharra, bertakoenaburuz.

Turismoak badu aukerarik Abli-tasen: Bardeak, Moncayo menditza-rra, Sendaviva parkea, ingurukoherriak... 2008an Lor urmaelarenondoan aisialdi gunea jartzekoplana onartu zuen Udalak. Halasortu zen Mendianike Kanpinarenproiektua. Terrenoa erdizka atondueta bungalow gutxi batzuk paratuondoren erabat geldirik daude orainlanak, krisiak harrapatuta nonbait.

Ribaforadara bidean, herrikoindustria poligono bakarrak tailertxiki batzuk eta igeltsutegi bat bainoez ditu. Nasiunsa sozietate publiko-ak 107.000 metro koadroko poligo-no berria eraiki behar zuen inguru

horretan, baina lehertu zen higiezi-nen burbuila, lehertu nafar gober-nuaren eskandaluak, eta hemen erelugorri zabala besterik ez da geratu.

Ablitastar asko Tuterako lante-gietan aritzen dira. Lehen, eraikun-tza zen lanbide garrantzitsuena;egun, Gaindegiak osatutako mapaindustrialean behatuz, zerbitzuensektorea dela ohartuko gara.

Partzelen kontzentrazioaDena den, Nafarroako Erriberakobeste herri askoren moduan, Abli-tas nekazaritzari estu loturik dago,eta ez dira gutxi lur sailetan ogibi-dea dutenak.

Aragoirekin mugan dago Ablitas, hegoalderago ezin joan Euskal Herrian. Nekazaritzak azken hamarkadotan Nafarroan izan dituen aldaketak nozitu ditu bere haragitan,

eta laboreen produkzio industrialerako prestatuta ditu orain lurrak.

Olibondoen dardaraNafarroako hego-hegoan

EKONOMIA BERTAN

Testua eta argazkia:

| URKO APAOLAZA AVILA |


TERMOMETROA

Biztanleak: 2.663 (2012)Sektorekako ustiapenak: Lehen sektorea: %5,5. Industria: %11,93. Eraikuntza: %33,03. Zerbitzuak: %49,5450 langiletik gorako lantegiak: 1Lana: Landunak: 927. Langabezia erregistratua: 271. Nekazaritza sektorean aritzen direnak: %11,87Lur azalera: 77,4 km2. Lur azalera artifiziala: %1,32. Nekazaritzarako erabiltzen den lurra: %81.Udalaren osaketa: SIAk (Socialistas Independientes deAblitas) 6 zinegotzi; UPNk 5 zinegotzi. Euskararen ezagutza: 1986an %0,2. 2001ean %6,7.Etorkinak: Espainiako Estatutik kanpokoak %3,2 (2001)

Iturriak: Gaindegia, NEI, Miquel Gros i LLadós (euskara erroldak), Ablitasko Udala.

2007 urtean Nafarroako Gober-nuaren ekimenez partzelen kontzen-trazioa eta ureztatzeko sistemakberritzeko lanak hasi ziren. 20 milioieuro inbertitu ziren bideak ireki etaureztatzeko hodiak sartzeko. Ia 6.000partzela 1.153 finkatan bildu zituzten.

Bertako nekazariari galdetuz gero,esango dizu kontzentrazioa “muchobuena” izan dela, pista erosoak etaura eskuragarri jarri baititu. Gainera,azken belaunaldietan jabetzak izuga-rri zatikatu dira eta herritarrak eteki-nik ezin atera zebiltzan han etahemen herentzian jasotako lurtxoei.

Besterik da egokitu zaizkien jabe-tza berriak gogoko dituzten; kon-

tzentrazio prozesua baliatu eta luronenak eskuratu dituztenak ere baomen daude. Ez du erraza izanbehar arbasoen ondarea kromoakbezala elkarri aldatzen ikustea.

Onurak bai, baina kalteak ereugari izan dira. Obrak hasi zirenean,Queiles Erriberaren Ondare Natu-ralaren Defentsarako Plataformaksalatu zuen Peñadil, Montecillo etaMonterrey izeneko KontserbazioBereziko Eremuan 10 metroko zan-gak egiten ari zirela, bertako natura-ri kalte larriak eraginez.

Kontzentrazioaren ondoriozlurrak galtzear zituzten nekazariekberriz, euren olibondoak moztu

zituzten sutarako erabiltzeko. Abli-tasko Nuestra Señora del Rosarioehiera kooperatibak dio 2004tik2010era 20.589 arbola bota dituzte-la, udalerriko olibadien %60; horie-tako askok ehunka urte zituzten.

Ablitasko kooperatiba 1952ansortu zuten 200 nekazarik etagerraurreko Nafarroako nekazalkooperatibagintza historikoarenoinordeko da hein batean. Egun,UCAN Nafarroako nekazal koope-ratiben elkarteko kide da. Elkarteak169 kooperatiba eta 21.000 bazkidebiltzen ditu, eta Barcinaren gober-nuak sustatuta fusio prozesu batbizi du uneon. Ablitasen ere suma-tuko dute hau guztia.

Egiaz, nezakaritza mekanizatua-ren eredua sustatu dute Erriberakotxoko honetan ere, eta beraz, diru-inbertsio handiak egin ditzaketenjabeek baino ez dute etekinik atera-tzen ahal. Olibondoak berriz ereerruz ari dira landatzen, baina ilaranjarrita, otzan, makinek noiz darda-raziko zain, olibak sarean biltzeko.

Ablitasen, euskal bertsolaritzarensenide izan liteeken Paloteado-akiraun du. Urtero, zenbait lagunek,jendaurrean herriko kontuak haiza-tzeaz gain, agintariei kritika zorro-tza egiten diete bertsotan. Aurten-goan ez dira falta izan CANekoaferak , baita herrikoelkarte sozialei alaban-tzak ere: “Haiei esker ezbalitz herri hau bizirikbaino hilda legoke”. n

Ablitaseko erradiografia


EKONOMIA BERTAN - TERMOMETROA


TERMOMETROA

AIARALDEA.COM ATARIA da elkartea-ren tresna indartsuena, eta berausortzea izan zen elkartearen lehe-nengo pausoetako bat. Gerora,internet bidezko irratia jarri zutenmartxan, eta urrian aldizkaria kalera-tzen hasi dira, hamabostekaria.Komunikabideetatik harago doanproiektua da baina Aiaraldea Komu-nikazio Leihoa. Komunikazioa berezentzu zabalenean hartuta egitendute lan, 50 bat boluntarioz osatuta-ko sarean. Arabako kuadrilletakobat da Aiaraldea eta ondoko udale-rriak biltzen ditu: Amurrio, Artzi-niega, Aiara, Laudio eta Okondo.

Ideia duela lau urte jaio zen. IratiMendiguren elkarteko kideak azal-du duenez, webgunea egitea zenhasierako asmoa: “Plaza eman nahigenien elkarteen ekintzei eta eskual-deko gaurkotasunari”. Proiekturakojende bila hasi ziren: Webgunea sor-tzeko “igeltseroak”, albisteak idaz-teko prest zeuden herritarrak,argazkizaleak, bideo afizionatuak...Webgunea aitzakia, hainbat motiba-zio sortu ziren gazteak euskararennormalizazioan murgiltzeko. Irratiajaio zen geroago, eta han gazte kua-drillek eta herritar musikazaleekparte hartzeko modua ikusi zuten.Gaur egun, hogei bat lagun dabiltzairratian programa egiten.

Udazkenero multimedia tailerrakantolatzen dituzte, elkarteko kideenformaziorako, eta herritarrentzakoere irekiak. Horrez gainera, kulturaikuskizunak ere antolatu ditu elkar-

teak, ikastetxeekin multimedia rall-yak egiten dira… Ekimen horiekaurrera eramateko sare zabala duteelkartean. “Norberak dakienetikegiten du lan, bere denbora eskai-niz. Hor dago nire ustez elkartearenxarma eta honek aurrera egitearenarrazoia”.

Proiektua haziz joan da, eta duelabi urte, boluntarioen lanaz gainera,dedikazio gehien behar zuten lane-tarako lanpostuak sortzen hasiziren. Gaur egun lau langile dauzkaelkarteak. Euretako bat, boluntario-en arteko koordinazioaz eta finan-tzaketaz arduratzen da. Erredakzio-an bi langile daude, batawebgunearen arduraduna eta besteaaldizkariarena. Laugarren pertsona

bat arlo teknikoaz eta komertziallanez arduratzen da.

Paperera saltoUrrian kaleratu zuten Aiaraldeahamabostekariaren lehen zenba-kia. Doakoa da. “Momentu hone-tan eskualdean ez da banatzendoako egunkaririk, gaztelaniaz ereez. Eremu hori euskarak hartzeaitzela izan da”. Irati Mendigurenenhitzetan, harrera ona egin dioteherritarrek. Okindegietan, kiosko-etan, ikastetxeetan, tabernetan,euskaltegietan, autobus geltokie-tan... banatzen dute: “Komertziobatzuek ale gehiago uztea ere eska-tu dute”. Oraingoz 10.000 alebanatzen dituzte, eta tirada egokia

AIARALDEA KOMUNIKAZIO LEIHOA

Komunikazioa izan daiteke webgunea kudeatzea, ikuskizuna prestatzea eskualdeko hainbatartistarekin, irratian saltseatzea, eskualdeko memoria historikoa batzea... Horietara

guztietara dago zabalik Aiaraldea Komunikazio Leihoa elkartea. Dena euskaraz. Modunaturalean euskaraz hasitako harremanek euskaraz jarraitzen dute-eta.

Arabako Aiaraldea kuadrillan irratia, hamabostekaria, webgunea eta hainbatmotatako ikuskizunak prestatzeko 50etik gora lagun biltzen dira.

Lau langile eta 50 boluntario

| AMAIA UGALDE BEGOÑA |

ELK

AR

TE

AK

UT

ZIA


AIARALDEA KOMUNIKAZIO LEIHOA - TERMOMETROA

ote den ikusten dabiltza lehen zen-bakietan.

Arinago, aiaraldea.com-ekin,batez ere gazteengana heltzen zenelkartea. Papererako saltoarekinbeste adin bateko publikoarenganaheltzen dabiltza. Gainera, Mendi-gurenen ustez, euskarazko ataribatera bere kabuz sekula heldukoez zen jendearengana iritsi dira:“Piztu diogu jakin-mina agianorain ar te euskarari apartekogarrantzirik ematen ez zion jen-deari ere, eta horregatik bakarrik,merezi du”. Etxean aldizkaria jasoeta seme-alabei galdezka imajina-tzen ditu Mendigurenek hainbatherritar: Zer jartzen du hemen?Pertsona hori ezagutzen dut, bainaez dakit zer dioen. “Aldizkariarenkontuarekin uste dut apurka-apur-ka hizkuntzen arteko muga batzukapurtuko direla”.

Euskara erakargarri Eskualdeko memoria historikoabatzen ere badabiltza elkartekokideak. Aurten 1983ko Laudiokouholdeen urteurrena dela eta, doku-mentala prestatu dute. Emanaldiegunean jendeak galdetzen omenzuen; “zer da, euskaraz bakarrik?Ze pena!” Apurka-apurka kalitateanhobetu eta produktu gehiago ekoiz-tu gura ditu elkarteak: “Erakutsinahi diogu jendeari gauza erakarga-rriak egin daitezkeela euskaraz; eus-karaz bizitzea erakargarria izan dai-tekeela, azken finean”.

Aiaraldean hiru herritarretik batda gai euskaraz berba egiteko, etaerabilera nahiko baxua da. Ekintzaeta produktu erakargarriekin erabi-lera horretan eragitea da elkartearen

helburua. Elkarteak euskaraz fun-tzionatzen du modu naturalean:“Lehendik elkarrekin euskaraz ari-tzen ginenez, errazagoa da euskarazjarraitzea harreman horrek”.

Herri kazetaritzaAiaraldean orain arte ez da eskualdemailako komunikabiderik egon: “Biirrati daude, ez gaituztenak asetzen:Radio Llodio eta Radio Ayala”.Erdarazko medioak biak, gehienbatinformazio instituzionala lantzendute Mendigurenen iritziz. “Herrikazetaritza deitu izan diogu gureproiektuari”, dio. “Ez gara kazetariprofesionalak eta kalitatean askodaukagu oraindik hobetzeko, bainakomunikazioan funtsezkoa den

beste zerbait daukagu: herritarreki-ko gertutasuna”.

Orain, erronka, zalantza barik,hamabostekaria da: “Askok esandigute, aldizkaria dohainik, garaihauetan, krisiagaz?”. Badituzte diru-laguntzak, Eusko Jaurlaritzak etaArabako Foru Aldundiak emandako-ak. Duela gutxi hitzarmenak lortudituzte eskualdeko udalekin. Bazki-deak ere badituzte, eta aldizkaria sor-tzearekin batera, publizitatea eskain-tzen hasi dira. Irati Mendigurenenberbetan, gogoa eta inplikazioa bal-din badaude aurreraegingo du proiektuak:“Pilo bat sinesten duguhonetan, eta hori da fun-tzionarazten duena”. n

Mikel Laboa hil eta gutxira, elkar-teko kide batzuek Laboaren ingu-ruan ikuskizun bat antolatzekoideia izan zuten. Lili bana Mikelen-tzat deitu zioten ikuskizunari.Amurrioko antzokian, eskualdekomusikari eta artistek parte hartuzuten: “Xumea izan zen, bainaoso polita. Ikusi genuen gai ginelahorrelako espresiobideak erabilita,eta euskaraz, jendea erakartzeko”.

Hurrengo urtean horrelakozerbait errepikatu behar zela etasortu zuten Euskararen Leihoakekimena. Aiaralde osoko 60 per-tsona inguruk parte hartu zutenikuskizunean. Helburua euskarasustatzea eta elkarrekin euskarazlan egitea izan ziren. Han elkartuziren flamenkoa, folk musika,

rapa... “Planteatu genuen euskara-ren leihoak horiek guztiak erebazirela eskualdean bertan”.

Elkar ezagutzeko aukera ema-ten du Euskararen Leihoak eki-menak. Mendigurenek berakaitortu du harritu egin zela sor-tzaileen zerrenda ikusterakoan:“Ez nekien hainbeste gauza geni-tuenik eskualdean!” Hantxe zirenaskotariko herritarrak. Batzukmusikari profesionalak, bestebatzuk sekula publiko aurreanemanaldirik eman bakoak. Ikas-turte honetan ere egingo dutejaialdia, oraindik gauzak lotzenhasi ez badira ere. Ikuskizun horriesker konturatu dira, elkarterabeste modu batera hurbiltzen ezden jende asko hurreratzen dela.

Euskararen Leihoak ikuskizuna

TERMOMETROA


ABENDUAREN 6AN izan zen: Espai-niako armadaren Bilboko Garellanoerregimenduari buruzko erakusketazegoen ikusgai Basurtuko zentromunizipalean eta hura probestuzKontzientzia Eragozpen Mugimen-duko kideek protesta baketsua eginzuten. Helburua: erakusketako kaskomilitarretako bat lapurtzea, ondorenaurkezpen publiko baten bidez Ger-nikako Bakearen Museoan uzteko.

Esan eta egin, hainbat taldetansakabanatuta erakusketa zegoenlekuan agertu, zaintzaileen arretadesbideratzeko zenbait lagun kateatueta denak haiei begira zeuden bitar-tean beste talde batek kaskoarekinospa. Handik egun gutxira, hainbatherri mugimendutako kideekin–Ekologistak Martxan eta Gernikagogoratuz besteak beste– eta pertso-na ezagunekin –Oskorri taldekoNatxo de Felipe, EHUko Pedro Iba-rra…– agertu ziren, ostutako kasko-ari lore bat erantsi eta ikono antimili-tarista bihurtuta.

Ekintzaren helburua mota horre-tako erakusketak salatzea zen, Gare-

llano erregimenduaren historia gogo-ratzarekin batera –200.000 lagunenbizia eraman zuen Kubako gerranegindako “balentriak”, besteakbeste–. Espainiako Gobernuarengastu militarra ere salatu zuten, 5.937milioi euro 2013ko aurrekontuarenarabera.

Ertzainaren bertsioaEspero zuten zigorren bat, ElDia-rio.es-en KEM-MOCeko kide batekesan duenez, baina inola ere ez etorridena bezalako eskaera. Ertzain bateksalatu du lesioak eragin zizkiotela.

Nolatan lesioak, indarkeriarikgabeko ekintza batean? Protestanparte hartu zuen Ignacio Sanz 90kiloko antimilitarista besapeetatikhelduta atera zuten arrastaka erakus-keta militarraren kontrako protesta-ren egunean.

Hiru urteko zigorra eskatzen duenertzainak dioenez, Sanz etzandaegon zen, baina momentu bateanaltxa eta agentearen atzamarra bihu-rrikatu zuen. Gero, berriz etzan zen.Hori frogatzeko, mediku forentsea-ren txostena erakutsi du, 57 egunezlanik egin gabe egotera behartu zuenlesioen berri ematen duena.

Fiskaltzak egiazkotzat jo duErtzaintzako kideakdioena eta bi urte etaerdiko kartzela zigorraeskatzen du, 4.220 euro-ko isunaz gain. n

ANTIMILITARISMOA

Hiru urteko kartzela zigorra eskatzen dute KEM-MOC talde antimilitaristako kide batentzat,indarkeriarik gabeko ekintza batean parte hartu izanagatik.

Kasko militar bat lapurtzeagatikhiru urte kartzelan?

Kaskulorea publikoki itzuli zutenGernikako Bakearen Museoan.

| GORKA BEREZIARTUA MITXELENA |

GE

RN

IKA

TIK

MU

ND

UR

A


EUSKARA ALBISTEAK - TERMOMETROA| ONINTZA IRURETA AZKUNE |

47�

BAI, SISTEMA KAPITALISTAK HILTZEN DU. Halaxe esannahi izan du Francisco aita santuak Ebanjelioaren pozta-suna izeneko bere lehen dokumentu publikoan. Vati-kanoak ordea, beti bezala hain diplomatiko, ez duhorrela esan. Ez du kapitalismo hitza erabili, bereadierazpenak argiak eta irmoak diren arren. Hala,Franciscok dioenez “gaur ezetz esan behar diogu baz-terketaren eta zuzentasun ezaren ekonomiari. Ekono-miak hiltzen du. Gaur dena sartzen da lehiakortasu-naren eta indartsuenaren legearen jokoan, boteretsuakahulena jaten du”. Egoera horren ondorioz “popula-zio masa handiak baztertuta eta marjinatuta bizi dira:lanik gabe, etorkizunik gabe, irteerarik gabe. (…) Sis-tema sozial eta ekonomikoa injustua da errotik”. Aitasantuaren hitzetan desoreka sozial hori sortu dute“merkatuen autonomia absolutua eta finantza espe-kulazioa defendatzen duten ideiek. (…) Tirania ikuse-zin eta birtual berria ezarri da, eta aldebakarrez inpo-satzen ditu bere lege eta arauak”.

Sistema kapitalista honek hil egiten du, paradisufiskalak mantentzen dituen bitartean, milioika lagu-

nengan gosea, langabezia, miseria eta pobrezia sor-tzen duelako, batez ere gazteengan. Lan istripuek ereheriotzak sortzen dituzte, baita amiantoak, suizidio-ak… Kapitalismoak ongizate estatua desegin du, baitaametsetako europar “paradisura” iristeko ahalegine-tan Hirugarren Mundutik emigratu duten milakalagunen heriotza eragin ere. Franciscok zehaztu ezduen arren, horrek guztiak baditu erantzuleak: siste-ma hau, finantza espekulatzaile haiek, gestore politikohoriek –asko katolikoak–… Eta Eliza ofiziala ereVatikanoko erakundeetan hain lasai dabilen kapitalis-moaren konplize da askotan. Eliza erreformatzekobeharraz hitz egiten badu ere, Francisco aita santuasinesgarriago litzaiguke aukera aprobetxatu izan balubarkamena eskatzeko. Bere elizak eta bertako kideeksistema hiltzaile honekiko izan duten konplizitateaga-tik eskatu beharko luke barkamena. Siste-ma horrek izen bat du, Franciscok aipatunahi ez badu ere: kapitalismoa.

Juan Mari Arregi

Kapitalismoak hiltzen du

EKONOMIAREN TALAIAN - TERMOMETROA

EUSKARAZ BIZI eta Ikasi Herri Eki-mena sortu berriak manifestazioadeitu du abenduaren 14rako Tafa-llan. Nafarroaren zonifikazioa ber-tan behera utzi eta haurrek euskarazikasteko eskubidea aldarrikatukodute.

Nafarroako Gobernuak susta-tzen duen hizkuntza eskubideenlurralde banaketa salatu du ekime-nak, eremu mistoan eta eremu ezeuskaldunean dituzten lege mugakalegia.

Ekimena abian jarri dutenakeremu ez euskaldunekoak dira etahaien ustez, “zonalde ez euskaldu-na’ eta ‘mistoa’ izendatutako ere-muetan bizi garenok munduanbeste inon ezagutzen ez direnmugak bizi ditugu egunero. Vas-cuencearen Legearen ondoriozlerro batek banatzen gaitu euskarazikasi ahal izateko eskubidetik”.

Tafallan manifestazioaeuskaraz ikastekoeskubidearen alde

Hiztunak mutu uztekoestrategiak

EUSKARAREN KATE HAUTSIAK duizena Dabid Anautek ondu duenmila orriko liburuak. Euskal Memo-ria fundazioak argitaratu du lana,euskarak mendez mende jasan duenzapalkuntzaren bilduma. Apaleangordetzeko horietakoa da.

Errepresio bide anitz erabili dahistorian zehar euskara azpiratzeko,hiztunek hizkuntzari izkina egitealortzeko, euskaldunak mutu uzteko.Kolore askotako zapalketak ageridira liburuan; zigor gogorrekoak,mehatxuzkoak, eta ez beti hain bor-titz eta nabarmen, ezari-ezarianaritu dira sarri, higaketan.

Anautek, bilketa lan handian, ezditu zapalkuntzaren lekukoak etaestrategiak soilik kontatu, herrita-rrek haiei aurre nola egin dieten ereazaldu du. Errepresioa jasan zuten

hainbat euskaldunen lekukotasunakjaso ditu, baita adituei egindakoelkarrizketak ere.

Gertatutakoa ez errepikatzekoeta ez ahazteko argitaratu du Eus-kal Memoria fundazioak lan hau,ez da kasualitatea liburuaren izen-burupekoa: Hizkuntza zapalkuntza-ren memoria.


TERMOMETROA - NET HURBIL

Karolina Webben argazkian, Tristam Stuarthondakinetan aditua eta Thomasina Mierssukaldaria Stepney City Farm etxaldean,Londres erdian, urdeak bazkatzen Wahacajatetxeetan sobratutako ogi, barazki eta bes-telako hondarrekin. Pig Idea zabalduz nahilukete jakiak hobeto probestea mundu guz-tia ase ahal izateko, txerriak hazten dituztenbaserritarrei kosteak apaltzea, hondakinekdirutan eta ingurumenean eragiten dituztenkostuak gutxitzea, munduaren bioaniztasunahobeto zaintzea, hala nola sojatarako alorrenpresioagatik Amazonian eta bestetan arris-kuan dauden basoak eta jendeak, eta hemenbertan lanpostu berriak sustatzea. Erokeria?Ingalaterran I. Mundu Gerran gobernuakdebekatu egin zuen zerriak elikatzea laborez,hauek jendeen asetzeko behar zirelakoan.2001ean legeak derrigortu du zerri beraklabore hutsez haztea, urdeen eta gizakienmilaka urteko elkarlana etenez.

ORENDAINGO ALKATE GORKAEgiari entzun zitzaion HernaninKonpost Egunak izeneko mahai-ingu-ruan, joan den urrian: “Orendainenjakingo dugu txerri bat zenbat urtezbizitzen den”. Sekula ez zaio utzigure inguruetan txerriari zaharturikhiltzen, askoz lehenago akabatzenzen etxekoen apetitua asetzeko.Gipuzkoako lehenbiziko ZeroZabor herri txikia den Orendainen,ordea, Ttip eta Ttup urde pinttoakherriko elkarteko otorduen honda-rrekin hazten dituztenez legeak ezdie baimentzen haien haragirikjatea, kutsaduren beldur.

Aldiz, Pig Idea Feast deituan aza-roaren 21ean Londresko bihotzaden Trafalgar Squaren hondakinezgizendutako txerrikiak dastatudituzte. Esan nahi baita, legeak bai-mendutako otordu hondarrez elika-tuak, aldarrikapenez betetako eki-taldian.

Pig Idea sortu zuten TristamStuart elikadura xahuketaren aditueta salatzaile ezagunak eta Thoma-sina Miers sukaldariak, oso famatuaIngalaterran telebistako progra-mengatik eta jaki mexikarretanbereizitako Wahaca jatetxeen jabeadelako. Trafalgar Squareko bazkari-tarako chef famatu gehiago bilduzitzaien.

“Waste: Uncovering the Global FoodScandal” (Hondakinak: munduko

jakien eskandaloa argitara ekarriz)liburuaren egile Tristam Stuartek2009an Londresko plaza berean Fee-ding the 5.000 (Bostmila jenderen-tzako otordua) antolatu zuen: zabo-rretara kondenatutako janarizosatutako oturuntza herrikoi batezsalatu zuten planeta osoan hainbes-te elikagai alferrik galtzea.

Aurtengo jaialdirako, zazpi hila-betez hazi dituzte zortzi txerri Lon-dresko erdigunean dagoen StepneyCity Farm etxaldean. 1979tik auzo-lanean darabilte Londresko dorretikoinez hogei minutura dauden ortueta ukuiluok, zeinetan baitauzkateuntxiak, oiloak, ahateak, antzarak,astoak, ardiak eta bestelako azien-dak. Etxaldeak jendeen aisialdirakoeta haurren heziketarako daukanerabileraz, abere asko gizendutako-an hil eta saldu egiten dituzte tarte-ka, “garrantzitsua baita haurrekjakin dezaten okela nola sortzenden”.

Pig Idearen antolatzaileek aldarri-katzen dute zakarretara botatakojakiak erabiltzeko modu garbi, era-ginkor eta merkeena –beste gizakieioparitzearen ondoren, prefosta,lehenesten baitituzte janarien ban-kuak– zerriei ematea dela, historianzehar egin izan den bezala.

Stepney City Farmeko kortantxerriak gaur Europako lege zorro-tzek markatutako baldintzetan hezi

dituzte, baztertutako ogi zaharra,fruituak, esnekien hondarrak, frui-tuak eta barazkiak emanez, ez ordeajaki elaboratuen hondakinak.

Baina horrekin batera kanpainaksustatzen du Europak bere legediaaldatzea. 2001ean debekatu zutenzerriak gure soberakinez bazkatzea,urte hartan zabaldutako ahoeriarenerrua horri egotzirik. Pig Idearensustatzaileek diote aski dela honda-kinok pasteurizatzea, egostea, arris-kua uxatzeko.

Txerrientzako soja AmerikatikStuarten kalkuluetan, mila milioijende badaude munduan goseak,horiek ase ahalko lirateke AEBetanalferrik galtzen diren 40 milioi tonajakieekin, AEBk eta Europak zabo-rretara jaurtitzen dituzten elika-gaien laurdenarekin. Horrez gain,baserri eta haztegietatik komertzio-rako bidean zakarretara doa ekoiz-tutakoaren erdia, saltzeko itxuratxarrekoak direlakoan xahuturik.

Europarron hondarrekin ezbaina Hego Amerikatik ekarritakosojaz bazkatzen ditugu orainzerriak. 1964tik 2004ra bitarteansoja produkzioa munduan handituda 29 milioi tonatik 200 milioitarai-no. Europak 40 milioi inportatzendu urtean.

Oraindik Japonian, HegoKorean, Txinan eta AEBetako zen-

Azaroaren 21ean txerri-jana izan da Londresko TrafalgarSquaren, Pig Idea egitasmoak deiturik. Herritarren

hondakinez hazitako urdeen okela dastatuz aldarrikatu dutejakien soberakinez aziendak bazkatzea, txerriak zehazki

baina oiloak ere bai. Ingurumenaren, laborarien eta batik batmunduko gosetien mesederako delakoan.

‘Pig Idea’ Londrestik:txerri-jana zergatik

alferrik ez galdu

| PELLO ZUBIRIA KAMINO |


- TERMOMETROA

bait estatutan jendeei baimentzenzaie zerriak sukaldeko hondarrezgizentzea. Europan 2001ean debe-katzeak kaltea baizik ez du ekarriPig Idearen arabera.

Ingurumenarentzako kalte, soja-tarako soro berriak tropikoetakooihanak eraitsiz goldatu direlako,horrek berekin ekarriz C02 isurke-ten ugaritzea eta lekuko jendeenbizimodua hondatzea. Legea alda-tuz gero Europak labore haiekikomenpekotasuna txikiagotzeak eka-rriko luke deforestazioa gutxitzea-rekin batera herrialde haietako biz-tanleen bizi-maila hobetzea,jatenarengatik gure zerriekin kon-kurrentzian ibili beharra bukaturik.

Europako txerrien urritzea ereekarri du 2001eko legeak, Britainia

Handian bertan 8,1 milioitik 4,8milioira gutxitu dira, gero eta gares-tiagoak izanik inportatu beharrekolaboreak, baserritarrek bestelakoekoizpenei heldu behar izan dietela-ko. Pig Idearen sustatzaileek diotemerkeago hazi ahal izango lituzke-tela txerridunek beren urdeak, bal-din eta eskueran baleuzkate hirieta-ko hondakin organikoak.

Gaur egun Europako Batzor-deak hondakinon konpostatzea etabiometanizazioa lehenesten baditu,Stuart eta bere lagunentzako horida bigarren soluzio egokiena... abe-reei ematea den onenaren ostean.Besteren artean, dirutan askoz mer-keagoa eta iraunkortasunaren ikus-pegitik eraginkorragoa delako.

Hala ere Pig Idearen azalpenetan

aitortzen dute “gobernuak uzkurre-gi daudela urdeak sukaldeko honda-kinez elikatzea antolatu eta arautze-ko, jendearen babesik izango ezduten beldur direlako”. Horregatikesku batekin aziendak gaur egungolegeen barruan hazi, saldu eta kon-tsumituz, bestearekin ari dira kan-painan legea aldatu dadin.

Ahoeria zela eta 2001. urte ingu-ruan nozitu zituzten kalteen ondo-rioz, badirudi baserritarrak ez dau-katela txerri-jan kontuak berritzekobatere gogorik. The Guardian egun-kariak Trafalgar Squareko jaialdia-ren kariaz elkarrizketatu dituen guz-tiak horrela mintzatu dira, “Farmersv celebrity chefs in pig diet battle”(Zerrien elikaduraz elkarrekinborrokan baserritarrak eta cheffamatuak) kronikan leitu daitekee-nez. Zerri hazleen ordezkari batekdio soberakinak zerrientzako pas-teurizatzea konplikatuegia litzate-keela, beste batek azpimarratu ditusistema horrek osasunarentzakodauzkan arriskuak, hirugarrenakberriz arinkeriaz ari direla Pig Idea-ren ingurukoak.

Krisiak emanen dio haize txerri-janaren eztabaidari. Jakien honda-rrak zerrien eta oiloen asketanberrerabiltzen baldin badira ondoeta merkeen, zertarako tematu horidebekatzen, higiene aldetik egondaitezkeen zalantzak gainditzekoneurriak antolatzeko ordez? Hon-dakinak prebenitzeko astean, ZeroWaste Europe mugimenduakjakien xahuketa gutxi-tzeko ahalegin bikainenartean aipatu du “Initia-tives to reduce food waste”bilduman. n

LOTHIAN ROAD kale zen-trikoa da Edinburgon, hanbizi izan nintzen hiru hila-betez 1996aren amaieran.Gure etxeko egongelatikhiri-buruzagiaren gazteluzaharra tente eta arro ikus-ten zen; eta sarri, banderabritainiarra ere bai, guztia-ren zaindari. Hego hemisfe-rioko bost anglofonorekinbizi nintzen, Zelanda Berri-ko bikote Grant eta Shara,gelakide australiar Scott etaTom, eta Helen neska hego-afrikarra. Eta haiekin euskaldunbat. Txisteetan bezala, erabatekonormaltasunez.

Hiru hilabete ez da asko eta,gainera, ikasle giroan eta munduosoko atzerritarrekin, ba ezin esaneskoziarrekin harreman sakonhandiegirik izan nuenik. Bainaapur bat bai eta, adibidez, Jabierkuadrillakoaren etxeko nagusiMargaretek Eskoziako bandera etaikurrinarekin apaintzen zituengure afariak. Bai, ikasle partyetanbatzuetan ateratzen ziren batzuk,haiek ez zirela brithisak, eskozia-rrak baizik. A ze borrokaldi izanzuten behin hori zioen Nick esko-ziarrak eta Sevillako gazte batek.Baina oro har, nonahi entzun etabegiratu, niretzat ere ikusi etaentzuten nuen ia guztiak zerikusihandia zuen brithis horrekin.

Bistan da hizkuntzari eta honeninguruan eratzen den kultura etaikusmolde osoari begiratzen niolanik batez ere, bestelako izaera etadesberdintasunei ez niola askoerreparatu. Eskoziaz eta SNPriburuz nahikotxo irakurrita joanbanintzen ere, haien independen-tziak eta gureak zerikusi gutxizutela pentsatzen nuen. Oso gertusentitzen nituen, baina edozeinkasutan ere, gu independentista-

goak ginela. Nekez pentsa neza-keen orduan 17 urte geroago haiekindependentziaren atarian egonzitezkeela eta gu…

EZ GAUDE oraindik 2014an, bainaIndependentziarako Liburu Zuria-ren aurkezpenarekin, azken txan-pari heldu dio SNPren Gobernueskoziarrak. Inkestek oraingozunionistei ematen diete abantaila,baina gorantza ei doaz indepen-dentistak. Helduko ote?

Batek daki, eta ez lortzea etsiga-rria izan badaiteke ere, ez dagarrantzitsuena. Funtsezkoena,erreferenduma egiteko eskubideabaita, britainiar gobernuak etaeskoziarrak elkarrekin negoziatuduten prozesua. Ez baitago esku-bideetan oinarritzen ez den hau-teskunde prozesurik. Hori daEskoziako ikasgaia, lehenagoQuebecekoa izan zen bezala.Herritarrek hala nahi badute, esta-tuek topatu behar dituztela bideakhaien nahiak bideratzeko, demo-kraziaren ardatza ez baita legea,herritarren borondatea baizik.

Orain mundu osoak, eta berezi-ki Europak, ikusi ahalko du Esko-ziak egin dezakeela bere erreferen-duma lasaitasun osoz, adostasunezeta bakean, eta Espainian Katalu-

niak ez. Espainian, Aznargobernuburu ohiaren ustez,Alex Salmond eta Artur Masmodukoak espetxean sartubehar direla entzungo dute.Legea ere egin zela horreta-rako, Ibarretxe lehendakariaespetxean sartzeko, etaPSOEk Jose Luis RodriguezZapateroren garaian legehori desegin ez balu, Masekhanka bat espetxean lukeelaesaten duen gisan erreferen-duma deituko balu.

Ikusiko dugu zer egitenduen bere oinordeko MarianoRajoyk abenduan Kataluniak erre-ferenduma egitea eskatzen dio-nean. Lehen erantzuna badakigu:ez. Eta gero Kataluniako Gober-nuak erreferenduma deitzen badu?Zuzenean bederen ez du deituko,hori ere iragarria du Artur Masek,eta orduan, zurrumurruen araberabeti ere, katalanek erabaki beharkodute, edo maiatzeko Europakohauteskundeak baliatuko dituztenedo irailaren 14rako deituko dituz-ten herritarrak.

Eta euskaldunak? Independen-tistok pozik Eskozia eta Katalu-niakoari so eta unionistak estuEspainiak Katalunian eman deza-keen irudiarekin. Baina lasai, ToniaEtxarrik El Correon (2013-11-27)dioen bezala, haien historiak etagureak desberdinak dira. Euskalsoberanismoa independentzia etahistoriarena gainditzen hastendenean, unionismoak lehen lerro-ra dakar historia. Bere baitan goxoegoteko Trantsizioan eratutakoEspainia batu eta bakar honek ezdauka ezer eskaintzeko. Hori daunionismoaren ahul-gunerik handiena, etaindependentismoa-ren abantaila esangu-ratsuena. n


DA

NI

BLA

NC

OXabier Letona

TERMOMETROA - MALTZAGATIK

Hamazazpi urte geroago

Aurtengo oparia

harpidetza egizu egiozu

Orain

Eskaintza hau 2013ko abenduaren 31n amaitzen da

Eskaerak:Durangoko Azokan ARGIAren standean

943 371 545 | [email protected] | www.argia.com/harpidetza

%50ekobeherapenaharpide berrientzat lehen urtean

145 € 72,50 € (Hego Euskal Herrian) 176 € 88 € (Ipar Euskal Herrian)145 176

hilean 6 € baino ez!

NON ZER - Argia · 2013-12-04 · saioa alkaiza, estitxu eizagirre / 24 bertsolari txapelketa...

Documents

Transcript of NON ZER - Argia · 2013-12-04 · saioa alkaiza, estitxu eizagirre / 24 bertsolari txapelketa...