NAFARROAKOHITZA

MAITE BEAUMONTEK ETA SABINA PUERTOLASEK UTZITAKOAK

Maite Beaumont eta Sabina Puertolas abeslariek munduko hamaika txokotara eraman dituen bideaegin dute operaren munduan bNafarroako Orkestra Sinfonikoarekin aritu dira, Iruñean eta Tuteran b 2-3

Ahotsak

oholtzara

lotuta

Bertiz Jaurerriko kaperakobeirateak lehengoratu, eta

erakusketa osatu dute parkean

5Amiantoa Mineral hori dutenazpiegiturak kentzeko plan

zuzentzailea onartu du gobernuak

4Ostirala

2019ko apirilaren 5aX. urtea393. zenbakia

www.nafarroa.hitza.eusnafarroa@hitza.eus

Nafarroako Orkestra Sinfonikoarekinaritu dira Sabina Puertolas eta MaiteBeaumont. Kontserbatorioan ezagutuzuten elkar, baina hemendik kanpoegin dute bat beren bideek. Maite duteopera, eta agerian uzten dute oholtzan.

Musikaegitekopasioa

Edurne Elizondo Iruñea

Gogoan dut,

behin, oholtza

gainera igo, eta

pentsatu nuela:

hau da benetan

maite dudana,

hau da beti egin nahi dudana;

oholtza gainera igotzen jarraitu

nahi dut, eta gauzei beren kasa

gertatzen utzi». Maite Beaumont

mezzosoprano iruindarra da

mintzatu dena. Adi entzun ditu

lagunaren hitzak Sabina Puerto-

las Tafallako sopranoak, eta

buruarekin keinu bat eginez

baieztatu ditu. Gehiago erantsi

nahi izan du: «Maite duguna egi-

ten dugulako sortzen da magia

oholtza gainean. Musika egiten

dugu, sortzen dugu, eta hor

magia bada».

Iruñean eta Tuteran egin dute

bat Beaumontek eta Puertolasek.

Nafarroako Orkestra Sinfonikoa-

rekin aritu dira hiriburuko Ba-

luarte auditoriumean eta Tutera-

ko Gaztanbide antzokian, Manuel

Hernandez-Silvaren zuzendari-

tzapean. Pergolessiren Stabat

Mater obra eskaini dute abesla-

riek.

«Bi kantariok elkarrekin en-

tzun nituen lehendabiziko aldiak

erabat hunkitu ninduen; beti go-

goratuko dut orduko sentsazio

zoragarria», erran du Hernan-

dez-Silvak, Beaumonti eta Puer-

tolasi buruz. Bien arteko harre-

mana estua da oholtza gainean,

bai eta handik kanpo ere.

«Pablo Sarasate kontserbato-

rioan ezagutu genuen elkar.

Oroitzen zara garai hartaz? Nire

ahizpak ere han ikasten zuen»,

galdetu dio Beaumontek Puerto-

lasi. Gogoan ditu ordukoak, bai,

Tafallakoak. Ikasketak amaituta,

halere, nork bere bidea egin zuen,

eta Euskal Herritik kanpo egin

zuten topo, berriz ere. «Bruse-

lan», gogoratu dute.

Iruñean kantu eta biolin ikas-

ketak amaituta, Alemaniara joan

zen Maite Beaumont, trebatzen

jarraitzeko. Hanburgoko Musik-

hochschulen aritu zen, zehazki,

Hanna Schwarzekin. Hanburgo-

ko Opera Studioko kide bilakatu

zen, eta, gerora, Ensemblekoa.

Puertolasek, berriz, Iruñetik Ita-

liarako bidea egin zuen: Sienako

Accademia Chigianan ikasi zuen,

bai eta Bussetoko Accademia Ver-

dianan ere. Hamaika kontzertu

eta operatan parte hartu dute bi

abeslari nafarrek, eta hainbat dis-

ko grabatu dituzte.

2NAFARROAKO HITZA

Ostirala, 2019ko apirilaren 5aAstekoa

Baluarten. Sabina

Puertolas sopranoa,

Maite Beaumont

mezzosopranoarekin.

IDOIA ZABALETA / FOKU

Nafarroatik kanpo aurkitu di-

tuzte biek operaren munduan

bide bat egiten hasteko lehen au-

kerak, baina estimatzen dute

anitz Iruñeko kontserbatorioan

jasotako heziketa. Sorterrian

maite eta estimatzen dituztela

sentitzen dute. «Tafalla herri txi-

ki bat da, baina kultur jarduera

guztietan parte hartzen nuen nik,

eta beti eskertuko ditut abesteko

izan nituen aukera horiek guz-

tiak», erran du Puertolasek.

«Maila handiko musika hezi-

keta jasotzeko aukera bada Iruñe-

an; hutsunea mundu profesiona-

lera jauzia egiteko orduan suma-

tzen da, ikasketen eta lanaren

esparruen arteko zubirik ez baita-

go», azaldu du Beaumontek. Ho-

rregatik erabaki zuen Alemaniara

joatea. «Lehendabiziko rolak lor-

tzeko, sasoi iraunkor bat dagoen

toki batera joan behar duzu.

Oholtza gainean egoten ikasi be-

har duzu, pixkanaka», erran du.

Ados da Puertolas ere. «Ikaske-

tak amaituta, garrantzitsuena da

esperientzia lortzea, eta hemen ez

dago azpiegitura egokirik. Dago-

en tokira joan behar duzu, treba-

tzeko, ikasten jarraitzeko», erran

du.

Heldutasunean1996. urtean, Julian Gaiarre

kantu txapelketako hirugarren

saria irabazi zuen Puertolasek.

Ordutik egindako urratsek mol-

datu eta aldatu dute sopranoa.

«Nire burua, nire gorputza, nire

ahotsa aldatu dira». Beaumontek

ere heldutasunak emandakoa

nabarmendu du, eta eskertu du

esperientziak ekarritako segurta-

suna. «Ikasten duzu zuretzat zer

den onena; zer-nolako rolek egi-

ten dizuten mesede eta zeintzuk

ez».

Abeslariek, batez ere, abesten

jarraitzeko izan duten aukera es-

kertu dute. Beaumont: «Nik ez

nuen uste, duela hogei urte, mu-

sika nire lanbide bilakatu ahal

izanen nuenik». Puertolasek ere

ez. Horregatik, helburuak zehaz-

tea ez du gustuko Tafallako so-

pranoak. «Inportanteena bidea

da; urrats bakoitzarekin goza-

tzea». Egiten dutena gustuko iza-

tea ezinbertzekoa da operaren es-

parruan aurrera egiteko. Hori

argi dute sopranoak eta mezzoso-

pranoak; eta ongi dakite, halaber,

gustuko duten hori egitea ez dela

nahikoa. «Lan egin behar duzu;

aukerak bilatu behar dituzu; eta

zortea ere alde izan behar duzu.

Lehia handiko esparrua da gu-

rea», erran du Beaumontek.

Oholtzaren atzean gertatzen

direnei buruz jendeak gutxi da-

kiela azaldu du mezzosopranoak,

baina oholtzaren atzean hartzen

dira erabaki nagusiak, hain zuzen

ere. «Produktu bilakatzen gara,

neurri batean; abeslari bakoitzak

baditu bere ahotsa, bere nortasu-

na, hobeki egokitzen zaizkion ro-

lak, oholtzan mugitzeko bere

modua, eta hori guztia hartzen du

zuzendariak kontuan zu edo ber-

tze bat kontratatzea erabakitzen

duenean».

Agentzien lana aipatu du Sabi-

na Puertolasek. «Haien zeregina

da sortutako produktua saltzea».

Nabarmendu du, halaber, opera

baten atzean talde lan handia da-

goela, eta denen lanak eragiten

diola bertzeei. «Bertzeen lana ere

kontuan izan behar duzu zurea

egitean». Ezinbertzeko bertze

ezaugarri bat badela nabarmen-

du du Puertolasek: «Malgutasu-

na. Malgutasunez jokatu behar

duzu mundu honetan aurrera

egin ahal izateko, zuzendarien

lan egiteko moduetara, oholtze-

tara, bertze abeslarien eretara

egokitzeko».

Maite Beaumontekin lan egitea

erraza da Puertolasentzat. Hori

baino gehiago: «Kolpean maite-

mindu nintzen bere lan egiteko

moduarekin, bere ahotsarekin.

Babesa sentitzen dut elkarrekin

abesten dugunean». Agerikoa da

bi abeslarien arteko konplizita-

tea; agerikoa da musikarekiko

duten grina eta pasioa. Eta ageri-

koa, batez ere, oholtza gainean

dena emateko duten ardura.

«Zure onena ematera atera behar

duzu beti oholtza gainera. Sabi-

narekin erraza da. Ongi ulertzen

dugu elkar, eta gure ahotsek bat

egiten dute», erantsi du Beau-

montek.

Jendez betetako espazioa da

antzoki bat. Opera bat estreinatu

ondoko besta giroa nabarmendu

du Puertolasek. Baina makillajea

kendu eta hoteleko gelara itzul-

tzearekin batera, bakardadeak

harrapatzen du artista. «Momen-

tu hori zaila da; arrakasta lortu

edo porrot egin, bakarrik zaude-

nean, jakin behar duzu zure bu-

rua eta zure emozioak kudeatzen;

bertzela, zureak egin du».

Lagunarekin bat egin du Iruñe-

ko mezzosopranoak ere. «Zu zeu

zara zure kritikaririk zorrotzena.

Zuk inork baino hobeki dakizu

noiz eman duzun onena». Gerta

daiteke onena emanda ere nahi

edo espero bezainbertze txalo ez

jasotzea. Baina horrek ez du Be-

aumont gehiegi kezkatzen. «Nire

buruarekin ongi eta lasai senti-

tzea da kontua; hori lortuta, gai-

nerakoek bost axola», erran du,

irmo.

Etxetik urrunMaite Beaumontek Iruñean du

etxebizitza; Sabina Puertolasek,

berriz, Madrilen. Etxetik kanpo

ematen dute denbora anitz, hale-

re. «Gure lanbideak hori du, he-

mendik harat ibili behar dugula.

Gauza anitz utzi behar ditugu

bazter», erran dute. Merezi duela

zalantzarik ez dute, halere. Baina

zenbaitetan etxekoengandik

urruntzea zailagoa dela onartu

dute biek.

Alaba bat du Beaumontek, eta

seme bat, berriz, Puertolasek.

«Haiekin egoteko dugun denbo-

ra guztia aprobetxatzen dugu».

Amatasuna eta lanbidea uztar-

tzea ez da beti erraza, bi abesla-

riek onartu dutenez. Baina ez

dute uste haientzat bertze edo-

zein lanbidetan ari den emakume

batentzat baino zailagoa denik.

Egutegiari so egon behar dute

beti, halere. «Harat eta honat».

Nafarroako Orkestra Sinfonikoa-

rekin aritzeko, astebeteko opo-

rraldia eman diote Beaumonti,

Madrilen. Verdiren Falstaff lana

aurkezteko ari da lanean. Ostegu-

nean eta ostiralean Iruñean, eta

larunbatean Tuteran abestu eta

gero, igandean itzuli zen mezzo-

sopranoa Madrilera.

Sabina Puertolasek ere Madri-

len du hurrengo lana: Doña Fran-

cisquitaari da prestatzen. Handik

Oviedora joanen da, eta, gero, be-

rriz, Txilera. Atseden hartzeko ia

denborarik ez dute. Baina kon-

tent dira. «Maite duguna egi-

ten», berretsi dute. Operara hur-

bildu nahi dute jendea. «Orain-

goa jada ez da diven garaia»,

erran dute.

Hasieran errandakoa berretsi

dute Puertolasek eta Beaumon-

tek, halere. Maite dutena egiten

dutelako beren ahotsek magia

sortzen dutela oholtza gainean,

alegia. Musika egiten dutela abes-

ten dutenean. Eta elkarrekin

abestea biziki maite dutela. Age-

rikoa da elkar ongi ezagutzen du-

tela; elkar errespetatzen dutela.

Oholtza gainean, bai eta handik

kanpo ere, artista direla. «Divak?

emakume arruntak gara», barre

egin dute.

3NAFARROAKO HITZAOstirala, 2019ko apirilaren 5a Astekoa

«Gogoan dut behinoholtza gainera igo etapentsatu nuela: hau dabenetan maite dudana,egin nahi dudana»

Maite BeaumontMezzosopranoa

«Arrakasta lortu edoporrot egin, bakarrikzaudenean, jakin beharduzu zeure burua eta zureemozioak kudeatzen»

Sabina PuertolasSopranoa

Ane Eslava Iruñea

Borroka luze baten

ostean lortu dute.

Amiantoaren bikti-

mek urteak dara-

matzate eskatzen

kendu ditzatela mineral horrekin

egindako eraikin, teilatu eta ma-

terial guztiak, eta, azkenean, Na-

farroako Gobernuak pausoa

eman du: amiantoa ezabatzeko

plan zuzentzailea onartu du. Bik-

timak pozik daude, halako egitas-

mo bat onartzen den lehen aldia

delako, baina ohartarazi dute

hura aurrera ateratzea «zaila»

izango dela, eta arazoa «presaz-

koa» dela.

Amiantoa mineral oso toxikoa

da, eta, bere arroka naturaletatik

erauziz gero, zuntz mikroskopi-

koetan desegiteko joera du. Zuntz

horietako bakar bat irentsiz gero,

birika albeoloetan iltzatuta gera

daiteke, eta hasieran ez du sinto-

marik sortzen, baina, 30 bat urte-

ren ostean, hainbat eritasun era-

giten ditu. Pleurako mesotelioma

da ohikoena, baina beste batzuk

ere badira: minbizia, asbestosia,

perikardioa… Gaitz horiek ez dute

sendabiderik; gaixoek kimiotera-

pia jasotzen dute, gaixotasunaren

kalteak moteltzeko; baina ez dira

sendatzen.

AEBetatik ekarri zen amiantoa,

XX. mendean, eta erruz erabili

zen industrian, inolako babesik

gabe. Lantegietara eramaten zi-

tuzten kutxek arriskuaz oharta-

razteko zigiluak zituzten; baina,

kutxak sartzean, zigilu horiek

kentzen zituzten. Europako Bata-

suna 1983an hasi zen amiantoa-

ren erabilera erregulatzen, baina

2005era arte ez zuen guztiz debe-

katu. Ordurako toki askotan ze-

goen: eskoletan, lantegietan,

etxeetan… Gaur egun, hor jarrai-

tzen du, eta, deskonposatuz gero,

edonork arnas dezake.

«Ezkutuko gaitz bat da»,

laburbildu du Maria Asun Fer-

nandezek. Amiantoak kalte egin-

dakoen artean dago Fernandez,

eta Ananar Nafarroako Amianto-

aren Biktimen Elkarteko presi-

dentea da. «Oso positibotzat» jo

du Nafarroako Gobernuaren egi-

tasmoa, baina arazoak erantzun

azkarrak eskatzen dituela adiera-

zi du. «Izan ere, inork ezin du

jakin gaur egun jendea kutsatzen

ari den edo ez; kaletik paseatzen

ari zarela kutsatu zaitezke, eta

hemendik 35 urtera minbizia

izan».

Nafarroako Gobernuaren do-

kumentuak aditzera eman du, le-

hen aldiz, herrialdean dagoen

amianto kopurua. Datua kezka-

tzeko modukoa da: uralita edo

zuntz zementuzko 6,37 milioi

metro koadro daude, eta kanali-

zazioetako 566 kilometro. Gaine-

ra, oraindik zenbatu ezin den ez-

kutuko fibrozementua ere badela

esan du gobernuak.

Lanean kutsatutako gaixoei

dagokienez, 2018an 3.192 pertso-

na zeuden Nafarroako Osasun

Publikoaren eta Lan Osasunaren

Institutuko erregistroan. Horiek

Nafarroako Ospitale Guneko

Pneumologia zerbitzuko jarrai-

pena dute. Bestalde, kalkulatu

dutenez, pleurako mesotelioma

kasuen %20 ez dira lanean kutsa-

tutakoak, ingurugiro esposizio

bidez kutsatutakoak baizik.

«Oso kopuru larriak

dira, eta, orain arte, gai-

nera, ez zieten inolako

garrantzirik ematen»,

nabarmendu du Ana-

narko presidenteak. Ha-

lere, «kontent» dago az-

kenean datuak eskura

izateagatik, asko kostatu

zaielako lortzea gober-

nuak zenbaketa egitea.

Fibrozementuak 30

eta 50 urte arteko bizitza

erabilgarria dauka. Ho-

rren ostean, zuntzetan

desegiteko aukera area-

gotu egiten da. Beraz, kalkulatu

dute instalatuta dauden materia-

len %65ek izango dutela agortua

bizitza erabilgarria 2020rako, eta

guztiek, berriz, 2040rako. Hain

zuzen ere, Europako Batasuneko

irizpen batek agintzen duenez,

2032. urterako EB osoko amianto

guztiak kenduta egon beharko

luke. Hori dela eta, esku hartzea

«urgentziazkoa» dela azpima-

rratu du Fernandezek: «Egin be-

harrekoa orain egin dezatela. Ezin

dugu 2040ra arte itxaron. Jende

gehiegi hil da dagoeneko». Go-

bernuaren urratsa hauteskunde-

ei begirako estrategia bat ez izatea

espero duela esan du Ananarko

presidenteak.

Nafarroako Gobenuraren au-

rreikuspenen arabera, amiantoa

kentzeko planak 245 milioi euro-

ren kostua izango du, eta hamabi

urte iraungo du. Administrazioko

teknikari talde batek diseinatu du

plana, eta fibrozementuzko estal-

kien teledetekzioa eta geolokali-

zazioa, berriz, Tracasa enpresa

publikoaren eta NUPeko Ingenia-

ritza Departamentuaren ardura

izan da. Hornikuntza eta sanea-

mendu mankomunitateei fibro-

zementuzko kanalizazioen ingu-

ruko informazioa eskatu diete,

eta, azkenik, Nafarroako Inguru-

men Kudeaketa enpresa publiko-

ari eskatu diote txosten bat egin

dezala, amiantoa kendu ondoren

zabortegian biltzeko aukerak az-

tertzeko.

Plan zuzentzailean garrantzi

handia eman diete amiantoa se-

gurtasunez kentzeko hartu beha-

rreko neurriei, langileen osasuna

bermatzeko. Bestalde, herritarrei

zuzendutako informazio kanpai-

nak eta talde zein profesionalen-

tzako formakuntza egitea ere

proposatu dute.

Ikerketa eta konpentsazioaAmiantoa kentzea egin beharre-

ko urrats nagusietako bat da, bai-

na ez bakarra; hori uste du Ana-

narko presidenteak. Horrekin ba-

tera, amiantoarekin lotutako

gaixotasunen inguruko ikerketa

bultzatzea ere ezinbestekoa dela

uste du. «Elkartean, baina, ez

dugu diru laguntzarik jasotzen

ikerketarako, eta Gizarte Segu-

rantzak ez du ezer egin ikerketa-

ren arloan», salatu du. Ananar el-

karteko kideak Nafarroako Uni-

bertsitate klinikarekin lanean ari

dira, ikerketa batean, baina Fer-

nandezek azpimarratu du «prest

dagoen edozeinekin» lan egingo

dutela.

Bestalde, kaltetuentzako kon-

pentsazio funts bat sortzea ere es-

katzen dute. Dagoeneko lortu

dute Espainiako Kongresuak

funts baten sorrera onartzea.

«Hiru zutabe horiek eskutik hel-

duta egon beharko lukete:

amiantoa ezabatzea, ikerketa eta

kopentsazioa», azaldu du Ana-

nar elkarteko presidenteak. Eta

neurriak hartzen hasteko garaia

badela gaineratu du, «berandu

baino lehen».

Nafarroako Gobernuak plan zuzentzaile bat onartu du amiantoz egindako materialakkentzeko. Biktimek begi onez ikusi dute egitasmoa, eta martxan jartzeko eskatu dute.

Bide luze baten lehen urratsa

Ananar Nafarroako Amiantoaren Biktimen Elkarteko kideak, sinadurak biltzen, iaz, Iruñean. IÑIGO URIZ / FOKU

Inork ezin du jakin gaur egunjendea kutsatzen ari den edoez; kaletik paseatzen ari zarelakutsatu zaitezke»

«Hiru zutabeek eskutik heldutaegon beharko lukete: amiantoaezabatzea, ikerketa etakonpentsazioa»Maria Asun FernandezAnanar elkarteko presidentea

‘‘

4 NAFARROAKO HITZAOstirala, 2019ko apirilaren 5aGaiak

Edurne Elizondo Iruñea

Ezkutuko altxorra

agerian da, berriz

ere. Biltegia izan da

Bertizko jaurerriko

beirateen gordeleku,

hogeita hamar urtez. Nafarroako

Gobernuak lehengoratu ditu, eta

jatorrizko beren tokian dira orain,

berriz ere: argipean, jaurerriko

kaperaren ondoko markesinan.

Nafarroako Gobernuko Onda-

re Historikoaren Zerbitzuko tek-

nikari zaharberritzaile Violeta

Romerok zuzendu ditu Bertizko

beirateak moldatzeko lanak.

33.000 euroren aurrekontua izan

dute. Lan horiek aprobetxatu di-

tuzte artelanak lehengoratzeko

prozesuari buruzko eta Bertizen

dauden beirateen inguruko era-

kusketa osatzeko, gainera.Bertiz-

ko argia izenburupean, Bertizko

jauregiko beheko solairuan ego-

nen da ikusgai, irailaren 29ra bi-

tarte, parkeko ordutegian.

Bertizko jauregian, Aizkolegi

jauregitxoan eta kaperako mar-

kesinan daude ikusgai jaurerrian

dituzten beirateak. Kaperakoak

dira orain lehengoratu dituzte-

nak. 1908. urtean egin zituen Do-

nostiako Maumejean Etxeak. 26

panelen bidez, urteko sasoien ale-

goria erakusten dute kaperako

beirateek, zehazki. Bi emakume-

ren figurak eta eskualdeko pai-

saiaren irudi idealizatu bat dira

nagusi.

Bertizko kapera barrokoa da,

eta Luis Elizalde arkitekto donos-

tiarrak diseinatu zuen. Estetika

modernista zuen markesina

erantsi zioten, eta Maumejean

etxeak egindako beiratearekin

itxi egin zuten. XIX. mendeko bi-

garren zatian, hain zuzen ere, ar-

kitekturarekin bat egin zuen bei-

rateen inguruko arteak.

Nafarren esku

Pedro Ziga eta Dorotea Fernande-

zek 1898. urtean erosi zuten Ber-

tizko jaurerria. Naturarekin ha-

rreman estua zuten, eta jaurerri-

ko eta inguruko basoak zaintzea

hartu zuten helburu, erosi zute-

nean. 1949. urtean, nafarren esku

utzi zuten jaurerria, baldintza ba-

tekin: ezin zituztela hango ezau-

garri naturalak aldatu.

Bertizko parkea erabili dute,

bertzeak bertze, haurren egonal-

diak hartzeko. Nafarroako Go-

bernuko teknikariek uste dute

jarduera horrek egin ziela kalte,

batez ere, kaperaren ondoko

markesinako beirateei. Hainbat

beira hautsita zeuden, eta bertze

zenbait, berriz, falta ziren. Azken

hogeita hamar urteotan, jaurerri-

ko biltegi batean izan dira, gehia-

go ez hondatzeko.

Gobernuak, azkenean, kon-

pontzea erabaki du. Berez, 2011.

urtean egin zituzten beirateak le-

hengoratzeko lehendabiziko

urratsak, baina prozesuak man-

tso egin du aurrera. Beirateekin

batera, kaperako markesinaren

egitura ere konpondu behar izan

dute. Nafarroako Gobernuko ar-

duradunak kontent dira emaitza-

rekin. Aurreko astean, bisita egin

zuen Bertizko jaurerrira Landa

Garapen, Ingurumen eta Toki

Administrazio kontseilari Isabel

Elizaldek, eskualdeko hainbat or-

dezkarirekin batera.

Bertizko jaurerriko kapera zaharreko beirateak hogeita hamarurtez egon dira gordeta; Nafarroako Gobernuak lehengoratuditu, eta erakusketa osatu du, gainera, artelana moldatzekoprozesuari buruz. Violeta Romero teknikariak zuzendu du lana.

Biltegitik argiperaitzuli dira beirateak

Violeta Romerok zuzendu ditu Bertizko beirateak lehengoratzeko lanak. Jaurerriko ordutegian bisitatzen ahal dira. IDOIA ZABALETA / FOKU

5NAFARROAKO HITZA

Ostirala, 2019ko apirilaren 5a Gaiak

RHURBILDU ETA LAUSaioa Alkaiza

Gizonakauzolanean

Maskulinitatearenperformance batda auzolana. Sasiakgarbitzen, paretak

margotzen, pitzadurak konpon-tzen, oholtza muntatzen edotamahaiak eramaten zaudeneanikustea nola mundura zis gizonheterosexual sortutakoek elka-rren arteko gizontasun lehia batabiatzen duten, auzolanaren jar-duna horren neurgailu bilakatuz;hala, batek herri bazkarian bimahai jasotzen baditu, ondokoakikusi eta horiek edo gehiago jaso-ko ditu ez-gizongisa klasifika ezdezaten, eta hara non ikusten du-zun, beraz, bigarrengo horrek biez, baizik eta hiru daramatzala;

gero, hirugarren batek ikusikodu bigarren hori hiru mahai era-maten eta orduan, nola ez ba,beste hiru hartuko ditu eta ego-nen da laster baino beranduagolau hartzen saiatuko denik ere.Indar erakustaldiak gurpil zorobat osatuko du eta ertzak ertzera-go egonen dira. Egitekoa egiatan nola egin be-

har den ez dakiten zis gizonezkoheterosexualek azalpenak ema-teko gunea da auzolana. Elektri-zitate instalazioa jartzen, mikro-ak probatzen, pareta alikatatzen,agertokia atontzen, uzta biltzenedota taladro bat eskuetan duzu-la ikustea nola zuk bezainbeste(edo bezain gutxi) dakien gizo-

tzekin, identitateekin, izateekin,erritmoekin, indarrekin edo in-dar ezekin, komunikatzeko ko-deekin, maskulinitate periferiko-ekin, feminitatearen performan-ceekin, performance ezekin,batetik bestera mugitzen direnneurriekin, isiluneekin, ahalme-nekin eta gabeziekin; zer perife-riekin eta zer zentroekin? Gauza asko da berez auzolana:

herriak herriarentzako egindakoekina; komunalaren defentsa;autoantolakuntzarako deia; auzoaren osaketa; lana, lurra etagiza harremanak birpentsatzekoaukera; sorkuntza; zaintza; bitar-tekaritzarik gabeko antolakun-tza; herri libreago baterako oina-rria; kapitalari su ematea da; el-kartasuna, maitasuna.Arazoa da askok uste dutela

neutroa ere badela, eta edozei-nen neurrikoa beti, baina bir-pentsatu ezean, neutroa beti dagizonezko.

jartzeko, betiere ez zuk hasieranzenuen lekuan; ikustea nolabehin galdetu eta gero uraren ir-teera ongi jarrita dagoen berrizere konprobatzen duen, zure hi-tzarekin fidatu ez eta berearekinbai; ikustea nola inbentatzen di-tuen edozein aparatu konplexuarmatzeko jarraibideak eta nolasegiarazten dizkien besteei in-bentiba hutsa baino ez direnagindu larruzko uste horiek.Azalpenen ordua da. Manadako liderra zein den era-

bakitzeko espazioa da auzolana.Maskulinitate hegemonikoenanork duen erabakitzeko unea:izan daiteke lehenago ere argidauden hierarkiak iraunaraztekoedo iraultzeko; izan daiteke ma-nadako kide zaharrek gazteeneiberen oniritzia emateko; izandaiteke ekinaren ekinez gizonberriren batek besteen begiruneairabazteko aukera. Hor, baina,zer gertatzen da bestelako gorpu-

6 NAFARROAKO HITZAOstirala, 2019ko apirilaren 5aIritzia

Birpentsatu ezean,neutroa beti da

gizonezko

nezko batek azalpenak ematendizkizun apal hori beherago edogorago edo ezkerrerago edo es-kuinerago edo norabait-erago

30TUTERAKO UNED-EK BETE DITUEN URTEAKTuterako UNEDek 30 urte bete di-

tu. Urteurrena ospatzeko, uniber-

tsitatearekin harremana izan duten

irakasleak, ikasleak eta langileak

omenduko ditu zentroak, gaur,

18:00etan eginen duten ekitaldi

batean. Udalak parte hartuko du.

Ekonomiasolidarioarenazoka egin dute,zazpigarrenezIRUÑEA bJende anitz pasatu da,asteburuan, Iruñeko autobus gel-toki zaharretik, ekonomia solida-rioaren azokan parte hartzera.Zazpigarrenez egin dute, mar-txoaren 29tik 31ra, Reas Nafarro-ako Pobreziaren eta Gizarte Baz-terketaren Aurkako Sareak anto-latuta. Asmoa izan da ekonomiasolidarioaren esparruan laneanari diren eragileen lana ikusgarribilakatzea. Hamaika sustatzaileketa elkartek jarri dituzte berenproduktuak geltoki zaharrean,ekoitzitakoa saltzeko eta haienarteko elkarlan sarea indartzekoasmoz; gainera, tailerrak eta hi-tzaldiak egin dituzte, bertzeakbertze, energiaren arloan gauregun dauden alternatiba solida-rioak herritarren artean zabaltze-ko asmoz. Ehun begetalekin egindako zapatak erakutsi dituzte azokan, bertzeak bertze. IDOIA ZABALETA / FOKU

«Gazte guztiek, orain,badakite euskaraz,behintzat, lehen ezbezala; kontua daerabilera dabilelamuga-mugan»

Mertxe MugikaAEK-ko koordinatzaile nagusia

Herrialdekomendiak bisitatuditu ‘Claverina’-kERRONKARIbNafarroako Gober-nuak ezagutarazi du Claverinahartz emearen arrastoak aurkitudituztela Erronkarin. FrantziakoGobernuak Biarnon askatu zuenanimalia hori, udazkenean. Ber-tzalde, adituek uste dute 30 urteinguruko Pyroshil egin dela.1997tik zegoen Pirinioetan.

MUSIKA

BARAÑAINThe Abba Generation.

bGaur, 20:30ean, auditorioan.

BURLATAEne Kantak: Satorjator.

b Igandean, 16:30ean, kultur etxean.

FALTZESMotxila 21.bBihar, 20:00etan, Pedro Iturralde

aretoan.

IRUÑEASoqquadro Italiano.

bGaur, 20:00etan, Gaiarre

antzokian.

IRUÑEAToundra eta La Red Bullet.

bGaur, 22:00etan, Zentralen.

IRUÑEAEsto no es rock radical

vasco: Hasta la Polla, Aizu eta Los

Demenciales Chicos Acelerados.

bBihar, 20:00etan, Zentralen.

IRUÑEAGu Emakumeok jaialdia:

Sweet Barrio, Bandada eta

Lemon y Tal.

bBihar, 21:00etan, Indara aretoan.

LESAKALesakako musika banda.

bBihar, 22:00etan, Harriondoa

kultur etxean.

OLATZAGUTIAXabi Bandini.

bGaur, 22:30ean, kultur etxean.

TUTERAPepe Habichuela.

bGaur, 20:30ean, Gaztanbide

antzokian.

BERTSO SAIOAK

EZKAROZEKorrika Kulturala.Bertso poteoa: Aimar Karrika

eta Alazne Untxalo.

bGaur, 19:00etan, Otxoa tabernan.

IRUÑEABertso askaria:

Unai Iturriaga eta Julio Soto.

bGaur, 20:00etan, Alegria peñan.

ANTZERKIA

BERRIOBEITIClownic: Turist (or not turist).

bBihar, 20:00etan, kultur etxean.

IRUÑEACarmen Moreno ipuin

kontalaria.

bGaur, 18:00etan,

San Frantziskoko liburutegian.

IRUÑEAOurenseko Unibertsitate-

ko konpainia: Implosiones eta

Drogas, pasma y otras cosas

de las que preocuparse.

b Igandean, 19:30ean, Iturramako

Civivox aretoan.

IRUÑEALleidako Espai de Teatre

konpainia: El pueblo escogido.

bAstelehenean, 19:30ean,

Iturramako Civivox aretoan.

IRUÑEAEHUko Antzerki Faktoria:

Becketiana.

bAsteartean, 19:30ean, Iturramako

Civivox aretoan.

IRUÑEASoriako Unibertsitate

Campuseko antzerki konpainia:

Yonquis y yanquis.

bAsteazkenean, 19:30ean,

Iturramako Civivox aretoan.

IRUÑEABurgosko Unibertsitate-

ko antzerki konpainia: Sólo hay

una vida y en ella quiero tener

tiempo de construirme y

destruirme.

bOstegunean, 19:30ean,

Iturramako Civivox aretoan.

IRURTZUNTanttaka: Soka.

bGaur, 20:30ean, kultur etxean.

LIZARRABakarrizketak: Maribel

Salas eta Alazne Etxeberria

aktoreekin.

bBihar, 20:00etan, Los Llanos

zinema aretoan.

NOAIN Markeliñe konpainiarenEuria.

b Igandean, 18:00etan, kultur

etxean.

TAFALLAPata Teatro: El árbol

de mi vida.

bAsteazkenean, 18:00etan,

kulturgunean.

ZINEMA

ATARRABIA Siempre feliz.bOstegunean, 19:00etan,

kultur etxean.

BURLATA Desde el otro lado del charco, memoria historikoari

buruzko dokumentala.

bAsteazkenean, 19:00etan,

kultur etxean.

IRUÑEACrepúsculo en Tokio.

bBihar, 19:30ean,

Kondestablearen jauregian.

TUTERA ExpoPiriBus:Ama, demayor quiero ser alpinista etaVida

entre las estrellas.

bGaur, 19:30ean, Queilesen.

BERTZELAKOAK

BERRIOZAR Korrika Kulturala:Minutu 1eko Eleak, Berriozarko

Zorroka euskara taldearen

eskutik.

bGaur, 19:00etan, Herria tabernan.

7NAFARROAKO HITZAOstirala, 2019ko apirilaren 5a Agenda

Edurne Elizondo Iruñea

Aurreiritziak eta pribilegioak za-lantzan jartzen dituzten istorioakmaite ditu June Fernandezek (Bil-bo, 1984). Kazetaria da, eta PikaraMagazine-ko editore. Astintzenduten istorio horiek kontatzealanbide hartu du, bertzeak ere as-tintzeko asmoz. Iruñean egon dalan horretaz hitz egiten.Zure esperientzia abiapuntu

hartuta, zer ematen dio feminis-

moak kazetaritzari?

Nire kasuan eman dio nire begi-rada zabaltzea eta aberastea. Teo-ria feministatik pila bat ikasi dut,eta hori baliagarria izan zait ikus-puntua bilatzerakoan. Pikara-koesperientziari buruz, hasieran,kazetaritza feministari buruzpentsatzen genuenean, buruangenituen ikuspuntuak, protago-nistak; baina gerora konturatugara feminismoak eragin behardiola kazetaritza kulturari ere;hau da, eragina izan behar duprozesuetan, elkarrizketatzendugunarekin dugun harremane-an, gaiari egiten diogun jarraipe-nean. Kazetaritzaren esparruanere zaintza erdigunean jartzea li-tzateke kontua. Horrek ekartzendu unibertsitatean ikasitako gau-za asko zalantzan jartzea.Zer, adibidez?

Irakasten digute elkarrizketatueiinoiz ez zaizkiela galderak aldezaurretik bidali behar. Agian, zen-baitetan hala egin behar da. Ema-kume askorentzat, adibidez, zailada hedabideetan parte hartzea,eta konfiantza hori eman behardiezu. Mezuak behar du izan he-dabideen dinamikak zalantzanjarri behar direla, eta despatriar-kalizatu.Bide horretan urratsak egiten

ari zarete zuek, Pikara Magazi-

ne-rekin?

Gu ere ari gara ikasten. Gure ka-buz ikasi dugu. Lantalde txikiadugu oraindik ere, baina bedera-tzi urte egin ditugu jada, eta pape-rezko edizioa ere badugu.Erreferente bilakatu zarete.

Uste dut lortu dugula burbuila fe-ministatik ateratzea, eta hainbathedabiderentzat erreferente bila-katu gara. Hedabide askorekinlankidetza dugu, ikastaroak ema-ten ditugu...Kazetaritza feminista egin daite-

keela erakutsi duzue?

Bai. Oraingoa, gainera, une bitxiada guretzat. El País egunkariak,adibidez, badu genero arduradunbat; Efe agentziak ere martxan ja-rri du feminismoari buruzko ataribat; eta Eldiario.eshedabide digi-talak ere genero sailburu bat du.Ematen du hedabide hegemoni-koek ere ulertu dutela feminis-

moa estrategikoa dela. Albisteona da, baina, aldi berean, bitxia,hasieran, Pikara-rekin hasi gine-nean, feministahitzak berak es-tigma bat zekarrelako. Egoera ho-rretan, erronka da argi izatea gu-rearen gisako hedabide batek zerematen ahal duen, beste medioekematen ez dutena.Eta zer da ematen duen hori?

Kontua da mugimendu feminis-taren ekarpenak aprobetxatzea,eta begirada benetan kritiko batieustea.Hedabide hegemonikoetan zer

neurritan da etiketa huts femi-

nismoarena?

Kasuan-kasuan aztertu beharkogenuke. Uste dut lankide femi-nistak hor zeudela lehendik erehedabide horietan, eta borrokaegiten zutela. Orain feminismoakzilegitasuna lortu du, eta horrekekarri du hainbat aldaketa.

Iazko Martxoaren 8ko grebara-

ko deialdi zehatza egin zuten

emakume kazetariek. Hortik

etorri dira aldaketa horiek?

Uste dut kazetari horien mobili-zazioaren ondorio izan direla he-dabide horietan genero ardura-dunak sortzeko urratsak. Orain-dik ere, hedabide gehienenegiturak oso patriarkalak dira,baina gure ahotsa entzunarazidugu.Erran izan duzu kazetaritzak au-

kera ematen dizula interesatzen

zaizun jendearen istorioak eza-

gutzeko.

Nire apustua da istorioak konpli-zitatetik eraikitzea. Norbaiten bi-zitza interesatzen zaidanean, ha-ren diskurtsoa ezagutarazi nahidut, errespetutik abiatuz. Elkar-lanean osatu behar dugu konta-kizuna. 10 ingobernables libu-ruan, adibidez, prozesua horrela-

koa izan zen, oso kolektiboa. Par-te hartu zutenek aukera izan zu-ten aurretik testua irakurtzekoeta aldaketak egiteko. Nire beldu-rra da pertsonen istorioak nirega-natzea, nolabait; horregatik na-barmentzen dut errespetuarena,kontuan izatea zerbait kontatze-ak elkarrizketatu duzun horrenbizitzan eragina izan dezakeela.Nola aukeratzen dituzu kontatu

nahi dituzun istorioak?

Liburuan, adibidez, protagonistagehienak ez ditut nire kazetari ro-lean ezagutu; harremana sortu danire bizitza pertsonalaren espa-rruan edo aktibismoan. El Salva-dorko Nicole Santamaria, adibi-dez, emakume intersexuala da.Bere istorioaren berri eman zidankonfiantza giro batean, bazkaribatean. Entzun nuenean, kontatunahi nuela pentsatu nuen. Saia-tzen naiz ikusezin diren errealita-

teak ezagutzera ematen. Intere-satzen zaizkit, batez ere, gure au-rreiritziak zalantzan jartzen di-tuzten istorioak.Mugimendu feministaren ba-

rruan ere bada zer konpondu?

Nik uste dut mugimendu femi-nista autonomoak autokritikara-ko gaitasuna baduela, eta beresubjektu politikoa zabaltzekoapustua. Madrilen emakumearrazializatuen aurkako erasoakegon dira, emakume feministaarrazistak egon badirelako. Bainakoordinakunde feministak arra-zakeriaren aurkako apustu ga-rrantzitsua egin du; erdiguneanjarri ditu etxeko langileen egoeraeta atzerritarren legearen aurka-ko salaketa. Mugimendu gisa,uste dut badela pribilegioak be-rrikusteko eta hegemonia zalan-tzan jartzeko apustua. Egia da,hala ere, gertaera kezkagarriakjazo direla.Zerk kezkatzen zaitu zu?

Adibidez, gertatzen ari da femi-nismo erradikalaren izeneanemakume transak baztertzen aridirela batzuk. Twitterren badahori egiten duen eta oihartzunhandia duen talde bat. Azken bo-ladan, gainera, batzar feministakere boikotatzen ari dira hainbattokitan. Bitxia da, eskuin mutu-rraren gorakada gertatzen ari de-nean, gune feminista batzuetanere diskurtso transfoboak eta go-rroto diskurtsoak azaleratzen aribaitira. Eskuin muturraren me-hatxua aurrean dugun honetan,garrantzitsua da feminismoa ezhartzea borroka isolatu gisa; argiizan behar dugu iraultzak izanbehar duela feminista, antikapi-talista, arrazakeriaren aurka-koa... Hori guztia lotuta dago. Fe-ministok ere entzun behar izandugu ezkerreko gizonen ahotikklase borroka dela lehentasuna,eta gero datorrela genero zapal-kuntzarena. Tamalgarria dahainbat feminista txurik horrela-ko diskurtsoak errepikatzea.Kapazitismoaren aurkako bo-

rrokarena da anitzetan ezku-

tuan gelditzen diren errealitate

horietako bat.

Bai. Marta Plazarekin asko ikasidugu, adibidez, neurodibergen-tziari buruz. Duela gutxi, PilarLima ere elkarrizketatu genuen;gorra da, eta argi esan zigun kapa-zitismoak matxismoak bainogehiago eragiten diola. Orainasko hitz egiten da identitate bo-rrokaz. Nik argi dut identitatea-ren eta egoera materialaren arte-ko lotura badela. Transen ingu-ruan mintzatzea, adibidez, ez dasoilik identitate kontu bat; osasuneskubideak, prekaritatea eta bes-te daude erdigunean.

«Lortu dugu burbuilafeministatik ateratzeaeta erreferente izatea»

June Fernandez b Kazetaria, ‘Pikara Magazine’-ko editorea

Kazetaritza narratibo feministari buruz mintzatzera etorri da IruñeraJune Fernandez; ‘10 ingobernables’ bere liburua ekarri du besapean.Kazetaritzan ere zaintza aldarrikatu du ‘Pikara Magazine’-ko editoreak.

IDOIA ZABALETA / FOKU

NAFARROAKO HITZAOSTIRALA, 2019ko apirilaren 5a

Zuzendaria: Edurne Elizondo. Argitaratzailea: Nafarroako Berriak elkartea.

Mundiñu 9, Arbizu 31839 Nafarroa. Lege gordailua: SS-1517-2010

www.nafarroa.hitza.eus bnafarroa@hitza.eus