HALLEY BERRf RO

GUREKIN

M.J.BARANQIARAN eta lNAKl IRAZABALBEIT lA

T985.eko negiiko lehenango e l ~ i r r e k i n balera aspa4 dikn ezagiin ba t i7ango dirgii g i i rek in , H a l t y korneto alegia. N c g i ~ osoa elkarre- kin igaro ondnren, i ~ d a b e r r i a hosi bcrri¿i ¡ rango denean, Halley-k ~ i t . ? i tqingo gait i i eta espazio sakonaren ho7rasiinean m i ~ r g i l driko da . Ordu- lik beste 76 f i r te i t xa ron behar i7ango d i i i i g u gi i re lagun zahar ra be r r í ro toriaizerik a h a l i z a n d e r a - gifn.

HaEoZlog g i i re artean izan ren a7- keneko a ld ian, 19lO.ean hain ziizen, i k ~ i c g a r r i a izan zen benetan bere etorrera . Hal. Le$-ren isa tsak L i i r r a esta l i behar ziienez , g i i re a i ton- -amonak iz i i t l i eta i k a r a i i i egín r i - ren ka tas t ra fe e ta hondarnendi 1711- gar r iak a i i r resaten bai t zilri l 'ten nvd~ iko a z t i e ta saci- jak ints i iek. Erreal i tateak ordesi, wrgin eta b e l di i r -sat tzai le giizt i hniien esan eto

ai~rresanak zapii t t ia ri 2 rien. Gnii-es- pektakt i lo 7oragar r ia go7at7ekn a i ikera i?an r l i ten giJre a i ton-amo- nek, a i i 7 i f i k .

Knmeicn i t a e r a r i biirii l makina baf relebrckeria esan I z a n dira. Gai nera, hundamendicn eta kaiastro feen a in t z inda r i e ta adierafle m;- di ian kon t r i de ra t i i i r a n d i v a k u l t t ~ r a desberdinetnn. Kometeci b i i r l i z esan- dako eta idatrifako ergelkerien adi- bidc beznla Paerin-ek idazien siiena aicia d a i t e k e .

"niaturzate k i o batek kometen isats ~i a i n g i ~ a t x i k i a k darizketa esan d i t ; astro ibiítart hauek ingura tzen dituen atmosfsra argitsua irrtse t u fosforeseentezko mlttlo bat beste- rik ee dela a u ~ k i t u e g i n omen da ..."

iFguzkErante kacrbr'ttzen d i ~ e n hei- nean hartzen dute kometek geuk ezagu- t z e n drcgun itmra. Eguzkiaren beroaz kmeta osatzen duten materia sol-ldaak urtutzen eta luri-intzen h a ~ l e n d i m . Ppozesu han kometak J u p E t e ~ - e n orbita va iristen ar i direnean hasten da gil- t x i q o ~ a behera. Une honetatik aurre- ra bi aa t i deeberdin daitezke: buruo e ta isatao. Bupua era bermrl nukleoan sta kom eda adatsean z a t i t z e n da.

Ni~kleoa, biratzen ari den matsria soZZdooa oeatuta dago. Materia so l ido honstan upa , karbono (n/) oxjdm, meta- noa eta partikuta sotidoak daudela pentantaan da. Materia hau berotzen deneari upa sCa b e ~ t e gusak Zur~indu egiten dira wta adatsa eta f s a t ~ a so-. teen diluzle. HaZaz epe isatsa sz dca 1 : k u ~ g a r ~ i a e g i t e n Martitzen orbita hartu ar te , orduan z'aatsa miltoi bat kitmetro egunsko Zuaataen da.

Adats edo komak, nufcleoarsla egurq! tsaren fintsioa beteteen du. Honatan foi-mota a ~ k o ha La nola H20+, O T ,

CW, e t o R + de tek ta tu iaan dira. Ada- tsak itmm ia'eaferikoa du eta bsr- tan kamoiko prozesu f t a i k d sta kimiko gertatzen d i ~ a .

Iaatsa aZde ba t e t i k i e t e i i t a ionizatutako gusez eta p r t i k u l a meta Zikoz osotuta dago. Pa~tikula metaZz= koek eguskiaren argia isladataen dute eta kometari d i s d i m beresi hori omn- t e n dz'ote. Isataak badu bestalde esay g a ~ r i kurtoso bat , b e t i Eguzkiarsn bes ta tde t ik jartzsn dela , hots Egue- kiar i zutki. íikus i r u d i a l . Eguzkiari kurbiltsen zaion heinean ieatsa luan- tu8 doa eto periketioan hartzen du luzerarik had iena .

E g u z k k i hurbit tzen mi zaizkio- nean kometek mteri masa asko erre- teen dute adatsa eta tcatsa osatzeko. Honeh kometa periodikaek b e ~ e n orb i - tak hainbut aZdiz bete dituztenean, mtepla guatCa srpe dute eta desager- t u &ten d i m .

P e r i h t l i o r a n t z h v r b i l t z e n a r i den klrmeta ba- t e n i sa t sa . Honek eguzk ia ren k o n t r a k o noran- t ra h a r t z e n du.

Elhuyar, 10,1,1984

Wip~i l rs l g i i f t i haiiek nriski,inrif g i i gnnorür ik e / ,iifen, eta sas i / i cn t / i l n r i Ii:ie/ilren brirr i tapen berrien r indi ir in br?+terib: e, ziren.

Goiir eqirnean, 7ientfF l a r i r n z i r - lean ~ n b a T d i i e n dagcien h i ~ c i f e s i d k , knmelak g i i re e g i ~ z k i a sor l i i /cneko hndr ia ren hondakEnak d i r e l n a l - d a r r ika t 7en dii. Hodei-hnndak int,k, egil7k ia ren grabi ta ie - indnr rak herra - pnt i i ta haren ing i i r l i an a r i d i r a o r b i t a el iptTkna, parabo l ikoa ede hT- pcrbol ikoa eramaner. Orain ar tean behai i i tako 1500 ingiiril komelen ar- tcan 673en orb i t a k a l k i i i n t ~ e a l o r t i i da. OSO f a i l a gertat7en da orb i ten kalkrr l í ra kometa gehisnak egii7ki sislernaren zen t r i i t ik osn i r r r i ~ n d t i t a ib; i izen ba i i dira, Kometek berezko a r g i r i k ez d ~ i t e n e r , E g u ~ k l t i k gc r t i i daiidenean s n i l ~ k d i r a i k r ~ s g a r r i a k , Ordiian, periliel ioaren ingurtian e l ipse ba len a r k i i ~ , parabola eda hiperbola batenez e z da asko d ~ s - b e r d i n t ~ e n , pta berat r a i l a gerta- t7en do behaketa hoi ic tan o i n a r r i i t i fa kornetak ibil izen di ien ki~rbare; i raera at7emarea. Ka lk i i i a i u d i r e n nrb i ten ar tean, 177 e l iptikoak 7 i -

r r n , 256 pnrabol ikoak e ta 41 hiper bol ikoak . Orb i fa i rek i h a i i ~ k , hong le b i lakn i i i dira planeten erzigin grab i tatoricien onduren. Honek , ko- meten j a l o r r i a egiizk i-sistemersn barman dagnsla adrerazten dii.

Kometa hariek Egiizk itik horrcn i i r r i i n Ebil iaz (7,5.10" km- tara i b i i tren omen d i r a ) g i ~ t x i f a n h l ~ P b i l t ? ~ n r a i z k i o Eg~rzkiari .BaFna ,komcta b a i i n g i i r i ~ k o i za r baten erag ina gre- b i la lo r ioa s e n i i t ~ e a gerta dnitekr, ordi ian, kometaren ab iadu ra n rb i i a - IR i n 7 ~ r o b i l aka tuko da. K04u ho- netan, komefa Egiizk i r a n t r jaristen hasiko da gero eta ab iad i i ra han- diagua h a r t i i r i k , eta thun mi laka- da bat ~ i r t c ondoren cgirzki slsterna Ten erdíra h ~ i r b i ldriko da. Orduan gi lk i k i ~ s t e r í k ahal i7ango d i i g i ~ . Ondoren periheliora i r i t s l denean, b e r r i r o ekingo dio bere o rb i t a Iirzeari eta bet i r a k n (Gizacernentzat beti-k diiPn 7entz~ ian noski ; egia-

tan m i l i i r ikada i i r i e bat / i rk i /¿ ing i i d i r a ) ga ld t ikn diigir.

K , i ~ i t grr/! íe lan himclr i qcr ld t i i k r i bal i r j krrmeia beva e / geniake b i r r i - Ian t k i ~ s i k n . Ha11 e, d i i htinela ger- tatzen, hor d i ~ g i ~ HalEe!r kiimela b i d e i 76 i i r te r r i 'b i - i l i i t7 rn ga i t ima. Planela hand iek , J t r ~ i i i c r cia Salt ir- n+ ,eremii grabitiitiarii, hand io era sendoa da i i kn t P . Eremi, hrinek kome- ta ren i b i l b i dea er,igin e la a ida i i r eg in derakr ,o rb i tn i txiogi, b ih i l r t i i z . Korneta h a i ~ m a i l ago ik i is leko aiikera na emangri ~ a i v . HaZley komeia eAa- gi~nena i7anik ere, b a d i r a best r ktimeta perri)dikri bn iz i i k , ha la n o l a , Danat 5 k o m c i i i , 5ckwassmanr,-Vachmann kometa ela Fild(e komela . ( I k i i s 1 . T a i ~ l t i l.

Ur lero se¡ bat komcta b e r r i oi,r-

k i t z e n d i r a , hai#etako bi per iod i - koi ik d i rcnak. Egirc honeg gi,rc si$ teman mak ina b a l kumrta dairdckce- l a pcnlsírt/ea ~ i l e g i dela riidiercirien d i ~ . Kepler nsirnnomi I n r i - fa rna i i~nrcn h i t i.et an , "Jtsasoan zenbat arrain ze- ruan hainbat kometa".

Kornefa ber r i ak i /cndat teko,oger ti1 den irrtearen zenbakia crnafcn zaio eta ondoren iirte ho r r r t nk i i zcp ba igar rena den adiera7ten da. Hnnc l a 198Ll l kometa, 1984,iirteiin aqer- t i a den bigarren knmeta í?nngn Iiti'a teke. Kometa per iodikoak o i i r k i l i a i y lcaren i renaz ezaqzri ,en dfra esk i la r k i .

Jendearen i i r lean komtitarik e7a- gi~i7en bada HalZeg da e ~ p a i r i k ga- be hori. Z i rk i rns ian t r ia in t r in tsekn eta exir intceHri askok bir l tzatzen d- te ha i i honela gerta dad in .

Hastekn, IiaZley kimeta per i r id i - koa da, 76,08 i i r i e behar diliierra Eqil,+khrcn i n g t ~ r i ~ a n bere orbi ta el i p t ikoa korrit7eko. Gainera e7ag i~ tL zen iehenengo komeia periridiknii i ~ a n 7en e t a bcre i i r b i i a kalkir lat i r i a i o n

l.-: tenbait kmeta oso ezagun.

Ka talogoko zenbakia

l 'erihcl lot ik Pcriheliaarcn 1 zena paaatutako distantzia Periodizitatea

sguna IUA)

Winnecke

Horehouse

Hahley

Grooka

Asend-Roland

Schwassmenn-Wachmann

Mrkos

Encke

Hamas.cn

Ikeya-Seki

Akainak 27 0,58

Abenduak 26 0,95

Apirilak 20 0,59

Urriak 28 O , 49

Apirilak 8 0,32

b e t i fkusten da 5,54

Abuzhiak 1 o, 35

Urriak ?O 0,31

Abenduak 10 2,13

Urriak 15 0,008

ez-periodikoa I

76 urte

periodo luzea

ez-periodikoa

3 6 , ) urte

periodo luzea

3 , 3 u r t e

ez-periodikoa

Bigar ren ik , periodo mof7 hnrrek, be la tana ld i g i r 7 t iek bere b c r r i izan dczatenaren i i i ikero ematen dii, Hols, rni,ndiiaren a i n i c a n b17i ¡pan d i ren pertsona asko e ia a s k i k fla- l l e y ik i is icko airkera i73n d i ~ t c be- r a ¡en b i z i a n zehar. Ord i i ia r i mridi~- koe dela esan dniteke, bere per in- doak p e r t ~ o n a ba len b i r i -e iperan- Izaren ne i l r r i koa b a i t da.

I i l r i igarreqez, IkLZep kometo pe- r iod ik i i cn disdirat=.iiena i l e n i k , a ¡ ~ t r i ne l i k behati ia i z a n d a . Krisin r f 239.iirtean 'Txinatí irrek t g i ndakii behakela da HatLey -ri b" rL17 dagaen lehenengo dalir zehatrn.

FaZZey Imrnpt~k bere afelioan t e - goenean ( 3 5 U A * - t a r a ) , hati & Egiizki i i k r ~ r r r r l ¡en Pegoenean, 1998. ean haPn ziJ;.erc, erlat iboki oso ab iad i i r a t x i k i a reraman 900 m/s afegia. A f ~ l i n (gnrnriita Falle9 a,.eIer~iren hasi 7en gcro eta abia- d a hsnd iago hn r t i i r i k Li.rraren parean pasatrean 1i7.000 m/s-iako abiadiira erarpango direla, v i x a bat gni 1 ik beher ik.

Hone? gero, HatZeyren c tnr rera deiekiari io i r an da. 1982.cko Urria- rcn 16 an J e ~ i t t eta Daniel i ~ c n a k n bi asironnrni i a r i ipar rarncr ikor rek gcr l r i ro l ren a r i 7:iigirn Hal lsy-ren lehencngii argazk iak har t i r 7 i tqizlen, Monte Paloniar-cko bchatok i t i K . Une ha r tan 10,6 UA -1ako d is t sn tz ia ra tegoen g i r lx i gnra beheva, era knmc ta ak i iha tzen di iren prolesi iak gel- dirik mi iden o ra ind i k .

1986.eko O t s a i laren 9an komctak berc perrhel inrd iri rs iko da ; iine horreian egi17k i t ik 9,50 Uk-tara i ~ a n g o da. Ordi ianlxe i7ango d i i ; s a l s ik Iirzeena. Tamalez , gei~k e t i n izango dtigri per ihc l ina egoki- ro i k i i s i , Lurra egi17k ia ren besle aFdean i r s n g o b a i t da Line hor re tan ( i k i i s i r t i d i a ) . Hala eta g i ~ z t i 7 erc HaZZa~ t i ~ r r a t ik oso gerlir pasatirko d a , 1985.eko Azaroaren 27 0,62 UA- - ta ra pasoko ra igu perihelioranzko

bidean era 7986.eko Ap i r i l a ren 1 1 ora ind ik gert i regoal ik 0,42 UA-latik, ag i i r t i i kn gai1i i afelioranzko bere b i d a i a I i ~ i e n n .

Iinltay-k S z t e p x t e t i k s rakuts i xi.ien o a ~ r o m m i a ~ k o za2etasuna. Bera b i a i sen garaian Pego Hemisferioko Poorren daturik ez sen ezagutsen, ex- p2orataaileak e k a r ~ i t a k m k Lekat. 9r- duko a s t r o n o m i b r i g k e G zioten Hemis- f ~ r i o A u ~ t r r a L i j a r m i k e&ten. t l a l l sy altzitik, Hego A Z h t i k o a n da- gawn Santa Elena ugartera a b k t u een H q o Hemisferioa~en i z m r a k Gehatu asmonos. Tamalee Santa Elenako eguml- d?:a ez sen oso egokia behaketa astro- nomikoak aurrera eramateko e t a 361 i zar besterik ez zuen kataEogataerik izan. Hala eta q u z t i z ere Zana bikai- na izan zen eta bere garaikk?csn ar- tean fm eta ospe handio h a r t ~ euen.

Tnghclterm~a itzuti xen8an Flewton- -en OEQ lagun hardi b ihur tu xon B ~ Q bere T ñ i Sosophioe NaYafmtis Princi- p2a Mhmmttca" l i b u ~ l c erraldeia ar- yitarat.zeko l a p n t za ekolromikoa sman z i o n .

Neuton-en gmbitaz ioaran tegen planeta desberdinei e t a I la rg ia r i nptikatzea errasa zen, boina gara i hartan berouek k m e t a moduko e s p i o - ko astro erratue? apl¿ka zitzafekenik zalantzan jarteen zen. r?aTZe. a ~ z o a z mdura hartu auen eta Nei,*ton-en Lop? tzaz ordurnrte kametez eaagutzen zi- rcln datu guatiak biZtzen ksrsi zen. Cairne~a , huiek espazZaan sepammkiten ibilbideak marraztu zttuen.

Halley a u r k i t u a i tken kometen ar- teun 1682,eba zeguen ta~teun. 1705 . urtean, donena bi kometen higidaren zerrenda eskuartean zuelarik, 1682. eko kometaren ib i tb tdea . 1456, 1531 eta 1607.eon agertu zirenen oso antas km zsla. Hauek 75 eto 76 ureetak?~ di fe~sr i ta iaren agertu zirenez , kom~ca bem i z a n zi tezkeelo bururat u zi- tzaion. Kmmeta hanek eguzkiaren i n p - m n oso orbite luzea Zeramaks, #tu ikusgarpZa 2zango l t t za teke Eguzkiart

kurbiltzean soiiiik. Ikusten ea zenean Saturnoren a t ze t ik loirfuan esagutaen zen p z a n e t ~ ~ i k uPatnena l zegoe tu supo

Halleu-k, kometa I758. ean itztrli- Ito z e la aldarrikotu zuen, nahia eta jakin planeten grabitatearen e~aginez <biZbZdetik deabidatua Zzan z i t ekee ta eta beranduago edo goizago agertu. HaZley-k esan bsaaZa 1682.eko kometa 1 758. ean bermgert u zen, hoiorrez gero ez du inoiz bare zitarekin huta egin. HaZZey-ren omenez R a t h y iasm eman 2 i t ~ d t o n kametnri.

Hat Ley-ren hnareli ondoren , konie- t a k guz t i z ezagunak izan a i r e a , sta frogatua g e M i t u asn Eguzk ia r i Zotuta d a u d e b C u r r a dagoen kdltan.

1 718. ean bes t e ekarpen handi bat egin zion astronomia~i G i r i o , Pruzioi e tu /Irtumi f z a r ~ a k Grekoen griraieta- t i k naburiki h i g i ' t u e i re ta ohartu ze- nean. Honetatiic, Ezarrak higutu eg¿- ten zEreZa, nahiz eta hauen urruntasu na deLa kausa ¿a nabariezinrr izo*, hig idura ondoriuztatic zuen.

3 720. ean X~r teko Astronomi l m i a izendatua izan a e n , eta bertan hogei urte egin a i t u s n , IZorgiaren behaketa zehatzak eginez.

Halley e t a Lurraren pos iz io erLatibo~k.

cmmmmmm S c i r t t ~ 7eneko hridci a ren hondak i nez ( isal ir ta dairdela 1 zurcna bada, kornc

Egirngo n'ben t i i r a ta leentra i izari- iak ga ra i híiriako gs inb i z id i i n r i k i -

go JI da dbeniiAra lirliragnrriagorik 1'1 eta aldat i1 gabeak dirateke. Ho-

cspa;. ini lnl~i bai hartirtn fffll.l~.y-r@n "" ageri i'haidekada da " i.jat.ían sart7ea eta !!alley iscil.jatik

ber r i emangn d ie asrronorni lariei

bciri~ra inn exp loro tzeo bainn? Zi iir beraien ideiok ?ein neirri-¡tan ~ c ~ z e - nak diren anli-ema tekn.

e r e i r , Tamalc r haii c? da posible i rango, nahiz eta NASA di ic la fcn-

Nuk leoaren azierkefa k imikoa ba i t i r r ie honelakn iisrnna i t a n . Prn- J P ~ t11a mdPZXUn jsrtreko nahikn fon-

Qarran1j.i iqciena i?aniR cre, p i ib l i k o zabalaren airrrean harlirko diren

do erionomikori~ e? ?zien i73n. ni iklenareri argazkick taika o2ena- goa sar i i i ko di i tc.

Hala t t a g i r 7 1 i ~ ere, 19B6.eko Martxrian Iü i i ~wndd ecparial ahto-

G i o t t o sonda ei i ropearra 17ango mat iko HaLlep-rek in topo egingo dii- da n i ~ k leoari whien hi irbi ldriko za ia te. Ciotto europearra, Vegg 1 eta 2

na; 500-1000 km-tako d is tan tz i lar- 5nbieiarrak era Pkanet A japoniarra iean pasat i iko r a i . Vega f etn 2

izango d i r a a leg i s . snnda sobielarrok tertxnbsit i r r r i l -

Sonda eirropear eia ~ob ie ta r ren helbi ir i io kometaren ni ik leoa a7ter- t ren da. Bertan datiden alnrno e la mr>Peki,leri aria l I s i k imikaa eta isoto- pikoo egingo da. Haii oso g a r r a n t ~ i tsi i i i izan90 da giirs ?isternaten ~ a = rapen histnr ikn,~ hnbeto ezagii i 7ckn. Egiin kornetan scir rerar i biirirr da-

nago igaroko d i r a , bnqt bat rni la kilometroiarn. E ta azkcnik Planet. A sonda japon iar ra askor i i r r i i i i a g o pasa t i~krj rrmen da, 100.000 Km ingy r i i t a r a . A7ken honen h e l b i ~ r i i nagi i - %id komcta i n g ~ i r a t r e n dr~en hidroge hn-lorratza azterixen da, ii l iramo- re lko kamera baten 'bid@>.

goen l enr ia [bornetak girre sirtema

-16-

2 . w : Sondek egingo dituzten azterketak

Veea Giot to P lane t A

angelu handiko kamera X

angelu t x i k i k o kamera X X nistantzia

kamera ultramorea X handi ti ko

infrogorrizkc espektrometroa X i kerke t a k

fotopolarimetroa X

espektrometro trikanala X

masa neutroaren espektrometroa X X

in s i t u masa ionikoasen espektrornetroa X X

i kerke t a k hauts-masen espektrometroa X X

hauts-inpaktuen detektagailua X X

eguzki-haizeko ioien detektagailua X X X

elektroi-detektagallua Plasmaren

X X X

uhin-analicagailua ikerke tak

X

partikula energet ikoen detektagailua X X

magnetometroa X X

M i ~ i n haiiek ara70 tekniko l a r r i tiiikarrn ai i rkeften dti te ; knrnelak dskarren ab iad i i r s i k a r a g a r r i a . Halle$-k : sondak topatirko dí lirenean, 1 7 ~rn /s - tako abradir ra eramango d i ) , sondek ab iad i i ra hsnd ia ere eramango di i te: 68 ~ m / s G i u t t o - k ; 70 ~ m / s PZanet A-k eta 78 km/s Ve g e k . Zer gertat i iko da honelakñ a b i i i d i ~ r a z doazen pro jek t i l ak kome- Laren hai i 1s-hodeiarek in topo cg i - tean? Hairis-a leek dii ten ar r ick t ra handla da. Pentsa, 68 krn/s-tako abiadi i raz h ig i tzen ari den 0 , l g- -tako par1 i k i i iak 8 cm Iodiera diden a i i iminiazkn xa f la zeharka dezakee- la. Horrar , sondak egok iro bobest i i beharko d i ra .

Sondak par t ik i i len i a l kaz babes- teko horma b iko i tzak erab i l i d i r a . Gio t t o -n ad ib ider , lehenengo gerti- za 1 mm-tako alirmlnío? osati i ta da

go; lehenengri gerLrya honek ez d i t i i

par t ik i i lak ge ld i f ten , I i i r r i n d i i eg i - ten d i t i i b a i z i k , b iga r renak Iiirri- nak geldi izen dTtii. B igar ren garir- 7a Giotto-n Kevlar izeneko p l s s t i - k o a t e r a i k i t a dsgo eta lphenyotik 25 cm-tara dago k o k o t i ~ t a .

Hala e ta g i i r t í z ere, l i i i r t a c i i n - -nei i r r i hai iek hart uta ere, misioen artdkasta ez dago ehirneko ehiin z i i ~ r t a t r e r i k . Snndek ni ik leoaren rn- g i i r i ian i b i l i behar di i ten denboran ( 4 ardid Ciotfo-k eta 3 Vegelek) nahi- kria da pa r t i k i r l a batek L t i r r e ra sei nefea ígortzen d i ~ e n antenarek in tahka egi ten eta ha i i ap i i r ba t de5- bideratzea , m i sina ber tan behers iizteko.

Alrrtengo abilzt iraren 22 e ta 28an hasiko d i r a HaZley-ranzke b i d a i a k , egiin horieian Vega i i n iz iak j a i ~ r t i- kiak izango b a i i d i ra . Vega i in iz iok

Zkey-Sski kometa, lYF5.eko Urr id ren Z t .

HaZEey -m ino i r i i s i buinn lehendg~i A r t i rarren ingiirirt ik igarnko d i ra eta beraren @gura tserd I a b o r ~ t e g i bana jaiirt ik iko di ti,tte. Egr le haii 1985.eko Eka inaren 14a eta 22aren artean j a 7 n w da. Giott~ sonda 1985. eko Uztai laren erdioldecin ja i i r t ikikri da eta azkenik PLaaet A iantziak iir-

te berekn Abirzti iaren 14ecin r r i ~ r k o dii Lirrra.

Nahir eta hiriirok g a r a i desber- dinetan j a ~ ~ r i i k i a k i l a n , ia une be- r ean i r i !s iko d i ra beren helmirgara. Astebeteren b~ i r i , an m i s i r , hai iek arraki istatsi ink izan diren a la es jaki ler ik i z a n g o da.

Zorinna opa diei.aiegi,ri bada mí- sio hatrei ! .

- Chabás,Josep; " Ci&ncEa",3,67,1983 - Hack,Margherita; "El Universo" Ed.Labor S.A . Barcelona 1973

- Oster,L.; "Astronomía moderna"' Ed.Reverté S.A. Barcelona 1979

- Repairoux,~lain; ?!undo ~ienttfic~,3,450,1983