Zer iragan, - Argia · 2 219. zenb. 2017ko apirila Zer iragan, zer etorkizunetarako? LARRUN...

16

Transcript of Zer iragan, - Argia · 2 219. zenb. 2017ko apirila Zer iragan, zer etorkizunetarako? LARRUN...

Page 1: Zer iragan, - Argia · 2 219. zenb. 2017ko apirila Zer iragan, zer etorkizunetarako? LARRUN pentsamendu aldizkariaARGIArekin batera banatzen da.Zuzendaria: Estitxu Eizagirre Kerejeta.Jabea:
Page 2: Zer iragan, - Argia · 2 219. zenb. 2017ko apirila Zer iragan, zer etorkizunetarako? LARRUN pentsamendu aldizkariaARGIArekin batera banatzen da.Zuzendaria: Estitxu Eizagirre Kerejeta.Jabea:

2

219. zenb. 2017ko apirila

Zer iragan, zer etorkizunetarako?

LARRUN pentsamendu aldizkaria ARGIArekin batera banatzen da. Zuzendaria: Estitxu Eizagirre Kerejeta. Jabea: Komunikazio Biziagoa S.A.L. Helbidea: Zirkuitu ibilbidea, 15. pabiloia 20160 Lasarte-Oria Posta elektronikoa: [email protected] Telefonoa:(00 34) 943 37 15 45. Inprimategia: Antza Komunikazio Grafikoa (ARGIAren 2.551. zenbakiarekin banatua, 2017ko apirilaren 30ean)

Azala: Joseba Larratxe · Maketazioa: Antza Komunikazio Grafikoa

Anekdota apokrifo batek dio, eta Kristin RossekCommunal Luxuryn jasotzen du, Errusiako Iraul-tzaren hirurogeita hamahirugarren egunean, hauda, Parisko Komunak zutik eutsi zuen 72 egu-nen muga gainditu zuten momentuan bertan,Leninek dantza egin zuela elur gainean NegukoJauregiaren parean. Irudi apokrifo horrek ilus-tratzen duen ideia ederki esplotatu zuen histo-riografia sobietarrak: Komuna huts egindakomatxinada izan zela, eta haren akats barkaezinakzuzendu zituela iraultza boltxebikearen garaipe-nak. Nolanahi, ez da beharrezkoa EntziklopediaSobietar Handiaren liburukietara jotzea logikahori ilustratzeko, zeinaren arabera, iraganekoborrokak baloratzen diren haien arrakastak etaporrotak neurtuz; izan ere, “pentsamendu kriti-

ko” garaikidearen adierazpen ugaritan aurkidezakegu: “Komunaren lezioak” ateratzekokonta ezin ahala esfortzuetatik (zergatik komu-neroek ez zuten Frantziako bankua asaltatu?Zergatik ez ziren prestatu berehala gainean izan-go zuten Versaillesko tropen erasorako?), Art-hur Marwick historialariaren lanetaraino, zeinatematu zen desberdintzen 1968ko praktika poli-tikoen artean “hutsalak” eta “emankorrak” izanzirenen artean; edo hurbilagoko adibide bataipatzeagatik, M15arekin geroz eta ohikoagoakbihurtzen ari diren kontu-garbitzeak, plazetakomugimenduari atzera-begirako errietak egitendizkiotenak haren ameskeria inuzenteek etaporrot argiek ez dezaten oztopatu azken garai-penaren bidea.

� Egilea: Pablo La Parra Pérez

Page 3: Zer iragan, - Argia · 2 219. zenb. 2017ko apirila Zer iragan, zer etorkizunetarako? LARRUN pentsamendu aldizkariaARGIArekin batera banatzen da.Zuzendaria: Estitxu Eizagirre Kerejeta.Jabea:

Konplikatua da Rossen obra ideia bakar bateanlaburbiltzea, baina haren lanen parte handi bat hardaiteke pentsamendu kritikoa ulertzeko moduhorren kontrako oposizio aktibo gisa, desmarka-tze-ahalegin bat narratzaile orojakileen tradiziotik,zeintzuek iraganeko akatsak disekzionatzen dituz-ten, hartara etorkizuneko ekintza-ildoak zehazte-ko. Parisko Komunari edo 68ko maiatzari buruz-ko lanetan proposatzen digun zeregina ez da hainheroikoa, baina hain zuzen horregatik, askozgehiago ahalduntzen gaitu: iraganeko borroketako“existentzia operatiboa” berreraikitzean datza,Marxen hitzak erabiltzearren. Rossek estrategiaugari entseatzen ditu borrokaren esperientziabiziarekin berriz topo egiteko, eta ez da aurretikzehaztutako emaitzetatik abiatzen edozein erresis-tentzia mugimendu logika malenkoniatsu bateanbirkokatzeko (hori egiten denean, nahita edo nahigabe, bukatzen baita historia errepresentatzenkale itsuz betetako ibilera balitz bezala, non ezdagoen alternatibarik gertaeren garapenean). Harenliburuetan aurkitzen ditugu borrokaren protago-nisten hitzak eta ekintzak, imajinatu zituztentransformazio sozialerako aukerak, edozein mugi-menduk garatzen denean sortzen dituen elkartru-ke eta pentsamendu sareak. Communal Luxuryrenhitzaurrean gogora ekartzen digun moduan, kon-tua ez da iraganak guri lezioak ematea. Kontua daaukerentzat baldintzak sortzea, Walter Benjami-nek aipatu zituen “belaunaldien arteko paktusekretuak” ikusgarri eta ulergarri egin ahal izateko.Ahalegin bat, azken finean, memoria materialistabat sortzeko, iraganeko borrokek posibilitateaizan dezaten oraina auzitan jartzeko lanean partehartzen jarraitzeko.

3

Kristin Ross / Sarrera

* Kristin Ross literatura konparatuko irakaslea da New Yorkeko Unibertsitatean. Hauek dira idatzi dituen liburuak: TheEmergence of Social Space: Rimbaud and the Paris Commune (Verso, 2008), Fast Cars, Clean Bodies: Decolonization and the Reorderingof French Culture (MIT Press, 2006), May '68 and Its Afterlives (University of Chicago Press, 2002) eta Communal Luxury: ThePolitical Imaginary of the Paris Commune (Verso, 2015). Andrew Ross-ekin batera editatu du Anti-americanism liburua (NYUPress, 2004) eta hainbat obra kolektibotan parte hartu du, besteak beste, Democracy in What State? (Columbia UniversityPress, 2011). Ez dago Rossen libururik euskaraz, baina frantsesez eta gaztelaniaz itzulpen ugari aurkituko ditu ingelesezmoldatzen ez den irakurleak.

Kristin Rossek estrategia ugaridarabiltza iraganeko borrokenesperientzia biziarekin berrizkonektatzeko. Protagonista izanzirenen hitzak eta ekintzak, imajinatuzituzten transformazio sozialerakoaukerak, edozein mugimendukgaratzen denean sortzen dituenelkartruke eta pentsamendu sareak.Kontua ez baita iraganak guri lezioakematea, aukera berrientzat baldintzaksortzea baizik

Page 4: Zer iragan, - Argia · 2 219. zenb. 2017ko apirila Zer iragan, zer etorkizunetarako? LARRUN pentsamendu aldizkariaARGIArekin batera banatzen da.Zuzendaria: Estitxu Eizagirre Kerejeta.Jabea:

Communal Luxury izenburuak luxuaren definiziopolemiko bat iradokitzen digu, luxuaren eta kapita-lista handien arteko lotura konbentzionalaz harago.Italiako mugimendu autonomoa dakarkigu burura,1970eko hamarkadan nola salatu zuen langileeneskubideak mugatu nahi izatea oinarrizko beharre-tara, luxua klase nagusien eskubide esklusiboabalitz bezala; eta hori salatzeko nola erabili zituen“kabiarra jateko eskubidea dugu” bezalako leloak.Parisen 1871n aldarrikatutako “luxu komunala” alda luxuaren halako kontzeptu apurtzailea aldarrika-tu zen lehenengo aldia?

Ez dakit Parisko Komunan aldarrikatutako “luxukomunala” luxua ulertzeko era apurtzaile horrenlehenengo agerpena izan zen, ideiarik ez. Ezdakit ideiaren genealogia egiten saiatzea berezikiinteresgarria den ere. Guri dagokigunez, orain,gure orainaldiaren momentu honetan, austerita-tearen izenean estatuek aberastasuna aberatseneibirbanatzen dietela ikusten ari garenean, garran-tzitsuena da ideia berriro emankor bihurtzea.“Luxu komunala” ez zen Komunaren lelo oze-netako bat. Terminoa Komunako artista eta arti-sauek sinatu zuten manifestuaren azken esaldianaurkitu nuen, federazioa osatzen ari ziren garaianidatzitako hartan. Prisma moduko bat bihurtuzen niretzat eta, bertatik erreparatuta, Komuna-ren asmakizun gako eta ideia klabe batzuk erre-fraktatu ahal izan nituen. Gaur egun, terminoa-ren sortzailea, Eugène Pottier poeta eta

dekorazio-artista, beste arrazoi batengatik ezagu-tzen dugu: Aste Odoltsuaren bukaeran, sarras-kietan isuri zen odola lehortu baino lehen, Inter-naz ionala idatzi izanagatik. Hain zuzen ere,Pottierrek Artisten Federazioari egindako ekar-pena nekez ikusi izan da, jakintsuen arreta obse-sionatuta egon baita askoz ezagunagoa den bur-kide eta Federazioaren lehendakariarekin:Gustave Courbetekin. Ikerlarientzat Courbetenpathosa erakargarria izan da, Vendôme zutabea-ren suntsiketaren arduraduntzat jotzen delako,eta Pottier alboratu egin dute. Baina Courbetbaztertzen badugu –liburuan egiten dudan beza-la–, mundu artistikoaren erdian zegoen hierarkiaPottierrek eta Federazioak irauli zutela ikus deza-kegu. Hierarkia horrek arte ederretako artisteialimaleko pribilegioa ematen zien, baita estatusaeta abantaila ekonomikoak ere; Bigarren Inperio-an, dekorazio-artistek, antzezleek eta artisauespezializatuek ezin zituzten pribilegio, estatuseta segurtasun ekonomiko horiek eskuratu.Federazioaren manifestua esaldi honekin buka-tzen da: “Elkarrekin egingo dugu lan gure birsor-kuntza lortzeko, luxu komunala sortzeko, etorki-zuneko loriak eta Errepublika Unibertsala”.Pottierrek eta beste artistek “luxu komunala” ter-minoarekin “edertasun publikoa” esan nahizuten: bizitzeko ingurunea hobetzea hiri etaherrietan, pertsona ororen eskubidea inguruneatsegin batean bizi izateko eta lan egiteko. Behar-bada eskakizun horrek apala dirudi, dekorazio

4

219. zenb. 2017ko apirila

“Ezin gara kontzeptuetatik hasipertsonak erakutsi nahi baditugu”� Egileak: Pablo La Parra Pérez eta Gorka Bereziartua Mitxelena

Itzulpena: Aritz Branton / 11 Itzulpen.

Page 5: Zer iragan, - Argia · 2 219. zenb. 2017ko apirila Zer iragan, zer etorkizunetarako? LARRUN pentsamendu aldizkariaARGIArekin batera banatzen da.Zuzendaria: Estitxu Eizagirre Kerejeta.Jabea:

hutsa apika. Baina, artearekin dugun harremanaerabat birformulatzeaz gain, lanarekin, gizarte-harremanekin eta bizitza-inguruarekin ditugunharremanak ere birformulatzeaz ari da. Hori guz-tia egiteko, Komunaren bi goiburuak abian jarribehar dira: deszentralizazioa eta parte-hartzea.Artea eta edertasuna arlo pribatutik ateratzen dira,eguneroko bizitzan integratuko dira erabat, eta ezdira egongela pribatuetan gordeko, ezta oroigarrinazionalista lizunetan ere. Mundua bi taldetanbanatuta dago: hitzekin eta irudiekin jolastekoluxua dutenak, eta luxu hori ez dutenak. Luxukomunalak banaketa hori gaindituko du. Komu-neroen ekintzek argi utzi zuten moduan, gizartebaten baliabide eta lorpen estetikoek ez lukete“tapizeria napoleoniko kaskar” baten forma izanbehar, William Morrisek Vendôme zutabea defini-tzeko erabili zituen hitzak berreskuratzearren.Alegia, sozialki determinatutako antzinako ohitu-ra artistikoak desmuntatu ziren erabat Komuna-ren eraginez.

Zure azken liburuaren alderik interesgarrienetakobat biltzen duen pertsonaia-galeria da. Pottieraipatu duzu dagoeneko, baina beste pertsonaia

deigarri batzuk ere aztertzen dituzu; esaterako,Napoléon Gaillard, “zapatari” eta barrikadagileharroa.

Napoléon Gaillard zapatariak –edo zapatagintza-ko artistak, Gaillardek berak esaten zuen bezala–bere burua berrasmatu zuen, barrikada-estrategaeta arkitektoa zela esanez, kale-defentsaren arteaeta ezagutza eraikiz, zapaten gaineko artea etaezagutza propioa moldatu zituen bezala. Luxukomunala, beraz, eguneroko estetika-prozesu bateraikitzeko modu bat da, norbere buruarenemantzipazio-ekintza agerikoa. Eta, hortik abia-tuta, klaseetan oinarritutako luxuaren amaieragara dezakegu, eta aztertu halako ideia batek ire-kitzen duen gizarte-aberastasunaren ikuspuntuerabat berria. Ikuspuntu horien garapenik onenaWilliam Morrisen lanean ikusten da, haren eder-tasunaren eta ekoizpen erabilgarriaren analisi kri-tikoa erdigunean dago komuneroen ideien trans-misioan; baina baita Morrisek egiten zituengauza erabilgarrietan eta artisau izateari buruzkoidazlanetan ere, artea eta erabilgarritasuna geroeta banatuago egoten hasiak baitziren dagoene-ko garai hartan. Hain zuzen ere, hasieran dekora-

5

Kristin Ross / Elkarrizketa

Ross 2015ean, Mediapart hedabideak antolatutako mahai-inguru batean.

Page 6: Zer iragan, - Argia · 2 219. zenb. 2017ko apirila Zer iragan, zer etorkizunetarako? LARRUN pentsamendu aldizkariaARGIArekin batera banatzen da.Zuzendaria: Estitxu Eizagirre Kerejeta.Jabea:

zio-artisten eskakizun dekoratiboa dirudienakaberastasuna eta gizarte-balioak berrasmatzeaeskatzen du, truke-balioaz harago. Liburuarenbukaeran, Élisée Reclus eta Paul Lafargue beza-lako Komunako errefuxiatuen lanetan aurkitzenditudan pasarteetan, Pottierren hitzekin “luxukomunal” izendatu dudan hori bihurtzen da ter-mino ekologikoetan bideragarria den gizartebaten zirriborroa.

Marx, Reclus, Kropotkin, Morris… Guztiek abia-puntu ezberdinak zituzten Komuna aztertzeko. Zureliburuan sintesi-lana ikusten dugu. Bertan beherautzi behar al dugu tradizio komunistak eta anarkis-tak ezarri zuten segmentazioa, jabetza pribatuareneta etekin kapitalistaren analisi historiko eta politi-ko sakonagoak lortzeko?

Komuna bukatu ondoren, Reclus komuneroa-ren, William Morrisen, Piotr Kropotkinen etabeste batzuen lanetan ikusten dugunez, edertasu-na eguneroko bizitzan loratzeko eskakizunhorretan zera ageri da, gaur egun “ekologiko-tzat” hartuko genituzkeen ideia-sorta bat zegoe-la; hori Morrisen “edertasunaren analisi kritiko-an” dagoen berezko sentsibilitate ekologikoanikusten da, adibidez, edota Kropotkinek eskual-deko autohornikuntzaren garrantzia azpimarra-tzen duenean. Muturrik espekulatiboenetan,“luxu komunalak” merkatuak ematen dituztenirizpideez edo balio-sistemaz harago doazen iriz-pideak eta balioak ditu, gizarteak zer estimatzenduen erabakitzeko. Izadia ez da baliabide-biltegi-tzat hartzen: berez estimatzen da.

“Luxu komunalak” alde polemikoa ere bazuen,gure garaian erabilgarria izan daitekeena. “Luxukomunalak”, lelo edo proiektu bezala, Versailles-koek erabiltzen zuten misérabilisme kontzeptuarenaurkako borroka adierazten zuen: kontzeptu horiVersailleskoek erabiltzen zuten, landa-eremuetanbizi zirenei azaltzeko Paris hartu zuten komunis-tak zer egiten ari ziren. Komuneroak mespretxa-tzeko partageux terminoa erabiltzen zuten, “bana-tzaileak”. Partekatzea, Versaillesko propagandan,

pobrezia partekatzea zen, besterik ez. “Luxukomunalak” ideia zentzugabe bati erantzun zion:guztiok onenaren zati bat izateko eskubidea dugu-la, alegia.

Liburuaren sarreran, Parisko Komunaren testuin-guru historikoaren eta gaur egungo egoera politi-koaren arteko antzekotasuna azpimarratzen duzu.Diozunez, Komunan esku hartu zuten langilegehienek denbora gehiago eman zuten lan bilalanean baino. XX. mende aurreko lan-baldintzetaraitzultzen ari gara? Komuna berriro aztertzea solda-tapeko lanaren narrazio historiko teleologiko etalinealak zalantzan jartzeko modu bat al da?

Jende askok argudiatu du gaur egungo lan-bal-dintzak eta XIX. mende bukaerakoak antzekoakdirela. Duela gutxi Alain Badiouk zera planteatudu, jendea finantza-kapitalaz ala neoliberalismo-az teorizatzen nekatzen ari den bitartean, egiaesanda, kapitalismo klasikoaren ezaugarri guztiakdauzkagula aurrean: mundu-merkatua, kapitala-ren kontzentrazioa, derrigorrezko inperialismoa.Hala, irakurtzen hasi nintzenean XIX. mendebukaerako artisauen, gremio xumeetan ibiltzenzirenen, jornalarien eta arte-langileen bizitzengainean –kategoria sozial horietatik sortu zirenkomuneroak–, esango nuke deigarriena irudituzitzaidala haien benetako nazioartekotasuna.Eugène Pottier edo halako norbait hartzen badu-gu –Komunaren garaian lantegi txiki bat zuennon artisauek denetatik ekoizten zuten: parpaila,portzelana margotua, zeramika…–, haren estu-dioan espainiarrek, italiarrek eta frantziar ezziren beste hainbatek lan egiten zuten. Gaurkolan-egoeran bezala, jendeak distantzia luzeak egi-ten zituen lan bila, eta landatik hirira joateazgain, Europako hiri ezberdinen artean ibiltzeaere ohikoa izaten zen.

Gizabanakoetan jarri duzun garrantziak gogora eka-rri dizkigu Rancièrek The names of history (Historia-ren izenak) liburuan egindako iruzkin batzuk. Ran-cièrek zalantzan jarri zuen historialari akademikobatzuek masekin zuten obsesioa –masak tradizio-

6

219. zenb. 2017ko apirila

Page 7: Zer iragan, - Argia · 2 219. zenb. 2017ko apirila Zer iragan, zer etorkizunetarako? LARRUN pentsamendu aldizkariaARGIArekin batera banatzen da.Zuzendaria: Estitxu Eizagirre Kerejeta.Jabea:

nalki “ezagutza historikoaren ikasgai on” gisa ikusidirelarik–, eta arreta subjektibotasunari ematekoeskatu zuen, borroka politikoan parte hartu zutengizabanakoen esperientzia kontuan hartuz. Historio-grafia “progresista” gehienek masen narratibakerabili dituzten arren, gizabanakoen ibilbideak iker-tzeak ba al du ahalmen askatzailerik?

Gertaera bat noraino iristen den eta zer ondoriozentrifugo dituen ikusteko, gertaera horren feno-menologia berezia berreraiki behar da, baita iraga-neko parte-hartzaileen ahotsak bildu eta aztertuere. Gertaera baten berezitasuna errespetatubehar da –esaterako, Komuna sortu zutenek egineta esan zutena; egiten ari zirenaren gainean pen-tsatu eta esandakoa; erabili, maileguan hartu,inportatu, eztabaidatu eta bertan behera utzizituzten hitzak; haien bizitzei forma ematen zie-ten hitzei eta desirei eman zizkieten esanahi uga-riak– baldin eta gertaera edo borroka hori gureegunerokoan imajinatu nahi badugu eta balizkoetorkizuntzat hartu nahi badugu. Uste dut hezike-ta literarioa lagungarria dela, subjektibizazioarenagertokia azpimarratzen baitu, hobe dela subjekti-botasunetik hastea kontzeptuetatik hastea baino.Horrek guztiak alde benvenistetar1 bat duela ustedut, eta horretan Rancièrerekin bat nator: hainzuzen, “ni” esaten dugunean subjektibotasunasortzen dugu; guztiok “ni” izenordaina parteka-tzeak berdintasun sakona ahalbidetzen du; izenor-dain hori esaten duen bakoitzak hizkuntza osoabereganatzen du. Rancièreren eskutik ikasi nuenenuntziatua entzuten eta hari arreta jartzen. Ran-cièreren ustez, iraganeko langileen ahotsek etagerora haien gaineko teoriak sortzen dituztenahotsek arreta bera merezi dute, baldin eta haientestuingurua eta baldintzak desnaturalizatzenbadira; horrela, iraganeko pertsonak, eta berezikilangileak, subjektuak irudituko zaizkigu, eta ezdatu hutsak. Haien egoera sozialaren ordezkarisoil izatetik askatzeko, batzuetan espero ez direnelkar-topaketak antolatzen ditut, haien gaurkota-suna irekitzen duten berregituraketa taktikoak,

edo gertaeraren fenomenologia berreraikitzen dutzeharkako erreferentziak erabiliz. Eta, kokatuondoren, saiatzen naiz entzuten topaketa horieksorrarazten dituzten dinamikak. Jokoan dagoenaez da autentikotasuna bilatzea, benetako langilea,benetako komuneroaren ahotsa, edo benetan ber-takoa dena; hori baino gehiago da, une eta munduzehatz batean diskurtsoak eta proiektuak nolaosatu ziren aurkitzea da.

Zientzialari eta teorialari politikoak kontzeptue-tatik hasten dira, eta geroago masak erabiltzendituzte haien kontzeptuen edo egituren bideraga-rritasuna erakusteko. Literaturan eta eleberri-for-man murgildu izanak zera azpimarratu dit, baldin-tza zehatz batzuetan hartzen diren bizitzarengaineko erabaki pertsonal eta konkretuak direla,hain zuzen ere, aldaketa historiko-geografikoarenmamia. “Historikoki presente” dauden pertsonakerakutsi nahi baditugu, ezin gara kontzeptuetatikhasi. Raymond Williamsek errealitate hori ongiezagutzen zuen, eta teorietan, kritiketan eta elebe-rrietan islatu zuen. Eta ez zen kasualitatea izan“partikularismo militante” gisa ulertzen zuen huraadierazten saiatzeko eleberri-forma erabiltzea.Nire ustez, gaur egungo iraultza edo askatasunairudikatzeko modu bakarra da eraikitzea edo esze-naratzea orain borrokatzen ari diren gizarte-mugi-menduak edo garai batean etsai zehatzen aurkaborrokatzen zirenak.

Deskribatzen diguzun Karl Marx, Komunaren ingu-ruan idatzi zuen garaikoa, malgua da, ia liberta-rioa. 1871ko iraultza Marxen ibilbide politiko etaintelektualaren inflexio-puntutzat hartzen duzu.Aurkikuntza berri bat izan al da zuretzat? Zure libu-ruaren helburuetako bat “marxismoaz haragokoMarx” bat berreskuratzea al da?

Uste dut Parisen 1871ko udaberrian gertatzen arizenak Marx erabat hunkitu behar izan zuela. Mailapertsonalean, kalean borrokatzen ari zirenetakobatzuk ezagutzen zituen, eta horietako batzuk

7

Kristin Ross / Elkarrizketa

1 Émile Benvenisteri buruz ari da, joan den mendeko hizkuntzalari eta konparatista frantziarra (1902-1976).

Page 8: Zer iragan, - Argia · 2 219. zenb. 2017ko apirila Zer iragan, zer etorkizunetarako? LARRUN pentsamendu aldizkariaARGIArekin batera banatzen da.Zuzendaria: Estitxu Eizagirre Kerejeta.Jabea:

lagunak ziren. Maila politiko-existentzialean, lehe-nengo aldiz kapitalista ez zen bizitza bultzatzenzuen jendea ikusi zuen, benetan gertatzen ari zenegoera batean. Lehenengo aldiz, aukera izan zuenikusteko jendeak haren bizitzaren jabe gisa –eta ezsoldatapeko esklabo gisa– nola jokatzen zuen. Etauste dut Raya Dunayevskayak arrazoi duela esatenduenean benetako esperientzia horrek Marxi era-gin ziola teoriaren kontzeptuarekin erabatekohaustura bat. Bere lanaren une horretan, teoriarenhistoria ikertzetik klase-borrokaren historia iker-tzera pasatu zen eta huraxe bihurtu zen bere bene-tako teoria. Eta horixe da Komunaren osteanaxola zitzaiona.

Niretzat ideia hori ez zen berria –izan ere, nirelehenengo liburuan, The Emergence of Social Space,gauza bera esan nuen beste modu batean Marxenhasierako lan batzuk aztertuz, esaterako 1843koHegelen estatu-doktrinaren kritika–. Liburu horre-tan azpimarratu nuen Marxek zer talka izan zuen“ezezagunaren asmatze” horrekin –alegia,Komunarekin–, eta nola horri esker konturatuzen askatasuna berez askatzaile diren forma poli-tikoen mende dagoela. Batzuetan horri deitzendiot bere “Audre Lorde ulertzeko momentua”.Audre Lorde poeta jamaikar-amerikarra zen2,ezaguna esateagatik jabearen etxea ezin dela des-muntatu jabearen tresnak erabiliz. Komunaren“existentzia operatiboak” berak argi utzi zionMarxi hori: langile-klaseak ezin dituela estatua-ren forma burokratikoak erabili bere asmoakgauzatzeko. Berez askatzaileak diren formak aur-kitu behar ditu.

The Emergence of Social Space idazten ari nintzela,liburu batek asko irakatsi zidan, eta oraindik ereteoria marxistaren inguruko lan garrantzitsueneta-kotzat daukat: Late Marx and the Russian Road(Marx berantiarra eta bide errusiarra), TeodorShaninek editatua. Liburu horretan aurkeztendiren argudioak, Dunayevskayarenak edo Komu-naren inguruko laneko nire ideiak, Europatik kan-

poko marxismoan interesatuta dauden batzuekhartu eta garatu dituzte azken boladan, esaterako,Kevin Andersonek eta Harry Harootunianek.Nire ustez, ikerketa-lerro hori emankorra da mar-xismo-ikasketen arloan, akademikoegiak eta, itxu-raz, bukaezinak diren balio-teoriak xeheki zehaz-teko lanak baino askoz ere produktiboagoa.

IRAGANA BESTELA ERE ULER DAITEKE

Komuna edo 1968ko maiatza “porrot egindakoiraultza” gisa ikusteko joera dago, hain zuzen ere,boterea lortu ez zutelako edo botereari eutsi izanezin ziotelako. Zure liburuekin beste itxura bat har-tzen diegu, hau da, Komunaren eta 1968ko maia-tzaren lorpena jada bertan zegoela, aipatzen duzun“existentzia operatiboan”, Marxen terminoa erabi-liz. Iraganeko mugimendu politikoak ebaluatzeko,boterea hartzea eta porrot/garaipen logika berre-baluatu beharko genituzke?

Bai, zuek aipatutako porrot/garaipen logikak ezdigu gauza handirik eskaintzen iraganeko mugi-menduez, baina oso logika iraunkorra da. Duelagutxi Alain Badiourekin hitz egin nuen, etaKomuna porrotaren adibide gisa hartzen zuenelkarrizketan zehar. Galdetu nahi nion ea garaihartan arrakasta izan zezakeen Komunak zer-nolako itxura izango zuen! Betidanik zaila eginzait jakitea zer den arrakasta eta zer porrota.Ingelesez badugu esapide bat: “Zenbat enarabehar ditugu udaberria izateko?”. Nire ustez, his-torian ez dago beste gertakizun bat PariskoKomunak bezainbesteko aditurik sortu duenikgertaeren osteko analisigintzan, paradisua daatzeko eserlekuko gidarientzat –horrela esatendiet nik–. Zergatik ez zuten komuneroek Versai-lles hartu? Zergatik ez zuten antolamendu militarhoberik? Zergatik galdu zuten denbora (suposa-tuz kontziente zirela Komuna bukatzear zela etadenbora preziatua zela) udaletxean eztabaidan?Zergatik ez zuten banketxeko dirua hartu?Komunaren gaineko iruzkin eta analisi bukaezi-

8

219. zenb. 2017ko apirila

2 Iaz haren hainbat poema argitaratu ziren euskaraz, Danele Sarriugartek itzulita, Susaren Munduko Poesia Kaierak bilduman.

Page 9: Zer iragan, - Argia · 2 219. zenb. 2017ko apirila Zer iragan, zer etorkizunetarako? LARRUN pentsamendu aldizkariaARGIArekin batera banatzen da.Zuzendaria: Estitxu Eizagirre Kerejeta.Jabea:

nek horrelako galdera ezinezkoak planteatzendituzte edo komuneroen “akatsak” zerrendatzen–Komunaren memoria maite dutenek egitendute gainera–. Niretzat ikaragarria da ikusteadesira hori zein ezabaezina den: iraganari zerbaitirakasteko gogoa, edo iraganaren “porrotak”erabiltzea guri zerbait irakasteko (eta hori, fun-tsean, gauza bera da). Badiourekin probatunituen hainbat modu iraganarekiko erabiltzenzuen paradigma pedagogikoa saihesteko. Esannion nola Komunan bizi zirenentzat benetakoaskatasun-sentsazio bat sortu zen, baita elkarta-sun-sare bat ere. Aipatu nituen zabaldu zituenideiak,orain kontuan har ditzakegunak gertaera-ren izaera irudimentsuari esker. Komuna etahura bukatu zuen estatu-krimena argi bereiztekobeharraren gainean hitz egin nuen. Eta, hori guz-tia esan arren, Médiapartek –eztabaidaren anfi-trioiak– “Komunaren lezioak” izenburuarekinargitaratu zuen elkarrizketa!

Horrek guztiak, nire ustez, zera erakusten du:askatasunaren inguruko pentsamendu progresis-

ta askok oraindik ere lortu beharreko helburuenproiektu bat balego bezala funtzionatzen duela,posible balitz bezala helburu horiek zehazki defi-nitzea eta, ondoren, lortu diren ala ez moduobjektiboan neurtzea, horretarako betiko estan-darrak edo 2017an prestatutakoak erabiliz.Noski, plazer handia sortzen digu gure buruariahalmena emateak erabakitzeko une zehatzbatean egingarria, ezinezkoa, egiteko goizegi edoberanduegi, zaharkitua edo ez-bideragarria zerden. Baina jarrera hori hartzen dugunean, artea-ren eta politikagintzaren alde esperimentalak gal-tzen dira. Atzean utzi behar izan ditut deskribatududan balantze-logika horren aztarna guztiakKomuna asmakizun politikoaren laborategi gisaaztertzeko, eta ikusteko jende arruntak, elkarre-kin lan eginez, beren aferak kudeatzeko abiaraz-ten dituen ahalmenak.

Liburuan 1871ko matxinada baino lehen gertatuta-ko aldaketa kontzeptual bati erreferentzia egitendio: klubetan eta elkarteetan gauzatu ziren herri-bileretan jendeak “herritar” esaten zion elkarri. Esa-

9

Kristin Ross / Elkarrizketa

Napoleon Gaillard (ezkerretik bigarrena) Rivoli kaleko barrikadan. Zapatari honek bere burua berrasmatu zuenParisko Komunan, “barrikaden artista” bihurtuz.

DICTIONNAIRE DE LA COMMUNE (BERNARD NOËL, 1971)

Page 10: Zer iragan, - Argia · 2 219. zenb. 2017ko apirila Zer iragan, zer etorkizunetarako? LARRUN pentsamendu aldizkariaARGIArekin batera banatzen da.Zuzendaria: Estitxu Eizagirre Kerejeta.Jabea:

ten duzu xehetasun txiki horiek –historiografia tra-dizionalaren arabera Komunaren abiapuntua bainoaskoz lehenago gertatu zirenak– gizartearekiko kon-notazio sakonak zituela. Badago Komuna ulertzerikklase ertainaren kategoria tradizionalean sartzen ezziren subjektibotasun berri horiek gabe?

Fikziozkoa izan ala ez, narratiba baten markogarrantzitsuena haren hasiera edo amaiera da.Gertaera bat narratzeko marko kronologikoa ire-kitzea eraginkorra da “gertatutakoa” ulertzekomodua eraldatzeko: ikuspuntu sozial edo geogra-fikoa zabaltzen du, eta esperientzia-panoramazabalagoa eskaintzen digu, lehenago ezagutzenedo kontuan hartzen ez genituen eskualdeak edoparte-hartzaileak, esaterako. Beste leku batetikhasita, mugimendu askatzailearen garapenarenalde berri bat ikus dezakegu, eta horren gaineanzerbait esan; gertaera baten hasieraren inguruanfinkatu diren mito guztiak “desnaturalizatzen”ditu. Gertaera bezala, Parisko Komunak erronkaberezi bat planteatzen digu: Claude Royk behinesan zuen bezala, ez dago beste gertaerarik, hainzurrun zedarritua eta beregaina izanik, hainzehazki betetzen dituenik tragedia-generoarenhiru ezaugarriak: lekua, denbora eta ekintza.Hirurogeita hamabi egun hiri-harresien barnean,kataklismo odoltsu eta sutsu batean bukatu zire-nak. Estatua trakets saiatu zen Parisko langileakdesarmatzen, atzera egin zuen eta Komuna alda-rrikatu zen. Beste hitz batzuetan esanda, estatua-ren tenporalitatea eten egin zen, eta, gero, hiru-rogeita hamabi egunen ondoren, milaka langilesarraskitu ondoren, berriz hasi zen.

“Estatuaren tenporalitatea” aipatu duzu. Ideia horiapur bat gehiago gara zenezake?

Normalean kontatzen den narrazioaren arazoa zerada, estatuarekin hasten dela eta estatuarekin amai-tzen dela. Azkenean, estatu-narrazio bihurtzen da.Niretzat estatuek egiten dutena interesgarria da,baina interesgarriagoa iruditzen zait ohiko hasiera-rekin –martxoaren 18a eta kanoien afera– ez abia-tzea eta, horren ordez, Inperioaren bukaeran hirian

loratu ziren langile-bilerekin hastea eta bilera horienfenomenologia birsortzea: lehenengo aldiz bilduziren auzoko taldeetan paristarrak eta paristarrak ezzirenak, 1848ko militante zaharrak eta Internazio-naleko kide gazteak, gizonezkoak eta emakumezko-ak, guztiak; eta inoiz hitz egin ez zuten langilebatzuek hitza hartu zuten. Bilera horien esperien-tziatik –elkarlanaren eta kooperazioaren printzipio-en araberako bizimoduaren entsegu ziren harremanberrietatik– giza komuna edo halako zerbait sortze-ko gogoa jaio zen. Bileren egitura eta ohiturakKomunaren enbrioia edo silueta ziren eta, hori zela-eta, Arthur Arnould komuneroak adierazi zuenKomuna dagoeneko existitzen zela, Paris bere aferaknola antolatzen ari zen ikusita. Une horretatikaurrera birkontatu egiten da Komunaren historia,eta haren kausalitatea atera egiten da atzerriko indarbaten aurkako gerra-egoeratik: lehenago esaten zengabezia materialek, zoologikoko animaliak jateaketa abertzaletasun frustratuak eraman zituela langi-leak matxinadara. Orain Prusiako gerra momentusoil bihurtzen da askoz ere garrantzitsuagoa dengertaera politiko eta tenporal batean, hots, abianden gerra zibilean. Eta, gerra eta abertzaletasunabistatik desagertzen direnez, garaiko langileen kul-turan zeuden asmo internazionalistak ikusten hasgaitezke, komuna sozial baten euskarri zirenak.

May ‘68 and Its Afterlives liburuan ere 68ko maia-tzari buruzko narrazio historiko tradizionalak auzi-tan jartzen saiatzen zarela iruditzen zaigu.

Frantziako 1968ko maiatzari buruzko ikerlanariekin nionean, frantses askok esan zidaten 1960kohamarkadaren hasieran Aljeriako gerraren bukae-ran Parisen gertatu zen bortizkeriak ez zuela zeri-kusirik urte batzuk geroago gertatu zen ikasle-matxinadarekin. Pertsona askorentzat, 1960kohamarkadaren hasiera istilutsuaren eta hamarka-da bukaerako lasaikeriaren artean amildegi izuga-rria zegoen, eta amildegi horrek gisa honetakokazetaritza-topikoak sorrarazi zituen: “1968azeru lasai batetik ateratako tximista izan zen”.Ikasleekin hasi beharrean, 1960ko hamarkadakolehen masa-matxinadarekin hastea erabaki nuen,

10

219. zenb. 2017ko apirila

Page 11: Zer iragan, - Argia · 2 219. zenb. 2017ko apirila Zer iragan, zer etorkizunetarako? LARRUN pentsamendu aldizkariaARGIArekin batera banatzen da.Zuzendaria: Estitxu Eizagirre Kerejeta.Jabea:

hots, 1961eko urriaren 17an aljeriarrek etxeratze-deiaren aurka egindako manifestazioarekin. Hor-tik hasita, lortu zen jarraipen bideragarri bat ikas-le-aktibisten –minoritarioak, bai, bainagarrantzitsuak– eta aurretik izandako nazio-aska-tasun ahaleginen eta ahalegin antikolonialistenartean; izan ere, segida hori lehen ikusezina zen,“Frantzia aspertuta zegoela” eta tankerako topikobatzuen eraginez. Esan gabe doa, hortik hastea-ren abantaila da markoa nazio-narrazio estu bate-tik ateratzen dela –eta 1968koa bezalako mundu-gertaerekin horrela jokatu beharra dago–.

Baina amaierak ere garrantzitsuak dira. Niretzat,narrazio bat non hasi eta non amaitu ez da krono-logia hutsean oinarritzen, ezta, datei dagokienez,afera historizista estu batean ere; niretzat kontuazera da, ondare eta transmisio politikoetan duteneragina eta horien inguruko eztabaidak –etahoriek guztiak borroka politikoaren osagai dira–.Adibide bat jarriko dizuet. 1968ko gertaerak oroi-tzeko hainbat narrazio argitaratu ziren 2008an, etahorietako batzuek –esaterako, Artières eta Zanca-rini-Fournelena– Aljeriako gertaerak 1968ko his-torian sartzen hasi ziren. Baina proposatu zuteniraupenak harrituta utzi ninduen: 1968ko urteak,haien arabera, 1981ean bukatu ziren, FrançoisMitterrandek hauteskundeak irabazi zituenean.Zergatik erabili estatuaren irizpideak –“la politiquedes politiciens”– segida erradikal baten amaiera mar-katzeko? Beste behin ere, estatu-narrazioak lehen-tasuna exijitzen du –ez du onartzen bestelakonarraziorik eta horien denbora-aldarrikapenik–.Eta historialariek amore ematen dute. Ziur nagomaiatzeko urteak hori baino lehen bukatu zirela;batetik, gutxi analizatu diren Lip eta Larzac-ekomugimendu handiekin; eta bestetik, totalitarismo-aren aurkako mugimendu malenkoniatsu etaoportunistaranzko aldaketarekin, 68az damutuzirenek eta Filosofo Berriek –maiz pertsonaberek– abiarazi zutena. Garrantzitsua da 1968kooldarra hor bukatu zela ikustea: hartara, 1995etikaurrera agertu ziren kapitalismoaren aurkako

mugimenduak argiago ikusten dira; eta, Larzac,adibidez, baliabide edo artxibo erabilgarri bihurtuzen Notre-Dame-des-Landes gisako mugimen-duentzat. Historialariek erabaki zuten 1968an bar-neratzea 1970eko hamarkada erdian gertatutakokontrairaultza –Frantziaren desmarxifikazioa eta“totalitarismoaren aurkako ezkertiarren igoera”–,argi utzi gabe kontra-iraultza zela; horrek itxaro-pen gutxi ematen digu 2018an izango ditugunliburuekin.

Komuna Frantziako errepublikaren historian sar-tzea zalantzan jartzen duzu. Aitzitik, komuneroennazioarteko irudia azpimarratzen duzu: ErrepublikaUnibertsala. Antzekotasunik ikusten al duzu M15mugimenduarekin edo Occupy Wall Streetekin?Mugimendu horiek inguru nazionaletara mugatuakziren, baina aldaketa globalaren alde borrokatuziren. Nortzuk dira, zure iritziz, Komunaren beneta-ko nazioarteko izaerari ondoen jarraitu ziotenak?

Bertako mugimenduak, kokapen geografiko zeha-tzak dituztenak eta lurralde batean mugatuak dire-nak oso interesgarriak iruditzen zaizkit. Beharbadaparadoxa da, baina uste dut errealitatearekin harre-mana duten mugimendu mugatu horiek dituztelaondorio internazionalenak eta zentrifugoenak;hain zuzen ere, errealitatearekin harremana dutela-ko. Jendearen eguneroko bizitzekin duten harre-manak autoritatea ematen die mugimendu horiei,baita erreberberazio-ahalmena ere. David Harveykgai honi buruzko ikuspuntu interesgarriak ditu:esaten digu borroka geografikoek “hau ala bestea”motako dialektika sortzen dutela, Hegelianismoa-ren dialektika transzendentalarekin harreman gutxiduena. Eskatzen dute erabaki politikoa, existen-tziala. Arazoa ez da teorikoa, borrokatu behar denetsai bat dago, besterik ez. Landa-eremuan aire-portu bat eraikiko den ala ez. Alpeetan 90 kilome-troko tunel bat zulatuko den ala ez. Itzulpen batbukatu berri dut3, baita liburu baten hitzaurrea ere,Notre-Dame-des-Landesko ZAD talde batena,haien eta Italiako iparraldeko NoTAVen –Alpee-

11

Kristin Ross / Elkarrizketa

3 Mauvaise Troupe, Contrées: Histoires croisées de la zad de Notre-Dame-des-Landes et de la lutte No TAV dans le Val Susa (Paris: L’Eclat, 2016).

Page 12: Zer iragan, - Argia · 2 219. zenb. 2017ko apirila Zer iragan, zer etorkizunetarako? LARRUN pentsamendu aldizkariaARGIArekin batera banatzen da.Zuzendaria: Estitxu Eizagirre Kerejeta.Jabea:

tan barrena eraiki nahi den AHTren aurkako mugi-menduaren– borrokaren ingurukoa. ZADa, jakin-go duzuen bezala, abian dagoen komuna antzekobat da: hain zuzen ere, Frantziako mendebaldeaneraiki nahi den aireportuaren aurkako okupazioada, eta, egun, Frantzian luzeen dirauen borroka.Joan den udaberrian ZADeko biztanleek bertarajoateko gonbita egin zidaten, 1871ko matxinadazgeroztik izandako jarraipenez eta etenez eztabaida-tzera, bai eta gaur egun Notre-Dame-des-Landesen gertatzen ari denaren inguruan ere.Ederki egon ginen ZADen sortzen saiatzen aridirenaren testuinguruan “luxu komunalaren”ideiaz pentsatzen. Uste dut oso mugatuak direnmugimendu mota horiek (ZADak 1.650 hektareabaino ez ditu) nazioartekoak direla oso, estatuekindituzten borroka eredugarriengatik, baita sortzenari diren inteligentzia politikoko modu berriagatikere. Denboran zehar iraun dute –eta hori ez zengertatu beste kasu batzuetan, hala nola Taksim,Occupy edo Madrilen, guztiak hiriguneetan gerta-tutako okupazioak, ez kasualitatez–.

Landa-eremuetan gertatzen diren mugimendu garai-kideak aipatu dituzu, eta Parisko komuneroek landa-ko langileekin harremanak sortzeko ahaleginekgarrantzi handia dute zure liburuan. Gaur egun“eskuin mutur berrien” diskurtsoaren garapena ikus-ten ari gara, Front Nationalek langile-klaseak erakar-tzen ditu eta AEBetako Alt-Right-ak “hirietako eliteliberalen” aurkako diskurtsoa darabil. Landa-ere-muaren eta hiriaren arteko banaketaren aurkakoestrategiak lantzea premiazko zeregina al da?

Front National eta AEBetako Alt-Right bezalako“eskuin mutur berrien” diskurtsoak landa-ere-muan jaio al ziren galdetzen didazue, baina nikagertu berri den gauza bat azpimarratu nahi nuke:landako bizimodu berri bat, oso alternatiboa etaborrokalaria dena, Frantzian behintzat. Landa-bizitza hori nekazaritza industrialaren aurka dago,nekazaritza-eremuak suntsitzearen aurka, urareneta beste baliabideen pribatizazioaren aurka, etaestatuak, enpresa multinazional erraldoiekin bate-ra, alimaleko azpiegitura-proiektuak (hitzarmen

publiko-pribatuak) egitearen aurka. Ameriketanazpiegitura-proiektu “erraldoiak, inposatutakoaketa zentzugabekoak” okupatzen direnean, norma-lean bertako indigenek abiarazten dituzte ekintzahoriek, hala nola, Standing Rock eta aurreko bestemugimendu batzuk, esaterako, Brasilen Xinguibaiko presaren aurkakoa, edo Chiapas bera.Europan, aldiz, jende ugarik parte hartzen dumugimendu horietan –mojak, black block anar-kistak…–, eta elkarrekin lan egiten ikasten dute,koalizio eraginkorra sortuz. Mugimendu horieniraupena da ezaugarririk deigarrienetakoa. Borro-ka zehatz batean murgilduta, okupatzaileak parte-katzen dituzten balioez elikatzen dira, eta baliohoriek bereziki heterogeneoak dira. Koalizioeieusteak elkarrekiko harreman mota berezia behardu, leku zehatzetan eta denboran zehar bakarrikgertatzen dena. Eguneroko bizitzaren alde prakti-koak –eraikinak egitea, animaliak zaintzea, soroaklandatzea, liburutegia antolatzea– ez du esperogenezakeen ikuspuntu hertsirik sortzen. ZADaoso esperimentu soziala da, eta nahiz eta estatua-rekiko sezesio mota bat izan –edo, agian, hori iza-teagatik–, ez dio bizkarra ematen gizarteari. Egu-neroko bizitza-ekintzek –eguneroko bizitzazbirjabetzea eta horren arduradun osoa izatea–zentro esperimental bat sortzen dute, ikuspuntubat, pertzepzio-engaiamendu aktibo bat mundukoosagai guztiekin, non eskala txikiak ahalbidetzendigun guztion artean duguna birplanteatzea, eta,hori eginez, haragoko mundua arreta kritiko berribatez aztertzen dugun. Nire ustez, ZADa bezala-ko mugimendu bat –bidenabar, oso mugimendufeminista dena– mendearen bukaera aldera hasieta dagoeneko martxan den sentsibilitate politiko-aren aldaketaren seinale da. Urte horietan jendeakonturatzen hasi zen desberdintasun sozialakaldatzeko ahalegina beste faktore batekin uztartubeharra zegoela: bizitzaren oinarri ekologiko etabizidunak zaintzearekin. Kapitalismoak bizitzaeskuartean hartzearen ondorioz sortutako larrita-sunari uko egin dio jende ugarik, ez gazteek soilik,eta ukazio orokor horren isla da ZADa. Baina, eraberean, aurrerantzean, mugimendu politikogarrantzitsuetan bizidunekin ditugun harremanak

12

219. zenb. 2017ko apirila

Page 13: Zer iragan, - Argia · 2 219. zenb. 2017ko apirila Zer iragan, zer etorkizunetarako? LARRUN pentsamendu aldizkariaARGIArekin batera banatzen da.Zuzendaria: Estitxu Eizagirre Kerejeta.Jabea:

mugimendu horien erdigune izango direla irado-kitzen du. Zentzu horretan, joan den mendearenerdialdean, planetaren bizi-baldintzak borrokapolitikoaren esanahi berri eta ukaezin bihurtuziren.

MATXINADAREN OSTEKO TEORIA

Parisko Komuna eta 1968ko maiatza, itxuraz, elka-rrengandik urrun dauden gertaerak dira, baina bienartean egiten dituzun loturak sinesgarriak dira oso.Nola da posible historiaz haraindiko oihartzun horiekgertatzea?

Nire lehendabiziko ikerketa-lana, Rimbauden etaParisko Komunaren inguruko mugimendu kultu-ralaren alorreko auziak lantzeko interesak eragina,1968ko maiatzaren ikuspegitik sortua da, garaihartan irakurtzen nituen pentsalariak HenriLefebvre eta Jacques Rancière zirenez –eta orain-dik ere funtsezkoak dira nire pentsamenduan–.Baina kontuan hartu behar da literaturari, historia-ri eta prozesu historikoei buruz dudan pentsa-mendua 1970eko hamarkadako ekoizpen bat dela:1968 ondorengo garaian jaioa, “historia behetik”ikusmoldearen garaian. Orduan egin nuen topoRancièrek egindako lehendabiziko lanekin etaRévoltes logiques aldizkarikoekin, eta haietakobatzuk itzuli nituen. Révoltes logiques aldizkaria ezzen bakarra izan historia beste modu batean idaz-teko ahaleginean –garai hartan historiografia-esperimentu asko egin ziren, eta haietako batzueninguruan idatzi nuen May ‘68 and its Afterlivesobran–. Hain zuzen ere, 1968ko ondorio nagusie-tako bat zera izan zen, eztabaida mamitsua sortuzela historia nork idatzi behar ote zuen, historiaidazteko nork ote zuen prestakuntza egokia, etazer modutan idatzi behar ote zen. Eta orduantxeagertu ziren historialari ez-profesionalak: Fran-tzian “historiens sauvages” deitzen zieten, EstatuBatuetan “historia behetik”, Erresuma BatuanHistory Workshop Journal...

Historiografia ekarpen erradikal horiek izan zirenzure lanaren oinarria?

Nire ustez –eta esango nuke beste askoren ustezere baietz–, esperimentu horiek nolabaitekoelkartasuna ziren iragan politiko gertatu berrihorrekin, lan mota batekin jarraitzeko aukera,nahiz eta lan hori egin kasurik egingo ez zionunibertsitate batentzat, edo, batzuetan, are lanhori mespretxatzen zuen unibertsitate batentzat.Beraz, Komunaren eta 1968ko maiatzaren artekoloturez galdezka hastean, lehenbizi kontuanhartu behar dira narrazio horiek marko bateankokatzeko aukerak, lotura horiek agerian egondaitezen. Historialari gehienek –haien lana gre-mio batena dela ulertzen dutenek eta, askotan,ikerketa historikoa oso modu estuan ulertzendutenek– ez diote ikuspuntu hori ametitzeneuren buruari. Beraz, alde horretatik, niretzathistorialari-heziketa formalik ez izatea abantailazen. Eta, hala, zorte handia izan nuen Kalifornia-ko Unibertsitateko Santa Cruz Campus “esperi-mentalean” ikasita –berez, 1968ko produktu batzena–. Ikasleok landatzen genituen barazkiakjaten genituen kafetegian, eta ez zegoen notarik.Eta garai hartan –Vietnam, Kanbodiako bonbar-daketa– gutako askok herri-militantziako jardue-retan parte hartzen genuen.

Horrek guztiak ez dauka antz handirik gaur egunezagutzen dugun unibertsitatearekin. Nolakoa zenfakultatea?

Metodo berritzaileei esker, Santa Cruz fakulta-teak diziplina askotako irakasle sorta bikaina era-karri zuen, eta nire irakasleen artean izan ziren,besteak beste, N.O. Brown klasizista freudomar-xista eta inoiz haren lagun eta lehiakide HerbertMarcuse; Gregory Bateson eskizofreniaren teo-rialaria; Reyner Banham hiri-teorialaria; eta bestezenbait. Irakaslerik interesgarrienak –eta aldehandiz, gainera– marxistak ziren edo, behintzat,teoria marxista ondo ezagutzen zuten materialis-tak. Gaurko arau akademikoen kaiolatik edooskoletik ikusita –haztegi apartak baitira espezia-lizaziorako eta oportunismorako–, konparazioantalde hura izugarri bizia zen. Brownek, bereziki,azpimarratu zuen desioaren gaia analisi marxista

13

Kristin Ross / Elkarrizketa

Page 14: Zer iragan, - Argia · 2 219. zenb. 2017ko apirila Zer iragan, zer etorkizunetarako? LARRUN pentsamendu aldizkariaARGIArekin batera banatzen da.Zuzendaria: Estitxu Eizagirre Kerejeta.Jabea:

guztien aurre-aurrean izatearen garrantzia, etaaurkeztu zizkidan hainbat pentsalari bide horiargiztatzen lagunduko zidatenak, hala nola Wal-ter Benjamin, Ernst Bloch, William Morris, baitaBlake, Charles Olsen eta tankera horretako poe-tak ere.

Baina graduondoko ikasketak bestelako kontuaizan ziren. Yale Unibertsitatean ikasi nuen, eta unehorretan testu-formalismo hiperintelektualizatuazen ikasgaien muina; hala, zaila egiten zitzaidannire bidea aurkitzea, garrantzitsua zer zen ikustea.Zorionez, Fredric Jameson sartu zen fakultatean,eta aurretik jaso nuen heziketaren jarraipenaberreskuratzen lagundu zidan, baita Lefebvrerenlana erakutsi ere. Nire kasua adibide gisa erabilita,deskribatu nahi dudana da transmisio politikoarenindarra eta hauskortasuna, batez ere garai kontrai-raultzaileetan. Horri dagokionez, oso interesgarrialitzateke Frantzian Daniel Bensaid bezalako figurabat ikertzea.

Deskribatzen duzun garaian historiaren teoriamodu erradikalean birdefinitu zen. Baina Frantzian1970eko hamarkada, aldi berean, iragana berri-dazteko unea izan zen, eta ez modu askatzailean,gainera.

Rimbaud eta Komunaren gainekonire ikerketei ekiten ari nintzaiela,Révoltes logiques agerkarian aurkitunuen historia kultural hura berezikizirraragarria zen niretzat, marxis-moaren hurbiltze literala eta deter-minismo soziologikoa desmunta-tzen baitzituen: gizarte-zientzialariprogresistenen eta aktibista politi-koen lanetan ere agertzen dira adie-razpen estereotipiko horiek, bailehen eta bai orain. Révoltes logiquesaldizkarian, oinarria eta gainegituraez zetozen bat modu agerian; ape-nas zegoen langile onen gainekokontakizun eredugarririk, eta klase-harremanen arloa gaizkiulertuzjosita zegoen. Bazirudien lana eta

bizitza guk nahi baino askoz korapilatsuagoa,kontraesankorragoa eta konplexuagoa zela.

Baina 1968 osteko une hartan –ni hasten arinintzen garaian, alegia–, laster ospetsu egingoziren aktibista izandakoak uko egiten hasi zirenaurretik mugimenduan izandako parte-hartzea-ri; izan zen nolabaiteko urruntze-prozesu bat,Frantziako tradizio iraultzaile osoa modu erre-bisionistan berridatziko zuena. FrantziakoIraultza gertatu izan ez balitz bezala ari zirenberridazten, edo Amerikako Iraultza bihurtuz;errebisionisten asmoa zen genealogia bat sor-tzea, 1970eko hamarkadaren hasieran beraiekneoliberalismoa ontzat hartu izana esplikatze-ko. 1968ko memoria ofizialaren zaintzaileakFrançois Furet eta tankerako historialariekinbatu ziren; zabaldu nahi zuten gizarte-aldake-ten aldeko bultzada guztietan iragazten delaterrorea, eta historia iraultzailearen kontuhorrek guztiak “pentsalari nagusien” boterealortzeko asmoa baino ez daukala atzean. Ger-taera iraultzaileak ezkutatzen ari ziren, etaeuren gertaera-estatusa ukatu egiten zen, jarraipe-na eta homogeneotasuna lehenetsiz aurreikusezin zitekeenaren eta kontingentziaren gaine-tik. Furet eta tankerako historialariak ez zebil-

14

219. zenb. 2017ko apirila

Komunaren oroimena bizirik dagoela erakusten du iaz PariskoRépublique plazako metroan irakur zitekeen pintaketa honek.

ROAR MAGAZINE

Page 15: Zer iragan, - Argia · 2 219. zenb. 2017ko apirila Zer iragan, zer etorkizunetarako? LARRUN pentsamendu aldizkariaARGIArekin batera banatzen da.Zuzendaria: Estitxu Eizagirre Kerejeta.Jabea:

15

Kristin Ross / Elkarrizketa

tzan bakarrik horretan: gerra ondoko historio-grafia-eskola nagusiak ere, Annales eskolak,horretan jardun zuen. Nire ustez, iluntzen arizen testuinguru politikoak oso galdera argi batuzten zuen agerian: “Zer iragan, zer etorkizu-netarako?”. Totalitarismoaren aurkako ezker-tiar izeneko horiek desagerrarazten zituztenuneek erakartzen ninduten: Parisko Komunak,esaterako, edo 1968ak berak. Arthur Rimbau-den eta Komunaren kulturaren gainean lan egi-nez, uste nuen 1968ak ireki zuen pentsamendu-eta ekintza-subertsio arlo bati heltzen ari nin-tzaiola. Nire apustua zera zen: komuneroenohiturak hobeto ikus genitzakeela poesiarenbitartez, gizarte-zientzialarien diskurtsoarenbitartez baino; eta Arthur Rimbauden lanahobeto argizta genezakeela langileek, zientzia-lariek, eskaleek eta geografoek sortzen zutentestuinguruan, beste poeta batzuek sortzenzuten testuinguruan baino. Poesia Komunakokulturaren bitartez errefraktatuta eta Komuna-ko ekintzak, berriz, poesiaren bitartez, aukeraizan nuen garai hartako literatur ikerketaklotzen zituen zepo postestrukturalistari erasoegiteko.

Kasu batzuetan, “garaien arteko elkartasun”horrek oso forma zehatza zuen; Lefebvrek, esate-rako, Komunaren gainean asko idatzi zuen. Bestekasu batzuetan, jatorrizko iturriekin harremanzuzenik gabe gertatzen zen. Horri dagokionez,Communal Luxury obran Reclus eta Bernard Lam-bert-en arteko lotura berezia aipatzen duzu.

Bernard Lambert pertsona garrantzitsua zenmendebaldeko Frantzian. Baserritar autodidaktazen, eta 1971n testu klasiko bat idatzi zuen: LesPaysans dans la lutte de classes (Nekazariak klase-borrokan). Lambertek ez zuen inoiz Reclusekinlotura hori egin, eta ez dut uste inoiz irakurri ereegingo zuenik. Nik neuk egin nuen bi idazlanhorien arteko lotura; hala, argudiatu nuen langi-leak eta baserritarrak modernitate kapitalistarenaurkako alde berean kokatu zituztela, eta estrate-gia erretoriko bera erabili zutela. Aipatzen duzuen

“garaien arteko elkartasunaren” inguruan zeraesan nahi nuen, Komunaren eta 1970eko hamar-kadaren arteko urteek sentsibilitate berri batenhastapenekin izan zutela lotura, Élisée Reclus etatankerako pertsonek gauzatu zutena, ekologikoadeitu behar dioguna, nahiz eta garai horretan hala-ko hitzik erabili ez. Nolabaiteko pentsamenduekologiko hori lozorroan geratu zen, eta ez zenberriro esnatu ehun urte geroago arte, hain zuzen,Murray Bookchin ekologiaren eta komuna-for-maren pentsalari amerikar garrantzitsuak hariburuz idatzi zuen arte. Eta, kasu horretan ere, ezdakit Bookchinek Reclusen lana aztertu ote zuenedo ezagutu ere ezagutzen ote zuen. Deigarrienazera da, Reclusek garai hartan aferari buruz idatziizana, inork ez baitzuen nekazaritza-gaiei buruzpentsatzen. Oso europar gutxik bisitatu zutenAEBetako mendebaldea, eta, Reclusek bezala,martxan ikusi.

Zure liburuak irakurriz, ondoriozta liteke matxina-da-mugimendu nagusiek pentsamendu kritikoasorrarazten dutela. Errepikatu egiten al da egoerahori historian zehar?

Ez zait harritzekoa iruditzen loraldi teoriko han-diak sortzea matxinada handien eta gizarte-iraul-tzen ondoren –1968an edota Parisko Komunanbezala–. Eta ez da arraroa halako uneetan ager-tzen diren pentsamendu-lerro teorikoek elkarrenantza izatea, edo gainjartzea, are oihartzun-siste-mak sorraraztea; hori guztia espero izatekoa da,izan ere, tankera horretako gertaerek –SartrekVietnamgo gerraren gainean idatzi zuen bezala–“posibilitateen arloa irekitzen dute”. Une horie-tan egiten du Estatuak atzera, haren tenporalitatepolitikoa apurtu edo eten egiten da, eta etekinenlogikatik ihes egiten duten bizitza materiala anto-latzeko formen existentzia ikusten hasten gara.Orduan, adituen arlotik ihes egiten duten ezta-baidak gauzatzen dira, elkarrekin ditugun intere-sei buruzkoak. Eta, hori gertatzen denean, per-tsonek euren bizitzaren jabe izatearenesperientzia ezagutzen dute berriro, soldatarenesklabo izan ordez. �

Page 16: Zer iragan, - Argia · 2 219. zenb. 2017ko apirila Zer iragan, zer etorkizunetarako? LARRUN pentsamendu aldizkariaARGIArekin batera banatzen da.Zuzendaria: Estitxu Eizagirre Kerejeta.Jabea: