Nº120 O Luns,23dexuñode2008 DIARIOOFICIALDEGALICIA 12culo... · 12.184 DIARIOOFICIALDEGALICIA...

Nº 120 O Luns, 23 de xuño de 2008 12.183DIARIO OFICIAL DE GALICIA

-Agustín Pena López, secretario de Goberno doTSXG.

-Asunción Barro Calle, secretaria xudicial, Cole-xio Nacional de Secretarios Xudiciais.

-Ana Mª Varela Puga, secretaria xudicial, UniónProgresista de Secretarios Xudiciais.

-Mª del Carmen Vázquez Zárate, secretaria xudi-cial, Asociación Galega de Secretarios Xudiciais.

-Xosé Antón López Graña, avogado, presidente doConsello da Avogacía Galega.

-Fernando Pantín Maneiros, avogado, secretario doConsello da Avogacía Galega.

-José Portela Leirós, procurador, decano do Cole-xio Procuradores de Pontevedra.

-Javier Carlos Sánchez García, decano do Colexiodos Procuradores da Coruña.

-Román Iglesias Fernández, Asociación de Xuícesde Paz.

-Manuel Tejada Vidal, corpo de xestión da Admi-nistración de Xustiza, Organización Sindical SPJ-USO.

-Jesús Rodríguez Villares, corpo de xestión daAdministración de Xustiza, Organización SindicalUXT.

-José Jaime Meilán Rois, corpo de xestión daAdministración de Xustiza, Organización SindicalCC.OO.

-Manuel Díaz Mato, corpo de xestión da Adminis-tración de Xustiza, Organización Sindical CSIF.

-Delmiro Durán Garrido, corpo de xestión daAdministración de Xustiza, Organización SindicalCIG.

-Julio Ignacio Iglesias Redondo, profesor deDereito Civil USC.

-Rafael Jimenez Asensio, profesor de DereitoConstitucional UPF.

-María José López, Avogada, ex-conselleira deXustiza da Comunidade Autónoma de Andalucía,deputada do Parlamento de Andalucía.

-Víctor Moreno Catena, catedrático de DereitoProcesual UCIII-Madrid.

-Ángel Carracedo Álvarez, catedrático de Medici-na Legal USC.

-Santos Pastor Prieto, catedrático de EconomíaUCM.

A comisión contará cun secretario/a que será desig-nado polo presidente de entre os membros desta.

Cuarto.-Funcionamento.

Para dar cumprimento do seu obxecto, a comisiónestablecerá o calendario de sesións, o método de tra-

ballo e, en xeral, decidirá todos aqueles aspectosque considere necesarios para o bo fin da comisión.

Así mesmo, a comisión, de entre os seus membros,poderá constituír cantos grupos de traballo ou comi-sións sectoriais considere necesario para o mellordesenvolvemento das súas tarefas.

Quinto.-Infraestrutura e medios.

A Consellería de Presidencia, AdministraciónsPúblicas e Xustiza será a encargada de prover osmedios materiais e persoais requiridos para desen-volver os traballos da comisión.

Os membros da comisión percibirán as indemniza-cións que lles correspondan, de acordo co estableci-do no Decreto 144/2001, do 7 de xuño, sobre indem-nizacións por razón de servizo ao persoal destinadona Administración autonómica de Galicia.

Sexto.-Entrada en vigor.

Esta orde entrará en vigor o día seguinte ao da súapublicación no Diario Oficial de Galicia.

Santiago de Compostela, 20 de xuño de 2008.

José Luis Méndez RomeuConselleiro de Presidencia, Administracións

Públicas e Xustiza

CONSELLERÍA DE EDUCACIÓNE ORDENACIÓN UNIVERSITARIA

Decreto 126/2008, do 19 de xuño, poloque se establece a ordenación e o currícu-lo de bacharelato na Comunidade Autó-noma de Galicia.

O Estatuto de autonomía de Galicia, no seu arti-go 31, determina que é competencia plena da Comu-nidade Autónoma galega o regulamento e adminis-tración do ensino en toda a súa extensión, niveis egraos, modalidades e especialidades, sen prexuízodo disposto no artigo 27 da Constitución e nas leisorgánicas que, conforme o punto primeiro do seuartigo 81, a desenvolvan.

A Lei orgánica 2/2006, do 3 de maio, de educa-ción, no artigo 6.1 do capítulo III determina que seentende por currículo o conxunto de obxectivos,competencias básicas, contidos, métodos pedagóxi-cos e criterios de avaliación de cada unha das ensi-nanzas reguladas pola citada lei.

Así mesmo, establece que lle corresponde ao Esta-do fixar cos aspectos básicos do currículo en rela-ción cos obxectivos, contidos e criterios de avalia-ción que constitúen as ensinanzas mínimas a que serefire a disposición adicional primeira, punto 2,letra c, da Lei orgánica 8/1985, do 3 de xullo, regu-ladora do dereito á educación.

12.184 DIARIO OFICIAL DE GALICIA Nº 120 O Luns, 23 de xuño de 2008

O Real decreto 1467/2007, do 2 de novembro,establece a estrutura do bacharelato e fixa as súasensinanzas mínimas.

A finalidade das ensinanzas mínimas é asegurarunha formación común ás alumnas e aos alumnosdentro do sistema educativo español e garantir avalidez dos títulos correspondentes, como indica oartigo 6.2º da Lei orgánica 2/2006, do 3 de maio, deeducación. A dita formación facilitará a continuida-de, progresión e coherencia da aprendizaxe en casode mobilidade xeográfica.

A Lei orgánica de educación no artigo 6.4º docapítulo III determina que serán as administraciónseducativas as que establezan o currículo das distin-tas ensinanzas reguladas pola citada lei, do que for-marán parte os aspectos básicos anteriormente indi-cados.

Os centros educativos, axentes activos no procesode ensino e aprendizaxe, desenvolverán e completa-rán, se for o caso, o currículo establecido, respon-dendo ao principio de autonomía pedagóxica, deorganización e xestión, coa finalidade de adecuarseás características e á realidade educativa de cada undeles.

Os obxectivos xerais do bacharelato defínensepara o conxunto da etapa.

Para cada unha das materias que constitúen ocurrículo fíxanse os obxectivos, os contidos e os cri-terios de avaliación.

Neste decreto regúlase, así mesmo, a distribuciónhoraria semanal para cada unha das materias dasdistintas modalidades.

De conformidade co exposto, por proposta da con-selleira de Educación e Ordenación Universitaria,no exercicio da facultade outorgada polo artigo 34 daLei 1/1983, do 22 de febreiro, reguladora da Xuntae da súa Presidencia, modificada pola Lei 11/1988,do 20 de outubro, e pola Lei 2/2007, do 28 de mar-zo, do traballo en igualdade das mulleres de Galicia,oído o Consello Escolar de Galicia e de conformida-de co ditame do Consello Consultivo e logo de deli-beración do Consello da Xunta de Galicia, na súareunión do día dezanove de xuño de dous mil oito,

DISPOÑO:

Artigo 1º.-Obxecto e ámbito de aplicación.

Este decreto ten como obxecto establecer a orde-nación xeral e o currículo do bacharelato, que seráde aplicación en todos os centros docentes queimpartan estas ensinanzas no ámbito territorial daComunidade Autónoma de Galicia.

Artigo 2º.-Principios e finalidade.

O bacharelato forma parte da educación secunda-ria, na fase postobrigatoria e ten como finalidadeproporcionarlle ao alumnado a formación, a madurezintelectual e humana, os coñecementos e habilida-

des que lle permitan desenvolver funcións sociais eincorporarse á vida activa con responsabilidade ecompetencia, así como capacitarse para o acceso áeducación superior.

Artigo 3º.-Obxectivos.

O bacharelato contribuirá a desenvolver nas alum-nas e nos alumnos as capacidades que lles permitan:

a) Exercer a cidadanía democrática, desde unhaperspectiva global, e adquirir unha conciencia cívi-ca responsable, inspirada polos valores da Constitu-ción española e do Estatuto de autonomía de Gali-cia, así como polos dereitos humanos, que fomente acorresponsabilidade na construción dunha socieda-de xusta e equitativa e favoreza a sustentabilidade.

b) Consolidar unha madurez persoal e social quelles permita actuar de maneira responsable e autó-noma e desenvolver o seu espírito crítico. Ser quende prever e resolver pacificamente os conflitos per-soais, familiares e sociais.

c) Fomentar a igualdade efectiva de dereitos eoportunidades entre homes e mulleres, analizar evalorar criticamente as desigualdades existentes eimpulsar a igualdade real e a non discriminación daspersoas con discapacidade.

d) Reforzar os hábitos de lectura, estudo e discipli-na, como condicións necesarias para aproveitar efi-cazmente as aprendizaxes e mais como medio para odesenvolvemento persoal.

e) Dominar, tanto na expresión oral coma na escri-ta, a lingua galega e a lingua castelá.

f) Expresarse con fluidez e corrección nunha oumáis linguas estranxeiras.

g) Utilizar eficazmente e con responsabilidade astecnoloxías da información e da comunicación.

h) Coñecer e valorar criticamente as realidades domundo contemporáneo, os seus antecedentes históri-cos e os principais factores da súa evolución. Parti-cipar de forma solidaria no desenvolvemento emellora do seu contorno social.

i) Acceder aos coñecementos científicos e tecnoló-xicos fundamentais e dominar as habilidades bási-cas propias da modalidade de bacharelato elixida.

j) Comprender os elementos e procedementos fun-damentais dos métodos científicos e da investiga-ción. Coñecer e valorar de forma crítica a contribu-ción da ciencia e da tecnoloxía ao cambio das con-dicións de vida, así como afianzar a sensibilidade eo respecto do medio natural e a ordenación susten-table do territorio, con especial referencia ao territo-rio galego.

k) Afianzar o espírito emprendedor con actitudesde creatividade, flexibilidade, iniciativa, traballo enequipo, autoconfianza e sentido crítico.


l) Desenvolver a sensibilidade artística e literaria,así como o sentido estético, como fontes de forma-ción e enriquecemento cultural.

m) Utilizar a educación física e o deporte parafavorecer o desenvolvemento persoal e social eimpulsar condutas e hábitos saudables.

n) Reforzar actitudes de respecto e de prevenciónno ámbito da seguridade viaria.

o) Valorar, respectar e afianzar o patrimonio mate-rial e inmaterial de Galicia e contribuír á súa con-servación e mellora no contexto dun mundo globali-zado.

Artigo 4º.-Acceso.

1. Poderá acceder ao bacharelato, en calquera dassúas modalidades, o alumnado que posúa algunhadas seguintes titulacións, de acordo cos artigos 44.1ºe 65.1º da Lei orgánica 2/2006, do 3 de maio, deeducación.

a) Título de graduado en educación secundariaobrigatoria.

b) Título de técnico, obtido tras cursar a formaciónprofesional de grao medio.

c) Título de técnico deportivo, tras cursar as ensi-nanzas deportivas de grao medio.

2. Poderá acceder aos estudos do bacharelato namodalidade de artes o alumnado que estea en pose-sión do título de técnico de artes plásticas e deseño,nos termos previstos no artigo 53.2º da Lei orgánica2/2006, do 3 de maio, de educación.

Artigo 5º.-Estrutura.

1. O bacharelato comprende dous cursos académi-cos que poderán ser cursados polo réxime ordinarioou polo réxime de ensinanzas de persoas adultas encalquera das súas modalidades: presencial, semi-presencial ou a distancia.

2. O alumnado poderá permanecer cursandobacharelato no réxime ordinario, con carácter xeral,un máximo de catro anos, consecutivos ou non.

3. De acordo co establecido no artigo 34.1º da Leiorgánica 2/2006, do 3 de maio, de educación, obacharelato, cunha finalidade formativa, orientadorae propedéutica, estrutúrase en tres modalidades,que son as seguintes:

-Artes.

-Ciencias e tecnoloxía.

-Humanidades e ciencias sociais.

4. O bacharelato organizarase en materias comúns,materias de modalidade e materias optativas.

5. A modalidade de artes organizarase en dúasvías, a de artes plásticas, deseño e imaxe e a de artesescénicas, música e danza.

6. As modalidades de ciencias e tecnoloxía ehumanidades e ciencias sociais terán unha estrutura

única. Non obstante, dentro de cada unha delas, aConsellería de Educación e Ordenación Universita-ria poderá fixar bloques, cun máximo de tres mate-rias, entre aquelas que configuran a modalidade res-pectiva, para o conxunto dos dous cursos.

7. O alumnado, no momento da súa inscrición paracursar bacharelato, deberá optar por unha das moda-lidades.

A Consellería de Educación e Ordenación Univer-sitaria regulará as condicións en que o alumnadoque cursase o primeiro curso de bacharelato nunhamodalidade poida pasar ao segundo curso dunhamodalidade distinta.

As alumnas e alumnos poderán escoller entre atotalidade das materias propias da modalidade elixi-da. A súa elección só poderá estar limitada candohaxa un número insuficiente de alumnas e alumnosde acordo cos criterios que estableza a Conselleríade Educación e Ordenación Universitaria.

Cando a oferta das materias quede limitada nuncentro por razóns organizativas, a Consellería deEducación e Ordenación Universitaria poderá auto-rizar que poidan ser cursadas noutro centro educati-vo no réxime ordinario ou de ensinanza de persoasadultas, en calquera das súas modalidades.

8. Os centros docentes que impartan bacharelatoofrecerán, polo menos, como norma xeral, dúas dassúas modalidades.

A Consellería de Educación establecerá o númeromínimo de alumnas e alumnos necesarios para poderimpartir cada unha das modalidades do bacharelato,sen menoscabo do principio de equidade na ofertaeducativa.

Artigo 6º.-Materias comúns.

1. As materias comúns do bacharelato teñen comofinalidade afondar na formación xeral do alumnado,aumentar a súa madurez intelectual e humana eavanzar naquelas competencias que favorezan aaprendizaxe ao longo da vida.

As materias de lingua galega e literatura I, linguagalega e literatura II; lingua castelá e literatura I elingua castelá e literatura II; lingua estranxeira I elingua estranxeira II son materias de aprendizaxesprogresivas; requirirase a superación das de primei-ro curso para seren avaliadas as de segundo curso.

2. As materias comúns do 1º curso de bacharelatoson:

-Ciencias para o mundo contemporáneo.

-Educación física.

-Filosofía e cidadanía.

-Lingua galega e literatura I.

-Lingua castelá e literatura I.

-Lingua estranxeira I.


3. As materias comúns do 2º curso de bacharelatoson:

-Historia de España.

-Historia da filosofía.

-Lingua galega e literatura II.

-Lingua castelá e literatura II.

-Lingua estranxeira II.

Artigo 7º.-Materias de modalidade.

1. As materias de modalidade do bacharelatoteñen como finalidade proporcionar unha formaciónde carácter específico orientada a un ámbito decoñecemento amplo que desenvolva as competen-cias máis vinculadas con este, que prepare paraestudos posteriores e favoreza a inserción nun cam-po laboral determinado.

2. As materias propias da modalidade de artes sonas seguintes:

a) Artes plásticas, deseño e imaxe:

Primeiro curso:

-Cultura audiovisual.

-Debuxo artístico I.

-Debuxo técnico I.

-Volume.

Segundo curso:

-Historia da arte.

-Técnicas de expresión gráfico-plástica.

-Deseño.

-Debuxo artístico II.

-Debuxo técnico II.

b) Artes escénicas, música e danza:

Primeiro curso:

-Análise musical I.

-Anatomía aplicada.

-Cultura audiovisual.

-Linguaxe e práctica musical.

Segundo curso:

-Artes escénicas.

-Historia da música e da danza.

-Literatura universal.

-Análise musical II.

As materias de debuxo artístico I e debuxo artísti-co II; debuxo técnico I e debuxo técnico II; análisemusical I e análise musical II son materias de apren-dizaxes progresivas; requirirase a superación das deprimeiro curso para seren avaliadas as de segundocurso.

3. As materias da modalidade de ciencias e tecno-loxía son as seguintes:

Primeiro curso:

-Bioloxía e xeoloxía.

-Debuxo técnico I.

-Física e química.

-Matemáticas I.

-Tecnoloxía industrial I.

Segundo curso:

-Bioloxía.

-Ciencias da Terra e ambientais.

-Debuxo técnico II.

-Electrotecnia.

-Física.

-Matemáticas II.

-Química.

-Tecnoloxía industrial II.

As materias de debuxo técnico I e debuxo técni-co II; matemáticas I e matemáticas II; tecnoloxíaindustrial I e tecnoloxía industrial II son materias deaprendizaxes progresivas; requirirase a superacióndas de primeiro curso para seren avaliadas as desegundo curso.

Existen materias de modalidade que precisan,para poder ser cursadas satisfactoriamente, de coñe-cementos previos, que se xustificarán, ben cursandoas materias que corresponden, ben acreditando oscoñecementos necesarios, mediante o procedementoque estableza a Consellería de Educación e Ordena-ción Universitaria.

Será preciso acreditar os coñecementos previosque se indican para matricularse e cursar as mate-rias seguintes:

-Física de 2º precisa de física e química de 1º.

-Química de 2º precisa de física e química de 1º.

-Electrotecnia de 2º precisa de física e química de 1º.

-Ciencias da Terra e ambientais precisa de biolo-xía e xeoloxía.

-Bioloxía de 2º precisa de bioloxía e xeoloxía de 1º.

Esta acreditación poderá realizarse tendo aproba-da a materia correspondente de primeiro ou a travésdo procedemento que estableza a Consellería deEducación e Ordenación Universitaria.

4. As materias da modalidade de humanidades eciencias sociais son as seguintes:

Primeiro curso:

-Economía.

-Grego I.


-Latín I.

-Historia do mundo contemporáneo.

-Matemáticas aplicadas ás ciencias sociais I.

Segundo curso:

-Economía de empresa.

-Xeografía.

-Grego II.

-Latín II.

-Matemáticas aplicadas ás ciencias sociais II.

-Literatura universal.

-Historia da arte.

As materias de grego I e grego II; latín I e latín II;matemáticas aplicadas ás ciencias sociais I e mate-máticas aplicadas ás ciencias sociais II son materiasde aprendizaxes progresivas; requirirase a supera-ción das de primeiro curso para seren avaliadas asde segundo curso.

5. O alumnado deberá cursar tres materias propiasde modalidade en cada un dos cursos do bacharela-to. Das seis materias de modalidade que se deberáncursar no conxunto dos dous cursos do bacharelato,polo menos cinco deberán ser da modalidade elixi-da.

6. O alumnado que opte pola modalidade de artesdeberá cursar cultura audiovisual en 1º e técnicasde expresión gráfico-plástica en 2º, se elixiu a vía deartes plásticas; deberá cursar cultura audiovisual en1º e historia da música e da danza en 2º se elixiu avía de artes escénicas.

O alumnado que opte pola modalidade de cienciase tecnoloxía deberá cursar matemáticas I en 1º ematemáticas II en 2º curso.

O alumnado que opte pola modalidade de humani-dades e ciencias sociais, deberá cursar historia domundo contemporáneo en 1º e xeografía en 2º.

Artigo 8º.-Materias optativas.

1. As materias optativas no bacharelato contribúena completar a formación do alumnado en aspectospropios da modalidade elixida ou ampliando a pro-pia formación xeral.

2. O alumnado cursará unha materia optativa tan-to no primeiro como no segundo curso do bacharela-to cunha carga lectiva igual á das materias propiasde modalidade.

3. Os centros docentes ofrecerán materias optati-vas en conformidade co que estableza a Conselleríade Educación e Ordenación Universitaria. Garanti-rase que o alumnado poida elixir tamén como mate-ria optativa unha materia de modalidade.

4. En calquera caso, na oferta de materias optativasa que se refire a epígrafe anterior os centros ofrece-rán obrigatoriamente: segunda lingua estranxeira,

tecnoloxías da información e comunicación e músicaque serán cursadas nun dos cursos, agás a segundalingua estranxeira, que poderá ser cursada nos douscursos.

Artigo 9º.-Materias impartidas en lingua galega.

1. No bacharelato impartiranse en galego as mate-rias comúns seguintes: filosofía e cidadanía e cien-cias para o mundo contemporáneo en primeiro cur-so; historia da filosofía e historia de España ensegundo curso. Así mesmo, impartiranse en galegoas materias de modalidade que figuran como obriga-torias no artigo 7º.6.

2. Ademais das materias establecidas na epígrafeanterior, o claustro do profesorado dos centros edu-cativos completará o número de materias que garan-ta que o alumnado recibe, polo menos, o cincuentapor cento da docencia en galego, como establece oartigo 10 do Decreto 124/2007, do 28 de xuño, poloque se regula o uso e promoción do galego no siste-ma educativo, e que figurará no proxecto lingüísticodo centro.

3. O bacharelato proporcionaralle a todo o alumna-do unha boa competencia nas dúas linguas oficiaisco fin de que repercuta, de forma positiva, no seuuso.

Artigo 10º.-Currículo.

1. Enténdese por currículo do bacharelato oconxunto de obxectivos, contidos, métodos pedagó-xicos e criterios de avaliación aplicados a estas ensi-nanzas.

2. Os departamentos didácticos dos centros educa-tivos desenvolverán e completarán o currículo dobacharelato establecido neste decreto. A concrecióndo currículo formará parte do proxecto educativo.

3. As actividades educativas no bacharelatoimpulsarán e favorecerán a capacidade do alumnadopara aprender de maneira autónoma, para o traballoen equipo e para aplicar métodos de investigaciónapropiados á súa idade de formación.

4. A Consellería de Educación e Ordenación Uni-versitaria promoverá as medidas necesarias para quenas distintas materias se desenvolvan actividadesque estimulen o interese e hábito de lectura e acapacidade de expresarse correctamente en público,así como o uso das tecnoloxías da información e dacomunicación.

Artigo 11º.-Obxectivos, contidos e criterios de ava-liación.

Os obxectivos, contidos e criterios de avaliaciónque corresponden a cada unha das materias queconforman o bacharelato son os que se determinanno anexo I deste decreto.

Artigo 12º.-Distribución horaria.

A distribución horaria semanal que corresponde acada unha das materias que constitúen o currículodo bacharelato é a que se establece no anexo II des-


te decreto, en función do calendario escolar estable-cido na disposición adicional quinta da Lei orgánica2/2006, do 3 de maio, de educación.

Artigo 13º.-Avaliación.

1. A avaliación da aprendizaxe será continua ediferenciada segundo as distintas materias e terá enconta os diferentes elementos que constitúen ocurrículo.

2. Será competencia do profesor ou da profesora decada materia, ao remate de cada curso, a decisiónsobre a superación ou non, por parte do alumnado,dos obxectivos establecidos, tomando como referen-te fundamental os criterios de avaliación.

3. O alumnado que non supere algunha materialogo da avaliación final do período ordinario poderárealizar unha proba extraordinaria. A Consellería deEducación e Ordenación Universitaria determinaráo calendario para a súa realización.

4. O equipo docente, constituído polas profesorase profesores que imparten docencia a cada un dosgrupos de bacharelato, coordinado pola persoa tito-ra, valorará a evolución de cada alumna e cadaalumno no conxunto das materias, a súa madurezacadémica en relación cos obxectivos do bacharela-to así como, ao final da etapa, as súas posibilidadesde progreso en estudos posteriores.

5. Se no proceso de avaliación continua se adver-tise que unha alumna ou un alumno non progresaadecuadamente, o centro educativo, tan pronto comodetecte as dificultades de aprendizaxe, adoptarámedidas de reforzo educativo coa finalidade de queo alumnado adquira as aprendizaxes necesarias paracontinuar satisfactoriamente os seus estudos.

6. Os resultados da avaliación expresaransemediante cualificacións numéricas de cero a dez,sen decimais, e consideraranse negativas as inferio-res a cinco. A nota media será a media aritméticadas cualificacións de todas as materias, arredondadaá centésima máis próxima e, en caso de equidistan-cia, á superior. Na convocatoria da proba extraordi-naria, se o alumnado non se presentase a ela, consig-narase como non presentado.

7. O profesorado avaliará tanto a aprendizaxe doalumnado coma o proceso de ensinanza e a súa prác-tica docente.

8. Os documentos oficiais de avaliación do bacha-relato son o expediente académico, as actas de ava-liación, o informe persoal por traslado e o historialacadémico. A Consellería de Educación e Ordena-ción Universitaria regulará os procedementos e osdocumentos necesarios para levar a cabo a avalia-ción do alumnado, así como a súa supervisión e cus-todia.

9. O historial académico de bacharelato e o infor-me persoal por traslado son os documentos básicos.Deberán recoller sempre a norma da administracióneducativa que establece o currículo correspondente

e, cando teñan que producir efectos fóra do ámbitoda comunidade autónoma, aterase ao disposto noartigo 36.3º da Lei 30/1992, do 26 de novembro, deréxime xurídico das administracións públicas e doprocedemento administrativo común.

10. As actas de avaliación redactaranse para cadaun dos cursos e pecharanse ao remate do períodolectivo ordinario e logo da convocatoria das probasextraordinarias. Comprenderán a relación nominaldo alumnado que compón o grupo xunto cos resulta-dos da avaliación das materias. En segundo cursofigurará o alumnado con materias non superadas docurso anterior e recollerán a proposta de expedicióndo título de bacharel. Serán asinadas por todo o pro-fesorado do grupo e levarán o visto e prace do direc-tor ou directora do centro. Os centros privados remi-tirán un exemplar das actas ao instituto de educa-ción secundaria a que estean adscritos.

11. O historial académico de bacharelato seráexpedido en impreso oficial, levará o visto e pracedo director ou directora e terá valor acreditativo dosestudos realizados. Recollerá polo menos os datosidentificativos do estudante, as materias cursadas encada un dos anos de escolarización e os resultadosda avaliación en cada convocatoria (ordinaria ouextraordinaria), a nota media do bacharelato, asícomo a información relativa aos cambios de centro.

12. O informe persoal por traslado é o documentoen que se consignará a información que resultenecesaria para a continuidade do proceso de apren-dizaxe do alumnado cando se traslade a outro centrosen ter rematado o curso e conterá os resultados dasavaliacións parciais que se realizasen.

13. A obtención e tratamento dos datos persoais doalumnado, e en especial os contidos nos documentosoficiais a que se refire esta disposición, a súa cesiónduns centros a outros e a adopción de medidas quegarantan a seguridade e confidencialidade dosdevanditos datos someteranse ao disposto na lexisla-ción vixente en materia de protección de datos decarácter persoal e na disposición adicional vixésimoterceira da Lei orgánica 2/2006, de 3 de maio, deeducación.

Artigo 14º.-Promoción.

Ao finalizar o 1º curso, e como consecuencia doproceso de avaliación, o profesorado de cada alum-na e de cada alumno adoptará as decisións sobre asúa promoción ao 2º curso tendo en conta que:

a) As alumnas e os alumnos conseguirán a promo-ción ao 2º curso cando superen todas as materiascursadas ou teñan avaliación negativa en dúas mate-rias como máximo.

b) O alumnado que conseguise a promoción asegundo curso con materias avaliadas negativamen-te deberá cursalas ao longo do curso. Os centroseducativos organizarán as actividades de recupera-ción e avaliación das materias pendentes.


Artigo 15º.-Permanencia dun ano máis no mesmocurso.

1. O alumnado que non consiga a promoción aosegundo curso deberá permanecer un ano máis noprimeiro, e cursarao de novo na súa totalidade se onúmero de materias avaliadas negativamente é supe-rior a catro.

2. As alumnas e alumnos que non consigan a pro-moción ao segundo curso e teñan tres ou catro mate-rias avaliadas negativamente poderán optar por:

a) Repetir o curso na súa totalidade

b) Cursar as materias de primeiro curso con avalia-ción negativa e completar con dúas ou tres materiasde segundo curso que non coincidan no seu horariocoas de primeiro curso suspensas. Estas materias desegundo curso en ningún caso pertencerán a aquelasque teñan igual denominación ou que inclúan coñe-cementos de materias de primeiro curso non supera-das.

3. A matrícula e avaliación destas materias ás quefai referencia o punto b da epígrafe anterior terácarácter condicional, sendo necesario estar en con-dicións de promocionar ao segundo curso nos termosestablecidos na epígrafe 2 do artigo 14º deste decre-to, para que as ditas materias poidan ser avaliadas.

4. O alumnado que opte pola alínea b) do puntoanterior, e que sexa menor de idade, deberá contarcoa autorización das súas nais/pais ou titores legais.

5. O alumnado que, ao finalizar o segundo curso,teña avaliación negativa nalgunhas materias, poderámatricularse delas sen necesidade de cursar de novoas materias superadas. A Consellería de Educaciónpoderá regular as condicións en que o alumnado poi-da asistir ás clases correspondentes ás materiassuperadas.

Artigo 16º.-Titulación.

1. Obterá o título de bacharel o alumnado que cur-se satisfactoriamente o bacharelato en calquera dasmodalidades. Este título terá efectos laborais e aca-démicos.

2. Para obter o título de bacharel será necesario teravaliación positiva en todas as materias dos douscursos de bacharelato.

3. O alumnado que finalice as ensinanzas profesio-nais de música e danza obterá o título de bacharel sesupera as materias comúns do bacharelato, de acor-do co establecido no artigo 50.2º da Lei orgánica2/2006, do 3 de maio, de educación.

Artigo 17º.-Autonomía dos centros.

Tal como queda establecido no artigo 10º.2 destedecreto, os centros educativos concretarán o currí-culo, que será incluído no proxecto educativo. A dita

concreción contará, polo menos, cos elementosseguintes:

a) Contribución aos proxectos lingüístico, lector,de tecnoloxías da información e comunicación e aoplan de convivencia do centro.

b) Decisións de carácter xeral sobre a metodoloxía.

c) Criterios sobre a avaliación e promoción doalumnado.

d) Liñas xerais de atención á diversidade.

Disposicións adicionais

Primeira.-Ensino de relixión.

1. O alumnado maior de idade ou os seus pais/naisou titores legais mentres sexa menor decidirán sobrese cursa ou non ensinanzas de relixión no momentode formalizar a súa matrícula. O alumnado que optepor non recibir ensinanzas de relixión permanecerános centros educativos e contará coa debida aten-ción educativa.

2. O currículo da materia de relixión católica e dasdiferentes confesións relixiosas con que o Estadoespañol ten subscritos acordos de cooperación enmateria educativa será competencia, respectivamen-te, da xerarquía eclesiástica e das correspondentesautoridades relixiosas. O seu contido deberá, en cal-quera caso, ser respectuoso cos dereitos das persoasmarcados na lexislación vixente e nomeadamente covalor da igualdade entre mulleres e homes.

3. A avaliación da materia de relixión católica rea-lizarase nos mesmos termos e cos mesmos efectos caa das outras materias do bacharelato. A avaliacióndoutras confesións relixiosas axustarase ao estable-cido nos acordos de colaboración en materia educa-tiva subscritos con elas polo Estado español.

Coa finalidade de garantir o principio de igualda-de e a libre concorrencia, as cualificacións destamateria non computarán na obtención da nota mediapara os efectos de acceso á universidade, a ciclossuperiores de formación profesional e a outros estu-dos, nin nas convocatorias para a obtención de bol-sas e axudas ao estudo en que deban entrar en con-correncia os expedientes académicos.

Segunda.-Ensinanzas impartidas en linguasestranxeiras.

1. Os centros educativos poderán impartir algunhadas materias do currículo de bacharelato nunha lin-gua estranxeira, dentro do programa de secciónsbilingües. Esta decisión quedará expresada no pro-xecto lingüístico que forma parte do proxecto educa-tivo de cada centro.

2. Os centros que impartan algunha materia en lin-gua estranxeira aplicarán en todo caso os criteriosde admisión do alumnado establecidos de formaxeral, sen incluír criterios lingüísticos.

Terceira.-Correspondencia con outras ensinanzas.

Mentres o Ministerio de Educación e Ciencia nonestableza, con efectos para todo o Estado, o réxime


de validacións entre materias de bacharelato e mate-rias das ensinanzas profesionais de música e danza,así como os efectos que sobre a materia de educa-ción física deba ter a condición de deportista de altonivel e rendemento, serán de aplicación as valida-cións vixentes.

Cuarta.-Modificación do Decreto 88/1999, do 11 demarzo, polo que se regula a ordenación xeral dasensinanzas de educación de persoas adultas e osrequisitos mínimos dos centros.

Modifícase o artigo 30º do Decreto 88/1999, do 11de marzo, polo que se regula a ordenación xeral dasensinanzas de educación de persoas adultas e maisos requisitos mínimos dos centros, que queda redac-tado da seguinte forma:

«Cambios de réxime de ensinanza.

a) O alumnado procedente do bacharelato ordina-rio poderá incorporarse ao bacharelato para persoasadultas en calquera das súas modalidades, presen-cial ou a distancia. Igualmente, poderá incorporarseao bacharelato ordinario procedente do bacharelatopara persoas adultas. O cambio de réxime de ensi-nanzas realizarase nos prazos e condicións que esta-bleza a Consellería de Educación e Ordenación Uni-versitaria.

b) O alumnado que se incorpore ao bacharelatopara persoas adultas con materias superadas dobacharelato ordinario conservará a cualificaciónpositiva destas no réxime de persoas adultas.

c) O alumnado que se incorpore ao bacharelatoordinario procedente do bacharelato para persoasadultas conservará tamén as cualificacións dasmaterias cursadas e superadas neste.

d) O alumnado poderá matricularse nas ensinanzaspara persoas adultas por ámbito, curso ou bloquecompletos, ou por módulos ou materias illadas, deacordo coa regulación que estableza a Consellería deEducación e Ordenación Universitaria».

Disposicións transitorias

Primeira.-Aplicación da normativa.

No curso 2008-2009 implantaranse as ensinanzascorrespondentes ao primeiro curso do bacharelato. Nocurso 2009-2010 implantaranse as correspondentesao segundo curso, de acordo co disposto no Realdecreto 806/2006, do 30 de xuño, polo que se estable-ce o calendario de aplicación da nova ordenación dosistema educativo. Durante o curso 2008-2009 o2º curso de bacharelato rexerase polo Decre-to 231/2002, do 6 de xuño, polo que se modifica oDecreto 275/1994 (DOG do 15 de xullo de 2002),polo que se establece o currículo de bacharelato naComunidade Autónoma de Galicia.

Segunda.-Validez do libro de cualificacións debacharelato.

Os libros de cualificacións de bacharelato terán efec-tos de acreditación, segundo o establecido na lexisla-ción vixente, ata a finalización do curso 2007-2008.

Ao finalizar o dito curso, pecharanse mediantedilixencia oportuna e inutilizaranse as páxinas res-tantes. Cando a apertura do historial académicosupoña a continuación do anterior libro de cualifica-cións de bacharelato, reflictirase a serie e o númerodeste no historial académico. Estas circunstanciasreflictiranse así mesmo no correspondente expe-diente académico.

Terceira.-Oferta de modalidades do bacharelato.

Sen prexuízo do establecido no artigo 5º.7 destedecreto, a Consellería de Educación e OrdenaciónUniversitaria poderá limitar a oferta de materiaspropias da modalidade de ciencias e tecnoloxíamentres os centros non sexan dotados dos recursosespecíficos necesarios para impartir novas materias.

Disposición derrogatoria

Decreto 275/1994, do 29 de xullo, polo que seestablece o currículo do bacharelato na ComunidadeAutónoma de Galicia (DOG do 31 de agosto de1994).

Decreto 231/2002, do 6 de xuño, polo que semodifica o Decreto 275/1994 (DOG do 15 de xullode 2002).

Decreto 184/2003, do 20 de febreiro, polo que semodifica o Decreto 275/1994, do 29 de xullo, poloque se establece o currículo de bacharelato naComunidade Autónoma de Galicia (DOG do 18 demarzo de 2003).

Orde do 2 de maio de 1996 pola que se publica arelación de materias optativas do bacharelato, seestablece o currículo destas materias e se regula asúa oferta (DOG do 30 de maio de 1996).

Artigo 12º.5 do Decreto 133/2007, do 5 de xullo,polo que se regulan as ensinanzas da educaciónsecundaria obrigatoria na Comunidade Autónoma deGalicia (DOG do 13 de xullo).

Disposicións derradeiras

Primeira.-Desenvolvemento normativo.

Autorízase a persoa titular da Consellería de Edu-cación e Ordenación Universitaria para ditar as dis-posicións que sexan necesarias para a execución edesenvolvemento do establecido neste decreto.

Segunda.-Entrada en vigor.

Este decreto entrará en vigor o día seguinte ao dasúa publicación no Diario Oficial de Galicia.

Santiago de Compostela, dezanove de xuño dedous mil oito.

Emilio Pérez TouriñoPresidente

Laura Sánchez PiñónConselleira de Educación e OrdenaciónUniversitaria


ANEXO I

INTRODUCIÓN.

Finalizada a educación secundaria obrigatoria, oalumnado comeza o bacharelato cunha formaciónbásica na maioría das materias que configuraron oscurrículos anteriores do ensino básico.

Inicia unha nova etapa na cal deberá afondar nal-gunha materia xa iniciada e adquirir os coñecemen-tos doutras novas, ben sexa entre as comúns, benentre as pertencentes á modalidade escollida deacordo coas súas expectativas de futuro, cos seusintereses e coas súas capacidades.

Ben que nesta etapa o tratamento das materias tenque ser máis completo e complexo, cómpre non per-der de vista o historial académico anterior; será pre-ciso partir do xa adquirido para, asentado e interio-rizado, avanzar nunha aprendizaxe máis reflexiva,crítica e autónoma.

No currículo da etapa anterior as competenciasforon o obxectivo que se pretendía lograr e o referen-te fundamental para os criterios de avaliación. Nes-ta nova etapa, aínda sen que figuren neses termos,deberán estar presentes para continuar no seudesenvolvemento e permitir un avance máis satisfac-torio da formación integral que se persegue paracada persoa, coa mirada posta nunha vida socialadulta ou na continuación de estudos superiores. Encalquera dos dous casos, as competencias serán pre-cisas ao longo da vida.

No bacharelato, á parte de enriquecerse cos coñe-cementos das materias comúns e das propias damodalidade elixida e das optativas, o alumnado teráque ser quen, de forma progresiva, de buscar infor-mación nas diversas fontes ao seu alcance, sobreaspectos académicos ou profesionais, seleccionalacon criterios rigorosos, analizala, interiorizala eaplicala en contextos diversos.

Terá que ser quen de atopar mecanismos de reso-lución de problemas no mundo que o rodea.

Terá que ser quen de identificar e adoptar distin-tas estratexias que lle faciliten en cada momentoadoptar decisións axeitadas fronte aos problemasque van xurdindo na actualidade na interacción cocontorno.

Terá que ser quen de participar activamente namellora da sociedade, con espírito solidario, exer-cendo os dereitos democráticos de cidadanía.

Terá que ser quen de detectar as súas fortalezas ecarencias de aprendizaxe, de relación e emocionaise adoptar actitudes de esforzo e perseveranza parasuperalas.

En definitiva, precisará ampliar as competenciasque desenvolveu ao longo do ensino básico e conti-nuar, en distinta forma e medida, ao longo de toda avida, tendo presente que a aprendizaxe será necesa-ria, tanto para a continuación con estudos superiorescomo para a súa incorporación na vida adulta.

Todas estas necesidades do alumnado precisandunha práctica docente encamiñada aos mesmosobxectivos.

Será precisa, xa que logo, unha práctica de aulaque fomente o traballo interactivo, cooperativo, rigo-roso, reflexivo e conectado coa realidade e co usodas novas tecnoloxías da información e da comuni-cación. Unha práctica educativa que teña en contaas diversas fontes de información, que fomente atransformación da información en formación, quefomente e participe do espírito crítico, empregandoo xénero como unha das categorías de análise, ainvestigación e a innovación, o traballo ben feito e aautoavaliación.

Será precisa unha práctica docente que non esque-za a atención á diversidade que, aínda que presentedificultades, será fonte de enriquecemento mutuo enunca fonte de conflito.

MATERIAS DO BACHARELATO.

1-Ciencias para o mundo contemporáneo.

2-Educación física.

3-Filosofía e cidadanía.

4-Historia de España.

5-Historia da filosofía.

6-Lingua galega e literatura I e II.

7-Lingua castelá e literatura I e II.

8-Lingua estranxeira I e II.

9-Análise musical I e II.

10-Anatomía aplicada.

11-Artes escénicas.

12-Cultura audiovisual.

13-Debuxo artístico I e II.

14-Debuxo técnico I e II.

15-Deseño.

16-Historia da arte.

17-Historia da música e da danza.

18-Linguaxe e práctica musical.

19-Literatura universal.

20-Técnicas de expresión gráfico-plásticas.

21-Volume.

22-Bioloxía.

23-Bioloxía e xeoloxía.

24-Ciencias da Terra e ambientais.

25-Electrotecnia.

26-Física.

27-Física e química.

28-Matemáticas I e II.

29-Química.

30-Tecnoloxía industrial I e II.


31-Economía.

32-Economía de empresa.

33-Grego I e II.

34-Historia do mundo contemporáneo.

35-Latín I e II.

36-Matemáticas aplicadas ás ciencias sociais I e II.

37-Xeografía.

CIENCIAS PARA O MUNDO CONTEMPORÁNEO

Introdución.

A ciencia e a tecnoloxía son un dos alicerces dasociedade actual e constitúen o eixe do cambio ace-lerado en que se ve inmersa a humanidade do sécu-lo XXI. O seu vertixinoso avance produce cambiossignificativos que inciden no proceso constante detransformación do mundo e afecta o tecido e a estru-tura social de maneira máis relevante ca outros cam-pos do saber.

O desenvolvemento científico e tecnolóxico, entanto que proporciona unha mellor comprensión darealidade e aumenta a posibilidade de interactuarsobre o ambiente, contribúe de forma innegable ámellora da calidade de vida nas sociedades occiden-tais. Con todo, non está exento de riscos e incertezase suscita problemas sociais e ético–políticos máisaló dos laboratorios, en canto que a cidadanía se veafectada por decisións en que non tomou parte e queinciden no seu escenario e forma de vida, tanto indi-vidual coma colectiva.

Para unha sociedade democrática é, xa que logo,un reto importante a formación dunha sociedadecapaz de comprender e desenvolverse nun mundo enque a ciencia e a tecnoloxía están cada día máis pre-sentes e de participar na toma de decisións, conrigor e fundamento, en cuestións de actualidade erelevancia social para avanzar cara a un futuro sus-tentable para a humanidade.

A materia de ciencias para o mundo contemporá-neo, común para o alumnado de todas as modalida-des de bacharelato, proponse responder a este desa-fío e contribuír a que todas as persoas posúan uncoñecemento científico funcional, susceptible de seraplicado a contextos diversos; un coñecemento diná-mico, en sintonía co desenvolvemento da competen-cia de aprender a aprender, que capacite para adap-tarse e seguir o ritmo da actualidade científica; uncoñecemento que facilite o desenvolvemento de acti-tudes, como as de tolerancia e ausencia de dogma-tismo, e que permita actuar como persoas autónomase críticas capaces de argumentar, xustificar as súasposicións e participar activamente na sociedade.

Desde esta perspectiva, débese abordar a resolu-ción de problemas abertos, tal e como se presentanno mundo real e na sociedade actual, conxugando aaplicación de modelos, teorías e procedementoscientíficos básicos coa contribución doutras cienciasnecesarias para comprender a súa complexidade. Otratamento de cuestións da realidade, cun enfoque

local e global, axudará o alumnado a tomar concien-cia das distintas dimensións da realidade e fomenta-rá a súa responsabilidade social.

Na educación secundaria obrigatoria o alumnadoxa estudou materias que lle proporcionan unha cul-tura científica básica. No bacharelato parte do alum-nado vai seguir profundando nesta liña. O caracte-rístico desta materia vai residir no enfoque interdis-ciplinario, a través da selección de determinadosproblemas relacionados con problemas reais, abor-dados desde enfoques CTS (ciencia-tecnoloxía-sociedade) que preparen para a participación cida-dá.

Os contidos da materia están estruturados en blo-ques. No bloque común recóllense aqueles contidosque deben estar presentes nalgunha medida nodesenvolvemento de todos os demais, aínda que asúa distribución e tratamento dependerá da súa per-tinencia en cada contexto. Os restantes céntranse enámbitos nos cales se insire algún problema específi-co merecedor de interese social. A orixe do universoe da vida, a saúde, a xestión sustentable do planeta,así como a biotecnoloxía, as tecnoloxías da comuni-cación, a nanotecnoloxía e a sociedade do coñece-mento, son campos que forman parte do noso presen-te e futuro inmediato e son susceptibles de ser trata-dos desde unha perspectiva de divulgación científi-ca, cunha formulación accesible.

É ineludible a necesidade de integrar e ponderarequilibradamente os contidos de distintos tipos, aconveniencia de que o alumnado traballe en proxec-tos de grupo; así como desenvolver as competenciaspara o traballo en equipo e a responsabilidade com-partida na xestión dun proceso de investigación.

Por último, débese ter en conta que os contidosdeberán adaptarse en virtude das necesidades eintereses do alumnado e dos propios avances cientí-ficos e tecnolóxicos, para acadar os obxectivos pro-postos e actuar de acordo cunha ciencia para o mun-do contemporáneo.

Obxectivos.

Ao longo desta materia o alumnado debe desenvol-ver as seguintes capacidades:

1. Suscitar preguntas sobre os problemas da socie-dade actual e do futuro próximo que constitúen unhaprioridade para a investigación tecnocientífica eidentificar os diversos aspectos que neles concorren,co fin de desenvolver un pensamento crítico e refle-xivo.

2. Coñecer os elementos dos procesos de investi-gación e as características das explicacións científi-cas, partindo de problemas próximos á experiencia,e poñelos en práctica mediante investigacións sinxe-las.

3. Seleccionar, comprender, avaliar e utilizarinformacións de tipo científico e tecnolóxico,incluíndo a identificación de manipulacións ou nes-gos, entre os que cabe destacar os que fan referenciaao xénero, para tomar decisións fundamentadas e


saber comunicalas de forma clara, coherente e pre-cisa.

4. Desenvolver e poñer en práctica procedementose valores propios da actividade científica, como acuriosidade, a creatividade, a ausencia de dogmatis-mo, a reflexión crítica, a relevancia dos datos encontraposición coas opinións de cara ao rigor norazoamento científico, e a sensibilidade diante dosproblemas emerxentes para facilitar a evolución per-soal e social.

5. Recoñecer o carácter colectivo dos avancescientíficos, destacando o papel das mulleres naciencia, así como a mutua interdependencia entre ocontexto sociocultural e as investigacións científicase tecnolóxicas.

6. Identificar os principios ou teorías científicas etecnolóxicas ligadas ás problemáticas contemporá-neas que debe afrontar a cidadanía, tanto individualcomo colectivamente, para favorecer a súa compren-sión e a busca de solucións.

7. Tomar unha postura crítica diante dos avancescientíficos e tecnolóxicos, recoñecer os logros e asvantaxes para a mellora da calidade de vida, asícomo os riscos que comportan, valorando os proble-mas sociais e éticos que poden xerar.

8. Identificar os principais problemas relativos ásaúde, ao medio natural, ás novas tecnoloxías emateriais, ás fontes de enerxía, etc., tratando decomprender as bases científicas para avaliar critica-mente as informacións dos medios de comunicacióne adquirir independencia de criterio.

9. Construír un coñecemento coherente e críticosobre as tecnoloxías da información e comunicacióne sobre a sociedade do ocio presentes no contorno doalumnado, propiciando un uso axeitado delas, pres-tando especial atención á existencia da fenda dixitalde xénero entre países ricos e pobres.

10. Utilizar na vida cotiá os coñecementos adqui-ridos, participando nas controversias tecnocientífi-cas locais e globais, e desenvolver hábitos democrá-ticos baseados na argumentación e no diálogo.

Contidos.

Contidos comúns.

-Análise da evolución do concepto de ciencia edas distintas disciplinas ao longo da historia, a tra-vés de problemas científicos do pasado e da actuali-dade, prestando especial atención a desenmascararsupostas formulacións científicas que se transmitenpolos medios de comunicación.

-Busca, comprensión e selección, a partir de dife-rentes fontes, de información relevante relacionadacon problemas tecnocientíficos que afectan a cida-danía, e utilización en contextos de debate e argu-mentación, distinguindo as simples opinións dosargumentos baseados en probas.

-Coñecemento dos trazos fundamentais das formasde traballo na comunidade científica, a relación decausas e feitos aparentemente inconexos e o papel

das diversas teorías na interpretación dos datos, asícoma o papel do discurso, e aplicación á busca desolucións a problemas da experiencia cotiá.

-Recoñecemento da contribución do coñecementocientífico e tecnolóxico á comprensión do mundo eao progreso e calidade da vida humana, así como ásuperación de prexuízos e á formación do espíritocrítico.

-Análise crítica da visión androcéntrica, eurocén-trica e etnocéntrica da ciencia e da tecnoloxía.

-Recoñecemento das repercusións dos avancestecnocientíficos na sociedade e da influencia docontexto social na demanda e produción científica etecnolóxica (políticas científicas, conflito de intere-ses e prioridades na investigación).

-Identificación e manifestación -a partir deexemplos tomados da actualidade, así como da his-toria da ciencia e da tecnoloxía- das limitacións docoñecemento tecnocientífico, tanto inherentes a elcomo derivadas do seu uso inadecuado.

-Desenvolvemento da capacidade de reflexión decara á capacitación na toma de decisións responsa-bles, fundamentadas e críticas considerando os dife-rentes aspectos epistemolóxicos, éticos e políticosco fin de fomentar unha participación democráticaante as controversias tecnocientíficas.

Na procura dun modelo cosmolóxico.

-Escalas de lonxitudes, masas e tempos no univer-so.

-Utilización do modelo cosmolóxico actual paraexplicar a orixe do Universo e a formación da Terra.

-A tecnoloxía espacial e a exploración do sistemasolar.

-Explicación dalgunhas catástrofes terrestres (sis-mos, tsunamis, erupcións volcánicas) recorrendo aomodelo de tectónica de placas.

-A orixe da vida: análise das principais hipóteses.

-Do fixismo ao evolucionismo. A selección naturaldarwiniana e a súa explicación desde a xenética.Controversia con outras teorías pseudocientíficas,como a teoría do deseño intelixente.

-Orixe da especie humana: da familia de homíni-dos fósiles ao Homo sapiens. Elaboración dunhaposible árbore xenealóxica.

Saúde e calidade de vida.

-A saúde como equilibrio entre a persoa e o medionatural. Identificación de estilos de vida saudables.

-Coñecemento da orixe infecciosa dalgunhas doen-zas. A enfermidade como problema colectivo. Epide-mias e pandemias: a busca de beneficios económi-cos por riba doutras consideracións e a súa relacióncon enfermidades emerxentes. Valoración do usoracional de medicamentos.

-Recoñecemento dos condicionamentos da investi-gación médica: as patentes. A SIDA como exemplode valoración da sanidade en función do desenvolve-


mento dos países. Plan de saúde na ComunidadeAutónoma galega.

-A revolución biotecnolóxica. Do ADN ao PXH(proxecto xenoma humano); proxectos públicos eintereses comerciais. Xastraría xenética. Alimentostransxénicos e outras aplicacións. Discusión dosbeneficios e prexuízos da modificación xenética.

-Coñecemento e valoración das novas técnicas conpotencial terapéutico: transplantes, reproduciónasistida, clonación, células troncais. Bioética. Aná-lise das distintas repercusións destas tecnoloxías.

-Máis aló da xenética: a epixenética e a proteómi-ca.

Modelo de xestión do planeta.

-Os riscos naturais. O concepto de risco. Factoresque incrementan os riscos. As catástrofes máis fre-cuentes.

-Os impactos: a contaminación, a desertización, oaumento de residuos e a perda de biodiversidade. Ocambio climático.

-A sobreexplotación dos recursos: aire, auga, solo,seres vivos e fontes de enerxía. A auga como recur-so limitado. Enerxías alternativas e enerxía nuclear.O papel das mulleres na xestión destes recursos.

-A xestión sustentable da Terra. Principios xeraisde sustentabilidade económica, ecolóxica e social.Os compromisos internacionais e a responsabilidadeinstitucional e cidadá. Estratexias de desenvolve-mento sustentable en Galicia.

-A ordenación territorial: instrumento de protec-ción ambiental, de planificación e de xestión a proldun desenvolvemento equilibrado e sustentable.

Novos materiais para novas necesidades.

-A humanidade e o uso dos materiais. Localiza-ción, produción e consumo de materiais: control derecursos.

-Algúns materiais naturais: os metais, riscos acausa da súa corrosión. O papel e o problema dadeforestación.

-O desenvolvemento científico-tecnolóxico e asociedade de consumo: esgotamento de materiais eaparición de novas necesidades, desde a medicina áaeronáutica.

-A resposta da ciencia e a tecnoloxía. Novos mate-riais: os polímeros e os materiais cerámicos. Novastecnoloxías: a nanotecnoloxía.

-Análise ambiental e enerxética do uso dos mate-riais: redución, reutilización e reciclaxe. Lixos.

Da sociedade da información á sociedade do coñecemento.

-As posibilidades tecnolóxicas do tratamento dainformación: procesamento, almacenamento e inter-cambio de información.

-O salto do analóxico ao dixital. Tratamento numé-rico da información, do sinal, do son e da imaxe.

-A revolución tecnolóxica da comunicación e tra-tamento da información. Repercusións na vida cotiá.

-A sociedade da información e as súas oportunida-des e riscos. Redes, globalización da información efenda dixital. Fiabilidade das distintas fontes, crite-rios para avaliala.

-Democracia e cidadanía: dereitos e deberes daspersoas na sociedade da información. A igualdadede xénero.

-Oportunidades das TIC (tecnoloxías da informa-ción e da comunicación) para a educación e o ocio:uso responsable delas.

Criterios de avaliación.

Os criterios de avaliación tratan de comprobar odesenvolvemento das competencias e capacidadesseguintes:

1. Recoñecer e facerse preguntas sobre problemasde actualidade e interese para a cidadanía, en queestean implicadas as tecnociencias, e sobre as súasposibles solucións, apreciando a súa multidimensio-nalidade.

Trátase de avaliar se o alumnado analiza de formacualitativa situacións problemáticas abertas, identi-ficando e delimitando os principios científicos e tec-nolóxicos con que teñen relación e mais explorandoas implicacións sociais e éticas das propostas desolución que se achegan desde estes ámbitos.

2. Coñecer e apreciar a contribución da ciencia eda tecnoloxía á mellora da vida humana e amosarunha actitude crítica ante elas.

Trátase de comprobar se o alumnado comprende evalora as contribucións científicas e tecnolóxicasaos problemas principais da sociedade actual -espe-cialmente as relacionadas coa biotecnoloxía, asenerxías renovables, novos materiais e novas tecno-loxías- e se amosa sensibilidade crítica ante osavances científicos, considerando as súas vantaxes eos problemas que, pola súa vez, poden xerar, anali-zando exemplos históricos e actuais.

3. Analizar a evolución do concepto de ciencia edas distintas disciplinas a través da historia. Dife-renciar a ciencia doutras formas de coñecemento eapreciar os valores consubstanciais da prácticacientífica.

Preténdese avaliar se o alumnado é quen de com-prender a evolución do concepto de ciencia e dasdiferentes disciplinas ao longo da historia e de dis-cernir cales das sucesivas explicacións dadas a pro-blemas fundamentais, como a orixe do universo e davida e o evolucionismo, posúen características cien-tíficas e cales están baseadas en opinións e crenzas.Tamén se trata de comprobar se comprende e apre-cia os valores propios da actividade científica, comoa curiosidade, a ausencia de dogmatismo e o debateracional.


4. Identificar e practicar os trazos fundamentaisdas formas de traballo da ciencia.

Con este criterio trátase de avaliar se existe unhacomprensión e práctica das metodoloxías científicas,a través da capacidade para a identificación de tra-zos como o papel das teorías na interpretación dedatos, e para a realización de investigacións sinxelasde carácter científico sobre problemas próximos ásúa experiencia cotiá. Igualmente, a importanciarelevante da precisión e do rigor na recompilacióndos datos e a consideración da fundamental verifica-ción experimental.

5. Formar opinións propias e argumentadas a par-tir de información procedente de diversas fontes.

Este criterio pretende avaliar a capacidade de aná-lise e comprensión do alumnado das informacións detipo científico e tecnolóxico, valorando as súasrepercusións na propia vida e na da cidadanía, e adiferente incidencia delas nas mulleres e nos homes,así como a de formar opinións propias razoadassobre elas e saber expoñelas de forma clara e preci-sa. Tamén se trata de comprobar se é quen de ava-liar o coñecemento con base en criterios adecuados.

6. Decatarse da relación entre a actividade cientí-fica e tecnolóxica e o contexto social en que se pro-duce, e recoñecer o carácter colectivo dos avancescientíficos e tecnolóxicos e o papel das mulleresneles.

Preténdese avaliar a identificación e coñecementoda influencia e incidencia mutua entre a sociedade,a ciencia e a tecnoloxía. Igualmente, se o alumnadoé consciente de que os seus avances son froito dacolaboración, e mesmo da rivalidade, de moitas per-soas e culturas -en casos como o desciframento dasecuencia do xenoma humano- e se recoñece a con-tribución das mulleres, por exemplo no establece-mento do modelo do ADN. Tamén se trata de ver secoñecen a contribución ao avance neste campo dal-gunha personalidade científica galega.

7. Recoñecer as limitacións da ciencia e da tecno-loxía.

Trátase de indagar se o alumnado é quen de iden-tificar algúns problemas para os que a ciencia aíndanon ten solución -como os relativos á orixe da espe-cie humana, á contaminación e ao cambio climático,á enerxía nuclear e novas fontes de enerxía oualgunhas enfermidades coma o cancro ou a SIDAentre outros-, e se valora a perseveranza da investi-gación científica para tratar de solucionalos. Ade-mais destas limitacións internas e externas tamén sedebe constatar se recoñece que determinadas solu-cións tecnicamente posibles non son permisiblesdesde o punto de vista ético.

8. Coñecer e tomar postura ante os problemasambientais.

Preténdese comprobar se o alumnado coñecealgúns problemas ambientais -como o esgotamentodos recursos, o incremento da contaminación, ocambio climático e a intensificación das catástrofes-

e se é quen de argumentar sobre as súas consecuen-cias, a medio ou longo prazo, e sobre a necesidadede aplicar modelos sustentables. Tamén se trata deconstatar se mostra sensibilidade para actuar sobreproblemas ambientais próximos.

9. Analizar e valorar as implicacións das tecnolo-xías relacionadas con novos materiais.

Con este criterio trátase de coñecer a comprensióndos alumnos e alumnas do impacto das novas tecno-loxías e novos materiais, considerando as súas con-tribucións á solución de problemas, así como os ris-cos que comportan.

10. Identificar os principais problemas relaciona-dos coa saúde, a súa prevención e solucións achega-das pola ciencia e a tecnoloxía, valorando os aspec-tos éticos, sociais e de xénero presentes nestestemas.

Preténdese saber se o alumnado sinala algúnsindicadores característicos, algúns tratamentosxerais e as medidas preventivas para evitar conta-xios das enfermidades infecciosas, valora a necesi-dade de adoptar estilos de vida saudables e de facerun uso racional dos medicamentos, por exemplo, dosantibióticos. Trátase de ver, tamén, se analiza asprioridades da investigación e a relación de enfermi-dades emerxentes, como a encefalite esponxiformebovina, coa busca de beneficios económicos por ribadoutras consideracións. Avaliarase, igualmente, se oalumnado coñece as problemáticas asociadas aoensaio de fármacos e as diferenzas de dispoñibilida-de e uso en función do desenvolvemento económico.

11. Coñecer os fundamentos básicos e as aplica-cións da xastraría xenética e valorar as súas implica-cións éticas e sociais.

Este criterio trata de comprobar se o alumnadocomprende e valora as posibilidades de manipula-ción do ADN e as células embrionarias, así como asaplicacións da enxeñaría xenética na produción defármacos, transxénicos e terapias xénicas. Así mes-mo, preténdese ver se ten en conta os riscos e pro-blemas sociais e xurídicos, intentando facer unhavaloración ética, destas e outras técnicas, como areprodución asistida, a selección e conservación deembrións e os posibles usos da clonación.

12. Analizar e valorar adecuadamente as posibili-dades e retos da sociedade da información e do ocio.

Trátase de avaliar se o alumnado sabe utilizar astecnoloxías da información e comunicación, se coñe-ce as súas posibilidades e tamén os cambios queproducen no contorno social, nas relacións huma-nas, así como a súa influencia no tempo de lecer,adoptando unha postura crítica ante o seu uso.

13. Utilizar a información e conceptos aprendidospara participar de forma activa como integrantesdunha cidadanía crítica na toma de decisións sobreproblemas que lles afectan relacionados coa cienciae a tecnoloxía.


Trátase de avaliar a conciencia crítica ante osavances científico-técnicos, as súas vantaxes e ris-cos para a sociedade, os dilemas éticos que suscitane a necesaria toma de posición ante estes, partici-pando de forma activa e democrática na conforma-ción dunha postura que respecte os dereitos de todaa cidadanía.

Orientacións metodolóxicas.

O enfoque metodolóxico debe contribuír a desen-volver o currículo desde a perspectiva da finalidadee características da materia, así como asegurar acoherencia entre os valores que promove e os que sepoñan en práctica no proceso educativo.

Nun contexto de cambio permanente, para desen-volver a competencia científica no alumnado e capa-citalo para construír e aplicar os coñecementos deforma autónoma, creativa, responsable e crítica -tan-to no plano persoal da vida cotiá como no social daparticipación cidadá- será necesario conxugar osaber facer do profesorado coas achegas da investi-gación sobre a construción do coñecemento e dosvalores, da didáctica das ciencias e da tecnoloxía edos estudos sobre as avaliacións internacionais.

Neste marco, cómpre destacar algunhas propostasmetodolóxicas que se consideran relevantes paradesenvolver o currículo desta materia:

-Tomar a aprendizaxe como referente para a inter-vención educativa e atender á diversidade presen-tando problemas e cuestións susceptibles de serabordadas partindo de distintos niveis. Xerar,tamén, un clima de aula que lle dea ao alumnado aoportunidade de participar e de elaborar as súas pro-pias posturas sobre os dilemas sociais que teñenrelación coa ciencia e a tecnoloxía.

-Crear contextos de aprendizaxe e avaliación queimpliquen o alumnado e o leven a planificar e ava-liar as súas realizacións, identificando os avances eas dificultades, de cara a autorregular o seu propio esingular proceso de aprender a aprender.

-Favorecer situacións de aprendizaxe contextuali-zadas e abertas que permitan achegarse á complexi-dade das problemáticas actuais. Contextualizadas,na medida en que se traten cuestións de actualidaderelacionadas co contorno do alumnado ou presentesnos medios de comunicación. Abertas, porque aposible solución ou solucións non están definidas deantemán.

-Presentar propostas de traballo integradoras quetranscendan os ámbitos disciplinares e teñan enconta as distintas dimensións das controversias deactualidade, relacionando os contidos científicos etecnolóxicos cos problemas sociais, políticos e éti-cos en que están inmersos.

-Fomentar o tratamento como investigacións deproblemas importantes do contexto vivencial doalumnado, facendo explícita a interacción entre aacción, o marco teórico de referencia e a discusiónen equipo. Incitar a facerse preguntas e formularhipóteses para orientar o proceso, así como a inter-

pretar os resultados empíricos e extraer conclusións,debater e argumentar, para buscar solucións axeita-das aos problemas propostos.

-Promover a participación estudantil en contextosde auténtica indagación e a realización de informesque documenten as súas investigacións, e proporcio-narlles a orientación precisa para acadar a capaci-dade de realizar un proxecto de investigación esco-lar de forma autónoma.

-Seleccionar e organizar os contidos en función dasúa utilidade para facilitar a análise de situacións ea busca de solucións dos problemas que son obxec-to de estudo. Utilizar as actitudes e procedementostecnocientíficos como eixe aglutinador e, en todocaso, asegurar un tratamento integrado de coñece-mentos, procedementos, emocións, actitudes e valo-res.

-Propiciar unha aprendizaxe significativa quereconstrúa os modelos e esquemas de pensamentodo alumnado, coa axuda dos procedementos da cien-cia involucrada, e que permita realizar a transferen-cia de coñecemento para interpretar ou aplicar aoutras situacións ou contextos da vida real.

-Promover a lectura e a utilización das TIC parainformarse, aprender e comunicarse e mais utilizar,como recurso na aula, materiais procedentes dosdiversos medios de comunicación para analizar consentido crítico, ético e estético a súa influencia navisión do mundo, os nosos gustos, valores e persona-lidade.

-Crear espazos de interacción continua entre oalumnado e o profesorado e de cooperación entreiguais, como requisito necesario para poñer en mar-cha a maior parte das estratexias metodolóxicasorientadas á aprendizaxe da participación en proce-sos de negociación e toma de decisións, á constru-ción do coñecemento e á familiarización e simula-ción da práctica científica.

-Desempeñar, como docente, a titoría e a media-ción nas aprendizaxes do alumnado creando contor-nos apropiados e servíndose da avaliación para com-prender o proceso educativo e a funcionalidade doscontidos, orientando a súa intervención sen esque-cer que a construción do coñecemento é social e quea aprendizaxe é individual.

En resumo, do que se trata é de axudar a que acidadanía desenvolva aquelas competencias que aencamiñen á adquisición da autonomía e da autoa-prendizaxe en diferentes contextos da vida, contri-buíndo deste xeito á súa capacidade de tomar deci-sións libres, responsables e ben fundamentadassobre cuestións relacionadas co desenvolvementotecnocientífico.

EDUCACIÓN FÍSICA

Introdución.

Un dos obxectivos do bacharelato é a utilizaciónda educación física e do deporte para favorecer odesenvolvemento persoal e social do alumnado. Des-


de esta perspectiva, a educación física configúrasecomo materia común do bacharelato e culmina asaprendizaxes iniciadas nas etapas anteriores nestaárea.

Un modo de vida no tempo libre que inclúa unaactividade física por e para a saúde é unha das cla-ves para compensar o sedentarismo crecente dasociedade actual, consecuencia dos avances técni-cos e tecnolóxicos que reducen o gasto enerxéticodos individuos na realización das súas tarefas e acti-vidades diarias.

Na sociedade actual o proceso formativo que debeguiar a educación física oriéntase arredor de douseixes fundamentais: o primeiro, a mellora da saúdecomo responsabilidade individual e como constru-ción social; o segundo, o desenvolvemento da auto-nomía do alumnado para satisfacer as súas necesida-des motoras.

A educación física no bacharelato oriéntase funda-mentalmente ao coñecemento do propio corpo, áexperimentación das súas posibilidades motoras e áformación de hábitos de práctica regular de activi-dade física para unha ocupación máis activa e sau-dable do tempo libre.

A educación física nesta etapa debe promover aaprendizaxe de procedementos básicos para a plani-ficación de actividade física, favorecer o desenvol-vemento das capacidades motoras básicas, impulsarunha práctica regular de actividade física como undos piares esenciais para a consolidación dun estilode vida que permita acadar e manter un bo estado desaúde e orientar o alumnado que teña interese nosestudos superiores, universitarios ou profesionais,vinculados coas ciencias da actividade física e dodeporte e ciencias da saúde.

A aprendizaxe de procedementos para a planifica-ción de actividade física no bacharelato ten comoprincipal obxectivo a adquisición de coñecementosfundamentais que posibiliten o deseño e a xestiónautónoma dun proxecto persoal de actividade física.

O desenvolvemento das capacidades motoras bási-cas debe favorecer a formación dunha motricidaderica e diversa, que faga posible un espectro amplode posibilidades á hora de incorporar hábitos depráctica regular de actividade física e, se é o caso,proporcione unha condición motora que facilite apreparación de probas para o acceso a estudos vin-culados ás ciencias da actividade física e o deporteou a determinados corpos profesionais.

A práctica regular de actividade física debe conso-lidar a formación dun estilo de vida máis saudable,empregando para iso actividades adaptadas no posi-ble aos intereses e ás capacidades do alumnado etendo en conta as instalacións e as distintas posibi-lidades que ofrece o medio natural próximo ao con-torno educativo.

O conxunto de actividades desenvoltas na materiadebe fomentar a educación en valores, especialmen-te aqueles relativos ao esforzo e á superación per-

soal, á cooperación, á solidariedade, á igualdade eao respecto entre todas as persoas.

Os contidos da materia distribúense en dous gran-des bloques estreitamente relacionados. O primeiro,Actividade física e saúde, ofrécelle ao alumnadoferramentas para a autoxestión da súa condición físi-ca segundo os seus obxectivos persoais. O segundobloque de contidos, Actividade física, deporte etempo libre, oriéntase ás posibilidades que ofrece aeducación física para o tempo de lecer de xeito acti-vo. A práctica de actividades físicas, deportivas e nocontorno natural que se propoñen é un medio exce-lente para que o exercicio físico saudable e o lecercamiñen no mesmo sentido.

Obxectivos.

1. Coñecer e valorar os efectos positivos da prácti-ca regular de actividade física no desenvolvementopersoal e social, facilitando a mellora da saúde e acalidade de vida.

2. Organizar e participar en actividades físicascomo recurso para ocupar o tempo libre e de lecer,valorando os aspectos sociais e culturais asociados.

3. Adquirir un estilo de vida saudable, especial-mente no que respecta á práctica continua e adapta-da de actividade física.

4. Aprender os procedementos básicos para a pla-nificación de actividade física que permitan a xes-tión autónoma dun proxecto persoal de actividadefísica para a saúde.

5. Aprender procedementos sinxelos de avaliaciónque proporcionen información que facilite a toma dedecisións fundamentais na elaboración dun proxec-to persoal de actividade física.

6. Desenvolver as capacidades motoras de xeitodiverso e global para favorecer a consecución e man-temento dunha boa saúde.

7. Desenvolver as capacidades motoras para con-solidar unha aptitude motora que permita a prepara-ción axeitada de probas de acceso aos estudos vin-culados á educación física ou probas de acceso decarácter profesional.

8. Coñecer, organizar e practicar xogos motores eactividades deportivas, adaptadas aos intereses doalumnado, ás instalacións do centro e aos recursosmateriais dispoñibles, dando prioridade á toma dedecisións e aplicando recursos técnicos aprendidosnas etapas anteriores.

9. Coñecer e practicar actividades físicas no medionatural, favorecendo e demostrando actitudes quecontribúan á súa conservación.

10. Adoptar unha actitude crítica fronte a prácti-cas sociais con efectos negativos para a saúde indi-vidual e colectiva.

11. Coñecer e aplicar normas básicas de hixienepostural sobre a base de criterios ergonómicos.


12. Deseñar e practicar, en grupos pequenos, com-posicións con ou sen base musical, como medio deexpresión e comunicación.

13. Utilizar de xeito autónomo a actividade física eas técnicas de relaxación para a redución de dese-quilibrios e tensións da vida diaria.

14. Coñecer os estudos vinculados á educaciónfísica.

15. Superar os estereotipos de xénero na prácticadeportiva.

16. Coñecer os elementos básicos da historia dodeporte galego nas súas principais modalidadesdeportivas.

Contidos.

Contidos comúns.

-Aplicación de metodoloxías científicas na elabo-ración de traballos sinxelos de investigación relacio-nados cos contidos da materia.

-Emprego de novas tecnoloxías para a obtención etratamento de datos, para a procura, selección e crí-tica de información sobre a materia e para a comu-nicación de proxectos, resultados e conclusións detraballos de investigación.

-Aproveitamento das situacións de práctica deactividade física e deportiva para a transmisión devalores educativos que promovan o esforzo, a supe-ración persoal, a cooperación, a solidariedade, atolerancia, a igualdade e o respecto entre todas aspersoas. Neste sentido reviste especial importanciao fomento de actividades deportivas superando osestereotipos de xénero.

-Desenvolvemento da capacidade de traballo enequipo e de cooperación.

-Valoración das posibilidades para o gozo da natu-reza de xeito compatible coa súa conservación.

-Coñecemento dos estudos e saídas profesionaisrelacionados coa área de educación física.

Actividade física e saúde.

-Beneficios da práctica regular de actividade físi-ca e valoración da súa incidencia sobre a saúde.

-Aceptación da responsabilidade no mantemento emellora da condición física.

-Criterios fundamentais para a planificación daactividade física para a saúde.

-Execución de probas para a avaliación das capa-cidades motoras.

-Actividade física para a saúde: o acondiciona-mento físico, o xogo motor, as actividades deportivase as actividades físicas no medio natural.

-Métodos básicos para o desenvolvemento da con-dición física.

-Manexo e control dos compoñentes fundamentaisda carga na práctica de actividade física: o volume,a intensidade e a densidade do esforzo.

-Análise da influencia dos hábitos sociais positi-vos: alimentación, descanso e estilo de vida activo.

-Análise e influencia de hábitos sociais negativos:sedentarismo, consumo de drogas, alcohol, tabaco,etc.

-Normas ergonómicas e de hixiene postural.

-Aplicación de técnicas básicas de relaxación.

Actividade física, deporte e tempo libre.

-Deporte como fenómeno social e cultural.

-Coñecemento do regulamento básico e adaptadode xogos motores, actividades deportivas e deportealternativo.

-Perfeccionamento técnico e aplicación de normastácticas fundamentais para a realización de xogosmotores, actividades deportivas e deporte alternati-vo practicado nas etapas anteriores.

-Organización e participación en competiciónsrecreativas dos deportes practicados.

-Valoración dos aspectos de relación, traballo enequipo e xogo limpo nas actividades físicas e nosdeportes.

-Realización de actividade física con soportemusical.

-Elaboración e representación dunha composicióncorporal individual ou colectiva.

-Colaboración na organización e realización deactividade física no medio natural.

-Recoñecemento do valor expresivo e comunicati-vo das actividades practicadas.


1. Discriminar os hábitos que condicionan un esti-lo de vida saudable.

Trátase de avaliar se o alumnado é capaz de dife-renciar os hábitos que determinan un estilo de vidamáis saudable e as razóns científicas que xustificanunha práctica regular de actividade física para pro-texer a saúde.

2. Deseñar de xeito autónomo un proxecto de acti-vidade física persoal.

Preténdese comprobar a capacidade das alumnas eos alumnos para facer un proxecto persoal de activi-dade física en función do estado de saúde e da capa-cidade motora, aplicando un deseño estruturado, fle-xible, adaptado e contextualizado, que inclúa un sis-tema de avaliación, niveis de obxectivos e activida-des físicas organizadas axeitadamente no tempo.

3. Empregar probas fundamentais para a avalia-ción das capacidades motoras. Mellorar a condiciónfísica individual.

Preténdese comprobar a capacidade do alumnadode seleccionar, realizar e aplicar probas sinxelaspara a avaliación do rendemento motor, coa inten-ción de comprobar a súa evolución persoal e definirde xeito óptimo os seus obxectivos e as actividadesfísicas máis axeitadas para o seu proxecto persoal de


actividade física. Comprobarase, así mesmo, a capa-cidade de elaboración dun proxecto persoal acordecos resultados da autoavaliación.

4. Organizar actividades físicas utilizando osrecursos do centro e do seu contorno físico.

Avaliarase a participación na organización de acti-vidades físicas atendendo a criterios básicos, talescomo a utilización racional do espazo, o material, aparticipación activa, normas e a condución das acti-vidades.

5. Aplicar normas básicas de hixiene postural eergonomía en actividades da vida cotiá.

Preténdese avaliar a capacidade do alumnado paraaplicar directrices básicas de axuste postural, move-mento e adaptación ao contorno en situacións cotiásque preveñan a aparición de lesións e favorezan arealización de movementos eficientes.

6. Discriminar o tipo de actividade física máisaxeitado para a prevención da obesidade e do sobre-peso.

Preténdese comprobar se o alumnado coñece cal éo tipo de actividade física e nivel de carga máis axei-tado para manterse en niveis de graxa corporal reco-mendados para o mantemento dunha boa saúde.

7. Demostrar competencia técnica e táctica ensituacións reais de práctica deportiva.

Preténdese avaliar a capacidade de execución e detoma de decisións das alumnas e dos alumnos ensituacións prácticas de xogo motor e de actividadedeportiva.

8. Participar e colaborar na organización e nodesenvolvemento de actividades físicas no medionatural.

Trátase de avaliar a participación activa e respon-sable na elaboración e desenvolvemento das diferen-tes propostas de actividade física no medio naturalen función do contorno e dos medios de que dispóno centro.

9. Demostrar o coñecemento de diferentes métodosde relaxación.

Preténdese comprobar se o alumnado é capaz derealizar de xeito autónomo os diferentes protocolosde relaxación en función do método elixido.

10. Mostrar unha actitude de esforzo, cooperación,solidariedade e respecto durante a práctica de acti-vidades físicas e deportivas. Elaborar composiciónscorporais colectivas, tendo en conta o ritmo e aexpresión.

Preténdese comprobar se a actitude do alumnadodurante a práctica de actividades físicas e deporti-vas se axusta a valores educativos que supoñanesforzo e superación persoal, cooperación, apoio aquen máis o precisa e respecto entre todas as per-soas. Valorarase igualmente a orixinalidade, a expre-sividade e a capacidade de seguimento do ritmo nascomposicións colectivas.

11. Facer un uso axeitado das novas tecnoloxíaspara o desenvolvemento dos coñecementos relacio-nados coa área de educación física.

Trátase de avaliar o coñecemento das novas tecno-loxías empregadas durante as sesións de educaciónfísica, xa sexa como instrumentos de axuda para avaloración das capacidades ou control da carga deesforzo, como para a busca e interpretación de infor-mación ou xestión de datos.


A finalidade do ensino da educación física é con-tribuír a que o alumnado acade os obxectivos xeraisdo bacharelato a través do desenvolvemento dascapacidades plasmadas nos obxectivos da materia.

Os avances técnicos e tecnolóxicos tenden a redu-cir o gasto enerxético das persoas na realización dassúas actividades diarias. As horas de práctica deactividade física para compensar un sedentarismocrecente son escasas. Neste marco, o enfoque meto-dolóxico debe contribuír a afianzar a autonomía ple-na do alumnado para satisfacer as súas propiasnecesidades motoras, a facilitarlle a adquisición dosprocedementos necesarios para planificar, organizare dirixir as súas propias actividades. Así, débesefavorecer a competencia do alumnado para aplicaros coñecementos de forma autónoma, creativa, res-ponsable e crítica tanto no plano persoal coma nosocial.

As estratexias metodolóxicas que se propoñen paradesenvolver o currículo desta materia son as seguin-tes:

-Atender a diversidade seleccionando actividadescon diferente grao de complexidade, de tal maneiraque poidan ser realizadas partindo de distintosniveis.

-Propiciar unha aprendizaxe significativa a partirdunhas experiencias previas que permita a transfe-rencia a outras situacións posteriores. Para iso debe-mos secuenciar as actividades de forma coherentebuscando a funcionalidade.

-Impulsar as relacións entre iguais fomentando acooperación coa organización de tarefas estimulan-tes en grupo, distribuíndo as responsabilidades indi-viduais e evitando calquera tipo de discriminación.

-Fomentar a autonomía, a iniciativa persoal, acreatividade, a responsabilidade, a actitude crítica ea competencia de aprender a aprender a través daplanificación de programas de actividade física par-tindo dun estado inicial valorado e tendo en conta oscondicionantes do contorno.

-Favorecer o desenvolvemento persoal e social através da actividade física e do deporte buscandoactividades significativas e satisfactorias para aspersoas.

-Fomentar a adquisición de sensibilidade e res-pecto polo medio natural mantendo unha actituderesponsable cara á súa protección a través da reali-zación de actividades na natureza.


-Promover a utilización das novas tecnoloxías parainformarse, comunicarse e avanzar nos coñecemen-tos propios das ciencias da actividade física e dodeporte.

-Promover a aprendizaxe desde un punto de vistaconstrutivista, activo, levado a cabo polos propiosalumnos e alumnas como principais protagonistas eco persoal docente como guía.

En resumo, tratamos de que o alumnado desenvol-va aquelas competencias básicas que lle permitanconstituírse en persoas autónomas, capaces deaprender por si mesmas, contribuíndo á súa capaci-dade de tomar decisións responsables sobre cues-tións relacionadas coa actividade física e a saúde ea xestión activa do tempo libre.

FILOSOFÍA E CIDADANÍA

Introdución.

A materia de filosofía e cidadanía configúrase apartir dunha dobre motivación: por unha parte, pre-tende ser unha introdución á filosofía e ao estilo dereflexión que esta comporta; por outra, proponseculminar a educación para a cidadanía que sedesenvolveu ao longo da ensinanza secundaria obri-gatoria.

Pero a conxunción deste dobre propósito non debeser interpretada como unha incoherencia ou perigode escisión dentro dos contidos desta materia, senónmáis ben ao contrario, pois o afondamento na dimen-sión ética do concepto de cidadanía e a necesidadede clarificar as súas bases e proxeccións filosóficasremítennos dun xeito natural á clarificación do con-cepto mesmo de filosofía e das súas funcións e pro-blemas básicos.

Agora ben, esta clarificación do papel e funciónsda filosofía remite, pola súa vez, a unha certa inves-tigación antropolóxica previa, desde a cal -e a partirda cal- se comprende a necesidade humana de filo-sofar.

É, pois, esta análise que discorre retrospectiva-mente desde o concepto de cidadanía ata o centromesmo da filosofía e a antropoloxía a que tenta darunidade e coherencia ao currículo desta materia. Aordenación lineal con que se presenta a secuenciadestes contidos -desde o núcleo temático segundoata o final- responde a este enfoque con independen-cia de que o tratamento e distribución didáctica nasaulas se leve a cabo por esta orde ou non.

Respecto aos contidos comúns propostos no pri-meiro núcleo temático, é evidente que teñen uncarácter transversal a todo o currículo, dada a súanatureza procedemental. A súa finalidade é o desen-volvemento de destrezas intelectuais básicas, inelu-dibles en calquera caso para a práctica da reflexiónfilosófica. Deberán marcar e impregnar, polo tanto, aorganización da práctica docente do conxunto docurrículo.

Finalmente, cómpre subliñar desde outro ángulodistinto o dobre carácter, terminal e propedéutico ou

de iniciación, desta materia. Terminal porque culmi-na o proceso de educación para a cidadanía. Prope-déutico porque achega por primeira vez un catálogode problemas filosóficos básicos nos que se afonda-rá; e esta iniciación deberá preparar para un poste-rior desenvolvemento en maior amplitude e profun-didade -e en perspectiva diacrónica- destas e dou-tras problemáticas filosóficas, tal como se propón namateria de historia da filosofía do curso seguinte. Oequilibrio entre estas dúas finalidades deberá serpreservado nos desenvolvementos didácticos con-cretos que se fagan nas aulas.

Obxectivos.

1. Coñecer e identificar as características especí-ficas do ser humano e as dimensións que o configu-ran, analizando a súa xénese evolutiva e as tensiónsque xeran: dialéctica natureza/cultura e indivi-duo/sociedade.

2. Comprender e analizar a forma específica decategorización e relación lingüístico-simbólica queos suxeitos humanos establecen co mundo e cossemellantes.

3. Analizar e comprender os elementos e procede-mentos propios da racionalidade e caracterizar aespecificidade do saber filosófico contrastándoo conoutros saberes -en especial co científico.

4. Distinguir a dobre dimensión teórica e prácticada filosofía, e comprender as grandes preguntas eproblemas filosóficos xerados a partir desta dobredimensión.

5. Analizar e comprender os fundamentos daacción moral, valorando a autonomía moral comometa ineludible dunha conduta madura e responsa-ble.

6. Coñecer, analizar e valorar os enfoques das teo-rías éticas fronte á dobre aspiración de felicidade exustiza na sociedade actual, facendo especial énfasenos esforzos de conciliación de ambas as aspira-cións.

7. Comprender as conexións entre moral, dereito epolítica, partindo da análise do concepto de cidada-nía e da súa xénese histórica.

8. Comprender e valorar as raíces éticas da lexiti-midade política democrática e, en consecuencia, dasinstitucións do Estado que sobre elas se levanten.

9. Analizar os novos retos da democracia no mun-do globalizado actual.

10. Obter información por diversos medios sobreproblemas filosóficos, analizándoa e integrándoa, asícomo adquirir unha bagaxe básica de nocións, con-ceptos e teorías elaboradas pola filosofía verbo doscitados problemas.

11. Dialogar, debater e argumentar con rigor lóxi-co e coherencia, respectando as persoas que soste-ñen posturas diferentes.


12. Analizar textos referidos ás temáticas desen-voltas no currículo, así como elaborar composiciónse traballos escritos sobre elas.

13. Manter un diálogo continuo coa vida real,mediante a aplicación das nocións e conceptos quese van adquirindo ao contorno.

14. Empregar con rigor e propiedade os conceptose vocabulario específico correspondente, tanto naanálise dos problemas como nos debates e exposi-cións orais e escritas.

15. Desenvolver competencia lectora e hábitos detraballo intelectual.

16. Desenvolver unha competencia social e cidadábaseada nunha actitude crítica, autónoma e respon-sable ante todo intento de xustificación de desigual-dades sociais e ante toda discriminación por sexo,etnia, cultura, crenzas ou características individuaise sociais.

Contidos.

Contidos comúns.

-Tratamento e análise crítica da información perti-nente para os problemas tratados, que se obterá pordiferentes medios, incluídas as novas tecnoloxías dainformación e da comunicación.

-Análises e comentarios de textos filosóficos, asícomo outros de tipo científico, literario, xurídico,político, sociolóxico, artístico, etc. que permitancomprender e afondar nos problemas tratados.

-Práctica da reflexión, debate e argumentacióndialóxica rigorosa e coherente, empregando osesquemas e procedementos achegados pola lóxica ea teoría da argumentación, mantendo actitudes res-pectuosas coas persoas discrepantes.

-Exercicios de transferencia das nocións adquiri-das a situacións do contorno e á vida real.

-Uso dun vocabulario técnico e filosófico axeitadode carácter básico, tanto nas análises de textos comanos debates e exposicións orais e escritas.

O ser humano: configuración e dimensións.

-O dobre proceso de evolución biolóxica e cultu-ral: hominización e humanización.

-A dialéctica entre natureza e cultura e as diferen-tes concepcións do ser humano a que dá lugar.

-A dimensión social da persoa e a dialéctica entrepersoa individual e sociedade.

-A relación lingüística e simbólica do suxeito cocontorno: categorización do mundo e comunicaciónsocial.

O saber filosófico: sentido e finalidade.

-A racionalidade: elementos e procedementos quea definen (conceptualización, inferencia, argumen-tación, coherencia, etc.), fronte a outras modalida-des de coñecemento (crenzas, mitos, tradicións,etc.).

-A racionalidade científica e a súa demarcación.

-A dimensión teórica da racionalidade filosófica: abusca da verdade e o sentido da realidade a travésda gnoseoloxía e a metafísica.

-A dimensión práctica da racionalidade filosófica:a busca de directrices para a acción a través da éti-ca e a filosofía política.

-Preguntas e problemas fundamentais da filosofía.

Da filosofía moral á filosofía política.

-Os fundamentos da acción moral: liberdade e res-ponsabilidade.

-O tránsito da heteronomía á autonomía moral.

-As teorías éticas ante os retos da sociedadeactual: felicidade e xustiza.

-A idea de cidadanía: xénese histórica e funda-mentación filosófica.

Estado, cidadanía e democracia.

-O Estado: orixe e lexitimidade do poder político.

-Os dereitos humanos e a súa positivización cons-titucional por parte do Estado.

-Fundamentos filosóficos do estado democrático ede dereito: a lexitimidade legal-democrática.

-Os retos da democracia no mundo globalizado eintercomunicado actual: diversidade e identidade,cara a unha cidadanía cosmopolita.

-Principio de igualdade e a súa realización efecti-va.


Os criterios que se establecen a continuaciónestán orientados a comprobar o grao de consecución,por parte do alumnado, dos obxectivos –conceptuaise procedementais- prescritos no currículo. Estes cri-terios concrétanse metodoloxicamente no desenvol-vemento de seis tipos de acción diferentes desde asque se deberá observar o grao de consecución doscitados obxectivos. Agora ben, tanto o proceso deaprendizaxe como as accións nas que este se pon demanifesto, son sempre complexas; de aí que cadacriterio deba ser tomado como un complemento dosoutros, como unha perspectiva desde a que comple-tar todo o proceso de avaliación da aprendizaxe.

1. Recoller e integrar información a través dosdiversos medios acerca dos problemas, conceptos eteorías específicos propostos para cada bloque temá-tico.

Con este criterio preténdese comprobar a capaci-dade para incorporar, procesar e integrar a informa-ción, así como avaliar o grao de autonomía que sevai adquirindo ao longo do proceso de aprendizaxe.

2. Caracterizar, identificar e expoñer, tanto de for-ma oral como escrita, os problemas, conceptos e teo-rías propostos e desenvoltos en cada un dos bloquestemáticos específicos.

Con este criterio trátase de comprobar o nivel decomprensión dos problemas e teorías analizadas e o


grao de coñecemento, asimilación e dominio dasnocións e conceptos adquiridos sobre eles.

3. Ler, analizar e comentar, tanto oralmente comopor escrito, textos referidos ás nocións e problemasabordados.

Trátase de verificar con este criterio a capacidadepara identificar nas fontes e formulacións orixinaisos problemas e nocións adquiridos en diferentesmomentos do proceso de aprendizaxe, así como ava-liar o grao de competencia lectora e doutras destre-zas intelectuais básicas como a capacidade de aná-lise (ideas principais/secundarias, supostos/conclu-sións), síntese (esquemas, mapas conceptuais),estruturación e distribución do discurso, etc.

4. Debater e argumentar acerca das cuestións máisproblemáticas e controvertibles suscitadas por cer-tos temas, fundamentalmente os éticos e políticos.

Con este criterio poderase avaliar a capacidadepara facer avances nos procesos de axuste, precisióne flexibilización dos conceptos ao longo do procesodiscursivo, así como avaliar o grao de destreza ecoherencia argumentativa mantendo o respecto ásdiferentes opinións.

5. Utilizar un vocabulario técnico específico tantonas argumentacións como nas exposicións orais eescritas.

Este criterio permite avaliar o grao de incorpora-ción significativa do vocabulario técnico introducidoe comprobar o nivel de precisión, exactitude e rigorno seu uso tanto oral como escrito.

6. Transferir e aplicar as nocións, conceptos e teo-rías incorporadas á análise da vida real e do propiocontorno.

Poderase comprobar con este criterio o grao defuncionalidade e significatividade dos conceptos eteorías adquiridas así como o nivel de concienciaasumido acerca da utilidade dos saberes académi-cos.


As orientacións metodolóxicas propostas a conti-nuación apuntan á potenciación e consolidación decompetencias traballadas xa en etapas educativasanteriores. De acordo con este criterio, as metodolo-xías concretas empregadas polo profesorado nestamateria deberán orientarse a:

-Potenciar unha autonomía progresiva, por partedas alumnas e dos alumnos, na obtención, análise eprocesamento da información referida ás cuestións eproblemas propostos.

-Promover o diálogo e o debate horizontal entreiguais como un medio para desenvolver estratexiasde conceptualización, comunicación e empatía inte-lectual e emocional.

-Manter un modelo de aprendizaxe funcional nocal as nocións que se van adquirido sexan aplicadasá vida real ou virtual.

-Promover a lectura e análise de textos, así como acomposición de textos propios e exposicións orais eescritas.

-Normalizar o uso de vocabulario técnico específi-co e exixir uns niveis de rigor lóxico e de coherenciaargumentativa tanto nas producións orais coma nasescritas.

-Ofrecerlles ás alumnas e aos alumnos instrumen-tos e estratexias de autoanálise e autoavaliaciónpara detectar os avances e carencias no proceso deaprendizaxe.

HISTORIA DE ESPAÑA

Introdución.

A historia, o estudo da experiencia humana a tra-vés do tempo, viu tradicionalmente recoñecido o seuvalor formativo na actividade escolar, ben que a súafunción foi evolucionando, perdendo o carácter lexi-timador da orde social e política e establecendocomo novos obxectivos os seguintes: axudar a com-prender e a explicar, que non a xustificar, a realida-de actual; participar na construción da memoria per-soal e colectiva e formar unha cidadanía responsa-ble, activa e comprometida coa sociedade de queforma parte.

Esta materia, que parte dos coñecementos e donivel nas competencias adquiridas polo alumnadoen etapas educativas anteriores, debe servir paraafondar no coñecemento crítico da súa herdanza per-soal e colectiva. Ademais, debe facilitar a toma deconciencia sobre a súa responsabilidade na configu-ración do presente e do futuro, ao entender o pasa-do, non como o único posible, senón como froito dasaccións e decisións das persoas e colectivos que aprotagonizaron que explican o triunfo dunhasopcións concretas, non sempre as mellores. Poroutra banda, o seu carácter globalizador converte ahistoria nun espazo onde achegarnos á realidadesocial desde a perspectiva interdisciplinaria,imprescindible para abordar a complexidade domundo actual, o que lle permitirá ao alumnadosituarse persoalmente na sociedade na que vive eparticipar activamente na construción dun mundomellor.

A materia atende ao estudo da historia de España,espazo político construído ao longo do tempo, e ocú-pase tanto do que é común como dos factores dediversidade e da especificidade galega. Por outraparte, contén moitos elementos de relación cun mar-co espacial máis amplo, europeo e mundial, no quese atopan boa parte das súas claves explicativas, coque contribúe así a situarse conscientemente nomundo e aumenta a capacidade de comprensión etolerancia cara a outras culturas.

A selección de contidos trata de compaxinar unhavisión introdutoria sobre algúns dos trazos máis des-tacados da historia peninsular anteriores ao sécu-lo XIX cun tratamento en profundidade dos procesosde transformación da España contemporánea ata opresente, ademais de practicar procedementos pro-


pios da investigación, abordar a complexidade dasexplicacións históricas, manexando diferentes pers-pectivas historiográficas e favorecendo a compren-sión crítica do presente.

A organización dos contidos segue unha orde cro-nolóxica e aborda os aspectos político-institucio-nais, económicos, sociais e culturais, introducindoos novos suxeitos da historia, colocando como prota-gonistas as xentes que sempre quedaron fóra (comoas mulleres, grupos marxinados, pobos sen voz) eparticipando na construción dunha historia senexclusións. Préstase tamén atención a aspectos tra-dicionalmente pouco traballados, como a vida cotiá.Trátase, en definitiva, de proporcionar unha explica-ción das orixes históricas dos problemas que máisdirectamente afectan a sociedade tendo en conta asminorías e os colectivos minorizados, xa que o tratorecibido e as súas oportunidades son o índice máisclaro da madurez democrática das sociedades. Estapresentación é compatible cun tratamento que afron-te, en unidades de tempo máis amplas, a evoluciónde certos temas que poidan ser suscitados a partirdas inquedanzas do presente.

O estudo desta materia debe contribuír ao desen-volvemento de capacidades intelectuais tales como acontextualización territorial dos acontecementos eprocesos históricos; a interrelación de aspectos eco-nómicos, políticos, sociais e culturais; o tratamentodas fontes históricas; a análise e a síntese, a inferen-cia e a interpretación. Terá unha especial importan-cia o desenvolvemento da competencia social e cida-dá a través da adquisición de capacidades como atolerancia, o sentido crítico, a actitude aberta ao diá-logo e a disposición a compartir responsabilidades.

Estas capacidades aparecen formuladas no primei-ro bloque como contidos comúns; implican a utiliza-ción de metodoloxías activas, participativas e dialó-xicas; favorecen a innovación do traballo na aula edeberán aparecer de forma relevante nos criterios deavaliación.

Obxectivos.

O ensino da historia de España no bacharelato terácomo finalidade o desenvolvemento das seguintescapacidades:

1. Identificar e situar no espazo e no tempo os pro-cesos globais e acontecementos máis relevantes dahistoria de España, a súa diversidade territorial e aespecificidade de Galicia para comprender a xéneseda historia recente.

2. Coñecer e comprender os procesos da historiacontemporánea máis importantes, tanto pola súaxénese como polas súas repercusións na actualida-de, observando as interrelacións que se dan entre osfeitos políticos, sociais, económicos e culturais.

3. Desenvolver unha perspectiva integradora dahistoria de España que respecte a pluralidade deidentidades que a conforman -non só territoriais,senón tamén sociais- e que potencie actitudes desolidariedade.

4. Situar o proceso histórico español e a súa varie-dade identitaria no marco internacional para poderver as implicacións e influencias mutuas e ser capa-ces de ter unha idea coherente e articulada da histo-ria.

5. Distinguir os cambios conxunturais dos trazosque identifican os procesos históricos profundospara ser capaces de pensar historicamente sobre osproblemas máis relevantes do mundo actual.

6. Coñecer o proceso de formación das normas queregulan o ordenamento constitucional, promovendoo compromiso cos valores democráticos e o interesepor participar na vida cidadá.

7. Valorar e comprender as loitas contra as discri-minacións que producen opresión e inxustizas, com-prometéndose na defensa dos dereitos humanos etomando conciencia da necesidade de ter presentessuxeitos xeralmente silenciados na historia, en espe-cial as mulleres.

8. Seleccionar e interpretar información proceden-te de diversas fontes aplicando as técnicas metodo-lóxicas propias da materia (composición de textos,interpretación de imaxes, mapas, gráficos) para con-trastar diversos puntos de vista e desenvolver acapacidade de exercer a crítica histórica.

9. Realizar investigacións de carácter histórico noámbito de referencia do alumnado, manexando fon-tes como a historia oral, a prensa ou as tecnoloxíasda información e da comunicación para aproximarseá propia comunidade, comprender o carácter provi-sorio do coñecemento e a diversidade das manifesta-cións históricas.

Contidos.

Contidos comúns.

-Localización no tempo, no espazo e contextualiza-ción de procesos, estruturas e acontecementos rele-vantes da historia de España, identificando os ele-mentos que contribuíron a configurar os trazosactuais de Galicia e España.

-Identificación e comprensión dos elementos decausalidade que se dan nos procesos de evolución ecambio para a historia de España e para a configu-ración da realidade actual na súa diversidade.

-Busca, selección e interpretación da informaciónprocedente de diversas fontes primarias e secunda-rias: textos, mapas, gráficos, imaxes, tradición oral,prensa, así como a proporcionada polas tecnoloxíasda información e da comunicación, para elaborarexplicacións históricas rigorosas e comunicalas porescrito ou oralmente.

-Análise de temas destacados, como o papel dasmulleres na historia ou a articulación territorial doEstado, participando en debates en que se abordencriticamente as achegas de diferentes puntos de vis-ta.

-Elaboración de pequenos traballos de investiga-ción no contorno sobre algún momento destacado dahistoria contemporánea, establecendo conexións cos


marcos galego, español e europeo e contrastandodiferentes interpretacións historiográficas.

As raíces históricas da España contemporánea.

-As pegadas das primeiras culturas e da domina-ción romana na Península.

-Pluralidade política e cultural da Península naIdade Media: Al-Ándalus e os reinos cristiáns. For-mas de vida e intercambio cultural. A ocupación doterritorio e consecuencias socioeconómicas. Trazosda Galicia feudal.

-Formación da monarquía hispánica. Castela ácabeza dun imperio: a pervivencia das particularida-des dos reinos, con especial atención ao Reino deGalicia.

-Expansión ultramarina e creación do imperiocolonial. O impacto da colonización.

-Trazos económicos, sociais e políticos do AntigoRéxime. A política centralizadora dos Borbóns. Oreformismo ilustrado. Galicia no Antigo Réxime.

Quebra da monarquía absoluta.

-Guerra e revolución: a guerra contra os francesese o seu impacto en Galicia. A obra de Cádiz: osdecretos e a Constitución de 1812.

-O reinado de Fernando VII: absolutismo fronte aliberalismo.

-Independencia das colonias americanas.

-Construción e evolución do Estado liberal bur-gués.

-Reinado de Isabel II: dominio do liberalismomoderado. A guerra carlista e acceso ao poder dosliberais. Grupos políticos e papel do exército. Ines-tabilidade política e institucional.

-Significado do Sexenio: intentos democratizado-res. Da revolución ao ensaio republicano.

-O réxime da Restauración: características e fun-cionamento do sistema canovista. A oposición aoréxime. Guerra colonial e crise de 1898. Intentos demodernización e crise do sistema. Conflitividadesocial e problema de Marrocos.

-O Estado nación español e os nacionalismos alter-nativos. Evolución do galeguismo.

Transformacións económicas e cambios sociais no sécu-lo XIX e primeiro terzo do século XX.

-Transformacións na agricultura e desamortiza-cións. Características e consecuencias da desamor-tización en Galicia e trazos de modernidade na agri-cultura.

-Debilidade e fragmentación do desenvolvementoindustrial. Modernización dos transportes: o ferroca-rril. Emerxencia do sistema financeiro. Debilidadedo mercado nacional. Desindustrialización e novossectores en Galicia.

-Evolución demográfica. Os movementos migrato-rios. Efectos da emigración en Galicia.

-Transformacións sociais: a sociedade de clases.Novos grupos dominantes: oligarquías e clasesmedias. O movemento obreiro e as organizaciónscampesiñas. O agrarismo na Galicia caciquil. Situa-ción da muller e movementos feministas.

-A quebra do sistema liberal: ditadura e democra-cia.

-O contexto internacional de entreguerras. A dita-dura de Primo de Rivera.

-A Segunda República. A Constitución de 1931:principios e institucións dunha democracia avanza-da. O voto feminino. Política de reformas e polariza-ción social. O nacionalismo vasco, catalán e galego.

-Os gobernos republicanos. Confrontación políticae revoltas sociais. As reaccións antidemocráticas.

Guerra civil e ditadura franquista.

-Sublevación militar e guerra civil. Dimensiónpolítica e internacional do conflito. Evolución dasdúas zonas: revolución social e conflitos na zonarepublicana; a formación do estado franquista.

-O franquismo da posguerra: bases ideolóxicas esociais. Autarquía e illamento internacional. Aresistencia da guerrilla.

-A consolidación do réxime. Crecemento económi-co e transformacións sociais. Emigración a Europa.A oposición no interior e no exilio.

-Elementos de cambio na etapa final do franquis-mo. A sociedade civil e a oposición ao réxime.

-A vida cotiá no franquismo. O seu impacto enGalicia.

A España actual.

-O proceso de transición á democracia, logros elimitacións. A Constitución de 1978: principios einstitucións democráticas. O proceso autonómico e oEstatuto de autonomía de Galicia.

-Os gobernos democráticos. Cambios sociais, eco-nómicos, lexislativos e culturais. A construción doEstado de benestar.

-Galicia e España na Unión Europea. O papel deEspaña no contexto internacional.

-Problemas e perspectivas actuais.


1. Recoñecer e valorar os procesos da historiapeninsular anteriores ao século XVIII que resultanmáis significativos para a comprensión de épocacontemporánea, as súas pegadas na actualidade noconxunto do territorio e as peculiaridades en Gali-cia.

Trátase de avaliar a capacidade de recoñecer esituar no tempo os vestixios do pasado e a súa diver-sidade no espazo, valorando criticamente a importan-cia histórica dalgúns procesos como a institucionali-zación do patriarcado a través do dereito romano, aformación dos reinos peninsulares na Idade Media ouo papel da monarquía hispánica no mundo. Valorara-


se tamén a capacidade de identificar e contextualizaro legado material e simbólico que para Galicia supóno megalitismo atlántico, a cultura castrexa ou o cami-ño de Santiago. Tamén se comprobará a súa compe-tencia para diferenciar os trazos de cambio e conti-nuidade que representa o século XVIII.

2. Analizar e caracterizar a crise do Antigo Réxi-me en España e as dificultades na construción doEstado liberal, sinalando as relacións deste procesoco contexto internacional, así como a súa repercu-sión en Galicia.

Trátase de que o alumnado poida identificar os tra-zos característicos do Antigo Réxime opoñéndoos,tanto ao proxecto universalista da Ilustración, comoás realizacións prácticas no Estado liberal burgués.Tamén se avaliará a capacidade para recoñecer asdificultades na construción do réxime liberal enEspaña, o limitado impacto dos esforzos democrati-zadores, as características do sistema político daRestauración e as confrontacións sociais, políticas emilitares que conduciron á súa crise. Reflexionaránsobre os mecanismos de construción do Estadonacional en España, a súa debilidade e a articula-ción doutros discursos nacionalistas.

3. Comprender as dificultades no desenvolvemen-to da economía capitalista e da sociedade de clasesen España dando conta da diversidade de ritmo eintensidade con que se produce nos distintos territo-rios peninsulares e especialmente das peculiarida-des en Galicia, recoñecendo as conexións co contex-to internacional.

Trátase de comprobar que o alumnado comprende asdificultades no desenvolvemento da economía de mer-cado en España e as desigualdades territoriais, expli-cando, por exemplo, a tardía modernización agraria eindustrial de Galicia. Por outra parte, as alumnas e osalumnos deberán ser capaces de recoñecer os proce-sos de exclusión da sociedade liberal burguesa e osnovos mecanismos de dominación e integración dasmulleres. Tamén deben comprender o carácter oligár-quico dos grupos hexemónicos, a debilidade das cla-ses medias, a importancia que o internacionalismo tenna organización das correntes do movemento obreiro ea relevancia do movemento campesiño.

4. Comprender os cambios e conflitos que se pro-ducen en España durante o período de entreguerras.Por unha parte, a crise da Restauración, que amosaa incapacidade dos grupos hexemónicos para articu-lar un proxecto liberal para España e desemboca naditadura de Primo de Rivera. Por outra, o alumnadodebe ser capaz de recoñecer e valorar a transcen-dencia da Segunda República, relacionándoa cocontexto europeo en que tamén se produce a contra-posición entre réximes democráticos e autoritarios.

Con este criterio comprobarase se o alumnado écapaz de analizar a multicausalidade na xénese dasetapas que se van estudar: os conflitos sociais, polí-ticos e de organización territorial que as constitúen.Tamén amosarán a súa competencia para explicar aconxuntura económica e social en que xorde a

Segunda República (valorándoa como a primeiraexperiencia plenamente democrática do país,momento en que se fixo un grande esforzo moderni-zador e de atención a vellas cuestións de xustizasocial) e os conflitos que tivo que afrontar ao longodas súas diversas etapas.

5. Comprender a orixe, desenvolvemento e conse-cuencias da Guerra Civil. Recoñecer, analizar e rexei-tar as peculiaridades ideolóxicas e institucionais daditadura franquista e a influencia que a conxunturainternacional tivo na evolución do réxime.

Este criterio pretende comprobar a habilidade doalumnado para explicar as orixes da sublevaciónmilitar e a transcendencia dos apoios internacionais.Tamén amosará a capacidade de criticar as basesideolóxicas, os apoios sociais e a institucionalizaciónda ditadura franquista, e como os acontecementosinternacionais influíron no devir do réxime. Compro-barase ademais que o alumnado comprende a evolu-ción da España franquista, analizando o progresivodivorcio da sociedade e o réxime a partir dos anos 60.

6. Describir os trazos e dificultades do proceso detransición democrática e a súa transcendencia, iden-tificar as características da Constitución de 1978 edo Estatuto de autonomía de Galicia e explicar oscambios políticos, económicos, sociais e culturaisque achegaron a forma de vida da sociedade españo-la aos estándares da Europa desenvolvida.

Trátase de avaliar a capacidade do alumnado paraexplicar os cambios introducidos na situación políti-ca, social, económica e cultural de España nos anosseguintes á morte de Franco e o papel dos artíficesindividuais e colectivos destes cambios, analizandocriticamente o proceso de recuperación da conviven-cia democrática. As alumnas e os alumnos taméndeberán coñecer a estrutura e os principios queregulan a organización política e territorial do Esta-do, das comunidades autónomas e de Galicia en par-ticular, e identificarán os cambios económicos, polí-ticos, sociais e culturais dos anos 80 e a importanciado ingreso na Unión Europea. Por último, amosarána capacidade de reflexionar e debater sobre algúnproblema da realidade actual.

7. Coñecer e utilizar as técnicas básicas da inda-gación e explicación histórica, como recoller infor-mación de diferentes fontes, valoralas criticamente eelaborar textos de contido histórico, utilizando conrigor o vocabulario específico e sendo capaces detraballar en grupo, amosando unha actitude partici-pativa e colaborando na resolución de conflitos.

Este criterio pretende avaliar se as alumnas e osalumnos adquiriron a competencia necesaria paraseleccionar, analizar e utilizar a información queachegan as fontes de documentación histórica, enespecial os textos, mapas, datos estatísticos e icono-gráficos, comprobando as destrezas no manexo dastecnoloxías da información e da comunicación e acapacidade para comunicar oralmente e por escritoas súas conclusións. Igualmente importante, permi-te comprobar se son quen de mostrar capacidades


sociais como a tolerancia, o sentido crítico e o traba-llo en equipo.


Para darlle continuidade ao traballo realizado nasetapas educativas anteriores, será precisa unhaactualización metodolóxica que favoreza a innova-ción na aula e o desenvolvemento de metodoloxíasactivas e participativas.

-Contextualizar os procesos, estruturas e acontece-mentos históricos máis relevantes, identificando oselementos que contribuíron a configurar os trazosactuais de Galicia e España.

-Potenciar unha análise histórica, recoñecendo amulticausalidade na xénese dos procesos de evolu-ción e cambio na historia de España e nos conflitossociais e políticos.

-Favorecer a transformación da información encoñecemento, a través da selección e interpretaciónde contidos procedentes de diversas fontes, propi-ciando a elaboración de explicacións históricas rigo-rosas e coherentes.

-Producir e interpretar informacións sobre aspec-tos cuantitativos e espaciais.

-Promover a participación do alumnado en debatessobre temas seleccionados en función da súa poten-cialidade crítica para a comprensión de problemassocialmente relevantes, utilizando as normas dointercambio comunicativo.

-Elaboración de traballos de investigación no con-torno sobre algún momento destacado da historiacontemporánea, establecendo conexións cos marcosgalego, español e europeo.

-Utilizar técnicas básicas de indagación e explica-ción histórica, para entender a provisionalidade detodo coñecemento, e ensinar a pensar historicamente.

-Utilizar actividades de carácter interdisciplinarioen que prime o traballo en grupo e a colaboración naresolución de problemas.

-Utilizar as tecnoloxías da información e da comu-nicación como instrumentos que reforzan a comuni-cación interpersoal e o traballo cooperativo, asícomo a relación con contornos físicos e sociais máisamplos, ademais de practicar o manexo crítico eselectivo da información que proporcionan.

HISTORIA DA FILOSOFÍA

Introdución.

A materia de historia da filosofía retoma a reflexióniniciada polo alumnado coa filosofía e cidadanía,dotándoa dun carácter sistemático e diacrónico. Aestreita relación entre estas materias do bacharelatodebe manifestarse, tanto na organización docente doscontidos como na actividade reflexiva desenvolvidapor cada estudante, que deberá retomar os conceptose procedementos iniciados no curso anterior e afon-dar neles. O que a historia da filosofía lle achega aoalumnado é unha construción diacrónica dos princi-pais momentos e autores do pensamento filosófico

que servirá, por unha banda, como exemplo de solu-ción a problemas filosóficos e, pola outra, como con-dicionantes pasados de conceptos e problemasvixentes no día de hoxe.

Hai certos problemas constantes ao longo da histo-ria da filosofía, como a relación entre realidade eaparencia, coñecemento e opinión, o individuo e asociedade, o problema da liberdade e autorrealiza-ción humana, a orixe dos valores morais, a lexitimi-dade do poder político ou o dominio técnico da natu-reza. A reflexión filosófica segue abordando esesproblemas na actualidade baixo formulacións comoo papel dos medios de comunicación na sociedade, oestatuto da realidade virtual, a relación entre mentee cerebro, entre ciencia e interese, a confrontaciónentre felicidade e xustiza, positivismo e iusnatura-lismo, multiculturalismo e interculturalismo, libera-lismo e comunitarismo, a desigualdade de xénero, anova organización do traballo, a bioética, etc. A his-toria da filosofía formúlase como un retorno da pre-sentación actual deses problemas, xa anticipados enfilosofía e cidadanía, ás formulacións máis relevan-tes que adquiriron no pasado e que lles serven depunto de partida. Esta materia faille patente aoalumnado, polo tanto, o carácter aberto e progresivoda investigación filosófica.

Os contidos da historia da filosofía están secuen-ciados en catro grandes etapas históricas: antiga,medieval e renacentista, moderna e contemporánea.En cada unha delas serán abordados unha serie deautores e correntes especialmente significativas,seleccionando os temas máis importantes na súaobra de cara a ter unha visión completa da historiada filosofía. A temporalización por períodos obedeceá necesidade de contextualizar a cada autor e cadatema nun momento histórico determinado, cuns con-dicionantes sociais, económicos, políticos e cultu-rais que lle dan sentido e serven de medida da súarelevancia. O coñecemento da filosofía vai, pois, daman do coñecemento da sociedade e da historia. Asideas filosoficamente relevantes non son opiniónscasuais, senón que aparecen para formular clara-mente e dar algún tipo de solución aos problemasteóricos e prácticos que se lles presentaron a sereshumanos concretos.

Esta contextualización por períodos non vai endetrimento da unidade que percorre toda a historiada filosofía, pois ao tempo que cada autor é interlo-cutor do seu contexto, realiza tamén un diálogo conoutros autores pasados e futuros que se enfrontarona problemas similares e en relación cos cales mani-festa a súa débeda ou a súa crítica. A obra escritados distintos filósofos cobra unha importancia fun-damental, pois é a fonte para coñecer o seu pensa-mento e tamén para trazar a liña que relacione unsautores con outros. O traballo con textos cobra, polotanto, unha grande importancia nesta materia.

A importancia dos textos, con todo, non debe des-viarnos da finalidade prioritaria, que non é un coñe-cemento exhaustivo dalgúns autores, senón un perco-rrido introdutorio e completo que vaia dos gregos ata


os nosos días e que sirva ao alumnado, non só paracoñecer formas de pensar presentes na historia poloseu valor intrínseco, senón tamén para avaliar ainfluencia destas na xestación do noso presente e paraexercitar a reflexión crítica. A práctica da análise dasopinións dos distintos autores en relación co seu con-texto e comparándoos uns con outros fornece o alum-nado dun sentido crítico que lle permite, non só cons-tatar a historicidade de certas crenzas e valores,senón tamén cuestionar ou fundamentar con criterioas crenzas e valores presentes na actualidade, tantono seu contorno próximo coma nos medios de comu-nicación. A historia da filosofía pretende, deste modo,contribuír ao progreso na comprensión da realidade ena orientación da acción individual e colectiva.

A materia preséntase en cinco bloques. O primei-ro é de contidos comúns. O segundo, Filosofía anti-ga, pretende ofrecer unha comprensión global daorixe do pensamento filosófico, así como a súa evo-lución na antiga Grecia. Prestaráselle unha atenciónespecial a Platón e Aristóteles, xa que achegarongran cantidade de conceptos e formularon moitosdos problemas que serán retomados no pensamentoposterior. O terceiro bloque, Filosofía medieval erenacentista, detense no estudo do encontro entre aherdanza da filosofía grega e a nova doutrina ache-gada polo cristianismo, así como dos problemasderivados da necesidade de harmonizalas. Séguesecoas achegas do período renacentista, que serven detransición á filosofía moderna: o xurdimento da cien-cia tal como é entendida hoxe e a reflexión políticacentrada no Estado como realidade emerxente. Ocuarto bloque, Filosofía moderna, toma como temacentral deste período o novo concepto de racionali-dade que xorde nos séculos XVI e XVII, enfocado nafigura do suxeito de coñecemento e de acción autó-noma. As correntes filosóficas do racionalismo e doempirismo son tratadas en contraposición, analizan-do as súas propostas epistemolóxicas e de funda-mentación da moral e da convivencia. Finalmente, afigura de Kant como síntese e cumio da filosofíamoderna nas súas pretensións teóricas e prácticas.Como quinto bloque, Filosofía contemporánea, trá-tanse nun principio as propostas dos dous grandespensadores do século XIX, que fan unha crítica,desde perspectivas diferentes, das achegas do pen-samento moderno, para seguidamente achegar unhavisión panorámica das correntes do século XX e dassúas propostas e intentos de solución para os proble-mas do presente. Finalmente, realízase unha men-ción á filosofía realizada en España neste período.

Obxectivos.

O ensino da historia da filosofía no bacharelato tencomo finalidade o desenvolvemento das seguintescapacidades no alumnado:

1. Coñecer os períodos da historia da filosofía e osseus representantes fundamentais.

2. Recoñecer as cuestións que ocuparon perma-nentemente a filosofía ao longo da súa historia erelacionalas con temas traballados en filosofía e

cidadanía, utilizando con propiedade os conceptosadquiridos.

3. Comprender a vinculación entre o pensamentodos distintos autores e outras manifestacións da acti-vidade humana do seu contexto histórico: socioeco-nómicas, políticas, científicas e artísticas.

4. Elaborar exposicións orais e composiciónsescritas acerca de temas determinados con clarida-de, corrección, plenitude e autonomía, exercitandona medida do posible unha reflexión persoal.

5. Comentar textos filosóficos analizando con rigoros seus conceptos e teses e comparándoos coa pos-tura defendida noutros textos de diferente autoríaacerca dos mesmos temas.

6. Desenvolver o hábito de ponderar con criterioopinións contrapostas a partir do contraste entre teo-rías e correntes filosóficas que se sucederon na his-toria.

7. Constatar a posición de cada representantedunha corrente filosófica sobre a diferenza de xéne-ro e valorala á luz das crenzas e prácticas do seucontexto histórico.

8. Debater temas de actualidade en relación coscontidos da materia, fundamentando racionalmentea propia postura, recoñecendo as achegas doutraspersoas e illando os prexuízos infundados.

9. Valorar o coñecemento do pasado como unhaachega continua de elementos que contribúen ácomprensión do presente e á planificación do porvir.

10. Apreciar a lectura como medio de enriquece-mento persoal e desenvolver un hábito inquisitivo eanalítico en relación coa información recibida navida cotiá.

Contidos.

Contidos comúns.

-Busca de información a partir de fontes diversas eintegración desta seguindo criterios temáticos oumetodolóxicos.

-Análise e comentario de textos filosóficos, identi-ficando as súas ideas e relacionándoas coa teoría dapersoa autora.

-Presenza das autoras e autores nas diferentes eta-pas.

-Exposicións orais e composicións escritas acercado pensamento de distintas autorías, utilizando conpropiedade o vocabulario técnico adquirido e incor-porando as propias reflexións de xeito fundamenta-do.

-Participación en debates, expoñendo razoada-mente o pensamento propio.

Filosofía antiga.

-As orixes da filosofía.

* O paso do mito ao logos.

* Os primeiros intentos de explicación racional: ospresocráticos.


-Sócrates e Platón.

* A ilustración ateniense: os sofistas e Sócrates.

* Realidade e coñecemento desde a teoría dasideas.

* O ser humano e a sociedade.

-Aristóteles.

* A teoría da natureza.

* A ética e a política.

-Período helenístico e as escolas helenísticas.

Filosofía medieval e renacentista.

-O contacto entre filosofía e relixión cristiá: SantoAgostiño de Hipona e San Tomé de Aquino.

* A relación entre razón e fe.

* A lei natural.

-O Humanismo e o renacemento como tránsito ámodernidade.

* A revolución científica.

* A xénese do Estado moderno.

Filosofía moderna.

-O racionalismo e o empirismo: Descartes, Locke eHume.

* Descartes: a evidencia do eu como criterio decerteza e punto de partida dun sistema dedutivo dosaber.

* A teoría do coñecemento empirista fronte aoracionalismo: o fenomenismo e a crítica da idea decausa en Hume.

* Locke e a teoría do contrato social.

-A ilustración: o idealismo transcendental deKant.

* A crítica da razón como síntese de racionalismoe empirismo.

* O formalismo moral.

Filosofía contemporánea.

-Marx: a crítica do capitalismo.

* Crítica ao idealismo e materialismo anterior: oconcepto de alienación.

* O materialismo histórico.

-Nietzsche: a crise da razón ilustrada.

* A crítica dos valores da cultura occidental: onihilismo.

* A vontade de poder e o superhome.

-A filosofía analítica e outras correntes filosóficasdo século XX.

-A filosofía en España.

-O pensamento galego.


1. Ordenar e situar cronoloxicamente os períodos,problemas, autoras e autores que se estudan, identi-

ficando as súas características distintivas e estable-cendo as relacións correspondentes.

Con este criterio pretende avaliarse a capacidadedo alumnado para situar historicamente os temasestudados, diferenciando de modo significativo cadaperíodo e constatando a influencia duns noutrospara ter unha visión completa e unitaria da historiada filosofía e poder desenvolverse axilmente nasproblemáticas que a percorren.

2. Relacionar os problemas filosóficos estudadoscoas principais condicións socioculturais en queaparecen e a que pretenderon dar resposta.

Este criterio pretende comprobar a capacidade doalumnado para situar as cuestións filosóficas estuda-das no seu marco histórico distinguindo o saber filo-sófico doutras manifestacións culturais que apare-cen no mesmo contexto e analizando a relación exis-tente entre as formulacións filosóficas e os proble-mas e necesidades da sociedade do seu tempo.

3. Expoñer por escrito os aspectos dunha teoríafilosófica individual, dunha escola ou período de for-ma completa, clara e coherente.

Este criterio pretende comprobar o grao de com-prensión, de modo significativo, do pensamento dunautor ou período da historia da filosofía, e a capaci-dade de articular os seus conceptos de forma argu-mentada, unitaria e non fragmentaria.

4. Analizar textos filosóficos identificando a súaestrutura, teses e argumentos e mais explicando osseus conceptos no marco do pensamento correspon-dente.

Este criterio trata de avaliar a capacidade de com-prensión dos textos filosóficos mediante a identifica-ción do problema que abordan, a explicitación dassúas ideas, a explicación dos conceptos e termosespecíficos utilizados e os argumentos que seempregan para demostrar e xustificar as súas teses.

5. Comentar criticamente textos filosóficos, identi-ficando os seus supostos implícitos, a consistenciados seus argumentos e a vixencia das súas achegasna actualidade.

Máis alá da comprensión precisa dun texto, estecriterio trata de valorar o desenvolvemento do espí-rito crítico do alumnado, amosado na capacidade dedesvelar os supostos e intereses subxacentes aostextos, comparalos con outros argumentos posibles–nomeadamente con outros de diferente autoría- emanifestar de forma razoada o seu acordo ou desa-cordo coas opinións do autor, especialmente no refe-rido a aquelas conceptualizacións de carácterexcluínte e discriminatorio, en especial ao andro-centrismo.

6. Elaborar pequenos traballos (buscas de infor-mación, recensións de lecturas, exposicións orais oucomposicións escritas) sobre algún autor ou autoraou algún aspecto transversal a varios autores ouautoras con pautas metodolóxicas establecidas.


Trátase con este criterio de avaliar a capacidadede esforzo do alumnado, así como o seu progreso naautoorganización da aprendizaxe, formulandopequenas metas de investigación e percorrendo ocamiño para acadalas seguindo pautas establecidasde antemán. Tamén se avalía con este criterio acapacidade de integrar información diversa nunhasíntese reflexiva.

7. Participar en debates sobre algún tema filosófi-co de actualidade relacionado con contidos da mate-ria, realizando escoita activa e exposición razoada erespectuosa.

Con este criterio trátase de avaliar a capacidade doalumnado para asimilar os contidos da materia erelacionalos con problemas de actualidade, de expo-ñer a súa opinión razoadamente e respectar outrasopinións facendo as eventuais críticas a estas demodo fundamentado.

8. Utilizar comprensivamente un vocabulario téc-nico específico en todas as actividades realizadas.

Con este criterio búscase avaliar o grao de incor-poración significativa do vocabulario filosóficointroducido en cada período, autoras e autores, ecomprobar o nivel de pertinencia, exactitude e rigorno seu uso, tanto oral coma escrito.


As orientacións metodolóxicas propostas apuntaná potenciación e consolidación de certas competen-cias promovidas xa en etapas educativas anteriores.De acordo con este criterio, as metodoloxías concre-tas empregadas polos profesores nesta materia debe-rán orientarse a:

-Espertar a curiosidade e interese do alumnadopolos problemas suscitados noutras etapas históricasmediante a planificación de contextos e estratexiasde aprendizaxe que o acheguen ao seu contextovivencial, establecendo similitudes con problemasactuais.

-Propiciar a autonomía na busca e procesamentoda información pertinente para os temas tratados.

-Promover a lectura e análise de textos filosóficose a elaboración de comentarios sobre eles queinclúan reflexións críticas argumentadas.

-Propoñer a planificación e elaboración, por partedas alumnas e dos alumnos, de composicións escri-tas e de exposicións orais en relación cos temas tra-tados onde integren información procedente de dis-tintas fontes.

-Propiciar o traballo en grupo para desenvolverinvestigacións, debates e outras tarefas en colabora-ción.

-Formular as diversas actividades con diferentegrao de complexidade en función dos recursos cog-nitivos necesarios para realizalas, coa dobre finali-dade de atender á diversidade dentro da aula e per-mitir unha autoavaliación axeitada e unha motiva-ción progresiva cara a niveis de maior complexida-de.

LINGUA GALEGA E LITERATURA I E II

Introdución.

A área de lingua galega e literatura ten comoobxectivo fundamental na etapa do ensino postobri-gatorio o enriquecemento da capacidade comunica-tiva do alumnado, competencia que xa se vén traba-llando desde a ESO. Neste sentido, non se produceun salto cualitativo considerable entre ambas asdúas etapas en canto que o obxectivo fundamental éo mesmo: a adquisición e mellora da competenciacomunicativa, entendida esta como unha competen-cia ampla que abrangue saberes lingüísticos, socio-lingüísticos e discursivos e que lle debe reportar aoalumnado a capacidade para usar a lingua (tanto nonivel produtivo coma receptivo e interaccional) nasdiversas esferas da actividade social e individual.

A diferenza deste currículo con respecto ao da eta-pa anterior radica fundamentalmente na maior siste-matización de coñecementos lingüísticos e literariose na abordaxe de situacións comunicativas e textos(nomeadamente dos ámbitos científico, académico edos medios de comunicación) cada vez máis comple-xos e acordes coa idade e a madureza intelectual donoso alumnado, que debe entender esta etapa comounha continuación dos seus estudos obrigatorios queo axudará a prepararse para retos futuros, esteanestes no mundo laboral ou no mundo académico.

Daquela, existe un enfoque pedagóxico e didácticocomún aos dous currículos, ben que é evidente queno de bacharelato debe haber unha progresión decontidos con respecto ao da ESO, co fin de non con-vertelo en algo sinxelamente repetitivo. O criterioque se segue, polo tanto, na confección deste currí-culo é o de atender a aqueles aspectos que na etapade ensino obrigatorio puidesen ter un menor trata-mento e, ao tempo, afondar noutros contidos que, poridade e madureza intelectual das alumnas e dosalumnos, se visen dun xeito máis superficial daque-la.

O nivel de coñecementos de lingua galega e litera-tura que se adquire ao rematar o bacharelato corres-ponde ao dunha persoa capaz de comprender unhaampla variedade de textos orais e escritos extensos ecun alto nivel de dificultade, expresarse de formafluída e espontánea en distintos contextos comuni-cativos, producir textos ben estruturados sobretemas de certa complexidade e para distintos fins emostrar un uso correcto da norma ortográfica e mor-fosintáctica.

O currículo desta materia preséntase dividido entres bloques de contidos: Lingua e texto, A literatu-ra e A situación sociolingüística. Esta división aten-de, por un lado, ao criterio de ter en conta tanto ocarácter sistemático da lingua coma a rendibilidadecomunicativa que as persoas usuarias deben extraerdela, e por outro á consecución dunha formaciónliteraria e dunha reflexión sobre a situación das lin-guas no mundo, sobre todo na Europa occidental.Preténdese, xa que logo, a adquisición dunha baga-xe tanto instrumental coma sociocultural que lle


permita ao alumnado participar en todas as funciónssociais da lingua galega.

O bloque Lingua e texto está pensado para o trata-mento de todos aqueles aspectos relacionados co usolingüístico en contextos diversificados. Recóllenseaquí, polo tanto, todos aqueles contidos de análisede texto, tipoloxía textual, variedades da lingua efuncionalidade lingüística necesarios para reverternunha mellor comprensión e produción de textosorais e escritos, así como nun aumento da capacida-de e calidade da interacción. Neste bloque de Lin-gua e texto aténdese igualmente á lingua na súadimensión de código ou sistema.

O bloque A literatura está pensado para o trata-mento desta en dúas dimensións: unha máis centra-da no coñecemento da historia da literatura galega eoutra que xira ao redor do coñecemento, análise evaloración de obras significativas. Así pois, atende-rase non só a que o alumnado teña un coñecementodas principais etapas, autoras e autores, xéneros eobras da nosa historia da literatura, senón tamén amellorar o seu coñecemento dos textos literarios através da lectura e comentario. Non se debe perderde vista, polo tanto, a concepción do texto literariocomo un modelo de texto formalizado cunhas carac-terísticas moi definidas que contribúe, ademais,polo seu status especial, non só á reflexión sobre ouso estético da lingua no seu aspecto creativo, senóná creación dun imaxinario colectivo que nos definecomo pobo.

Por último, o bloque A situación sociolingüísticaestá pensado para que o alumnado se achegue, corigor desexable neste nivel educativo, á nosa situa-ción sociolingüística, coa finalidade de ser quen deinterpretala con perspectiva histórica e suficientescriterios valorativos.

Obxectivos.

Os obxectivos fundamentais do ensino da materiade lingua galega e literatura son o desenvolvementodas seguintes actividades e competencias comunica-tivas:

1. Comprender o contido global e particular, asícomo a intención e propósito dos discursos orais,escritos e audiovisuais procedentes de diversos con-textos comunicativos da vida social e cultural;nomeadamente, dos ámbitos público, educativo, pro-fesional e dos medios de comunicación.

2. Expresar por escrito e oralmente o contidodunha mensaxe axustando o discurso a diferentessituacións comunicativas (especialmente ás doámbito académico) e mantendo a coherencia, acorrección gramatical, a adecuada presentación e autilización dos principais elementos cohesivos.

3. Desenvolver as principais técnicas de comuni-cación e aprendizaxe relativas á comprensión e áprodución que se empregan durante a interacciónoral, para lograr os fins pretendidos e atendendo aosdistintos contextos.

4. Identificar os diversos tipos de textos orais,escritos e audiovisuais e reflexionar sobre a súaestrutura, así como recoñecer o seu tema e a organi-zación da información.

5. Interpretar e valorar criticamente a informacióne as mensaxes que emanan dos distintos discursos eutilizar con autonomía e espírito crítico as novas tec-noloxías da información e da comunicación.

6. Planificar, realizar e corrixir as propias produ-cións de xeito que a persoa usuaria da lingua sexaaxente social no seu ámbito, contribuíndo a consoli-dar as distintas funcións sociais da lingua (de iden-tidade, familiar, laboral, local, institucional, culturale internacional).

7. Coñecer a realidade multilingüe do mundo, deEuropa e do estado español valorando positivamentea riqueza que representa e fomentar o desenvolve-mento da competencia pluricultural e, en especial, oda plurilingüe.

8. Coñecer, analizar e reflexionar sobre a situaciónsocial da nosa lingua e factores e procesos que aolongo da súa historia a levaron á situación actual.

9. Analizar os diferentes usos sociais da lingua,valorar as súas variedades, superar estereotipos lin-güísticos que supoñen xuízos de valor e prexuízos,en especial os referidos ás mulleres, para evitalos.

10. Recoñecer e analizar as distintas unidades dalingua e o seu funcionamento a partir dos distintostipos de textos que se producen en contextos dife-rentes e cun achegamento analítico que observe alingua partindo da globalidade para chegar ás partesmínimas.

11. Apreciar e valorar a corrección e precisión for-mal como una condición para que a comunicaciónfuncione de maneira óptima.

12. Adquirir un corpus léxico importante, adecua-do á intención e á situación comunicativa, almace-nable a longo prazo, de fácil acceso e formalmentecorrecto.

13. Coñecer as características das principais eta-pas da literatura galega así como as correntes, xéne-ros, autoras e autores e obras máis representativasutilizando fontes bibliográficas axeitadas para o seuestudo.

14. Ler, comprender, analizar e xulgar con criterioobras e fragmentos representativos das diferentesépocas da literatura galega en tanto que expresiónde determinas circunstancias sociohistóricas.

15. Concienciarse de que unha lectura crítica e decalidade mellora a competencia comunicativa, xaque posibilita a formación, a información e o pracer.


Contidos.

Primeiro curso

Contidos comúns.

-Lectura comprensiva, análise e comentario detextos de natureza diversa e cun nivel de dificultadeadaptado aos obxectivos propios da etapa postobri-gatoria.

-Produción de textos orais e escritos respectuososcoas regras de coherencia, cohesión, adecuación,presentación e corrección ortográfica que facilitan acomunicación lingüística.

-Elaboración de exposicións orais e composiciónsescritas realizadas de xeito documentado e cunvocabulario rigoroso que lle proporcionen ao alum-nado os rudimentos do discurso científico.

-Aplicación e respecto polas normas básicas querexen o intercambio e a interacción comunicativa.

-Busca, obtención, selección e integración deinformación procedente de fontes bibliográficas eaudiovisuais proporcionadas polas bibliotecas epolas tecnoloxías da información.

-Valoración da nosa lingua como elemento deidentidade colectiva e consideración positiva doesforzo e o compromiso individual a prol da norma-lización lingüística.

-Interese pola literatura como manifestación artís-tica do ser humano, como fonte de formación perma-nente e de satisfacción persoal. Reflexión e análisede obras e fragmentos de diversos períodos litera-rios.

Lingua e texto.

-Reflexión e comprensión dos principais concep-tos de lingüística xeral que teñen que ver coa comu-nicación e a linguaxe: comunicación, linguaxe, lin-gua, unidades lingüísticas, signo lingüístico, funcio-nalidade lingüística e disciplinas lingüísticas.

-Reflexión sobre o concepto de rexistro lingüístico,os seus tipos e as súas manifestacións lingüísticas.Aplicación ás producións propias dos coñecementosadquiridos. Análise do rexistro en producións alleas.

-Recoñecemento da presentación e correcciónortográfica como dúas propiedades textuais quedeben aplicar ás producións propias. Repaso decasos de ortografía dubidosa.

-Texto descritivo: intención comunicativa, estrutu-ra formal e de contido e características lingüísticas.Substantivo e adxectivo: xénero e número, o grao doadxectivo, as conxuncións comparativas.

-Texto expositivo: intención comunicativa, estrutu-ra formal e de contido e características lingüísticas.Outras palabras adnominais (artigo, demostrativo,posesivo, cuantificadores e identificadores). Carac-terización e tipoloxía.

-Texto narrativo: intención comunicativa, estruturaformal e de contido e características lingüísticas

O verbo: a conxugación verbal regular e irregular.As perífrases verbais. O infinitivo conxugado. Des-crición e usos.

-Texto argumentativo: intención comunicativa,estrutura formal e de contido e características lin-güísticas. Os conectores: preposicións e conxun-cións. Caracterización e tipoloxía. As locucións pre-positivas. O adverbio: caracterización e tipoloxía. Aslocucións adverbiais.

-Texto dialogado: intención comunicativa, estrutu-ra formal e de contido, características lingüísticas.Os pronomes: caracterización e tipos. Funcións eusos.

A sociolingüística.

-A formación da lingua galega: substrato e supe-restrato. O estrato latino: principais evolucións foné-ticas do latín ao galego. Cultismos, semicultismos epalabras patrimoniais. Familias léxicas irregulares.

-A lingua galega na Idade Media: característicaslingüísticas fundamentais. Contexto histórico esituación sociolingüística.

-A lingua galega nos Séculos Escuros: caracterís-ticas lingüísticas fundamentais. Contexto histórico esituación sociolingüística.

-A lingua galega no Rexurdimento: característicaslingüísticas fundamentais. Contexto histórico esituación sociolingüística.

-A diversidade lingüística no mundo e en Europa:unidade e diversidade lingüística. Multilingüismo eplurilingüismo.

-A diversidade lingüística na Península Ibérica:linguas faladas na Península Ibérica. Territorios,usos e situación legal. O caso galego.

A literatura.

-A literatura e o texto literario. Xéneros e recursosformais. Introdución á cronoloxía xeral da historiada literatura galega.

-A literatura medieval: a lírica profana (cantiga deamor, de amigo e de escarnio) e a lírica relixiosa (ascantigas de Santa María). Caracterización, lectura ecomentario. A prosa medieval.

-A literatura nos Séculos Escuros e na Ilustración:literatura popular e culta. Caracterización, lectura ecomentario.

-A literatura no século XIX: o Prerrexurdimento. ORexurdimento. Rosalía de Castro, Curros Enríquez eEduardo Pondal. Outros autores coetáneos.

Segundo curso

Contidos comúns.

-Lectura comprensiva, análise e comentario detextos de natureza diversa e cun nivel de dificultadeadaptado aos obxectivos propios da etapa postobri-gatoria.

-Produción de textos orais e escritos respectuososcoas regras de coherencia, cohesión, adecuación,


presentación e corrección ortográfica que facilitan acomunicación lingüística.

-Elaboración de exposicións orais e composiciónsescritas realizadas de xeito documentado e cunvocabulario rigoroso que lle proporcionen ao alum-nado os rudimentos do discurso científico.

-Aplicación e respecto polas normas básicas querexen o intercambio e a interacción comunicativa.

-Busca, obtención, selección e integración deinformación procedente de fontes bibliográficas eaudiovisuais proporcionadas polas bibliotecas epolas tecnoloxías da información.

-Valoración da nosa lingua como elemento deidentidade colectiva e consideración positiva doesforzo e o compromiso individual a prol da norma-lización lingüística.

-Interese pola literatura como manifestación artís-tica do ser humano, como fonte de formación perma-nente e de satisfacción persoal. Reflexión e análisede obras e fragmentos de diversos períodos litera-rios.

Lingua e texto.

-Propiedades do texto: a coherencia e a cohesión.Análise de procedementos lingüísticos básicos eaplicación ás propias producións. A progresióntemática.

-A fonética e a fonoloxía. Descrición de fonemas.

-As variedades dialectais. Bloques e áreas dialec-tais. Principais trazos fonéticos, morfolóxicos e sin-tácticos. O texto dialectal.

-Estrutura e formación de palabras. Tipos de mor-femas e análise morfolóxica.

-Sintaxe: unidades e funcións sintácticas. Análisesintáctica.

-Semántica: campos semánticos. As relacións e oscambios semánticos. Definición de palabras.

A sociolingüística.

-As funcións sociais da lingua. Conflito e diglosia.Estereotipos e prexuízos lingüísticos: a súa repercu-sión nos usos.

-Historia da normativización: a construción davariedade estándar. Interferencias e desviacións danorma.

-Linguas minorizadas e linguas minoritarias. Ogalego: lingua en vías de normalización.

-O galego no 1º terzo do século XX: característicaslingüísticas fundamentais. Contexto histórico esituación sociolingüística.

-O galego de 1936 a 1975: características lingüís-ticas fundamentais. Contexto histórico e situaciónsociolingüística.

-O galego de finais do século XX e comezos doXXI: características lingüísticas fundamentais. Con-texto histórico e situación sociolingüística.

A literatura.

-A literatura do primeiro terzo do século XX:

* A poesía das Irmandades e a poesía de vangar-da.

* A prosa: as Irmandades e o Grupo Nós (narrati-va, ensaio e xornalismo).

* O teatro: Irmandades, Vangardas e o Grupo Nós.

-A literatura entre 1936 e 1976:

* A poesía: a Xeración de 1936, a Promoción deEnlace e a Xeración das Festas Minervais. A poesíado exilio.

* A prosa: os renovadores da prosa: Fole, BlancoAmor, Cunqueiro e Neira Vilas. A Nova NarrativaGalega. A prosa do exilio.

* O teatro galego entre 1936 e 1976: a Xeracióndos 50 e o Grupo de Ribadavia. O teatro do exilio.

-A literatura de fins do século XX e comezos doXXI:

* Poesía: temas e autoras e autores dos 80 e dos90. Poetas e tendencias actuais máis relevantes.

* Prosa: temas e autoras e autores dos 80 e dos 90.Prosistas e tendencias actuais máis relevantes.

* Teatro: o teatro dos 80 e dos 90. Dramaturgos,tendencias e compañías actuais máis relevantes.

-Lectura, análise e comentario de textos significa-tivos, polo menos dunha obra completa de cada undos períodos literarios referidos.


1. Interpretar diferentes tipos de discursos orais,escritos e audiovisuais e a situación en que sedesenvolven, captando o sentido global e a intencióndo discurso, a mensaxe e as súas ideas principais esecundarias.

Con este criterio preténdese avaliar a capacidadedo alumnado para comprender e valorar na súa inte-gridade textos de distinta natureza, recollendo asideas fundamentais en resumos, esquemas ou mapasconceptuais tras aplicar distintas estratexias e coñe-cementos de carácter lingüístico, sociolingüístico epragmático. Ademais deben ser capaces de identifi-car a intención comunicativa dun texto (información,opinión ou persuasión) sendo quen de emitir xuízoscríticos sobre el.

2. Participar en interaccións orais de acordo coasnormas establecidas e realizar producións orais pla-nificadas, relacionadas con algún contido do currí-culo ou tema de actualidade e usando recursosaudiovisuais, bibliográficos e das tecnoloxías dainformación e comunicación.

Avaliarase a capacidade do alumnado para partici-par de forma activa, autónoma e con eficacia comu-nicativa en interaccións orais. Así mesmo, compro-barase a capacidade do alumnado para planificar erealizar exposicións orais sobre os temas menciona-dos integrando a información obtida da consulta e


selección de diversas fontes de documentación e dautilización de diferentes recursos e estratexias. Valo-rarase a pronuncia e a entoación axeitada, a correc-ción gramatical, a fluidez, a presentación, a estrutu-ra e o emprego do léxico adecuado á situación comu-nicativa, así como o uso dos elementos paralingüís-ticos oportunos.

3. Compoñer producións escritas planificadassobre temas de actualidade ou curriculares, adecua-das á situación e á intención comunicativa desexa-da, con coherencia, cohesión, corrección ortográficaamais dunha coidada presentación.

Trátase de verificar a capacidade do alumnadopara comunicarse por escrito de forma planificada,ben sobre papel ben en soporte dixital; valorarase apresentación clara e ordenada, a corrección grama-tical e o uso dun rexistro adecuado á situacióncomunicativa, a selección e presentación do tema edas ideas de xeito lóxico, así como a axeitada utili-zación de mecanismos de cohesión lingüística quedoten estas producións de certa entidade.

4. Caracterizar e identificar diferentes tipos detextos orais, escritos e audiovisuais procedentes dediversos contextos comunicativos da vida social ecultural, sobre todo, dos ámbitos científico e acadé-mico e dos medios de comunicación.

Este criterio refírese á valoración da capacidadepara identificar o tema, estrutura formal e informati-va e nivel de adecuación de diversos tipos de textospertencentes a diferentes ámbitos de uso. Igualmen-te preténdese comprobar se o alumnado é quen demanexar o tipo de texto máis oportuno para cadasituación comunicativa que se lle presente na súavida cotiá.

5. Coñecer os conceptos teóricos, as normas de usoe os procedementos lingüísticos (flexión, clasifica-ción, análise, etc.) propios da gramática galega.

Trátase de verificar o coñecemento formal e acapacidade de reflexión sobre a lingua que posúe oalumnado, a cal se observará a partir da súa capaci-dade de indución sobre textos de distinta natureza.

6. Utilizar sistematicamente os coñecementos lin-güísticos para comprender e analizar textos alleos dedistintos ámbitos sociais e para producir, compoñere revisar textos propios e de temáticas diversas.

Con este criterio trátase de comprobar se o alum-nado é quen de transferir e aplicar de xeito reflexi-vo os coñecementos adquiridos sobre o sistema lin-güístico co fin de mellorar a recepción de textos e arevisión e composición das propias producións.

7. Coñecer e utilizar un caudal léxico (palabras,frases feitas, combinacións, fórmulas sociais ou ele-mentos discursivos) apropiado e amplo que incre-mente non só o vocabulario receptivo, senón, e sobretodo, o de tipo produtivo.

Este criterio servirá, por unha banda, para com-probar a adquisición dun léxico receptivo que per-mita mellorar e ampliar a comprensión de textos de

distinto tipo e grao de complexidade; por outra, trá-tase de verificar se o novo caudal léxico que se vaiaadquirindo é comprendido, retido e reutilizado ade-cuadamente en producións propias cada vez máiselaboradas.

8. Diferenciar as variedades internas da lingua eidentificar as interferencias lingüísticas e desvia-cións da norma.

Preténdese que o alumnado sexa quen de recoñe-cer nos textos a información que determinadas mar-cas lingüísticas proporcionan sobre a súa cronoloxía,a procedencia xeográfica do emisor, o grupo social aque pertence ou o contexto en que se producen. Asímesmo, terase en conta a capacidade do alumnadopara aplicar estes coñecementos ás propias produ-cións evitando, sobre todo, a utilización de interfe-rencias de sistemas lingüísticos alleos.

9. Valorar a lingua galega e ser quen de identificaros prexuízos e estereotipos que están ligados a ela.

Con este criterio trátase de verificar se o alumna-do é consciente da situación lingüística actual e dasúa problemática, así como se ten capacidade paramanifestarse de forma crítica e razoada sobre otema. Valorarase se o alumnado é capaz de recoñe-cer prexuízos e valoracións pexorativas presentesnos usos lingüísticos, así como a súa capacidadepara reflexionar sobre eles e evitalos de forma cons-ciente nas súas propias producións.

10. Coñecer as causas históricas da situaciónactual dos usos lingüísticos en Galicia e valorala conespírito crítico e reflexivo, manexando de xeito pre-ciso a terminoloxía sociolingüística.

Este criterio pretende comprobar se o alumnadoentende a lingua como un fenómeno social e diacró-nico que explica a problemática actual do galego.

11. Coñecer a historia da literatura galega: as prin-cipais etapas, movementos, autoras e autores eobras.

Trátase de comprobar se o alumnado coñece asclaves da nosa historia literaria e se comprende aprodución literaria como un produto cultural situadonun contexto sociohistórico determinado.

12. Ler, analizar e comentar obras e fragmentossignificativos da historia da literatura galega, utili-zando os coñecementos sobre as formas literarias(xéneros, recursos literarios, versificación) e os dis-tintos períodos, movementos e autores.

Preténdese que o alumnado sexa quen de ler,interpretar, analizar e valorar con espírito críticotextos e obras literarias utilizando coñecementoshistóricos e de análise de texto literario (xénero,estrutura, temática, recursos formais). Tamén sevalorará a súa capacidade para consultar e manexarde forma autónoma distintas fontes de informaciónque lle permitan interpretar textos e obras literarias.



A sociedade actual, en que se insire o noso alum-nado, require das súas cidadás e dos seus cidadánsa capacidade de enfrontarse a unha gran cantidadede información. Por este motivo o seu tratamento éun dos obxectivos do sistema educativo. Este retoconcrétase na necesidade de integrar o manexo dediversos soportes e fontes, utilizando tanto mediosaudiovisuais coma informáticos, enfrontando oalumnado coa tarefa de busca, selección, análise einterpretación da información, así como no desen-volvemento da capacidade crítica con respecto a ela.A biblioteca do centro móstrase así como un recursocun alto valor dentro da comunidade educativa quedeberemos ter en conta á hora de programar as nosasactividades docentes.

Débese ter en conta igualmente a necesidade detraballar coas catro destrezas básicas dun xeito inte-grado, ben que é aconsellable nesta etapa darllesprioridade a aquelas que se detecten como as máisdeficitarias para o noso alumnado dependendo docontexto.

As materias lingüísticas, en xeral, contribúen deforma importante ao desenvolvemento e aprendizaxedo currículo por canto que son instrumentos decomunicación, soporte básico do coñecemento, vehí-culo para as relacións sociais e para a expresiónemocional.

Neste sentido, para desenvolver o currículo damateria de lingua galega e literatura, propóñense asseguintes orientacións metodolóxicas:

-Adoptar un enfoque comunicativo no ensino eaprendizaxe da lingua, que faga do texto a unidadecomunicativa fundamental e que favoreza o empregodo idioma en distintas funcións e contextos de uso.Por tanto, as habilidades e estratexias lingüísticasdeben ser obxecto de especial atención sen por isodesdeñar a reflexión e o coñecemento do código lin-güístico.

-Proporcionar e traballar con textos de distintanatureza, especialmente expositivos e argumentanti-vos.

-Promover a utilización da diversidade de fontes erecursos para a obtención da información. A buscaguiada desta tanto na biblioteca coma na internet ounoutros medios, así como a composición de textosutilizando distintos soportes.

-Propiciar, non só actividades individuais, senóntamén grupais, que favorezan o intercambio respec-tuoso de ideas, o discurso argumentativo e o espíritocrítico e cooperativo.

-Lectura, interpretación e valoración de obras lite-rarias.

-Creación de dinámicas que impliquen o alumna-do e o leven á participación na planificación e ava-liación das súas actividades.

-Ofrecer actividades abertas que impliquen a bus-ca, selección e tratamento da información, a posibi-

lidade de tomar decisións e emitir opinións sobrediferentes cuestións de forma crítica.

LINGUA CASTELÁ E LITERATURA

Introdución.

A formación lingüística e literaria no bacharelato,por unha parte, é continuación da que se adquiriu naeducación secundaria obrigatoria e, por outra, ten asfinalidades específicas propias desta etapa en queadquire unha especial importancia o inicio dunhaformación científica e na cal alumnos e alumnasdeben alcanzar unha madurez intelectual e humanae uns coñecementos e habilidades que lles permitanincorporarse á vida activa con responsabilidade ecompetencia e adquirir as capacidades precisas paraacceder á educación superior.

Así pois, un dos obxectivos desta materia é antetodo o desenvolvemento dos coñecementos necesa-rios para intervir de forma axeitada e satisfactoria nainteracción verbal nos diferentes ámbitos sociais.Estes saberes refírense aos principios e normassociais que presiden os intercambios, ás formas con-vencionais que presentan os diferentes xéneros tex-tuais na nosa cultura, aos procedementos que articu-lan as partes do texto nun conxunto cohesionado, ásregras léxico-sintácticas que permiten a construciónde enunciados con sentido e gramaticalmente acep-tables ou ás normas ortográficas.

No bacharelato débese atender ao desenvolvemen-to da capacidade comunicativa en todo tipo de dis-cursos, pero débese conceder unha especial aten-ción aos discursos científicos e técnicos e aos cultu-rais e literarios. Por iso, os ámbitos do discurso enque se debe traballar de forma preferente son o aca-démico, o dos medios de comunicación e o literario.

No ámbito académico, sitúanse os textos con quese adquiren coñecementos, tanto no campo científi-co e técnico como no humanístico, e os que debenproducir as propias alumnas e alumnos nos seus tra-ballos escolares, o que supón familiarizarse co usoda expresión nuns contextos formais, que ademaisexixen rigor e precisión.

Os medios de comunicación proporcionan os tex-tos que contribúen ao coñecemento e á valoracióndas realidades do mundo contemporáneo e a unhaformación cultural de carácter xeral. Poñer o alum-nado en contacto con este tipo de discurso contribui-rá ao desenvolvemento de actitudes críticas e a quena vida adulta poida estar en contacto de maneiraautónoma cunha importante fonte de coñecementosobre o mundo que o rodea.

O discurso literario contribúe de maneira moiespecial á ampliación da competencia comunicativa,pois ofrece unha gran variedade de contextos, conti-dos, xéneros e rexistros; pero, ademais, as obras lite-rarias son parte esencial da memoria universal dahumanidade, o arquivo das súas emocións, ideas,fantasías, polo que desempeñan un papel moi impor-tante na maduración intelectual e humana da xente


nova, ao permitirlle ver obxectivadas experienciasindividuais e colectivas nun momento en que sonevidentes as súas necesidades de socialización eapertura á realidade.

A aprendizaxe centrarase no desenvolvemento dehabilidades e destrezas discursivas; é dicir, o traba-llo sobre procedementos debe articular todo o proce-so de ensino e aprendizaxe. A reflexión sobre osámbitos de uso permitirá consolidar as aprendizaxesrealizadas nas etapas anteriores. Por outra parte, asactividades de comprensión e de expresión, tantooral como escrita, e a reflexión sobre elas debenalcanzar un certo nivel de rigor e profundidade, cofin de acadar unha autonomía no control da propiaexpresión e na interpretación crítica dos discursosque se reciben.

O currículo desta materia organízase en catro blo-ques de contidos: un primeiro bloque de contidoscomúns que estarán presentes en ambos os dous cur-sos. A variedade dos discursos e o tratamento dainformación, O discurso literario e Coñecemento dalingua, que expoñen, dun modo analítico, os compo-ñentes da educación lingüística e literaria. Estaorganización dos contidos non ten como finalidadeestablecer a orde e a organización das actividades deaprendizaxe na aula. Pero a necesidade de expoñeros contidos de modo diferenciado non debe ocultar ainterconexión que existe entre eles: resulta evidenteque os contidos formulados no Coñecemento da lin-gua están directamente relacionados cos dos conti-dos anteriores e especialmente coas actividades decomprensión, expresión, análise e comentario detextos, o que convén ter en conta ao distribuílos, aoelaborar as programacións e, sobre todo, ao levar áaula as secuencias de actividades.

A variedade dos discursos e o tratamento da infor-mación recolle os contidos relativos ás habilidadeslingüísticas de comprender e expresarse nos dife-rentes ámbitos do discurso, de forma especial nosámbitos académico e periodístico, así como a análi-se dos xéneros textuais máis representativos de cadaámbito e ao recoñecemento das súas características.Tamén se presta unha atención especial aos proce-dementos de tratamento da información.

O discurso literario aborda o achegamento ás obrasou fragmentos de autoras e autores que representanas diferentes épocas -especialmente no caso da lite-ratura do século XX- e perséguese que se dediqueun tempo á lectura e á análise e comentario de tex-tos. Na distribución dos contidos literarios, pareceaconsellable realizar en primeiro lugar un percorri-do pola literatura, seguindo unha orde cronolóxica,desde as primeiras manifestación literarias ata aactualidade, e incidindo dunha maneira especial naliteratura contemporánea.

Coñecemento da lingua abrangue os contidos rela-cionados coa reflexión sobre a lingua. A adquisicióndas habilidades lingüísticas e comunicativas exixeque o uso vaia acompañado da reflexión sobre dife-rentes aspectos da lingua: a variación lingüística e

os factores que a explican, a adecuación dos rexis-tros e usos sociais, as exixencias dos discursos cien-tíficos no emprego de terminoloxías, as formas lin-güísticas que indican a presenza dos factores docontexto, os procedementos que contribúen a cohe-sionar o texto, etc.

En definitiva, do que se trata no bacharelato é deafondar nos contidos da etapa anterior e, na medidado posible, acadar un certo grao de elaboración esistematización persoal dos coñecementos lingüísti-cos para resolver os problemas que xorden na com-prensión dos textos alleos e na composición dos pro-pios, do fin de proporcionar unha sólida formaciónás alumnas e aos alumnos.

Será recomendable a coordinación e establece-mento de liñas de actuación comúns, metodolóxicase terminolóxicas, coas demais linguas do currículo,respectando sempre a súa individualidade.

Obxectivos.

A ensinanza da lingua castelá e literatura nobacharelato terá como finalidade o desenvolvementodas seguintes capacidades:

1. Comprender discursos orais e escritos dos dife-rentes contextos da vida social e cultural e especial-mente nos ámbitos académico e dos medios decomunicación.

2. Expresarse oralmente e por escrito mediantediscursos coherentes, correctos e adecuados ásdiversas situacións de comunicación e ás diferentesfinalidades comunicativas, especialmente no ámbitoacadémico.

3. Empregar e valorar a lingua oral e a linguaescrita como medios eficaces para a comunicacióninterpersoal, a adquisición de novos coñecementos,a comprensión e análise da realidade e a organiza-ción racional da acción.

4. Obter, interpretar e valorar informacións dediversos tipos e opinións diferentes, empregandocon autonomía e espírito crítico as tecnoloxías dainformación e comunicación.

5. Adquirir coñecementos gramaticais, sociolin-güísticos e discursivos para empregalos na compren-sión, a análise e o comentario de textos e na planifi-cación, a composición e a corrección das propiasproducións.

6. Coñecer a realidade plurilingüe e pluriculturalde España, así como a orixe e desenvolvemento his-tórico das linguas peninsulares e das súas principaisvariedades, prestando unha especial atención aoespañol de América e favorecendo unha valoraciónpositiva da diversidade lingüística e cultural.

7. Analizar os diferentes usos sociais das linguas eos estereotipos lingüísticos que supoñen xuízos devalor e prexuízos, en especial os referidos ás mulle-res, para evitalos.

8. Ler e valorar criticamente obras e fragmentosrepresentativos da literatura en lingua castelá, como


expresión de diferentes contextos históricos esociais e como forma de enriquecemento persoal.

9. Coñecer as características xerais dos períodosda literatura en lingua castelá, así como as obrasrelevantes de autoras e autores, empregando de for-ma crítica fontes bibliográficas adecuadas para oseu estudo.

Contidos.

Primeiro curso

Contidos comúns.

-Utilización dos procedementos e estratexias nece-sarias para a obtención, valoración e utilización dainformación en traballos de produción persoal, acu-dindo a fontes diversas.

-Interese pola boa presentación dos textos escritos,tanto en soporte papel como dixital, e aprecio polanecesidade social de se cinguir ás normas gramati-cais, ortográficas e ás convencións tipográficas.

-Emprego de guías de lectura para a consolidaciónda autonomía lectora como fonte de pracer, de coñe-cemento doutros mundos, tempos e culturas, e comofactor que contribúe á formación académica e ámaduración persoal.

-Comprensión do discurso literario como fenómenocomunicativo e estético, vieiro de transmisión cultu-ral e expresión da realidade histórica e social dasdistintas épocas.

-Lectura crítica e comentario de obras breves e detextos literarios significativos que potencien a com-petencia comunicativa do alumnado mediante a rea-lización de tarefas nas cales se empreguen as catrodestrezas básicas de expresión oral/escrita e com-prensión oral/escrita.

-Valoración positiva da convivencia e aprendizaxede distintas linguas en prol dunha maior diversida-de cultural.

A variedade dos discursos e o tratamento da información.

-Recoñecemento do papel da linguaxe, as súasfuncións e usos no desenvolvemento persoal esocial. Dimensión comunicativa da linguaxe.

-Coñecemento e análise do papel que desempeñannos actos comunicativos os factores textuais (ade-cuación, coherencia e cohesión), sociolingüísticos eos procesos pragmáticos que interveñen na elabora-ción do texto ou discurso, na súa interpretación, asícomo na interacción comunicativa.

-Realización e procesamento de textos orais eescritos que impliquen tarefas e habilidades centra-das no desenvolvemento da competencia comunica-tiva e discursiva.

-Establecemento dunha tipoloxía textual ou clasi-ficación de textos dependendo de distintos criterios:canle de comunicación (textos orais e escritos),variedades do discurso (descritivos, narrativos,expositivos, argumentativos, dialogados), ámbito de

uso e temática (públicos, profesionais, académicos,literarios, persoais).

-Identificación do tema, da estrutura organizativae características lingüísticas de textos narrativos,descritivos e expositivos contextualizados dentro doámbito académico (humanístico, científico e técnico)e dos medios de comunicación.

-Composición de textos orais e escritos, de tiponarrativo, descritivo e/ou expositivo, propios doámbito educativo ou académico, a partir de modelose esquemas textuais e atendendo ás condicións dasituación comunicativa.

-Análise do tema, estrutura organizativa e trazoslingüísticos de textos xornalísticos e publicitarios.

-Composición de textos xornalísticos e publicita-rios segundo modelos previamente analizados.

O discurso literario.

-A Idade Media, desde as primeiras manifesta-cións literarias ata o século XIV. Panorama históri-co, social e cultural. Configuración dos xéneros lite-rarios, obras representativas: poesía oral (lírica pri-mitiva peninsular; a épica, Mio Cid); mester de cle-recía (Gonzalo de Berceo, Juan Ruiz); a prosa(Afonso X, don Juan Manuel); o teatro e a súa evolu-ción.

-O século XV, transición entre a Idade Media e oRenacemento, ideas e cultura, influencia da litera-tura italiana (o humanismo). Convivencia da líricatradicional e cortesá: sentido e visión do mundo dosromances, os cancioneiros. Obras representativas dediferentes autores (marqués de Santillana, JorgeManrique); a prosa (didáctica, sentimental, libros decabalarías); o teatro (dramatización das Danzas de lamuerte na literatura europea e castelá, La Celesti-na).

-O século XVI: o Renacemento, pensamento e cul-tura (diferenzas entre a primeira e a segunda meta-de do século). A poesía, novas formas e contidos,obras significativas da época (Garcilaso de la Vega,Fray Luís de León, Juan de la Cruz); a prosa, varie-dade narrativa e antecedentes da novela moderna(Lazarillo de Tormes); o teatro, primeiras correntesreformadoras (Gil Vicente, Lope de Rueda). Brevepanorámica xeral da presenza das mulleres escrito-ras no canon literario da época.

-O século XVII: o Barroco, contexto histórico, cul-tura e pensamento. A poesía: temas, motivos litera-rios e tendencias (Lope de Vega, Luís de Góngora,Francisco de Quevedo). A prosa: didáctica, narrati-va costumista e novela cortesá (Novelas ejemplares),nacemento da novela moderna (El Quijote) e pica-resca (Guzmán de Alfarache, El Buscón); o teatro, aComedia nueva: elementos renovadores e evolución(Lope de Vega, Cervantes, Calderón de la Barca). Aconquista do espazo público por parte das mulleresescritoras: María de Zayas.


Coñecemento da lingua.

-Coñecemento da estruturación da linguaxe ver-bal: valoración da lingua como sistema e recoñece-mento dos niveis fónico, morfosintáctico, léxico-semántico e pragmático.

-Identificación dos trazos configuradores do siste-ma fonolóxico e das súas realizacións fonéticas.Análise das unidades do nivel fónico e identifica-ción das variedades sincrónicas nas diferentes reali-zacións fonéticas e a súa correlación coas conven-cións ortográficas.

-Coñecemento e análise dos elementos constituti-vos das palabras e as súas clases (determinantes,substantivos, pronomes). Distinción entre significa-do obxectivo (denotación) e subxectivo (connota-ción) das palabras.

-Recoñecemento e uso de pronomes, conxuncións,adverbios, locucións como conectores e marcadorespara a cohesión do texto.

-Coñecemento e emprego axeitado dos valores erelacións temporais das distintas formas e perífrasesverbais. Distinción das súas categorías gramaticais.Aspectos semánticos.

-Identificación dos distintos sintagmas ou frases(nominal, adxectival, preposicional, adverbial), asícomo os seus compoñentes e estruturas. Recoñece-mento das súas distintas posibilidades como ele-mentos anafóricos e deícticos para contribuír ácohesión do texto.

-Coñecemento e análise de conceptos relativos áestrutura semántica da oración co obxectivo de valo-rar a diferenza entre o concepto de enunciado non-oracional, enunciado oracional.

-Sistematización dos constituíntes relativos áestrutura sintáctica da oración ou cláusula simple: osuxeito, o predicado e as súas clases.

-Identificación da relación entre a modalidade daoración para a súa caracterización (enunciativas,interrogativas…), modificadores oracionais e inter-pretación do seu significado contextual.

-Clasificación e recoñecemento dos tipos de oraciónque se formulan segundo a natureza do predicado.

-A pluralidade lingüística en España. Valoraciónpositiva da riqueza cultural que implica esta diver-sidade.


1. Coñecer a linguaxe e as súas funcións máis rele-vantes con especial atención á súa finalidade comu-nicativa e á súa dimensión social, xa que implicaunha interacción entre persoas que comparten unhacultura que lles permite a relación e o intercambiode información, en distintos contextos ou situaciónscomunicativas, xunto ao concepto de competenciano ámbito lingüístico.

Con este criterio preténdese avaliar a análise dalinguaxe como acto comunicativo oral ou escrito da

información que transmite, a relación entre a persoaemisora e a receptora, a canle empregada, o rexistroe a súa adecuación a cada contexto.

2. Comprender e producir textos orais e escritos,de certa extensión e complexidade, relativos ou per-tencentes aos ámbitos académico e dos medios decomunicación e identificar neles os mecanismos eprocedementos discursivos de adecuación, coheren-cia e cohesión.

Preténdese avaliar con este criterio a capacidadede expresarse con claridade e precisión, mostrandoo uso de estruturas organizativas, conectores eoutros mecanismos de cohesión nas súas produciónsorais e escritas. Preténdese valorar a competenciacomunicativa e discursiva do alumnado.

3. Clasificar e caracterizar diferentes clases detextos segundo a canle (orais e escritos); a variedadedo discurso (descritivos, narrativos, dialogados); oámbito de uso e temática (públicos, académicos,profesionais) en relación cos factores da situacióncomunicativa, poñendo de relevo os trazos máis sig-nificativos do xénero ou subxénero a que pertencen,analizando os seus trazos lingüísticos e valorando asúa adecuación ao contexto.

Con este criterio preténdese avaliar a capacidadepara identificar e analizar os textos de diferentesxéneros tendo en conta distintos criterios de clasifi-cación, recoñecendo a través do desenvolvementoactivo das competencias comunicativa e discursivaos factores que interveñen na súa produción (o tema,o propósito e situación comunicativa, canle utiliza-da, o esquema textual e o rexistro), e establecer rela-cións cos seus trazos lingüísticos máis relevantes,valorando a adecuación e eficacia do rexistro utiliza-do en cada contexto.

4. Identificar o tema, a estrutura e característicaslingüísticas de textos narrativos, descritivos, exposi-tivos e dos ámbitos académico, público e persoal, eanalizalos de maneira que se recollan as súas pro-piedades discursivas e os elementos que os articu-lan; e realizar as distintas actividades da lingua(comprensión, expresión, interacción e mediación)orais e escritas tendo en conta modelos ou esquemastextuais e atendendo ás condicións da situacióncomunicativa.

Avaliarase a capacidade de establecer unha xerar-quía de ideas, tema principal e temas secundariosde textos narrativos, descritivos e expositivos dedivulgación técnica e científica, humanísticos e doámbito público e persoal, textos xurídicos e adminis-trativos, noticias, cartas, mensaxes de texto, facendoinferencias a partir de informacións que se repiten edos propios coñecementos; avaliarase, así mesmo, acapacidade de recoñecer, coa axuda dos conectorese organizadores do discurso, a relación entre as par-tes dunha exposición, de representar graficamenteestas relacións mediante esquemas ou mapas con-ceptuais e de resumir o texto seguindo un esquemapreviamente elaborado.


5. Realizar exposicións orais (como discusións,debates, declaracións públicas) e escritas (redac-cións, informes, monografías) relacionadas conalgún contido do currículo ou tema de actualidade,seguindo un esquema preparado previamente, apli-cando procedementos para a obtención e tratamentoda información, empregando recursos audiovisuais edas tecnoloxías da información e a comunicación eexpoñendo de forma construtiva as diversas opiniónsque se sosteñen.

Con este criterio avaliarase a capacidade de plani-ficar e realizar unha breve exposición oral ou escri-ta propia do ámbito académico. Neste tipo de expo-sicións valoraranse aspectos como a consulta dasfontes apropiadas, a selección da información rele-vante, o uso controlado de estruturas organizativas,a elección do rexistro apropiado e o uso de recursospara guiar o auditorio e manter a súa atención.

6. Comprender e analizar o texto literario comoexpresión comunicativa e estética de distintas épo-cas, de transmisión cultural, reflexo dunha realida-de histórica e social e como uso da lingua que com-prende as competencias xerais.

Avaliarase a capacidade para entender e identifi-car as características propias dos textos literarioscomo produto dunha corrente estética determinada ereflexo dunha conciencia intercultural en que seinclúen e desenvolven actitudes, valores, crenzas econvencións. Entender a intertextualidade, o carác-ter cíclico da historia literaria, e desenvolver a capa-cidade de establecer relacións entre obras de auto-ras e autores de distintos períodos literarios.

7. Interpretar e comentar de forma construtiva ecrítica o contido de obras literarias breves e frag-mentos significativos de distintas épocas literariasutilizando os coñecementos sobre as formas litera-rias (xéneros, figuras e tropos máis usuais, versifica-ción) e os distintos períodos, movementos e autores.

Trátase de avaliar a capacidade para interpretarobras literarias de distintas épocas e de autoras eautores relevantes no seu contexto histórico, social ecultural, relacionándoas con outras obras da épocaou da mesma autoría, sinalando a presenza de deter-minados temas e motivos e a evolución na maneirade tratalos e recoñecendo as características do xéne-ro en que se inscriben, os tropos e procedementosretóricos máis usuais e, se é o caso, as innovaciónsque se producen nas formas (xéneros, procedemen-tos retóricos e versificación).

8. Realizar traballos críticos sobre a lectura deobras significativas de distintas épocas ou move-mentos, interpretándoas en relación co seu contextohistórico e literario, obtendo a información biblio-gráfica necesaria e efectuando unha valoración per-soal, e compoñer textos literarios ou de intenciónliteraria.

Avalíase a capacidade para realizar un traballopersoal de interpretación e valoración dalgunhasobras significativas de épocas ou movementos litera-

rios diferentes lidas na súa integridade, tanto no seucontido como no uso das formas literarias, relacio-nándoas co seu contexto histórico, social e literarioe, se é o caso, co significado e a relevancia do seuautor ou da súa autora. Valorarase tamén a seleccióne utilización das fontes de información bibliográficae dos recursos das tecnoloxías da información e acomunicación.

9. Adquirir, desde un enfoque comunicativo, coñe-cementos sobre a lingua e o seu estudo científico, osdistintos niveis de análise, afondar na capacidadepara conceptuar ideas, empregar terminoloxías ade-cuadas, desenvolver a capacidade de abstracción erelacionalo co uso efectivo da lingua nun contextocomunicativo.

Con este criterio preténdese avaliar a adquisiciónde determinados coñecementos sobre a lingua e oseu emprego de forma sistemática e reflexiva enrelación coa caracterización e a análise dos distintosniveis da lingua, fónico, morfosintáctico, léxico-semántico e pragmático. Avaliarase, así mesmo, avaloración positiva do uso correcto das normas e aimportancia da súa existencia.

10. Coñecer as causas históricas da existencia dasdistintas linguas de España, situacións de plurilin-güísmo, multilingüismo e monolingüísmo e valorarpositivamente a convivencia e aprendizaxe de dis-tintas linguas. Análise das diferentes situacións.

Trátase de avaliar o coñecemento da pluralidadelingüística de España, os factores históricos que aorixinaron e valorar as distintas situacións lingüísti-cas dentro delas, así como actitudes positivas ante adiversidade.

Segundo curso

Contidos comúns.

-Utilización dos procedementos e estratexias nece-sarias para a obtención, valoración e utilización dainformación en traballos de produción persoal, acu-dindo a fontes diversas.

-Interese pola boa presentación dos textos escritos,tanto en soporte papel como dixital, e aprecio polanecesidade social de se cinguir ás normas gramati-cais, ortográficas e ás convencións tipográficas.

-Emprego de guías de lectura para a consolidaciónda autonomía lectora como fonte de pracer, de coñe-cemento doutros mundos, tempos e culturas, e comofactor que contribúe á formación académica e ámaduración persoal.

-Comprensión do discurso literario como fenómenocomunicativo e estético, vieiro de transmisión cultu-ral e expresión da realidade histórica e social dasdistintas épocas.

-Lectura crítica e comentario de obras breves e detextos literarios significativos que potencien a com-petencia comunicativa do alumnado, mediante arealización de tarefas en que se empreguen as catrodestrezas básicas de expresión oral/escrita e com-prensión oral/escrita.


-Valoración positiva da convivencia e aprendizaxede distintas linguas a prol dunha maior diversidadecultural.

-A variedade dos discursos e o tratamento da infor-mación.

-Integración do texto ou discurso como unidade decarácter lingüístico emitida con propósito comunica-tivo nunha situación concreta ou contexto e afonda-mento no coñecemento da diversidade de situaciónsnos actos de comunicación orais e escritos.

-Sistematización e análise das propiedades tex-tuais (coherencia, marco de integración global, fac-tores pragmáticos, cohesión, selección, xerarquía deideas, ordenación e adecuación) a partir de modelosou esquemas discursivos que favorezan a consolida-ción das actividades de lingua tanto orais comaescritas.

-Análise do tema, da estrutura organizativa e tra-zos lingüísticos de textos dialogados e argumentati-vos procedentes do ámbito académico e divulgativo,tanto humanísticos como científicos e técnicos.

-Composición e exposicións de textos dos distintosámbitos, con especial atención ao académico, tantohumanísticos como científicos e técnicos, a partir demodelos e esquemas textuais dados e atendendo áscondicións da situación.

-Análise do tema, finalidade, estrutura organizati-va e códigos expresivos (lingüísticos e iconográficos)dos textos dos medios de comunicación: xornalísti-cos.

-Desenvolvemento da capacidade crítica e reflexi-va ante textos orais e escritos propios dos medios decomunicación, con especial atención aos de carácterinformativo e interpretativo.

O discurso literario.

-O século XVIII: pensamento e cultura. A ilustra-ción. A poesía: posbarroca e neoclásica; a prosa: oensaio e desenvolvemento dos xornais, narrativa(Feijoo, Cadalso e Jovellanos); o teatro: comediaposbarroca e comedia de costumes (Leandro Fernán-dez de Moratín).

-O século XIX: panorama social e ideolóxico. ORomanticismo: tradición e renovación, xéneros,temas, obras e escritoras e escritores significativos(Bécquer, Rosalía de Castro, Espronceda e Larra); odrama romántico (Duque de Rivas, Zorrilla); Realis-mo e Naturalismo: influencia europea, tendenciasnarrativas e teatrais, temas, obras de escritoras eescritores representativos (Galdós, Leopoldo Alas«Clarín», Emilia Pardo Bazán); escritoras liberais eprogresistas da segunda metade do século. Moder-nismo: influencias europea e hispanoamericana,tendencias, o conto literario, renovación poética(Rubén Darío, Salvador Rueda, Francisco Villaespe-sa); obras de autoras e autores representativos.

-O século XX: transformacións sociais e ideolóxi-cas. Xéneros, escritoras e escritores e obras desdeprincipios de século ata a Primeira Guerra Mundial:

Juan Ramón Jiménez, Xeración do 98, Vangardismo,Novecentismo. O período de entreguerras; da Pri-meira Guerra Mundial á Guerra Civil española: Gru-po do 27, literatura comprometida. De 1940 ata osanos 70: literatura de posguerra (arraigada e desa-rraigada); realismo social (xéneros e obras represen-tativas de escritoras e escritores da xeración dos 50e 60); correntes de experimentación, nos distintosxéneros, década dos 70 e novo vangardismo(Os Novísimos). Da década dos 80 ata a actualidade:autoras e autores e obras significativas, diversifica-ción de tendencias, literatura xuvenil e narrativa deautora nos últimos vinte e cinco anos. A literaturahispanoamericana.


-Valoración e recoñecemento das distintas vocesque compoñen o léxico da lingua castelá segundo asúa orixe, evolución e influencia doutras linguas:patrimoniais, cultismos, semicultismos, préstamos.

-Os elementos constitutivos das palabras e as súasvariantes; as súas posibilidades como elementos decreación de palabras e enriquecemento do léxico através da composición, derivación, parasíntese eacronimia.

-Coñecemento e análise dos compoñentes, rela-cións e organización léxico-semántica das palabras(sema, sinonimia, antonimia, hiperonimia, campoléxico, etc.) valoración do seu emprego como meca-nismos de cohesión e coherencia textual, e a súaadecuación en textos académicos, divulgativos e dosmedios de comunicación.

-Afondamento no emprego de mecanismos decohesión de carácter lingüístico desde a perspectivasupraoracional do texto, anáfora, catáfora, profor-mas, conxuncións distributivas, adverbios e locu-cións.

-Sistematización dos conceptos de oración ou cláu-sula (unidade gramatical) e enunciado (unidadecomunicativa) e o seu contexto de análise: sintácticoe pragmático.

-Coñecemento e aplicación da relación entre amodalidade da oración e os actos de fala e interpre-tación do significado contextual das modalidades daoración.

-Identificación e análise das distintas relaciónssintácticas de xustaposición, coordinación, subordi-nación e interordinación.

-Recoñecemento e clasificación dos nexos e ele-mentos de enlace axeitados e necesarios para a aná-lise e identificación das relacións existentes enestruturas sintácticas compostas ou complexas.

-Clasificación e sistematización das diferentes cla-ses de oración ou cláusula composta ou complexa,atendendo á súa estrutura sintáctica e aos tipos denexos ou enlaces empregados na súa configuración.

-Coñecemento da realidade lingüística de España,dos factores sociolingüísticos que interveñen entrelinguas en contacto e os fenómenos que derivan, lin-


guas francas, bilingüismo, diglosia, xunto ao desen-volvemento dunha actitude positiva ante a diversi-dade e convivencia de linguas e culturas.

-Recoñecemento das características básicas dasdistintas variedades xeográficas da lingua castelá noestado español e da norma estándar. A situación doespañol no mundo.

-Identificación dos trazos máis característicos doespañol de América e da súa diversidade e valora-ción positiva desa variedade e da necesidade dunhanorma panhispánica. Labor integrador das Acade-mias da Lingua Española.

-Análise e identificación do uso de vulgarismosmorfosintácticos, anacolutos e incoherencias sintác-ticas.


1. Consolidar a interpretación do texto ou discursocomo unidade comunicativa e de intercambio deinformación, en distintos contextos ou situaciónscomunicativas, e afondar no coñecemento da varie-dade de situacións nos actos de comunicación oraise escritos.

Con este criterio preténdese avaliar a capacidadepara recoñecer e sistematizar a función comunicati-va da linguaxe manifestada a través do texto ou dis-curso, como unidade comunicativa oral ou escrita.

2. Producir textos orais e escritos de certa exten-sión e complexidade, relativos ou pertencentes aosámbitos académico e dos medios de comunicación, eidentificar neles as propiedades textuais e os proce-dementos discursivos de adecuación, coherencia ecohesión que perfeccionen o dominio das activida-des da lingua.

Preténdese avaliar con este criterio a competenciacomunicativa e discursiva das alumnas e dos alum-nos na composición de textos variados, con rigor,claridade e corrección demostrando o coñecementoe aplicación das propiedades textuais, de estruturasorganizativas, conectores e outros mecanismos decohesión nas súas producións orais e escritas.

3. Clasificar e caracterizar diferentes clases detextos dialogados, argumentativos e dos medios decomunicación, xornalísticos e publicitarios poñendode relevo os trazos máis significativos do xénero ousubxénero ao que pertencen, os códigos expresivosempregados e analizando os seus trazos lingüísticose a súa adecuación ao contexto.

Con este criterio preténdese avaliar a capacidadepara identificar e analizar os textos de diferentesxéneros tendo en conta distintos criterios de clasifi-cación e mais os factores que interveñen na súa pro-dución e establecer relacións cos seus trazos lin-güísticos máis relevantes, valorando a adecuación eeficacia do rexistro utilizado en cada contexto.

4. Identificar o tema, a estrutura e característicaslingüísticas de textos dialogados, argumentativos edos ámbitos académico e dos medios de comunica-ción, xornalísticos e publicitarios; analizalos de

maneira que se recollan as súas propiedades discur-sivas e os elementos que os articulan e empregarpara iso as distintas actividades da lingua (compren-sión, expresión, interacción e mediación) orais eescritas tendo en conta modelos ou esquemas tex-tuais e atendendo ás condicións da situación comu-nicativa.

Con este criterio preténdese avaliar a capacidadede establecer unha xerarquía de ideas, tema princi-pal e temas secundarios de textos dialogados, argu-mentativos de divulgación científica, técnica, huma-nísticos, e de textos do ámbito dos medios de comu-nicación, especialmente os de carácter interpretati-vo, artigos de opinión, editoriais, facendoinferencias a partir de informacións que se repitenno texto e dos propios coñecementos; avaliarase, asímesmo, a capacidade de recoñecer, coa axuda dosconectores e organizadores do discurso, a relaciónentre as partes dunha argumentación, de representargraficamente estas relacións mediante esquemas oumapas conceptuais e de resumir o texto seguindo unesquema previamente elaborado.

5. Realización de exposicións orais (debates,declaracións públicas) e escritas (redaccións, infor-mes, monografías) relacionadas con algún contido docurrículo ou tema de actualidade, seguindo unesquema preparado previamente, aplicando proce-dementos para a obtención e tratamento da informa-ción, empregando recursos audiovisuais e das tecno-loxías da información e a comunicación e expoñen-do de forma construtiva as diversas opinións propiase alleas que se sosteñen, xustificándoas cos diferen-tes argumentos que se aducen.

Con este criterio avaliarase a capacidade de plani-ficar e realizar exposicións orais ou escritas de cer-ta extensión e complexidade propia do ámbito aca-démico, humanístico, científico-técnico ou dosmedios de comunicación, valorando aspectos como aconsulta das fontes apropiadas, a análise e selecciónda información relevante e a súa presentación, o usoaxeitado de estruturas organizativas, unha axustadaliña expositiva e argumentativa, a elección do rexis-tro apropiado e o uso de recursos para guiar osreceptores e manter a súa atención, así como a capa-cidade de dominio para matizar opinións e afirma-cións.

6. Comprender e analizar o texto literario comoexpresión comunicativa e estética de distintas épo-cas, de transmisión cultural, reflexo dunha realida-de histórica e social e como uso da lingua que com-prende as competencias xerais.

Avaliarase a capacidade para entender e identifi-car as características propias dos textos literarioscomo produto dunha corrente estética determinada ereflexo dunha conciencia intercultural, así como acapacidade de establecer relacións entre obras deautoras e autores de distintos períodos literarios.

7. Interpretar e comentar de forma construtiva ecrítica o contido de obras literarias breves e frag-mentos significativos de distintas épocas literarias


utilizando os coñecementos sobre as formas litera-rias (xéneros, figuras e tropos máis usuais, versifica-ción) e os distintos períodos, movementos, escritorase escritores pondo en práctica as competenciascomunicativas.

Trátase de avaliar a capacidade para interpretarobras literarias de distintas épocas, incidindo demaneira especial nas obras de autoras e autores rele-vantes do século XX, no seu contexto histórico,social e cultural; relacionándoas con outras obrasanteriores ou da época da mesma autoría; sinalandoa presenza de determinados temas e motivos e a evo-lución na maneira de tratalos e recoñecendo ascaracterísticas do xénero en que se inscriben, os tro-pos e procedementos retóricos máis usuais e, se é ocaso, as innovacións que se producen nas formas.

8. Realizar traballos críticos sobre a lectura deobras significativas de distintas épocas ou move-mentos, interpretándoas en relación co seu contextohistórico e literario, obtendo a información biblio-gráfica necesaria e efectuando unha valoración per-soal. Compoñer textos literarios ou de intención lite-raria.

Con este criterio avalíase a capacidade para reali-zar un traballo persoal de interpretación e valora-ción crítica dalgunhas obras significativas de épocasou movementos literarios diferentes lidas na súaintegridade, tanto no seu contido como no uso dasformas literarias, relacionándoas co seu contextohistórico, social e literario e, se é o caso, co signifi-cado e a relevancia das persoas autoras. Valorarasetamén a selección e utilización autónoma das fontesde información bibliográfica e dos recursos das tec-noloxías da información e a comunicación.

9. Coñecer a realidade lingüística de España e dosfenómenos derivados do contacto entre linguas comolinguas francas, bilingüismo e diglosia e desenvolverunha actitude positiva. Identificar as característicasxerais das variedades xeográficas da lingua no Esta-do español e a súa proxección a nivel internacional.

Trátase de avaliar o coñecemento da realidade lin-güística de España, os factores sociolingüísticos queinterveñen nos fenómenos de contacto entre linguas,como bilingüismo e diglosia, con especial atenciónás comunidades en que o castelán comparte coofi-cialidade con outras linguas, desenvolvendo unhaactitude aberta á convivencia entre linguas comofactor que contribúe ao enriquecemento académico epersoal.

10. Coñecer as características xerais do español deAmérica e algunhas das súas variedades, así comoas coincidencias e diferenzas da norma en distintasmanifestacións orais e escritas, literarias e dosmedios de comunicación.

O obxectivo é avaliar o coñecemento da situacióndo español en América, das súas característicasxerais e dalgunhas das súas variedades a través dedistintas manifestacións orais e escritas, literarias edos medios de comunicación.

11. Identificar e analizar os desvíos da norma máisfrecuentes e consolidar, con rigor e autonomía, o bouso das normas gramaticais, ortográficas e conven-cións tipográficas.

Preténdese avaliar a capacidade para identificaraqueles usos incorrectos da lingua (como falta deconcordancia, vulgarismos morfosintácticos, anaco-lutos e incoherencias sintácticas) e facer as correc-cións pertinentes. Avaliarase tamén a capacidade deautocorrección e dominio das normas gramaticais,ortográficas e convencións tipográficas para a elabo-ración de textos con corrección e autonomía.


-Considérase recomendable, cunha periodicidadesegundo proceda en cada caso, a realización por par-te das alumnas e dos alumnos, en especial no pri-meiro curso, dunha monografía ou traballo sobre cal-quera tema vinculado cos contidos que compoñen ocurrículo ou tema de actualidade. Este traballodeberá permitirlles exercitarse, de forma coherentee rigorosa, na expresión, tanto oral como escrita.

-Fomentar a capacidade creativa do alumnado.

-Fomentar o seu sentido crítico e a súa iniciativapersoal.

-Adquirir as estratexias e competencias funda-mentais para a confección de traballos académicos.

-Consolidar a súa capacidade comunicativa navertente escrita.

-Favorecer un coñecemento global que potencie asúa capacidade de establecer relacións e asocia-cións entre contidos diversos.

-Consolidar a súa capacidade para recompilarinformación procedente de diversas fontes: impresase dixitais.

LINGUA ESTRANXEIRA

Introdución.

A capacidade de comprensión e comunicaciónnoutras linguas distintas da materna e o desenvolve-mento das capacidades lingüísticas son factoresesenciais á hora de alcanzar o obxectivo dun melloraproveitamento do potencial humano de Europa. Alibre circulación das persoas, os bens e os servizos éo motor para o desenvolvemento sustentable daComunidade Europea. Por iso, unha das prioridadesfundamentais para a Unión Europea é a mobilidadereal dos seus cidadáns e das súas cidadás. Parafavorecer a creación dun mercado de traballo verda-deiramente europeo, a Eurocámara instou os Esta-dos membros a que promovan a difusión do multilin-güismo mediante unha mellora das políticas deaprendizaxe dun maior número de idiomas e a queestablezan as súas prioridades políticas consonte osobxectivos comúns fixados no marco da Estratexiade Lisboa. Saber idiomas é unha habilidade esencialque deben ter todas as persoas europeas para podergozar das vantaxes do mercado interior europeo e teropción aos mercados exteriores. Esta mobilidade


refírese, non só ao cambio de rexión ou país, senóntamén á mobilidade laboral; é dicir, á frecuencia decambio da actividade profesional.

Hoxe en día, alcanzar o éxito profesional é máisprobable dominando idiomas, tendo un espíritoemprendedor e aberto e experiencia internacional.Aprender outras linguas, coñecer culturas diferen-tes, desenvolver habilidades comunicativas e adqui-rir competencias para desenvolverse en ambientesinternacionais son calidades imprescindibles e deincalculable valor nun mundo en permanentemodernización e internacionalización.

Por outra parte, a sociedade da información é sus-ceptible de garantir un maior acceso á información econstitúe unha grande oportunidade de acceder áriqueza e á diversidade cultural e lingüística exis-tente. Este acceso á información vese enriquecidopolo coñecemento doutras linguas. Coñecer idiomasfavorece a igualdade de oportunidades de participarna sociedade da información, independentemente dasituación social, cultural, lingüística ou xeográfica.

O noso sistema educativo debe contribuír a elimi-nar os obstáculos á mobilidade e actuar para propor-cionar condicións para acadar o éxito profesional eoportunidades accesibles de mobilidade e informa-ción, xa sexa con fins educativos, profesionais oudoutro tipo.

Ademais, a aprendizaxe dunha lingua estranxeiracontribúe á formación do alumnado desde unhaperspectiva integral, pois favorece a adquisición deestratexias de aprendizaxe esenciais para continuara aprender ao longo da vida; permítelle un mellorcoñecemento de si e das outras persoas, intercam-biar opinións sobre problemas que se comparteninternacionalmente e consolidar valores sociaiscomo o respecto cara a outras linguas e o interesepor se comunicar coas persoas falantes delas,logrando un mellor achegamento a outras formas devida e ampliando e diversificando o seu horizontepersoal e profesional.

Canto á súa configuración, o presente currículoestá organizado seguindo as escalas de descritoresdos niveis comúns de referencia que se presentan noMarco de referencia europeo. O seu desenvolvemen-to permitirá que o alumnado logre unha maior com-petencia en comunicación lingüística coa realiza-ción de distintas actividades da lingua que abran-guen a comprensión, a expresión, a interacción e amediación (en concreto, a interpretación). Por iso, osbloques 1 e 2 están constituídos polas actividadesou habilidades de escoitar, falar e conversar, e ler eescribir, respectivamente.

O bloque 3, Coñecemento da lingua, aborda dousaspectos: por unha parte, o coñecemento lingüísticoque se refire á competencia lingüística, consideradacomo o coñecemento dos recursos formais da linguaestranxeira de que se trate e a capacidade de utili-zalos para articular e formular mensaxes ben forma-das e significativas. Pola outra, a reflexión sobredestrezas e procedementos, co fin de satisfacer as

necesidades en cada contexto e completar con éxitoa tarefa de comunicación.

O último bloque de contidos, o bloque 4, estable-ce contidos referidos a aspectos socio-culturais econsciencia intercultural. Preséntase neste bloque ocoñecemento da sociedade e da cultura da comuni-dade ou comunidades en que se fala o idioma.

Obxectivos.

1. Comprender o sentido xeral, a informaciónespecífica e os detalles necesarios de textos oraistransmitidos en situacións cara a cara ou por mediostécnicos, emitidos nunha lingua estándar e que tra-ten temas habituais vinculados coa vida persoal esocial e as distintas disciplinas do currículo.

2. Producir textos orais coherentes e adecuados adistintas situacións de comunicación propias da ida-de e do nivel académico de estudos, con razoablefluidez e corrección, asegurando na interacción e aeficacia comunicativa dos discursos emitidos.

3. Escribir, en soportes variados, diversos tipos detextos sinxelos, ben organizados e con razoablecorrección lingüística e formal, sobre temas próxi-mos e con distintos propósitos comunicativos.

4. Comprender textos escritos en lingua estándar,tanto en rexistro formal como familiar, que abordenunha temática xeral ou relacionados co ámbito aca-démico propios da idade e do nivel de estudos.

5. Ler de forma autónoma textos xornalísticos, dedivulgación científica e literarios, seleccionando aestratexia de lectura apropiada ao propósito da lec-tura e valorando esta como fonte de información,coñecemento e lecer.

6. Utilizar e valorar a lingua estranxeira, e as lin-guas en xeral, como medio para acceder á informa-ción e a outros coñecementos e culturas, e recoñecera súa importancia como medio de comunicación eentendemento internacional nun mundo multicultu-ral e plurilingüe.

7. Coñecer os trazos sociais e culturais fundamen-tais dos países en que se fala a lingua estranxeiratomando conciencia das similitudes e diferenzasentre estes e os propios, e evitando toda discrimina-ción e estereotipos culturais e lingüísticos.

8. Utilizar a mediación entre persoas que nonpoden entenderse para facilitar que a comunicaciónse realice sen malentendidos e mellorar a compren-sión intercultural.

9. Saber planificar a propia aprendizaxe e adoptarunha postura activa e responsable dela, utilizandorecursos, como as tecnoloxías da información e dacomunicación, e estratexias para mellorar o desen-volvemento da competencia comunicativa e poderguiar a aprendizaxe de forma consciente dentro efóra da aula.

10. Afianzar estratexias de autoavaliación naadquisición da competencia comunicativa na linguaestranxeira amosando neste proceso actitudes deiniciativa, confianza e responsabilidade.


Contidos.

Escoitar, falar e conversar.

* Escoitar e comprender.

-Comprensión xeral e específica de discursos, pre-sentacións e conferencias en que se traten temas deinterese xeral ou relacionados co seu ámbito acadé-mico de coñecemento e realizados en lingua están-dar e de xeito claro e pausado.

-Comprensión xeral e específica de mensaxestransmitidas por medios de comunicación, emitidastanto en lingua estándar como por falantes con dife-rentes acentos pero cunha cadencia normal.

-Comprensión de interaccións orais de carácterpersoal, familiar ou público suficiente para poderreaccionar con espontaneidade.

-Uso de estratexias de comprensión como a identi-ficación do propósito e do contexto comunicativo dotexto, a elaboración de hipóteses sobre o contido, ainferencia de significados e o apoio no contexto total-lingüístico e non lingüístico.

-Toma de conciencia da importancia de chegar acomprender textos orais e escritos sen precisarentender todos e cada un dos seus elementos.

* Falar e conversar.

-Produción oral atendendo á súa planificación eutilizando estratexias de comunicación como o usode circunloquios, paráfrases ou substitucións léxi-cas, que permiten sacar proveito dos medios lingüís-ticos dispoñibles.

-Utilización de mecanismos de coherencia e cohe-sión textual propios da lingua oral.

-Participación en conversacións e debates utili-zando o rexistro adecuado á situación de comunica-ción e estratexias de colaboración.

-Expresión de opinións, suxestións e argumentosen intercambios sociais achegando exemplos e expli-cacións que faciliten a comprensión, cunha reacciónlingüística e social adecuada aos puntos de vista eopinións dos demais participantes na interacción.

-Descrición de experiencias, acontecementos,desexos, plans e aspiracións respondendo a pregun-tas para dar detalles necesarios para o éxito dacomunicación.

-Produción oral planificada sobre temas xerais eacadémicos propios da idade e do nivel de estudos,nunha secuencia lineal, apoiándose en notas e ele-mentos gráficos e respondendo a preguntas comple-mentarias de carácter previsible.

-Resumo oral do sentido dun texto galego ou cas-telán oral ou escrito, coa finalidade de facelo com-prensible a falantes da lingua estranxeira.

Ler e escribir.

* Comprensión de textos escritos.

-Comprensión de información xeral de textos xor-nalísticos, literarios ou académicos, en soporte

papel e dixital, que traten temas próximos e coñeci-dos, identificando o propósito comunicativo, asideas principais e, se é o caso, o punto de vista dequen os escribe.

-Localización e comprensión de información espe-cífica en documentos escritos de uso cotián e endocumentos oficiais breves e habituais.

-Uso e consolidación de diferentes estratexias delectura, como a identificación da intención comuni-cativa, a anticipación da información a partir doselementos textuais e non textuais, o uso do contexto,a aplicación de regras de formación de palabras parainferir significados e o apoio na organización dainformación e no tipo de texto.

-Lectura autónoma de textos de diversa extensióne natureza -académicos, persoais, literarios e xorna-lísticos- recorrendo ao uso de estratexias de lecturaadecuadas á finalidade desta.

-Uso, progresivamente autónomo, de distintas fon-tes en soporte papel, dixital ou multimedia paraobter información co fin realizar tarefas concretas.

* Composición de textos escritos.

-Composición de textos escritos atendendo ássecuencias de planificación, á textualización e revi-sión do texto obtido, á persoa ou persoas a quen sedirixe e ao tipo de texto que corresponda á intenciónde comunicación, utilizando mecanismos de cohe-rencia e cohesión textual.

-Composición de textos diversos -descritivos,narrativos, argumentativos e explicativos- relativosaos ámbitos persoal, público e educativo, con cohe-rencia, claridade, cohesión, razoable corrección gra-matical e léxico axeitado ao tema.

-Presentación coidada dos textos escritos, ensoporte papel e dixital, adecuados aos fins funcio-nais e valorando a súa importancia nas comunica-cións escritas.


* Coñecementos lingüísticos.

-Ampliación do uso de elementos morfosintácticose léxicos que permiten recoñecer, formular e organi-zar distintos tipos de texto.

-Recoñecemento e uso de expresións frecuentes ede locucións idiomáticas, frases feitas e léxico pro-pio de temas relativos a feitos de actualidade e rela-cionados con contidos académicos.

-Uso de antónimos, sinónimos e falsos amigos,substitución léxica sinxela e formación de palabrasmediante recursos de derivación e de composición.

-Recoñecemento e produción autónoma e intelixi-ble de diferentes patróns de ritmo, entoación e acen-tuación necesarios para a comprensión e expresiónde actitudes, sentimentos e reaccións.

-Uso do alfabeto internacional para mellorar a pro-dución oral propia.


* Reflexión sobre a aprendizaxe.

-Selección, organización e uso autónomo de recur-sos para a aprendizaxe como dicionarios, libros deconsulta, bibliotecas e recursos dixitais e informáti-cos.

-Aplicación de estratexias para organizar, adquirir,lembrar e utilizar o léxico e as estruturas lingüísti-cas.

-Reflexión sobre as estratexias utilizadas paramellorar as producións propias e para comprendermáis eficazmente as realizadas por outras persoas.

-Identificación das causas dos propios erros, con-siderándoos parte natural de todo proceso de apren-dizaxe e uso autónomo de estratexias de autocorrec-ción e de reparación, e máis interese por superalos.

-Esforzo por lograr unha progresiva espontaneida-de no emprego da lingua á hora de realizar as tare-fas de aprendizaxe.

-Participación activa nas tarefas de aprendizaxeamosando iniciativa, creatividade, e confianza naspropias posibilidades.

-Interese por aproveitar as oportunidades deaprendizaxe creadas no contexto da aula e fóra dela,recorrendo ás tecnoloxías da información e da comu-nicación.

Aspectos socioculturais e consciencia intercultural.

-Toma de conciencia da diversidade lingüística ecultural española e europea, e aceptación da perten-za a unha sociedade pluricultural, evitando actitu-des etnocéntricas e androcéntricas.

-Valoración do enriquecemento persoal que supóna relación e a comunicación con persoas pertencen-tes a outras culturas.

-Interese e iniciativa por comunicarse con falantesou aprendices da lingua estranxeira utilizandosoporte papel ou tecnoloxías da comunicación quepermiten os intercambios orais e escritos.

-Uso apropiado, desde o punto de vista sociocultu-ral, de rexistros, de marcadores lingüísticos de rela-cións sociais, de exclamacións e interxeccións e dasnormas de cortesía en situacións concretas de comu-nicación.

-Establecemento de relacións entre a cultura pro-pia e a cultura propia da lingua estranxeira paracumprir o papel de intermediación cultural, abor-dando con eficacia a resolución de malentendidosinterculturais e esforzándose por superar relaciónsestereotipadas.


1. Comprender a idea principal e os detalles máisrelevantes de mensaxes orais emitidas en situaciónsde comunicación interpersoal ou polos mediosaudiovisuais sobre temas concretos relacionados cosámbitos persoal, público e académico, realizados enlingua estándar e de xeito claro e pausado.

Con este criterio trátase de avaliar a capacidadedos alumnos e das alumnas para comprender infor-mación concreta de discursos orais, identificandotanto a idea principal como detalles específicos. Osdiscursos -conversacións cara a cara, presentaciónse conferencias, avisos, instrucións, noticias de infor-mativos, pasaxes narrativas…- serán claros e tex-tualmente ben organizados e estarán emitidos nunhalingua estándar, cun acento normal e cadencia pau-sada, aínda que sexa emitida nun rexistro formal.

2. Participar activa e autonomamente e con efica-cia na comunicación da aula, en conversas, debatese simulacións, con diversos propósitos comunicati-vos, e diferentes funcións do discurso, intercam-biando opinións, achegando suxestións e responden-do a elas, coincidindo e discrepando sobre temasxerais ou específicos dunha materia, establecendocontacto social en función da situación de comuni-cación, pedindo aclaración sobre palabras clave quenon entende, reformulando e rectificando se nonconsegue facerse comprender e distinguindo uncambio de tema se a persoa interlocutora articulacon claridade.

Trátase con este criterio de verificar a capacidadede desenvolverse en interaccións sociais con finali-dades comunicativas diversas (opinar, suxerir, argu-mentar) e de usar adecuadamente saúdos, fórmulasde tratamento, normas de cortesía e linguaxe corpo-ral propios de contextos de comunicación próximostanto informais como formais (académicos, de rela-ción entre xeracións, etc.). Avaliarase tamén o usode estratexias de cooperación na interacción e notraballo con outras persoas: verificando a compren-sión propia e a das outras persoas e cooperando acti-vamente na realización das tarefas de comunicación.Trátase igualmente de valorar o uso dos recursos tex-tuais e lingüísticos adquiridos e a súa adecuaciónsociolingüística, considerando, así mesmo, a utiliza-ción de frases feitas e locucións idiomáticas habi-tuais da comunidade en cuestión. Valorarase igual-mente a independencia progresiva dos modelos.

3. Expresarse con razoable fluidez e correccióngramatical, coherencia, certa riqueza léxica e pro-nunciación, ritmo e entoación adecuados, facéndoseentender con claridade nunha variedade de situa-cións.

Trátase de verificar a capacidade de expresarse deforma intelixible, prestando atención, non só á pro-nunciación silábica e de palabras, senón tamén ávinculación entre sílabas e palabras da frase, res-pectando e reproducindo os patróns acentuais e astendencias rítmicas propias da lingua estranxeira.

4. Realizar oralmente breves exposicións previa-mente planificadas sobre temas xerais ou académi-cos propios do nivel de estudos, nunha secuenciacohesionada e lineal, utilizando apoios textuais egráficos, e achegando explicacións e exemplos can-do llelos soliciten, de maneira que se faga entendersen dificultade a maior parte do tempo.


Trátase de valorar a capacidade do alumnado deproducir un discurso breve, sinxelo, coherente e cla-ro que poida ser seguido sen esforzo. Valorarase asúa corrección lingüística e que as ideas principaisestean explicadas con léxico adecuado e razoableprecisión.

5. Mediar entre falantes que teñen dificultade paraentenderse por descoñecemento da lingua ou deaspectos socioculturais, aclarando o sentido de tex-tos orais e escritos coa finalidade de garantir a rela-ción fluída entre falantes e culturas.

Trátase con este criterio de resumir un texto oralou escrito desligándose da formulación lingüísticaorixinal, e expresando o sentido na propia lingua ouna lingua estranxeira, adecuándoo así a unha persoainterlocutora próxima, que descoñece a lingua e cul-tura estranxeira ou propia da persoa aprendiz, coafinalidade de facer o texto comprensible e de evitarmalentendidos entre falantes e culturas.

6. Uso de diversas estratexias de expresión oral eescrita como a planificación e o axuste da mensaxeaos medios lingüísticos dispoñibles e á informaciónprocedente da actitude das persoas participantes nainteracción.

Trátase de valorar que o alumnado planifique a súaintervención na interacción oral e escrita atendendoá persoa ou persoas destinatarias, decidindo a inten-cionalidade comunicativa, o tema e as rutinas, frasesfeitas, modelos e esquemas de interacción que faci-litarán a interpretación da súa mensaxe. Valoraraseque se logre a comunicación aínda que sexa utilizan-do circunloquios, paráfrases e substitucións léxicas.Na interacción oral valorarase igualmente a colabo-ración no desenvolvemento dos temas (iniciar untema, amplialo, acabalo, cambiar de tema) e nasquendas de palabra (cando e canto falar, cando sedebe ceder a palabra, etc.), así como a toma en con-sideración dos elementos non lingüísticos (xestos,expresións faciais e movementos das persoas inter-locutoras) para reconducir o tema ou achegar aclara-cións para lograr o éxito da comunicación.

7. Ler con autonomía textos, cun obxectivo preci-so de lectura, redactados nunha lingua estándar erelacionados tanto coa vida cotiá como co contextoeducativo, para identificar as ideas máis significati-vas, a liña argumental ou a información relevantepara realizar unha tarefa.

Con este criterio preténdese avaliar a capacidadede buscar e comprender a información xeral ouespecífica transmitida en textos variados -cartas, lis-taxes, prospectos, catálogos, correspondencia per-soal e formal, informes, multas e sancións, actas,artigos, pasaxes de obras literarias en prosa, publi-cados en xornais e revistas de carácter xeral ou dedivulgación, páxinas web ou libros de consulta.Valorarase, así mesmo, o uso de estratexias de lectu-ra que permitan que esta sexa máis eficaz.

8. Redactar textos diversos, seguindo consciente-mente o proceso de produción escrita utilizando os

esquemas textuais propios de cada xénero, o léxicoapropiado ao contexto comunicativo e os elementosnecesarios de cohesión e coherencia, de maneiraque sexan facilmente comprensibles na súa lectura.

Trátase de apreciar a capacidade para comunicar-se por escrito, prestando especial atención á planifi-cación do proceso de escritura nas súas acciónssucesivas: planificación, xeración de ideas, textuali-zación e revisión e redactándoos de forma clara eordenada, cunha estrutura adecuada e lóxica. Entodos os escritos, en papel ou soporte dixital, avalia-rase o respecto das regras básicas de ortografía epuntuación, así como a presentación clara, limpa eordenada.

9. Utilizar de forma consciente os coñecementoslingüísticos, sociolingüísticos, estratéxicos e discur-sivos adquiridos, así como identificar e utilizar dexeito progresivamente autónomo estratexias deaprendizaxe, explicar as utilizadas, poñer exemplosdoutras posibles e decidir sobre as que son máisaxeitadas ao obxectivo da aprendizaxe.

Con este criterio preténdese verificar se alumnos ealumnas manexan estruturas gramaticais, conectorese ordenadores do discurso complexos que expresanmaior grao de madurez sintáctica. Tamén se valora autilización de léxico máis especializado, o perfec-cionamento na pronunciación e a maior correcciónortográfica.

Pretende igualmente avaliar se as alumnas e osalumnos utilizan as estratexias apropiadas que favo-recen o proceso de aprendizaxe, como a aplicaciónautónoma de formas diversas para almacenar,memorizar, ampliar e revisar o léxico; o uso autóno-mo de dicionarios, gramáticas, material de consulta,recursos bibliográficos, informáticos e dixitais; aanálise e reflexión sobre o uso e o significado dediferentes formas gramaticais mediante compara-ción e contraste coas linguas que coñece, a utiliza-ción consciente das oportunidades de aprendizaxena aula e fóra dela, a participación na avaliación dapropia aprendizaxe ou o recurso autónomo a meca-nismos de autocorrección.

10. Analizar, a través de documentos auténticos endiferentes soportes, aspectos característicos sociais,culturais, históricos, xeográficos e artísticos propiosde países onde se fala a lingua estranxeira e amosarinterese por coñecelos.

A través deste criterio apreciarase o coñecementodos trazos máis importantes e característicos dasociedade, cultura, historia, xeografía e manifesta-cións artísticas dos países onde se fala a linguaestranxeira. Trátase de verificar igualmente se, amedida que se vai ampliando a experiencia lingüís-tica do alumnado e o coñecemento de aspectossocioculturais doutros países e comunidades, se vaiconsolidando un modo de competencia plurilingüe epluricultural constituída pola complexa rede derelacións que se establecen entre os coñecementoslingüísticos e culturais.



O alumnado que se incorpora ás ensinanzas debacharelato, en calquera das súas modalidades,posúe unha serie de competencias imprescindiblespara a aplicación dos saberes adquiridos que forondesenvolvidas ao longo das etapas do ensino obriga-torio.

As metodoloxías comunicativas axudan a reprodu-cir na clase as situacións de uso en contextos autén-ticos, ao tempo que, para desenvolverse nelas, ache-gan o apoio de procesos de aprendizaxe (traballoprevio do vocabulario, das estruturas, dos contidossociolingüísticos; reflexión sobre as estratexias decomunicación e de aprendizaxe, etc.) que han posi-bilitar a realización das tarefas comunicativas pro-postas.

A utilización de calquera dos enfoques metodoló-xicos comunicativos polos que opte o profesoradolevarao a percorrer un itinerario de planificación dosprocesos de ensino e de aprendizaxe inverso aoseguido no ensino de idiomas baseado en contidoslingüísticos (léxicos, nociofuncionais e morfosintác-ticos), que partía da lingua para abordar as activida-des.

O enfoque debe estar baseado na acción, na acti-vidade social, no uso da lingua, tal como se estable-ce no enfoque metodolóxico adoptado polo Marcocomún europeo de referencia para as linguas. Nesteenfoque, a selección de contidos lingüísticos derivadirectamente da actividade de uso da lingua que sevaia realizar.

Os contidos introduciranse, entón, en función dasnecesidades do proceso da aprendizaxe da linguacomo instrumento de comunicación. A progresióngramatical é, consecuentemente, gradual e concén-trica; e a súa presentación farase no marco dascorrespondentes tarefas e de forma integrada coasnecesidades lingüísticas para levar a cabo a tarefa, aacción, con corrección e coherencia.

ANÁLISE MUSICAL I E II

Introdución.

A análise musical é unha das ferramentas máiscompletas que existen para achegarse a unha obramusical e comprendela dun xeito integral: na súaforma, nos seus parámetros constitutivos e taménnos aspectos básicos de escritura musical que carac-terizan os traballos de composición nos distintosperíodos da historia da música. O bacharelato é omomento apropiado para afondar no estudo dasobras e das súas características, unha vez coñecidosos elementos e procedementos básicos que articulanunha peza musical.

Deste xeito, a análise achega a visión máis com-pleta das obras tanto desde o punto de vista da per-soa oínte como da estudosa que quere afondar nocoñecemento do feito musical, da súa xestación edos seus resultados sonoros e perceptivos. O puntode partida da análise é a comprensión da propia

música, da obra en si: coñecer e recoñecer a organi-zación da linguaxe utilizada (elementos e procede-mentos) e as características sonoras que nos permi-ten enmarcar esa obra nun contexto histórico (har-monía, melodía, ritmo, timbres, cadencias, forma,etc).

Os dous cursos de análise musical presentes nobacharelato teñen como obxectivo dotar o alumnadoduns recursos que favorezan gozar máis a fondo damúsica, así como adquirir unhas destrezas quefomenten unha posición crítica ante as obras, o querequire o coñecemento daqueles aspectos que sonsintomáticos da calidade musical.

Unha parte importante da análise musical consti-túea o estudo da forma musical: as diferentes estru-turas de que se fixo uso na composición ao longo dahistoria e que, en moitos casos, xeraron as denomi-nadas formas históricas. Comprender os elementosque integran a forma musical, apreciar as variantesda forma básica e ser quen de entender a súa evolu-ción é o obxectivo básico en que se refire ao aspec-to formal.

A materia en si desenvolve as destrezas e as capa-cidades esenciais para a comprensión e gozo damúsica e da arte en xeral: mellora o oído interno, aatención, a concentración, a memoria, a curiosidade,o afán por relacionar e coñecer e axuda o alumnadoa experimentar unha experiencia propia da arte; ensuma, a análise é fonte dun coñecemento en profun-didade da música, xa que supón un contacto directocos procedementos compositivos e os procesos crea-tivos das compositoras e dos compositores.

Aínda que a análise musical se pode abordar demoi diversos modos e desde moi diferentes puntosde vista, e a pesar de que é posible analizar illada-mente cada parámetro musical nunha obra e así rea-lizar unha análise rítmica, harmónica, melódica, for-mal, textural, etc., é preferible que, utilizando esasanálises parciais, teña en conta todos os elementosanalizables e, a partir dunha observación detida, osrelacione co fin de comprender como debe soar aobra e por que, cales son os procedementos que seutilizan nela e que sensación nos provoca como oín-tes, que dirección toma a música en cada intre; quetipo de xogo establece a persoa que compón coasque escoitan e como se debe recrear á hora de inter-pretalo.

A partitura é o reflexo material da música; é unguión que hai que interpretar. Sen a interpretación aobra musical non existe, precisa chegar ao público.A escrita da música require duns amplos coñece-mentos para quen escribe e duns non menos amploscoñecementos para quen a interpreta. Xa que logo,óptase porque o estudo da materia nesta etapa for-mativa se basee fundamentalmente na súa dimen-sión auditiva e non tanto no traballo con partituras,aínda que non se debe excluír esa posibilidade. Oimportante non é o que se ve na partitura, senón oque se escoita, xa que a audición visual e a visiónauditiva son dúas aspiracións de quen fai música. O


enfoque dado no bacharelato á materia análise musi-cal pretende afondar na percepción sonora dasobras, e, nalgúns casos, observar como se reflicte napartitura.

A organización da materia -análise musical I e II-presenta un primeiro curso máis xeneralista que per-mite adquirir unha formación mínima para escoitarmúsica con criterios rigorosos, utilizando as ferra-mentas necesarias para comprendela en profundida-de. No segundo curso afóndase na análise das for-mas e o característico de cada estilo, basicamente datradición da música occidental, incorporando refe-rencias da música popular, o jazz e outras músicasurbanas, así como da música doutras culturas, polasgrandes achegas que realizaron á música occidental,polo seu interese intrínseco e porque a pluralidadecultural é cada vez máis unha realidade social.

Obxectivos.

O ensino da análise musical no bacharelato terácomo finalidade o desenvolvemento das seguintescapacidades:

1. Percibir, a través da audición, tanto por mediosconvencionais como co uso das tecnoloxías, os ele-mentos e procedementos que configuran unha obramusical e captar a diversidade de recursos e maticesque contén.

2. Comprender a organización do discurso musi-cal, observando os diferentes elementos e procede-mentos que dan lugar á súa estruturación: partes,seccións, materiais, texturas, harmonía, melodía, rit-mo, timbre, procesos de crecemento e decrecementode tensión, puntos culminantes, cadencias, etc.

3. Coñecer as principais formas musicais históri-cas, a súa evolución, relacionalas e comprender quea linguaxe musical, como o resto das linguaxes, tenunhas normas que evolucionan a través do tempo erecibe influencias diversas que fan que se transfor-me.

4. Recoñecer as características dos principais esti-los musicais: a harmonía, a melodía, a textura, o rit-mo, a instrumentación, a ornamentación, etc., e sercapaz de detectar algunha desas características nasobras pertencentes a épocas ou estilo distintos eaprecialas como herdanza do pasado e como repre-sentacións da arte.

5. Comprender a relación entre música e texto nasobras vocais ou vocais e instrumentais nas diferen-tes épocas históricas.

6. Adquirir un léxico e unha terminoloxía axeitadapara expresar e describir, de forma oral e escrita, osprocesos analíticos asociados ao estudo das obras eestilos musicais así como aos procesos musicaisatendendo, non só ao compoñente obxectivo damúsica, senón tamén ao subxectivo, ao que percibea persoa oínte.

7. Comprender as diferenzas e as relacións entreobras relevantes correspondentes a diferentes épo-

cas, estilos e compositores para, mediante a escoita,aprehender os referentes sonoros.

8. Coñecer as músicas doutras culturas, as súascaracterísticas, as sensacións que provocan e a fun-ción que cumpren no seu contexto histórico-social;aprender a valoralas e comprender a influencia quetiveron na música occidental ao longo da historia eviceversa.

9. Formar e utilizar o sentido crítico para valorar acalidade nas obras de diferentes épocas, estilos exéneros, baseándose na percepción dos elementos eprocedementos construtivos, xulgando con criterio,argumentando e expoñendo as opinións con preci-sión terminolóxica.

10. Obter información de diversas fontes, incluí-das as que ofrecen as tecnoloxías para afondar nocoñecemento da música.

ANÁLISE MUSICAL I

Contidos.

Contidos comúns.

-Adquisición de bos hábitos de escoita e de res-pecto ás demais persoas durante a interpretación damúsica.

-Expresión precisa das impresións producidaspolas obras escoitadas e valoración das súas carac-terísticas construtivas.

-Busca e selección da información en fontes varia-das relativas a temas musicais.

-Elaboración de traballos, individuais ou en grupo,sobre análise e contextualización estilística dasobras musicais.

-Iniciación aos elementos analíticos.

-Percepción dos elementos que interveñen naestrutura dunha obra musical (melodía, harmonía,ritmo, timbre e textura) en diferentes contextosvocais e instrumentais. Identificación de timbres eas súas distintas combinacións.

-Comprensión básica das características sonorasde obras de diferentes épocas, estilos, xéneros e cul-turas da literatura musical.

-Comparación de distintas versións dunha mesmaobra para determinar a calidade da interpretación ea adecuación ao reflectido na partitura.

-Elaboración e lectura de críticas das obras escoi-tadas, atendendo especialmente ás impresións pro-ducidas pola obra, utilizando distintas fontes deinformación.

-Diferenciación na vivencia da música gravada ouen vivo: variación de sensacións, interacción intér-prete-público, etc., en concertos e actividades musi-cais; do son real ao son artificial.

A forma musical.

-A forma musical e a súa percepción visual e audi-tiva pola partitura e pola escoita. Comprensión daorganización estrutural da música e utilización dos


diferentes modos de representala graficamente, parareflectir esquematicamente as partes, seccións esubseccións con que se articula unha obra musical.

-Utilización de partituras, formatos non estándar eoutras representacións gráficas como soporte daanálise.

-Estudo da forma musical a distintas escalas(macroforma, mesoforma e microforma) e a súa apli-cación a diversos niveis. A análise estrutural, demotivos e de conxunto.

-Aproximación analítica aos procedementos xera-dores de forma (a repetición, o contraste, a elabora-ción de materiais, a coherencia, etc.) e outros aspec-tos formais (tensión e distensión, puntos culminan-tes, equilibrio, relación entre seccións, etc.

-A música con texto. Relación da palabra coamúsica: os seus diferentes tratamentos.

As formas históricas.

-Principios de configuración musical (morfoloxía esintaxe) que proporcionan a singularidade dunhaobra e establecen a xerarquía entre os diferentesparámetros sonoros.

-Estudo das principais formas-tipo desde a músicamedieval ata os nosos días. Formas instrumentais: aimitación, o canon, a invención; o ricercare e a fuga;a variación -pasacalles, chacona, diferenzas, glosas,variación dupla, tema con variacións-; a suite dedanzas e outros tipos de suite; formas de rondó; asformas de sonata; a obertura e o preludio; o poemasinfónico; a sonata, a sinfonía e o concerto; formaslibres.

-Formas escénicas: a ópera, a zarzuela, a tonadillaescénica e o ballet.

-Formas vocais: o canto gregoriano, o madrigal; omotete; a misa; o coral, a cantata e o oratorio; a can-ción e o lied.

-Diferenciación entre música pura, descritiva eprogramática.

-As formas nacidas a partir da música contempo-ránea.


1. Recoñecer a forma dunha obra a partir da súaaudición e saber explicala cunha terminoloxía preci-sa, con ou sen partitura.

Mediante este criterio preténdese avaliar a capaci-dade para comprender o modo en que está construí-da unha obra, así como para entender a relaciónentre a estrutura e os elementos e procedementosutilizados. Así mesmo, avalíase a comprensión domodelo dunha forma histórica, empregando unhalinguaxe concreta e adecuada.

2. Distinguir na audición dunha obra as diferentesvoces e instrumentos.

Con este criterio poderase avaliar a capacidade doalumnado para distinguir o timbre dos diferentesinstrumentos e voces, calquera que sexa a súa com-binación.

3. Recoñecer a textura dunha obra ou fragmentoescoitado e explicar as súas características dun xei-to claro e conciso, empregando ou non a partitura.

Este criterio permitiranos valorar o nivel de per-cepción da música, a escoita dos diversos planossonoros e o coñecemento da terminoloxía adecuada.

4. Identificar procesos de tensión e relaxación, asícomo o punto culminante, nunha obra previamenteescoitada, determinando os procedementos utilizados.

A través deste criterio avaliaremos a capacidadedo alumnado para percibir os procedementos de ten-sión/relaxación utilizados na composición e, se é ocaso, identificalos na partitura.

5. Escoitar obras de características ou estilosdiversos e recoñecer as diferenzas e/ou relaciónsentre elas, utilizando posteriormente, se se desexa, apartitura.

Con este criterio poderase valorar a capacidadepara distinguir aspectos característicos da música ea diferenza entre eles, tales como a estrutura, assúas características harmónicas, rítmicas, tímbricas,etc. e a pertenza a unha determinada época ou esti-lo. Así mesmo, valorarase a capacidade de estable-cer relacións de paralelismo entre obras distintaspero con resultados similares.

6. Comparar versións distintas da mesma obra,explicar as diferenzas e valoralas.

Este criterio de avaliación posibilita valorar acapacidade do alumnado para observar os aspectosbásicos dunha obra e recoñecer a versión máis fiel ápartitura ou ben xustificar e razoar as diferenzasinterpretativas.

7. Realizar por escrito a crítica dun concerto oudunha audición, complementando o escoitado e otraballado na clase con achegas persoais e documen-tación buscada polo propio alumnado.

A través deste criterio poderá avaliarse a compre-sión da obra, a asimilación do estudado, así como acapacidade para encontrar información axeitada edesenvolver unha explicación fundamentada, razoa-da e sentida.

8. Comentar oralmente ou por escrito a relaciónentre música e texto en obras de diferentes épocas eestilos.

Con este criterio de avaliación poderase valorar acapacidade para comprender o tratamento realizadono texto: se é descritivo, se é un motivo inspirador,se o poema de partida determina a forma, se o pun-to culminante coincide con palabras especiais, etc.Recoñecer se na obra escoitada se produce unharetórica musical.


ANÁLISE MUSICAL II

Contidos.

Contidos comúns.

-Adquisición de bos hábitos de escoita e de res-pecto aos demais durante a interpretación da músi-ca.

-Expresión precisa das impresións producidaspolas obras escoitadas e valoración das súas carac-terísticas construtivas.

-Busca e selección da información, en fontesvariadas, relativas a temas musicais.

-Elaboración de traballos, individuais ou en grupo,sobre análise e contextualización estilística dasobras musicais.

A música medieval.

-Estudo analítico das características sonoras eestilísticas, formas e xéneros do canto gregoriano eoutros cantos litúrxicos, a música profana, a polifo-nía, a Ars Antiqua e a Ars Nova. Os modos eclesiás-ticos: as súas características.

O Renacemento.

-Estudo analítico das características sonoras eestilísticas do período (agrupacións vocais e instru-mentais, sonoridades verticais, cadencias, ornamen-tos…), formas, escolas e xéneros.

O Barroco.

-Estudo analítico das características sonoras eestilísticas do período, procedementos harmónicos,cadencias, ornamentación, sonoridades…, formas exéneros da música vocal e instrumental. Estudo dasuite, a sonata, o concerto, a ópera, a cantata e o ora-torio, ademais das formas estritamente contrapuntís-ticas.

Os estilos preclásicos e o clasicismo.

-Estudo analítico das características sonoras eestilísticas do período (procedementos harmónicos,cadencias, ornamentos…), formas e xéneros destasetapas da música occidental. O estilo galante ourococó: a transición ao clasicismo. O clasicismo vie-nés.

O Romanticismo.

-Estudo analítico das características sonoras eestilísticas do período; procedementos harmónicos,cadencias, ornamentación, sonoridades…), formas exéneros da música romántica. As pequenas formas.A ópera. O lied. A zarzuela. A canción galega. Amúsica programática. Xurdimento dos nacionalis-mos.

O posromantismo e os nacionalismos.

-Estudo analítico das características sonoras eestilísticas do período (procedementos harmónicos,cadencias, ornamentación, sonoridades…), formas exéneros da música posromántica. Desenvolvementodas diferentes escolas nacionais. Uso da tímbrica etratamento da orquestra.

A música no século XX.

-O impresionismo: estudo analítico das caracterís-ticas sonoras e estilísticas do período (procedemen-tos harmónicos, cadencias, ornamentación, sonori-dades…). Principais autores e as súas técnicas com-positivas. Influencia da música doutras culturas.Uso da tímbrica e tratamento da orquestra.

-O expresionismo; estudo analítico das caracterís-ticas sonoras e estilísticas (procedementos harmóni-cos, cadencias, ornamentación, sonoridades…), for-mas e xéneros do século XX. Principais movementose compositores máis importantes. O novo conceptodo tempo e a tímbrica. O ritmo. A música galega noséculo XX. O jazz.

-A música electroacústica, aleatoria, estocástica, anova complexidade, a música fractal.

-Estudo da música desde as súas orixes, a súa evo-lución. Novos instrumentos para a nova música: ossintetizadores, o ordenador, etc. Música electrónicapura e música mixta.

-A música urbana: pop, rock, hip hop, etc. Estudodas súas orixes e evolución. Análise musical e socio-lóxica.

As músicas non occidentais.

-Achegamento á música doutras culturas. Peculia-ridades na consideración do tempo, o ritmo, os siste-mas de afinación, as escalas, a finalidade ou os xei-tos de ser da música e influencia na música occiden-tal e viceversa.


1. Recoñecer a forma (a grande escala, mediaescala e pequena escala) dunha obra a partir dunhaaudición e saber explicala con termos precisos.

Mediante este criterio preténdese avaliar a capaci-dade do alumnado para comprender o xeito en queestá construída unha obra, así como para entender arelación entre a estrutura e os elementos e procede-mentos utilizados, empregando unha linguaxe con-creta e axeitada.

2. Recoñecer mediante a audición o estilo dunhaobra e as súas características tímbricas, melódicas,harmónicas, etc.

Con este criterio poderá avaliarse a capacidadepara identificar os diferentes estilos e determinar oque lles é propio desde os distintos puntos de vista(formal, harmónico, melódico, rítmico…).

3. Identificar auditivamente os principais procede-mentos xeradores de forma que utiliza o autor naobra.

A través deste criterio poderase valorar a capaci-dade do alumnado para captar os procedementos uti-lizados e que son articuladores da estrutura da obra.

4. Escoitar obras de características ou estilosdiversos e recoñecer as diferenzas e/ou relaciónsentre elas.


Con este criterio poderase valorar a capacidadepara distinguir aspectos característicos dos diversosestilos musicais e a diferenza entre eles, así comoestablecer paralelismos entre obras distintas perocon enfoques similares.

5. Comparar versións distintas da mesma obra,explicar as diferenzas e valoralas.

Este criterio de avaliación posibilita valorar acapacidade do alumnado para observar os aspectosbásicos dunha obra e recoñecer a versión máis fiel ápartitura, ou ben xustificar e razoar as diferenzasinterpretativas.

6. Realizar a crítica por escrito dun concerto oudunha audición, complementando o escoitado e otraballado na clase con achegas persoais e documen-tación buscada polo propio alumnado.

A través deste criterio poderá avaliarse a compre-sión da obra, a asimilación do estudado, así como acapacidade para encontrar información axeitada edesenvolver unha explicación fundamentada, razoa-da e sentida.

7. Comentar oralmente ou por escrito a relaciónentre música e texto en obras de diferentes épocas eestilos.

Con este criterio de avaliación poderase valorar acapacidade para comprender o tratamento do texto:se foi descritivo, se é unha simple escusa, se o poe-ma de partida determina a forma, se o punto culmi-nante coincide con palabras especiais, etc.

8. Comentar a audición dunha obra pertencente acalquera dos estilos estudados utilizando unha ter-minoloxía adecuada.

Este criterio permitirá valorar a asimilación dascaracterísticas estilísticas dos períodos estudados,determinando os aspectos esenciais e diferenciado-res da obra analizada.


-Promover a interacción entre o alumnado e o pro-fesorado para crear un ambiente de cooperación eparticipación que favoreza a comunicación e o inter-cambio de ideas.

-Planificación de actividades que permitan que oalumnado poida expresarse de xeito persoal dentrodun marco ben definido, con obxectivos e criteriosclaros en todo momento.

-Adaptar os obxectivos e contidos da materia aosintereses e capacidades de cada alumna e de cadaalumno.

-Potenciar a mirada crítica, de xeito que as alum-nas e os alumnos poidan ser conscientes dos recur-sos empregados e poidan construír a súa propia opi-nión e creación, con espírito responsable.

-Empregar e fomentar o uso das TIC, de xeitoinformativo e de xeito expresivo.

-Realizar actividades que teñan como resultado unproduto final completamente terminado, de calidadee apto para ser presentado.

-Potenciar a sensibilidade artística e estética, e osvalores positivos propios dunha sociedade harmo-niosa e equilibrada.

-Potenciar a presencia da reflexión teórica duran-te o proceso da elaboración práctica.

ANATOMÍA APLICADA

Introdución.

Para o ser humano, o corpo é o vehículo das súasaccións e o instrumento mediante o que transmiteemocións e ideas. No caso das persoas que se ocu-pan da creación artística, o corpo humano é, ade-mais, unha ferramenta de traballo e un medio deexpresión, como se manifesta na música, na danzaou no teatro. En consecuencia, precisan coñecer ecomprender a estrutura e o funcionamento da súarealidade corporal, na súa organicidade, e as leisbiolóxicas polas que se rexen en canto seres vivos.Igualmente, deben saber utilizar esas habilidades ecapacidades físicas para poder tirar delas o máximorendemento artístico, sen que se provoquen lesiónsou enfermidades.

A anatomía aplicada á música e ás artes escénicas,procura a sistematización dos coñecementos referi-dos ao ser humano, na súa organicidade biolóxica,tanto desde unha perspectiva xeral, común a outrosseres humanos, como desde unha perspectiva espe-cífica, na que a estrutura corporal se pon en funcio-namento ao servizo da creación artística. Unha pers-pectiva que adquire especial relevo en manifesta-cións escénicas como a ópera, o teatro, a danza, ocirco, o cine, os espectáculos ao vivo e noutros xéne-ros como a performance, en toda a súa riqueza evariedade.

Esta materia está construída, na súa epistemolo-xía, por coñecementos procedentes da anatomía des-critiva e da anatomía funcional, da fisioloxía, a bio-mecánica e a patoloxía, vinculados necesariamenteás particularidades e requirimentos de cada unhadas artes escénicas e da música. En consecuencia,ese coñecemento tamén debe permitir mellorar orendemento da entidade corporal nos procesos decreación e comunicación artística e prever a apari-ción de patoloxías. Cómpre, nesa dirección, prestarespecial atención á corrección de malos hábitos(posturais, vocais, alimentarios) e promover a conso-lidación de hábitos saudables.

Para potenciar ese coñecemento da organicidadecorporal, en canto vehículo de expresión e comuni-cación artística, cómpre partir da súa organizacióntisular e dos sistemas de produción de enerxía,imprescindibles tanto no mantemento da vida comona xeración do movemento. Sobre esta base, e sem-pre desde unha perspectiva vivencial e indagadora,hanse incorporar os conceptos anatómicos e fisioló-xicos, baixo a premisa de que a estrutura dos diver-sos órganos, aparellos e sistemas garda unha rela-


ción directa coa súa función. Algúns dos sistemas eaparellos que se estudan presentan unha relaciónevidente coa actividade que vai realizar o artista, easí acontece cos aparellos auditivo ou fonador, cosistema cardiovascular, co aparello respiratorio, cosistema muscular e esquelético ou co sistema ner-vioso. Noutros casos, hai sistemas como o reprodutore gonadal, ou ámbitos como o da nutrición, que vaninfluír decisivamente no desenvolvemento e madu-ración do suxeito, así como na súa dispoñibilidadepara a acción. Toda a organización e secuencia decontidos debe asentarse na importancia da súavivencia práctica, de xeito que os coñecementos teó-ricos deriven dunha reflexión, explicación ou inda-gación sobre as actividades prácticas.

As artes escénicas, en todas as súas manifesta-cións, implican un considerable grao de actividademotora, polo que se fai necesario un coñecementomoi asentado a respecto da xeración e produción domovemento, así como da adaptación do ser humanoás leis da mecánica newtoniana. A ferramenta doartista que canta, interpreta, baila ou actúa vai ser ocorpo, en todas as súas vertentes: mente, emoción,voz, movemento. Por iso, o alumnado debe coñecer,experimentar e integrar harmonicamente esa ferra-menta tan poderosa e fráxil e mais ser consciente douso do seu corpo, do seu funcionamento, das súasrelacións e das súas leis físicas e anatómicas.

Esta materia debe entenderse desde unha perspec-tiva dobre: práctica, en canto vivencia corporal, eteórica, en canto coñecemento que nace desa viven-cia. En consecuencia, cómpre inculcar nas mozas emozos o desexo e a necesidade de coñecerse, de sen-tirse e recoñecerse en canto organismos vivos que sesitúan nun contorno físico e humano con que inte-raccionan de forma permanente. Deben posuír coñe-cementos xerais sobre o corpo humano que lles per-mitan comprender o funcionamento das relaciónsentre a mente e o corpo como fonte impulsora doproceso artístico. O artista que baila, canta, inter-preta ou actúa, traduce e aplica, no nivel da acción,o coñecemento e os usos do corpo.

A aplicación dos coñecementos construídos non sedebe circunscribir ao ámbito artístico. En efecto, oalumnado, por medio dos coñecementos que propóna materia e das habilidades que fornece, debe mello-rar as súas capacidades artísticas tamén para man-ter unha relación dinámica e comprometida co seucontorno, atenta aos cambios e transformacións pro-fundas da sociedade actual. O conxunto de coñece-mentos que recibe, non só debe permitir que o alum-nado saiba procesar e reaccionar ante os estímulosque recibe do contorno e integralos na súa praxeartística, senón que debe ser determinante na súaformación cívica, de xeito que esta se vexa enrique-cida por outras maneiras de saber, de facer e de serque non se circunscriban en exclusiva ao campo dasartes. Nese sentido, cómpre destacar que o plenodesenvolvemento de competencias sociais e comuni-cativas constitúe unha das finalidades últimas damateria, afondando, a través da improvisación e da

indagación, en procesos como a asertividade, a xes-tión de conflitos, a capacidade de relación e adapta-ción, o autocoñecemento e a consciencia, o estudo ecomprensión da conduta humana ou o coñecementodo contorno social e cultural. Finalmente, as prácti-cas artísticas que se promoven deben servir comovehículo para que a propia sociedade tome concien-cia da súa utilidade, para que esta tamén goce dosbeneficios físicos e psíquicos que pode achegar apráctica da expresión, a comunicación e a recepciónartística.

Obxectivos.

A ensinanza da anatomía aplicada no bacharelatoterá como finalidade o desenvolvemento das seguin-tes capacidades:

1. Entender o corpo como unha macroestruturaglobal que segue as leis da bioloxía, cuns aparellose sistemas que traballan na consecución dun fincomún, e valorar esa concepción, non só como amaneira de manter un estado de saúde óptimo, senóntamén para poder lograr o maior rendemento físico e,en consecuencia, artístico.

2. Coñecer os requirimentos anatómicos e funcio-nais singulares e distintivos das diversas actividadesartísticas en que o corpo serve como instrumento deexpresión, creación e comunicación.

3. Establecer relacións razoadas entre a morfoloxíadas estruturas anatómicas implicadas nas diferentesmanifestacións artísticas de base corporal, o seufuncionamento e a súa finalidade última no desem-peño artístico, profundando nos coñecementos ana-tómicos e fisiolóxicos.

4. Discernir razoadamente entre o traballo físicoque resulta aceptable e saudable nos planos anató-mico e fisiolóxico e o mal uso do corpo, que diminúeo rendemento físico e artístico e provoca lesións eenfermidades.

5. Promover unha conciencia corporal plena, asen-tada na integración e no desenvolvemento harmóni-co do esquema corporal.

6. Desenvolver a capacidade para realizar exerci-cios de adecuación e preparación do esquema corpo-ral para iniciar procesos de expresión, creación ecomunicación artística.

7. Manexar con precisión a terminoloxía básicapropia de disciplinas como a anatomía, a fisioloxía,a nutrición, a biomecánica e a patoloxía, utilizandounha linguaxe oral e escrita correcta, para poderacceder a textos e información dedicada a estasmaterias, no plano xeral ou na súa aplicación ámúsica e ás artes escénicas.

8. Aplicar con autonomía os coñecementos adqui-ridos na resolución de problemas prácticos simples,de tipo anatómico e funcional, ou relativos á activi-dade artística das persoas ou ao seu contorno.

9. Recoñecer os aspectos saudables e integradoresque promove a práctica da música e das artes escé-


nicas e coñecer os seus efectos beneficiosos na saú-de física e mental.

Contidos.

A organización tisular dos sistemas e aparellos humanos.

-O tecido conectivo, a súa función e as diferenzasentre os diversos compoñentes do aparello locomo-tor.

-O tecido muscular, función diferenciada dos dis-tintos tipos de musculatura. Relacións musculares(RPG).

-Adaptación tisular ás demandas do exercicio e ásexixencias físicas das actividades artísticas.

-Introdución ao metabolismo.

-Metabolismo aeróbico e anaeróbico: principaisvías metabólicas, participación enzimática e produ-ción de ATP.

-Relación entre as características do exercicio físi-co, en canto a duración e intensidade, e as víasmetabólicas utilizadas prioritariamente.

Sistema cardiorrespiratorio.

-Sistema cardiovascular. A súa participación eadaptación ao exercicio físico de diversas intensida-des.

-Principios do acondicionamento cardiovascularpara a mellora do rendemento físico nas actividadesartísticas que requiren traballo físico.

-Parámetros de saúde cardiovascular. Análise dehábitos e costumes saudables.

-Necesidades do aparello cardiorrespiratorio enrelación coas actividades propias do campo da músi-ca e das artes escénicas.

-Aparello respiratorio: tipoloxías de respiración eadaptación a diferentes actividades.

-Movementos respiratorios. Papel do diafragma eda musculatura abdominal, lumbar e dorsal.

-Coordinación da respiración co movemento cor-poral e coa intensidade do movemento.

-Aparello fonador. Estrutura anatómica da larinxe.Función do diafragma, da faixa abdominal e da mus-culatura intercostal.

-Análise de hábitos e costumes para recoñeceraqueles que son saudables para o sistema de fona-ción e do aparello respiratorio, co fin de evitar dis-fonías funcionais e mellorar a función respiratoria.

Sistema dixestivo e nutrición.

-O sistema dixestivo e a súa relación co traballofísico de base artística.

-Nutrientes enerxéticos e non enerxéticos. Gastoenerxético, dieta e mantemento da saúde. Conceptode dieta equilibrada.

-Hidratación. O consumo de auga nas actividadesartísticas.

-Trastornos no comportamento nutricional. Tipolo-xías e incidencia nas actividades artísticas.

-Papel do diafragma no sistema dixestivo e impli-cacións para a praxe artística.

Sistema endócrino.

-Anatomía do sistema reprodutor feminino e mas-culino.

-As glándulas e a súa función reguladora.

-As hormonas sexuais e o seu papel no mantemen-to da saúde física e psíquica.

-Ciclo menstrual feminino.

-Alteración hormonal e estado de ánimo. Benefi-cios do mantemento dunha boa función hormonalpara o rendemento da persoa artista.

-Alteración hormonal e uso da voz falada e canta-da.

-Relación da función hormonal coa tonicidade e asúa influencia na postura e no uso do corpo expresi-vo.

Produción do movemento.

-Diferenza da función do óso, a articulación e omúsculo na produción do movemento. Adaptacióndas súas respectivas estruturas ás funcións quecumpren.

-Recoñecemento dos ósos, articulacións e múscu-los máis importantes implicados nos xestos motorasbásicos das artes escénicas.

-Adestramento de cualidades físicas para a mello-ra da calidade no movemento e no mantemento dasaúde: flexibilidade, elasticidade, forza e coordina-ción.

-Adestramento para lograr a ampliación dos lími-tes físicos e o aumento das posibilidades expresivas.

-Quecemento previo ao traballo físico no eidoartístico, o seu papel na mellora do rendemento eprevención de lesións e enfermidades. Adecuacióndo quecemento ás tipoloxías de actividade artística.

-Quecemento específico para o uso da voz falada ecantada.

-Anatomía funcional e biomecánica do aparellolocomotor.

-Biomecánica: mecánica newtoniana e a súa apli-cación ao aparello locomotor humano.

-A cinética e a cinemática aplicadas ao movemen-to humano durante o traballo físico e a creaciónartística.

-Sistemas de estudo empregados en biomecánica.A súa finalidade e a súa aplicación na mellora dorendemento e na mellora da creación artística conbase corporal. As achegas de Vsevolod Meyerhold.

-Postura corporal correcta e incorrecta. A posturacomo fonte de saúde e enfermidade. Análise de pro-blemas posturais nas diferentes manifestacións


artísticas de base corporal e das súas consecuencias.

-A postura, o xesto e o movemento nas diferentesmanifestacións artísticas. Análise do funcionamentoanatómico nas principais correntes escénicas duran-te o século XX.

-Coñecemento da biomecánica humana e aplica-ción en diferentes paradigmas de traballo corporal:método feldenkrais, artes marciais, danza butho,teatro de rúa, teatro de obxectos, circo.

Sistema nervioso.

-División anatómica e funcional do sistema nervio-so: central-periférico, somático-autónomo.

-O sistema nervioso como organizador e controla-dor de todos os sistemas.

-A actividade escénica e a mellora no funciona-mento do sistema nervioso.

-O aparello sensorial. Estrutura, funcionamento evinculación específica para a música e as artes escé-nicas.

-O sistema nervioso e a produción de emocións.Control e coñecemento emocional para o plenodesenvolvemento persoal e artístico.

-Xénese do movemento. Papel dos receptores sen-sitivos e órganos sensoriais. O sistema nervioso cen-tral como organizador da resposta motora.

Investigación e desenvolvemento.

-As principais publicacións científicas e de divul-gación vinculadas coa anatomía, a fisioloxía, a nutri-ción e a biomecánica.

-Outras fontes documentais, como as páxinas webou a rede, aplicadas ás artes escénicas.


1. Describir verbalmente, mediante debuxos oumodelos, a organización tisular de distintos elemen-tos do aparello locomotor.

Trátase de comprobar se o alumnado conseguiurelacionar a estrutura macroscópica dos distintostecidos músculo-esqueléticos coa súa funcióndurante o movemento, así como comprender a capa-cidade de adaptación e plasticidade do sistema mús-culo-esquelético ao estar nun proceso de modelaxeconstante, en canto sometido a forzas que actúan demaneira permanente sobre as súas diferentes partes.

2. Clasificar as diferentes artes escénicas en fun-ción dos requirimentos cardiovasculares e respirato-rios e en función das diversas calidades físicas.

Pretende comprobar se o alumnado asimilou cadaun dos aspectos que tipifican o traballo físico, rela-cionando cada aspecto coas artes escénicas e amúsica. Debe adquirir a capacidade de caracterizar,no plano anatómico e funcional, cada unha das acti-vidades artísticas para coñecer os ámbitos a desen-volver e adestrar para unha práctica saudable e rigo-rosa.

3. Desenvolver hábitos e condutas de traballo cor-poral que, vinculados coas artes escénicas, lle per-mitan mellorar a práctica diaria e evitar lesións,enfermidades e trastornos.

Este criterio busca determinar se o alumnado équen de identificar os ámbitos de traballo corporalvinculados con cada unha das artes escénicas, asícomo os hábitos de vida e adestramento necesariospara unha praxe saudable e artisticamente rica.

4. Explicar, con relación a calquera das estruturasanatómicas que interveñen en cada manifestaciónartística vinculada coa música e as artes escénicas,a función que desempeña no conxunto do esquemacorporal como instrumento de expresión, comunica-ción e recepción.

Con este criterio trátase de garantir que o alumna-do posúa un coñecemento baseado na experiencia esólido sobre as estruturas anatómicas que xeran omovemento, identificando as funcións que cumprenno conxunto de estruturas, órganos e aparellos queintegran o corpo humano.

5. Crear pautas de quecemento, adestramento eindagación corporal en función dos traballos que haique realizar no eido das artes escénicas.

Con este criterio o alumnado debe ser capaz demostrar a capacidade para elaborar pautas persoaisde quecemento e adestramento vinculadas cunhaactividade escénica concreta.

6. Explicar a relación entre unha nutrición axeita-da e o rendemento corporal adecuado, identificar ascausas da malnutrición e os seus efectos na saúde eno rendemento artístico.

Este criterio persegue determinar o grao de com-prensión que o alumnado posúe en relación coanutrición adecuada, coa hidratación e co concepto epráctica dunha dieta sa e equilibrada, que mellore oseu traballo artístico ao tempo que garante a súasaúde.

7. Relacionar as leis da mecánica newtoniana comovemento humano habitual e co movemento propiodas artes escénicas.

O alumnado deberá mostrar a comprensión evivencia do movemento humano na vida cotiá, ecomo instrumento de expresión e comunicación,considerando as particularidades e as aplicacións encada unha das artes escénicas.

8. Analizar os hábitos posturais de carácter xeral eos que definen e caracterizan cada arte escénica enparticular, procurando unha mellora permanentedaqueles.

O alumnado debe ser quen de mostrar unha amplacapacidade de análise da súa motricidade e da orga-nicidade desta, prestando especial atención aoshábitos corporais vinculados cos aparellos locomo-tor, cardiorrespiratorio e fonador que máis podenincidir na mellora da saúde e na prevención delesións e enfermidades derivadas dos malos hábitosposturais, na respiración e na emisión da voz.


9. Xustificar documentalmente os beneficios físi-cos e mentais que promove a práctica habitual dasartes escénicas.

Valórase o coñecemento adquirido polo alumnadoen relación cos efectos beneficiosos da prácticaartística na saúde integral das persoas, e igualmentea súa capacidade para comprender, recompilar,organizar ou elaborar información sobre a transcen-dencia artística, profesional e social dos ditos bene-ficios.


-Unha metodoloxía activa, que mobilice as persoasintegrantes do grupo, nos planos individual e colec-tivo, e potencie unha actitude investigadora e críticapara promover a adquisición e a construción docoñecemento nunha perspectiva integradora, reflexi-va e crítica.

-Unha metodoloxía contextual que favoreza unharelación crítica do alumando co seu contorno sociale cultural.

-Os principios metodolóxicos formulados deben teren conta a importancia da selección das actividadesda aula e das tarefas que se van asignar en cada acti-vidade. Por iso, as actividades de aula deben progra-marse e desenvolverse en función dos seguintesparámetros:

-Seleccionar actividades variadas, con diferentegrao de complexidade, establecendo unha secuenciaaxeitada, de tal maneira que se recollan actividadesde introdución, de exploración, de aplicación e deintegración.

-Partir, sempre que sexa posible, de situaciónsproblemáticas abertas, decidir como precisalas ereflexionar sobre o seu posible interese como facili-tadoras da aprendizaxe.

-Potenciar a dimensión colectiva da actividade deaprendizaxe.

-Programar actividades que permitan mostrar, ana-lizar e contrastar as propias ideas e experiencias, asícomo as destrezas, capacidades e competencias xaadquiridas polo alumnado.

-Escoller actividades que permitan a interacciónentre a estrutura da disciplina e a estrutura cogniti-va do alumnado, así como unha relación fluída entreos contidos conceptuais, procedementais e actitudi-nais.

-Propoñer actividades que favorezan a autonomía,a iniciativa persoal, a creatividade e a competenciade aprender a aprender a través da planificación,realización e avaliación de traballos por parte doalumnado, incluíndo a incorporación das tecnoloxíasda información e da comunicación co obxecto derealizar pequenos traballos de indagación e investi-gación.

-Propoñer actividades que permitan integrar todosos coñecementos que se van adquirindo, tanto no

marco da disciplina como desde unha perspectivamáis globalizadora e interdisciplinaria.

-Realizar de forma permanente actividades quepermitan que o grupo, tanto no plano individualcoma no colectivo, leve a cabo unha avaliación con-tinua do traballo feito, a través de postas en común,memorias, diarios e outros recursos de recollida dedatos, vivencias ou experiencias.

ARTES ESCÉNICAS

Introdución.

As artes escénicas como o teatro, o circo, a danza,a ópera, e outras de creación máis recente, como aperformance, constitúen manifestacións artísticas esocioculturais que se caracterizan tanto polos proce-sos comunicativos singulares que promoven, comopolo feito de que se materializan na escena, a travésda integración e da síntese doutras expresións artís-ticas, desde as literarias ata as plásticas.

A teatralidade, como elemento diferencial do feitoescénico, presenta formas moi diversas. Está pre-sente na danza popular, nunha comedia rural ou naspropostas máis recentes de presentación escénica,sen esquecer outras manifestacións cun caráctermáis tradicional. Así acontece con moitas festas ecelebracións populares en que se adoita facer uso,de forma explícita ou implícita, de recursos e ferra-mentas expresivas propias do teatro, do canto ou dadanza. Trátase de feitos que se poden documentar enmoitas festas que aínda hoxe se celebran en diversospuntos da comunidade galega, como acontece noEntroido, nos Maios, na Semana Santa e noutrasmanifestacións, ora cunha dimensión máis ritual,ora cunha dimensión máis festeira.

A materia denominada artes escénicas proponsecomo unha ferramenta relevante na formación inte-gral do ser humano, pois non só se ocupa do estudodas variadas manifestacións da teatralidade, senónque tamén permite que mozas e mozos poidandesenvolver competencias comunicativas, sociais,expresivas, creativas ou as relacionadas coa resolu-ción de problemas e coa autonomía persoal, estimu-lando a súa interacción co medio e garantindo, enconsecuencia, o logro das finalidades formativas epropedéuticas asignadas a esta etapa. Así, comoresultado das aprendizaxes realizadas nesta materia,o alumnado deberá saber como expresar, comunicarou recibir pensamentos, emocións, sentimentos eideas, propias ou alleas, mediante o uso das máisvariadas técnicas e por medio de destrezas específi-cas, as inherentes ás artes escénicas.

Os obxectivos e contidos desta materia articúlansearredor de dous eixes de actuación. Dunha bandatrátase de potenciar a formación integral da persoa;da outra, de incidir na súa formación humanística eartística, a través da apropiación dun coñecementoamplo das artes escénicas, consideradas desde dife-rentes perspectivas e partindo da vivencia, expe-riencia e indagación de conceptos e situacións.


Os contidos da materia estrutúranse en cinco gran-des bloques. O primeiro debe proporcionarlle aoalumnado unha visión de conxunto das artes escéni-cas en tanto manifestacións de natureza artística,social e cultural, que presentan unha considerablepluralidade, partindo de dúas perspectivas funda-mentais: a histórica e a xeográfica, desde as quetomar conciencia da diversidade, na sincronía e nadiacronía. O segundo oriéntase ao desenvolvementodas capacidades expresivas e creativas por mediodun conxunto de actividades cunha dimensión fun-damentalmente práctica, que permitan a explora-ción, análise e utilización dos diferentes sistemas,medios e códigos de significación escénica. O ter-ceiro bloque ocúpase das destrezas, capacidades ehabilidades expresivas coa finalidade de abordar arecreación e representación da acción dramática apartir dos máis variados estímulos, en proxectos detraballo orientados á construción de escenas en quese recreen todo tipo de personaxes, situacións e con-flitos.

O cuarto bloque ten carácter integrador, en cantonel van confluír as aprendizaxes realizadas nos blo-ques anteriores. O proceso de traballo arredor daspautas de comentario, análise e interpretación detextos, sexan dramáticos ou doutro tipo, dos proce-dementos da dramaturxia e do estudo práctico dasdiferentes tipoloxías de espectáculo debe culminarcoa realización dun proxecto global de posta enescena dun espectáculo concreto, establecendo eestruturando os elementos de significación que seutilizarán e as relacións entre eles. Ese proceso decreación escénica tamén require da organización eplanificación dos ensaios e dunha distribución detarefas entre equipos de traballo diversos que seocuparán da realización práctica do espectáculo.Trátase, pois, de exemplificar, con casos concretos, ocamiño que leva do texto ao espectáculo, e o papelque terán que desempeñar os integrantes da nóminateatral, coas súas funcións e responsabilidades. Porúltimo, o quinto bloque está orientado ao desenvol-vemento de competencias na análise, comentario einterpretación de espectáculos escénicos. Partindodo concepto de público, e en función da evidentedimensión colectiva e social da recepción escénica,deberá abordarse o estudo dos instrumentos e estra-texias analíticas propias do proceso de recepción apartir de casos prácticos que permitan organizardebates e confrontar opinións, coa finalidade depotenciar unha lectura reflexiva, crítica e colectivado acontecer artístico e cultural, realizada con rigore coherencia e prestando especial atención aos pro-dutos escénicos xerados pola propia comunidadegalega.

Cómpre potenciar por igual o saber, o saber facere o saber ser, utilizando un amplo abano de coñece-mentos, técnicas, recursos e actividades que incidanfavorablemente na adquisición dun capital culturale dunha cultura escénica abondas. Ao mesmo tem-po, a través das diferentes modalidades de expresiónescénica pódense recrear todo tipo de problemas,

situacións e conflitos, mentres que a análise e elabo-ración de discursos, sexan artísticos, ideolóxicos,sociais ou doutro tipo, permite afondar nun coñece-mento reflexivo do mundo que nos rodea e manterunha relación aberta, dinámica, critica e construtivaco noso contorno, todo o cal vai favorecer a autono-mía persoal e a transición á vida adulta e activa doalumnado. Nesa dirección, faise necesario incidir nofeito de que a materia artes escénicas non ten unhadimensión profesional, senón que se orienta aodesenvolvemento do potencial expresivo e creativode mozas e mozos, á promoción dun coñecementovivido e plural das artes escénicas coa finalidade deformar persoas autónomas, tolerantes, participati-vas, solidarias, creativas e libres, e cunha sólidacultura artística.

Obxectivos.

O ensino da materia denominada artes escénicas,no bacharelato, terá como finalidade o desenvolve-mento das seguintes capacidades:

1. Adquirir un coñecemento amplo, sólido e vivi-do, dos conceptos básicos do campo das artes escé-nicas.

2. Comprender as características fundamentaisdas diferentes formas da representación escénica edo espectáculo, atendendo a diferentes posibilida-des de materialización, nos planos técnico e estéti-co.

3. Potenciar o estudo crítico da realidade artísticae cultural mediante procesos de procura e análise deinformación, analizando as diferentes manifesta-cións da teatralidade, na perspectiva sincrónica ediacrónica, e prestando especial atención ás mani-festacións escénicas realizadas na ComunidadeAutónoma de Galicia.

4. Promover o traballo en grupo, favorecendo ocoñecemento e a comprensión da identidade propiae da allea, así como da realidade social en que asidentidades se conforman e desenvolven, a travésdos procesos de expresión, creación e comunicaciónpropios das artes escénicas.

5. Estimular e potenciar o desenvolvemento e per-feccionamento das capacidades expresivas, creati-vas e comunicativas, a través do traballo individuale en grupo, experimentando e investigando diferen-tes linguaxes, medios, códigos e rexistros.

6. Desenvolver as habilidades, capacidades e des-trezas necesarias para responder con creatividade,orixinalidade e organización ante calquera estímulo,situación ou conflito no marco da ficción dramáticae/ou escénica, utilizando os máis diversos recursos,técnicas, códigos e linguaxes.

7. Utilizar as artes escénicas para mostrar, de for-ma individual e colectiva, sentimentos, emocións,pensamentos e ideas, facendo especial fincapé nasproblemáticas e conflitos que afectan o grupo ou acolectividade.


8. Recoñecer e utilizar, con rigor artístico e cohe-rencia estética, as múltiples formas de producir,recrear, interpretar e presentar a acción escénica, eparticipar de forma activa no deseño, realización erepresentación de todo tipo de espectáculos escéni-cos, asumindo diferentes papeis, tarefas, funcións eresponsabilidades.

9. Desenvolver a capacidade crítica necesaria paravalorar, con rigor, precisión e coherencia, as produ-cións escénicas propias e as alleas, recoñecendo etendo en conta os seus presupostos artísticos, asícomo o contexto social, económico e cultural en quese producen, fomentando, dese xeito, unha recep-ción obxectiva e rigorosa.

10. Valorar e gozar das artes escénicas como unhamanifestación artística que forma parte do patrimo-nio cultural común dos pobos e participar activa-mente no seu mantemento, desenvolvemento e pro-xección.

Contidos.

As artes escénicas no seu contexto histórico, social e cultu-ral.

-Concepto e tipoloxía das artes escénicas.

-As artes escénicas e as grandes tradicións: orien-te e occidente.

-As artes escénicas na súa historia: momentos fun-damentais de desenvolvemento e transformación.

-Elementos comúns nas artes escénicas: ficciona-lidade, dramaticidade e teatralidade.

-Natureza, descrición e clasificación dos códigosde significación escénica.

-O mundo como representación e as representa-cións do mundo.

-As artes escénicas en Galicia.

A expresión e a comunicación escénica.

-Exploración e desenvolvemento harmónico dosinstrumentos expresivos da interpretación nos pla-nos corporal, xestual, oral e rítmico-musical.

-Estudo da escena como espazo significante ecomo contedor de significantes.

-Análise do papel e do personaxe: da conduta dra-mática á conduta teatral.

-Exploración dos elementos básicos na ficciónescénica: situación, personaxe, conflito e acción.

-Exploración e desenvolvemento de procesos deanálise, caracterización e construción de persona-xes.

-Exploración e dominio de técnicas para a crea-ción da acción e da ficción escénica: xogo dramáti-co, improvisación, dramatización e creación colecti-va.

-Análise e uso creativo de recursos literarios edoutros materiais para a creación da acción e da fic-ción escénica.

-Exploración e uso de recursos plásticos: deseñoda escena, deseño de útiles escénicos, deseño dopersonaxe a través da indumentaria e da caracteriza-ción, deseño da iluminación e do espazo sonoro.

A interpretación en artes escénicas.

-A interpretación na súa historia e nas grandesteorías do teatro.

-Paradigmas e escolas de interpretación.

-Técnicas básicas de interpretación.

-Análise de personaxes a partir da situación, oconflito, a acción e dos seus obxectivos e funciónsna ficción dramática e escénica.

-A partitura interpretativa: deseño e execución.

-A escenificación e a representación. Creación edifusión escénica.

-Espectáculo escénico. Concepto, características emodalidades: danza, circo, ópera, teatro.

-Tipoloxías básicas do espectáculo escénico: clási-co, de vangarda, corporal, occidental, oriental, deobxectos, musical, de interior, de rúa, cantado, bai-lado, falado.

-Outras formas de presentación escénica: happe-ning, performance, vídeo-teatro e teatro-danza.

-O deseño dun espectáculo: equipos, fases e áreasde traballo.

-A dramaturxia no deseño dun proxecto escénico.

-A produción e a realización dun proxecto de crea-ción escénica.

-A dirección de escena de proxectos escénicos.

-Os ensaios: tipoloxía, finalidades e organización.

-Exhibición e distribución de produtos escénicos.

-Creación e difusión de produtos escénicos enGalicia.

A recepción de espectáculos escénicos.

-Público. Concepto e tipoloxías.

-Aspectos fundamentais nos procesos de recep-ción.

-Análise e comentario de espectáculos escénicos.

-A crítica escénica nos seus rexistros, modalida-des e espazos básicos.

-Crítica das representacións da realidade e dosdiscursos dramático e teatral.

-A crítica escénica en Galicia.


1. Demostrar un coñecemento sólido e crítico dosconceptos fundamentais das artes escénicas.

Con este criterio preténdese avaliar a capacidadepara diferenciar cada unha das artes escénicas enfunción dos seus elementos de caracterización máiscaracterísticos e pertinentes.


2. Identificar, comprender e explicar as caracterís-ticas das diferentes formas de representación e deespectáculo escénico, nunha perspectiva histórica esincrónica.

Con este criterio débese comprobar se o alumnadocoñece e valora a xénese e a evolución histórica dasdiferentes modalidades de representación, se identi-fica os diferentes tipos de espectáculo escénico, conespecial atención aos propios do seu contorno, sem-pre a partir dos seus trazos distintivos. Ao tempotamén se valora a capacidade que as mozas e mozosteñan para usar adecuadamente fontes de documen-tación en procesos básicos de indagación e investi-gación.

3. Mostrar motivación, interese e capacidade parao traballo en grupo e para a asunción de tarefas, fun-cións e responsabilidades en proxectos colectivos.

Este criterio busca valorar a implicación no traba-llo diario da aula e a participación activa nas dife-rentes actividades e tarefas propias dos procesos deaprendizaxe.

4. Mostrar as capacidades expresivas e creativasnecesarias para a recreación da acción dramática edos elementos que a configuran.

Mediante este criterio débese avaliar o procesopersoal e colectivo de desenvolvemento de capaci-dades expresivas, creativas, de comunicación erecepción, así como a dispoñibilidade e implicaciónpara a súa mellora a través do traballo individual ecolectivo.

5. Coñecer e utilizar as diferentes técnicas para ao deseño de personaxes e a configuración de situa-cións e conflitos.

Trátase de avaliar a capacidade do alumnado paraconstruír personaxes e situalos en todo tipo de situa-cións, coa finalidade de desenvolver as accións quelles son propias e elaborar e resolver os seus confli-tos, nun proceso permanente de traballo colectivo.

6. Identificar, valorar e saber utilizar os diferentesestilos escénicos e paradigmas na interpretación.

Con este criterio valórase a capacidade de utilizardiferentes formas de crear mundos dramáticos enfunción de criterios estéticos e artísticos. Ao tempo,débese valorar a capacidade para usar os recursosexpresivos dispoñibles, en especial a capacidadepara a construción de personaxes a partir dos crite-rios expresivos e estéticos de cada paradigma inter-pretativo e de cada estilo escénico.

7. Coñecer e comprender os procesos e fases pre-sentes nun proxecto de escenificación, identificandoe valorando tarefas, funcións e responsabilidades decada persoa creadora a nivel individual.

Este criterio busca comprobar a capacidade paraparticipar activamente no deseño e realización dunproxecto escénico, identificando os papeis e as acti-vidades propias de cada función, para o seu cumpri-mento efectivo.

8. Participar no deseño e realización de proxectosde creación e difusión escénica, asumindo papeisdiferentes.

Cómpre valorar con este criterio a capacidade deimplicación nos procesos de realización e exhibiciónde espectáculos, asumindo papeis diferentes encada un deles e desempeñando cada función conrigor, responsabilidade e eficacia.

9. Analizar e comentar, con actitude reflexiva eespírito crítico, todo tipo de textos dramáticos eespectáculos teatrais, identificando e valorando assúas características singulares e os seus presupostosartísticos.

Con este criterio avalíase a capacidade de análisee comentario crítico dos produtos escénicos que sepresentan no contorno inmediato ou cultural doalumnado, utilizando as estratexias analíticas máisadecuadas en cada caso. Ao tempo tamén se buscacomprobar a relacións que se establecen entre osprodutos e o seu contexto, mostrando así respecto etolerancia pola diversidade nos eidos da creación eda difusión.


As liñas preferentes de traballo na aula estánorientadas á aplicación práctica dos conceptos eprocedementos considerados en cada bloque temáti-co, de xeito que as actividades prácticas sirvan comodetonante para a integración dos coñecementos teó-ricos explicados e os coñecementos teóricos, polasúa vez, teñan sempre unha dimensión práctica.Unha metodoloxía activa, que mobilice os integran-tes do grupo, nos planos individual e colectivo, epotencie unha actitude investigadora e crítica parapromover a adquisición e a construción do coñece-mento nunha perspectiva integradora, reflexiva ecrítica.

Os principios formulados deben ter en conta aimportancia da selección das actividades da aula edas tarefas que se deben asignar en cada actividade.Por iso, as actividades da aula deben programarse edesenvolverse en función dos seguintes parámetros:

-Seleccionar actividades variadas, con diferentegrao de complexidade, establecendo unha secuenciaaxeitada, de tal maneira que se recollan actividadesde introdución, de exploración, de aplicación, desíntese e de integración en proxectos de creaciónescénica.

-Partir, sempre que sexa posible, de situaciónsproblemáticas abertas, buscar o consenso decidircomo precisalas.

-Potenciar a dimensión colectiva da actividade deaprendizaxe.

-Programar actividades que permitan mostrar, ana-lizar e contrastar as propias ideas e experiencias, asícomo as destrezas, capacidades e competencias xaadquiridas polo alumnado.


-Escoller actividades que permitan a interacciónentre a estrutura da disciplina e a estrutura cogniti-va do alumnado.

-Propoñer actividades que favorezan a autonomía,a iniciativa persoal e a creatividade, incluíndo aincorporación das tecnoloxías da información e dacomunicación co obxectivo de que o alumnado rea-lice pequenos traballos de indagación e investiga-ción, tanto no plano teórico como no plano da praxeescénica.

-Propoñer actividades que permitan integrar todosos coñecementos que se van adquirindo, tanto nomarco da disciplina como desde unha perspectivamáis globalizadora e interdisciplinaria.

-Realizar de forma permanente actividades quepermitan que o grupo, tanto no plano individualcoma no colectivo, faga unha avaliación continua dotraballo realizado, a través de postas en común,memorias, diarios e outros recursos de recollida dedatos, vivencias ou experiencias.

-Realizar periodicamente mostras de traballo nomarco do grupo ou do propio centro, en tanto que osespectáculos ao vivo constitúen un ámbito funda-mental no exercicio profesional das artes escénicase musicais.

CULTURA AUDIOVISUAL

Introdución.

O traballo realizado con continuidade desdemediados do século XX, por infinidade de teóricos eprácticos da comunicación audiovisual, reafirma anecesidade de promover o ensino das disciplinasque preparen a mocidade para analizar e saber pro-ducir mensaxes no século XXI. Esta formación tenque ter como prioridade promover a formación depersoas competentes, participativas, activas e selec-tivas. Por iso, o alumnado deberá posuír a capacida-de para saber apreciar as obras audiovisuais e mul-timedia e ser a un tempo produtor, comunicadoractivo e emisor de mensaxes.

O obxectivo desta materia é poñer o alumnado ensituación de analizar, relacionar e comprender os ele-mentos que forman parte da cultura audiovisual do seutempo e de utilizar eses elementos para expresarse.Esta adquisición de competencias para a análise doselementos expresivos e técnicos, e a dotación de con-ciencia crítica, debe servir para crear unha cidadaníamáis responsable e participativa, libre de complexos ede prexuízos. Trátase, polo tanto, de comprender, ana-lizar e reformular a cultura visual da sociedade en quevivimos para comprender os seus significados e comoestes afectan á maneira de vernos e de interpretar arealidade que nos rodea.

As alumnas e os alumnos que cursen culturaaudiovisual xa adquiriron uns coñecementos básicosnas etapas anteriores e, polo tanto, esta materia ser-viralles para afondar en todo o aprendido, ao tempoque acceden a novos coñecementos.

As liñas directrices que ordenan os contidos damateria son: a imaxe, o seu significado e posibilida-

des expresivas; o proceso da percepción humana; osmedios de comunicación e a produción audiovisual.Hai que ter especial atención co carácter estéticopropio do bacharelato de artes e a súa implicación erelación cos máis modernos métodos de expresiónartística.

O propio carácter da materia fai que os contidosprocedementais adquiran unha especial relevancia,proporcionándolle ao alumnado ferramentas con queinteractuar no marco da cultura audiovisual.

Necesitarase, polo tanto, relacionar os niveis decomunicación: saber ver para comprender e saberfacer para expresarse coa finalidade de comunicar-se, producir e crear e coñecer mellor a realidade e aun mesmo para transformala e transformarse; endefinitiva, para humanizar a realidade e o propio serhumano como eixe dela.

Obxectivos.

O ensino da cultura audiovisual no bacharelatoterá como finalidade o desenvolvemento das seguin-tes capacidades:

1. Coñecer e comprender a sintaxe visual e os seuselementos básicos, así como os seus aspectos estéti-cos e técnicos.

2. Asimilar a importancia fundamental dos medios decomunicación nunha sociedade democrática e a interre-lación creativa que brindan as novas tecnoloxías.

3. Comprender e apreciar como o progreso actualdas tecnoloxías da información e a comunicaciónvén dos avances técnicos e expresivos producidos aolongo da historia.

4. Recoñecer as diferenzas existentes entre a rea-lidade e a representación que dela nos ofrecen osmedios audiovisuais.

5. Valorar a función expresiva do son e da músicano proceso de creación audiovisual.

6. Analizar mensaxes publicitarias e valorar o quenelas hai de información, arte, propaganda e sedu-ción.

7. Coñecer as características técnicas e expresivasdos medios de comunicación, recoñecer os seusdiferentes xéneros e amosar as súas posibilidadesinformativas e comunicativas.

8. Desenvolver actitudes selectivas, críticas ecreativas fronte ás mensaxes que recibimos a travésdas distintas canles de difusión.

9. Tomar conciencia da capacidade das persoasespectadoras, na súa función de consumidoras, paraexixir produtos audiovisuais de calidade e a necesi-dade de equilibrio entre liberdade de expresión edereitos individuais.

Contidos.

Contidos comúns.

-Gozo das manifestacións artísticas e estéticas dasociedade.


-Análise activa do contorno e dos medios de comu-nicación en busca de claves para comprender anatureza das mensaxes audiovisuais e así manter adistancia necesaria para unha mirada crítica emadura.

-Desenvolvemento da capacidade analítica e sinté-tica do alumnado.

-Emprego das tecnoloxías da información e dosrecursos tecnolóxicos específicos no proceso decreación e busca de datos.

-Busca, comprensión e selección, a partir de dife-rentes fontes e experiencias, de información rele-vante relacionada con problemas de produción artís-tica ou audiovisual, e utilización en contextos dedebate e argumentación, distinguindo opinións deargumentos baseados en probas, sempre empregan-do a terminoloxía axeitada.

-Valoración e recoñecemento da importancia dasmensaxes audiovisuais na sociedade actual e da súacontribución ao progreso e a unha mellor calidadede vida para as persoas, sempre sendo consciente doperigo que hai detrás da súa mala utilización.

Natureza e concepto da imaxe. Sintaxe visual. Imaxe e sig-nificado.

-Natureza da imaxe: icona e iconicidade.

-Transformación icónica da realidade. Evolución,funcións e clasificacións das imaxes: materialidadedas imaxes. Da imaxe única á imaxe seriada. Deno-tación e connotación. Escala de iconicidade.

-Sintaxe visual e os seus elementos básicos: O pun-to. A liña. O contorno. A dirección. A textura. O ton.A cor. O movemento. A dimensión. A escala.

-Sensacións visuais e auditivas. A canle visual: ofenómeno da percepción. A canle visual e o ollohumano.

-Organización e estrutura da percepción humana.Teorías sobre a percepción e o proceso perceptivo.

-A imaxe e o coñecemento: a xerarquía dos senti-dos. Coñecemento e percepción. A percepción comoproceso cognitivo (sensación visual e memoriavisual). O pensamento visual.

A imaxe fixa. Técnicas e linguaxes. A fotografía.

-Historia e orixes da fotografía: antecedentes tec-nolóxicos da fotografía. Manifestacións pioneiras.A fotografía como forma de representar a realidade.A técnica fotográfica. A fotografía en Galicia.

-A banda deseñada ou arte secuencial, a expresi-vidade da novena arte: nacemento e desenvolvemen-to da banda deseñada. Características e natureza.Recursos expresivos. A banda deseñada en Galicia.

-A narrativa propia do cómic: a viñeta, unidadesignificativa do cómic. A expresión literaria na ban-da deseñada. Elementos literarios. Articulación dasviñetas, composición e técnicas narrativas.

-Produción e realización da banda deseñada: odebuxo. Técnicas de cómic.

-A imaxe dixital: a chegada da imaxe dixital, dixi-talización e imaxes xeradas por computadora. Con-cepto analóxico e dixital.

A imaxe en movemento. Técnicas e linguaxes. O cinema deimaxe real. O cinema de animación.

-Principios xerais do cinema: orixes do cinema. Apersistencia retiniana, a descomposición do move-mento, fotografías de exposición rápida, os irmánsLumière inventan o cinematógrafo. O cinema enGalicia.

-Evolución histórica do cinema e da súa narrativa:a introdución da ficción. Primeiros pasos na narrati-va audiovisual. Figuras clave no desenvolvementoda linguaxe cinematográfica. O cine sonoro e atransformación do guión.

-O fenómeno cinematográfico: pasos para facerunha película. A idea e o argumento. Tratamento fíl-mico. Guión literario. Guión técnico.

-A linguaxe audiovisual: o espazo cinematográfico.A dimensión temporal. A montaxe e a articulaciónespazo-temporal.

-Natureza e evolución do cinema de animación edos debuxos animados: tipos e animacións. Soporteda animación. Manifestacións pioneiras e evoluciónhistórica do cinema de animación. O cinema de ani-mación en Galicia.

-Os debuxos animados: claves expresivas. Técni-cas e instrumentos de traballo.

-Outros tipos de animación, plastilina e ordenador:a animación de plastilina, formatos audiovisuais,características. A animación dixital, natureza dofotograma dixital, técnicas e programas de anima-ción dixital.

Integración do son e da imaxe. Produción multimedia.Interactividade.

-Función expresiva do son. Características técni-cas. Adecuación da música e do son ás intenciónsexpresivas e comunicativas de quen as emite. Siste-mas e equipos de captura, rexistro, tratamento ereprodución do son.

-A tecnoloxía multimedia: concepto de multime-dia. Características dos sistemas multimedia. Con-trol informático. Integración de diferentes fontes deinformación. Interactividade. Tipos de informaciónque incorporan os sistemas multimedia. Xestión dosproxectos multimedia.

-Proceso de produción de documentos multimedia:realización, edición, posprodución.

-Multimedia e internet. Multimedia en Galicia.

Os medios de comunicación.

-Imaxes integradas. O cartel: orixes dos carteis(tecnolóxicas, culturais e estéticas). Desenvolve-mento expresivo dos carteis. Manifestacións pionei-ras e innovadoras. Vocación publicitaria dos carteis.Estética e impacto. A cultura de masas. A linguaxe


dos carteis, integración de texto e imaxe. Cartelismoen Galicia.

-A prensa: a importancia da imprenta. Historia daprensa e das publicacións de masas. Análise domedio. A linguaxe periodística. Titular e portada.Códigos deontolóxicos. A prensa en Galicia.

-A radio. Características técnicas e expresivas. Osformatos.

-A televisión. Linguaxe, características técnicas eexpresivas. Xéneros televisivos. Os medios decomunicación. A televisión do futuro, televisióninteractiva. A radiotelevisión en Galicia.

-Historia da radio e da televisión. A realidadecreada polos medios. Linguaxe e tempo nos mediosde comunicación. Tempo real e diferido. Estudo deaudiencias. Medios de servizo público. Reflexiónsobre o poder dos medios de comunicación e aimportancia dunha visión critica.

-Internet. Usos da rede. O futuro da rede.

A publicidade.

-Definición de publicidade. O proceso da comuni-cación publicitaria. Propaganda, información esedución. Conceptos relacionados coa publicidade(público obxectivo, estudo de mercado, avantaxediferencial, posicionamento dun produto, as necesi-dades da persoa consumidora). As novas formas dapublicidade: emprazamento de produtos, publicida-de encuberta e subliminal.

-Publicidade de dimensión social, campañashumanitarias e mensaxes alternativas.

-Os anuncios. A idea. O guión. A realización. Aná-lise crítica da publicidade.

Análise de imaxes e mensaxes multimedia.

-Lectura denotativa e connotativa das imaxes.

-Análise de imaxes fixas e en movemento. Valoresformais, estéticos, expresivos e de significado.

-A incidencia das mensaxes segundo o medio emi-sor.

-Análise dos contidos das mensaxes multimedia eda internet.


1. Identificar os elementos básicos da linguaxeaudiovisual e utilizalos na realización de produciónssinxelas.

A través deste criterio preténdese valorar o coñe-cemento das compoñentes esenciais que forman par-te da produción de documentos audiovisuais, com-petencia que permitirá realizar producións sinxelasde imaxe fixa e en movemento.

2. Identificar os avances que se produciron ao lon-go da historia no campo das tecnoloxías da informa-ción e a comunicación e na evolución estética dasmensaxes audiovisuais.

Este criterio pretende avaliar a capacidade doalumnado para identificar a evolución tecnolóxica eestética dos diferentes produtos audiovisuais a queten acceso.

3. Establecer as diferenzas entre imaxe e realida-de e as diversas formas de representación.

Con este criterio comprobarase a comprensión dassemellanzas e disparidades existentes entre a vidareal e a visión que dela nos ofrecen os medios audio-visuais e de comunicación.

4. Analizar os elementos espaciais e temporais,características básicas, significado e sentido na lec-tura de imaxes fixas e en movemento.

Este criterio pretende avaliar a comprensión porparte do alumnado das diferenzas existentes entre alectura obxectiva e a subxectiva (denotación e con-notación) dunha mesma imaxe ou produción audio-visual.

5. Analizar producións audiovisuais identificandoas características dos distintos xéneros e distinguin-do os estereotipos máis comúns presentes nos produ-tos audiovisuais.

Este criterio pretende avaliar a capacidade doalumnado de adoptar unha visión crítica e selectivasobre os diversos contidos da oferta radiofónica,televisiva e, en menor medida, cinematográfica,diferenciando os distintos xéneros e os tópicos máiscomúns presentes nos programas máis habituais.Valorarase igualmente a súa actitude cunha recep-ción consciente, selectiva e crítica ante as produ-cións audiovisuais.

6. Recoñecer e xustificar as distintas funcións dapublicidade, diferenciando os elementos informati-vos daqueleoutros relacionados coa emotividade, asedución e a fascinación.

Este criterio trata de comprobar que as alumnas eos alumnos saben distinguir os diferentes elementose estratexias que inciden na recepción das mensaxespublicitarias. Terase en conta o uso que fan da figu-ra da muller os diferentes medios.

7. Identificar as posibilidades das tecnoloxías dainformación e da comunicación, con especial aten-ción aos medios de comunicación de libre acceso,como a rede da internet.

Preténdese valorar a asimilación que fai o alumna-do da utilidade e oportunidades que ofrecen osmedios audiovisuais, avaliando todos os seus aspec-tos positivos e, tamén, aqueloutros que poden resul-tar máis negativos, como a oferta de contidos ilícitosou ilegais.

8. Desenvolver actitudes de colaboración en gru-po.

Con este criterio trátase de valorar as actitudesque favorezan comportamentos sociais dentro dogrupo tales como o respecto cara ás outras persoas;valorarase, así mesmo, o mantemento e limpeza deequipamentos e instalacións, a capacidade de discu-


sión e crítica e mais a asunción da necesaria xerar-quía e orde no traballo que require calquera proxec-to audiovisual.

9. Ser capaz de expresarse mediante o uso demecanismos audiovisuais.

Con este criterio búscase valorar o grao de madu-rez que vai adquirindo o alumnado para facer usodos medios audiovisuais na creación de mensaxesque lle permitan expresarse nun medio en continuaexpansión.

10. Coñecer e apreciar as producións de imaxefixa e audiovisuais creadas no ámbito físico e cultu-ral da Comunidade Autónoma de Galicia.

Este criterio busca descubrir o coñecemento queten o alumnado do acervo cultural galego, tanto oclásico coma o emerxente, nos medios audiovisuaise de imaxe fixa.




-Adaptar os obxectivos e contidos da materia aosintereses e capacidades de cada alumna e alumno.

-Potenciar a mirada crítica, de xeito que as alum-nas e os alumnos poidan ser conscientes dos recur-sos empregados nas mensaxes audiovisuais e poidanconstruír a súa propia opinión sen interferenciasexternas, como persoas maduras e responsables.



-Potenciar a sensibilidade artística e estética e osvalores positivos propios dunha sociedade harmo-niosa e equilibrada.

DEBUXO ARTÍSTICO I E II

Introdución.

O debuxo é un medio de comunicación que xordecomo resposta do ser humano ao contorno con que serelaciona. Non o debemos entender como un simplepaso de cara á creación da obra de arte, pois taméné un medio que lle permite ao ser humano expresaras súas ideas, sensacións e sentimentos.

Na sociedade contemporánea a imaxe é un dosmedios de expresión máis comúns e universais, queconsegue ir máis aló das fronteiras establecidas polalinguaxe da fala, permitindo transmitir ideas a travésda linguaxe gráfica. A súa importancia queda paten-te desde o momento en que consegue converter boa

parte das súas creacións en iconas que pasan a for-mar parte do patrimonio cultural da humanidade.

Para poder organizar do xeito máis conciso posibleesta materia, o currículo de debuxo artísticoestrutúrase en dous anos consecutivos, formulandoos seus contidos en diferentes bloques baseados nadobre articulación en que tradicionalmente se estru-tura a función do debuxo, o debuxo narrativo e odescritivo.

Apuntalar uns coñecementos prácticos e teóricossobre estes dous niveis non implica a exclusión dou-tros (o debuxo de ilustración, o debuxo de ornamen-tación, o debuxo de expresión), senón que fai refe-rencia á orientación primordial destes dous bloques,sen que por iso desatendamos os outros niveis nunplano secundario. Esta estrutura obedece á necesi-dade proxectiva e expresiva da materia de debuxo,pensada para dotar o alumnado dunha poderosaferramenta de ideación e expresión, tanto a través daproxección da idea mental, como a través da obser-vación do mundo sensible, como fonte moi probabledeste mundo de ideas.

A materia do primeiro curso estrutúrase principal-mente en bloques de coñecemento dos elementosque constitúen a forma e a súa articulación e organi-zación no espazo, e de xeito máis superficial a inter-pretación e percepción da cor.

Na materia de segundo afóndase no estudo de rela-cións estruturais entre as formas e as súas variablesespaciais e lumínicas. Explícase o sentido do debu-xo desde distintas intencións comunicativas edesenvólvese o uso correcto dos seus instrumentos emateriais.

Engadimos un bloque final especificamente dedi-cado á representación da figura humana, tradicio-nalmente tema principal de atención ao longo dahistoria da arte, non só como referente estético decada unha das súas etapas, senón como referenciade medida e relación entre a persoa e a súa propiaprodución.

A finalidade desta materia é a de fomentar odesenvolvemento da sensibilidade artística e a crea-tividade do alumnado, incorporando intenciónsexpresivas á súa linguaxe plástica ademais dosrecursos procedementais propios da técnica dodebuxo. Así mesmo, o estudo desta materia deberácontribuír a estimular a sensibilización estética e acomprensión da obra artística, para achegarse coninterese e baixo un criterio propio á historia da arte.

Obxectivos.

A ensinanza do debuxo artístico no bacharelatoterá como finalidade o desenvolvemento das seguin-tes capacidades:

1. Coñecer e distinguir os elementos básicos queconfiguran a forma e empregalos correctamente narepresentación de obxectos e estruturas.

2. Aprehender a estrutura interna dos obxectosque se representan e interpretala graficamente.


3. Distinguir os datos esenciais que configuran aforma, prescindindo dos detalles superfluos ou deco-rativos e atendendo ás proporcións das distintas par-tes que a configuren para debuxar estruturas for-mais.

4. Utilizar e desenvolver a memoria visual e aretentiva para elaborar imaxes, tanto desde un pun-to de vista obxectivo como subxectivo.

5. Utilizar a observación e o estudo directo das for-mas da natureza como fonte de reflexión para repre-sentacións de carácter subxectivo.

6. Interpretar unha forma ou conxunto de formascon diferentes intencións comunicativas ou expresi-vas.

7. Coñecer e aplicar a terminoloxía básica, asícomo os materiais, técnicas e procedementos ade-cuados á finalidade pretendida, adoptar criteriospersoais e proceder de xeito racional na resolucióndas propostas de traballo.

8. Coñecer e utilizar os fundamentos teóricos dacor e o seu uso nas creacións plásticas de xeitorazoado e expresivo.

9. Achegar nos debuxos solucións expresivas decarácter subxectivo, como medio para desenvolver asensibilidade estética, a creatividade e o pensamen-to.

10. Coñecer os fundamentos compositivos e apli-calos en obras propias e na análise de obras alleas.

DEBUXO ARTÍSTICO I

Contidos.

A forma. Percepción e descrición.

-Elementos básicos na configuración da forma. Aliña como elemento configurador.

-A perspectiva intuitiva e a súa aplicación nodebuxo artístico.

A definición do volume.

-A mancha como elemento configurador do volu-me. O claroscuro.

-A construción das sombras. Valores tonais.

-A iluminación. Tipos de luz e o seu comportamen-to.

A organización do cadro.

-Composición intuitiva. O concepto de equilibriovisual.

-Psicoloxía da forma. As leis visuais que rexen asrelacións entre as formas do cadro.

O sentido do debuxo.

-Diferentes modos de ver e debuxar. Debuxo e fun-ción.

-A expresión da subxectividade.

A cor. Percepción e interpretación.

-Teoría da cor. Natureza. Dimensións e comporta-mento da cor.

-Expresividade da cor.

Introdución aos materiais e ás técnicas do debuxo.

-Materiais, útiles e soportes básicos.

-Introdución ás técnicas secas e á súa aplicación.


1. Utilizar adecuadamente a terminoloxía específi-ca dos distintos contidos da materia e utilizarcorrectamente os procedementos e materiais propos-tos.

Valorarase a capacidade de seleccionar, relacionare empregar a terminoloxía e os diversos materiais,adecuándoos á consecución do obxectivo plásticodesexado.

2. Describir graficamente as formas, prestandoespecial atención ás súas organizacións estruturais.

Este criterio valora o desenvolvemento da capaci-dade cognitiva e dedutiva, baseada na observaciónda estrutura das formas, e o grao de destreza obtidona consecución da representación dun obxecto concoherencia tanto formal como cromática. O alumna-do ten que reflectir a pluralidade formal existente nanatureza de xeito claro e estruturado.

3. Describir graficamente obxectos do contorno,distinguindo neles elementos básicos da configura-ción da súa forma.

Este criterio pretende comprobar o desenvolve-mento da capacidade de observación, análise, refle-xión e destreza para valorar a capacidade de estudoe expresión gráfica da información visual que recibi-mos.

4. Representar con intención descritiva e median-te o uso da liña formas tridimensionais sobre o pla-no, con atención á proporción e ás deformaciónsperspectivas sinxelas.

Búscase con este criterio valorar a capacidade deanalizar a forma a través da liña, describíndoa grafi-camente e utilizando as bases da perspectiva intuiti-va con maior ou menor detalle.

5. Analizar a influencia da luz sobre obxectos demarcado carácter volumétrico por medio de liña emancha e representalos tendo en conta os distintosvalores tonais.

Neste criterio valórase a grao de consecución dogradiente que modele as superficies representadasdesde o punto de vista lumínico, cromático e textu-ral. Para conseguir este fin demostrarase tanto ocoñecemento como a correcta utilización dos mediosplásticos necesarios e máis adecuados.

6. Demostrar e aplicar o coñecemento das leisbásicas da percepción visual.

Con este criterio trátase de valorar a capacidadedo alumnado para plasmar nun espazo gráfico bidi-


mensional unha composición de lectura correcta eplasticamente expresiva, froito do coñecemento dasleis de percepción visual.

7. Demostrar o coñecemento dos fundamentos dateoría da cor, as súas dimensións e o seu comporta-mento e expresividade, a través de modelos propos-tos baixo diferentes condicións lumínicas.

Este criterio permite avaliar o grao de coñecemen-to adquirido sobre teoría da cor. Así mesmo, valora-rase a comprensión e asimilación destes coñecemen-tos para a súa aplicación práctica con fins expresi-vos.

DEBUXO ARTÍSTICO II

Contidos.

A forma. Análise e modificación da forma.

-Percepción e descrición obxectiva da forma.

-Modelo analítico e modelo sintético.

-Retentiva e memoria visual. Consideracións mne-motécnicas.

-Variacións da aparencia formal respecto ao puntode vista perceptivo.

-A representación da forma con fins expresivos.

A expresión da subxectividade.

-A psicoloxía da forma e a composición. Estudo eaplicación dos elementos compositivos que rexen aintención expresiva das creacións plásticas.

-Comportamento e interrelación de formas tridi-mensionais no espazo.

-Valor expresivo da luz e da cor.

-A ruptura da tradición figurativa e o nacementode novas interpretacións da realidade.

O corpo humano como modelo.

-Análise da figura humana. Relacións de propor-cionalidade.

-Nocións básicas de anatomía artística.

-Estudo e representación do movemento na figurahumana.

-Antropometría. Relacións da figura humana coespazo arquitectónico e co contorno natural.

Materiais e as técnicas do debuxo. Ampliación de coñece-mentos.

-Técnicas secas máis comúns e a súa aplicación.

-Introdución ás técnicas húmidas e á súa aplica-ción.


1. Saber interpretar unha mesma forma ou obxectoen diversos niveis icónicos en función das distintasintencións comunicativas utilizando correctamente aterminoloxía específica, materiais e procedementoscorrespondentes.

Con este criterio preténdese valorar a capacidadede percibir visualmente as formas e representalas

axustándoas ao carácter e á finalidade comunicativapretendida, así como a elección e aplicación ade-cuada da técnica e dos materiais seleccionados.

2. Realizar debuxos descritivos de formas naturaise saber modificalas posteriormente segundo a súaintención comunicativa.

Con este criterio valorarase a captación dos aspec-tos esenciais de formas naturais e as súas partesmáis representativas e a súa posterior modificaciónformal en función das distintas intencións comuni-cativas.

3. Representar graficamente as diferentes aparen-cias dun obxecto tendo en conta a súa orientaciónrespecto do punto de vista da persoa observadora.

Mediante este criterio valorarase a capacidadepara debuxar os cambios de aparencia dunha formaatendendo aos puntos de vista habituais e non habi-tuais.

4. Representar graficamente conxuntos de volu-mes xeométricos ou doutra natureza, aplicando oscoñecementos de proporción e deformacións pers-pectivas.

Preténdese valorar con este criterio o desenvolve-mento da capacidade de representar as proporciónsrelativas dos volumes e os efectos provocados polaposición dos mesmos no espazo.

5. Describir graficamente, de forma lineal, clara eexplicativa, o esencial de formas retidas na memoriadespois de ser observadas brevemente.

Trátase de avaliar con este criterio o desenvolve-mento da capacidade de memorización e retentivavisual e a representación sintética das formas obser-vadas.

6. Debuxar a figura humana atendendo principal-mente á relación de proporcións e á expresividadedo movemento.

Trátase de avaliar con este criterio os coñecemen-tos básicos de anatomía humana, as proporciónsentre as distintas partes que a compoñen, a súa posi-ción e a súa relación co espazo.

7. Representar graficamente o contorno máis pró-ximo co fin de expresar termos espaciais e efectosperspectivos de profundidade, así como a valoraciónde proporcións e contrastes lumínicos.

Valorarase con este criterio a elección intenciona-da e selectiva dos datos formais que expresen grafi-camente as formas e o espazo dos contornos elixidos,superando o rigor e exactitude dos sistemas derepresentación técnicos.

8. Coñecer e apreciar a evolución da interpretacióndas formas nas vangardas artísticas do século XX.

Con este criterio preténdese sensibilizar o alumna-do na valoración e actuación crítica ante as diferen-tes expresións artísticas producidas durante o sécu-lo pasado.



Como liñas metodolóxicas no desenvolvementodeste currículo, propóñense, entre outras:

-Relacionar a teoría coa práctica, buscando a apli-cación do aprendido.

-Traballar con casos prácticos encamiñados á reso-lución de problemas reais, presentes na vida cotiá.

-Propiciar o traballo en grupo, respectando a ini-ciativa e creatividade de cada unha das persoas queo compoñen.

-Uso das novas tecnoloxías da información ecomunicación, tanto para a busca e selección deinformacións específicas como para a elaboración deproxectos creativos.

-Potenciar a flexibilidade na elección de tratamen-tos ou recursos gráficos na resolución de proxectos.

-Incidir na necesidade do esforzo e tenacidadepara o logro de destrezas e precisión nos obxectivosprevistos.

DEBUXO TÉCNICO I E II

Introdución.

Desde a antigüidade o ser humano utilizou o debu-xo como un medio de representación con que comu-nicarse e expresarse. O debuxo técnico, cos seus pri-meiros pasos que se remontan máis de 2.000 anos nahistoria, representa aquela parte do debuxo que tra-ta de darnos unha visión da realidade da forma máisfiable posible fronte ao debuxo artístico que buscacomunicar ideas e sensacións.

O debuxo técnico tal como o entendemos na actua-lidade nace nos albores do século XIX e toma corpocon achegas posteriores tan decisivas coma a xeome-tría descritiva, que facilita a representación de for-mas tridimensionais sobre superficies bidimensio-nais, e a normalización, aquel conxunto de regras epreceptos que garante o proceso de planificación,elaboración, aplicación e mellora das distintas acti-vidades relacionadas co deseño e a fabricación doproduto.

Tradicionalmente os contidos desta materia agrú-panse en tres grandes seccións, sempre relacionadasentre si, aínda que con entidade propia: a xeometríamétrica aplicada, utilizada para resolver problemasxeométricos e de configuración de formas planas; axeometría descritiva, que nos axuda a representarsobre un soporte plano o debuxo de formas e corposvolumétricos; e a normalización, que ten por obxec-tivo unificar os criterios da representación gráfica.

No desenvolvemento das actividades profesionaisque se relacionan co debuxo técnico, cada vez cobramáis forza o uso das novas tecnoloxías, polo quehoxe en día os deseños curriculares tratan de reco-ller o uso de programas asistidos por ordenador. Contodo, o seu uso non debe ser entendido como un con-tido curricular máis, senón como unha ferramenta deaxuda nun futuro exercicio profesional e no ámbitoeducativo.

Obxectivos.

A ensinanza do debuxo técnico no bacharelato terácomo finalidade o desenvolvemento das seguintescapacidades:

1. Utilizar adecuadamente e con destreza tanto osinstrumentos como a terminoloxía específica dodebuxo técnico.

2. Valorar a importancia que ten o correcto acaba-mento e a presentación do debuxo no referido á dife-renciación dos distintos trazos que o configuran, asúa exactitude e a limpeza e o coidado do soporte.

3. Considerar o debuxo técnico como unha lingua-xe científica, valorando a necesidade de coñecer asúa sintaxe para poder expresar e comprender ainformación.

4. Coñecer e comprender os principais fundamen-tos da xeometría métrica aplicada para resolver pro-blemas de configuración e descrición de formas noplano.

5. Comprender e empregar os sistemas de repre-sentación para resolver problemas xeométricos noespazo e representar figuras tridimensionais no pla-no.

6. Valorar a universalidade da normalización nodebuxo técnico e aplicar as principais normas UNEe ISO referidas á obtención, posición e acoutamentodas vistas das formas descritas.

7. Conseguir a destreza e a rapidez necesarias aoempregar o esbozo e a perspectiva a man alzadacomo medios de expresión gráfica.

8. Planificar e reflexionar sobre o proceso de rea-lización de calquera construción xeométrica tanto deforma individual como colectiva, sendo capaces deestablecer con flexibilidade e responsabilidade asrelacións necesarias naquelas actividades querequiran dun traballo colectivo.

9. Integrar os coñecementos de debuxo técnicodentro dos procesos tecnolóxicos e en aplicacións davida cotiá, revisando e valorando o estado de conse-cución do proxecto ou actividade sempre que sexanecesario.

10. Interesarse polas novas tecnoloxías e os pro-gramas de deseño, utilizando e valorando as súasposibilidades na elaboración dos planos técnicosdun proxecto.

DEBUXO TÉCNICO I

Contidos.

Arte e debuxo técnico.

-Orixe e principais feitos da historia do debuxotécnico.

-A xeometría na arte.

-A estética do debuxo técnico.

Debuxo xeométrico.

-Trazados elementais.

-Proporcionalidade e semellanza. Escalas.


-Trazado de polígonos regulares.

-Transformacións xeométricas no plano: transfor-macións isométricas.

-Trazado de tanxencias. Definición e trazado decurvas planas: óvalos, ovoides e volutas, espirais ehélices.

Sistemas de representación.

-Fundamentos e finalidade dos distintos sistemasde representación; características diferenciais.

-O sistema diédrico. Representación do punto,recta e plano; as súas relacións e operacións (trans-formacións) máis usuais.

-Os sistemas axonométricos: isometría e perspecti-va cabaleira. Representación de sólidos.

-O sistema cónico: perspectiva central e oblicua.Representación de sólidos. Análise da elección dopunto de vista na perspectiva cónica.

Normalización e elaboración de esbozos.

-Funcionalidade e estética da descrición e darepresentación técnica. Ámbitos de aplicación. Oconcepto de normalización. As normas fundamentaisUNE, ISO.

-Tipoloxía de acabamentos e de presentación. Oesbozo acotado. Os planos. O proxecto.

-Utilización de técnicas manuais, reprográficas einfográficas propias do debuxo técnico.

-A elaboración de esbozos. O esbozo e súa xesta-ción creativa.


1. Resolver problemas xeométricos, valorando ométodo e o razoamento utilizados na súa constru-ción, así como o seu acabamento e presentación.

Coa aplicación deste criterio preténdese avaliar onivel acadado polo alumnado no dominio dos traza-dos xeométricos fundamentais no plano e a súa apli-cación práctica na construción de triángulos, cuadri-láteros e polígonos en xeral, construción de figurassemellantes e transformacións xeométricas básicas.

2. Utilizar e construír escalas gráficas tanto para ainterpretación como para a elaboración de planos edebuxos.

Este criterio indicará en que medida se compren-deu o fundamento das escalas, como concepto abs-tracto-matemático e aplicadas a distintas situaciónsque se poden dar na vida cotiá, xa sexa para inter-pretar as medidas nun plano técnico, mapa ou dia-grama, ou para elaborar debuxos tomados da reali-dade.

3. Deseñar e/ou reproducir formas non excesiva-mente complexas, que na súa definición conteñanenlaces entre circunferencia e recta e/ou entre cir-cunferencias.

A través deste criterio valorarase a aplicaciónpráctica dos coñecementos técnicos dos casos de

tanxencias estudados de forma illada. Valoraraseespecialmente o proceso seguido para a súa resolu-ción, así como a precisión na obtención dos puntosde tanxencia.

4. Elaborar e participar activamente en proxectosde construción xeométrica cooperativos, aplicandoestratexias propias adecuadas á linguaxe do debuxotécnico.

A aplicación deste criterio permitirá avaliar se oalumnado é capaz de traballar en equipo, mostrandoactitudes de cooperación, tolerancia e flexibilidade.

5. Utilizar o sistema diédrico para representarvolumes sinxelos e formas poliédricas, así como asrelacións espaciais entre punto, recta e plano.

A aplicación deste criterio permitirá coñecer ograo de abstracción adquirido e, xa que logo, o domi-nio ou non do sistema diédrico para representar noplano elementos situados no espazo, relacións depertenza, posicións de paralelismo e de perpendicu-laridade ou distancia.

6. Realizar perspectivas axonométricas e cónicasde corpos, definidos polas súas vistas principais eviceversa, executadas a man alzada e/ou deliñadas.

Con este criterio preténdese avaliar, tanto a visiónespacial desenvolta polo alumnado, como a capaci-dade de relacionar entre si o sistema diédrico coaxonométrico e a coa perspectiva cónica, ademais devalorar as habilidades e destrezas adquiridas nomanexo dos instrumentos de debuxo e no trazado aman alzada.

7. Representar pezas e elementos industriais ou deconstrución sinxelos, valorando a correcta aplica-ción das normas referidas a vistas, anotación e sim-plificacións indicadas na representación.

Proponse este criterio como medio para avaliar enque medida o alumnado é capaz de expresar grafica-mente un produto ou un obxecto, coa informaciónnecesaria para a súa posible fabricación ou realiza-ción, aplicando as normas exixidas no debuxo técni-co.

8. Culminar os traballos de debuxo técnico, utili-zando os diferentes procedementos e recursos gráfi-cos, de forma que estes sexan claros, limpos e res-pondan ao obxectivo para o que foron realizados.

Con este criterio quérese valorar a capacidadepara dar distintos tratamentos ou aplicar diferentesrecursos gráficos ou informáticos, en función do tipode debuxo que se vai realizar e das súas finalidades.Este criterio non deberá ser un criterio illado, senónque deberá integrarse no resto dos criterios de ava-liación na medida que lles afecte.

DEBUXO TÉCNICO II

Contidos.

Trazados xeométricos.

-Trazados no plano: ángulos na circunferencia,arco capaz.


-Proporcionalidade e semellanza: escalas normali-zadas, triángulo universal de escalas e de escalastransversais.

-Polígonos: construción de triángulos, aplicacióndo arco capaz. Construción de polígonos regulares apartir do lado.

-Potencia.

-Transformacións xeométricas no plano: transfor-macións isomórficas: a homoloxía, a afinidade e ainversión.

-Tanxencias: aplicación dos conceptos de potenciae de inversión.

-Curvas cónicas e técnicas.

Sistemas de representación.

-Sistema diédrico: abatementos, xiros e cambiosde plano. Verdadeiras magnitudes e interseccións.Representación de formas poliédricas e de revolu-ción. Representación de poliedros regulares. Obten-ción de interseccións con rectas e planos. Obtenciónde desenvolvementos.

-Sistema axonométrico ortogonal e oblicuo: funda-mentos, proxeccións, coeficientes de redución.Obtención de interseccións e verdadeiras magnitu-des. Representación de figuras poliédricas e derevolución.

-Sistema cónico: fundamentos e elementos do sis-tema. Perspectiva central e oblicua. Representacióndo punto, da recta e do plano. Obtención de inter-seccións.

-Sistema de planos acotados. Representación dopunto, recta e plano; as súas relacións e operacións(transformacións) máis usuais.

Normalización.

-Análise e exposición das normas referentes aodebuxo técnico.

-Principios de representación: posición e denomi-nación das vistas no sistema europeo e americano.Elección das vistas e vistas particulares.

-Principios e normas xerais de acotación no debu-xo industrial e no debuxo de arquitectura e constru-ción.


1. Resolver problemas xeométricos valorando ométodo e o razoamento das construcións, o seu aca-bamento e presentación.

Coa aplicación deste criterio preténdese saber onivel alcanzado no coñecemento e dominio dos tra-zados xeométricos no plano e a súa aplicación prác-tica na construción de triángulos, cuadriláteros epolígonos en xeral e construción de figuras seme-llantes, equivalentes, homólogas ou afíns a outrasdadas.

2. Executar debuxos técnicos a distinta escala, uti-lizando a escala establecida previamente e as esca-las normalizadas.

Trátase de valorar a capacidade para aplicar napráctica os conceptos relativos ás escalas así como otraballo con distintas escalas gráficas na execuciónou reprodución de debuxos técnicos. Valoraraseigualmente a destreza e a precisión.

3. Resolver problemas de tanxencias de xeito illa-do ou inseridos na definición dunha forma, xa sexaesta de carácter industrial ou arquitectónico.

A través deste criterio valorarase, tanto o coñece-mento teórico como a súa aplicación práctica nadefinición de formas constituídas por enlaces. Valo-rarase especialmente o proceso seguido na súa reso-lución e a precisión na obtención dos puntos detanxencia.

4. Resolver problemas xeométricos relativos áscurvas cónicas en que interveñan elementos princi-pais destas, interseccións con rectas ou rectastanxentes. Trazar curvas técnicas a partir da súadefinición.

Este criterio permitirá coñecer o grao de compren-sión adquirido das propiedades e características dascurvas cónicas e técnicas, para podelas definir gra-ficamente a partir de distintos supostos. Valoraraseademais do proceso seguido na resolución do proble-ma, a exactitude e precisión na definición das cur-vas ou dos puntos de intersección ou tanxencia.

5. Utilizar o sistema diédrico para resolver proble-mas de posicionamento de puntos, rectas, figurasplanas e corpos, e as relacións que establecen entreelas no espazo.

A intención deste criterio é valorar o nivel acada-do polo alumnado na comprensión do sistema diédri-co e na utilización dos métodos da xeometría descri-tiva para representar formas planas ou corpos e assúas relacións.

6. Realizar a perspectiva dun obxecto definidopolas súas vistas ou seccións e viceversa, executa-das a man alzada e/ou delineadas.

Preténdese avaliar con este criterio a visión espa-cial desenvolta e a capacidade de comprender erelacionar os distintos sistemas de representaciónestudados, ademais de valorar as habilidades e des-trezas adquiridas no manexo dos instrumentos e notrazado a man alzada.

7. Definir graficamente pezas e elementos indus-triais ou de construción, aplicando correctamente asnormas referidas a vistas, cortes, seccións, roturas eanotación.

Establécese este criterio para avaliar en que medi-da o alumnado é capaz de elaborar os planos técni-cos necesarios para describir e/ou fabricar unobxecto ou elemento, de acordo coas normas esta-blecidas no debuxo técnico.

8. Empregar o sistema de planos anotados, xa sexapara resolver problemas de interseccións, xa paraobter o perfil dun terreo a partir das súas curvas denivel.


Mediante a aplicación deste criterio, avaliarase onivel de coñecemento do sistema de planos acotadospara utilizalos na resolución de casos prácticos. Asímesmo, a utilización de escalas permitirá igualmen-te, coñecer o nivel de integración dos coñecementosque se van adquirindo.

9. Culminar os traballos de debuxo técnico, utili-zando os diferentes recursos gráficos, de forma queestes sexan claros, limpos e respondan ao obxectivopara os que foron realizados.

Con este criterio quérese valorar a capacidadepara dar distintos tratamentos ou aplicar diferentesrecursos gráficos ou ata informáticos, en función dotipo de debuxo que se vai realizar e das distintasfinalidades deste. Este criterio deberá integrarse noresto de criterios de avaliación na medida que llesafecte.


Como liñas metodolóxicas no desenvolvementodeste currículo, propóñense, entre outras:

-Relacionar a teoría coa práctica, buscando a apli-cación do aprendido.

-Traballar con casos prácticos encamiñados á reso-lución de problemas reais, presentes na vida cotiá.

-Propiciar o traballo en grupo, respectando a ini-ciativa e creatividade de cada unha das persoas queo compoñen.

-Uso das novas tecnoloxías da información ecomunicación, tanto para a busca e selección deinformacións específicas como para a elaboración deproxectos creativos.

-Potenciar a flexibilidade na elección de tratamen-tos ou recursos gráficos na resolución de proxectos.

-Incidir na necesidade do esforzo e tenacidadepara o logro de destrezas e precisión nos obxectivosprevistos.

DESEÑO

Introdución.

O deseño podería dicirse, que é, sobre todo, unmedio de humanización dos procesos industriais.

O deseño nace como unha profesión dedicada aproxectar os produtos, as mensaxes e os ambientesque nos rodean. Mellora as súas calidades estéticas,achegando contidos culturais e optimizando o seufuncionamento.

Os principios teóricos do deseño teñen os seusfundamentos nas teorías formuladas na Escola daBauhaus a principios do século XX. Posteriormentexorden novas correntes, asociadas ás transforma-cións sociais, culturais e políticas que se van suce-dendo.

Hoxe en día, a identidade desta disciplina estátamén en proceso de transformación.

Pasamos dunha sociedade da demanda a unhasociedade da oferta e o impacto da revolución tecno-

lóxica tamén vai mais alá da substitución dunhasferramentas por outras máis eficaces. A tendenciaparece dirixida a formular problemas máis que asolucionalos, desatendendo o moito que queda porresolver.

Ante o papel relevante do deseño neste contextode cambio, o ensino debe interpor recursos concep-tuais e metodolóxicos. A materia de deseño estáorientada a proporcionar unha base sólida acercados principios e fundamentos que constitúen estaactividade, así como a fomentar o proceso de refle-xión e análise sobre unha práctica tan significativana actualidade.

Os coñecementos adquiridos na área de educaciónplástica e visual, na que xa aparecían contidos rela-cionados co mundo do deseño, achegaron unha baseformativa de tipo xeral. O carácter aberto e interdis-ciplinario do contexto da materia complétase co res-to das materias propias da modalidade sen renunciará propia especificidade dos contidos da mesma.

Estes contidos agrúpanse en catro bloques que fanreferencia aos fundamentos do deseño, en xeral, e ásúa aplicación; ao deseño gráfico, deseño de obxec-tos e deseño do espazo habitable. Esta presentaciónresponde á intención de agrupar saberes e procede-mentos. Por iso o seu desenvolvemento non debeentenderse de forma lineal.

Obxectivos.

A ensinanza de deseño no bacharelato terá comofinalidade o desenvolvemento das seguintes capaci-dades:

1. Coñecer os principios e fundamentos que cons-titúen a actividade de deseño.

2. Comprender as raíces do deseño, a evolución doconcepto, os seus diferentes ámbitos de aplicación eos factores que o condicionan.

3. Analizar e recoñecer os condicionantes funcio-nais e as funcións simbólicas no deseño actual.

4. Comprender a importancia de facer un uso nonsexista da linguaxe visual, así como valorar a nece-sidade de non recorrer aos estereotipos nas mensa-xes das súas propias creacións.

5. Desenvolver unha actitude crítica sobre a ido-neidade das solucións de deseño ofrecidas.

6. Valorar o papel de Galicia dentro do panoramada creación e da industria asociada ao deseño.

7. Valorar a importancia dos métodos no procesode deseño e aplicalos no seu uso.

8. Resolver propostas de deseño, de distintosámbitos e baixa tecnoloxía, de forma satisfactoria.

9. Discernir entre valores estéticos asociados avalores funcionais, fronte a ornamento e artificio.

10. Saber escoller e usar as técnicas gráfico-plás-ticas axeitadas para cada proxecto e empregalas deforma correcta.


11. Coñecer e experimentar as diferentes relaciónscompositivas e posibilidades que poden xerar os ele-mentos visuais.

12. Comprender o papel do deseño na cultura con-temporánea como referente de correntes estéticas.

13. Recoñecer a capacidade desta actividade parainfluír no contorno e recibir a súa influencia.

14. Desenvolver hábitos de traballo e investiga-ción que animen o alumnado a superarse.

15. Valorar e respectar o traballo das outras per-soas e a cooperación como método de traballo.

Contidos.

Contidos comúns.

-Valoración e recoñecemento da importancia dodeseño na sociedade actual e da súa contribución aoprogreso e a unha mellor calidade de vida para aspersoas.

-Recoñecemento da influencia do contexto socialna demanda e produción de obxectos de deseño.

-Identificación dentro do sistema icónico do mediocultural do alumnado de manifestacións ou produtosde deseño.

-Desenvolvemento da capacidade analítica e sinté-tica do alumnado, mellorando a súa capacidade paratomar decisións responsables, fundamentadas e crí-ticas.

-Fomento da participación do alumnado ante ascontroversias que poidan xurdir nos procesos de ela-boración e resolución de problemas de deseño.

- Busca, selección e comunicación de informacióne de conclusións empregando diferentes recursos eferramentas, así como a terminoloxía axeitada.

-Valoración das consecuencias ambientais da evo-lución tecnolóxica e mais da explotación de recursosnaturais e recoñecemento da necesidade dun desen-volvemento sustentable.

O deseño e o seu contexto.

-Ideoloxía: carácter social, cultural e artístico dodeseño.

-Evolución: da artesanía á industria.

-Campos de aplicación do deseño: deseño gráfico,industrial, interiorismo, deseño de moda, xoiaría,etc. Aproximación á realidade social, cultural eindustrial asociada ao deseño en Galicia.

-Aplicación dos métodos de deseño (creatividade,proxecto, maqueta, prototipo).

Deseño gráfico.

-Análise das funcións comunicativas do deseñográfico: identidade, información e persuasión.

-Elementos básicos da forma: o punto, a liña e oplano. Formas xeométricas básicas. Investigaciónsobre as devanditas formas.

-A linguaxe visual: estrutura, composición e apli-cacións.

-Planificación do espazo. Repetición e ordenación:redes modulares. Simetría. Dinamismo. Deconstru-ción.

-A cor: uso plástico e psicolóxico.

-A textura: tipos e aplicacións.

-A tipografía: familias tipográficas, evolución,características e aplicacións.

-Áreas de aplicación do deseño gráfico.

-O cartel: características e evolución histórica.

-A identidade e a publicidade: marcas e logotipos.

-A sinalética: características e aplicacións.

-Técnicas gráficas aplicadas ao deseño: augada,colaxe, infografía.

Deseño de obxectos.

-Nocións de antropometría, ergonomía e biónica.

-Sistemas de representación: sistema diédrico eaxonometrías. Acotación, seccións, escalas e esbo-zos. Aplicacións.

-Deseño de produto: proceso industrial. Nociónsbásicas sobre materiais, cor e sistemas de fabrica-ción. Obxecto simple e obxecto articulado.

-Principais acontecementos da historia do deseñoindustrial: o movemento Arts and Crafts, a Bauhaus,a Escola de Ulm, o deseño mediterráneo, o deseñoescandinavo e outros.

Deseño do espazo habitable.

-Aplicacións de escalas nos distintos sistemas derepresentación.

-A perspectiva cónica.

-Organización do espazo habitable: distribución,itinerarios, percorridos. A proxémica e a psicoloxíado espazo.

-Estudo da cor, luz, texturas e ambientación.

-Os factores ambientais no deseño de espazoshabitables.

-Nocións básicas de materiais e instalacións.


1. Utilizar os elementos básicos da linguaxe visualpara establecer diferentes relacións compositivas erecoñecer posibles aplicacións destas estruturas enobxectos concretos de deseño.

Este criterio busca valorar a capacidade composi-tiva, o uso adecuado dos elementos visuais e as súasrelacións, así como as súas posibilidades expresivas,especialmente o uso da cor: as súas calidades fun-cionais e estéticas e a súa adecuación ás diferentesaplicacións segundo códigos semánticos e psicolóxi-cos.


2. Realizar proxectos elementais de deseño gráficono campo da identidade, da sinalización, da edicióne da publicidade.

Este criterio trata de avaliar a capacidade de apli-car os coñecementos adquiridos na execución deproxectos concretos de deseño gráfico: composición,metodoloxía, linguaxe formal, linguaxe simbólica,retórica e condicionamentos funcionais.

3. Comprender as relacións do deseño coa nature-za, a sociedade, a ideoloxía e a ética. Coñecer e des-cribir as características fundamentais dos movemen-tos históricos, correntes e escolas máis relevantes dahistoria do deseño.

A través deste criterio preténdese avaliar se secomprende o deseño como unha actividade conecta-da sempre cun contorno natural e/ou cultural en queos factores específicos do deseño se atopan sempremediatizados por factores contextuais. Tamén ava-liará se se recoñecen as correntes e escolas máisrelevantes.

4. Facer uso do método axeitado para o desenvol-vemento proxectual do obxecto de deseño.

O obxectivo deste criterio e saber se se valora aimportancia da metodoloxía como ferramenta para aformulación, desenvolvemento e comunicación acer-tada do proxecto.

5. Determinar as principais familias tipográficas,establecendo nocións elementais de lexibilidade,estrutura, espazado e composición.

Con este criterio preténdese comprobar a capaci-dade para usar de forma axeitada a tipografíaseguindo criterios acertados na súa elección e com-posición.

6. Analizar diferentes obxectos de deseño, e deter-minar a súa idoneidade, realizando en cada caso unestudo da súa dimensión pragmática, simbólica eestética.

A través deste criterio pódese xulgar a capacidadepara analizar os aspectos formais, estruturais,semánticos e funcionais de diferentes obxectos dedeseño, que poderán ser obxectos naturais, obxectossimples ou articulados de uso cotián, ou obxectospropios de deseño gráfico.

7. Coñecer nocións básicas de ergonomía e antro-pometría co fin de aplicalas no deseño.

Este criterio trata de valorar o coñecemento e aposta en práctica de condicionamentos tan impor-tantes como as medidas do corpo humano (estáticase dinámicas) e as súas características co fin de opti-mizar o uso dun obxecto de deseño.

8. Realizar unha proposta elemental de deseñoindustrial, co fin de deseñar un obxecto seguindo unproceso metodolóxico axeitado na súa formulación,representación e execución.

Con este criterio preténdese avaliar a capacidadepara adecuar e articular os condicionamentos queinciden no deseño, axustando os materiais, cor e

procesos de fabricación á súa proposta, así como acorrecta utilización de técnicas e sistemas de repre-sentación.

9. Realizar un proxecto elemental de espazo habi-table, empregando un proceso metodolóxico axeita-do no desenvolvemento do proxecto.

Este criterio servirá para avaliar a capacidade deatopar solucións de habitabilidade, distribución ecirculación no espazo, adecuando o uso de mate-riais, iluminación, cor e instalacións, empregandocorrectamente as técnicas e sistemas de representa-ción.


O ensino da materia de deseño debe ser creativa epropulsora da creatividade; dinámica e que invite áactividade. Por iso o labor docente se baseará nasseguintes estratexias:

-Promover a interacción entre o alumnado e o pro-fesorado, para crear un ambiente de cooperación eparticipación que favoreza a comunicación e o inter-cambio de ideas.

-Presentar propostas de traballo que transcendan oámbito disciplinar e teñan en conta a realidade tec-nolóxica, social, cultural e ética en que están inmer-sos para fomentar a motivación persoal.

-Empregar e fomentar o uso das TIC, tanto parainformarse como para comunicarse, así como paraanalizar produtos procedentes de distintos mediosde comunicación cun sentido crítico e estético.

-Crear contextos de aprendizaxe que favorezan queo alumnado se implique, planificando e avaliando osseus procesos de aprendizaxe, identificando as súasdificultades e buscando estratexias que favorezan aconstrución de coñecemento.

-Fomentar a autonomía e a iniciativa persoal, asícomo a creatividade, a través da realización de pro-xectos experimentais de deseño por parte do alum-nado.

-Considerar as implicacións sociais, culturais eartísticas do deseño e as posibles relacións conoutros campos de coñecemento.

HISTORIA DA ARTE

Introdución.

O obxecto de estudo desta materia é a obra de artecomo produto resultante da creatividade e da actua-ción humana en diálogo permanente co tempo e coespazo, que se expresa cos seus propios códigos eenriquece a visión global da realidade e as súas for-mas de facerse manifesta.

A finalidade principal da materia, presente nunhaeducación artística vinculada ao mundo das humani-dades e para o alumnado que opta por unha forma-ción específica no campo das artes, consiste enobservar, analizar, interpretar, sistematizar e valoraras obras de arte, situándoas no seu contexto tempo-ral e espacial. A través dela apréndese a percibir a


arte como unha linguaxe con múltiples códigos quepermiten comunicar ideas e compartir sensacións,proporcionando coñecementos específicos para per-cibir a linguaxe das formas das artes plásticas, enri-quecidos progresivamente coa achega doutras mani-festacións procedentes da creación e da comunica-ción visual. Todo iso contribúe, pola súa vez, aampliar a capacidade de ver e ao desenvolvementoda sensibilidade estética.

Por outra parte, as obras de arte, como expresióndunha realidade e manifestación da actividadehumana, son testemuñas históricas con que visuali-zamos e recreamos, dalgún xeito, unha época e a súasociedade. O seu estudo adquire significado no seucontexto sociocultural como punto de partida para aanálise dos diferentes factores e circunstanciasimplicadas no proceso de creación, á vez que ensinaa apreciar a arte contextualizada na cultura de cadamomento histórico e en relación con outros camposde actividade e coñecemento.

O alumnado xa tratou sucintamente estes contidosna área de ciencias sociais, xeografía e historia aolongo da etapa anterior, achegándose ás diferentesmanifestacións culturais e artísticas de cada épocahistórica estudada cunha especial atención ao patri-monio cultural galego.

O estudo da evolución da arte céntrase nos princi-pais estilos artísticos da cultura de occidente, dadaa carga horaria da materia. A amplitude que com-porta refírese ao conxunto da creación artística man-tendo a lóxica interna da disciplina mediante unhavisión global, exixe realizar unha axustada selecciónde contidos que permita unha aproximación xeral aodesenvolvemento dos principais estilos, á vez queasegure achegar o alumnado á comprensión da artecontemporánea e ao papel da arte no mundo actual.A dificultade de abranguer a amplitude e complexi-dade da historia da arte fai necesaria unha seleccióndestes contidos que permita unha aproximaciónxeral ao desenvolvemento da arte de occidente,cunha especial atención á arte contemporánea e á deGalicia.

O agrupamento temático preséntase establecidocon carácter cronolóxico, o que permite un enfoqueen que, ao proporcionar unha visión de conxunto,necesariamente concisa, se dea prioridade á com-prensión dos trazos esenciais que caracterizan acreación artística nas súas achegas relevantes.Resulta procedente a análise de obras de arte con-cretas para estudar, a partir delas, as principais con-cepcións estéticas de cada estilo, os seus condicio-nantes históricos, as súas variantes xeográficas e asdiversas valoracións e interpretacións de que foronobxecto a través do tempo.

Hai que insistir en que a perspectiva debe ser emi-nentemente práctica; nela, debe perseguirse a parti-cipación activa do alumnado e o debate público deopinións ao fío das cuestións suscitadas polo profe-sorado. Aínda así, a materia non debe desligarse porcompleto dunhas bases teóricas, que deben vir fun-

damentalmente da man das propias fontes históri-cas.

O coñecemento destes contidos desenvolverá acultura do alumnado; a integración de todos elesengade ao seu acervo académico habilidades e estra-texias metodolóxicas que lle posibilitarán acceder eprocesar os datos para, posteriormente, reflexionarautonomamente sobre eles. Así, a súa incorporaciónhabilitará para situar, comprender, asimilar ecomentar calquera obra de arte que se someta á súaconsideración. O importante é que, unha vez cursa-da esta materia, o alumnado adquira unha formaciónmáis ampla, unha visión máis global do lugar queocupa a historia da arte na historia da humanidade eposúa criterio para establecer xuízos estéticos pro-pios.

A materia contribúe, ademais, á valoración e gozodo patrimonio artístico, partindo da súa importanciacomo sinal de identidade, considerando os desafíosque presenta a súa conservación e o potencial derecursos que contén, o que constitúe outro motivofundamental que demanda unha adecuada forma-ción que promova o seu coñecemento, deleitación econservación, como legado que debe transmitirse ásxeracións do futuro e, dunha forma moi especial, ásde Galicia.

Obxectivos.

O ensino da historia da arte no bacharelato terácomo finalidade desenvolver as seguintes capacida-des:

1. Comprender e valorar as diferenzas na concep-ción da arte no tempo e no espazo, mediante a obser-vación e o estudo de obras diversas, valorando encada caso as súas funcións, así como a interrelacióndos múltiples factores que explican a súa evoluciónao longo da historia.

2. Entender as obras de arte como resultado dacreatividade artística e da capacidade técnica porunha banda e, por outra, como obxecto de observa-ción e de gozo estético.

3. Estudar as obras de arte mediante a aplicacióndun método de análise e interpretación dos diferen-tes compoñentes da linguaxe artística con sensibili-dade e creatividade, para afondar con rigor no seucoñecemento.

4. Recoñecer e caracterizar, situándoas no tempo eno espazo, as manifestacións artísticas máis destaca-das dos principais estilos e artistas da arte occiden-tal, con especial atención a Galicia, valorando a súainfluencia ou pervivencia en etapas posteriores.

5. Contribuír de forma activa á conservación dopatrimonio cultural, valorándoo como fonte de rique-za e legado que debe transmitirse ás xeracións futu-ras, rexeitando aqueles comportamentos que o dete-rioren.

6. Establecer valoracións propias e críticas sobrediferentes obras da arte occidental, ou doutras cul-turas, empregando con rigor e precisión a terminolo-


xía específica precisa, desenvolvendo desta forma ogusto persoal e a capacidade de gozo estético.

7. Realizar actividades de investigación en quesexa necesario analizar, interpretar e contrastarinformación obtida de diferentes fontes, como mediopara afondar no coñecemento dos distintos aspectosda historia da arte.

Contidos.

Contidos comúns.

-A arte como expresión humana no tempo e noespazo: significado da obra de arte.

-Aplicación dun método de análise e interpreta-ción de obras de arte significativas en relación cosestilos e artistas relevantes.

-Emprego dunha linguaxe técnica axeitada.

-A obra artística no seu contexto histórico. Fun-ción social da arte nas diferentes épocas: artistas,mecenas e clientes. As mulleres artistas e as mulle-res na arte.

-A peculiaridade da linguaxe plástica e visual:materiais, técnicas e elementos formais. Importanciada linguaxe iconográfica.

-Elaboración de valoracións críticas e persoaissobre obras de arte concretas de diferentes períodosestilísticos, considerando o contexto en que foroncreadas.

-Realización de traballos de investigación relati-vos a diferentes aspectos da historia da arte, selec-cionando e empregando información procedente dediversas fontes.

-Actitude activa fronte á conservación do patrimo-nio artístico e o seu coñecemento, así como ante asúa transmisión ás demais persoas do contorno.

Raíces da arte europea: o legado da arte clásica.

-Grecia, creadora da linguaxe clásica: a arquitec-tura grega. As ordes. O templo e o teatro. A acrópo-le de Atenas. A evolución da escultura grega.

-A visión do clasicismo en Roma: a arquitecturaromana. A cidade. Tipoloxías construtivas. A escul-tura. O retrato. O relevo histórico.

-A arte na Hispania romana e a súa presenza enGalicia.

-Achegas da primeira arte cristiá: a basílica. Anova iconografía.

-Arte bizantina. A época de Xustiniano: SantaSofía de Constantinopla e San Vital de Ravena.

Nacemento da tradición artística occidental: a arte medie-val.

-O prerrománico: contexto europeo. O prerrománi-co español e a súa incidencia en Galicia: visigodo easturiano. A arte mozárabe.

-A arte islámica: orixes e trazos distintivos da arteislámica. A arte hispanoárabe.

-A arte románica como primeira definición deoccidente. A arquitectura: igrexas e mosteiros. Omosteiro de Cluny. As artes plásticas: a escultura ea pintura mural; función didáctica. A arte no Cami-ño de Santiago. O románico en Galicia.

-Innovacións cara ao gótico. Os mosteiros cister-cienses en Galicia.

-A arte gótica como expresión da cultura urbana;humanización e naturalismo. O sistema construtivo:a catedral gótica e outras tipoloxías urbanas. Asartes plásticas: escultura, pintura e retablos, vidrei-ras; o Trecento italiano. O gótico español.

Desenvolvemento e evolución da arte europea no mundomoderno.

-O Renacemento. Os precedentes italianos e acontribución do primitivismo flamenco. O humanis-mo.

-O Quattrocento italiano: a reformulación da lin-guaxe clásica. A arquitectura. A renovación daescultura. Novos sistemas de representación na pin-tura.

-O Cinquecento: clasicismo e manierismo na arteitaliana. O templo, o pazo e a vila. A escultura. Aevolución da pintura. O Renacemento no resto deEuropa.

-O Renacemento en España. Arquitectura: inicios,clasicismo e manierismo. Escultura. A pintura: osubstrato flamenco e a influencia italiana; o Manie-rismo.

-Unidade e diversidade do Barroco. A linguaxeartística ao servizo do poder civil e eclesiástico. Ori-xes do Barroco: Italia. Arquitectura, escultura e pin-tura. A arquitectura clasicista de Francia. A pinturaen Flandres e Holanda. Outras manifestacións artís-ticas europeas.

-O Barroco hispánico. Urbanismo e arquitectura.A imaxinaría. O Século de Ouro da pintura españo-la. O Barroco galego: arquitectura civil e relixiosa.

-A arte ao final do Antigo Réxime. O Rococó e oneoclasicismo: características xerais. Arquitectura,pintura e escultura. A súa presenza en España.

O século XIX: a arte dun mundo en transformación.

-A personalidade independente de Goya.

-A Revolución Industrial e o impacto dos novosmateriais na arquitectura: do Eclecticismo aoModernismo.

-Nacemento do urbanismo moderno.

-As artes plásticas do Romanticismo ao Impresio-nismo.

A ruptura da tradición: a arte na primeira metade do sécu-lo XX.

-As vangardas nas artes plásticas. Influencia dastradicións non occidentais. Fauvismo, Expresionis-mo, cubismo e as súas variantes. Os inicios da abs-


tracción. Dadá e o Surrealismo. Novas formas naescultura.

-Renovación da linguaxe arquitectónica: arquitec-tura funcional e orgánica. O urbanismo no sécu-lo XX.

-Arquitectura en Galicia. As artes plásticas.

A arte no noso tempo: universalización da arte.

-O estilo internacional na arquitectura. A arqui-tectura posmoderna. A transvangarda, o novo realis-mo, o Posmodernismo. Do happening ás instala-cións.

-As artes plásticas. O Expresionismo abstracto e oInformalismo, a abstracción pospictórica, a pop art,Hiperrealismo, arte conceptual. Últimas tendencias.

-Perspectiva da arte en Galicia na segunda metadedo século XX.

-O patrimonio artístico como riqueza cultural etrazos de identidade. A preocupación pola súa con-servación. Bens que integran o patrimonio artísticoespañol e galego. Museos e coleccións representati-vas.

A arte e a cultura visual de masas.

-Arte e cultura visual de masas: a arte como ben deconsumo.

-Novos sistemas visuais: fotografía, cine, cartelis-mo, combinación de linguaxes expresivas. O impac-to das novas tecnoloxías na difusión e na creaciónartística.

-O cartel e o deseño gráfico. A banda deseñada.

-A aplicación á arte das novas tecnoloxías.

-Tendencias actuais en Galicia.


1. Analizar e comparar os cambios producidos naconcepción da arte e das súas funcións en distintosmomentos históricos e en diversas culturas.

Mediante este criterio trátase de avaliar se o alum-nado, logo de analizar e contrastar as diferenzas noconcepto de arte e as súas funcións, asume a com-plexidade destes conceptos e comprende as razónsdos cambios que se producen neles.

2. Analizar e interpretar obras de arte empregandoun método que teña en conta os elementos que asconforman (materiais, formas, tratamento do tema,personalidade do e da artista, clientela, técnicas uti-lizadas, etc.), así como a súa relación co contextohistórico e cultural en que foron creadas, valorandoa participación correcta.

Este criterio serve para comprobar que o alumna-do manexa con soltura os conceptos relativos aoselementos que configuran unha obra de arte e quesabe utilizar procedementos básicos para a súa aná-lise e interpretación, tendo sempre presente o con-texto histórico en que foi creada. Ademais considé-ranse tamén as súas achegas subxectivas, valorandoa súa creatividade.

3. Identificar en obras de arte representativasdunha época ou momento histórico as característicasmáis destacadas que permitan relacionalas cundeterminado estilo artístico ou con artistas, valoran-do, se é o caso, a diversidade de correntes que podencoincidir nunha mesma época.

A través deste criterio preténdese avaliar se oalumnado comprende o concepto de estilo e se reco-ñece en obras concretas os trazos característicosmáis destacados que configuran os estilos artísticosmáis representativos da arte occidental ou, se é ocaso, as peculiaridades das e dos artistas. Valorara-se, non tanto a clasificación canto a argumentaciónque se realice para xustificar a devandita pertenza,así como a claridade na exposición das súas ideas ea precisión na linguaxe.

4. Caracterizar os principais estilos artísticos datradición cultural europea e describir os seus trazosbásicos, situalos nas coordenadas espacio-temporaise relacionalos co contexto en que se desenvolven.

Con este criterio trátase de valorar se o alumnadoposúe unha visión global da evolución da arte occi-dental e é capaz de recoñecer os elementos peculia-res de cada período, de situalos no tempo e de poñe-los en relación co seu contexto histórico.

5. Analizar e comparar distintas concepcións esté-ticas e trazos estilísticos para apreciar as permanen-cias e os cambios que teñen lugar ao longo da histo-ria.

Con este criterio preténdese avaliar a percepción ecapacidade para valorar a evolución dos cambiosartísticos ao longo da historia atendendo á naturezada arte como linguaxe: a diferente concepción doselementos formais, os novos problemas técnicos, otratamento dos temas, a incidencia de novos usos efuncións que se asocian á arte, etc.

6. Recoñecer e analizar obras significativas deartistas relevantes, con atención a artistas de Galiciae do Estado español, distinguindo tanto os trazosdiferenciadores do seu estilo como as súas particu-laridades.

Este criterio pretende avaliar a capacidade doalumnado á hora de valorar o protagonismo de artis-tas que desenvolveron na súa obra novas formula-cións ou abriron vías artísticas intransitadas nunhasdeterminadas circunstancias históricas, valorando oque de innovación ou xenialidade representa a súaobra para a historia da arte.

7. Explicar a presenza da arte na vida cotiá e nosmedios de comunicación social empregando unvocabulario axeitado, defendendo as opinións de for-ma razoada e respectuosa.

Con este criterio trátase de avaliar en que medidase saben aplicar os coñecementos adquiridos paraxulgar o papel da arte no mundo actual, a súa pre-senza en múltiples aspectos da vida cotiá e a súaconsideración como obxecto de consumo.


8. Preparar e planificar a visita a monumentosartísticos, museos e/ou exposicións de diferenteíndole, solicitando e elaborando a información nece-saria cos medios ao seu alcance.

Con este criterio trátase de avaliar en que medidase saben mobilizar os coñecementos previos parapreparar unha saída ou visita e utilizar a observa-ción directa como vehículo de ampliación e matiza-ción dos propios coñecementos e sensacións estéti-cas. Esta tarefa implica manexar diferentes fontesdocumentais e bibliográficas con rigor crítico.

9. Expresar, oralmente ou por escrito, valoraciónspersoais, críticas e fundadas sobre as obras estuda-das e sobre o seu estado de conservación.

Con este criterio valorarase a capacidade do alum-nado para apreciar a calidade estética das obras dearte obxecto de contemplación, así como para expre-sar sentimentos e ideas propias ante elas. Avaliara-se tamén a súa toma de postura ante a necesidade deconservación da arte e a restauración.

10. Realizar e expor traballos sobre calqueraaspecto da historia da arte que requiran a utilizacióndas fontes de información ao seu alcance, así comoa análise e utilización rigorosa da información obti-da, empregando a terminoloxía específica das artesvisuais.

Con este criterio preténdese avaliar a capacidadee autonomía do alumnado á hora de utilizar os recur-sos que ten ao seu alcance para obter información,así como para seleccionar e tratar esa informaciónseguindo criterios científicos.


Para o desenvolvemento do currículo de historiada arte propóñense as seguintes orientacións didác-ticas:

-Empregar un método activo no cal, a partir doscontidos procedementais, se incida nas actitudes,con vistas a comprender os conceptos impartidos.

-Promover a unidade de teoría e práctica, parafacilitar a fixación do aprehendido. A mestura deteoría e práctica realízase a través da actividade.Para lograla é necesario un principio de interven-ción educativa baseado na investigación persoal deforma individual e grupal.

-Promover a participación activa das alumnas edos alumnos na aula: no proceso de aprendizaxedeberán expresar as súas propias ideas, opinións evaloracións con sentido crítico e capacidade analíti-ca.

-Potenciar a socialización, favorecendo as rela-cións no grupo e o traballo de equipo, impulsando ocontacto co exterior (asistencia a exposicións,museos, visitas a monumentos artísticos).

-Propiciar situacións que sexan motivadoras para oalumnado. Potenciarase o interese pola arte traba-llando nun ambiente distendido que propicie a asi-milación dos novos conceptos.

-Realización de traballos de investigación sobreautores e autoras, así como obras representativasdun estilo determinado. Desenvolver, ademais, aautonomía do alumnado no manexo das TIC e dasfontes documentais ao seu alcance, o sentido críticoe a capacidade de síntese para tratar a informaciónobtida, a súa coherencia e claridade, así como a súacapacidade de comunicación á hora de elaborar osresultados do traballo e de presentar as súa conclu-sións.

HISTORIA DA MÚSICA E DA DANZA

Introdución.

A historia da música e da danza persegue propor-cionar unha visión global do lugar que ocupanambas na historia da arte e da súa achega á historiada humanidade, á vez que lle proporciona ao alum-nado os fundamentos de comprensión, análise evaloración das creacións producidas no pasado e nopresente, de maneira que poida ter criterios paraestablecer xuízos estéticos propios sobre elas esobre a súa difusión e consumo na sociedade actual.

Esta materia do bacharelato de artes introduce oalumnado no descubrimento dun amplo espectro demanifestacións e estilos, así como de diferentesmodos de concibir a creación nestas disciplinasartísticas que, estreitamente relacionadas, discorrenconxuntamente ao longo do tempo.

Este carácter integrador da materia fai posibleaproximarse á evolución das devanditas creaciónsentendéndoas como un todo. O seu coñecementopermite abrir horizontes novos e ampliar a perspec-tiva a partir da que observar a música e a danza, nontanto a través dun estudo pormenorizado das persoasautoras ou do catálogo das súas obras, como da com-prensión e valoración das grandes achegas indivi-duais ou colectivas, das súas características e do seudevir no tempo.

A materia traza un amplo panorama histórico enque teñen cabida os diferentes períodos nos cales,cun criterio máis ou menos convencional, adoitadividirse a historia da música e da danza a partir dassúas orixes ata os nosos días, afondando especial-mente nas épocas de que nos chegou repertorio deobras. Así mesmo, son obxecto de estudo as caracte-rísticas máis relevantes que configuran un estilo, aspersoas autoras representativas de cada un e aque-las cuxas obras impulsaron a evolución e o cambiopara novas concepcións estéticas da música e dadanza.

Os contidos seleccionados proporcionan coñece-mentos que abordan aspectos históricos, sociolóxi-cos e estéticos da linguaxe, da expresión e da audi-ción nos diferentes períodos históricos; a existenciade sonoridades e danzas propias de cada un; a crea-ción ou permanencia das diversas formas musicaiscomo un dos principais elementos delimitadores dosdistintos estilos; a conexión entre música popular,música culta e danzas e a interpretación entendidacomo a tradución práctica do código correspondente


ou proveniente da tradición. Estes contidos teñencomo obxectivo principal o afondamento no coñece-mento da música e da danza desde distintas pers-pectivas: artística, científica, técnica e social.

A práctica habitual de escoitar, ver ou presenciarespectáculos musicais ou de danza de obras repre-sentativas dos períodos históricos e o uso de fontesde información para afondar no coñecemento dascaracterísticas estilísticas e as correntes estéticasdos contextos en que se desenvolveron estas artesmoldearán o gusto do alumnado e proporcionaranlleunha maior perspectiva a partir da cal contemplar acreación artística. Os coñecementos adquiridos per-mitiranlle comprender a evolución da música e dadanza, establecer asociacións con outras manifesta-cións artísticas das sociedades en que se produci-ron, situar temporalmente as obras e, finalmente,construír argumentacións fundadas na súa análise ea valoración.

Hai que insistir en que a perspectiva debe ser emi-nentemente práctica; nela, debe perseguirse a parti-cipación activa do alumnado e a discusión de dife-rentes opinións ao fío das cuestións suscitadas poloprofesorado. Aínda así, a materia non debe desligar-se por completo dunhas bases teóricas, que debenvir da man fundamentalmente das propias fonteshistóricas. Deste xeito o alumnado debe familiarizar-se coa lectura dos documentos e fontes que lle faci-liten a comprensión de todo o relativo á música e ádanza, relacionándoas coa información e as clavescreativas e culturais proporcionadas polas propiaspersoas creadoras.

O alumnado xa tratou, sucintamente, estes conti-dos na materia de música ao longo da etapa anterior.Polo tanto, os seus coñecementos previos facilítanl-le a aprehensión dos contidos, especialmente dosrelacionados coa historia da música e a presenza damúsica na sociedade.

O coñecemento destes contidos desenvolverá a súacultura; a integración de todos eles engade ao seuacervo académico habilidades e estratexias metodo-lóxicas que lle posibilitarán acceder e procesar osdatos para, posteriormente, reflexionar autonoma-mente sobre eles. Así, a súa incorporación habilita-rao para situar, comprender, asimilar e comentarcalquera obra que se someta á súa consideración. Oimportante é que, unha vez que se curse esta mate-ria, todas as alumnas e todos os alumnos adquiranunha formación máis ampla, unha visión máis globaldo lugar que ocupan a música e a danza na historiada arte e posúan criterio para establecer xuízos esté-ticos propios.

A materia organízase en bloques que respondenaos diversos períodos histórico-estilísticos, razónpola cal a maior parte dos contidos foron redactadoscomo conceptos. A pesar disto, a interrelación doprimeiro bloque cos demais sitúa, como ferramentashabituais do traballo diario, os procedementos.Finalmente, e como é inherente a toda actividadebaseada na música e na danza, a actitude de escoita

e observación, interese e respecto, así como de aper-tura de miras ante todo o que resulte novo, debeestar sempre presente na materia por parte do alum-nado.

Obxectivos.

A ensinanza da historia da música e da danza nobacharelato terá como finalidade o desenvolvementodas seguintes capacidades:

1. Captar a través da audición e/ou visión de obrasrepresentativas, con ou sen apoio de partituras, assúas principais características formais, estéticas eestilísticas, co fin de situalas nos diferentes períodosda historia da música e da danza.

2. Coñecer as características dos diferentes perío-dos estilísticos da música e da danza, mediante oestudo das súas obras e persoas creadoras máisrepresentativas, para comprender a evolución eimportancia destas disciplinas artísticas no trans-curso da historia.

3. Coñecer e valorar a importancia da música e adanza como manifestacións artísticas dunha socie-dade, así como as súas relacións coa literatura e asdemais artes, considerando a influencia de factoresde tipo cultural, sociolóxico e estético no procesocreativo.

4. Desenvolver e ampliar a formación estética e oespírito crítico, adquirindo o hábito de escoitar oupresenciar espectáculos de música e de danza, engravacións ou ben en directo, procedentes tanto datradición clásica como doutras culturas ou de ten-dencias populares urbanas actuais, con vistas aconstruír un pensamento estético autónomo, aberto eflexible.

5. Empregar un léxico e terminoloxía apropiada,sexa oralmente ou por escrito, para expresar proce-sos musicais ou coreográficos, así como para formu-lar e defender as súas valoracións críticas e per-soais.

6. Utilizar con autonomía e creatividade as fontesbibliográficas e as tecnoloxías da información e dacomunicación, valorando a súa utilidade comorecursos tanto para o coñecemento e a investigacióncomo para o lecer.

7. Valorar e coñecer as achegas realizadas poloEstado español, e en particular por Galicia, á músi-ca e á danza, con vistas a apreciar a súa relación copatrimonio artístico e cultural e apreciar a riquezados seus propios sinais de identidade.

8. Comprender e respectar as diversas manifesta-cións artísticas contemporáneas, impulsando a súacuriosidade e interese cara a elas, con vistas afomentar a ampliación, de xeito autónomo, das súaspreferencias e gustos persoais.

9. Comprender o proceso de creación musical ecoreográfica distinguindo os axentes que inflúendirectamente na súa difusión: intérpretes, instru-mentos, gravacións, partituras, medios de comunica-ción, etc.


Contidos.

Contidos comúns.

-Escoita e visión de obras de música e danzarepresentativas de cada período, en soportes grava-dos ou en directo, procedentes doutras culturas oude manifestacións urbanas actuais, apreciando assúas características formais, estéticas e estilísticas.

-A obra artística no seu contexto histórico. Fun-ción social da música, da danza e dos artistas nasdiferentes épocas.

-A partitura como elemento para a análise e iden-tificación dos estilos dos períodos da historia damúsica e da danza, comprendendo a evolución danotación e a grafía musical.

-Seguimento de fragmentos musicais escritos endiferentes notacións para unha mellor comprensióndas características da obra.

-Lectura e comentario crítico de textos literario-musicais.

-Elaboración de argumentacións e xuízos persoais,utilizando o léxico e a terminoloxía específica exeral, tanto de forma oral como escrita, sobre obras,textos relacionados coa música ou a danza, coascorrentes estéticas ou coas autoras e autores.

-Elaboración de conclusións e valoracións estéti-cas propias, interrelacionando a música e a danzacon outros aspectos do contexto en que foron crea-das, seleccionando e utilizando a información proce-dente de diversas fontes, incluídas as tecnolóxicas,sobre autorías e obras.

-A documentación: recursos bibliográficos e ferra-mentas de consulta; fontes musicais, iconográficas esonoras.

A música e a danza da antigüidade á Idade Media.

-As orixes da música e da danza: manifestaciónnas civilizacións antigas e na antiga Grecia.

-A música na Idade Media.

-A música sacra: o canto gregoriano. Característi-cas, orixe e evolución. Nacemento e evolución dapolifonía: Ars Antiqua e Ars Nova. O Código Calix-tino.

-A música profana. Xograres e goliardos. O fenó-meno trobadoresco en Europa. A lírica galaico-por-tuguesa. Afonso X o Sabio.

-Os instrumentos medievais. Fontes iconográficas.Iconografía pétrea en Galicia e códices alfonsinos.

O Renacemento.

-A polifonía renacentista: características e proce-dementos compositivos. A polifonía relixiosa. Amúsica da Reforma e da Contrarreforma. A músicavocal profana: o madrigal e o estilo madrigalesco.Principais polifonistas.

-Música instrumental. Organoloxía. Fontes deestudo.

-O Renacemento en España: A música vocal pro-fana: vilancico e romance. Polifonistas do século deouro. Tomás Luis de Victoria. A música instrumen-tal en España.

-A danza renacentista. Función social. Nacementodo ballet.

O Barroco.

-A música no Barroco: características, periodiza-ción e escolas. Evolución da linguaxe expresiva.

-O nacemento da ópera. Ópera seria e ópera bufa.Balé de cour. Comedia balé.

-A música e a relixión: cantata, oratorio e paixón.

-As formas instrumentais: orixe, características eevolución.

-Principais compositores e compositoras. Funciónsocial da persoa compositora.

-Danzas cortesás do Barroco. O balé de Luís XIV.Música escénica.

-A música barroca en España. Música vocal sacrae profana. O teatro musical: a ópera e a zarzuela. Amúsica instrumental. A música nas catedrais gale-gas.

-Organoloxía. Tipoloxía da orquestra barroca.

O clasicismo.

-O estilo galante e a Escola de Mannheim.

-As formas instrumentais clásicas: orixe, caracte-rísticas e evolución.

-Música sinfónica e de cámara.

-Música vocal: a reforma de Gluck. Ópera bufa eópera seria.

-Principais compositores clásicos: Haydn, Mozarte Beethoven.

-Organoloxía: o piano, o cuarteto de corda; a evo-lución da orquestra.

-O clasicismo en España.

-O balé no clasicismo: o balé de acción. Novosaspectos do espectáculo. Estética. Innovacións daposta en escena.

O Romanticismo, o Nacionalismo e o Posromanticismo.

-A orquestra romántica. As formas sinfónicas. Sin-fonía, concerto e música programática.

-O piano romántico. A música de cámara.

-Influencia da literatura na música.

-A ópera. Tendencias. Evolución da ópera comoespectáculo. O Verismo.

-O lied.

-A composición no Romanticismo e Posromanti-cismo.

-Orixe e significado dos nacionalismos musicais:escolas e estilos. Figuras representativas da compo-


sición. O rexurdimento musical en Galicia; músicainstrumental e vocal.

-A música na España do século XIX. A zarzuela.A música galega: principais compositores.

-O balé romántico. Transición ao balé académico.Balé académico. Figuras representativas da coreo-grafía.

-Música e danzas de salón.

Primeiras tendencias modernas.

-O impresionismo. Características musicais e figu-ras representativas.

-Novas linguaxes no século XX: o século dosismos: Surrealismo, Expresionismo, etc. A evolucióndos elementos da música.

-A Segunda Escola de Viena: do Posromanticismoao Dodecafonismo. Composición e técnicas.

-O Neoclasicismo. Representantes principais dacomposición. Stravinski.

-Teatro musical europeo e americano a comezos doséculo XX.

-Relación da música do século XX con outras lin-guaxes; orixe e desenvolvemento da música de jazz.

-Diferentes concepcións da orquestra no sécu-lo XX.

-A música en España na primeira metade do sécu-lo. Falla e a xeración do 98. A Xeración da Repúbli-ca.

-A música galega. Figuras representativas galegasna diáspora.

-Os balés rusos. Diaghiliev. A danza moderna.

Música e danza na segunda metade do século XX.

-O Serialismo integral.

-As vangardas. Indeterminación e aleatoriedade.Novas grafías. Música electroacústica e música con-creta.

-O Postserialismo.

-A música de vangarda española: a Xeración do51. A música galega. Autores contemporáneos.

-Os novos instrumentos. As novas tecnoloxías apli-cadas á música.

-A danza contemporánea. Música e corpo humano.

-A música e a danza popular moderna: jazz, pop,rock.

-Cante e baile flamenco. Danza de carácter. Músi-ca e danza popular galega.

-A importancia da música cinematográfica, publi-citaria e de ambientación. A danza no cinema.

-Música, danza e aplicación das tecnoloxías.

A música tradicional no mundo.

-Danza e música exótica, étnica, folclórica e popu-lar.

-Función social da música e a danza: ritos, tradi-cións, festas.

-Características da música e da danza: ritmo,melodía, morfoloxía, estilos de canto, texturas,pasos, disposicións, movementos.

-Organoloxía. Introdución aos instrumentos tradi-cionais. O instrumento musical como obxecto etno-gráfico.


1. Identificar, a través da audición ou do visiona-do, obras de diferentes épocas, estéticas ou estilos, edescribir os seus trazos máis característicos, esta-blecendo a súa pertenza a un período histórico.

Este criterio avalía a capacidade do alumnadopara captar o carácter, xénero, estrutura formal,características estéticas e trazos estilísticos máisimportantes das obras escoitadas.

2. Emitir xuízos críticos e persoais sobre as obrasescoitadas ou vistas mediante unha análise estéticaou un comentario crítico, considerando aspectos téc-nicos, expresivos e interpretativos, utilizando oscoñecementos adquiridos e a terminoloxía apropia-da.

Este criterio trata de avaliar, por unha parte, acapacidade do alumnado para expresar as súas pro-pias valoracións persoais sobre obras ou interpreta-cións de obras concretas baseándose nas súas carac-terísticas artísticas e empregando, polo tanto, oscoñecementos que posúe; e, por outra, o seu dominioda terminoloxía propia da música e a danza.

3. Situar cronoloxicamente unha obra tras a súaescoita ou visión e comparar obras de característicassimilares representativas dos principais estilos ouescolas, sinalando as súas semellanzas e diferenzas.

Mediante este criterio de avaliación preténdesecomprobar se o alumnado é capaz de recoñecer ascaracterísticas que lle permiten situar unha obraconcreta nun período estilístico, así como se coñecee diferencia as principais características dos estilos,xéneros e escolas da historia da música e a danza.

4. Interrelacionar a historia da música e da danza,así como as súas obras máis significativas, conoutros aspectos da cultura, o contexto histórico e asociedade.

Mediante este criterio preténdese avaliar a capaci-dade do alumnado para comprender a complexidadedo fenómeno artístico extraendo conclusións propiase reelaborando os coñecementos adquiridos namateria, así como a evolución do seu pensamentocrítico no referente á súa capacidade de valoracióndas distintas etapas da historia da música e da fun-ción das obras no momento da súa creación.

5. Identificar as circunstancias culturais ou socio-lóxicas que poidan incidir no desenvolvemento evo-lutivo das distintas épocas, estilos ou autoras e auto-res máis representativos da historia da música e dadanza.


Con este criterio preténdese avaliar a capacidadedo alumnado para analizar a complexidade de cir-cunstancias que, pola súa importancia, determinan oposterior desenvolvemento dunha época, dun estiloou dunha autoría determinada.

6. Realizar comentarios de textos relativos á músi-ca ou á danza.

Este criterio avalía a capacidade para captar edescribir as formulacións plasmadas pola persoaautora do texto e relacionalas coas correntes estéti-cas e estilísticas dunha época concreta.

7. Realizar e expor un traballo sinxelo que requiraa procura de información nos medios ao seu alcancesobre algún aspecto determinado e relativo á músi-ca, á danza, á literatura ou á estética da arte de cal-quera época, actual ou pasada.

Este criterio valorará en que medida o alumnado équen de realizar e expor en termos aceptables unpequeno traballo, individual ou en equipo, no calteña que manexar con autonomía distintas formas deinformación (sonoras ou escritas) e recorrer ás tec-noloxías da información e da comunicación ao seualcance, empregando con rigor os datos obtidos.

8. Explicar, a partir dun exemplo proposto, a tra-vés dunha análise ou comentario, a utilización damúsica e da danza como soporte dun texto literarioou como medio de intensificación dramática en ópe-ras, balé, cine ou teatro.

Este criterio pretende comprobar o desenvolve-mento da comprensión do papel da música e da dan-za e o xeito en que se relaciona con outras artes paraconfigurar xunto a elas unha obra artística total.

9. Identificar a función dos distintos axentesimplicados na creación e difusión da música e dadanza.

Con este criterio preténdese que non só coñezan evaloren aspectos diferentes da composición, inter-pretación e edición que interveñen na creación damúsica, senón tamén que aprecien a contribucióndos medios de comunicación, así como das tecnolo-xías da información e da comunicación, á creación edifusión da música.

10. Recoñecer as características máis destacadasdo patrimonio musical galego, así como do resto doEstado español, e adoptar unha postura activa sobreel.

Este criterio avalía a capacidade do alumnado áhora de entender e valorar o papel xogado por crea-doras, creadores e intérpretes de Galicia e do restodo Estado español, así como de comprender a impor-tancia da música e da danza patrimonial, mostrandounha postura activa cara ao seu coñecemento, pro-tección, recompilación e transmisión.


A materia de historia da música e da danza cum-pre unha función formadora e educativa, e posúe un

potencial interdisciplinario fundamental á hora derealizar toda a formulación metodolóxica.

Propóñense as seguintes orientacións didácticaspara desenvolver o currículo desta materia:

-Promover a unidade de teoría e práctica.

-Promover a participación activa do alumnado naaula nun ambiente de intercambio, colaboración einteracción.

-Fomentar a creatividade do alumnado.

-Potenciar a socialización, ademais de favorecer asrelacións no grupo e o traballo de equipo.

-Facilitar o contacto co exterior, asistencia a audi-cións, concertos e espectáculos de danza, entreoutros.

-Partir dos coñecementos previos do alumnado edesenvolver os contidos de forma estruturada ecoherente, de maneira que a posibilidade de cons-truír novas aprendizaxes repouse no xa aprendido.

-Propiciar situacións que sexan motivadoras para oalumnado ou que favorezan a motivación que sentede forma natural ante o fenómeno musical. Potencia-ranse moi especialmente as posibilidades de comu-nicación a través do interese que posúe ante o feitomusical, natural no ser humano, traballando nunambiente distendido que propicie a asimilación dosnovos conceptos.

-Fomentar a participación do alumnado na realiza-ción de traballos de investigación sobre autores eobras representativas dun estilo compositivo deter-minado.

-Potenciar a utilización das TIC que estean ao seualcance, tanto con fins educativos como para o seutempo de lecer. Igualmente, fomentarase a lectura eanálise de diferentes fontes documentais, tanto enformato impreso como en soporte electrónico multi-media.

LINGUAXE E PRÁCTICA MUSICAL

Introdución.

A materia de linguaxe e práctica musical ten comoobxectivo continuar afondando na formación musicalque as alumnas e os alumnos foron adquirindo aolongo da ensinanza obrigatoria e a partir da cal sefixeron coas destrezas que lles permiten coñecer,comprender, apreciar e valorar criticamente o feitomusical.

Esta materia organízase ao redor de dous aspectos.O primeiro deles é a progresión no coñecemento doselementos morfolóxicos e sintácticos constitutivosda linguaxe musical, o segundo, o desenvolvementode capacidades vinculadas coa expresión: a creacióne a interpretación musical.

O proceso de adquisición dos coñecementos dalinguaxe musical basearase necesariamente nodesenvolvemento das destrezas para discriminar,grazas á audición comprensiva, os elementos da lin-guaxe, á vez que se desenvolven a capacidade para


identificar os símbolos da grafía musical, a lecto-escritura e a memoria.

Como é ben sabido, a música ten entre as súasfinalidades a comunicación, para o que nesta mate-ria se pretenden desenvolver as destrezas necesariaspara a creación e interpretación de pezas vocais einstrumentais a través das cales se producirá odesenvolvemento das capacidades expresivas doalumnado. A experiencia persoal na produción doson cos propios medios fisiolóxicos está presente nosseres humanos desde a infancia. Xa que logo, aexperiencia, que será previa á abstracción concep-tual, partirá do pracer da participación activa no fei-to sonoro. Así, o alumnado comprenderá que o dis-curso musical adquire sentido cando os seus ele-mentos se organizan e se interrelacionan grazas aunha sintaxe. O uso de partituras reforzará as destre-zas para a lectura e a escritura de obras musicais.

A música occidental valorou o canto e as súasderivacións como compoñente importante e fecundo,tanto na creación como na interpretación, e aíndaque tamén houbo notables desviacións, sempre xur-diron voces autorizadas reivindicando as propieda-des vocais da música. Esta característica do canto, édicir, a posibilidade de recrear e de expresarsemusicalmente, proporciónaa en primeira instancia avoz humana, e de aí a conveniencia de experimentaro pracer do canto, individualmente ou en grupo. Aexperiencia vocal proporciona unha dimensiónhumana máis interiorizada do son físico. O sabercantar con musicalidade unha frase pode abrir acomprensión do fragmento, e así, aforrar moito esfor-zo no proceso de aprendizaxe. O saber traducir aocanto calquera símbolo gráfico-musical é unhaauténtica sabedoría, que axudará a afondar notable-mente na arte musical. Se o canto é, ademais, poli-fónico, multiplícase a capacidade didáctica. A plas-ticidade espacial deste fenómeno polisonoro, poli-rrítmico, politímbrico e polidinámico, proporcionaunha dimensión social e artística única e insubsti-tuíble.

A música é unha manifestación artística que, condiferentes linguaxes, se produce en todas as cultu-ras. Na maioría delas, a compoñente rítmica é desingular importancia e está indisolublemente aso-ciado ao movemento e á danza. Unha das primeirasvivencias musicais que teñen os seres humanos nainfancia está unida á percepción do pulso, do ritmo,e estes provocan unha resposta motora consistenteen axustar coordinadamente os propios movementoscorporais co pulso musical. Así, a importancia dainteriorización deste a través da experiencia, domovemento no espazo ou asociado á percusión cor-poral e instrumental.

Relacionada con este afondamento na prácticamusical, unha sólida educación musical debe partirda produción sonora e facela chegar así á propiaconciencia, interiorizando e humanizando a músicaantes de interpretala. Facer interpretar artistica-mente de xeito individual ou colectivo é o primeiro

paso acertado na formación musical. A práctica, aexperiencia, imponse, polo tanto, como unha activi-dade que proporciona, ademais do desenvolvementodas capacidades sociais e expresivas, aqueloutrasinherentes a toda interpretación en formacións deconxunto: afinación, empaste, homoxeneidade nafrase, igualdade nos ataques, claridade das texturas,vivencia do pulso e do ritmo, etc.

Como na linguaxe oral, a música precisa do soncomo soporte físico, a partir do cal se desenvolve ese dota dun significado que lle é propio. Do mesmoxeito que na linguaxe oral, pódese falar dos elemen-tos morfolóxicos e sintácticos da linguaxe musical. Aaprendizaxe das regras básicas que rexen os proce-sos harmónicos da música tonal é fundamental parapoder comprender os procedementos da creaciónmusical. Asemade, non debemos esquecer que omundo da composición musical evolucionou conrechamante rapidez desde a primeira vintena doséculo XX, en que os elementos rítmicos gañaronprotagonismo, grazas en gran medida a manifesta-cións musicais como o jazz, o rock, o pop e o flamen-co.

Os contidos deste currículo articúlanse sobre catrograndes eixes: as destrezas necesarias para a prácti-ca musical, a audición comprensiva, a teoría musi-cal e a expresión musical a través da interpretacióne a creación. Por último, inclúese un bloque dedica-do ao coñecemento das posibilidades que ofrece atecnoloxía na creación e edición musical.

Obxectivos.

A ensinanza da linguaxe e práctica musical nobacharelato terá como finalidade o desenvolvementodas seguintes capacidades:

1. Percibir conscientemente os elementos consti-tutivos da linguaxe e os distintos parámetros sonorosque conforman o feito musical, partindo da propiaexperiencia auditiva, ou da interpretación memori-zada ou improvisada, de diferentes pezas ou frag-mentos musicais.

2. Utilizar unha correcta emisión da voz para areprodución interválica e melódica xeral (ata consi-deralas como un medio expresivo propio).

3. Expresarse musicalmente e con corrección através da improvisación, a composición, a interpre-tación musical, o movemento e a audición, gozandoe compartindo a vivencia co grupo de compañeiras ecompañeiros.

4. Desenvolver a memoria e o oído interno, pararelacionar a audición coa escritura, así como pararecoñecer timbres, estruturas, formas, indicaciónsdinámicas, expresivas, temporais, etc.

5. Interiorización do pulso musical, desenvolvendoa coordinación motora, a través da realización corpo-ral de ritmos e da danza.

6. Percibir e executar con independencia estrutu-ras e desenvolvementos rítmicos ou melódicossimultáneos, disociando a audición e o movemento.


7. Recoñecer as estruturas harmónicas básicas, assúas normas, os ornamentos e os signos expresivos através da audición, da experimentación e da lecturade acordes.

8. Coñecer e practicar os elementos de linguaxemusical relativos á música clásica e contemporánea,o folk, as músicas do mundo, o jazz, o pop, etc.

9. Coñecer e empregar algunha das ferramentasdas tecnoloxías da comunicación no eido da músicae da danza, nos ámbitos da composición, da escritu-ra ou na gravación audiovisual.

10. Ser consciente das normas que rexen a inter-pretación en conxunto, respectando as regras nece-sarias para unha interpretación en conxunto.

Contidos.

Destrezas musicais.

-Utilización da voz, individual ou colectivamente,partindo do coñecemento do aparello fonador, o seufuncionamento, a respiración, emisión, articulación,relaxación, afinación, etc.

-Interpretación vocal e instrumental atendendo ásindicacións relativas á expresión, á dinámica, á agó-xica, á articulación dos sons e aos seus ataques.

-Interpretación vocal e instrumental atendendo áornamentación musical.

-Entoación individual e colectiva de escalas, inter-valos melódicos, harmónicos, de arpexos ou de acor-des.

-Interpretación memorizada de obras ou fragmen-tos musicais vocais adecuados ao nivel con ou senacompañamento.

-Interiorización do pulso.

-Desenvolvemento da lateralidade a través da rea-lización simultánea de diferentes ritmos básicos.

-Realización, vocal ou instrumental, de fórmulasrítmicas orixinadas polo pulso binario ou ternario eas súas variantes.

-Realización, vocal ou instrumental, de signos quemodifican a duración, síncopes, anacruses, notas acontratempo, cambios de compás, grupos de valora-ción especial, equivalencias pulso-pulso e fracción-fracción, etc.

-Práctica da lectura articulada e da escritura tantomelódica como harmónica nas claves de sol e fa encuarta e da escritura tanto melódica como harmóni-ca.

-Práctica de lectura de notas, sen clave, aténdoseao debuxo interválico.

-Práctica da lectura de obras musicais utilizandopartituras.

A audición comprensiva.

-Percepción e identificación do pulso, dos acentos,dos compases binarios, ternarios e cuaternarios.

-Percepción, identificación e transcrición de fór-mulas rítmicas básicas orixinadas polo pulso binarioou ternario.

-Percepción, identificación e transcrición de sig-nos que modifican a duración, síncopes, anacruses,notas a contratempo, cambios de compás, grupos devaloración especial, equivalencias pulso-pulso efracción-fracción, etc.

-Identificación auditiva das características morfo-lóxicas básicas das obras musicais, tanto as queteñen como fundamento a linguaxe da música clási-ca como as que teñen como fundamento as linguaxesmusicais contemporáneas, o jazz, a música tradicio-nal, o rock, o flamenco e as músicas do mundo.

-Percepción, identificación auditiva e transcricióndas escalas, funcións tonais -acordes maiores emenores, acordes de sétima dominante e de sétimadiminuída, cadencias- e os modos e intervalos fórado concepto tonal.

-Recoñecemento comprensivo das texturas musi-cais e dos timbres instrumentais nas obras escoita-das ou interpretadas.

-Recoñecemento auditivo e transcrición dosesquemas rítmicos, das melodías, dos intervalos edos fragmentos melódicos resultantes da combina-ción dos devanditos elementos.

-Reprodución vocal memorizada dos esquemas rít-micos, das melodías, dos intervalos e dos fragmentosmelódicos resultantes da combinación dos devandi-tos elementos.

-Identificación de erros ou diferenzas entre unfragmento escrito e o escoitado.

-Transcrición de esquemas harmónicos das obrasescoitadas.

A creación e a interpretación.

-A música como medio de comunicación e deexpresión artística e persoal.

-Composición e improvisación de pezas musicais,individualmente e en grupo, a partir de elementosmorfolóxicos da linguaxe musical traballados pre-viamente.

-Creación musical, improvisada ou non, usando oselementos coñecidos da linguaxe con ou sen propos-ta previa.

-Elaboración de arranxos para cancións seleccio-nando e combinando os elementos constitutivos dalinguaxe musical coñecidos na clase.

-Interpretación vocal individual, con ou sen acom-pañamento instrumental, de pezas ou fragmentos donoso patrimonio musical.

-Interpretación colectiva e memorización de pezasvocais a unha e dúas voces.

-Interpretación individual ou en grupo de pezasmusicais axeitadas ao nivel cos instrumentos dispo-ñibles da aula mantendo o tempo e axustándose ásindicacións da partitura.


-Realización de ritmos a través da práctica de acti-vidades de danza e movemento evolucionando noespazo e compoñendo figuras harmoniosas acordesco carácter da música.

As tecnoloxías aplicadas ao son.

-O fenómeno físico-harmónico, o movementoondulatorio, a serie de Fourier.

-As características acústicas dos instrumentos: osinstrumentos transpositores, electrónicos e a mani-pulación artificial do son.

-Fundamentos dos sistemas de afinación. As pro-porcións asociadas aos intervalos: consonancia edisonancia. A serie harmónica. Índices acústicos. Odiapasón.

-A transmisión e o amortecemento do son.

-O sinal analóxico e o sinal dixital. A dixitaliza-ción do son analóxico.

-A síntese do son: a mostraxe (samplers), os filtrosde frecuencias, multipistas.

-O hardware musical: os ordenadores, as tarxetasde son, as conexións.

-Tipos de software musical: editores de partituras,secuenciadores, programas xeradores de acompaña-mentos, mesa de mesturas.

-Práctica dos sistemas de gravación, analóxica oudixital, de procesamento de sons de comunicaciónMIDI en interpretacións ou creacións propias.

-O uso da música con soporte electrónico en pro-ducións escénicas ou audiovisuais.

-Realización de sonorizacións a través da improvi-sación, composición ou selección musical de textosou de imaxes.

A teoría musical.

-Coñecemento das grafías das fórmulas rítmicas,simultaneidade de ritmos, signos que modifican aduración, síncope, anacruse, notas a contratempo, osgrupos de valoración especial contidos nun e envarios pulsos, etc.

-Coñecemento das normas da escritura melódica.

-Coñecemento das grafías e dos termos relativos áexpresión musical, á dinámica, ao tempo, á agóxica,á articulación musical e ao ataque dos sons.

-Coñecemento e comprensión dos ritmos caracte-rísticos das danzas e das obras musicais.

-Coñecemento e comprensión das escalas, fun-cións tonais, intervalos, cadencias, acordes básicose complementarios, a tonalidade, a modalidade e amodulación.

-Coñecemento dos principais sistemas de cifradoharmónico.

-Coñecemento da ornamentación músical.

-Comprensión do efecto que producen na músicaos sons da ornamentación e intensificación expresi-va.

-O ámbito sonoro das claves e a súa relación entresi.

-Aproximación ás grafías contemporáneas.


1. Entoar correctamente unha melodía, con acom-pañamento instrumental ou a capella, individual-mente ou en grupo.

Este criterio ten por obxecto comprobar a capaci-dade do alumnado para aplicar a técnica vocal, paracantar afinadamente un fragmento tonal aplicandoas indicacións de expresión na partitura.

2. Recoñecer auditivamente o pulso dunha obra oufragmento, así como o acento periódico, e interiori-zalo para mantelo durante breves períodos de silen-cio.

Este criterio trata de contrastar a percepción dopulso como referencia básica para a execución rítmi-ca, así como a identificación do acento periódicobase do compás, e lograr unha correcta interioriza-ción do pulso que permita posteriormente unha axei-tada execución individual ou colectiva.

3. Identificar e interpretar estruturas e desenvol-vementos rítmicos ou melódicos simultáneos dunhaobra breve ou fragmento, instrumental ou vocalmen-te, con e sen cambio de compás, nun tempo estable-cido.

Con este criterio de avaliación búscase constatar acapacidade do alumnado de interpretar –vocal e ins-trumentalmente-, de sentir internamente o pulso eencadear diversas fórmulas rítmicas axeitadas a estenivel con exactitude, nun tempo establecido, utili-zando a disociación auditiva e motora e aplicando,se procede, as equivalencias nos cambios de com-pás.

4. Realizar exercicios psicomotores e improvisarestruturas rítmicas sobre un fragmento escoitadoindividual ou conxuntamente.

Este criterio de avaliación persegue desenvolver arelación afectiva do alumnado coa música, estimulara súa capacidade creativa e expresiva a través dapráctica de variantes das fórmulas rítmicas coñeci-das ou improvisando libremente estas, acordándoasco pulso e o compás do fragmento escoitado.

5. Identificar e reproducir intervalos, modelosmelódicos, escalas ou acordes arpexados a partir dediferentes alturas.

Con este criterio trátase de comprobar a destrezapara reproducir un mesmo feito melódico desde cal-quera altura, mantendo correctamente a interválicado modelo e entendendo a tonalidade como unharealidade que responde a unhas regras determina-das.


6. Improvisar, individual ou colectivamente, bre-ves melodías tonais ou modais, pequenas formasmusicais partindo de premisas relativas a diferentesaspectos da linguaxe musical.

Este criterio pretende comprobar a asimilación dosconceptos tonais e modais básicos, o desenvolve-mento da creatividade e a capacidade de selección eusar libremente os elementos da linguaxe musical deacordo cunha idea e estruturados nunha forma musi-cal. Tamén avaliará a actitude para integrarse comoun membro máis no grupo.

7. Recoñecer auditivamente e describir con poste-rioridade os trazos característicos das obras escoita-das ou interpretadas.

Coa aplicación deste criterio preténdese compro-bar a capacidade do alumnado para percibir osaspectos básicos dunha obra musical: rítmicos,melódicos, tonais, modais, cadenciais, formais, tím-bricos, modos de ataque, articulacións, etc., selec-cionando previamente os aspectos que deban seridentificados ou ben deixando libremente que iden-tifique os aspectos que lle resulten máis salienta-bles.

8. Interpretar de memoria, individual ou conxunta-mente, fragmentos de obras do repertorio, seleccio-nados entre os propostos polo alumnado.

Este criterio trata de avaliar o coñecemento dorepertorio do alumnado, a súa capacidade de memo-rización, o desenvolvemento da súa sensibilidademusical, a súa capacidade expresiva, así como a súaactitude ante a música e ante os seus compañeiros ecompañeiras.

9. Improvisar ou compoñer e interpretar unha bre-ve obra musical para unha melodía dada que preci-se da participación de varios intérpretes e incorpo-rar movemento coreográfico, utilizando os coñece-mentos musicais adquiridos.

Con este criterio preténdese comprobar o grao deasimilación dos conceptos teóricos da linguaxemusical e da capacidade do alumnado para usalos ecombinalos na creación dunha pequena obra musi-cal, a súa capacidade para construír a través domovemento unha creación coreográfica, axeitando oseu concepto ao carácter expresivo da obra, así comoa súa disposición para realizar un traballo de manei-ra cooperativa, integrándose nun grupo.

10. Realizar traballos ou exercicios aplicando asferramentas das tecnoloxías da comunicación apli-cadas á música.

Con este criterio preténdese comprobar o desen-volvemento alcanzado no uso dos editores de parti-turas, secuenciadores, MIDI e software para aplica-cións audiovisuais.





-Potenciar a mirada crítica, de xeito que as alum-nas e os alumnos poidan ser conscientes dos recur-sos empregados e poidan construír a súa propia opi-nión e creación con espírito responsable.




-Potenciar a presenza da reflexión teórica duranteo proceso da elaboración práctica.

LITERATURA UNIVERSAL

Introdución.

Toda obra literaria é, sen dúbida, unha representa-ción da vida, parcial pero significativa, así como unproduto estético que utiliza a linguaxe como materiaprima. Como tal, posúe unha intención artística enque o compoñente subxectivo do escritor ou escrito-ra intervén para crear un universo novo a partirdunha realidade vivida ou sentida. Sabemos que aliteratura se interesa polas nosas concepcións, inter-pretacións e experiencias do mundo; polo tanto, oseu estudo pode enfocarse como unha análise dasideas, dos sentimentos e do medio social e naturaldas persoas. Esta é a razón pola que a lectura e oestudo das figuras clásicas universais significaenfrontarse a todo canto rodea o xénero humano.

O estudo da literatura universal, pola perspectivaglobal que ofrece, debe contribuír a unha ampla for-mación literaria e humanística das alumnas e dosalumnos que sirva para afondar e ampliar a súavisión do mundo e para adquirir unha formaciónacorde cos seus intereses académicos e profesionaisde cara ao futuro.

A aproximación aos textos literarios realizadadurante os anteriores anos de ensino debe comple-tarse cunha visión de conxunto dos grandes move-mentos literarios e das obras de autoras e autoresmáis representativos doutras literaturas, o que pro-porcionará unha visión máis comprensiva, ampla eprofunda do discurso literario como fenómeno uni-versal.

Pero a literatura aborda, tamén, temas recorrentes,case sempre comúns a culturas moi diversas quetiveron permanentemente unhas inquietudes seme-llantes, se enfrontaron a necesidades parecidas ematinaron a través dos tempos as mesmas fantasías.Os grandes temas da literatura universal son, sen


dúbida, as grandes preocupacións da humanidadeen relación a todo o que a rodea.

A materia iníciase cun primeiro bloque en que sepresentan os contidos comúns, que poden conside-rarse como principios básicos do traballo activo naaula, e que teñen como obxecto os textos. O segun-do bloque, cunha introdución histórica, dedícase áliteratura ata a Idade Media. Hai cinco bloques máisen que se reúnen os grandes períodos e movementosposteriores ata os nosos días. Remátase a materiacun bloque, o oito, que trata directamente as rela-cións da literatura coas demais artes, o cinema comoarte universal contemporánea, o teatro como artetotal, centrándose especialmente no século XX e naactualidade.

Convén sinalar que, aínda que a orde de presenta-ción dos contidos sexa a cronolóxica, existe a posi-bilidade dunha secuencia didáctica que poña derelevo a recorrencia permanente de certos temas emotivos, así como as diferentes inflexións e enfoquesque reciben en cada momento da historia.

O último bloque, que relaciona a literatura univer-sal coas outras artes, especialmente co cinema, podeservir para dar unha visión global da materia a tra-vés das obras máis modernas de todos os xéneros,que recollen de formas diversas os mitos e xestasheroicas clásicas e deixan ver a súa evolución a tra-vés da historia da arte.

Obxectivos.

O ensino da literatura universal no bacharelatoterá como obxectivo contribuír a desenvolver noalumnado as seguintes capacidades:

1. Coñecer os grandes movementos estéticos, asprincipais obras literarias, autoras e autores queforon conformando a nosa realidade cultural.

2. Ler e interpretar con criterio propio textos lite-rarios completos e mais fragmentos representativosdeles e saber relacionalos cos contextos en que foronproducidos.

3. Constatar, a través da lectura de obras literarias,a presenza de temas recorrentes, tratados desdediferentes perspectivas, ao longo da historia; temasque manifestan inquedanzas, crenzas e aspiraciónscomúns aos seres humanos en todas as culturas.

4. Comprender e valorar criticamente as manifes-tacións literarias como expresión de creacións e sen-timentos individuais e colectivos e como manifesta-ción do afán humano por explicar o mundo en dife-rentes momentos da historia.

5. Analizar e interpretar imaxes e modelos quetransmite a literatura escrita por mulleres.

6. Gozar da lectura como fonte de novos coñece-mentos e experiencias e como actividade pracentei-ra para o lecer.

7. Planificar e redactar cun grao suficiente de rigore adecuación traballos sobre temas literarios,seguindo guións elaborados polo profesorado, e rea-

lizar exposicións orais correctas e coherentes sobreeles, tamén con axuda das tecnoloxías da informa-ción e da comunicación e de medios audiovisuais.

8. Saber utilizar de forma crítica as fontes biblio-gráficas adecuadas para o estudo da literatura, conaxuda das tecnoloxías da información e a comunica-ción. Ser quen de transformar os coñecementosadquiridos.

9. Adquirir as destrezas de analizar, sintetizar,comprender, xulgar, valorar, transformar e crear untexto propio que demostren a asimilación de coñece-mentos sólidos sobre a literatura en xeral.

10. Analizar as relacións existentes entre obrassignificativas da literatura universal e obras musi-cais ou de calquera outra manifestación artística(ópera, cinema) a que serven como punto de partida.Establecer o diálogo entre literatura e imaxe, funda-mentalmente imaxes cinematográficas: transcodifi-cación.

Contidos.

Contidos comúns.

-Lectura e comentario de fragmentos, antoloxíasou obras completas de especial relevancia perten-centes a cada un dos períodos literarios.

-Relacións entre obras literarias e obras musicais,teatrais, cinematográficas, etc. Observación, recoñe-cemento ou comparación de pervivencias, adapta-cións, tratamento diferenciado ou outras relacións.Selección e análise de exemplos representativos.

-Procura de información relativa aos puntos ante-riores a través das tecnoloxías da información e dacomunicación e mais da utilización activa da biblio-teca escolar e doutras bibliotecas, así como o uso demedios audiovisuais que permitan a visión e a aná-lise de filmes ou fragmentos significativos, a grava-ción de pequenas escenas ou representacións, emesmo a creación ou recreación de pequenas pezasalusivas a obras, técnicas e ideas estéticas.

Da antigüidade á Idade Media.

-O papel das mitoloxías e da relixión nas orixes daliteratura.

-Breve panorama das literaturas bíblica, grega elatina. O heroe clásico da traxedia e da épica. Opapel dos personaxes femininos e masculinos.

-A narrativa medieval.

Renacemento e clasicismo.

-Contexto xeral. Os cambios do mundo e a novavisión do ser humano.

-A lírica do amor: o Petrarquismo. Orixes: a poesíatrobadoresca e o Dolce Stil Nuovo.

-A narración en prosa. O nacemento do relatomoderno.

-Teatro clásico europeo. O teatro isabelino enInglaterra.


O Século das Luces.

-O desenvolvemento do espírito crítico: a Ilustra-ción. A Enciclopedia. A prosa ilustrada.

-A novela europea no século XVIII.

A primeira metade do século XIX.

-A revolución romántica: conciencia histórica enovo sentido da ciencia.

-Poesía romántica. Novela histórica.

A segunda metade do século XIX.

-As innovacións filosóficas, científicas e técnicas ea súa influencia na creación literaria. Marx, Darwine Freud.

-Da narrativa romántica ao realismo en Europa.

-Literatura e sociedade. Evolución dos temas e dastécnicas narrativas do realismo.

-Principais novelistas da Europa do século XIX.Os personaxes femininos nalgunhas das obras máisrepresentativas.

-O nacemento da gran literatura norteamericana(1830-1890). Da experiencia vital á literatura. Orenacemento do conto.

-O arranque da modernidade poética: o Simbolis-mo.

-A renovación do teatro europeo: un novo teatro eunhas novas formas de pensamento.

Os novos enfoques da literatura no século XX e as transfor-macións dos xéneros literarios.

-A crise do pensamento decimonónico e a culturade fin de século. A creba da orde europea: a crise de1914. As innovacións filosóficas, científicas e técni-cas e a súa influencia na creación literaria. O Exis-tencialismo e o Marxismo.

-A consolidación dunha nova forma de escribir nanovela. O nacemento do heroe contemporáneo. Atrama policíaca.

-As vangardas europeas. O Surrealismo.

-A literatura escrita por mulleres.

-A culminación da gran literatura americana. Axeración perdida.

-O teatro do absurdo e o teatro de compromiso.

A literatura e as outras artes: o cinema.

-Literatura e cinema. As adaptacións das grandesobras ao cinema. Estudo e comparación.

-O cinema como literatura: os grandes filmes eguións cinematográficos do século XX. O cine comoarte literaria de masas.

-O teatro como espectáculo total.

-A canción moderna, os grandes poetas da can-ción.


Os criterios de avaliación pretenden comprobar odesenvolvemento das capacidades seguintes:

1. Caracterizar algúns momentos importantes naevolución dos grandes xéneros literarios (narrativa,poesía, teatro), relacionándoos coas ideas estéticasdominantes e as transformacións artísticas e históri-cas.

O propósito deste criterio é comprobar que asalumnas e os alumnos saben explicar, mediante bre-ves exposicións orais ou escritas, cambios significa-tivos na concepción da literatura e dos xéneros,enmarcándoos no conxunto de circunstancias cultu-rais que os rodean; é dicir, comprobar se establecenun nexo entre a literatura, as outras artes e a concep-ción do mundo que ten a sociedade nun momento detransformación.

2. Analizar e comentar obras breves e fragmentossignificativos de distintas épocas, interpretando oseu contido de acordo cos coñecementos adquiridossobre temas e formas literarias, así como sobreperíodos e autores.

Preténdese valorar a capacidade para interpretarobras literarias de distintas épocas e autoría no seucontexto histórico, social e cultural, sinalando a pre-senza de determinados temas e motivos e a evolu-ción no xeito de tratalos, relacionando aquelas conoutras obras da mesma época ou de épocas diferen-tes e recoñecendo as características do xénero enque se inscriben e os tropos e procedementos retóri-cos máis usuais.

3. Realizar exposicións orais, debidamente plani-ficadas, acerca dunha obra, de autoras, autores oudunha época con axuda de medios audiovisuais edas tecnoloxías da información e da comunicación,expresando as propias opinións e seguindo unesquema preparado previamente.

Con este criterio avaliarase a capacidade de plani-ficar e realizar breves exposicións orais integrandoos coñecementos literarios e lecturas. Valoraranseaspectos como a estruturación do contido, a argu-mentación das propias opinións, a consulta de fon-tes, a selección de información relevante e a utiliza-ción do rexistro apropiado e da terminoloxía literarianecesaria.

4. Realizar traballos de investigación a partir dalectura dunha obra significativa dunha época,seguindo un guión previamente establecido, inter-pretándoa en relación co seu contexto histórico eliterario e efectuando unha valoración persoal. Asfontes bibliográficas básicas serán proporcionadaspolo profesor ou profesora, que guiará o proceso dedocumentación e de elaboración e mais proporátemas de investigación axeitados ás posibilidades doalumnado.


Con este criterio quérese avaliar a capacidade derealizar un traballo persoal de investigación, inter-pretación e valoración a partir dunha obra significa-tiva dunha época, lida na súa integridade, tanto noseu contido como no usos das formas literarias, rela-cionándoa co seu contexto histórico, social e litera-rio e, de ser o caso, co significado e a relevancia doautor ou autora dela na época ou na historia da lite-ratura. Valorarase a orixinalidade, a correcta utiliza-ción das fontes de información bibliográfica e a uti-lización axeitada das tecnoloxías da información e acomunicación.

5. Realizar, oralmente ou por escrito, valoraciónsen forma de ensaio das obras literarias como puntode encontro de ideas e sentimentos colectivos ecomo instrumentos para acrecentar o caudal da pro-pia experiencia.

Preténdese comprobar o desenvolvemento dunhaactitude aberta, consciente e interesada ante a lite-ratura que debe verse non só como resultado dunesforzo artístico dalgunhas persoas, senón comoreflexo das inquietudes humanas. Tal actitude podeobservarse, ademais de por outros indicadores, comoo interese pola lectura e pola actualidade literaria,por medio da explicación, oral ou escrita, ou dodebate sobre a contribución do coñecemento dunhadeterminada obra literaria ao enriquecemento dapropia personalidade e á comprensión do mundointerior e da sociedade.

6. Realizar análises comparativas de textos da lite-ratura universal con outros da literatura galega eespañola da mesma época, pondo de manifesto asinfluencias, as coincidencias ou as diferenzas queexisten entre eles.

Preténdese comprobar se o alumnado é capaz deestablecer relacións entre os textos literarios da lite-ratura universal e os da literatura galega e españolaque coñece, sinalando puntos de contacto no que serefire ás influencias mutuas e á expresión simultá-nea de parecidas preocupacións ante cuestións bási-cas de alcance universal. A análise permitirá, ade-mais, avaliar a capacidade de gozar da lectura comofonte de novos coñecementos e como actividade pra-centeira para o lecer, subliñando os aspectos que seproxectaron noutros ámbitos culturais e artísticos, epór de relevo as diferenzas estéticas existentes endeterminados momentos.

7. Recoñecer a influencia dalgúns mitos e arqueti-pos creados pola literatura e o seu valor permanentena cultura universal. Recoñecer e criticar taménestereotipos de xénero nos personaxes creados polaliteratura.

Trátase de comprobar a capacidade de recoñecer aimportancia cultural de determinados mitos e arque-tipos ao longo da historia, a xestación de grandescaracteres que perviven no tempo e que se erixen enpuntos de referencia colectivos. O alumnado debeachegar datos que subliñen a pegada deixada pormitos e personaxes universais como don Quixote,Romeo e Julieta, don Juan, etc. na herdanza cultural

da humanidade e debe preguntarse polas razóns dasúa pervivencia na memoria. Comprobarase igual-mente que recoñece de maneira crítica determina-dos papeis do masculino e do feminino nas obrasliterarias e contextualizalos.

8. Achegar exemplos de obras significativas daliteratura universal adaptadas a outras manifesta-cións artísticas analizando nalgún deles a relaciónentre as diferentes linguaxes expresivas e os resulta-dos obtidos.

O obxectivo é comprobar se o alumnado pode reco-ñecer a utilización das obras literarias como basedoutras manifestacións artísticas e se é capaz deanalizar as relacións entre elas, as súas semellanzase diferenzas, facendo especial fincapé nos tipos delinguaxe que utilizan.

9. Participar, ordenadamente, nos debates e discu-sións que se realicen na clase sobre determinadosaspectos dunha obra ou dun movemento.

Trátase de valorar o traballo diario, o interese, atolerancia á hora de escoitar as opinións doutraspersoas e a confianza para expresar as propias.


O enfoque metodolóxico de cada materia deberácontribuír a desenvolver o currículo desde a pers-pectiva dos obxectivos marcados e tendo en conta assúas características. Trátase de asegurar a máximacoherencia entre os principios e valores presentadose os que se porán en práctica no proceso educativo.

Na materia de literatura universal as propostasmetodolóxicas que se consideran máis relevantes, apartir dos obxectivos fundamentais recollidos nosegundo punto do currículo, son as seguintes:

-Facilitar e impulsar o traballo autónomo dasalumnas e dos alumnos e, ao mesmo tempo, estimu-lar as súas capacidades para o traballo en equipo;potenciar as técnicas de documentación e investiga-ción e as aplicacións e transferencias do aprendido.

-Favorecer situacións de aprendizaxe contextuali-zadas e abertas que lle permitan ao alumnado ache-garse ao coñecemento de clásicos universais.

-Buscar información, interpretala e reutilizala paraa elaboración de textos propios, orais e escritos. Pro-mover a utilización das TIC e das bibliotecas comoferramentas e espazos de recursos. Ademais, poten-ciarase a utilización de formatos dixitais na realiza-ción de tarefas e na presentación dos traballos.

-Traballo e aprendizaxe en grupo.


TÉCNICAS DE EXPRESIÓN GRÁFICO-PLÁSTICA

Introdución.

Nas artes plásticas a concreción da obra lévase acabo mediante as técnicas de expresión gráfico-plástica, obxecto de estudo desta materia. O coñece-mento destes materiais, utensilios e soportes abrira-nos un amplo campo de traballo permitíndonos dife-rentes resolucións plásticas dunha mesma xénese,así como a busca da técnica máis axeitada a resolu-cións de problemas concretos. O obxectivo é, tantoadquirir o coñecemento das distintas técnicas per-tencentes ao ámbito do debuxo, da pintura e do gra-vado, como abrir novos vieiros na constante evolu-ción e innovación das técnicas gráfico-plásticas.

Esta materia non só pretende contribuír a conse-guir un virtuosismo técnico, senón que será unhaferramenta de exploración e desenvolvemento dunproxecto gráfico, entendido non só como un simpleexercicio proposto na aula, senón como un vehículode expresión que lle permita ao alumnado medrarcomo persoa, optimizando as aptitudes de cadaquén.

Esta busca da madurez persoal permitiralle coñe-cer e comprender o uso das distintas técnicas artís-ticas ao longo da historia da arte, ao mesmo tempoque contribuirá ao desenvolvemento da mente, dascapacidades cognitivas a través do esforzo por creare interpretar as obras de arte.

Do anteriormente dito podemos extraer o conxuntode contidos que forman este currículo na súa triplaarticulación: desenvolvemento de habilidades decarácter técnico a través dos diferentes materiais,utensilios e soportes; aplicación destes coñecemen-tos á linguaxe da comunicación visual e, por último,estimular a sensibilización estética e a comprensiónda obra artística, para achegarse baixo unha olladamáis madura á historia da arte.

Obxectivos.

O ensino das técnicas de expresión gráfico-plásti-ca no bacharelato terá como finalidade o desenvol-vemento das seguintes capacidades:

1. Coñecer e valorar os recursos expresivos ecomunicativos que proporcionan as distintas técni-cas de expresión gráfico-plásticas.

2. Coñecer, valorar e aplicar adecuadamente a ter-minoloxía, materiais, soportes, ferramentas e proce-dementos das técnicas gráfico-plásticas.

3. Adquirir destreza e dominio no manexo de téc-nicas e materiais empregados no desenvolvementode proxectos gráfico-plásticos.

4. Desenvolver a capacidade creativa e a formapersoal de expresión a través da experimentación dalinguaxe gráfico-plástica.

5. Apreciar, na observación das obras de arte, ainfluencia das técnicas e modos de expresión empre-gadas, relacionándoas co seu contorno histórico ecultural.

6. Coñecer e apreciar o valor, tanto das técnicas deexpresión tradicionais, coma das máis innovadoras etecnolóxicas.

Contidos.

Contidos comúns.

-Utilización de estratexias básicas da linguaxeplástica: formulación de problemas visuais, toma dedecisións para acadar a resolución correcta e análi-se de resultados.

-Busca, selección e comunicación da informaciónempregando recursos variados e terminoloxía axeita-da.

-Emprego das tecnoloxías da información e dacomunicación como ferramenta para a presentaciónde conceptos e o tratamento de datos.

-Valoración da contribución do feito artístico ácomprensión do mundo e ao progreso e calidade davida humana, así como á superación de prexuízos eá formación dun espírito crítico.

-Desenvolvemento da capacidade de reflexión coobxectivo de apreciar a influencia da obra artísticano desenvolvemento persoal.

Factores que determinan a linguaxe gráfico-plástica.

-Os elementos principais nas distintas técnicas deexpresión: a forma, a cor e a textura.

-Nocións compositivas básicas.

-Elementos básicos que definen a linguaxe visualgráfico-plástica.

Técnicas de debuxo.

-Materiais, útiles e soportes. Utilización da termi-noloxía específica.

-Técnicas secas: carbón, e lapis de grafito, com-postos, graxos e de cor.

-Técnicas húmidas: a tinta e as súas ferramentas.

-Aplicación das técnicas propias do debuxo narealización de traballos.

Técnicas de pintura. Materiais, útiles e soportes. Utilizaciónda terminoloxía específica.

-Técnicas sólidas: o pastel. Aplicación práctica narealización de traballos.

-Técnicas á auga: acuarela, témpera e acrílico.Aplicación práctica na realización de traballos.

-Técnicas ao aceite: óleos.

-Aproximación a outras técnicas tradicionais:encáustica, témpera e fresco.

Técnicas de gravado e estampación: monoimpresión ereprodución múltiple.

-Materiais, útiles, maquinaria e soportes. Utiliza-ción da terminoloxía específica.

-Procesos de estampación única: a monotipia.

-Gravado en relevo: linóleo e xilografía.

-Gravado en oco: calcografía. Técnicas directas etécnicas indirectas.


-Estampación plana: serigrafía e planografía (lito-grafía e método permeográfico).

-Outros métodos de reprodución: offset, métodoelectrónico, Copy Art.

-Aplicación das técnicas de gravado e estampa-ción máis sinxelas na realización de traballos.

Técnicas mixtas.

-As técnicas no proceso artístico-cultural: estudoda evolución das técnicas gráfico-plásticas a travésda historia da arte.


1. Utilizar as técnicas e materiais máis comúns daexpresión artística atendendo ao seu comportamen-to.

Con este criterio comprobarase se o alumnado dis-pón dos recursos gráfico-plásticos básicos paraexpresarse artisticamente. Avaliarase a utilizacióndas técnicas e os materiais gráfico-plásticos máiscomúns (pigmentos, aglutinantes, cargas, disolven-tes etc.) e a súa relación con soportes e aparellosmáis adecuados.

2. Seleccionar e aplicar a técnica específica para aresolución dun problema proposto.

Avaliarase con este criterio a comprensión e apli-cación dos coñecementos teóricos e técnicos napráctica artística, valorando a capacidade expresivadas técnicas e materiais empregados.

3. Mesturar diferentes materiais e utilizalos de for-ma combinada e con diferentes técnicas nunha crea-ción gráfico-plástica tendo en conta as súas inten-cións expresivas e comunicativas.

Avaliarase con este criterio a capacidade de rela-cionar técnicas e linguaxes visuais para realizarunha composición. Do mesmo xeito avaliarase acapacidade de utilizar, integrar e contextualizar dis-tintos materiais na execución dunha obra, atenden-do ao efecto visual que producen na composición enas persoas que a contemplan.

4. Coñecer e planificar o proceso de creación erealización dun proxecto artístico, sexa debuxo, pin-tura ou gravado, tendo en conta os seus materiais,procedementos e fases.

Con este criterio avaliarase a capacidade do alum-nado para desenvolver un proxecto gráfico-plástico,con creatividade, aplicando os coñecementos a unfin predeterminado.

5. Establecer a relación entre diferentes modos deemprego das técnicas nas distintas épocas, estilos eculturas.

Con este criterio avaliarase a comprensión dasmanifestacións artísticas de diferentes autoras eautores, de distintas épocas, segundo as técnicas emateriais empregados ao longo da historia en dife-rentes culturas.

6. Valorar como medios de expresión artística ecomunicación aquelas técnicas e materiais que tra-

dicionalmente non forman parte da linguaxe gráfico-plástica.

Con este criterio avaliarase a capacidade do alum-nado para comprender e asumir a constante evolu-ción e innovación das técnicas gráfico-plásticas.





-Potenciar a mirada crítica, de forma que as alum-nas e os alumnos poidan ser conscientes dos recur-sos empregados e poidan construír a súa propia opi-nión e creación con espírito responsable.




-Potenciar a presenza da reflexión teórica duranteo proceso da elaboración práctica.

VOLUME

Introdución.

A materia de volume, dentro do bacharelato deartes, debe supoñer a iniciación do alumnado noestudo das manifestacións de carácter tridimensio-nal, garantindo unha coherencia e interrelaciónpedagóxica cos coñecementos e metodoloxías dasdemais materias para completar a súa visión plásti-ca e contribuír ao desenvolvemento da súa forma-ción.

O estudo desta materia estimula e complementa odesenvolvemento da personalidade nos seus diferen-tes niveis, axudando a que se exerciten os mecanis-mos de percepción e o pensamento visual.

Así mesmo, estimula a capacidade creadora e opensamento diverxente para achegar solucións dife-rentes, novas e orixinais.

A creación de imaxes tridimensionais estimula oespírito analítico e a visión sintética, ao conectar omundo das ideas co das formas a través do coñece-mento e uso de materiais, procedementos e técnicas.

Esta materia achégalle ao currículo do bacharela-to mecanismos de percepción espacial, enriquece-mento da linguaxe icónica de carácter volumétrico,axilizando o seu manexo e facilitando a comunica-ción das persoas co seu contorno espacial e formal.


Obxectivos.

O ensino de volume no bacharelato terá comoobxectivo o desenvolvemento das seguintes capaci-dades:

1. Coñecer e comprender a linguaxe tridimensio-nal, adquirindo os procedementos artísticos básicosaplicados á creación de obras e obxectos de caráctervolumétrico.

2. Trátase de que o alumnado, sen chegar a un graode afondamento propio dun nivel de especialización,acade un certo dominio e axilidade no manexo dosmedios básicos de expresión da linguaxe tridimen-sional, coñecendo as técnicas e os materiais comúnse despregando un espírito aberto de investigación ede experimentación persoal de novos medios expre-sivos, novas técnicas e novos materiais.

3. Empregar de forma eficaz os procesos de per-cepción en relación coas manifestacións tridimen-sionais desenvolvidas no espazo, sexan estas produ-tos do medio natural ou da actividade humana, artís-tica ou industrial.

4. Interiorizar as sensacións producidas por estí-mulos de carácter volumétrico, illando posiblesinterferencias ou distorsións producidas dentro doproceso perceptivo e valorando na súa medida ascircunstancias en que se produce certa percepción.

5. Aplicar con destreza unha visión analítica e sin-tética ao enfrontarse ao estudo de obxectos e obrasde arte de carácter tridimensional, mantendo unhapostura activa de exploración do contorno para aprocura daquelas manifestacións susceptibles deseren tratadas ou entendidas como mensaxes decarácter tridimensional dentro do sistema icónico domedio natural, cultural, industria e tecnolóxico.

6. Potenciar unha actitude reflexiva, afastada deprexuízos e ideas preconcibidas, que permita valorare desfrutar dos obxectos como creacións plásticas nasúa xusta medida.

7. Analizar o contorno para a procura daquelasconfiguracións susceptibles de seren tratadas ouentendidas como mensaxes de carácter tridimensio-nal dentro do sistema icónico do medio cultural,aplicando con destreza a visión analítica e sintéticaao enfrontarse ao estudo de obxectos e obras de artede carácter tridimensional.

8. Desenvolver unha actitude reflexiva e creativaen relación coas cuestións formais e conceptuais dacultura visual da sociedade actual.

9. Potenciar a capacidade de confrontar os coñece-mentos xa adquiridos, tanto técnicos coma concep-tuais, coa información que lle achega o proceso per-ceptivo á hora de axuizar mensaxes de carácter tri-dimensional, xa sexan estes propios ou alleos.

10. Saber harmonizar os coñecementos teórico-prácticos que conforman a capacidade para emitirvaloracións construtivas e de autocrítica a fin dedesenvolver o sentido estético.

Contidos.

Contidos comúns.

-Exploración do contorno e busca das manifesta-cións susceptibles de seren entendidas coma mensa-xes de carácter artístico dentro do sistema icónicodo seu medio cultural.

-Emprego das novas tecnoloxías da información eos recursos tecnolóxicos específicos no proceso decreación.

-Busca, comprensión e selección, a partir de dife-rentes fontes, de información relevante relacionadacon problemas de produción artística e utilizaciónen contextos de debate e argumentación, distinguin-do opinións de argumentos baseados en probas.

-Emprego dos mecanismos de percepción en rela-ción coas manifestacións espaciais do contorno.

-Harmonización das experiencias cognoscitivas esensoriais para o desenvolvemento do sentido estéti-co e a emisión de valoracións construtivas e de auto-crítica.

Xénese do volume a partir dunha estrutura bidimensional.

-Textura e sensibilización de superficies.

-Deformación de superficies como xénese da ter-ceira dimensión.

-Creación de formas tridimensionais a partir desuperficies planas: superposición, cortes, abatemen-tos, cambio de dirección.

A forma e a linguaxe tridimensional.

-Forma aparente e forma estrutural.

-Formas biomórficas e xeométricas, naturais eindustriais.

-O volume como proxección ordenada de forzasinternas. Patróns e pautas da natureza.

-Elementos da linguaxe volumétrica: plano, volu-me, texturas, concavidades, convexidades, baleiro,espazo-masa, cor.

-O espazo e a luz na definición e percepción dovolume.

-O baleiro como elemento formal na definición deobxectos volumétricos.

-Elementos dinámicos. Movemento, ritmo, tensión,proporción, equilibrio.

Materiais e técnicas básicas de configuración tridimensio-nal.

-Análise e comprensión dos materiais, as súasposibilidades e limitacións técnicas e expresivas.

-Procesos de materialización e comunicación deideas. Esbozo en dúas e tres dimensións.

-Iniciación ás técnicas e procedementos de traba-llo. Técnicas aditivas (modelaxe); subtractivas(talla); construtivas (configuracións espaciais e tec-tónicas); reprodución (moldeado e baleirado).


Valoración expresiva e creativa da forma tridimensional.

-Concepto, técnica e creatividade. Materia, formae expresión.

-Relacións visuais e estruturais entre a forma e osmateriais.

-A manipulación artesá e industrial dos materiaisno patrimonio de Galicia.

Principios de deseño e proxecto de elementos tri-dimensionais.

-Forma e función na natureza, no contorno socio-cultural e na produción industrial.

-Relación entre estrutura, forma e función na rea-lización de obxectos.

-Análise dos aspectos materiais, técnicos e cons-trutivos dos produtos de deseño tridimensional.

-Elaboración dun proxecto: elementos, planifica-ción e desenvolvemento.


1. Entender e saber aplicar os conceptos básicosda linguaxe plástica tridimensional, así como a ter-minoloxía específica do volume.

Con este criterio trátase de avaliar se o alumnadocoñece e utiliza axeitadamente o vocabulario propioda materia de xeito oral e escrito.

2. Utilizar correctamente as técnicas e os materiaisbásicos na elaboración de composicións tridimen-sionais, establecendo unha relación lóxica entre aforma, os medios expresivos, as técnicas e os mate-riais.

Con este criterio trátase de avaliar a capacidade deorganizar coherentemente a elaboración de composi-cións volumétricas e de seleccionar e aplicar axeita-damente os instrumentos, materiais e técnicas e acapacidade de utilizalos como medio expresivo bási-co dentro da linguaxe tridimensional, resolvendoproblemas de configuración espacial desde unhaperspectiva lóxica e racional.

3. Analizar desde o punto de vista formal e funcio-nal obxectos presentes na vida cotiá, identificando eapreciando os aspectos máis notables da súa confi-guración tridimensional e a relación que se estable-ce entre a súa forma e a súas funcións.

Con este criterio trátase de comprobar se o alum-nado coñece e relaciona os elementos que interve-ñen na configuración formal dos obxectos e na súafuncionalidade e mais se é quen de descubrir a lóxi-ca que guía o seu deseño.

4. Valorar e utilizar, de xeito creativo e acorde coasintencións plásticas, as posibilidades técnicas eexpresivas dos diversos materiais, acabamentos, tex-turas e tratamentos cromáticos na elaboración decomposicións tridimensionais simples.

Este criterio trata de avaliar a capacidade paraacadar acabamentos plasticamente coherentes nassúas realizacións volumétricas, utilizando as dife-rentes texturas e tratamentos cromáticos como ele-

mentos expresivos capaces de potenciar os valoresplásticos da forma.

5. Representar de forma esquemática e sintéticaobxectos tridimensionais co fin de evidenciar a súaestrutura formal básica.

Con este criterio trátase de comprobar a capacida-de para xerar elementos volumétricos, prescindindodos aspectos accidentais e plasmando as súas carac-terísticas estruturais básicas.

6. Analizar e elaborar, a través de transformaciónscreativas, alternativas tridimensionais a obxectos dereferencia.

Con este criterio trátase de comprobar a capacida-de do alumnado para achegar solucións múltiples eorixinais ante un problema compositivo de caráctertridimensional, avaliando así o desenvolvementoacadado nos seus modos de pensamento diverxente.

7. Comprender e aplicar os procesos de abstrac-ción inherentes a toda representación, valorando asrelacións que se establecen entre a realidade e asconfiguracións tridimensionais elaboradas a partirdela.

Con este criterio preténdese comprobar se se com-prenden os mecanismos que actúan nos procesos derepresentación e se se coñecen e valoran os niveisde abstracción imprescindibles no proceso creativo.

8. Compoñer os elementos formais establecendorelacións coherentes e unificadas entre idea, forma emateria.

Con este criterio avalíase a capacidade para xerarmensaxes visuais de carácter tridimensional, equili-bradas en canto á forma como tal e ao significado dadita mensaxe. Preténdese coñecer se o alumnadoentende a creación como un proceso global no quenada é superfluo e todo está intimamente conectado.

9. Deseñar e construír elementos tridimensionaisque permitan estruturar de maneira creativa, lóxica,racional e variable o espazo volumétrico.

Con este criterio preténdese valorar a capacidadepara elaborar elementos ou espazos volumétricos enque os aspectos formais e técnicos estean clara edirectamente relacionados cos criterios funcionais.

10. Crear configuracións tridimensionais dotadasde significado nas cales se estableza unha relacióncoherente entre a imaxe e o seu contido.

Con este criterio preténdese avaliar a capacidadepara seleccionar e utilizar os medios expresivos e asúa organización sintáctica, así como as técnicas eos materiais en función do significado.

11. Recoñecer e valorar o patrimonio natural ecultural de Galicia.

Este criterio trata de avaliar a capacidade doalumnado para identificar as diferentes manifesta-cións culturais de Galicia e valorar a riqueza dopatrimonio, a súa conservación e mellora.

12. Desenvolver actitudes de colaboración nos tra-ballos en grupo.


Con este criterio trátase de valorar as actitudesque favorezan comportamentos sociais dentro dogrupo tales como: respecto polas demais persoas,mantemento e limpeza de equipamentos e instala-cións, axuda ás compañeiras e aos compañeiros,capacidade de discusión e crítica etc.


-Busca, comprensión e selección, a partir de dife-rentes fontes, de información relevante relacionadacon problemas de produción artística e utilizaciónen contextos de debate e argumentación, distinguin-do opinións de argumentos baseados en probas.


-Planificación de actividades que permitan que osalumnos e alumnas poidan expresarse de xeito per-soal dentro dun marco ben definido, con obxectivose criterios claros en todo momento.

-Considerar os temas desde puntos de vistainsólitos e variados que esperten a curiosidade.

-Enmarcar os contidos das actividades nunha rea-lidade concreta establecendo conexións directas doscontidos da materia de volume coa sociedade.

-Aumentar as formulacións con proxección dofuturo potenciando aquelas respostas que permitan aconexión con posteriores actividades así coma conoutras áreas de coñecemento.

-Realizar actividades que subliñen e reorganicenos resultados (exposicións, vídeos).

BIOLOXÍA

Introdución.

A materia de bioloxía ten como obxectivo a inter-pretación do mundo vivo e preparar o alumnado paracomprender e explicar mellor os seres vivos, comoestán constituídos e como funcionan, como se estu-dan, como se contrastan as hipóteses e os feitosexperimentais para elaborar as teorías biolóxicas.

A moderna bioloxía mostra como as fronteiras dainvestigación se foron desprazando axudadas polatecnoloxía e como o coñecemento da natureza davida progresou cara á comprensión dos niveis celu-lares e moleculares. Isto implicou o desenvolvemen-to de novas ramas como a bioloxía e fisioloxía celu-lar, a bioquímica, a embrioloxía, a xenética, a xenó-mica, a proteómica, a biotecnoloxía.

Os enfoques descritivos e cualitativos baseados ennumerosas observacións, pero escasa experimenta-ción; a formalización teórica e a interacción entredistintas metodoloxías e disciplinas biolóxicas cam-biaron na segunda metade de século XIX. A aplica-ción de deseños experimentais, a cuantificación dasvariables a estudar e, sobre todo, a formalización deteorías ou paradigmas centrais, como a teoría celu-lar, a teoría da evolución por selección natural, etc.supuxeron cambios transcendentais no avance da

estruturación da bioloxía como ciencia. Na primeirametade do século XX formúlanse teorías e modelosbiolóxicos que configuran un corpo teórico centralsobre os seres vivos. Estas teorías determinan amadureza da bioloxía como ciencia. Porén, é nasegunda metade do século XX cando se orixinanimportantes cambios na metodoloxía experimental enos enfoques teóricos. As técnicas de manipulacióndo ADN, os encimas de restrición, a PCR, permiti-ron unha acelerada comprensión da estrutura e fun-cionamento molecular dos seres vivos, con aplica-cións médicas e tecnolóxicas insospeitadas hai só unpar de decenios.

O papel educativo da bioloxía no bacharelato pre-senta tres aspectos diferentes. O primeiro é o de per-mitir outra visión do mundo, a que achegan os novoscoñecementos, en estreita relación co seu proceso deconstrución teórica. A célula, a súa estrutura e fun-ción son o fío condutor arredor do que se articulanos diferentes contidos.

Outro elemento na formación é promover unhaactitude investigadora baseada na análise e na prác-tica dos procedementos básicos do traballo científi-co.

Finalmente, aínda que non menos importante, énecesario considerar as múltiples implicacións per-soais, sociais, éticas, legais, económicas ou políticasdos novos descubrimentos e das influencias mutuasentre a sociedade, a bioloxía e a tecnoloxía e o xéne-ro.

Os contidos seleccionados estrutúranse en cincograndes bloques. No primeiro realízase unha intro-dución á bioloxía, aos seus avances e limitacións, ásúa importancia na sociedade e á súa evolución;afóndase na base molecular da vida, dos compoñen-tes químicos da materia viva, as súas propiedades eimportancia biolóxica. Para desenvolver este primei-ro bloque deberíase facer fincapé nos modelos teóri-cos que serven para interpretar os distintos fenóme-nos biolóxicos presentes nos outros bloques de con-tidos.

O segundo bloque está dirixido ao seguinte nivelde organización, o nivel celular, onde se analizan osaspectos morfolóxicos, estruturais e funcionais dacélula como unidade dos seres vivos. Será a teoríacelular a que servirá como marco teórico para expli-car a célula como unidade de estrutura e función eos seus diferentes tipos.

O bloque terceiro aborda o estudo da herdanza apartir da xenética clásica ou mendeliana. A basequímica da herdanza, a xenética molecular, deberíaintroducir a controversia histórica sobre a basematerial da información xenética, se eran as proteí-nas as moléculas da información ou os ácidosnucleicos. Farase referencia ao proxecto xenomahumano e ás súas aplicacións e implicacións sociais.O resto dos contidos do bloque céntranse nos xenesdas hemoglobinas: permite explicar o concepto dexene e a súa estrutura, as mutacións e a súas impli-cacións evolutivas, a transcrición e a tradución,


sobre un exemplo concreto, o que posibilita unmellor entendemento.

O cuarto bloque céntrase no coñecemento dosmicroorganismos, en particular das bacterias. É,polo tanto, un bloque moi apropiado para desenvol-ver as aplicacións da bioloxía nos procesos indus-triais, alimentarios, farmacolóxicos, sanitarios, etc.,así como a súa relación coa temática ambiental.

E, finalmente, o quinto bloque aborda o estudodetallado dos mecanismos de autodefensa dos orga-nismos, enfatizando o concepto de inmunidadeadquirida nos vertebrados e nos mecanismos celula-res e moleculares involucrados. Merecen especialatención o cancro (xenes supresores de tumores eoncoxenes) e a Sida.

Obxectivos.

O ensino da bioloxía no bacharelato terá comofinalidade o desenvolvemento das seguintes capaci-dades:

1. Coñecer os principais conceptos da bioloxía e asúa articulación en leis, teorías e modelos, aprecian-do o papel que estes desempeñan no coñecemento einterpretación da natureza. Valorar os profundoscambios producidos ao longo do tempo na bioloxíacomo ciencia e a influencia do contexto histórico,percibindo o traballo científico como unha activida-de en constante construción. Comprender que odesenvolvemento da bioloxía supón un proceso cam-biante e dinámico, mostrando unha actitude flexiblee aberta fronte ás diversas opinións pero, ao propiotempo, combatendo os prexuízos tales como o deter-minismo biolóxico por razón de sexo ou de raza.

2. Comprender a natureza da bioloxía e o seusavances e limitacións, así como as súas complexasinteraccións coa tecnoloxía e a sociedade. Valorar asaplicacións de coñecementos da bioloxía como oxenoma humano, a biotecnoloxía, ferramentas comoa enxeñaría xenética, a técnica da PCR, etc. e anecesidade de traballar para lograr unha mellora nascondicións de vida actuais.

3. Valorar a información procedente de diferentesfontes, incluídas as tecnoloxías da información e dacomunicación, para formarse unha opinión propiados problemas da sociedade e que lle permita aoalumnado expresarse criticamente sobre problemasactuais relacionados coa bioloxía, como a saúde e ocontorno, a biotecnoloxía, etc. Será preciso ter enconta as diferentes repercusións das tecnoloxías nasmulleres e nos homes e o androcentrismo presenteen moitas investigacións, particularmente nas médi-cas.

4. Utilizar con autonomía algunhas da estratexiascaracterísticas da investigación científica (formulare contrastar hipóteses, planificar deseños experi-mentais, etc.) e os procedementos propios da biolo-xía para realizar pequenas investigacións e, enxeral, explorar situacións e fenómenos descoñeci-dos.

5. Coñecer as características químicas e propieda-des das moléculas básicas que configuran a estrutu-ra celular para comprender a súa función nos proce-sos biolóxicos.

6. Interpretar a célula como a unidade estrutural,funcional e xenética dos seres vivos. Coñecer osdiferentes modelos de organización e a complexida-de das funcións celulares.

7. Comprender as leis e mecanismos moleculares ecelulares da herdanza, interpretar os descubrimen-tos máis recentes sobre o xenoma humano e as súasaplicacións na biotecnoloxía, valorando a súasimplicacións éticas, sociais, económicas e políticase de xénero.

8. Analizar as características dos microorganis-mos, a súa intervención en numerosos procesosnaturais e industriais e as súas aplicacións na elabo-ración de moitos produtos industriais. Coñecer a ori-xe infecciosa dalgunhas enfermidades provocadaspor microorganismos e os principais mecanismos deresposta inmunitaria.

Contidos.

Contidos comúns.

-Busca, selección e tratamento de informaciónrelevante para o coñecemento da bioloxía, utilizandodiferentes recursos: visuais, bibliográficos, deseñosexperimentais coa terminoloxía adecuada. Achegasde homes e mulleres ao longo da historia.

-Emprego das tecnoloxías da información e dacomunicación como ferramenta que axude á inter-pretación de conceptos, na obtención e tratamentode datos, na procura de información.

-Participación en debates e traballos en equipo,revisando e contrastando as ideas propias, argumen-tando e empregando o vocabulario específico.

-Lectura, análise e comentario de textos e libroscientíficos sinxelos que permitan comprender ascuestións tratadas e afondar nelas.

-Elaboración de informes sobre situacións proble-máticas no eido da saúde ou da biotecnoloxía quepermitan coñecer as limitacións da tecnociencia e osproblemas derivados do seu uso inadecuado, fomen-tando a autonomía e a capacidade de emitir xuízoscríticos.

A base molecular e fisicoquímica da vida.

-Da bioloxía descritiva á moderna bioloxía mole-cular experimental. A importancia das teorías emodelos como marco de referencia da investigación.Retos e liñas de investigación da bioloxía moderna.

-Os compoñentes químicos da célula e a importan-cia dos enlaces químicos na materia viva. Tipos,estrutura, propiedades e funcións.

-Bioelementos e oligoelementos.

-Moléculas e ións inorgánicos: auga e sales mine-rais.

-Fisicoquímica das dispersións acuosas. Difusión,ósmose e diálise.


-Moléculas orgánicas.

-Exploración e investigación experimental dalgunhascaracterísticas dos compoñentes químicos funda-mentais dos seres vivos.

Morfoloxía, estrutura e funcións celulares.

-A célula: unidade de estrutura e función. A teoríacelular.

-A célula como sistema complexo integrado. Apro-ximación práctica a diferentes métodos de estudo dacélula.

-Morfoloxía celular. Modelos de organización enprocariotas e eucariotas. Células animais e vexetais.

-Estudo das funcións celulares e das estruturasonde se desenvolven. O ciclo celular.

-A división celular. A mitose en células animais evexetais.

-As membranas e a súa función nos intercambioscelulares.

-Introdución ao metabolismo. Biocatalizadores.Catabolismo e anabolismo.

-A respiración celular, significado biolóxico. Apli-cacións das fermentacións.

-A fotosíntese, un proceso de síntese de macromo-léculas. Fases, estruturas celulares implicadas eresultados. A quimiosíntese.

-Planificación e realización de investigacións ouestudos prácticos sobre problemas relacionados coasfuncións celulares.

A herdanza. Xenética molecular.

-A xenética clásica. Achegas de Mendel ao estudoda herdanza.

-A meiose. A súa necesidade biolóxica na repro-dución sexual. Importancia na evolución dos seresvivos.

-A teoría cromosómica da herdanza.

-A herdanza do sexo. Herdanza ligada ao sexo.Xenética humana.

-A xenética molecular ou química da herdanza.Identificación do ADN como portador da informa-ción xenética. Concepto de xene.

-Código xenético, as súas características, probasexperimentais en que se basea. Transcrición e tradu-ción xenética en procariotas e eucariotas.

-A enxeñaría xenética. Organismos modificadosxeneticamente.

-A xenómica e a proteómica.

-Alteracións na información xenética: as muta-cións. Tipos. Os axentes mutaxénicos. Mutacións ecancro.

-Implicacións da mutacións na evolución e apari-ción de novas especies.

-Repercusións sociais e valoracións éticas damanipulación xenética.

-O mundo dos microorganismos e as súas aplica-cións.

-A diversidade dos microorganismos. As súas for-mas de vida. Bacterias e virus.

-Interaccións con outros seres vivos. A interven-ción dos microorganismos nos ciclos bioxeoquími-cos.

-Os microorganismos e as enfermidades infeccio-sas.

-Utilización dos microorganismos nos procesosindustriais: agricultura, farmacia, sanidade, alimen-tación e mellora do medio natural. Importanciasocial e económica.

A inmunidade e as súas aplicacións.

-Concepto de inmunidade. Tipos de respostainmunitaria: inespecífica e adaptativa ou específica.O sistema inmunitario.

-As defensas internas inespecíficas.

-Concepto de antíxeno. A inmunidade adaptativaou específica: celular e humoral. Clases de célulasimplicadas. Memoria inmunolóxica. Enxeñaríaxenética.

-Os anticorpos. Estrutura e función. A súa formade acción.

-A inmunidade natural e adquirida ou artificial.Soros e vacinas.

-Disfuncións e deficiencias do sistema inmunita-rio.

-O transplante de órganos. Reflexións éticas sobrea doazón de órganos.


1. Analizar o carácter aberto da bioloxía a travésdo estudo dalgunhas interpretacións, hipóteses epredicións científicas sobre conceptos básicos comoa composición celular dos organismos, a natureza doxene, a orixe da vida, etc. valorando os cambios pro-ducidos ao longo do tempo e a influencia do contex-to histórico e das achegas tecnolóxicas.

Trátase de coñecer se o alumnado é capaz de ana-lizar as explicacións científicas sobre distintos fenó-menos naturais achegadas por mulleres e homes endiferentes contextos históricos, debater algunhascontroversias e comprender a súa contribución aoscoñecementos científicos actuais. Pódese valorareste criterio respecto a evidencias experimentais oua conceptos coma o xene, infección, virus, o ADNmolécula da información, etc.

2. Deseñar e realizar investigacións considerandoalgunhas características esenciais do traballo cientí-fico: planificación precisa do problema, formulaciónde hipóteses contrastables, deseño e realización deexperiencias e análise e comunicación de resulta-dos.

Trátase de comprobar a progresión do alumnado nodesenvolvemento de destrezas científicas como aplanificación do problema ou a comunicación deresultados e adquirir actitudes propias do traballo


científico como rigor, precisión, creatividade, etc.para constatar o avance, non só no terreo conceptual,senón tamén no da autonomía persoal, fundamental-mente no traballo no laboratorio con orde e seguran-za.

3. Recoñecer os diferentes tipos de macromolécu-las que constitúen a materia viva e relacionalas coassúas funcións biolóxicas na célula. Enumerar asrazóns polas que a auga e os sales minerais son fun-damentais nos procesos celulares, indicando algúnsexemplos das repercusións da súa ausencia.

Preténdese avaliar se o alumnado é capaz de iden-tificar os principais compoñentes moleculares queforman as estruturas celulares, se recoñece as súasunidades constituíntes e se as relaciona coas súasfuncións. Tamén se avaliará se recoñece a importan-cia da auga para o desenvolvemento da vida, asreaccións metabólicas, etc. Así mesmo, valorarase asúa capacidade para realizar experiencias sinxelas epara identificar a presenza das biomoléculas enmostras biolóxicas.

4. Interpretar a estrutura interna dunha célulaeucariota e dunha célula procariota (tanto co micros-copio óptico como co microscopio electrónico), iden-tificando os orgánulos da primeira e describindo afunción que desempeñan. Explicar a teoría celular ea súa importancia no desenvolvemento da bioloxía.

Preténdese valorar se o alumnado sabe diferenciara estrutura celular procariota da eucariota (vexetal eanimal) e facer estimacións dos seus tamaños relati-vos. Tamén se valorará se recoñece os diferentesorgánulos e indica e relaciona as súas funcións.

5. Analizar e representar esquematicamente ociclo celular e as modalidades da división do núcleoe do citoplasma, xustificando a importancia biolóxi-ca da mitose.

Trátase de comprobar se o alumnado ten unhavisión global do ciclo celular e dos detalles máis sig-nificativos da división nuclear e da citocinese.Tamén se é quen de identificar as distintas fases tan-to en microfotografías como en esquemas e prepara-cións e poder explicar os acontecementos que seproducen en cada unha delas e as súas diferenzasmáis significativas.

6. Diferenciar os mecanismos de síntese da mate-ria orgánica respecto dos de degradación e os inter-cambios enerxéticos a eles asociados. Explicar o sig-nificado biolóxico da respiración celular indicandoas diferenzas entre a vía aerobia e a anaerobia res-pecto da rendibilidade enerxética, os produtos finaisorixinados e o interese industrial destes últimos.Enumerar os diferentes procesos que teñen lugar nafotosíntese e xustificar a súa importancia como pro-ceso de biosíntese, individual para os organismos,pero tamén para o mantemento da vida.

Avalíase con este criterio se o alumnado entende,de forma global, os procesos metabólicos celularesde intercambio de materia e enerxía; se valora asfuncións dos encimas e diferencia a vía aerobia eanaerobia respecto á rendibilidade enerxética e aos

produtos finais das fermentacións e algunhas dassúas aplicacións industriais. Así mesmo, trátase devalorar se coñece a importancia e finalidade da foto-síntese, distingue as fases luminosa e escura identi-ficando as estruturas celulares onde se desenvolven,os substratos necesarios, os produtos finais e obalance enerxético obtido, valorando a súa impor-tancia no mantemento da vida.

7. Aplicar os mecanismos de transmisión doscaracteres hereditarios segundo a hipótese mende-liana e a teoría cromosómica da herdanza á interpre-tación e resolución de problemas relacionados coaherdanza. Describir as vantaxes da reproduciónsexual e relacionar a meiose coa variabilidade xené-tica das especies. Explicar o papel do ADN comoportador da información xenética, a natureza docódigo xenético e a relación coa síntese das proteí-nas. Coñecer algunhas das ferramentas da enxeñaríaxenética e as súas aplicacións. Relacionar as muta-cións coas alteracións da información e a súa reper-cusión na variabilidade dos seres vivos e na saúdedas persoas.

Preténdese comprobar se o alumnado identifica aimportancia da meiose na reprodución sexual e podeexplicar a teoría cromosómica da herdanza; se ana-liza os traballos de investigación que levaron aocoñecemento da natureza molecular do xene e a súarelación co ADN e a síntese de proteínas; se é capazde analizar algunhas aplicacións e limitacións damanipulación xenética en vexetais e animais e naspersoas, entendendo que o traballo científico está,como calquera actividade, sometido a presiónssociais, económicas e políticas.

8. Explicar as características estruturais e funcio-nais dos microorganismos, resaltando a súas rela-cións cos outros seres vivos, a súa función nos ciclosbioxeoquímicos, valorando as aplicacións da micro-bioloxía na industria alimentaria e farmacéutica e namellora do medio natural, así como o poder patóxe-no que poden ter nos seres vivos.

Trátase de valorar se o alumnado é quen de reco-ñecer a heteroxeneidade taxonómica dos microorga-nismos e os diferentes papeis que desenvolven nosecosistemas, así como o relevante papel que o seucoñecemento ten para a biotecnoloxía, fundamental-mente na industria alimentaria, farmacéutica ou naloita contra a contaminación.

9. Analizar os mecanismos de autodefensa dos seresvivos, en particular o desenvolto polos vertebradosante a presenza dos antíxenos. Coñecer o conceptoactual de inmunidade e explicar as características daresposta inmunitaria, así como se pode incidir parareforzar e estimular as defensas naturais.

Con este criterio preténdese avaliar se o alumnadoidentifica as características da inmunidade e do siste-ma inmunitario cos diferentes tipos celulares implica-dos e como actúan as defensas externas e internascontra a infección. Tamén debe avaliarse o coñece-mento sobre as diferentes técnicas que activan a res-posta inmunitaria, como os soros e as vacinas. E final-


mente a identificación das alteracións inmunitariasnas persoas, como por exemplo nos casos da Sida, otransplante de órganos e valorar as súas dimensiónsmédicas, biolóxicas, sociais e éticas.


A metodoloxía adecuada para desenvolver a biolo-xía no bacharelato é aquela que potencia a capaci-dade do alumnado para a autoaprendizaxe, traballaren equipo, aplicar métodos adecuados de investiga-ción e para que chegue a comprender a conexiónentre os coñecementos teóricos e as súas aplicaciónsprácticas.

Proposta de estratexias metodolóxicas para desen-volver as capacidades plasmadas nos obxectivos:

-Crear na aula un clima que favoreza as aprendiza-xes significativas, que desenvolva o interese polamateria e os seus estudos posteriores, que permita ainteracción e o intercambio na aula.

-Ter en conta as ideas previas do alumnado para odeseño e a secuencia de actividades, facilitando aconstrución de aprendizaxes cooperativas que propi-cien o cambio conceptual, metodolóxico e actitudi-nal.

-Dotar o alumnado de ferramentas que lle permi-tan iniciarse nos métodos de investigación mediantea preparación de actividades cun obxectivo funda-mental de desenvolvemento de procedementos.

-Propoñer actividades que relacionen os fenóme-nos estudados na aula cos da vida cotiá, medianteanálise de situacións concretas, comentarios denovas de actualidade ou realizando saídas didácti-cas (laboratorios, fábricas, etc.) combinadas coninformes ou traballos específicos.

BIOLOXÍA E XEOLOXÍA

Introdución.

A razón desta materia que se ocupa de dúas disci-plinas conxuntamente vén dada polo feito de que abioloxía e a xeoloxía pertencen ao campo das cien-cias experimentais, que teñen como obxecto a inter-pretación do mundo físico e natural que nos arrodea,polo que comparten métodos de traballo e coincidennalgúns dos seus contidos.

Para entender e poder interpretar os fenómenosfísicos e naturais, estas dúas disciplinas desenvolve-ron ao longo do tempo procesos de construción demodelos da realidade cada vez con maior poderexplicativo e sentáronse as bases para o avancecientífico e tecnolóxico que implica, tanto unha con-siderable mellora das condicións de vida actuais nassociedades occidentais, como graves riscos para oequilibrio do planeta e a sustentabilidade.

A materia de bioloxía e xeoloxía da modalidade debacharelato de ciencias e tecnoloxía retoma e amplíaos coñecementos de bioloxía e xeoloxía da etapaanterior, o que permite coñecer mellor a Terra comoplaneta activo. Nel desenvólvense os seres vivos cosseus distintos modelos de organización constituíndoa diversidade actual.

A xeoloxía ofrece unha visión global e unitaria queintegra os fenómenos e procesos xeolóxicos nunhateoría global, a tectónica de placas, que permiteexplicar a formación do relevo, a aparición de vol-cáns, a frecuencia de terremotos en determinadaszonas e os distintos tipos de rochas.

Analízanse os datos necesarios para formular hipó-teses (constitución e estrutura do interior terrestre eas similitudes con outros corpos do sistema solar).Estúdanse as manifestacións da dinámica do interiorterrestre (orixe dos océanos e continentes, formaciónde cordilleiras, magmatismo e metamorfismo) enrelación coa evolución das placas litosféricas ao lon-go da historia da Terra.

A bioloxía estuda os seres vivos baixo un criteriomarco: unidade e diversidade. Estuda as caracterís-ticas comúns de todos os organismos vivos: célula,capacidade de adaptación, evolución, necesidade deobter materia e enerxía, os mecanismos de supervi-vencia a través de organismos-tipo que representanos principais grupos taxonómicos. Trátase de refle-xionar sobre os principais problemas que ten un servivo para existir e manterse con vida.

A teoría da evolución, base da bioloxía moderna, éo eixe condutor que lle vai permitir ao alumnadocomprender a orixe da biodiversidade, interrelacio-nándose con outros contidos de xeoloxía, como porexemplo o movemento dos continentes.

A materia estrutúrase en sete bloques. O primeiropresenta contidos comúns; séguenlle tres bloques dexeoloxía para finalizar cos outros tres de bioloxía.

O desenvolvemento destes contidos non debe des-ligarse da necesidade de formar persoas capaces decomprender cada vez mellor o mundo e o papel daciencia nel, que sexan capaces de ter unha opiniónfundamentada sobre a transformación do medio polaacción humana, a desaparición de especies ou a ine-ludible procura da sustentabilidade e, en funcióndelas, tomar decisións para a súa vida e o mundo enque vive.

A resolución de problemas sinxelos arredor destestemas (tanto na aula coma no laboratorio ou no cam-po) permitirá unha aprendizaxe funcional ao aplicaro aprendido, mobilizar conceptos e levar a cabo osprocedementos necesarios. As actitudes cara á cien-cia e ao traballo cooperativo pódense pór de mani-festo co traballo en equipo, que permite desenvolvera capacidade de argumentación, tolerancia, capaci-dade de expresión ou a madureza persoal. Contidosconceptuais, procedementais e actitudinais queserán desenvolvidos na busca da persoas formadascientificamente.

Obxectivos.

O ensino da bioloxía e xeoloxía no bacharelato terácomo finalidade o desenvolvemento das seguintescapacidades:

1. Coñecer os conceptos, teorías e modelos máisimportantes e xerais da bioloxía e a xeoloxía, de xei-to que o alumnado poida ter unha visión global do


campo de coñecemento que aborda e dar unha posi-ble explicación dos fenómenos naturais, aplicandoestes coñecementos a situacións reais e cotiás.

2. Elaborar, cos datos que se coñecen do interiorda Terra, unha hipótese explicativa sobre a súa com-posición, o seu proceso de formación e a súa dinámi-ca.

3. Recoñecer que a visión globalizadora e unifi-cante que propón a teoría da tectónica de placas per-mite explicar coherentemente fenómenos como avariación da posición dos continentes, a formaciónde cordilleiras e rochas e a dinámica interna do pla-neta, e contribúe a explicar a distribución dos seresvivos.

4. Coñecer os procesos da xeodinámica externa(que dan lugar á formación das rochas sedimentariase á súa alteración) e a súa interacción coa xeodiná-mica interna (da que derivan procesos como a evolu-ción do relevo ao longo do tempo, a formación desolos e das paisaxes, a xeración de riscos xeolóxicos,etc.).

5. Realizar unha aproximación aos diversos mode-los de organización dos seres vivos, á súa estrutura efuncionamento, entendéndoos como o resultado dedistintas estratexias adaptativas ao medio natural.

6. Coñecer a diversidade dos seres vivos e serquen de incorporar o coñecemento dos procesos evo-lutivos para explicar a súa orixe.

7. Integrar a dimensión social e tecnolóxica dabioloxía e a xeoloxía comprendendo as vantaxes eproblemas que o seu desenvolvemento lle formula aomedio natural, ao ser humano e á sociedade e a posi-bilidade de contribuír á conservación e proteccióndo medio natural e social.

8. Utilizar con certa autonomía destrezas de inves-tigación, tanto documentais como experimentais(formular problemas, formular e contrastar hipóte-ses, realizar experiencias, etc.) recoñecendo o carác-ter da ciencia como proceso cambiante e dinámico.

9. Desenvolver actitudes que se asocian ao traba-llo científico, tales como a busca de información, acapacidade crítica, a necesidade de verificación dosfeitos, o cuestionamento do obvio e a apertura antenovas ideas, o traballo en equipo, a aplicación edifusión dos coñecementos, etc. coa axuda das tec-noloxías da información e da comunicación candosexa necesario.

Contidos.

Contidos comúns.

-Busca, selección e tratamento de informaciónrelevante para o coñecemento da bioloxía e a xeolo-xía, utilizando diferentes recursos (visuais, cartográ-ficos, bibliográficos, deseños experimentais, clavesdicotómicas) e a terminoloxía adecuada.

-Emprego das tecnoloxías da información e dacomunicación como ferramenta que axude á inter-pretación de conceptos, na obtención e tratamentode datos e mais na procura de información.

-Participación en debates e traballos en equipo,revisando e contrastando as ideas propias, argumen-tando e empregando o vocabulario específico.

-Lectura, análise e comentario de textos e libroscientíficos sinxelos que permitan comprender eafondar nas cuestións tratadas.

-Elaboración de informes sobre situacións proble-máticas no eido da saúde ou da biotecnoloxía quepermitan coñecer as limitacións da tecnociencia e osproblemas derivados do seu uso inadecuado, fomen-tando a autonomía e a capacidade de emitir un xuí-zo crítico.

-Elaboración de informes sobre problemasambientais, de predición de riscos ou de conserva-ción de especies, facendo propostas de mellora eempregando os termos científicos con precisión erigor.

Estratexias metodolóxicas.

A metodoloxía adecuada para desenvolver a biolo-xía e xeoloxía no bacharelato será aquela que poten-cie a capacidade de autoaprendizaxe no alumnado,traballar en equipo, aplicar métodos adecuados deinvestigación e para que poida establecer a conexiónentre os coñecementos teóricos e a súas aplicaciónsprácticas.

Propóñense as seguintes estratexias metodolóxicaspara desenvolver as capacidades que os obxectivosrequiren:

-Crear na aula un clima que favoreza as aprendiza-xes significativas, que desenvolva o interese polamateria e os seus estudos posteriores, que permita ainteracción entre iguais e entre o profesorado ealumnado como base para o desenvolvemento inte-gral como persoas.

-Propiciar a construción dunha imaxe da ciencia, een particular da bioloxía e xeoloxía, non estática,entendendo que a provisionalidade da súas conclu-sións e teorías é unha das súas características fun-damentais.

-Ter en conta as ideas previas do alumnado para odeseño e secuencia de actividades. Facilitar a cons-trución de aprendizaxes cooperativas que propicieno cambio conceptual, metodolóxico e actitudinal.

-Dotar o alumnado de ferramentas que lle permi-tan iniciarse nos métodos de investigación mediantea preparación de actividades nas que un dos obxec-tivos sexa o desenvolvemento de procedementos.

-Pór de manifesto a correlación entre os fenómenosestudados na aula e os da vida cotiá, mediante aná-lise de situacións concretas, comentarios de novasde actualidade ou saídas didácticas (a laboratorios,fábricas, itinerarios xeolóxicos, etc.) combinadascon informes ou traballos específicos. Facer especialfincapé nas características xeolóxicas e na biodiver-sidade de Galicia.


Orixe e estrutura da Terra.

-Métodos de estudo do interior da Terra. Interpre-tación dos datos proporcionados polos diferentesmétodos.

-A estrutura interna da Terra. Composición dosmateriais terrestres.

-Minerais e rochas. Estudo experimental da forma-ción de cristais. Minerais petroxenéticos. Aplica-cións dos minerais.

-Iniciación ás novas tecnoloxías na investigacióndo contorno: os sistemas de información xeográfica.Teledetección.

-O traballo de campo: recoñecemento de mostrassobre o terreo.

-O traballo de laboratorio: análises físicas e quími-cas; o microscopio petrográfico.

Xeodinámica interna. A tectónica de placas.

-Placas litosféricas: características e límites.

-Os bordos das placas: construtivos, transforman-tes e destrutivos. Fenómenos xeolóxicos asociados.Formación de cordilleiras.

-Condución e convección da calor interna e assúas consecuencias na dinámica interna da Terra.

-Orixe e evolución dos océanos e continentes. Teo-ría da tectónica de placas ou tectónica global. Ociclo de Wilson.

-Formación e evolución dos magmas. As rochasmagmáticas. Magmatismo e tectónica de placas.

-Metamorfismo. As rochas metamórficas. Tipos demetamorfismo e tectónica de placas.

-Recoñecemento das rochas magmáticas e meta-mórficas máis representativas. Utilidade das rochasígneas e metamórficas.

Xeodinámica externa e historia da Terra.

-Procesos da xeodinámica externa. Ambientes eprocesos sedimentarios. A estratificación e o seuvalor xeolóxico.

-As rochas sedimentarias e as súas aplicacións.Recoñecemento das máis representativas.

-Meteorización. Formación dos solos. Importanciada súa conservación.

-Interacción entre procesos xeolóxicos externos einternos. O sistema Terra: unha perspectiva global.

-Interpretación de mapas topográficos: interpreta-ción de mapas e cortes xeolóxicos sinxelos.

-Riscos xeolóxicos. Predición e prevención.

-A reconstrución do pasado terrestre. Métodos dedatación. O tempo xeolóxico e a súa división: gran-des cambios ocorridos ao longo da historia da Terra.Formación dunha atmosfera oxidante. Identificacióndalgúns fósiles característicos. Grandes extincións:causas e consecuencias. Cambios climáticos: as gla-ciacións.

Unidade e diversidade da vida.

-A diversidade dos seres vivos e a súa clasifica-ción: criterios de clasificación.

-A evolución da vida e os principais mecanismosevolutivos.

-Niveis de organización dos seres vivos. A célulacomo unidade de vida.

-Características fundamentais dos cinco reinos deseres vivos.

-Histoloxía e organografía animal e vexetal básica.

-Observacións microscópicas de tecidos animais,tecidos vexetais e de organismos unicelulares.

A bioloxía das plantas.

-A diversidade no reino das plantas: principaisgrupos taxonómicos.

-O proceso de nutrición: nutrición autótrofa. Afotosíntese. Estudo experimental dalgún dos seusaspectos.

-As funcións de relación no mundo vexetal. Prin-cipais hormonas vexetais. Comprobación experi-mental dos seus efectos.

-A reprodución en plantas. Reprodución asexual esexual. Ciclo biolóxico das plantas. Tecnoloxíasreprodutivas e as súas aplicacións.

-Principais adaptacións das plantas ao medio.

-Manexo de claves dicotómicas sinxelas para adeterminación de especies vexetais.

-Importancia das plantas no mantemento dos eco-sistemas e da vida na Terra.

A bioloxía dos animais.

-A diversidade no reino animal: principais grupostaxonómicos.

-O proceso de nutrición: nutrición heterótrofa.Estudo experimental sinxelo dalgún aspecto danutrición animal.

-Os sistemas de coordinación no reino animal. Alocomoción.

-A reprodución nos animais. Ciclo biolóxico dosanimais.

-Principais adaptacións dos animais ao medio.

-Manexo de claves dicotómicas sinxelas para adeterminación de moluscos, artrópodos e vertebra-dos.

-Importancia da biodiversidade. Plantas e animaisen perigo de extinción. Accións para a conservaciónda biodiversidade: protección dos hábitats.


1. Interpretar os datos obtidos por distintos méto-dos para construír un modelo de estrutura e compo-sición do interior do planeta.

Trátase de comprobar que o alumnado interpretaadecuadamente os datos provenientes de diferentesmétodos de estudo do interior da Terra (sismolóxico,gravimétrico, magnético, térmico, etc.); que os rela-


ciona coas teorías actuais sobre a orixe e evolucióndo planeta; representa a súa estrutura en capas con-céntricas cada vez máis densas; coñece a súa com-posición, a distribución dos materiais e a circulaciónde materia e enerxía polo seu interior, o que posibi-lita os movementos das capas xeolóxicas máis super-ficiais.

2. Deseñar e realizar investigacións que inclúan ascaracterísticas esenciais do traballo científico (con-creción do problema, emisión de hipóteses, deseño erealización de experiencias e comunicación deresultados) en procesos como a cristalización, a for-mación de minerais, a formación de solo, a nutriciónvexetal, etc.

Trátase de comprobar a progresión no desenvolve-mento de destrezas e actitudes científicas para cons-tatar o seu avance conceptual, metodolóxico e acti-tudinal, aplicándoas ao estudo de problemas rele-vantes para a xeoloxía e a bioloxía.

3. Situar sobre un mapa as principais placas litos-féricas e valorar as accións que exercen os seus bor-dos. Explicar as zonas de volcáns e terremotos, a for-mación de cordilleiras, a expansión do fondo oceáni-co e a distribución simétrica dos seus materiais e apresencia de rochas e fósiles semellantes en lugaresmoi afastados.

Preténdese avaliar se o alumnado coñece e sitúa asprincipais placas litosféricas e a acción de cada undos seus bordos cando no seu movemento interaccio-na con outra placa. Así mesmo, avaliarase se é quende interpretar todos os fenómenos xeolóxicos asocia-dos ás placas e ás forzas xeolóxicas que os orixinan.

4. Identificar os principais tipos de rochas, a súacomposición, textura e proceso de formación, aflora-mentos e aplicacións.

Con este criterio trátase de comprobar se o alum-nado recoñece as principais rochas magmáticas,metamórficas e sedimentarias, así como os procesosque as orixinaron e se é quen de realizar experien-cias que reproduzan algúns deses procesos no labo-ratorio.

5. Explicar os procesos de formación dun solo,identificar os principais tipos de solos e xustificar aimportancia da súa conservación.

Trátase de avaliar se as alumnas e os alumnos sonquen de recoñecer as características propias do soloe os seus compoñentes e xustificar as razóns da súaimportancia ecolóxica; se comprenderon a influen-cia de factores como o tipo de precipitación, relevo,litoloxía, a cuberta vexetal ou a acción humana naformación do solo e se coñecen os tipos de solosmáis importantes e algunhas medidas de proteccióndos solos para evitar a desertización.

6. Explicar as características fundamentais dosprincipais taxons en que se clasifican os seres vivose saber utilizar claves dicotómicas para identificaros máis comúns.

Trátase de avaliar se o alumnado sabe manexar oscriterios científicos cos que se estableceron as clasi-

ficacións dos seres vivos e diferenciar os pertencen-tes a cada un dos cinco reinos, sabendo describir ascaracterísticas que os identifican; se é quen demanexar claves para identificar plantas e animais,cando menos ata o nivel de familia.

7. Relacionar tecidos e órganos cos cinco reinos ecoñecer os principais tecidos animais e vexetais, asúa morfoloxía e fisioloxía.

Preténdese avaliar a capacidade do alumnado paraidentificar en debuxos, fotografías ou preparaciónsmicroscópicas órganos e tecidos animais e vexetais,facer debuxos explicativos indicando as súas carac-terísticas e funcionamento e o tipo de células que osforman, así como se é capaz de realizar preparaciónsmicroscópicas sinxelas de tecidos, manexando osinstrumentos, reactivos, etc.

8. Explicar a vida das plantas e de calquera servivo como un sistema, entendendo que os seusmodelos de organización son unha resposta determi-nada ás condicións do medio, físico ou biolóxico,para asegurar a súa supervivencia.

Preténdese avaliar o coñecemento que posúe oalumnado sobre as funcións vitais das plantas e asadaptacións que lles permiten realizar estas fun-cións, así como a influencia que sobre elas teñendeterminadas variables. Comprobarase igualmentese é capaz de deseñar e desenvolver experienciassobre a fotosíntese e a acción das hormonas no orga-nismo, nas que se inclúa control de variables.

9. Coñecer as funcións vitais nos principais gruposde animais e as estruturas e órganos que as permi-ten.

Preténdese avaliar o coñecemento do proceso denutrición nos principais grupos animais e as estrutu-ras e órganos que nel interveñen; as condutas e apa-ratos destinados á reprodución; os órganos e siste-mas que levan a cabo a súa función de relación, asícomo as adaptacións que lles permiten realizar estasfuncións. Comprobarase tamén se as alumnas e osalumnos son capaces de deseñar e realizar experien-cias sobre algún aspecto da dixestión, a circulaciónou a respiración.


A metodoloxía adecuada para desenvolver a biolo-xía e xeoloxía no bacharelato será aquela que poten-cie a capacidade do alumnado para a autoaprendiza-xe, o traballar en equipo, aplicar métodos adecuadosde investigación e para que poida establecer a cone-xión entre os coñecementos teóricos e a súas aplica-cións prácticas.

Para desenvolver estas capacidades será preciso,cando menos:

-Crear na aula un clima que favoreza as aprendiza-xes significativas, que desenvolva o interese polamateria e os seus estudos posteriores, que permita acomunicación e intercambio de saberes e experien-cias na aula.

-Ter en conta as ideas previas do alumnado para odeseño e a secuencia de actividades. Facilitar a


construción de aprendizaxes cooperativas que propi-cien o cambio conceptual, metodolóxico e actitudi-nal.

-Dotar o alumnado de ferramentas que lle permi-tan iniciarse nos métodos de investigación mediantea preparación de actividades nas que un dos obxec-tivos sexa o desenvolvemento de procedementos.

-Propoñer actividades que poñan de manifesto acorrelación entre os fenómenos estudados na aula eos da vida cotiá, mediante análise de situacións con-cretas, comentarios de novas de actualidade ou rea-lizando saídas didácticas (a laboratorios, fábricas,itinerarios xeolóxicos, etc.) combinadas con infor-mes ou traballos específicos. Facer especial fincapénas características xeolóxicas e na biodiversidadede Galicia.

CIENCIAS DA TERRA E AMBIENTAIS

Introdución.

Os contidos da materia configúranse ao redor dedous grandes aspectos: o estudo dos sistemas terres-tres e as súas interaccións co sistema humano. Éunha ciencia multidisciplinar e de síntese, de apli-cación doutras ciencias como a xeoloxía, bioloxía,ecoloxía, química, física, con moitas achegas proce-dentes do campo das ciencias sociais, polo que tenun interese tanto científico coma socioeconómico.Proporciona os coñecementos necesarios para enten-der a dinámica do noso planeta, interpretar o seupasado, predicir o seu futuro e ofrecer propostas desolución a diversos problemas que a sociedade tenformulados, como a investigación sobre fontes alter-nativas de enerxía, o abastecemento de materias pri-mas para satisfacer as necesidades dunha sociedadeen continuo crecemento e desenvolvemento, osimpactos ambientais e o quecemento global do pla-neta, así como os factores que inciden neles. Osseres vivos e os ecosistemas son sistemas complexosnos cales se establecen infinidade de relacións entreos seus compoñentes. Cando introducimos unhamodificación nalgún destes sistemas non é fácil pre-dicir cales van ser as consecuencias sobre os seuselementos e os seus posibles desequilibrios.

A aparición dos denominados problemas ambien-tais globais como o cambio climático, a perda debiodiversidade, etc. espertou o interese, primeiroecoloxista e despois nas comunidades científicas,polo medio natural a partir do último terzo do sécu-lo XX. A partir da Conferencia de Río comeza adivulgarse o concepto de sustentabilidade como avía que debe seguir a humanidade. As Ciencias daTerra abordan cuestións ambientais de alcance mun-dial, rexional e local, como a emisión de gases cau-santes da chuvia ácida e do incremento do efectoinvernadoiro, o tratamento do lixo, a sobreexplota-ción dos caladoiros, as mareas negras, etc. Un dosdesafíos existenciais para a cidadanía do século XXIé a súa capacidade de coexistir pacificamente coambiente. As Ciencias da Terra deben dotar o alum-nado, o futuro cidadán, dos coñecementos e da capa-cidade de extraer conclusións respecto ao uso eficaz

e sustentable das fontes de enerxía, da auga e, enxeral, dos recursos terrestres e respecto á deteriora-ción do ambiente. O seu estudo promove un coñece-mento rigoroso da Terra e unha reflexión críticasobre os problemas ambientais que nos afectan máisdirectamente, como os incendios, mareas negras,deterioración das rías, chuvia ácida, etc., aplicandomodelos teóricos e procedementos científicos deanálise, á vez que proporciona unha visión paraencontrar a forma de contribuír a mitigar os riscos eaproveitar eficazmente os recursos nun contexto desustentabilidade. As alumnas e os alumnos com-prenden e estudan, deste xeito, o seu medio naturale os procesos asociados. Partindo dos problemasmáis próximos, poderán xulgar e avaliar as transfor-macións e os cambios que ocorren no seu contorno e,consecuentemente, comportaranse moito mellor noseu contorno inmediato. En definitiva, facilítalles ainformación necesaria para tomar decisións funda-mentadas e responsables sobre asuntos importantespara as súas vidas, como persoas e como membrosda sociedade.

A materia exixe, dadas as súas características, póren xogo os coñecementos adquiridos nos cursosanteriores, en especial aqueles relativos ao medionatural, impartidos nas materias de bioloxía e xeolo-xía, física e química e xeografía, ademais dos que seobteñen de maneira informal, presentes nos mediosde comunicación. O desenvolvemento da materiaimplica de forma explícita o estudo das relaciónsentre ciencia, técnica, sociedade e medio natural,tanto na análise das situacións coma nas diferentesopcións que se poderían formular. Os adiantos técni-cos, así como o grande avance dos sistemas informá-ticos e das telecomunicacións, ofrecen unhas ferra-mentas imprescindibles para a análise de datos epara desenvolver modelos preditivos.

Os contidos organízanse en tres bloques. O primei-ro iníciase cunha introdución sobre o concepto demedio natural e o enfoque que se lle dará á materia.O segundo bloque constitúe o núcleo central damateria e nel estúdanse os diferentes subsistemasnaturais: a xeosfera, con especial atención á tectóni-ca de placas, a hidrosfera e a atmosfera facendoespecial referencia ao clima e á biosfera. O terceirobloque é unha recapitulación baixo o punto de vistada sociedade humana e nel analízanse aspectos eco-nómicos, lexislativos e de xestión ambiental. Estú-danse os indicadores de estado do planeta, as reper-cusións dos problemas ambientais e as súas posiblessolucións, propoñendo alternativas desde o punto devista global como o desenvolvemento sustentable eoutros instrumentos como a educación ambiental emedidas lexislativas.

Obxectivos.

A finalidade da materia é o desenvolvemento dasseguintes capacidades:

1. Comprender o funcionamento da Terra e dos sis-temas terrestres e as súas interaccións desde unhaóptica sistémica, como fundamento para a interpre-


tación das repercusións globais dalgúns feitos apa-rentemente locais e viceversa.

2. Coñecer a influencia dos procesos xeolóxicos nomedio natural e na vida humana.

3. Avaliar as posibilidades de utilización dosrecursos naturais, incluíndo as súas aplicacións, erecoñecer a existencia dos seus límites, valorando anecesidade de adaptar o uso á capacidade de reno-vación e aplicando aos problemas ambientais a ópti-ca do desenvolvemento sustentable.

4. Analizar as causas que dan lugar a riscos natu-rais, coñecer os impactos derivados da explotacióndos recursos e considerar diversas medidas de pre-vención e corrección.

5. Investigar cientificamente os problemasambientais, mediante técnicas variadas de tipo fisi-coquímico, biolóxico, xeolóxico e matemático, erecoñecer a importancia dos aspectos históricos,sociolóxicos, económicos e culturais nos estudossobre o medio natural.

6. Utilizar as tecnoloxías da información e a comu-nicación para realizar simulacións, tratar datos eextraer e utilizar información de diferentes fontes,avaliar o seu contido, fundamentar os traballos erealizar informes.

7. Promover actitudes favorables ao respecto e áprotección do medio natural, desenvolvendo a capa-cidade de valorar as actuacións sobre o contorno etomar libremente iniciativas na súa defensa.

Contidos.

Contidos comúns.

-Busca, selección e tratamento de informaciónrelevante para o coñecemento do medio natural, uti-lizando diferentes recursos: visuais, cartográficos,bibliográficos e deseños experimentais coa termino-loxía adecuada.

-Emprego das TIC como ferramenta que axude nainterpretación de conceptos, na obtención, trata-mento e representación de datos, na procura e comu-nicación da información.

-Participación en debates e traballos en equipo,revisando e contrastando as ideas propias, argumen-tando e empregando o vocabulario específico enexposicións orais e escritas.

-Lectura, análise e comentario de textos e libroscientíficos sinxelos, así como artigos de divulgacióncientífica, xurídica, económica e social, que permi-tan comprender e afondar nas cuestións tratadas.

-Elaboración de informes sobre problemasambientais (como a sobreexplotación de recursos, apredición de riscos, impactos ambientais) fomentan-do a autonomía, a capacidade de reflexión e de emi-tir un xuízo crítico, facendo propostas de mellora eempregando os termos científicos adecuados conprecisión e rigor.

-Recoñecemento da necesidade dun desenvolve-mento sustentable e valoración das consecuencias

ambientais da evolución tecnolóxica. Aplicación árealidade galega.

O medio natural.

-Concepto de medio natural e interdisciplinarieda-de das ciencias ambientais.

-Introdución á teoría de sistemas. O medio naturalcomo sistema. Construción de modelos sinxelos dunsistema ambiental natural. Complexidade e entro-pía.

-Cambios no medio natural ao longo da historia daTerra.

-Concepto de recurso. O medio natural comorecurso para a humanidade. Recursos renovables enon renovables facendo mención especial aos máisrepresentativos de Galicia.

-Concepto de impacto ambiental e de risco. Riscosnaturais e inducidos. Catástrofes máis frecuentes enGalicia.

-Consecuencias das accións humanas sobre omedio natural.

-Fontes de información ambiental. Sistemas dedeterminación de posición por satélite. Fundamen-tos, tipos e aplicacións. Teledetección: fotografíasaéreas e a súa interpretación, satélites meteorolóxi-cos e de información ambiental. Radiometría e osseus usos. Programas informáticos de simulaciónambiental.

Os sistemas fluídos.

-Atmosfera: estrutura e composición.

-Actividade protectora e reguladora da atmosfera.Inversións térmicas.

-Breve visión do clima de Galicia no contexto ibé-rico.

-Recursos enerxéticos relacionados coa atmosfera.

-Contaminación atmosférica: detección, preven-ción e corrección.

-O buraco da capa de ozono. Aumento do efectoinvernadoiro. O cambio climático global.

-Hidrosfera: os recipientes hídricos. O balancehídrico e o ciclo da auga.

-Recursos hídricos: usos, explotación e impactos.Utilización dos recursos hídricos en Galicia.

-A contaminación hídrica: detección, prevención ecorrección. Contaminación mariña. As mareasnegras. Determinación en mostras de auga dalgúnsparámetros químicos e biolóxicos e interpretacióndos resultados en función do seu uso.

A xeosfera.

-Estrutura e composición.

-Balance enerxético da Terra.

-Orixe da enerxía interna. Xeodinámica interna.

-Risco volcánico e risco sísmico: predición e pre-vención.

-Xeodinámica externa.


-Sistemas de ladeira e sistemas fluviais. Riscosasociados: predición e prevención.

-O relevo como resultado da interacción entre adinámica interna e a dinámica externa da Terra. Orelevo de Galicia.

-Recursos da xeosfera e as súas reservas. Xacigosminerais. Recursos enerxéticos. Combustibles fósi-les. Enerxía nuclear. Visión global sobre os nososrecursos enerxéticos e minerais.

-Impactos derivados da explotación dos recursos ea súa incidencia en Galicia.

A ecosfera.

-O ecosistema: compoñentes e interaccións.

-Os biomas terrestres e acuáticos.

-Relacións tróficas entre organismos dos ecosiste-mas. Representación gráfica e interpretación dasrelacións tróficas nun ecosistema.

-Biomasa e produción biolóxica.

-Ciclos bioxeoquímicos do oxíxeno, o carbono, onitróxeno, o fósforo e o xofre.

-O ecosistema no tempo: sucesión, autorregulacióne regresión.

-A biosfera como patrimonio e como recurso fráxile limitado. Impactos sobre a biosfera: deforestacióne perda de biodiversidade. Causas e repercusión daperda de biodiversidade.

Interfases.

-O solo como interfase. Composición, estrutura etextura.

-Os procesos edáficos. Tipos de solos.

-Trazos xerais dos solos de Galicia.

-Recoñecemento experimental dos horizontes dosolo.

-Solo, agricultura e alimentación.

-Erosión, contaminación e degradación de solos.Desertización. Valoración da importancia do solo eos problemas asociados á desertización.

-O sistema litoral como interfase. Formación emorfoloxía costeira.

-Zonas húmidas costeiras e a súa importancia eco-lóxica.

-Arrecifes e fleirais.

-Recursos costeiros e impactos derivados da súaexplotación.

A xestión do planeta.

-Os principais problemas ambientais. Indicadorespara a valoración do estado do planeta. Sustentabili-dade.

-Avaliación do impacto ambiental. Manexo dematrices sinxelas.

-Ordenación do territorio. Lexislación ambiental.A protección de espazos naturais. Breve visión sobre

os espazos naturais na Península e en particular enGalicia.


1. Aplicar a teoría de sistemas ao estudo da Terrae do medio natural, recoñecendo a súa complexida-de, a súa relación coas leis da termodinámica e ocarácter interdisciplinar das ciencias ambientais, ereproducir modelos sinxelos que reflictan a estrutu-ra dun sistema natural.

Trátase de avaliar se o alumnado é capaz de com-prender que o medio natural é un sistema formadopor un conxunto de elementos con relacións de inte-racción e interdependencia que lle confiren carácterpropio e se é capaz de realizar modelos representa-tivos.

2. Identificar os principais instrumentos que ache-gan información sobre o medio natural na actualida-de e as súas respectivas aplicacións.

Trátase de comprobar se recoñecen os principaismétodos de información acerca do medio natural,como a observación e descrición do territorio e o seuuso, a cartografía temática, a fotografía aérea, a tomade mostras e a súa análise e interpretación e sesaben describir en que consisten as informaciónsque nos subministran as modernas técnicas deinvestigación (sistemas de localización, fotografíasde satélites, radiometrías, etc.) baseadas nas tecno-loxías da información e da comunicación.

3. Explicar a actividade reguladora da atmosfera,saber cales son as condicións meteorolóxicas queprovocan maior risco de concentración de contami-nantes atmosféricos e algunhas consecuencias dacontaminación, como o aumento do efecto inverna-doiro e a diminución da concentración do ozonoestratosférico.

Trátase de avaliar se o alumnado comprende acapacidade reguladora térmica, química, etc. daatmosfera así como a súa gran capacidade difusorade contaminantes. Tamén se avaliará se entende queexisten algunhas variables como a presión atmosfé-rica e a topografía que poden modificala, aumentan-do a contaminación e os efectos sobre a poboación.

4. Relacionar o ciclo da auga con factores climáti-cos e citar os principais usos e necesidades comorecurso para as actividades humanas. Recoñecer asprincipais causas de contaminación da auga e utili-zar técnicas químicas e biolóxicas para detectala,valorando os seus efectos e consecuencias para odesenvolvemento da vida e do consumo humano.

Avaliarase se se relaciona o ciclo da auga cos ele-mentos e factores climáticos, se se coñecen as cau-sas de que haxa máis dispoñibilidade de auga docenuns lugares ca noutros e se se sabe qué actividadeshumanas destacan polo seu requirimento hídrico.Así mesmo, valorarase se se dominan algunhas téc-nicas para a determinación da DBO, o oxíxeno disol-to, a presenza de materia orgánica e de microorga-nismos, se se identifican algunhas especies biolóxi-cas indicadoras de contaminación e se se sabe infe-


rir a partir delas o seu grao de adecuación para odesenvolvemento da vida e do consumo humano.

5. Identificar as fontes de enerxía da actividadexeodinámica da Terra e recoñecer os seus principaisprocesos e produtos; explicar o papel da xeosferacomo fonte de recursos para a humanidade e distin-guir os riscos naturais dos inducidos pola explota-ción da xeosfera.

Trátase de avaliar se o alumnado é quen de reco-ñecer no relevo o resultado da interacción entre pro-cesos xeolóxicos internos e externos e se é capaz deestablecer a relación causal destes con estruturascomo cordilleiras, dorsais e fosas oceánicas, placaslitosféricas, sistemas fluviais e glaciarios. Tamén sevalorará se recoñece a orixe xeolóxica de gran partedos obxectos do seu contorno. Débense saber identi-ficar os riscos de orixe natural e aqueles causados,polo menos parcialmente, pola actividade humana.

6. Analizar o papel da natureza como fonte limita-da de recursos para a humanidade, distinguir osrecursos renovables ou perennes dos non renovablese determinar os riscos e impactos ambientais deriva-dos das accións humanas.

Valorarase a capacidade das alumnas e dos alum-nos para analizar os distintos recursos naturais queutiliza a humanidade nas súas actividades e sesaben clasificar segundo criterios de renovabilida-de. Tamén se valorará o coñecemento da gran capa-cidade de alteración do medio natural polo serhumano e algunhas das consecuencias máis relevan-tes (contaminación, deforestación, desaparición derecursos biolóxicos, etc.) utilizando os conceptos derisco e impacto.

7. Recoñecer o ecosistema como sistema naturalinteractivo; coñecer os seus ciclos de materia e flu-xos de enerxía; interpretar os cambios en termos desucesión, autorregulación e regresión; recoñecer opapel ecolóxico da biodiversidade e o aproveitamen-to racional dos seus recursos.

Trátase de avaliar se o alumnado é capaz de iden-tificar o ecosistema como un sistema e de manexarmodelos de cadeas tróficas, redes tróficas, fluxo deenerxía e ciclos de materia. Débese avaliar, así mes-mo, a valoración da biodiversidade, a importanciadas perdas de enerxía en cada nivel trófico e as súasrepercusións prácticas no consumo de alimentos.Trátase tamén de avaliar se o alumnado é capaz deidentificar os estadios de sucesión dun ecosistema ea resposta do medio natural a alteracións humanascomo os incendios e a contaminación.

8. Caracterizar o solo e o sistema litoral comointerfases, valorar a súa importancia ecolóxica ecoñecer as razóns polas que existen en España zonassometidas a unha progresiva desertización, propo-ñendo algunhas medidas para paliar os seus efectos.

Trátase de avaliar a capacidade para describir ascaracterísticas propias do solo e o litoral, recoñecerao mesmo tempo aqueles compoñentes que lles danunha entidade propia, complexa e estable e explicar

mediante argumentos fisicoquímicos e biolóxicos asrazóns da súa importancia ecolóxica.

9. Diferenciar entre o crecemento económico e odesenvolvemento sustentable e propoñer medidasencamiñadas a aproveitar mellor os recursos, a dimi-nuír os impactos, a mitigar os riscos e a conseguir unmedio natural máis saudable.

Avaliarase se o alumnado comprende que a visióndos problemas ambientais tamén depende de crite-rios sociais, políticos e económicos e propón posi-bles melloras que mitiguen a situación baseándoseen modelos de desenvolvemento sustentable.


A metodoloxía para desenvolver as Ciencias daTerra e ambientais debe potenciar a capacidade doalumnado para a autoaprendizaxe, o traballo enequipo, a aplicación de métodos adecuados deinvestigación de modo que se poida establecer aconexión entre os coñecementos teóricos e as súasaplicacións prácticas.

As propostas metodolóxicas que se consideranrelevantes para desenvolver o currículo desta mate-ria son as seguintes:

-Xerar un clima na aula que favoreza as aprendi-zaxes significativas, que esperte o interese polamateria e que permita a comunicación entre estu-dantes e co profesorado.

-Relacionar os fenómenos estudados na aula e osda vida cotiá, mediante análise de situacións con-cretas, noticias de actualidade ou realizando saídasdidácticas como itinerarios xeolóxicos, ecolóxicos,etc. xunto con informes ou traballos específicos,facendo especial fincapé nas características de Gali-cia.

-Fomentar a autonomía, iniciativa persoal, creati-vidade e a competencia de aprender a aprender através da planificación, realización e avaliación dedeseños experimentais por parte do alumnado,incluíndo a incorporación das TIC co obxectivo defavorecer unha visión máis actual da actividade tec-nolóxica e científica.

-Dotar o alumnado de ferramentas que lle permi-tan iniciarse nos métodos de investigación mediantea preparación de actividades que potencien o desen-volvemento de procedementos e orienten alumnas ealumnos para que poidan realizar un proxecto deinvestigación escolar de forma autónoma.

-Partir, sempre que sexa posible, de situaciónsproblemáticas abertas para recoñecer que cuestiónsson cientificamente investigables, decidir como pre-cisalas e reflexionar sobre o seu posible interesecomo facilitadoras da aprendizaxe.

-Propiciar a construción dunha cultura científicainterdisciplinar presentando propostas de traballointegradoras que transcendan os ámbitos disciplina-res e relacionen os contidos científicos cos proble-mas sociais, políticos e éticos.


-Ter en conta as ideas previas do alumnado para odeseño e secuencia de actividades. Facilitar a cons-trución de aprendizaxes cooperativas que propicieno cambio conceptual, metodolóxico e actitudinal.

-Propiciar a construción dunha imaxe dinámica daciencia.

-Facilitar a aprendizaxe do alumnado, creandocontornos apropiados e servíndose da avaliaciónpara comprender o proceso educativo e a funcionali-dade dos contidos e orientando á súa intervenciónfacilitando estratexias e formulando cuestións preci-sas que lles permitan ás alumnas e aos alumnosconstruír a súa propia aprendizaxe.

ELECTROTECNIA

Introdución.

Os fenómenos electromagnéticos e os seus efectosatópanse entre os campos do coñecemento actualque producen máis aplicacións tecnolóxicas innova-doras. Estas aplicacións modifican substancialmen-te os procesos de produción e impulsan a economíaacelerando a investigación científica e optimizandoa xestión do coñecemento. A comprensión dos fun-damentos de tales fenómenos e das formas en que sepoden aplicar son, polo tanto, aspectos clave da for-mación tecnolóxica que repercuten no desenvolve-mento social mellorando notablemente a vida daspersoas.

A inclusión da electrotecnia no bacharelato pro-porciónalle ao alumnado aprendizaxes no campo daelectricidade e do electromagnetismo que lle permi-tirán estudar sistematicamente circuítos e sistemaseléctricos e electrónicos, para explicar o seu funcio-namento, empregalos en aplicacións característicase construílos.

O carácter de ciencia aplicada da electrotecniaposúe un valor formativo adicional, ao integrar eaplicar coñecementos procedentes de disciplinascientíficas de natureza máis abstracta e especulati-va, o que permite ver, desde outro punto de vista ede forma palpable, a necesidade dos coñecementoscientíficos adquiridos. Neste sentido, a materia deelectrotecnia estende e sistematiza coñecementosadquiridos en etapas educativas anteriores e noutrasmaterias do bacharelato, confírelles unha orienta-ción técnica que abre un grande abano de posibili-dades de formación electrotécnica especializada ecumpre o dobre propósito de servir como formaciónde base para orientar o alumnado cara a estudos uni-versitarios ou para a formación profesional.

O ensino da electrotecnia debe desenvolver demaneira equilibrada tres eixes transversais que aconfiguran. Por unha parte, achega o fundamentocientífico necesario para comprender suficiente-mente os fenómenos e as aplicacións. En segundolugar, presenta as solucións técnicas que permitirona utilización dos fenómenos electromagnéticosnunha ampla variedade de aplicacións e, en terceirolugar, e non menos importante, permítelle ao alum-nado realizar a experimentación e o traballo de taller

que fan posible a medida precisa e o manexo, coadestreza e a seguridade necesarias, dos dispositivoselectrotécnicos.

Os contidos da electrotecnia, polo tanto, abarcanos fenómenos eléctricos e electromagnéticos, desdeo punto de vista da súa utilidade práctica, e os con-ceptos e leis científicas que explican a súa aplica-ción nos dispositivos eléctricos; os elementos conque se compoñen circuítos, aparellos e instalaciónseléctricos; o seu principio de funcionamento e a súadisposición e conexións características e, por últi-mo, as técnicas básicas de análise, cálculo e predi-ción do comportamento e montaxe de circuítos e dis-positivos eléctricos.

Os contidos preséntase organizados en sete blo-ques dos que os dous primeiros se dedican ao estu-do dos fundamentos e fenómenos eléctricos e elec-tromagnéticos, contidos que, ben que requiren unmaior rigor científico ca na etapa precedente, sedeben tratar dando máis importancia á comprensióndos fenómenos e leis físicas ca ao modelo matemáti-co empregado para formalizalos ou xustificalos. Oterceiro, cuarto e sexto bloques, que tratan, respec-tivamente, os circuítos eléctricos, as máquinas eléc-tricas e os circuítos electrónicos, parten dos funda-mentos científicos para presentar as característicastécnicas dos compoñentes e dos dispositivos; paraexperimentar, nas aplicacións típicas, cos factoresque condicionan a súa selección ou para verificar oseu funcionamento en determinadas circunstancias.O quinto bloque trata de forma unificada o ámbitodas medidas eléctricas e debe combinarse coa aná-lise, o deseño e a montaxe de circuítos, e co uso e ainterpretación das representacións gráficas normali-zadas. En varios destes aspectos será útil o empregode programas informáticos específicos e de simula-cións para complementar a experiencia que propor-ciona o traballo con circuítos reais. O bloque setetrata as instalacións eléctricas, en primeiro lugardesde o punto de vista global e cualitativo, adecua-do para analizar a cadea de produción e consumo daenerxía eléctrica, coas súas evidentes implicaciónsambientais. En segundo lugar trata os aspectos rela-cionados coas normas e a súa relevancia para facili-tar a aplicación universal dunha tecnoloxía, nestecaso da tecnoloxía eléctrica. O alumnado debe per-cibir que as instalacións domésticas e as das peque-nas industrias representan unha parte substancialdo consumo total de enerxía, que a súa optimizaciónconduce a grandes aforros da factura enerxética glo-bal e que a aplicación correcta das normas producecontornos de traballo máis seguros e confortables.

Esta materia favorece a reflexión sobre as implica-cións tecnolóxicas e sociais do coñecemento cientí-fico. Ao analizar a forma en que o progreso técniconos campos da electricidade e da electrónica inflúena sociedade actual e se reflicte en normas respec-tuosas co ambiente e a seguridade pódeselle amosarao alumnado que é posible potenciar o benestarsocial ao tempo que se reduce o impacto ambientalda aplicación da tecnoloxía.


Neste sentido, a materia de electrotecnia podecontribuír notablemente á toma de conciencia dafutura cidadanía ante os retos tecnolóxicos, outroaspecto clave da formación do alumnado que sendúbida repercutirá no benestar da sociedade doséculo XXI.

Obxectivos.

O ensino da electrotecnia no bacharelato terácomo finalidade o desenvolvemento das seguintescapacidades:

1. Comprender o comportamento de dispositivoseléctricos sinxelos e explicar os principios e leisfísicas que os fundamentan.

2. Entender o funcionamento dun circuíto eléctri-co que responda a unha finalidade predeterminada eutilizar os compoñentes adecuados para a súa mon-taxe.

3. Calcular e medir as principais magnitudes duncircuíto eléctrico composto por elementos discretosen réxime permanente.

4. Analizar e interpretar esquemas e planos de ins-talacións e equipamentos eléctricos característicos,identificando a función dun elemento ou dun grupofuncional de elementos no conxunto.

5. Seleccionar e interpretar información adecuadapara formular e valorar solucións, no ámbito da elec-trotecnia, a problemas técnicos comúns.

6. Coñecer o funcionamento dos aparellos demedida de magnitudes eléctricas e utilizalos ade-cuadamente, estimando a orde de magnitude dasmedidas e tendo en conta o grao de precisión dosinstrumentos.

7. Propor solucións a problemas no campo da elec-trotecnia cun nivel de precisión coherente co dasdiversas magnitudes que interveñen neles.

8. Analizar descricións e características dos dispo-sitivos eléctricos e para transmitir con precisióncoñecementos e ideas sobre eles utilizando vocabu-lario, símbolos e formas de expresión apropiadas.

9. Actuar con autonomía, confianza e seguridadeao inspeccionar, manipular e intervir en circuítos emáquinas eléctricas para explicar o seu funciona-mento.

10. Analizar e resolver problemas técnicos enequipo, achegando ideas e opinións, e planificar arealización de montaxes ou a construción de dispo-sitivos.

Contidos.

Contidos comúns.

-Análise de obxectos e montaxes para a identifica-ción e a selección de solucións a problemas técnicosespecíficos, valorando a súa adecuación ao contextoen que deben aplicarse.

-Realización de cálculos e elaboración de docu-mentos e esquemas, planificación de traballos easignación de funcións específicas aos membros doequipo.

-Realización de ensaios, montaxes ou construciónde obxectos procurando o uso correcto dos recursosmateriais e das ferramentas e seguindo a planifica-ción previamente elaborada.

-Verificación de que as montaxes ou os obxectoscumpren coas especificacións previstas.

-Investigación de aspectos históricos ou científicosrelacionados co obxecto do traballo e análise dassúas implicacións sociais e ambientais.

-Emprego das TIC para a busca de información,para a elaboración dos documentos e esquemas epara a realización dos cálculos.

Fundamentos e fenómenos eléctricos.

-Campo eléctrico, diferenza de potencial e forzaelectromotora. Carga eléctrica e capacidade.

-Intensidade e densidade de corrente. Resistenciaeléctrica.

-Traballo, enerxía e potencia. Efectos da correnteeléctrica: luz e calor.

-Efectos da corrente eléctrica sobre o corpo huma-no. Seguridade e normas.

-Magnitudes e unidades eléctricas.

Fundamentos e fenómenos electromagnéticos.

-Campo magnético. Imáns. Intensidade de campo,indución e fluxo magnético.

-Campos e forzas magnéticas creados por correnteseléctricas. Forzas electromagnética e electrodinámi-ca. Forza sobre unha corrente nun campo magnético.

-Propiedades magnéticas dos materiais. Circuítomagnético. Forza magnetomotora e relutancia.

-Indución electromagnética: leis fundamentais.Autoindución.

-Efectos da corrente eléctrica: principio de funcio-namento das máquinas eléctricas.

Circuítos eléctricos.

-Circuíto eléctrico: xeradores e receptores. Análi-se de circuítos de corrente continua: leis e procede-mentos. Conexión de receptores. Divisores de ten-sión e de corrente.

-Características e identificación de resistencias econdensadores. Xeradores: pilas e acumuladores.Carga e descarga do condensador.

-Características e parámetros da corrente alterna.Efectos da resistencia, da autoindución e da capaci-dade na corrente alterna. Impedancia: reactancia,capacidade e indutancia. Variación da impedanciacoa frecuencia: resonancia.

-Análise de circuítos sinxelos de corrente alternamonofásica: leis e procedementos. Potencia encorrente alterna. Factor de potencia e corrección.

-Sistemas trifásicos: xeración, conexón e tipos.Potencia en sistemas equilibrados.

-Representación gráfica das magnitudes dacorrente alterna: fasores.


-Elaboración e interpretación de esquemas eléctri-cos de circuítos característicos de c.c. e de c.a.empregando a simboloxía normalizada.

Máquinas eléctricas.

-Funcionamento, constitución, tipos e conexióndas máquinas eléctricas: transformadores e máqui-nas de corrente continua e de corrente alterna.

-Potencia, par motor, perdas e rendemento. Circuí-to equivalente. Ensaios e aplicacións. Seguridade.

-Medidas en circuítos eléctricos.

-Medidas en circuítos de corrente continua ecorrente alterna. Instrumentos e procedementos demedida.

-Medida de magnitudes básicas en circuítos elec-trónicos. Instrumentos e procedementos de medida.

-Localización de avarías en instalacións eléctricase circuítos electrónicos.

Electrónica.

-Semicondutores. Díodos, transistores e tiristores.Verificación dos valores característicos.

-Rectificadores, amplificadores e multivibradores.Fontes de alimentación.

-Circuítos integrados: amplificadores operacionaise circuítos lóxicos.

-Circuítos básicos de control de potencia e de tempo.

-Elaboración e interpretación de esquemas elec-trónicos de circuítos característicos empregando asimboloxía normalizada.

-Eficiencia enerxética dos dispositivos electróni-cos.

Instalacións eléctricas.

-Xeración, transformación, distribución e trans-porte da enerxía eléctrica.

-Instalacións de iluminación, calefacción e forzamotora: normas e seguridade.

-Consumo enerxético e estratexias de aforro eninstalacións eléctricas domésticas e industriais.


1. Explicar cualitativamente o funcionamento decircuítos simples destinados a producir luz, enerxíamotora ou calor e sinalar as relacións e interacciónsentre os fenómenos que teñen lugar.

Con este criterio comprobarase o coñecemento dosefectos da corrente eléctrica e das súas aplicaciónsmáis importantes. Indirectamente, este criterio per-mite verificar se o alumnado pode valorar cuantitati-vamente a eficiencia enerxética das aplicacións daelectricidade, realizando estimacións das necesida-des enerxéticas que a sociedade ten na actualidade,seleccionando aplicacións alternativas, de maior efi-ciencia enerxética, e calculando ou valorando adiminución do impacto ambiental debido ás redu-cións do consumo de enerxía.

2. Seleccionar elementos ou compoñentes decaracterísticas adecuadas e conectalos correctamen-

te para formar un circuíto característico e sinxelo eexplicar o seu funcionamento.

Trátase de avaliar a capacidade de montar circuí-tos eléctricos a partir de esquemas e de dimensionaros elementos necesarios para a súa realización.Deberase comprobar, así mesmo, que o alumnado écapaz de comprobar o funcionamento do circuíto noseu conxunto e o de cada un dos elementos que ocompoñen.

3. Explicar cualitativamente os fenómenos deriva-dos dunha alteración nun elemento dun circuítoeléctrico ou electrónico sinxelo e estimar as varia-cións que se espera que tomen os valores de tensióne corrente.

Con este criterio de avaliación preténdese compro-bar a capacidade de predicir as variacións das mag-nitudes presentes nun circuíto cando neste se pro-duce a modificación dalgún dos seus parámetros e sese coñecen aqueles casos en que estas modificaciónspoden producir situacións perigosas para as instala-cións e para as persoas usuarias, desde o punto devista da seguridade eléctrica.

4. Calcular e representar vectorialmente as magni-tudes básicas dun circuíto mixto simple, compostopor cargas resistivas e reactivas e alimentado por unxerador senoidal monofásico.

A través deste criterio comprobarase se se coñecee aplica a metodoloxía necesaria para calcular uncircuíto que se conectará á rede de distribucióneléctrica e a capacidade de utilizar as ferramentasde cálculo necesarias para cuantificar as distintasmagnitudes eléctricas presentes en cada un dos ele-mentos dun circuíto mixto.

5. Analizar planos de circuítos, instalacións eequipos eléctricos de uso común, identificando afunción de elementos discretos ou de bloques fun-cionais no conxunto, e valorar a calidade da docu-mentación técnica.

Con este criterio avalíase a capacidade de analizaresquemas de instalacións, equipamentos ou disposi-tivos eléctricos habituais; de explicar o seu funcio-namento e de valorar a importancia que ten a ade-cuada realización da documentación en función dofin para o cal se elabore -manexo, mantemento,divulgación, etc.- e do papel que desempeñan aspersoas destinatarias, lectoras, usuarias, técnicas demantemento ou proxectistas, entre outras.

6. Representar graficamente nun esquema deconexións ou nun diagrama de bloques funcionais acomposición e o funcionamento dunha instalaciónou equipamento eléctrico sinxelo e de uso común.

Con este criterio avaliarase a capacidade do alum-nado para identificar os elementos que compoñen unsistema e representalos correctamente mediante ossistemas gráficos de representación normalizados.Tamén se comprobará se coñece cal é o uso comúnde cada un deles, a súa razón de ser dentro doconxunto do sistema e se é ou non adecuado, desdeos puntos de vista técnico e económico, para a apli-cación en que se atopa incluído.


7. Interpretar as especificacións técnicas de ele-mentos ou dispositivos eléctricos e determinar asmagnitudes principais do seu comportamento encondicións nominais.

O obxectivo deste criterio é comprobar que oalumnado identifica os parámetros principais dasespecificacións básicas dun compoñente dun siste-ma eléctrico e que é capaz de seleccionar e dimen-sionar adecuadamente cada un dos compoñentes dosistema e predicir o seu comportamento en condi-cións nominais.

8. Medir as magnitudes básicas de circuítos eléc-tricos e electrónicos e seleccionar os aparellos demedida adecuados, conectándoos correctamente eelixindo a escala óptima.

Trátase de avaliar a capacidade de seleccionar oaparello de medida necesario para realizar a medidada magnitude desexada, a escala de medida adecua-da en función do valor estimado da magnitude, omodo correcto de realización da medida, o procede-mento e a forma de conexión do instrumento demedida e de medir de forma que a operación resultesegura tanto para a persoa que a realiza como paraas instalacións sobre as cales se debe medir.

9. Interpretar as medidas efectuadas sobre circuí-tos eléctricos ou sobre os seus compoñentes paraverificar o seu correcto funcionamento, localizaravarías e identificar as súas posibles causas.

Preténdese verificar se se coñece e valora a impor-tancia da realización da medida das magnitudeseléctricas dun circuíto para a comprobación do seucorrecto funcionamento ou para o achado das posi-bles avarías que puidese presentar. Así mesmo,valoraranse os resultados do proceso de verifica-cións eléctricas e a capacidade de ditaminar se ocircuíto eléctrico está nas condicións mínimas exixi-bles para a súa conexión a unha subministracióneléctrica. O alumnado debería ser capaz, neste sen-tido, de aplicar sinxelos procedementos de localiza-ción de avarías que, mediante a realización de medi-das eléctricas, permitan identificar as súas posiblescausas. Trátase, ademais, de valorar o custo do man-temento correctivo en relación co tempo de descone-xión do circuíto e a seguridade do sistema.

10. Utilizar as magnitudes de referencia de formacoherente e correcta á hora de expresar a solucióndos problemas.

Este criterio persegue valorar as competenciasnecesarias para utilizar de forma rigorosa a linguaxematemática na realización de cálculos, realizar esti-macións razoables dos rangos de valores dos resulta-dos e empregar correctamente as unidades en que seexpresan as magnitudes eléctricas.

11. Planificar montaxes en equipo, achegandoideas e opinións, responsabilizándose de tarefas ecumprindo os obxectivos do plan de traballo.

Trátase de valorar a capacidade de contribuír conrazoamentos propios á solución dun problema técni-co, tomar a iniciativa para expor e defender as pro-

pias ideas e asumir e tolerar as críticas vertidassobre o dito punto de vista.


As orientacións metodolóxicas que se propoñenpara o desenvolvemento do currículo pretenden defi-nir actividades tipo para os contidos comúns eempregalas en todas as secuencias didácticas endeterminada orde, para darlles unha estruturacomún ou, cando menos, similar. As actividades tipopoden estar relacionadas con aspectos como:

-Formulación de problemas abertos que admitanmúltiples solucións para estimular a creatividade epara obter un conxunto de características técnicasdo dispositivo que se deba construír ou da montaxeque haxa que realizar.

-Presentación de ideas e solucións, favorecendo odebate e propiciando a argumentación e a achega deideas do grupo-clase, como xeito de incidir sobre ascompetencias lingüísticas.

-Realización de pequenos problemas sobre aspec-tos auxiliares ou complementarios que se baseen naestimación dos valores das magnitudes tecnolóxicase na utilización do cálculo mental.

-Comparación dos resultados coas estimacións, origor na realización dos cálculos e o uso correcto dasunidades de medida para incidir na mellora da com-petencia matemática.

-Busca de información, o cálculo, a planificación ea montaxe, deseñados para que potencien a confian-za e autoestima do alumnado.

-Asignación paritaria de papeis ou funcións espe-cíficas para a realización do traballo e a construciónde dispositivos ou a realización de montaxes seguin-do a planificación previamente elaborada.

-Verificación de que as montaxes ou os dispositivoscumpren as especificacións previstas, sexa mediantesimples comprobacións do funcionamento, sexa coarealización de medidas en situacións controladas.

-Integración do uso das TIC como ferramentas oumedios que facilitan o traballo, non como un fin ensi mesmas. O seu emprego para reunir e presentarinformación, como ferramentas de deseño ou comosimuladores, debería estar presente ao longo de todoo curso.

-Emprego dos aspectos da electrotecnia relaciona-dos co deseño industrial. As actividades poden, porexemplo, tratar a evolución das formas dos disposi-tivos eléctricos e electrónicos ao longo da historiacomo consecuencia da miniaturización ou doutrosavances técnicos que fixeron posibles cambios esté-ticos e funcionais radicais en obxectos comúns.

FÍSICA

Introdución.

O sistema educativo ten como finalidade dotar oalumnado dunha formación coherente coas necesi-dades e cos retos nos que se desenvolve a socieda-de. A física contribúe a este obxectivo, interpretan-


do o Universo e buscando unha explicación científi-ca para todos os fenómenos observables, desde aescala máis grande, como son as galaxias e estrelas,pasando por escalas intermedias moi relacionadasco contorno cotián, ata a máis pequena, como os áto-mos ou as partículas elementais.

Como todas as ciencias, a física constitúe un ele-mento fundamental da cultura do noso tempo. Coñe-cer o desenvolvemento producido nos últimos sécu-los é esencial para comprender a sociedade actual,inmersa, no caso das sociedades occidentais, nunnivel de benestar que está intimamente relacionadocos avances científicos e tecnolóxicos. Este feitopode constatarse nas complexas interaccións entrefísica, tecnoloxía, sociedade e ambiente (ciencia-tecnoloxía-sociedade-medio natural), xa que odesenvolvemento científico está directamente rela-cionado co desenvolvemento industrial, co poderadquisitivo dunha sociedade; desenvolve un impor-tante papel como fonte do cambio social e ten impli-cacións directas e indirectas sobre o medio natural.

A física deberá formar o alumnado para analizar ainformación de diferentes fontes e contrastala coscoñecementos adquiridos. Este feito contribúe acrear persoas competentes para exercer os seusdereitos cidadáns con plena autonomía e para parti-cipar en problemas de interese social, xa que capa-cita para ter unha visión analítica e crítica da reali-dade.

O currículo de física debe incluír contidos, dediverso tipo, que contribúan á formación integral doalumnado e que paralelamente permitan desenvol-ver con éxito estudos posteriores. Ao desenvolvereste currículo é aconsellable incluír unha perspecti-va histórica, que explicite o importante papel destaciencia como fonte de cambio social. Tamén se debefacer especial referencia ao relevante papel dasmulleres no desenvolvemento da ciencia e da tecno-loxía, que non é unicamente un fenómeno recente, apesar de que en moitos casos as súas achegas nonforon difundidas e valoradas como consecuenciadunha discriminación secular.

A materia deste segundo curso amplía os coñece-mentos do primeiro, estruturados arredor da mecáni-ca e da electricidade, e organízase en tres grandesáreas de coñecemento: mecánica, electromagnetis-mo e física moderna. A secuencia de contidos dis-ponse en seis bloques que constitúen eixes integra-dores de coñecemento: contidos comúns, interaccióngravitatoria, vibracións e ondas, óptica, interacciónelectromagnética e física moderna.

O primeiro bloque recolle contidos relacionados cofeito de construír a ciencia e de transmitir o coñece-mento científico. Ten un carácter transversal e debe-rá ser desenvolvido e avaliado da forma máis inte-grada posible xunto co resto dos contidos deste cur-so.

O segundo bloque amplía os conceptos básicos demecánica traballados en primeiro, especialmente adinámica do movemento circular uniforme, a gravi-

tación universal e a súa aplicación para explicar osmovementos de planetas e satélites.

Seguidamente introdúcense as vibracións e asondas, comezando pola construción dun modelo teó-rico e particularizando posteriormente para as ondassonoras e para a luz, que pola controversia históricasobre a súa natureza e a súa importancia constitúeun bloque independente.

A continuación trabállase o electromagnetismo,eixe fundamental da física clásica xunto coa mecá-nica, que se organiza arredor dos conceptos da inte-racción electromagnética, indución e ecuacións deMaxwell.

Finalmente inclúese un bloque relativo á físicamoderna no que se introduce a física cuántica, arelatividade e, finalmente, unhas pinceladas sobre afísica de partículas e algunhas investigacións queactualmente se están a desenvolver, desde unhaperspectiva cualitativa.

A física require dun complexo tratamento matemá-tico que en numerosas ocasións lle dificulta aoalumnado a comprensión dos conceptos. Pódeseminimizar esta complexidade nalgúns aspectos, erealmente o currículo actual de física está deseñadopara que así sexa, pero sen esquecer que as matemá-ticas son a linguaxe coa que podemos expresar conmaior precisión os conceptos da física.

Obxectivos.

1. Utilizar correctamente estratexias de investiga-ción propias das ciencias (formulación de proble-mas, emisión de hipóteses fundamentadas, procurade información, elaboración de estratexias de reso-lución e de deseños experimentais, realización deexperimentos en condicións controladas e reprodu-cibles, análise de resultados, elaboración e comuni-cación de conclusións) relacionando os coñecemen-tos aprendidos con outros xa coñecidos.

2. Comprender os principais conceptos, leis,modelos e teorías da física para poder articulalos encorpos coherentes do coñecemento.

3. Obter unha formación científica básica que con-tribúa a xerar interese para desenvolver estudos pos-teriores máis específicos.

4. Recoñecer a importancia do coñecemento cien-tífico para a formación integral das persoas, asícomo para participar, como integrantes da cidadaníae, se é o caso, futuras científicas e futuros científi-cos, na necesaria toma de decisións fundamentadassobre problemas tanto locais como globais.

5. Comprender as complexas interaccións actuaisda física coa sociedade, o desenvolvemento tecnoló-xico e o medio natural (ciencia-tecnoloxía-socieda-de-medio natural), valorando a necesidade de traba-llar para lograr un desenvolvemento sustentable esatisfactorio para o conxunto da humanidade.

6. Utilizar correctamente a terminoloxía científicae empregala de xeito habitual ao expresarse noámbito da física, aplicando diferentes modelos de


representación: gráficas, táboas, diagramas, expre-sións matemáticas, etc.

7. Empregar as tecnoloxías da información e dacomunicación (TIC) na interpretación e simulaciónde conceptos, modelos, leis ou teorías; na obtencióne tratamento de datos; na procura de información dediferentes fontes; na avaliación do seu contido e naelaboración e comunicación de conclusións, fomen-tando no alumnado a formación dunha opinión pro-pia e dunha actitude crítica fronte ao obxecto deestudo.

8. Comprender e valorar o carácter complexo edinámico da física e as súas achegas ao desenvolve-mento do pensamento humano, evitando posiciónsdogmáticas e considerando unha visión global dahistoria desta ciencia que permita identificar esituar no seu contexto os personaxes máis relevan-tes.

9. Deseñar e realizar experimentos físicos, utili-zando correctamente o instrumental básico do labo-ratorio, respectando as normas de seguridade dasinstalacións e aplicando un tratamento de residuosaxeitado.

10. Coñecer os principais retos que ten que abor-dar a investigación neste campo da ciencia na actua-lidade, apreciando as súas perspectivas de desen-volvemento.

11. Valorar as achegas das mulleres ao desenvol-vemento científico e tecnolóxico, desde unha pers-pectiva de xénero ao longo do tempo.

12. Comprender o carácter fundamental da físicano desenvolvemento doutras ciencias e tecnoloxías.

13. Valorar o carácter colectivo e cooperativo daciencia, fomentando actitudes de creatividade, flexi-bilidade, iniciativa persoal, autoestima e sentido crí-tico a través do traballo en equipo.

Contidos.

Contidos comúns.

-Utilización de estratexias básicas da actividadecientífica tales como a formulación de problemas, atoma de decisións acerca da conveniencia ou non doseu estudo, a emisión de hipóteses, a elaboración deestratexias de resolución, de deseños experimentais,a análise dos resultados e a verificación da súa fia-bilidade.

-Busca, selección e comunicación de informacióne de conclusións utilizando diferentes recursos eempregando a terminoloxía axeitada.

-Emprego das TIC como ferramentas de axuda nainterpretación de conceptos, na obtención, trata-mento e representación de datos, na procura deinformación e na elaboración de conclusións.

-Repercusión dos diferentes achados científicosna sociedade e valoración da importancia da cienciasobre a nosa calidade de vida. Análise crítica docarácter científico dunha información.

-Recoñecemento da necesidade dun desenvolve-mento sustentable e valoración das consecuencias

ambientais da evolución tecnolóxica. Aplicación árealidade galega.

Interacción gravitatoria.

-Revisións dos conceptos básicos relacionados coadinámica do movemento circular e introdución domomento dunha forza respecto a un punto, domomento angular e a súa conservación. Forzas cen-trais.

-Unha revolución científica que modificou a visióndo Universo: das leis de Kepler á lei de gravitaciónuniversal.

-O problema das interaccións a distancia e a súasuperación mediante o concepto de campo gravitato-rio. Magnitudes que o caracterizan: intensidade epotencial gravitatorio. Forzas conservativas e ener-xía potencial gravitatoria.

-Gravidade terrestre: os seus valores en diferenteslugares da Terra e aplicación ao movemento dossatélites e foguetes espaciais.

-Determinación experimental do valor da gravida-de no laboratorio.

-Visión actual do Universo: buracos negros, sepa-ración de galaxias, orixe e evolución do Universo,etc.

Vibracións e ondas.

-Análise cinemática, dinámica e enerxética domovemento harmónico simple. Aplicación experi-mental: estudo estático e dinámico do resorte. Com-paración de resultados coa oscilación do péndulosimple.

-Superposición de movementos: movemento ondu-latorio. Criterios de clasificación e magnitudescaracterísticas das ondas. Interpretación da ecua-ción das ondas harmónicas planas, identificación demagnitudes e aspectos enerxéticos.

-Propagación das ondas: principio de Huygens,reflexión e refracción. Estudo cualitativo de difrac-ción, interferencias e efecto Doppler. Ondas estacio-narias.

-Estudo das ondas sonoras. Propagación, calidadese percepción do son. Resonancia e instrumentosmusicais. Contaminación acústica, fontes e efectos.Medidas de actuación.

-Aplicacións das ondas ao desenvolvemento tecno-lóxico e á mellora das condicións de vida (sonar,ecografía, etc.). Incidencias sobre o medio natural.

Óptica.

-Controversia histórica sobre a natureza da luz:modelos corpuscular e ondulatorio. Dependencia davelocidade da luz co medio. Algúns fenómenos pro-ducidos co cambio de medio: reflexión, refracción,absorción e dispersión.

-Óptica xeométrica: comprensión da formación deimaxes en espellos e lentes delgadas e explicacióndo funcionamento do ollo como instrumento óptico.Realización de experiencias sinxelas con lentes e


espellos, así como a construción dalgún instrumentoóptico.

-Estudo cualitativo dos fenómenos de difracción,interferencias, dispersión, polarización e do espec-tro visible. Aplicacións médicas e tecnolóxicas.

Interacción electromagnética.

-Interacción entre cargas eléctricas en repouso: leide Coulomb. O campo eléctrico e as magnitudes queo caracterizan: intensidade de campo e potencialeléctrico.

-Relación entre fenómenos eléctricos e magnéti-cos. Campos magnéticos creados por correntes eléc-tricas. Forzas magnéticas: lei de Lorentz e interac-cións magnéticas entre correntes rectilíneas. Expli-cación do magnetismo natural. Realización de expe-riencias reais e simulacións interactivas conbobinas, imáns e motores.

-Conversión de enerxía mecánica en enerxía eléctri-ca. Das experiencias de Faraday e Henry á induciónelectromagnética. Lei de Lenz e conservación da ener-xía. Obtención e transporte da enerxía eléctrica,impactos e sustentabilidade. Enerxía eléctrica de fon-tes renovables. Análise da situación actual en Galicia.

-Aproximación histórica á síntese electromagnéti-ca de Maxwell e á predición das ondas electromag-néticas. Aplicacións, valoración do seu papel nastecnoloxías da comunicación e repercusións na saú-de humana.

-Analoxías e diferenzas entre campos gravitatorio,eléctrico e magnético.

Física moderna.

-Insuficiencia da física clásica para explicar o efec-to fotoeléctrico e os espectros descontinuos. Hipótesede De Broglie. Relacións de indeterminación de Hei-senberg. Valoración do desenvolvemento científico etecnolóxico que supuxo a física cuántica.

-Postulados da relatividade especial. A equivalen-cia masa-enerxía. Repercusións da teoría da relati-vidade.

-Composición e estabilidade do núcleo atómico.Interacción nuclear forte. Enerxía de enlace.Radioactividade: tipos, repercusións e aplicaciónsmédicas. Reaccións nucleares de fisión e de fusión:aplicacións tecnolóxicas e riscos ambientais.

-Interaccións fundamentais. Partículas, leptóns,hadróns e quarks. Os aceleradores de partículas: oCERN.


1. Familiarizarse coas características básicas dotraballo científico, valorando as súas posibles reper-cusións e implicacións ciencia-tecnoloxía-socieda-de-medio natural.

Trátase de avaliar se o alumnado analiza situa-cións e obtén información sobre fenómenos físicosutilizando as estratexias básicas do traballo científi-co tanto na compresión de conceptos como na reso-lución de problemas e nos traballos experimentais.

No marco destas estratexias debe valorarse a compe-tencia dixital.

Este criterio debe ser avaliado en relación co res-to dos criterios, para o que se precisan actividadesque inclúan o interese das situacións, análises cua-litativas, emisión de hipóteses fundamentadas, ela-boración de estratexias, realización de experienciasen condicións controladas e reproducibles, análisedetida de resultados, representacións gráficas,implicacións CSTA do estudo realizado (posiblesaplicacións, transformacións sociais, repercusiónspositivas e negativas), toma de decisións, activida-des de síntese e de comunicación; tendo en conta opapel da historia da ciencia.

2. Interpretar as leis de Kepler e valorar a impor-tancia da lei de gravitación universal para aplicalasá resolución de situacións de interese como a deter-minación de masas de corpos celestes, o tratamentoda gravidade terrestre e a análise do movemento deplanetas e satélites.

Comprobarase se o alumnado aplica as leis deKepler para a explicación das órbitas dos astros,valora a importancia da lei de gravitación universalna unificación da dinámica terrestre e celeste e assúas repercusións tanto teóricas (nas ideas sobre ouniverso) coma prácticas (nos satélites artificiais).Débese constatar que as alumnas e os alumnos com-prenden e distinguen os conceptos que describen ainteracción gravitatoria (campo, enerxía e forza) eque saben aplicalos en diferentes situacións.

3. Construír un modelo teórico que permita expli-car as vibracións da materia e a súa propagación(ondas) para aplicalo á interpretación de diferentesfenómenos naturais e desenvolvementos tecnolóxi-cos.

Comprobarase se o alumnado aplica os conceptosrelacionados co movemento harmónico simple e omovemento ondulatorio a diferentes situacións,incluíndo montaxes experimentais. Así mesmo, pre-téndese valorar se asocia o que percibe co modeloteórico, como por exemplo a intensidade coa ampli-tude ou o ton coa frecuencia. Avaliarase se sabededucir os valores das magnitudes característicasdunha onda a partir dunha ecuación e viceversa,explicar cuantitativamente algunhas propiedades dasondas como a reflexión e a refracción e cualitativa-mente outras como interferencias, resonancia, difrac-ción, efecto Doppler e aspectos enerxéticos (atenua-ción, absorción e amortecemento). Tamén se compro-bará se o alumnado coñece os efectos da contamina-ción acústica na saúde, algunhas das principaisaplicacións tecnolóxicas das ondas e a súa influencianas condicións de vida e no medio natural.

4. Utilizar os modelos corpuscular e ondulatoriopara explicar as distintas propiedades da luz.

Trátase de avaliar se o alumnado coñece o debatehistórico sobre a natureza da luz. Débese comprobarse é quen de interpretar, utilizando un modelo deraios, a formación de imaxes obtidas experimental-mente con lentes delgadas, con espellos cóncavos e


convexos e as procedentes dunha cámara escura.Tamén se valorará a capacidade do alumnado paraconstruír algún instrumento óptico sinxelo e se com-prende as numerosas aplicacións da óptica na nosasociedade.

5. Usar os conceptos de campo eléctrico e magné-tico para superar as dificultades que presenta a inte-racción á distancia e comprender a relación entreelectricidade e magnetismo que levou a establecer ainteracción electromagnética.

Con este criterio preténdese comprobar se os estu-dantes son capaces de determinar os campos eléctri-cos e magnéticos creados por cargas puntuais (unhaou dúas) e correntes rectilíneas, de recoñecer as for-zas que exercen os ditos campos sobre outras cargasou correntes, así como de xustificar o fundamentodalgunhas aplicacións prácticas: electroimáns,motores, instrumentos de medida, impresoras ouaceleradores de partículas.

6. Explicar a produción de corrente eléctricamediante variacións do fluxo magnético e a súa apli-cación na obtención de enerxía eléctrica, así como apredición de ondas electromagnéticas a partir dasíntese de Maxwell e a integración da óptica no elec-tromagnetismo.

Trátase de avaliar se o alumnado comprende aindución electromagnética e utiliza a síntese deMaxwell para explicar a orixe do espectro da luz (dasondas de radio ata os raios gamma). Tamén se valo-rará se xustifica criticamente as aplicacións relevan-tes destes coñecementos e os problemas ambientaise de saúde derivados do uso destas tecnoloxías.

7. Coñecer a revolución científico-tecnolóxica quedeu lugar ao nacemento da física cuántica.

Este criterio avaliará se o alumnado comprendeque os fotóns e electróns non son ondas nin partícu-las segundo a noción clásica, senón que teñen uncomportamento novo, o cuántico, e que para descri-bilo foi necesario construír un novo corpo de coñe-cementos que permite unha maior comprensión damateria e do cosmos: a física cuántica. Valorarase,así mesmo, se coñece o grande impulso desta revo-lución científica ao desenvolvemento tecnolóxico,por exemplo as células fotoeléctricas, os microsco-pios electrónicos, o láser e a microelectrónica.

8. Utilizar os principios da relatividade especialpara explicar unha serie de fenómenos como a dila-tación do tempo, a contracción da lonxitude e aequivalencia masa-enerxía.

Preténdese comprobar se o alumnado coñece ospostulados de Einstein para superar as limitaciónsda física clásica, o cambio que supuxo a teoría darelatividade na interpretación dos conceptos deespazo, tempo, cantidade de movemento e enerxía eas súas múltiples implicacións, non só no eido daciencia, senón tamén noutros ámbitos.

9. Aplicar a equivalencia masa-enerxía para expli-car a enerxía de enlace nos núcleos e a súa estabili-dade, as reaccións nucleares, a radioactividade e

formular elementais interpretacións co modelo departículas.

Comprobarase se o alumnado é quen de interpre-tar a estabilidade dos núcleos a partir da enerxía deenlace e os procesos enerxéticos vinculados coaradioactividade e as reaccións nucleares. Ademais,valorarase que utiliza estes coñecementos para com-prender e valorar problemas de interese como asaplicacións dos radioisótopos, o armamento e osreactores nucleares, tomando conciencia dos seusriscos e repercusións. Así mesmo, avaliarase secomprende a importancia das investigacións en físi-ca de partículas na busca dunha teoría unificada dasinteraccións fundamentais e dunha explicación daorixe e evolución do Universo.



-Seleccionar actividades variadas, con diferentegrao de complexidade, establecendo unha secuenciaaxeitada, de tal maneira que se recollan actividadesde introdución, de estruturación de conceptos, desíntese e de aplicación.


-Potenciar a dimensión colectiva da actividadecientífica organizando equipos de traballo, creandoun ambiente semellante ao que podería ser unhainvestigación cooperativa en que conten as opiniónsde cada persoa, facendo ver como os resultados indi-viduais ou dun equipo non abondan para verificar oufalsear unha hipótese e evitando toda discriminaciónpor razóns éticas, sociais, sexuais, etc.

-Propiciar a construción de aprendizaxes signifi-cativas a través de actividades que permitan anali-zar e contrastar as propias ideas coas cientificamen-te aceptadas para propiciar o cambio conceptual,metodolóxico e actitudinal.

-Facilitar a interacción entre a estrutura da disci-plina e a estrutura cognitiva do alumnado aplicandoestratexias propias das ciencias na resolución desituacións-problema relevantes para influír na rees-truturación e enriquecemento dos esquemas decoñecemento do alumnado, contribuíndo así a incre-mentar as súas capacidades.

-Propoñer análises cualitativas, que axuden a for-mular preguntas operativas presentadas como hipó-teses, que orienten o tratamento dos problemas comoinvestigacións e contribúan a facer explícitas as pre-concepcións.

-Fomentar a autonomía, a iniciativa persoal, acreatividade e a competencia de aprender a apren-der a través da planificación, realización e avalia-ción de deseños experimentais por parte do alumna-do, incluíndo a incorporación das tecnoloxías da


información e da comunicación co obxecto de favo-recer unha visión máis actual da actividade tecnoló-xica e científica contemporánea.

-A comunicación é un aspecto esencial da actividadecientífica e debe ser traballada, por exemplo, na reco-llida e análise de diversas informacións orais e escritasen relación cos temas tratados, a través da elaboracióne exposición de memorias científicas do traballo reali-zado ou da lectura e comentario crítico de textos cien-tíficos. En concreto, a verbalización (rexeitando o ope-rativismo mudo en relación co uso das ferramentasmatemáticas) require unha atención preferente.

-Considerar as implicacións ciencia-tecnoloxía-sociedade-medio natural dos problemas (posiblesaplicacións, repercusións negativas, toma de deci-sións, ciencia e pseudociencia, etc.) e as posiblesrelacións con outros campos do coñecemento.

-Facer visibles as achegas das mulleres á cienciae á tecnoloxía, así como examinar aspectos andro-céntricos nelas.

FÍSICA E QUÍMICA

Introdución.

Esta materia debe contribuír a que o alumnado seinterese pola física e a química como ferramentasque facilitan a caracterización e análise dunhamorea de fenómenos cotiáns en que interveñen con-ceptos relacionados con elas, polo que fomenta aparticipación na toma de decisións sobre problemasgraves, tanto locais coma globais, sobre o medionatural e a saúde e contribúe á comprensión do fun-cionamento de moitos aparellos tecnolóxicosmediante un enfoque práctico orientado a destacaras relacións ciencia, tecnoloxía, sociedade e medionatural (ciencia-tecnoloxía-sociedade-medio natu-ral). O alumnado ten que coñecer e comprender osdevanditos problemas, as súas causas e posiblesmedidas que debe ter en conta, desde os eidos cien-tífico, tecnolóxico, educativo e político, para poderenfrontarse a eles na procura dun futuro sustentable.

A materia de física e química debe incidir na fami-liarización do alumnado coa natureza e nas basesconceptuais da ciencia e da tecnoloxía, co obxectivode que sexa quen de comprender as problemáticasde orixe científico-tecnolóxica que lle poidan afectarcomo integrante da cidadanía e así poder xerar acti-tudes responsables para participar na toma de deci-sións cando se procura a súa solución.

A idea de ciencia como proceso de construciónpermanente debe impregnar o currículo, tendo enconta o papel da historia da física e da química áhora de entender as controversias entre os diferentesmodelos e teorías. Débese destacar o papel das cien-tíficas e dos científicos que contribuíron ao dito pro-ceso, así como o desenvolvemento da cultura cientí-fica iniciada na etapa anterior.

Os contidos da materia están organizados en blo-ques relacionados entre si. A súa ordenación nonpretende marcar unha pauta no desenvolvemento docurrículo, que terá que contextualizarse en cada

situación particular. Porén, para o alumnado poderesultar máis doado comezar pola química.

Pártese dun bloque de contidos comúns que, poloseu carácter transversal, deberán ser tidos en contaao desenvolver o resto. Nel teñen cabida os procede-mentos e actitudes destinados a familiarizar o alum-nado coas estratexias básicas da actividade científi-ca, co emprego das novas tecnoloxías da informacióne da comunicación (tecnoloxías da información e dacomunicación), coa valoración da importancia daciencia na calidade de vida, coa análise crítica dainformación e co desenvolvemento sustentable.

Na primeira parte, dedicada á química, os contidosestrutúranse aredor de tres grandes eixes. Por unhabanda, a teoría atómico-molecular da materia: estru-tura atómica e enlace químico; por outra, o cambioquímico e, finalmente, o estudo da química do car-bono.

O primeiro eixe afonda na teoría atómico-molecu-lar da materia. Partindo de coñecementos abordadosna etapa anterior, xustifícanse as leis ponderais evolumétricas empregando o modelo atómico-molecu-lar de Dalton, introdúcese a magnitude cantidade desubstancia e a súa unidade, o mol, a súa aplicaciónaos gases, ás disolucións e á determinación de fór-mulas empíricas e moleculares. Interprétase a estru-tura do átomo, facendo especial fincapé no modeloatómico de Bohr, as súas limitacións e a necesidadede introducir niveis enerxéticos con capas e subca-pas para explicar as configuracións electrónicas, asemellanza entre as distintas familias de elementos,os diferentes tipos de enlace que axudarán na expli-cación dalgunhas propiedades das substancias.

O segundo eixe analiza a importancia, a interpre-tación teórica e a enerxía das transformacións quí-micas. Trátase, así mesmo, a estequiometría, os fac-tores dos que depende a velocidade das reaccións,as repercusións ambientais das combustións e opapel dos novos combustibles.

O último afonda no estudo da química do carbonoe debe permitir que o alumnado comprenda a impor-tancia das primeiras sínteses de substancias orgáni-cas, o que supuxo a superación do vitalismo -quenegaba a posibilidade das devanditas sínteses- con-tribuíndo á construción dunha imaxe unitaria damateria e impulsando a síntese de novos materiaisde grande importancia polas súas aplicacións. Esteestudo das substancias orgánicas dedicará unhaatención particular á problemática do uso dos com-bustibles fósiles e á necesidade de solucións paraavanzar cara a un futuro sustentable

Na segunda parte, dedicada á física, os contidosestrutúranse arredor da mecánica e da electricidade.

A mecánica iníciase cun afondamento no estudodo movemento e as causas que o modifican, coobxectivo de mostrar o xurdimento da cienciamoderna e a súa ruptura con dogmatismos e visiónssimplistas de sentido común. Amplíase o tratamentodos contidos relacionados coa enerxía do último cur-so da ESO, cunha aproximación máis detida nas


transformacións e nas transferencias por traballo ecalor, a degradación, a aplicación en contextoscotiáns, o estudo dos problemas asociados á súaobtención e consumo, con especial atención á situa-ción enerxética en Galicia. Isto facilitará unhamellor comprensión dos principios da dinámica, deconservación e transformación da enerxía e dasrepercusións teóricas e prácticas do corpo de coñe-cementos construído.

O bloque relacionado coa electricidade debe con-tribuír a un maior coñecemento da estrutura damateria e do papel da enerxía eléctrica nas socieda-des actuais, incidindo na súa xeración, no consumoe nas repercusións da súa utilización, distinguindoentre o ámbito doméstico e o público.

Obxectivos.

1. Utilizar, con autonomía crecente, estratexias deinvestigación propias das ciencias (formulación deproblemas, emisión de hipóteses fundamentadas,procura de información, elaboración de estratexiasde resolución e de deseños experimentais, realiza-ción de experimentos en condicións controladas ereproducibles, análise de resultados, elaboración ecomunicación de conclusións) relacionando os coñe-cementos aprendidos con outros xa coñecidos e con-siderando a súa contribución á construción de cor-pos coherentes de coñecemento.

2. Coñecer os conceptos, leis, teorías e modelosmáis importantes e xerais da física e da química cofin de ter unha visión global do desenvolvementodestas ramas da ciencia e do seu papel social.


4. Apreciar a dimensión cultural da física e daquímica para a formación integral das persoas, asícomo saber valorar as súas repercusións na socieda-de e no medio natural e contribuír a construír unfuturo sustentable, participando na conservación,protección e mellora do medio natural e social.

5. Comprender a importancia da física e da quími-ca para abordar numerosas situacións cotiás, asícomo para participar na necesaria toma de decisiónsfundamentadas arredor de problemas locais e glo-bais a que se enfronta a humanidade.

6. Manexar a terminoloxía científica ao expresarseen ámbitos relacionados coa física e a química, asícomo na explicación de fenómenos da vida cotiá querequiran dela.

7. Empregar as tecnoloxías da información e dacomunicación (TIC) na interpretación e simulaciónde conceptos, modelos, leis ou teorías para obter etratar datos, extraer e utilizar información de dife-rentes fontes, avaliar o seu contido, adoptar deci-sións e comunicar as conclusións, fomentando noalumnado a formación dunha opinión propia e dunhaactitude crítica fronte ao obxecto de estudo.

8. Recoñecer o carácter tentativo e creativo do tra-ballo científico como actividade en permanente pro-

ceso de construción, analizando e comparando hipó-teses e teorías contrapostas a fin de desenvolver unpensamento crítico, así como valorar as achegas dosgrandes debates científicos ao desenvolvemento dopensamento humano.

9. Planificar e realizar experimentos físicos e quí-micos tendo en conta a utilización correcta do ins-trumental básico do laboratorio, cunha atención par-ticular ás normas de seguridade das instalacións eao tratamento de residuos.

10. Recoñecer os principais retos da investigacióndeste campo da ciencia na actualidade e o caráctercientífico das informacións aparecidas nos mediosde comunicación.

11. Valorar as achegas das mulleres ao desenvol-vemento científico e tecnolóxico, facendo especialreferencia aos casos galegos.

12. Aplicar os coñecementos da física e da quími-ca para afianzar actitudes de respecto e prevenciónno ámbito da educación viaria e da saúde individuale social.

13. Valorar o carácter colectivo e cooperativo daciencia, fomentando actitudes de creatividade, flexi-bilidade, iniciativa persoal, autoconfianza e sentidocrítico a través do traballo en equipo.

Contidos.

Contidos comúns.

-Utilización de estratexias básicas da actividadecientífica, tales como a presentación de problemas,a toma de decisións sobre a conveniencia ou non doseu estudo; formulación de hipóteses, elaboraciónde estratexias de resolución e de deseños experi-mentais, análise de resultados e verificación da súafiabilidade.


-Emprego das TIC como ferramentas de axuda nainterpretación de conceptos, na obtención e trata-mento de datos, na procura de información e na ela-boración de conclusións.

-Repercusión dos diferentes achados científicosna sociedade e da valoración da importancia daciencia sobre a nosa calidade de vida. Análise críti-ca do carácter científico dunha información.

-Recoñecemento da necesidade dun desenvolve-mento sustentable e valoración das consecuenciasambientais da evolución tecnolóxica. Aplicación árealidade galega.

Teoría atómico-molecular da materia.

-Desenvolvemento histórico das leis ponderais erelacións volumétricas dos gases. Hipótese de Avo-gadro.

-Interpretación das leis ponderais de acordo comodelo atómico de materia de Dalton. Limitaciónsdesta teoría.


-Masa atómicas e moleculares. Unha magnitudefundamental: a cantidade de substancia e a súa uni-dade: o mol. Masas molares.

-Aplicación do concepto de cantidade de substan-cia en mol aos gases (ecuación de estado dos gasesideais), a disolucións (concentración en cantidadede substancia, incluído o procedemento experimen-tal de preparación de disolucións de concentracióncoñecida) e á determinación de fórmulas empíricas emoleculares.

Estrutura atómica e enlace químico.

-Establecemento histórico dos modelos atómicosde Thomson e Rutherford. Espectros atómicos e omodelo atómico de Bohr. Distribución electrónica enniveis enerxéticos. Os seus logros e limitacións.Introdución cualitativa ao modelo cuántico: configu-racións electrónicas baseadas en niveis enerxéticoscon capas e subcapas.

-Revisión do concepto de elemento químico e asúa abundancia e importancia na natureza. Sistemaperiódico, xustificación e achegas ao desenvolve-mento da química. Propiedades periódicas.

-Enlaces iónico, covalente, metálico e interacciónsintermoleculares. Interpretación das propiedadesdas substancias en función do tipo de enlace quepresentan. O caso da auga.

-Formulación e nomenclatura das substanciasinorgánicas seguindo as normas da IUPAC.

Reacción química.

-Importancia do estudo das reaccións químicas.Reaccións químicas de interese na nosa sociedadepola súa importancia industrial, histórica, biolóxicaou polo seu impacto ambiental.

-Interpretación a nivel microscópico das reacciónsquímicas. Teoría de colisións e enerxía de activa-ción. Introdución ao concepto de velocidade dunhareacción química. Estudo experimental dos factoresdos que depende a velocidade das reaccións quími-cas. Catalizadores.

-Estequiometría das reaccións. Reactivo limitantee rendemento dunha reacción química.

-Enerxía das reaccións químicas. Obtención deenerxía a partir das reaccións químicas (combus-tións) e a súas repercusións ambientais. Novos com-bustibles.

Química orgánica.

-Orixes da química orgánica: superación dabarreira do vitalismo (síntese da urea).

-Posibilidades de combinación do carbono. For-mulación e nomenclatura de hidrocarburos seguindoas normas da IUPAC.

-Os hidrocarburos e as súas aplicacións: produtosderivados do petróleo. Repercusións (económicas,sociais, bélicas, ambientais) derivadas da utilizaciónde combustibles fósiles.

-Sínteses orgánicas de especial interese na nosasociedade. Vantaxes e inconvenientes dos novos

compostos orgánicos de síntese: da revolución dosnovos materiais aos contaminantes orgánicos.

Estudo do movemento.

-Importancia do estudo da cinemática no xurdi-mento da ciencia moderna e na vida cotiá.

-Sistemas de referencia inerciais. Magnitudesnecesarias para describir o movemento. Caráctervectorial das magnitudes implicadas. Concepto develocidade instantánea: aplicación a movementossinxelos.

-Achegas de Galileo ao desenvolvemento da cine-mática e da ciencia en xeral. Problemas a que se tivoque enfrontar.

-Estudo dos movementos rectilíneos uniformes,uniformemente acelerados e circular uniforme.Superposición de movementos.

-Educación viaria. Estudo de situacións cinemáti-cas de interese como a distancia de freada.

Dinámica.

-Superación da idea da física aristotélica-escolás-tica para asumir o concepto de forza como interac-ción.

-Revisión das leis da dinámica de Newton.

-Cantidade de movemento e principio de conserva-ción. Aplicación a diferentes situacións: colisións,foguetes, etc.

-Dinámica do movemento circular uniforme. Leide gravitación universal: importancia e repercusión.Aplicación a diferentes situacións: movementos dosastros, mareas, etc.

-Importancia das achegas de Newton ao desenvol-vemento científico: o universo mecánico.

-Estudo dalgunhas situacións dinámicas de intere-se: tensión, fricción e forzas elásticas.

Enerxía e a súa transferencia: traballo e calor.

-Revisión e afondamento do concepto de enerxía:enerxía cinética e potencial.

-Mecanismos de transferencia de enerxía: calor etraballo. Eficacia na realización dun traballo: poten-cia.

-Transformación e conservación da enerxía. Pri-meiro principio da termodinámica. Degradación daenerxía. Aplicación para valorar a importancia davelocidade en caso de colisión nun vehículo.

-Afondamento no estudo dos problemas asociadosá obtención e ao consumo dos recursos enerxéticos.Enerxía para un futuro sustentable.

-Produción e consumo de enerxía en Galicia.Impacto ambiental e posibles alternativas.

Electricidade.

-Enerxía eléctrica na sociedade actual: xeración,consumo e repercusións da súa utilización. Produ-ción e consumo de enerxía eléctrica na nosa comu-nidade autónoma. Repercusións sobre o medio natu-ral. As emisións de CO

2en Galicia.


-Realización de experiencias de electrización paraestudar as interaccións entre cargas. Lei de Cou-lomb.

-Introdución ao concepto de campo eléctrico. Con-cepto de potencial eléctrico.

-O circuíto eléctrico: lei de Ohm. Asociación deresistencias e circuítos mixtos.



Trátase de avaliar se o alumnado analiza situa-cións e obtén información sobre fenómenos físicos equímicos utilizando as estratexias básicas do traba-llo científico tanto na compresión de conceptos comona resolución de problemas e nos traballos experi-mentais. No marco destas estratexias debe valorarsea competencia dixital.

Este criterio debe ser avaliado en relación co res-to dos criterios de avaliación, para o que se precisanactividades que inclúan o interese das situacións,análises cualitativas, emisión de hipóteses funda-mentadas, elaboración de estratexias, realización deexperiencias en condicións controladas e reproduci-bles, análise detida de resultados, implicaciónsciencia-tecnoloxía-sociedade-medio natural do estu-do realizado (posibles aplicacións, transformaciónssociais, repercusións positivas e negativ), toma dedecisións, actividades de síntese e de comunica-cións. Todo isto tendo en conta o papel da historia daciencia e salientando o papel das mulleres no desen-volvemento científico e tecnolóxico.

2. Interpretar as leis ponderais e as relacións volu-métricas dos gases e aplicar o concepto de cantida-de de substancia en mol.

Preténdese comprobar se os estudantes son capa-ces de utilizar a teoría atómica de Dalton e as hipó-teses de Avogadro para interpretar as leis ponderaise as relacións volumétricas de combinación entregases. Así mesmo, deberá comprobarse que com-prende a importancia e o significado da magnitudecantidade de substancia e a súa unidade, o mol, e seé quen de determinala nunha mostra, tanto dunhasubstancia pura en calquera estado de agregacióncomo dunha disolución. Tamén se valorará se sabenaplicar a dita magnitude fundamental na determina-ción de fórmulas empíricas e moleculares.

3. Xustificar a existencia e evolución dos modelosatómicos, valorando o carácter tentativo e aberto dotraballo científico, e coñecer o tipo de enlace quemantén unidas as partículas constituíntes das subs-tancias para poder explicar as súas propiedades.

Preténdese comprobar se o alumnado é capaz deidentificar os feitos que levaron a cuestionar cada undos modelos atómicos e a concibir e adoptar outroque explicase novos fenómenos, recoñecendo ocarácter hipotético do coñecemento científico, some-tido a continua revisión. Tamén se valorará se reco-

ñece a importancia do sistema periódico para odesenvolvemento da química e xustifica a variaciónperiódica dalgunhas propiedades atómicas, así comose coñece os enlaces iónico, covalente, metálico einteraccións intermoleculares e pode interpretar, apartir deles, as principais propiedades físico-quími-cas das substancias.

4. Recoñecer a importancia das transformaciónsquímicas e as súas repercusións, interpretar micros-copicamente unha reacción química, emitir hipóte-ses sobre os factores dos que depende a velocidadedunha reacción, sometelas a comprobación experi-mental e realizar cálculos estequiométricos enexemplos de interese práctico.

Avaliarase se o alumnado coñece a importancia,utilidade e impacto ambiental das transformaciónsquímicas na vida cotiá, na sociedade e na industria,tales como as combustións ou as reaccións ácido-base, e tamén de exemplos levados a cabo en expe-riencias de laboratorio. Valorarase se interpreta anivel atómico-molecular unha reacción química, sesabe resolver problemas sobre as cantidades desubstancia de produtos e reactantes que interveñen,se comprende o concepto de velocidade de reaccióne se é capaz de predicir e comprobar os factores deque depende, así como a súa importancia en proce-sos cotiáns e industriais.

5. Identificar as propiedades físicas e químicasdos hidrocarburos, así como a súa importancia sociale económica, saber formulalos e nomealos aplicandoas regras da IUPAC e valorar a importancia dodesenvolvemento das sínteses orgánicas e as súasrepercusións.

Avaliarase se os estudantes valoran o que supuxoa superación da barreira do vitalismo, así como oespectacular desenvolvemento posterior das síntesesorgánicas e as súas repercusións (novos materiais,contaminantes orgánicos permanentes, etc.). A par-tir das posibilidades de combinación entre o C e oH, o alumnado debe ser capaz de escribir e nomearos hidrocarburos de cadea lineal e ramificados ecoñecer algunhas das súas propiedades físicas equímicas, incluíndo reaccións de combustión e deadición ao dobre enlace. Tamén deben identificar asprincipais fraccións da destilación do petróleo e assúas aplicacións na obtención de moitos dos produ-tos de consumo cotián, así como valorar a súa impor-tancia social e económica, as repercusións da súautilización e esgotamento e a necesidade de investi-gacións no campo da química orgánica que poidancontribuír á sustentabilidade.

6. Aplicar as estratexias do traballo científico aoestudo dos movementos uniformes (rectilíneos e cir-culares) e do movemento rectilíneo uniformementeacelerado.

Valorarase se o alumnado comprende a importanciade coñecer e clasificar os movementos e resolve pro-blemas de interese en relación a estes conceptos,aplicando as estratexias básicas do traballo científi-co, especialmente os referidos á educación viaria.


Tamén se avaliará se coñece as achegas de Galileo aoestudo da cinemática, así como as dificultades quetivo que afrontar; en concreto, se interpreta a super-posición de movementos, introducida para resolverproblemas e actividades de lanzamento horizontal eoblicuo, recoñecendo a súa importancia como orixehistórica e fundamento do cálculo vectorial.

7. Identificar as forzas que actúan sobre os corposcomo resultado da interacción entre eles, predicir osseus efectos para explicar situacións dinámicascotiás e aplicar o principio de conservación da can-tidade de movemento e a lei de gravitación universala diferentes situacións.

Será avaliada a comprensión do concepto newto-niano de interacción entre dous corpos e dos seusefectos sobre diferentes corpos en situacións cotiásen que existan forzas elásticas, de fricción e ten-sións. Valorarase a comprensión e aplicación doprincipio de conservación da cantidade de move-mento sobre diferentes sistemas e da lei de gravita-ción universal en diferentes situacións no noso pla-neta e nas interaccións entre astros.

8. Comprender o concepto de enerxía, a súa trans-formación e transferencia por calor e traballo, apli-cando o principio de conservación a diferentessituacións de interese teórico ou práctico.

Trátase de comprobar se o alumnado comprende osconceptos de enerxía (cinética e potencial) a súatransformación e transferencia (calor e traballo), asícomo se é capaz de aplicar o principio de conserva-ción da enerxía e a idea de degradación en diferen-tes situacións: caída de graves, colisións, etc. Taménse valorarán as actitudes e comportamentos coheren-tes en relación co consumo enerxético e implicaciónnos problemas asociados á obtención e uso de recur-sos enerxéticos, con especial énfase nos vinculadosa Galicia.

9. Interpretar a interacción eléctrica, os fenóme-nos asociados, así como aplicar estratexias do traba-llo científico para resolver circuítos eléctricos, valo-rar a importancia da enerxía eléctrica na sociedadeactual e o seu consumo responsable.

Preténdese comprobar se o alumnado recoñeceexperimentalmente a natureza eléctrica da materia,aplica a lei de Coulomb en situacións sinxelas, iden-tifica os principais elementos dun circuíto eléctrico eas súas relacións, deseña e monta diferentes circuítoseléctricos realizando o seu balance enerxético, utilizaos aparellos de medida máis comúns e resolve proble-mas de interese relacionados coa corrente eléctrica.Tamén se avaliará a comprensión dos efectos enerxé-ticos da corrente eléctrica e o seu importante papel nanosa sociedade e as súas repercusións económicas,ambientais e sociais, así como na vida cotiá.


As estratexias metodolóxicas que se propoñen paradesenvolver o currículo desta materia son as seguintes:

-Seleccionar actividades variadas, con diferentegrao de complexidade, establecendo unha secuencia

axeitada, de tal maneira que se recollan actividadesde introdución, de estruturación de conceptos, desíntese e de aplicación.


-Potenciar a dimensión colectiva da actividadecientífica organizando equipos de traballo, creandoun ambiente semellante ao que podería ser unhainvestigación cooperativa en que conten as opiniónsde cada persoa, facendo ver como os resultadosdunha soa persoa ou equipo non bastan para verifi-car ou falsear unha hipótese e evitando toda discri-minación por razóns éticas, sociais, sexuais, etc.


-Facilitar a interacción entre a estrutura da disci-plina e a estrutura cognitiva do alumnado aplicandoestratexias propias das ciencias na resolución desituacións-problema relevantes para influír na rees-truturación e enriquecemento dos esquemas decoñecemento do alumnado, contribuíndo así a incre-mentar as súas capacidades.

-Propoñer análises cualitativas que axuden a for-mular preguntas operativas presentadas como hipó-teses, que orienten o tratamento dos problemas comoinvestigacións e contribúan a facer explícitas as pre-concepcións.

-Fomentar a autonomía, a iniciativa persoal, acreatividade e a competencia de aprender a apren-der a través da planificación, realización e avalia-ción de deseños experimentais por parte do alumna-do, incluíndo a incorporación das tecnoloxías dainformación e da comunicación co obxectivo defavorecer unha visión máis actual da actividade tec-nolóxica e científica contemporánea.

-A comunicación é un aspecto esencial da activi-dade científica e debe ser traballada, por exemplo,na recollida e análise de diversas informacións oraise escritas en relación cos temas tratados, a través daelaboración e exposición de memorias científicas dotraballo realizado ou da lectura e comentario críticode textos científicos. En concreto, a verbalización(rexeitando o operativismo mudo en relación co usodas ferramentas matemáticas) require unha atenciónpreferente.



MATEMÁTICAS I E II

Introdución.

As matemáticas están constituídas na actualidadepor un amplo conxunto de coñecementos xurdidos,moitas veces, do traballo da humanidade para resol-ver os problemas que deveñen dos seus intentos decomprender e modificar a realidade física que arodea. Nun principio as técnicas e procedementosutilizados só tiñan sentido pegados aos problemasque resolvían. Foi Pitágoras o primeiro en conside-rar o número como un ente digno de estudo per se,separado do uso que podería dárselle para contar,medir, calcular ou resolver problemas. Este é o pasonecesario para dotar as matemáticas do carácter abs-tracto e independente da realidade física que teñencomo ciencia finalizada. Isto non significa que, unhavez chegados a este punto, desaparezan dunha vez epara sempre os vínculos desta ciencia coa parte queatinxe á realidade, pois a historia amósanos exemp-los de como estruturas e teorías matemáticas abs-tractas, aparentemente desvinculadas do real, termi-nan sendo de grande axuda para modelar situaciónsreais, explicalas e predicir o seu comportamento,utilizando para iso os métodos teóricos inherentesaos modelos. Tampouco debemos esquecer que moi-tas das matemáticas que se fan na actualidade nacendos problemas que lle formulan as outras ciencias ea tecnoloxía.

Esta dobre vertente do saber matemático, o seucarácter abstracto e a orixe física de moitas das súasteorías, ten que poñerse de manifesto nas activida-des que desenvolvan este currículo. A idade doalumnado de bacharelato e os varios anos de contac-to co saber matemático proporcionan unha boa basepara dar os primeiros pasos no camiño do pensamen-to científico, onde non só seguirá estando presente aintuición, senón tamén o seu cuestionamento, adedución, a argumentación, a utilización precisa dalinguaxe, etc., todo o que constitúe un camiño caraao formal e o abstracto. Pero non hai que esquecerque os pasos que se dean nesta dirección durantetoda a etapa deben ser pausados e curtos, sen pres-cindir nunca da realidade de que xorde o coñece-mento matemático ou en que se aplica. Ademais,presentándolles ás alumnas e aos alumnos situa-cións variadas xurdidas tanto das propias matemáti-cas como das outras ciencias, da tecnoloxía ou doseu contorno próximo para que as investiguen ou asresolvan, móstranse as relacións das matemáticascon outros campos do saber, e deste xeito adquirenmáis sentido e relevancia para o que aprende.

Os contidos de matemáticas no bacharelato deciencias e tecnoloxía preséntanse agrupados en blo-ques cun criterio propio da disciplina, o que non sig-nifica que a álxebra lineal, a xeometría, a análise ea estatística e probabilidade teñan que ensinarsenecesariamente illadas unhas das outras, nin tam-pouco pola orde en que figuran neste documentodentro de cada curso. As moitas relacións que exis-ten entre os contidos destes bloques deben facerseexplícitas no proceso da súa ensinanza. A iniciación

ao cálculo de límites, derivadas e integrais baséasena álxebra e na topoloxía da recta, pero tamén a xeo-metría proporciona unha interpretación intuitiva dosconceptos inherentes a eses contidos. As evidentesrelacións entre a álxebra e a xeometría maniféstansecon claridade nos dous cursos. A álxebra achega apotencia da súa linguaxe simbólica e a xeometríaunha interpretación máis próxima dos obxectos alxé-bricos.

A ensinanza e a aprendizaxe dos contidos destesbloques susténtanse na competencia que debe amo-sar o alumnado na aritmética e na álxebra elementalxa aprendidas en etapas educativas anteriores. Istosignifica que nesta etapa se afondará no seu estudo,pero sempre en relación cos contidos presentes nosoutros bloques e non illadamente, xa que no desen-volvemento destes é necesario resolver ecuacións einecuacións, traballar con intervalos e operar cosdiferentes tipos de números e con expresións alxé-bricas. A avaliación deles, como suxire o criteriocorrespondente, debe facerse, o mesmo que a súaensinanza e aprendizaxe, dun xeito transversal.

No bloque de xeometría de matemáticas I amplían-se as nocións de trigonometría introducidas na ESOpara aplicalas á medición indirecta de lonxitudes eángulos e á resolución de triángulos. O concepto devector e as súas operacións serven de base á com-prensión e á resolución dos problemas afíns e métri-cos do plano. O estudo dos lugares xeométricos, enparticular as cónicas, vese hoxe facilitado co empre-go de ferramentas informáticas. Os contidos de aná-lise deste curso amplían a gama de funcións elemen-tais que deben ser coñecidas mediante a súa expre-sión analítica polo alumnado. Introdúcese tamén aidea intuitiva de límite, que pode ser tratado nume-ricamente coa axuda da tecnoloxía adecuada, e unhainiciación ao concepto e ao cálculo de derivadas edalgunhas das súas aplicacións. Os contidos de esta-tística e probabilidade ofrécenlle ao alumnado novasferramentas para ampliar o estudo do azar. Nas dis-tribucións bidimensionais debe enfatizarse máis ainterpretación dos resultados ca os procedementosde cálculo do coeficiente de correlación e a recta deregresión, que sempre poden facerse coa axuda dacalculadora ou doutras tecnoloxías.

O centro das matemáticas II son os bloques deXeometría e Análise, pois os contidos de Álxebralineal se consideran, sobre todo, como unha ferra-menta para resolver mellor os problemas xeométri-cos de rectas, planos, áreas e volumes no espazo.Neste nivel afóndase o estudo de límites, funciónsderivadas e ás súas aplicacións e introdúcese o cál-culo integral e a súa aplicación ao cálculo de áreassinxelas. Non se trata neste tema, coma noutros, deque o alumnado coñeza moitas técnicas, senón deque comprenda os conceptos en que se basean, sai-ba elixir a apropiada a cada contexto que se lle pre-sente, e sexa capaz de aplicala e de interpretar osresultados obtidos.

Os contidos antes aludidos preséntanse nestecurrículo cun nesgo conceptual, pero o profesorado


non debe esquecer que o coñecemento matemáticoconsiste tamén no dominio da «súa forma de facer»,que se pon de manifesto nos criterios de avaliación.As tarefas máis concretas a que estes aluden prevénunhas matemáticas onde o peso recae nos procede-mentos e onde tamén están presentes as actitudes.Unha versión do xeito de facer matemáticas propor-ciónaa a resolución de problemas, onde case sempreé necesario comezar poñendo exemplos concretosque aclaren a situación problemática, ou buscandocontra-exemplos, para pasar a utilizar estratexias deensaio-erro sistemático, executar procedementosalgorítmicos á man ou coa axuda da calculadora,facer simulacións co ordenador, utilizar a intuición,contrastar as solucións atopadas, presentar o traba-llo realizado dunha forma ordenada e coherente, uti-lizando o vocabulario técnico con precisión, etc.,ademais de mostrar actitudes que como a perseve-ranza, a confianza, o respecto polas opinións doutraspersoas, o recoñecemento dos erros cometidos, etc.están sempre presentes durante a resolución de pro-blemas. Deste xeito, as matemáticas contribúen aque o alumnado adquira unha formación e unhamadurez intelectual e humana, así como habilidadesque son de aplicación xeral e que lle servirán paraenfrontarse a situacións novas cun certo grao deautonomía.

Entre os medios que pode utilizar o profesorado nodecurso do desenvolvemento do seu traballo mere-cen especial mención as calculadoras e os progra-mas informáticos, entre os que cabe destacar os sis-temas de álxebra computacional, os sistemas de xeo-metría dinámica e as follas de cálculo. Todos elesdeben utilizarse, ademais de para a realización decálculos ou a elaboración de gráficas, como unhaaxuda no proceso de ensinanza de conceptos ou pro-piedades.

Moitas veces as alumnas e os alumnos perciben asmatemáticas como un conxunto de fórmulas e méto-dos carentes de sentido, sen relación duns cos outrosnin con nada que teña que ver coa súa realidade, oque propicia unha actitude desfavorable cara áaprendizaxe. Para intentar evitalo, parte do labor doprofesorado debe consistir en presentar as matemá-ticas a partir de contextos e actividades variadas,aínda que logo sexa inevitable culminar o seu estu-do dunha maneira máis formal.

Obxectivos.

Como resultado do proceso de ensinanza e apren-dizaxe, as matemáticas no bacharelato de ciencias etecnoloxía contribuirán ao desenvolvemento dasseguintes capacidades:

1. Aplicar os conceptos, procedementos e estrate-xias propias das matemáticas a situacións diversas,comprendendo as abundantes conexións internasentre os seus contidos, de xeito que permitan avan-zar no estudo das propias matemáticas e doutrasciencias e adquirir unha formación científica xeral.

2. Utilizar as estratexias características da investi-gación científica e as destrezas propias das matemá-

ticas (formulación de problemas, planificación eensaio, experimentación, aplicación da indución eda dedución, formulación e aceptación ou rexeita-mento das conxecturas, comprobación dos resulta-dos obtidos) para realizar investigacións, explorarfenómenos e resolver problemas e situacións prove-nientes de actividades cotiás ou de diferentes ámbi-tos do saber.

3. Adquirir rigor no pensamento científico formu-lando acertadamente os problemas, establecendodefinicións precisas, amosando interese polo traba-llo cooperativo, xustificando procedementos, enca-deando coherentemente os argumentos, comunicán-dose con eficacia e precisión, detectando incorrec-cións lóxicas, cuestionando aseveracións intuitivasou carentes de rigor e mostrando unha actitude fle-xible, aberta e crítica ante outros xuízos e razoamen-tos.

4. Empregar os actuais recursos tecnolóxicos paraobter e procesar información, facilitar a compren-sión de conceptos e propiedades matemáticas, reali-zar cálculos e representacións gráficas e servir comoferramenta na resolución de problemas.

5. Relacionar as matemáticas con outras áreas dosaber, valorando as achegas que se fan entre elaspara o seu respectivo desenvolvemento.

6. Expresarse verbalmente e por escrito en situa-cións susceptibles de ser tratadas matematicamente,comprendendo e manexando termos, notacións erepresentacións matemáticas.

MATEMÁTICAS I

Contidos.

Aritmética e álxebra.

-Números reais. Valor absoluto. Desigualdades.Distancias na recta real. Intervalos e veciñanzas.

-Resolución e interpretación gráfica de ecuaciónse inecuacións.

-Utilización das ferramentas alxébricas na resolu-ción de problemas.

Xeometría.

-Medida dun ángulo en radiáns. Razóns trigono-métricas dun ángulo.

-Utilización da trigonometría na resolución detriángulos e problemas xeométricos diversos.

-Vectores no plano. Operacións. Produto escalar:interpretación xeométrica. Módulo dun vector.

-Ecuacións da recta. Posicións relativas de rectas.Distancias e ángulos.

-Utilización das técnicas da xeometría analíticapara a resolución de problemas métricos no plano.

-Idea de lugar xeométrico no plano. Identificacióne obtención das ecuacións das cónicas.


Análise.

-Funcións reais de variable real: clasificación ecaracterísticas básicas das funcións polinomiais,racionais sinxelas, valor absoluto, parte enteira, tri-gonométricas, exponenciais e logarítmicas.

-Dominio, percorrido, crecemento e decrecemento,extremos relativos e convexidade e concavidade.

-Operacións con funcións.

-Aproximación, numérica e gráfica, ao concepto delímite dunha función, tendencias e continuidade.

-Taxa de variación media. Aproximación, numéri-ca e gráfica, ao concepto de derivada dunha funciónnun punto.

-Funcións derivadas das funcións elementais.Regras de derivación: suma, produto e cociente.

-Aplicación da derivada ao estudo do crecementoe decrecemento e dos extremos relativos das fun-cións polinomiais sinxelas. Trazado das súas gráfi-cas.

-Interpretación e análise de funcións sinxelas,expresadas de maneira analítica ou gráfica, que des-criban situacións reais.

Estatística e probabilidade.

-Distribucións bidimensionais. Correlación e regresiónlineal.

-Probabilidade: propiedades. Probabilidade con-dicionada, regra do produto, da probabilidade total ede Bayes.

-Distribucións binomial e normal.


1. Utilizar correctamente os números reais, asecuacións, os sistemas de ecuacións e as inecua-cións no contexto da resolución de problemas xeo-métricos ou extraídos da realidade social e da natu-reza, así como na representación gráfica de fun-cións, interpretando os resultados obtidos.

Preténdese comprobar con este criterio a adquisi-ción das destrezas necesarias para a utilizacióncorrecta dos números reais, das ecuacións, dos sis-temas de ecuacións e das inecuacións no contexto daformulación e resolución de problemas dos bloquesde xeometría, análise e estatística. Tamén se debevalorar a capacidade para traducir alxebricamenteunha situación e chegar á súa resolución, facendounha interpretación dos resultados obtidos.

2. Representar xeometricamente unha situaciónreal problemática e aplicar diferentes técnicas deresolución de triángulos para resolvela, valorando einterpretando as solucións atopadas.

Preténdese avaliar a capacidade para representarxeometricamente a situación formulada e para resol-vela, utilizando os teoremas do seno e do coseno eoutras relacións trigonométricas sinxelas, así comoas ferramentas de cálculo adecuadas. Con este crite-rio tamén se avaliará a interpretación das soluciónsatopadas no seu contexto.

3. Identificar as formas correspondentes a algúnslugares xeométricos do plano, analizar as súas pro-piedades métricas e construílos a partir delas.

Preténdese comprobar se o alumnado adquiriu ascapacidades necesarias na utilización de técnicaspropias da xeometría analítica para aplicalas aoestudo das ecuacións reducidas das cónicas e dou-tros lugares xeométricos sinxelos. Tamén se preten-de saber se as alumnas e os alumnos son capaces deconstruír e calcular as ecuacións dalgúns lugaresxeométricos a partir da súas propiedades métricascon axuda, se é o caso, de programas de xeometríadinámica adecuados.

4. Utilizar os vectores e as súas operacións no pla-no para resolver problemas extraídos de situaciónsda xeometría dando unha interpretación das solu-cións.

A finalidade deste criterio é avaliar a capacidadepara utilizar a linguaxe vectorial e as técnicas apro-piadas en cada caso, como instrumento para a inter-pretación de fenómenos diversos.

5. Recoñecer as funcións elementais dadas a tra-vés de enunciados, expresións analíticas, táboas ougráficas, e utilizar as súas características no estudode fenómenos naturais e tecnolóxicos.

Este criterio pretende avaliar a capacidade pararecoñecer as características propias da familia e asparticulares da función, así como para interpretar eaplicar a situacións do mundo natural e tecnolóxicoa información subministrada polo estudo das fun-cións.

6. Atopar e interpretar características destacadasde funcións expresadas analítica e graficamente, asícomo representar graficamente funcións sinxelas.

Preténdese comprobar se o alumnado é capaz deconstruír a gráfica dunha función a partir das súascaracterísticas (dominio, continuidade, asíntotashorizontais e verticais, crecemento e decrecemento,convexidade e concavidade e extremos locais), asícomo se é quen de representar funcións polinomiaissinxelas a partir das súas expresións analíticas, uti-lizando a derivación e outras técnicas para coñecerpreviamente as súas propiedades. Tamén se preten-de comprobar a capacidade para interpretar e anali-zar funcións sinxelas, expresadas analítica ou grafi-camente, que describan situacións reais.

7. Interpretar e utilizar a taxa de variación mediaen contextos naturais e tecnolóxicos, así como obtera derivada por métodos numéricos e gráficos encasos sinxelos.

Preténdese comprobar a capacidade de atopartaxas de variación media en situacións reais, utili-zando, de ser o caso, a tecnoloxía adecuada, asícomo interpretalas e describir a súa relación coaderivada.

8. Interpretar a posible relación entre as variablesdunha distribución bidimensional utilizando a rectade regresión e o coeficiente de correlación.


Preténdese comprobar a capacidade de apreciar ograo e tipo de relación existente entre dúas variablesa partir da información gráfica achegada por unhanube de puntos, así como a competencia paraextraer conclusións apropiadas a partir dos paráme-tros relacionados coa correlación e a regresión encontextos reais.

9. Asignar probabilidades a sucesos correspon-dentes a fenómenos aleatorios simples, compostos ea situacións que se axusten a unha distribución deprobabilidade binomial ou normal.

Con este criterio preténdese medir a capacidadepara analizar unha situación real e decidir a técnicamáis conveniente para a asignación de probabilida-des.

10. Utilizar tanto as ferramentas como os modos deargumentación propios das matemáticas na resolu-ción de problemas e para enfrontarse a situaciónsnovas.

Preténdese avaliar a capacidade de abordar pro-blemas, combinando diferentes ferramentas e estra-texias, independentemente do contexto en que seadquirisen, así como a capacidade para enfrontarsea situacións novas facendo uso da modelización, daargumentación lóxico-dedutiva e doutras destrezasmatemáticas adquiridas.

MATEMÁTICAS II

Contidos.

Álxebra lineal.

-Emprego das matrices como ferramenta pararepresentar e operar con datos tirados de táboas egráficos procedentes de diferentes contextos.

-Operacións con matrices. Aplicación das opera-cións e das súas propiedades na resolución de pro-blemas extraídos de contextos reais.

-Determinantes. Propiedades elementais dosdeterminantes. Rango dunha matriz. Matriz inversa.

-Utilización das propiedades das matrices e osdeterminantes na discusión e resolución de sistemasde ecuacións lineais.

Xeometría.

-Vectores no espazo. Operacións.

-Produto escalar, vectorial e mixto. Interpretaciónxeométrica.

-Ecuacións da recta e o plano. Resolución de pro-blemas de incidencia, paralelismo e perpendiculari-dade entre rectas e planos.

-Resolución de problemas métricos relacionadosco cálculo de ángulos, distancias, áreas e volumes.

Análise.

-Concepto de límite dunha función. Cálculo delímites sinxelos.

-Continuidade dunha función. Tipos de desconti-nuidade.

-Concepto de derivada dunha función nun punto.Interpretación xeométrica e física.

-Función derivada. Cálculo de funcións derivadas.Derivada da suma, do produto e do cociente de fun-cións e da función composta.

-Aplicación da derivada ao estudo das propieda-des locais e globais dunha función. Problemas deoptimización.

-Representación gráfica de funcións polinomiais eracionais.

-Introdución ao concepto de integral definida apartir do cálculo de áreas encerradas baixo unhacurva. Técnicas elementais para o cálculo de primi-tivas. Aplicación ao cálculo de áreas de rexións pla-nas.


1. Utilizar a linguaxe matricial e as operacións conmatrices como instrumento para representar e inter-pretar datos e relacións e, en xeral, para resolversituacións diversas.

Este criterio pretende comprobar a destreza parautilizar a linguaxe matricial como ferramenta alxé-brica, útil para expresar e resolver problemas rela-cionados coa organización de datos, así como acapacidade de resolver problemas xeométricos eoutros que dean lugar a sistemas de ecuaciónslineais de como máximo tres incógnitas.

2. Expresar situacións da xeometría nunha lingua-xe vectorial e utilizar as operacións con vectorespara resolver problemas, dando unha interpretacióndas solucións.

A finalidade deste criterio é avaliar a capacidadepara utilizar a linguaxe vectorial como instrumentopara representar situacións xeométricas, resolvelas,utilizando as técnicas apropiadas en cada caso, einterpretar as solucións obtidas.

3. Utilizar as ferramentas alxébricas para resolverproblemas afíns e métricos no espazo.

Trátase de avaliar a capacidade de elixir e empre-gar as ferramentas alxébricas para resolver proble-mas xeométricos. Este criterio tamén avalía a capa-cidade para representar mediante un bosquexo asituación problemática.

4. Utilizar os conceptos, propiedades e procede-mentos adecuados para atopar e interpretar caracte-rísticas destacadas de funcións expresadas analiti-camente.

Preténdese comprobar con este criterio que asalumnas e os alumnos son capaces de utilizar osconceptos básicos da análise, e que adquiriron ocoñecemento da terminoloxía, e que os aplican ade-cuadamente ao estudo dunha función. En concreto,preténdese comprobar a capacidade para utilizar oslímites e as derivadas no estudo da continuidade,crecemento e decrecemento, convexidade e concavi-dade, extremos relativos e asíntotas dunha función.


Tamén se avalía a capacidade para representar gra-ficamente funcións polinomiais ou racionais.

5. Aplicar o concepto e o cálculo de límites e deri-vadas ao estudo de fenómenos naturais e tecnolóxi-cos e á resolución de problemas de optimización.

Este criterio pretende avaliar a capacidade de uti-lizar as ferramentas proporcionadas polo cálculo e aálxebra á análise de situacións do mundo natural,xeométrico e tecnolóxico que se modelen mediantefuncións sinxelas. En concreto, preténdese compro-bar a capacidade de interpretar e aplicar a informa-ción obtida ao contexto do fenómeno. Os fenómenosque se van estudar só poderán ocasionar cálculos delímites sinxelos e derivadas de funcións cunha com-posición como máximo.

6. Aplicar o cálculo de integrais á medida de áreasde rexións planas limitadas por rectas e curvassinxelas que sexan facilmente representables.

Este criterio pretende avaliar a capacidade paramedir a área dunha rexión plana mediante o cálculointegral, utilizando técnicas de integración inmedia-ta, integración por partes e cambios de variablessinxelos.

7. Utilizar tanto as ferramentas como os modos deargumentación propios das matemáticas na resolu-ción de problemas e para enfrontarse a situaciónsnovas manifestando unha actitude crítica, sen pre-xuízos, analítica e aberta en todas as situacións.

Preténdese avaliar a capacidade de abordar pro-blemas, combinando diferentes ferramentas e estra-texias, independentemente do contexto en que seadquirisen, así como a capacidade para enfrontarsea situacións novas facendo uso da modelización, daargumentación lóxico-dedutiva e doutras destrezasmatemáticas adquiridas.


As propostas metodolóxicas para o desenvolve-mento desta materia son as seguintes:

-Utilizar situacións próximas ao alumnado queposibiliten a identificación e comprensión dos pro-blemas e posteriores solucións.

-Resolución de problemas en situacións e contex-tos distintos aos propostos previamente.

-Uso de materiais e procedementos de resoluciónvariados.

-Uso das tecnoloxías da información e comunica-ción, ferramentas de cálculo, simulación, contraste,aproximación e estimación ou calquera outra quefavoreza o proceso de abstracción.

-Valorar distintos camiños de presentación e deresolución de problemas, así como as solucións esté-ticas e creativas.

-Fomentar o traballo en equipo promovendo adisertación e a análise rigorosa.

-Propoñer situacións diversas que posibiliten ainvestigación.

QUÍMICA

Introdución.

A materia de química apóiase nas matemáticas ena física e, á súa vez, serve de base para as cienciasda vida. Desde esta posición, a química amplía a for-mación científica do alumnado e proporciona unhaferramenta para a comprensión da natureza dasciencias en xeral, polo que é unha axuda importantena toma de decisións ben fundamentadas e respon-sables en relación coa súa propia vida e coa comu-nidade onde vive, co obxectivo final de construírunha sociedade mellor. Percibirá así a importanciaque a química ten para resolver problemas humanose responder a diferentes necesidades sociais. Taméncoñecerá as novas fronteiras que se abren nestaciencia e como nos beneficia (alimentar a poboa-ción, atopar novas fontes de enerxía, mellorar aspezas de roupa de vestir, obter substitutos renova-bles de materiais que son escasos, mellorar a saúdee vencer a enfermidade, vixiar e protexer o medionatural). En síntese: percibirá como inflúe a quími-ca na existencia, na cultura e nas condicións de vidados seres humanos.

O desenvolvemento desta materia debe contribuíra un afondamento no proceso de familiarización coanatureza da actividade científica e tecnolóxica e aapropiación das competencias relacionadas coa ditaactividade. Nesta familiarización, as prácticas delaboratorio xogan un papel moi relevante como par-te da actividade científica, considerando todos osaspectos que dan sentido á experimentación.

Desde esta disciplina débese seguir atendendo ásrelacións ciencia, tecnoloxía, sociedade e ambiente(ciencia -tecnoloxía -sociedade -medio natural), enparticular ás aplicacións da química, así como a súapresenza na vida cotiá, de xeito que contribúa aunha formación crítica en relación co papel que aquímica desenvolve na sociedade, tanto como ele-mento de progreso como polos posibles efectos nega-tivos dalgúns dos seus desenvolvementos.

Os contidos propostos agrúpanse en bloques. Obloque inicial define os contidos comúns que, poloseu carácter transversal, se terán en conta no desen-volvemento dos restantes bloques. Os dous seguintestratan máis a fondo os modelos atómicos tratados nocurso anterior introducindo as solucións que achegaa mecánica cuántica á comprensión da estrutura dosátomos e ás súas unións. No cuarto e quinto trátanseaspectos enerxéticos e cinéticos das reaccións quí-micas, xunto coa introdución ao equilibrio químicoque se aplica aos casos de precipitación en particu-lar. No sexto e sétimo recóllese o estudo de doustipos de reaccións de gran transcendencia na vidacotiá, as ácido-base e as de oxidación-redución,analizando o seu papel nos procesos vitais e as súasimplicacións na industria e na economía. Finalmen-te, o último, con contidos de química orgánica, estádestinado ao estudo dalgunhas funcións orgánicasoxixenadas e aos polímeros, abordando as súascaracterísticas, como se producen, e a grande impor-tancia que teñen na actualidade a causa das nume-


rosas aplicacións que presentan. Ademais do intere-se que ten o estudo destes compostos, este bloquerepresenta un soporte importante da materia de bio-loxía, polo que podería ser abordado inmediatamen-te despois do estudo da estrutura da materia e osseus enlaces.

Obxectivos.

1. Utilizar correctamente estratexias de investiga-ción propias das ciencias (formulación de proble-mas, emisión de hipóteses fundamentadas, procurade información, elaboración de estratexias de reso-lución e de deseños experimentais, realización deexperimentos en condicións controladas e reprodu-cibles, análise de resultados, elaboración e comuni-cación de conclusións) relacionando os coñecemen-tos aprendidos con outros xa coñecidos.

2. Comprender os principais conceptos, leis,modelos e teorías da química para poder articulalosen corpos coherentes de coñecemento.


4. Recoñecer a importancia do coñecemento cien-tífico para a formación integral das persoas, asícomo para participar, como cidadás e cidadáns e, deser o caso, futuras científicas e científicos, na nece-saria toma de decisións fundamentadas arredor deproblemas locais e globais a que se enfronta a huma-nidade.

5. Comprender o papel da química na vida cotiá ea súa contribución á mellora da calidade de vida daspersoas, valorando, de xeito fundamentado, os pro-blemas derivados dalgunhas súas aplicacións ecomo pode contribuír á consecución da sustentabili-dade e dun estilo de vida saudable.

6. Utilizar correctamente a terminoloxía científicae empregala de xeito habitual ao expresarse noámbito da química, aplicando diferentes modelos derepresentación: gráficas, táboas, diagramas, expre-sións matemáticas, etc.

7. Empregar correctamente as tecnoloxías dainformación e da comunicación na interpretación esimulación de conceptos, modelos, leis ou teorías;na obtención e tratamento de datos; na procura deinformación de diferentes fontes; na avaliación doseu contido e na elaboración e comunicación de con-clusións, fomentando no alumnado a formacióndunha opinión propia e dunha actitude crítica fron-te ao obxecto de estudo.

8. Comprender e valorar o carácter tentativo edinámico da química e as súas achegas ao desenvol-vemento do pensamento humano, evitando posiciónsdogmáticas e considerando unha visión global dahistoria desta ciencia que permita identificar esituar no seu contexto os personaxes máis relevan-tes.

9. Familiarizarse co deseño e realización de expe-rimentos químicos e co traballo en equipo, así comano uso do instrumental básico dun laboratorio, e

coñecer algunhas técnicas específicas, sempre con-siderando as normas de seguranza das súas instala-cións e o tratamento de residuos.

10. Recoñecer os principais retos que ten queabordar a investigación neste campo da ciencia naactualidade, apreciando as súas perspectivas dedesenvolvemento.

11. Valorar as achegas das mulleres ao desenvol-vemento científico e tecnolóxico, facendo especialreferencia aos casos galegos.

12. Comprender o carácter integrador da químicaa través da súa relación con outras ciencias, como afísica, a bioloxía ou a xeoloxía.

13. Valorar o carácter colectivo e cooperativo daciencia, fomentando actitudes de creatividade, flexi-bilidade, iniciativa persoal, autoestima e sentido crí-tico a través do traballo en equipo.

Contidos.

Contidos comúns.

-Utilización de estratexias básicas da actividadecientífica tales como a formulación de problemas, atoma de decisións acerca da conveniencia ou non doseu estudo, a emisión de hipóteses, a elaboración deestratexias de resolución, de deseños experimentais,a análise dos resultados e a verificación da súa fia-bilidade.


-Emprego das TIC como ferramentas de axuda nainterpretación de conceptos; na obtención, trata-mento e representación de datos; na procura deinformación e na elaboración de conclusións.

-Repercusión dos diferentes achados científicosna sociedade e valoración da importancia da cienciasobre a nosa calidade de vida. Análise crítica deinformacións desde as teorías científicas para poñeren cuestión afirmacións que usan unha linguaxepseudocientífica.

-Recoñecemento da necesidade dun desenvolve-mento sustentable e valoración das consecuenciasambientais da evolución tecnolóxica. Aplicación árealidade galega.

-Resolución de cuestións, exercicios e problemasrelacionados cos cálculos numéricos elementais enquímica.

Estrutura atómica e clasificación periódica dos elementos.

-Do átomo de Bohr ao modelo cuántico. Importan-cia da mecánica cuántica no desenvolvemento daquímica.

-Evolución histórica da ordenación periódica doselementos. Importancia de Mendeleiev no desenvol-vemento da química.

-Estrutura electrónica e periodicidade. Tendenciasperiódicas nas propiedades dos elementos.


Enlace químico e propiedades das substancias.

-Enlaces covalentes. Xeometría e polaridade demoléculas sinxelas e estruturas xigantes.

-Enlaces entre moléculas. Propiedades das subs-tancias moleculares. Propiedades específicas daauga en relación co enlace de hidróxeno.

-O enlace iónico. Balance de enerxía na formaciónde compostos iónicos. Estrutura e propiedades dassubstancias iónicas.

-Estudo cualitativo do enlace metálico. Propieda-des dos metais.

-Propiedades dalgunhas substancias de interesebiolóxico ou industrial en función da estrutura ouenlaces característicos delas.

Transformacións enerxéticas nas reaccións quími-cas. Espontaneidade das reaccións químicas.

-Enerxía e reacción química. Procesos endo e exo-térmicos. Concepto de entalpía. Determinación dacalor de reacción. Entalpía de enlace e interpreta-ción da entalpía de reacción.

-Aplicacións enerxéticas das reaccións químicas:os combustibles químicos. Repercusións sociais,cotiás e ambientais.

-Valor enerxético dos alimentos: implicacións paraa saúde.

-Condicións que determinan o sentido en que evo-luciona un proceso químico. Conceptos de entropíae de enerxía libre.

O equilibrio químico.

-Características macroscópicas do equilibrio quí-mico. Interpretación do estado de equilibrio dun sis-tema químico: consideracións cinéticas e enerxéti-cas.

-A constante de equilibrio. Factores que afectan ascondicións de equilibrio.

-As reaccións de precipitación como exemplos deequilibrios heteroxéneos. Estudo experimental.Aplicacións analíticas das reaccións de precipita-ción.

-Aplicacións do equilibrio químico á vida cotiá eaos procesos industriais.

Ácidos e bases.

-Revisión da interpretación do carácter ácido oubásico dunha substancia. As reaccións de transfe-rencia de protóns.

-Concepto de pH. Ácidos e bases fortes e débiles.Cálculo e medida do pH en disolucións acuosas.Importancia do pH na vida cotiá.

-Estudo experimental das volumetrías ácido-basee aplicacións.

-Tratamento cualitativo das disolucións acuosas desales como casos particulares de equilibrios ácido-base.

-Algúns ácidos e bases de interese industrial navida cotiá. O problema da chuvia ácida e as súasconsecuencias en Galicia.

Introdución á electroquímica.

-Importancia dos procesos de transferencia deelectróns. Reaccións de oxidación-redución. Subs-tancias oxidantes e redutoras. Número de oxidación.Concepto de potencial de redución estándar.

-Realización experimental dalgunha valoraciónredox.

-Aplicacións e repercusións das reaccións de oxi-dación-redución: pilas e baterías eléctricas. Impac-to ambiental producido polos seus residuos. Produ-ción, reutilización e reciclaxe.

-A carga eléctrica e a materia: das leis da electró-lise de Faraday ao concepto de ión de Arrhenius.Importancia industrial e económica dos procesoselectrolíticos; a produción de aluminio en Galicia. Acorrosión de metais e a súa prevención.

-Utilización da escala de oxidantes e redutorespara o deseño experimental de pilas e nos procesosde electrólise.

Estudo das funcións orgánicas.

-Revisión da nomenclatura e formulación das prin-cipais funcións orgánicas.

-Alcohois e ácidos orgánicos: obtención, propieda-des e importancia.

-Os ésteres: obtención e estudo dalgúns ésteres deinterese.

-Polímeros e reaccións de polimerización. Valora-ción da utilización das substancias orgánicas nodesenvolvemento da sociedade actual. Problemaspara o medio.

-A síntese de medicamentos. Importancia e reper-cusións da industria química orgánica.



Trátase de avaliar se o alumnado analiza situa-cións e obtén información sobre fenómenos físicosutilizando as estratexias básicas do traballo científi-co tanto na compresión de conceptos coma na reso-lución de problemas e nos traballos experimentais.No marco destas estratexias debe valorarse a compe-tencia dixital.

Este criterio debe ser avaliado en relación co res-to dos criterios de avaliación, para o que se precisanactividades que inclúan o interese das situacións-problema, análises cualitativas, emisión de hipóte-ses fundamentadas, elaboración de estratexias, rea-lización de experiencias en condicións controladas ereproducibles, análise detallada de resultados (everificación da súa fiabilidade) e representaciónsgráficas, implicacións ciencia-tecnoloxía-sociedade


-medio natural do estudo realizado (posibles aplica-cións, transformacións sociais, repercusións positi-vas e negativas), toma de decisións, actividades desíntese e de comunicación, tendo en conta o papelda historia da ciencia.

2. Resolver cuestións, exercicios e problemas deestequiometría básica.

Valorarase se o alumnado realiza correctamentecálculos numéricos elementais aplicados a activida-des relacionadas cos seguintes conceptos: mol, com-posición centesimal dun composto, determinaciónda fórmula dun composto por análise elemental, for-mas de expresar a concentración das disolucións,leis dos gases e reacción química (reactivo limitan-te, reactivo en exceso e rendemento da reacción).

3. Aplicar o modelo mecánico-cuántico do átomopara explicar as variacións periódicas dalgunhas dassúas propiedades.

Trátase de comprobar se o alumnado comprende aimportancia da mecánica cuántica no desenvolve-mento da química, se coñece as insuficiencias domodelo de Bohr e a necesidade doutro marco con-ceptual, que lle permite escribir estruturas electró-nicas e, a partir delas, xustificar a ordenación doselementos proposta con anterioridade por Mende-leiev, interpretando as semellanzas entre os elemen-tos dun mesmo grupo e a variación periódica dalgun-has das súas propiedades, como son os radios atómi-cos e iónicos, a electronegatividade e as enerxías deionización, en función da súa posición na táboaperiódica.

4. Usar o modelo de enlace para comprender tantoa formación de moléculas como de cristais e estrutu-ras macroscópicas e aplicalo na dedución dalgunhasdas propiedades de diferentes tipos de substancias.

Con este criterio preténdese comprobar se os estu-dantes explican a formación de enlaces iónicos,covalentes e metálicos a partir da estrutura electró-nica dos átomos e xustifican as propiedades e aestrutura dalgunhas substancias de interese biolóxi-co ou industrial. Avaliarase se saben deducir, apli-cando estruturas de Lewis e a repulsión de pareselectrónicos da capa de valencia dos átomos, a fór-mula, a forma xeométrica e a posible polaridade demoléculas sinxelas. Comprobarase o uso dos enlacesintermoleculares para predicir se unha substanciamolecular é soluble e se ten temperaturas de fusióne ebulición altas ou baixas, facendo especial refe-rencia á auga.

5. Comprender as transformacións e as transferen-cias de enerxía asociadas ás reaccións químicas, asúa relación coa espontaneidade dos procesos e assúas repercusións sociais, cotiás e ambientais.

Este criterio pretende indagar se os estudantescomprenden o significado da función entalpía, asícomo o da variación de entalpía dunha reacción; sedeterminan experimentalmente entalpías de reac-ción; se aplican a lei de Hess usando as entalpías deformación e se saben predicir a espontaneidade

dunha reacción a partir dos conceptos de entropía eenerxía libre. Avaliarase se coñecen e valoran asimplicacións que os aspectos enerxéticos dun proce-so químico teñen na saúde, na economía e no medionatural. En particular, deben coñecerse as conse-cuencias do uso de combustibles fósiles e a súa rela-ción co cambio climático polo incremento do efectoinvernadoiro.

6. Aplicar o concepto de equilibrio químico parapredicir a evolución dun sistema e resolver proble-mas de equilibrios homoxéneos, en particular enreaccións gasosas, e de equilibrios heteroxéneos.

Trátase de comprobar a través deste criterio se osestudantes recoñecen cando un sistema se atopa enequilibrio, interpretan microscopicamente o estadode equilibrio e resolven exercicios e problemas tan-to de equilibrios homoxéneos (en particular as reac-cións gasosas) como heteroxéneos (especialmente osde disolución-precipitación). Tamén se valorará seinterpretan cualitativamente a forma en que evolu-ciona un sistema en equilibrio cando se interaccio-na con el e saben aplicalo na interpretación dalgúnsprocesos industriais (tales como a obtención do amo-níaco) e exemplos da vida cotiá.

7. Utilizar a teoría de Brönsted para recoñecer assubstancias que poden actuar como ácidos ou bases,determinar o pH das súas disolucións, explicar asreaccións ácido-base, a importancia dalgunha delase as súas aplicacións prácticas.

Con este criterio preténdese comprobar que oalumnado sabe clasificar as substancias, ou as súasdisolucións, como ácidas, básicas ou neutras apli-cando a teoría de Brönsted e determinar (teórica eexperimentalmente) valores de pH en disoluciónsacuosas de ácidos e bases fortes e débiles. Avaliara-se, así mesmo, se emprega os valores das constantesde equilibrio para predicir o carácter ácido ou bási-co das disolucións acuosas de sales. Tamén se com-probará se aplica correctamente técnicas volumétri-cas que permiten determinar a concentración dunácido ou unha base, se comprende a importancia queten o pH na vida cotiá e se coñece as consecuenciasque provoca a chuvia ácida, así como a necesidadede tomar medidas para evitala.

8. Axustar reaccións de oxidación-redución, reali-zar cálculos estequiométricos con estas reaccións,comprender o significado de potencial estándar deredución dun par redox, predicir o posible procesoentre dous pares redox e coñecer algunhas das súasaplicacións, como a prevención da corrosión, afabricación de pilas e a electrólise.

Trátase de saber se, a partir do concepto de núme-ro de oxidación, as alumnas e os alumnos recoñeceneste tipo de reaccións, resolven correctamente exer-cicios de estequiometría, explican a valoraciónredox logo do axuste da reacción correspondenteaplicando o método ión-electrón e predín, utilizandoas táboas de potenciais estándar de redución dunpar redox, a posible evolución destes procesos.Tamén se avaliará se coñecen a importancia que,


desde o punto de vista económico, ten a prevenciónda corrosión de metais e as solucións aos problemasque xera o uso de pilas. Do mesmo xeito, debe valo-rarse se o alumnado coñece as celas electroquímicase as electrolíticas e é capaz de diferencialas.

9. Describir as características principais de alco-hois, ácidos e ésteres e escribir e nomear correcta-mente as fórmulas desenvolvidas de compostos orgá-nicos sinxelos.

Con este criterio quérese comprobar se o alumna-do sabe formular e nomear compostos orgánicos oxi-xenados e nitroxenados cunha única función orgáni-ca, ademais de coñecer os diferentes tipos de isome-ría e algúns dos métodos de obtención de alcohois,ácidos orgánicos e ésteres. Tamén debe ser valoradoo coñecemento das propiedades físicas e químicasdesas substancias, así coma a súa importanciaindustrial e biolóxica, as súas múltiples aplicaciónse as repercusións derivadas do seu uso (fabricaciónde praguicidas, efectos do consumo de alcohol, etc.).

10. Describir a estrutura xeral dos polímeros evalorar o seu interese económico, biolóxico e indus-trial, a súa presenza na vida cotiá, así como o papelda industria da química orgánica e as súas repercu-sións.

Mediante este criterio comprobarase se coñecen aestrutura de polímeros naturais e artificiais; com-prenden o proceso de polimerización na formacióndestas substancias macromoleculares; valoran ointerese económico, biolóxico e industrial queteñen, así como os posibles problemas que a súaobtención e uso poden ocasionar, e son quen derecoñecer a súa presenza crecente na vida cotiá.

Ademais valorarase o coñecemento do papel daquímica orgánica nas nosas sociedades e da respon-sabilidade do desenvolvemento desta ciencia e a súanecesaria contribución para avanzar cara á sustenta-bilidade.



-Seleccionar actividades variadas, con diferentegrao de complexidade, establecendo unha secuenciaaxeitada, de tal maneira que se recollan actividadesde introdución, de estruturación de conceptos, desíntese e de aplicación.

-Partir, sempre que sexa posible, de situaciónsproblemáticas abertas para recoñecer que cuestiónsson “cientificamente investigables”, decidir comoprecisalas e reflexionar sobre o seu posible interesecomo facilitadoras da aprendizaxe.

-Potenciar a dimensión colectiva da actividadecientífica organizando equipos de traballo, creandoun ambiente semellante ao que podería ser unhainvestigación cooperativa (en que conten as opiniónsde cada individuo), facendo ver como os resultadosdunha soa persoa ou equipo non bastan para verifi-

car ou falsear unha hipótese e evitando toda discri-minación por razóns éticas, sociais, sexuais, etc.


-Propoñer análises cualitativas que axuden a for-mular preguntas operativas presentadas como hipó-teses, que orienten o tratamento dos problemas comoinvestigacións e contribúan a facer explícitas as pre-concepcións.

-Fomentar a autonomía, a iniciativa persoal, acreatividade e a competencia de aprender a apren-der a través da planificación, realización e avalia-ción de deseños experimentais por parte do alumna-do, incluíndo a incorporación das tecnoloxías dainformación e da comunicación co obxectivo defavorecer unha visión máis actual da actividade tec-nolóxica e científica contemporánea.

-Recollida e análise de diversas informaciónsorais e escritas en relación cos temas tratados, a tra-vés da elaboración e exposición de memorias cientí-ficas do traballo realizado ou da lectura e comenta-rio crítico de textos científicos. En concreto, a ver-balización (rexeitando o operativismo «mudo» enrelación co uso das ferramentas matemáticas) requi-re unha atención preferente.


TECNOLOXÍA INDUSTRIAL I E II

Introdución.

Ao longo do último século, a tecnoloxía, entendidacomo o conxunto de actividades e coñecementoscientíficos e técnicos empregados polo ser humanopara o deseño e a construción de obxectos, sistemasou contornos co obxectivo de resolver problemas esatisfacer necesidades, individuais ou colectivas,acadou unha importancia determinante na vida daspersoas e no funcionamento da sociedade. A forma-ción das persoas require actualmente unha atenciónespecífica á adquisición dos coñecementos necesa-rios para tomar decisións sobre o uso de materiais,obxectos e procesos tecnolóxicos, resolver proble-mas relacionados con eles e, en definitiva, utilizalosresponsablemente para actuar sobre o contorno emellorar a calidade de vida.

Unha das características esenciais da actividadetecnolóxica é o seu carácter integrador de diferentesdisciplinas. Esta actividade require a conxugaciónde distintos elementos que proveñen do coñecemen-to científico e da súa aplicación técnica, pero taménde carácter económico, estético, etc. Todo isto demaneira integrada e cun referente disciplinar propio


baseado nun modo ordenado e metódico de intervirno contorno.

Enmarcada dentro das materias de modalidade debacharelato, Tecnoloxía industrial I e II pretendefomentar aprendizaxes que permitan tanto a com-prensión dos obxectos técnicos coma os seus princi-pios de funcionamento, a súa utilización e manipu-lación. Para isto integra coñecementos que amosan oproceso tecnolóxico desde o estudo e viabilidade doproduto, pasando pola elección e o emprego dos dis-tintos materiais con que se pode realizar para obterun resultado de calidade, económico e ecolóxico.

A materia impártese en dous cursos e desenvolvediferentes bloques de contidos con entidade propiacada un deles. A organización que se presenta inten-ta axudar á comprensión do conxunto de coñece-mentos que se pretende que o alumnado adquira aolongo da etapa, ben que os contidos non podenentenderse separadamente, senón que se trata deque se relacionen entre si e se vinculen cos doutrasmaterias na observación de obxectos e sistemas téc-nicos reais nos que se integran todos os coñecemen-tos e principios físicos estudados.

No primeiro curso, o bloque O proceso e os produ-tos da tecnoloxía aborda de forma xenérica os condi-cionantes que facilitan o deseño dun produto concriterios de calidade, económicos, ecolóxicos ecomerciais.

No bloque de Procedementos de fabricación,amósanse as máquinas e ferramentas apropiadaspara cada procedemento e a importancia de cumpriras normas de seguranza no seu uso.

O bloque Elementos de máquinas e sistemas doprimeiro curso céntrase principalmente nos meca-nismos que posibilitan os distintos movementos quepode realizar una máquina, así como na unión doselementos que os compoñen, para desenvolver, nosegundo curso, o funcionamento de máquinasmediante principios eléctricos ou termodinámicos.

No bloque de Recursos enerxéticos estúdanse osprocesos de obtención, transformación e transportedas principais fontes primarias de enerxía e os impac-tos ecolóxicos asociados a eles. Faise especial finca-pé no consumo enerxético e na importancia do usosustentable da enerxía nos procesos de produción.

O bloque Materiais ten presenza nos dous cursos.No primeiro establécense as propiedades máisimportantes dos materiais, a súa obtención, confor-mación, aplicacións e a problemática ambiental dasúa produción, emprego e refugo. No segundo curso,desenvólvense os contidos relativos á estruturainterna dos materiais, ás propiedades derivadas des-ta e á realización de ensaios técnicos específicosque permiten a súa determinación.

Os bloques de Sistemas automáticos, Circuítospneumáticos e oleohidráulicos, Control e programa-ción de sistemas automáticos que se imparten nosegundo curso ofrecen unha perspectiva global dosprocesos de fabricación industrial.

Obxectivos.

A ensinanza da Tecnoloxía industrial no bachare-lato terá como finalidade o desenvolvemento dasseguintes capacidades:

1. Adquirir os coñecementos precisos para anali-zar máquinas e sistemas técnicos, para explicar osseus principios de funcionamento e identificar oselementos que os constitúen.

2. Comprender o papel da enerxía nos procesostecnolóxicos, explicando as súas distintas transfor-macións e aplicacións, e adoptar actitudes de aforroe valoración da eficiencia enerxética de cara a con-seguir un desenvolvemento sustentable.

3. Comprender e explicar como se organizan edesenvolven procesos tecnolóxicos, identificar edescribir as técnicas e os factores económicos esociais que concorren en cada caso.

4. Analizar de forma sistemática produtos da acti-vidade técnica para avaliar a súa calidade e explicaro seu funcionamento, utilización e forma de control.

5. Valorar criticamente as repercusións da activi-dade tecnolóxica na vida cotiá e na calidade de vida,manifestando e argumentando as propias ideas eopinións. Analizar as distintas repercusións quedeterminados desenvolvementos tecnolóxicos teñenpara homes e mulleres.

6. Transmitir con precisión os coñecementos eideas sobre procesos ou produtos tecnolóxicos utili-zando vocabulario, símbolos e formas de expresiónapropiadas.

7. Actuar con autonomía, confianza e seguranza aoinspeccionar, manipular e intervir en máquinas, sis-temas e procesos técnicos para comprender o seufuncionamento.

8. Planificar e desenvolver proxectos técnicos enequipo, achegando ideas e opinións, responsabili-zándose de tarefas e cumprindo os obxectivos doplan de traballo.

9. Valorar a importancia da investigación e desen-volvemento na creación de novos produtos e siste-mas.

TECNOLOXÍA INDUSTRIAL I

Contidos.

Contidos comúns.

-Análise de obxectos e montaxes para a identifica-ción e a selección de solucións a problemas técni-cos, valorando a súa adecuación ao contexto no quedeben aplicarse.

-Realización de cálculos e planificación dos traba-llos prevendo os recursos materiais e as ferramentasque cumpran para a súa realización.

-Realización de montaxes ou construción deobxectos procurando o uso correcto das ferramentase seguindo a planificación previamente elaborada.


-Valoración das montaxes ou dos obxectos verifi-cando que cumpren coas especificacións previstas.

-Investigación de aspectos históricos ou científi-cos, xerais e específicos de Galicia, relevantes paraa construción dos obxectos ou a realización das mon-taxes, desde os puntos de vista social, ambiental etecnolóxico.

-Emprego das TIC para a busca de información,para a elaboración de documentos e planos, para arealización de cálculos e simulacións e para a pre-sentación de obxectivos e resultados.

O proceso e os produtos da tecnoloxía.

-Proceso cíclico de deseño e mellora de produtos.Importancia das novas tecnoloxías.

-Normalización e control de calidade.

-Distribución de produtos. O mercado e as súasleis básicas. Patentes.

-Análise sistemática de produtos tecnolóxicosactuais. Razóns do seu éxito ou fracaso.

-Planificación e desenvolvemento práctico dunproxecto de deseño e comercialización dun produto.

Materiais.

-Estado natural, obtención e transformación dosmateriais. Propiedades máis relevantes.

-Identificación das formas de presentación eselección de materiais comúns en aplicacións carac-terísticas.

-Impacto ambiental dos materiais producido entodo o seu ciclo de obtención, transformación e refu-go.

-Exemplificación da aplicación e da elección demateriais para algún proxecto tipo.

Elementos de máquinas e sistemas.

-Máquinas e sistemas mecánicos. Vantaxe e rende-mento. Transmisión e transformación de movemen-tos.

-Esforzos básicos en elementos estruturais. Sopor-te e unión de elementos mecánicos.

-Cálculo, montaxe e experimentación de mecanis-mos característicos.

-Elementos auxiliares de acumulación, disipacióne lubricación.

-Elementos dun circuíto xenérico: xerador, condu-tores, dispositivos de regulación e control, recepto-res de consumo e utilización.

-Representación esquematizada de circuítos. Sim-boloxía. Interpretación de planos e esquemas.

-Simulación, montaxe e experimentación de cir-cuítos eléctricos e pneumáticos característicos.

Procedementos de fabricación.

-Técnicas de fabricación: tipos e clasificación.Máquinas e ferramentas apropiadas para cada pro-cedemento.

-Criterios de uso e mantemento de máquinas eferramentas. Normas de seguranza e hixiene no tra-ballo.

-Exemplificación dalgunha técnica sinxela defabricación con máquinas e ferramentas axeitadas.

-Novas tecnoloxías aplicadas aos procesos defabricación.

-Impacto ambiental dos procedementos de fabrica-ción. Criterios de redución.

Recursos enerxéticos.

-Obtención, transformación e transporte das fontesde enerxía. Importancia do uso de enerxías alterna-tivas.

-Modelización elemental e simulación de instala-cións de transformación de enerxía.

-Impacto ambiental da produción enerxética enGalicia.

-Consumo enerxético. Cálculos e estimacións deconsumo. Técnicas e criterios de aforro enerxético.


1. Avaliar as repercusións que sobre a calidade devida ten a produción e utilización dun produto ouservizo técnico cotián e suxerir posibles alternativasde mellora, tanto técnicas coma doutra orde.

Con este criterio avaliarase a capacidade de dis-tinguir entre as vantaxes e inconvenientes da activi-dade técnica, de concibir outras solucións, nonestritamente técnicas, usando materiais, principiosde funcionamento e medios de produción alternati-vos ou modificando o modo de uso, a localización ouos hábitos de consumo.

2. Describir os materiais máis habituais no seu usotécnico, identificar as súas propiedades e aplica-cións máis características e analizar a súa adecua-ción a un fin concreto.

Preténdese comprobar a capacidade para a aplica-ción dos conceptos relativos ás propiedades dosmateriais co fin de seleccionar o idóneo para unhaaplicación real. Igualmente, se se valoran as distin-tas propiedades e outros aspectos económicos,ambientais e estratéxicos que condicionan unhaelección adecuada para un determinado uso técnico.

3. Identificar os elementos funcionais, estruturas,mecanismos e circuítos que compoñen un produtotécnico de uso común.

A través deste criterio avalíase a habilidade parautilizar as ideas sobre a estrutura e a función dosdiferentes elementos que constitúen un obxecto téc-nico para analizar as relacións entre eles e o papelque desempeña cada un no funcionamento doconxunto.

4. Describir os útiles e técnicas empregadas nunproceso de produción utilizando un vocabulario ade-cuado.

Este criterio avalía o grao de asimilación e incor-poración ao vocabulario de termos específicos, tec-


nicamente apropiados, para diferenciar correcta-mente os procesos industriais e para describir deforma adecuada os elementos de máquinas e o papelque desempeña cada un de eles.

5. Describir o probable proceso de fabricación dunproduto e valorar as razóns económicas e as repercu-sións ambientais da súa produción, uso e refugo.

Preténdese comprobar a capacidade de deducir eargumentar o proceso técnico coa análise de produ-tos e sistemas tecnolóxicos, os factores non estrita-mente técnicos da súa produción, uso e posiblesdestinos despois da súa vida útil.

6. Calcular, a partir de información adecuada, ocusto enerxético do funcionamento ordinario dunlocal ou dunha vivenda e suxerir posibles alternati-vas de aforro.

Con este criterio avalíase a capacidade de estimaro custo económico que supón o consumo cotián deenerxía, utilizando facturas de servizos enerxéticos,cálculos efectuados sobre as características técnicasdas diferentes instalacións e información comercial.Esta capacidade ten que levar a buscar posibles víasde redución de custos e aforro enerxético.

7. Achegar e argumentar ideas e opinións propiassobre os obxectos técnicos e a súa fabricación, valo-rando e adoptando, de ser o caso, ideas alleas.

Trátase de valorar a capacidade de contribuír conrazoamentos propios á solución dun problema técni-co, tomar a iniciativa para expor e defender as pro-pias ideas e asumir con tolerancia as críticas verti-das sobre o devandito punto de vista.

TECNOLOXÍA INDUSTRIAL II

Contidos.

Contidos comúns.

-Análise de obxectos e montaxes para a identifica-ción e a selección de solucións a problemas técnicosespecíficos e mais elaboración dun conxunto decaracterísticas técnicas adecuadas ao contexto noque deben aplicarse.

-Realización de cálculos e elaboración de docu-mentos e planos, planificación de traballos e asigna-ción de funcións específicas aos membros do equi-po.

-Realización de ensaios, montaxes ou construciónde obxectos procurando o uso correcto dos recursosmateriais e das ferramentas e seguindo a planifica-ción previamente elaborada.

-Valoración dos traballos mediante a preparacióndun conxunto de comprobacións coas que se poidaverificar que se cumpren as especificacións previs-tas.

-Investigación de aspectos históricos e científicos,xerais e específicos de Galicia, relevantes para arealización dos traballos desde os puntos de vistasocial, ambiental e tecnolóxico.

-Emprego das TIC para a busca de información,para a elaboración da documentación e da planifica-ción, para a realización de cálculos e simulacións epara a presentación de obxectivos e de resultados.

Materiais.

-Estrutura interna e propiedades. Técnicas demodificación das propiedades.

-Novos materiais: polímeros, materiais compostos,materiais nanoestruturados, cerámicas especiais. Opapel da ciencia no desenvolvemento destes mate-riais.

-Oxidación e corrosión. Técnicas de protecciónTratamentos superficiais.

-Procedementos de ensaio e medida de propieda-des básicas dos materiais.

-Procedementos de reciclaxe e reutilización.Importancia cotiá, social e económica do aforro demateriais.

-Normas de precaución e seguranza no manexo demateriais.

Principios de máquinas.

-Motores térmicos alternativos e rotativos. Princi-pios de funcionamento. Aplicacións comúns.

-Motores eléctricos: tipos e principios de funciona-mento. Aplicacións características.

-Circuíto frigorífico e bomba de calor: principiosde funcionamento, elementos e aplicacións típicas.

-Enerxía útil. Potencia dunha máquina. Par motorno eixe. Perdas de enerxía nas máquinas. Rende-mento.

Sistemas automáticos.

-Elementos que compoñen un sistema de control:transdutores, captadores e actuadores.

-Estrutura dun sistema automático. Sistemas delazo aberto. Sistemas realimentados de control.Comparadores.

-Simulación, montaxe e experimentación de cir-cuítos sinxelos de control.

Circuítos pneumáticos e oleohidráulicos.

-Técnicas de produción, condución e depuraciónde fluídos. Caudal. Perda de carga.

-Elementos de accionamento, regulación e control.Simboloxía.

-Interpretación de esquemas elementais.

-Deseño, simulación, montaxe e experimentaciónde circuítos pneumáticos característicos.

Control e programación de sistemas automáticos.

-Circuítos lóxicos combinacionais. Portas e fun-cións lóxicas. Procedementos de simplificación decircuítos lóxicos. Aplicación ao control do funciona-mento dun dispositivo.

-Circuítos lóxicos secuenciais.


-Circuítos de control programado. Programaciónríxida e flexible.


1. Seleccionar materiais para unha aplicaciónpráctica determinada, considerando, ademais dassúas propiedades intrínsecas, factores técnicos rela-cionados coa súa estrutura interna, económicos eambientais. Analizar o uso dos novos materiais comoalternativa aos empregados tradicionalmente.

Trátase de comprobar se se saben aplicar os con-ceptos relativos ás técnicas de ensaio e medida depropiedades, para elixir o material idóneo nunhaaplicación real, valorando criticamente os efectosque leva consigo o emprego do material selecciona-do.

2. Determinar as condicións nominais de funcio-namento dunha máquina ou instalación a partir dassúas características de uso.

Con este criterio búscase coñecer a capacidadepara identificar os parámetros principais do funcio-namento dun produto técnico ou instalación.

3. Identificar as partes de motores térmicos e eléc-tricos e describir o seu principio de funcionamento.

Preténdese comprobar se se aplican os conceptosbásicos da termodinámica e da electrotecnia nadeterminación dos parámetros que definen o uso dosmotores térmicos e eléctricos, analizando a funciónde cada compoñente no funcionamento global damáquina.

4. Analizar a composición dunha máquina ou sis-tema automático de uso común e identificar os ele-mentos de mando, control e potencia. Explicar a fun-ción que corresponde a cada un deles.

Trátase de comprobar se se identifican, nun auto-matismo de uso habitual, os elementos responsablesdo seu funcionamento.

5. Aplicar os recursos gráficos e técnicos apropia-dos para describir a composición e funcionamentodunha máquina, circuíto ou sistema tecnolóxico con-creto.

Con este criterio quérese valorar en que medida seutilizan o vocabulario adecuado, os coñecementosadquiridos sobre simboloxía e representación nor-malizada de circuítos, a organización esquemáticade ideas, as relacións entre elementos e secuenciasde efectos nun sistema.

6. Montar un circuíto pneumático a partir do planoou dos esquemas dunha aplicación característica.

Preténdese verificar que se é capaz de interpretaro plano dunha instalación, recoñecer o significadodos seus símbolos, seleccionar os compoñentescorrespondentes e conectalos, sobre unha armazónou nun simulador, de acordo coas indicacións doplano, para compoñer un circuíto que ten unha uti-lidade determinada.

7. Montar e comprobar un circuíto de control dunsistema automático a partir do plano ou esquemadunha aplicación característica.

Avaliarase a capacidade de interpretar os esque-mas de conexións de circuítos de control de tipoelectromecánico, electrónico, pneumático e hidráu-lico; seleccionar e conectar de forma adecuada oscompoñentes e verificar o seu correcto funcionamen-to.


-Formulación de problemas abertos que admitanmúltiples solucións para estimular a creatividade epara obter un conxunto de características técnicasdo obxecto que se deba construír.

-A presentación, oral ou escrita, de informes sobreideas e solucións, favorecendo o debate e propician-do a argumentación e a achega de ideas do grupo-clase como xeito de incidir sobre as competenciaslingüísticas.

-A realización de pequenos problemas sobreaspectos auxiliares ou complementarios que sebaseen na estimación dos valores das magnitudestecnolóxicas e na utilización do cálculo mental. Acomparación dos resultados coas estimacións, origor na realización dos cálculos e o uso correcto dasunidades de medida incidirán positivamente namellora da competencia matemática.

-A busca de información, o cálculo, a planificacióne a montaxe, deseñadas para que potencien a con-fianza e autoestima do alumnado.

-A asignación paritaria de papeis ou funciónsespecíficas para a realización do traballo e a cons-trución do obxecto seguindo a planificación previa-mente elaborada.

-A verificación de que as montaxes ou os obxectoscumpren as especificacións previstas, sexa median-te simples comprobacións do funcionamento, sexacoa realización de medidas en situacións controla-das.

Integrar o uso das tecnoloxías da información e dacomunicación como ferramentas ou medios que faci-litan o traballo, non como un fin en si mesmas. O seuemprego para reunir e presentar información, comoferramentas de deseño ou como simuladores, debe-ría estar presente ao longo de todo o curso.

Convén relacionar aspectos da tecnoloxía co dese-ño industrial. As actividades poden, por exemplo,tratar a evolución das formas ao longo da historia.

ECONOMÍA

Introdución.

Toda persoa vese na obriga de enfrontar unha grandiversidade de situacións de carácter económico, xaque debe tomar multitude de decisións como consu-midora, traballadora, empresaria ou aforradora, emoitas destas decisións teñen unha gran transcen-dencia para a súa vida persoal e familiar.


Xunto a esta dimensión persoal, os problemas eco-nómicos tamén teñen unha clara dimensión social. Ainflación, o paro, o déficit público, a globalizaciónson temas de debate na sociedade actual e obxectode diversas propostas por parte dos diferentes gru-pos sociais e políticos. Para poder valorar de formarazoada estas propostas e tomar postura ante elascómpre dispoñer dunha formación económica bási-ca.

Ademais destas motivacións persoais e sociaisexisten razóns de tipo propedéutico que xustifican apresenza dos estudos de economía no bacharelato.

A formación económica básica do alumnado inté-grase na área das ciencias sociais da educaciónsecundaria obrigatoria como unha parte das aprendi-zaxes que se teñen que adquirir en relación comedio social. O bacharelato exixe o profundamentonesa formación, o que supón unha aproximacióncada vez máis analítica e especializada que, sen per-der a perspectiva global, permita a construción decoñecementos máis precisos e axustados. Por outraparte, trátase dunha disciplina que se presta espe-cialmente a un enfoque multidisciplinar, pois preci-sa doutras ciencias.

Considerando a economía como unha das múlti-ples facetas para a análise e interpretación da reali-dade, os contidos desta materia buscan a consecu-ción de dous obxectivos básicos: fornecer unhavisión global do funcionamento do sistema económi-co e iniciar o alumnado nas peculiaridades do razo-amento económico.

Para poder alcanzar estes obxectivos é fundamen-tal que o alumnado dispoña dun marco conceptualpara interpretar a realidade, así como de ferramen-tas básicas que lle permitan a utilización dunha cer-ta capacidade de razoamento económico.

O currículo proposto pretende fuxir de enfoquespuramente académicos e formalistas, para primar oscontidos con maior poder explicativo sobre as causase as consecuencias dos problemas económicos.

Os contidos seleccionados pódense agrupar nosgrandes ámbitos da ciencia económica. Comézasecun aspecto clave da análise económica, o estudo domercado, que se centra nos aspectos máis básicos emáis próximos á realidade.

A seguir analízase o funcionamento da economíanacional. Inclúense aquí os principais indicadoresda actividade económica, os compoñentes da ofertae a demanda agregadas e o papel da política mone-taria ou fiscal como reguladoras do ciclo económico.

Finalmente faise referencia aos aspectos interna-cionais e ao crecemento económico. No mundoactual, o estudo da realidade máis próxima, a econo-mía de Galicia ou de España, no se pode entendersen o estudo das relacións que se establecen co res-to dos países, sexan máis próximos (Unión Europea,OCDE) ou máis afastados (Terceiro Mundo, Europado Leste). Así mesmo, cómpre ampliar a visión eco-nómica introducindo os aspectos ligados ao crece-

mento económico que achegan unha visión máisdinámica e a máis longo prazo.

No que toca aos procedementos, tamén se inclúenaspectos específicos relacionados co razoamentoeconómico. Así, a través da análise de datos, a lec-tura comprensiva e a elaboración de pequenos traba-llos de investigación buscarase a aplicación dosprincipios e conceptos económicos estudados á aná-lise de casos concretos e problemas reais e cotiáns.

Os problemas económicos teñen unha importantedimensión social, e suscitan diferentes puntos devista, con distintas bases políticas, éticas e filosófi-cas. A economía desempeña un papel central naconfiguración de valores e actitudes, e axuda a per-soas a construír o seu propio criterio e a ser capacesde enfrontar, con coñecemento e responsabilidade,os problemas económicos e sociais da vida adulta.

Obxectivos.

A ensinanza da economía no bacharelato terácomo finalidade o desenvolvemento das seguintescapacidades:

1. Identificar o ciclo da actividade económica.Distinguir sistemas económicos e formar un xuízopersoal acerca das vantaxes e inconvenientes decada un deles.

2. Manifestar interese por coñecer e interpretarcon sentido crítico e solidario os grandes problemaseconómicos actuais, en especial as desigualdadeseconómicas e a sobreexplotación de recursos natu-rais, así como os derivados da globalización da acti-vidade económica.

3. Relacionar feitos económicos significativos cocontexto social, político, histórico e cultural en quetiveron lugar. Trasladar esta reflexión ás situaciónscotiás. Formular xuízos persoais acerca da conve-niencia ou non da intervención da Administraciónpública na economía e dos seus efectos.

4. Comprender o funcionamento do sistema deeconomía de mercado, sinalando as súas vantaxes einconvenientes, así como as interrelacións entre osistema económico e os fenómenos sociais.

5. Utilizar técnicas elementais de tratamento erepresentación de datos sobre a economía galega,española, europea ou doutras zonas do mundo paracoñecer e comprender os trazos característicos dasituación económica deses territorios e as perspecti-vas de futuro.

6. Formular xuízos persoais acerca de problemaseconómicos de actualidade. Comunicar opiniónsargumentando con precisión e rigor a partir de con-ceptos e principios económicos elementais. Aceptara discrepancia e os puntos de vista distintos comovía de enriquecemento persoal.

7. Interpretar as mensaxes, datos e informaciónsque aparecen nos medios de comunicacións e/ouinternet sobre desaxustes económicos actuais e con-trastar as medidas correctoras de política económicaque se propoñen. Formular xuízos persoais sobre


elas e comprender que as decisións implican, enocasións, elixir entre obxectivos en parte contradito-rios para os diferentes axentes económicos.

8. Analizar e valorar criticamente as repercusiónsdo crecemento económico sobre o medio natural e acalidade de vida das persoas, así como o diferentegrao de desenvolvemento das distintas rexións e paí-ses. Reflexionar sobre a necesidade de acadar undesenvolvemento sustentable.

9. Abordar de maneira autónoma e razoada proble-mas económicos do contorno, utilizando os procede-mentos de indagación das ciencias sociais e diversasfontes e medios de información, en especial as tec-noloxías da información e comunicación. Trasladaresta reflexión ás situacións cotiás do contorno.

10. Coñecer e comprender, dunha maneira crítica,o uso e significado das principais magnitudesmacroeconómicas como indicadores da situacióneconómica dun país.

Contidos.

Contidos comúns.

-Utilización de diferentes fontes de informacióneconómica, aplicando as tecnoloxías da informacióne da comunicación, e interpretación delas medianteunha lectura razoada e crítica como base para a aná-lise da realidade, especialmente a galega.

-Análise e interpretación de casos e situaciónseconómicas tomando como punto de referencia ocontorno máis próximo, identificando os elementosde cada caso, recoñecendo os conceptos e principioseconómicos que se recollen e aplicando as ferramen-tas de tipo conceptual ou analítico con que conta aeconomía para propoñer posibles decisións que sedeben adoptar.

-Aplicación do relativismo á análise económica darealidade, sendo conscientes das peculiaridades elimitacións dos métodos de análise en economía, emantendo unha actitude crítica razoada ante as dife-rentes opcións de política económica.

-Coñecemento e valoración dos efectos do actualmodelo de crecemento económico sobre a conserva-ción do medio e a calidade de vida, facendo especialatención á realidade galega.

-Debate sobre cuestións económicas de actualida-de, fundamentando as opinións e respectando asdoutras persoas.

A actividade económica e os sistemas económicos.

-Economía e escaseza.

-Observación do contido económico das relaciónssociais.

-Recoñecemento do custo de oportunidade dunhadecisión.

-Os axentes económicos.

-O fluxo circular da renda.

-O noso sistema económico actual, diferenzas esimilitudes con outros sistemas económicos actuais

e do pasado. Análise e perspectivas sobre a organi-zación económica das sociedades futuras.

Produción e interdependencia económica.

-A estrutura produtiva: proceso produtivo e facto-res de produción.

-División técnica do traballo, produtividade, efi-ciencia e interdependencia económica.

-Obtención e análise do custo de produción e dobeneficio.

-Identificación dos sectores económicos predomi-nantes en Galicia e en España.

-Análise de noticias relativas a cambios no siste-ma produtivo ou na organización da produción nocontexto da globalización e a súa distinta repercu-sión nos países pobres e nos países ricos, así comona situación das mulleres e dos homes.

Intercambio e mercado.

-Concepto, funcionamento e clases de mercados.

-A oferta individual, a oferta de mercado ou agre-gada.

-A demanda individual, a demanda de mercado ouagregada.

-O equilibrio de mercado e a fixación dos prezos.A elasticidade.

-Funcionamento de modelos distintos de mercado:competencia perfecta, competencia imperfecta.

-Análise de mercados reais e das consecuenciasde variacións nas condicións da súa oferta oudemanda.

-Valoración dos límites do mecanismo de mercadoe a súa repercusión nas persoas consumidoras: asig-nación de recursos e regulación do mercado.

A medida da actividade económica: magnitudes nacionais eindicadores dunha economía.

-Os obxectivos de política macroeconómica, indi-cadores e as políticas instrumentais.

-Obtención do produto nacional e cálculo e inter-pretación das principais magnitudes relacionadas.

-Limitacións das macromagnitudes como indica-dores do desenvolvemento dunha sociedade. Outrosindicadores de desenvolvemento: o índice de desen-volvemento humano.

-Valoración da distribución da renda.

-Crecemento económico e desenvolvemento.

Economía e sector público: a súa intervención na economía.

-O papel do sector público na economía ao longoda historia e na actualidade.

-Estrutura do sector público galego.

-A política económica e os seus instrumentos: fun-cións e obxectivos.

-Os orzamentos públicos: proceso de elaboración eaprobación, análise dos seus compoñentes. O déficitpúblico e o seu financiamento.


-As políticas fiscais e os seus efectos sobre a dis-tribución da renda e o crecemento económico.

-Políticas sectoriais: vivenda, medio natural, sani-dade, educación.

-Valoración dos efectos do desenvolvemento doEstado do benestar. Condicións para o seu mante-mento.

-A evolución histórica das correntes do pensamen-to económico. Posicións científicas sobre a interven-ción do Estado na economía.

-As grandes crises económicas e as actuacións dosector público.

Aspectos financeiros da economía: o diñeiro e o sistemafinanceiro.

-Funcionamento e tipoloxía do diñeiro: a súa orixe,evolución histórica, funcións. Os medios de paga-mento na actualidade.

-Proceso de creación do diñeiro.

-A inflación: medida, clases, causas e efectos.

-As políticas monetarias: concepto, tipos e efectossobre a inflación, o crecemento e o benestar.

-O funcionamento do sistema financeiro: funcións,estrutura e instrumentos. Os intermediarios finan-ceiros e os mercados financeiros.

O contexto internacional da economía.

-Vantaxes e desvantaxes do comercio internacio-nal: libre comercio fronte a proteccionismo.

-Os fluxos entre a economía nacional e o resto domundo: a balanza de pagamentos.

-Funcionamento dos mercados de divisas. Os tiposde troco.

-As relacións económicas internacionais. Organis-mos de cooperación política e económica internacio-nal. Mecanismos de integración económica (a UniónEuropea).

-A globalización: causas e consecuencias, meca-nismos de regulación.

Desequilibrios económicos actuais.

-Crises cíclicas da economía.

-Os límites do crecemento: a degradación domedio. A explotación sustentable dos recursos natu-rais.

-O problema da reciclaxe, a reutilización dosrecursos. O custo da eliminación dos residuos.

-O desemprego: causas, tipos, medición. Políticaspúblicas en materia de fomento do emprego.

-A cidadanía perante a sociedade do consumo. Oconsumo responsable. A regulación en materia deprotección dos dereitos das persoas consumidoras.

-Desenvolvemento e subdesenvolvemento: ele-mentos que condicionan o subdesenvolvemento. Adébeda externa dos países pobres.

-Medidas para axudar aos países menos desenvol-vidos: a cooperación internacional, o comercio xus-to.

-Incidencia das novas tecnoloxías da informacióne comunicación na economía actual: a nova econo-mía.


1. Identificar os problemas económicos básicosdunha sociedade, caracterizando a forma de resolve-los nos principais sistemas económicos, así como assúas vantaxes e inconvenientes.

Trátase de comprobar que o alumnado recoñece aescaseza e a necesidade de elixir como as clavesdeterminantes dos problemas básicos de todo siste-ma económico, así como as necesidades máiscomúns que hai que atender a partir da análise doseu contorno. Ademais, trátase de asegurar que dife-rencia as distintas formas de abordar e resolver estesproblemas nos principais sistemas económicosactuais e do pasado, analizando as vantaxes e incon-venientes de cada un deles e as perspectivas que senos presentan de cara ao futuro. Valorarase a súatoma de conciencia da necesidade de xestionar osrecursos dun xeito sustentable para poder satisfaceras necesidades presentes e futuras.

2. Identificar as características principais daestrutura produtiva tanto a nivel nacional comarexional. Analizar as causas dunha deslocalizaciónempresarial a partir de datos sobre a produtividade,a eficiencia, os custos e os beneficios, así como valo-rar os seus efectos sobre a economía e sobre o mer-cado de traballo.

Con este criterio preténdese observar se se identi-fican as razóns do proceso de división técnica do tra-ballo relacionando este proceso coa crecente inter-dependencia económica e coa necesidade de meca-nismos de coordinación. Tamén se pretende avaliarse se recoñecen as características xerais da estrutu-ra produtiva de Galicia e de España e a súa relacióncos países da Unión Europea e cos cambios do mer-cado global.

3. Interpretar, a partir do funcionamento do merca-do, as variacións nos prezos de bens e servizos enfunción de distintas variables. Analizar o funciona-mento de mercados reais e observar as súas diferen-zas cos modelos, así como as súas consecuenciaspara o consumo, as empresas ou os estados.

Este criterio pretende verificar que o alumnadoentende o prezo como indicador da escaseza relativados bens e servizos e a súa relación coa asignacióndos recursos produtivos que realiza o sistema deeconomía de mercado. Así mesmo, a través destecriterio avalíase se recoñece en mercados reais epróximos os trazos xerais descritos nos modelos teó-ricos de mercado e os efectos do seu funcionamento,tanto positivos coma negativos, para os axentes queparticipan nestes mercados.

4. Identificar as principais variables macroeconó-micas e analizar as súas interrelacións, valorando as


limitacións que teñen como indicadores de medidada actividade económica e do benestar dunha socie-dade. Interpretar e tratar con instrumentos informá-ticos cifras e indicadores económicos básicos.

A través deste criterio preténdese comprobar se serecoñecen as principais macromagnitudes (produtonacional, renda nacional, renda dispoñible, rendaper capita), así como as súas relacións, interpreta-ción, utilidade e limitacións. O alumnado debe reco-ñecer as limitacións da contabilidade nacional paramedir a actividade económica e o benestar dunhasociedade e a necesidade de utilizar indicadoresalternativos como o índice de desenvolvementohumano.

5. Explicar e ilustrar con exemplos significativosas finalidades e funcións do Estado nos sistemas deeconomía de mercado, e identificar os principaisinstrumentos que utiliza, valorando as vantaxes einconvenientes do seu papel na actividade económi-ca. Describir e relacionar as funcións doutros axen-tes que interveñen na actividade económica.

A finalidade deste criterio é a de identificar e dife-renciar as distintas finalidades (crecemento, susten-tabilidade, eficiencia, equidade, estabilidade), fun-cións (fiscais, reguladoras, redistributivas, estabili-zadoras e provedoras de bens e servizos públicos) einstrumentos básicos de política económica que seaplican en casos concretos de intervención do sectorpúblico na actividade económica galega e española.

6. Describir o proceso de creación do diñeiro, oscambios no seu valor e a forma en que estes semiden. Identificar as distintas teorías explicativassobre as causas da inflación e os seus efectos sobreos consumidores, as empresas e o conxunto da eco-nomía. Explicar o funcionamento do sistema finan-ceiro e coñecer as características dos seus princi-pais produtos e mercados.

Preténdese comprobar que o alumnado recoñece ofuncionamento básico do diñeiro nunha economía,as clases de diñeiro, as súas funcións e a importan-cia de ter unha moeda estable como medio de paga-mento, diferenciando valores monetarios e valoresreais.

7. Analizar a balanza de pagamentos da economíaespañola e os fluxos comerciais entre dúas econo-mías e determinar como afecta aos seus compoñen-tes a variación nos seus fluxos comerciais, así comooutras posibles modificacións en diversas variablesmacroeconómicas.

Este criterio pretende comprobar que se coñece osignificado da balanza de pagamentos como a repre-sentación das relacións entre unha economía e o res-to do mundo. Tamén que se identifican as principaispartidas da balanza de pagamentos e que a súa aná-lise permite coñecer as características dos fluxoscomerciais internacionais, así como observar as con-secuencias que as variacións no tipo de cambioteñen sobre as economías.

8. Valorar o impacto do crecemento, as crises eco-nómicas, a integración económica e o mercado glo-bal na calidade de vida das persoas, no medio natu-ral e na distribución da riqueza a nivel local e mun-dial, diferenciando efectos positivos e negativos.Analizar os problemas do crecemento económico e apobreza dos países non desenvolvidos como resulta-do de relacións económicas desequilibradas e dedesigualdades de xénero, xunto á necesidade deintercambios comerciais máis xustos e equitativos.

Preténdese con este criterio valorar se recoñecenas consecuencias do crecemento sobre a reparticiónda riqueza, desigual segundo países e xénero, sobrea degradación ambiental e a calidade de vida, asícomo os problemas que limitan o desenvolvementode determinadas economías. Búscase tamén com-probar que se identifican, a partir de casos concre-tos, medidas de política económica ambiental anali-zando os seus efectos a curto e longo prazo.

9. Analizar posibles medidas redistributivas, osseus límites e efectos colaterais e avaliar as medidasque favorecen a equidade nun suposto concreto.

Este criterio persegue comprobar a capacidade deanálise das desigualdades económicas e o modo enque determinadas medidas poden corrixilas. Taménbusca valorar se se recoñece a eficacia da imposi-ción directa e indirecta, as políticas sociais e desolidariedade.

10. Valorar os argumentos que fundamentan asposicións favorables ao libre comercio ou ao protec-cionismo, relacionándoos cos procesos de integra-ción económica e as súas consecuencias. Identificare contrastar as distintas áreas comerciais que exis-ten no mundo e valorar o impacto das novas tecnolo-xías fronte ás formas tradicionais de comercio.

Búscase que o alumnado identifique as diferentesposicións ante o comercio internacional e recoñezaas principais áreas de comercio internacional (conespecial referencia á Unión Europea). Búscasetamén constatar a influencia das novas tecnoloxíasnas actividades económicas de todos os países emercados, así como as vantaxes e inconvenientes doproceso de globalización.

11. Buscar, ler, interpretar e elaborar informaciónestatística e gráfica sobre cuestións económicas deactualidade, diferenciando aspectos positivos deaspectos normativos.

Trátase de trasladar información nunha linguaxeverbal a outra estatística e gráfica (ou viceversa),utilizando as ferramentas fundamentais de cálculo,así coma os programas informáticos para o tratamen-to e a presentación da información económica. Asímesmo, búscase comprobar que se distingue entredatos, opinións e predicións e se recoñecen distintasposicións económicas que obedecen a distintos tiposde intereses.

12. Identificar e valorar as repercusións sociaisdas actividades económicas, tomando conciencia dadificultade para compatibilizar un desexable crece-


mento económico co desenvolvemento da calidadede vida e a igualdade.

Búscase que o alumnado tome conciencia de que ocrecemento económico pode traer consigo problemassociais de todo tipo (consumismo excesivo, esgota-mento de recursos, explotación laboral, deteriora-ción do medio natural) e cómpre buscar os mediospara conseguir un desenvolvemento económico quegaranta a calidade de vida.

13. Valorar o potencial da economía galega: recur-sos e patrimonio natural, patrimonio histórico e cul-tural, o sector agrícola e gandeiro, o sector indus-trial.

Preténdese que o alumnado coñeza e valore opotencial económico de Galicia en sectores de espe-cial relevancia, como o turismo, o sector agrícola egandeiro e o sector industrial e da construción, sem-pre dentro dunha óptica de desenvolvemento susten-table.


-Presentar as cuestións e problemas económicoscontextualizados e relacionando, en todo momento,as causas e os efectos. Preténdese fuxir do enfoqueunicamente académico e formalista, que achegagran cantidade de conceptos pero non a suficientecapacidade explicativa dos problemas reais. Poroutro lado, tamén se evitará o enfoque exclusiva-mente descritivo dos feitos económicos, que propor-ciona gran cantidade de información, pero con esca-so poder explicativo das causas que orixinan os pro-blemas.

-Análise dos feitos, valoración de alternativas,prognóstico de efectos e posicións diferentes ante unmesmo problema.

-Partir da interpretación social da realidade eco-nómica, buscando integrar a teoría económica e aeconomía real, intentando asegurar ao mesmo tempoun marco conceptual sobre o cal seguir aprendendo.

-A realización de investigacións sinxelas queimpliquen a aplicación práctica a un caso concretoda metodoloxía do razoamento económico axudará aentender a economía como algo real, útil e próximoque permita transitar desde o particular ao xeral.

-Acceso a textos xornalísticos da prensa diaria ouespecializada e uso da prensa dixital, así como domaterial ou gravacións videográficas de espazostelevisivos onde se traten temas relacionados coamateria e que presenten propostas concretas de acti-vidades que sirvan para vincular os contidos desen-volvidos na aula cos acontecementos económicoscotiáns. Consulta de páxinas web de determinadosorganismos públicos, institucións ou empresas quepoden proporcionar información interesante para amateria coa finalidade da realización de traballosindividuais ou en grupo do alumnado, con exposi-ción oral ou escrita posterior das ideas propias oudos resultados dos traballos realizados.

ECONOMÍA DA EMPRESA

Introdución.

Economía da empresa é unha aproximación á rea-lidade empresarial entendida desde un enfoqueamplo, tanto por atender á comprensión dos meca-nismos internos que a moven coma polas súas inte-rrelacións coa sociedade. O mundo da empresa estápresente a diario nos medios de comunicación, for-ma parte da vida de millóns de persoas e repercuteen todos os fogares. Por outro lado, a empresa é unhaentidade en constante transformación que se adaptaaos sucesivos cambios sociais, tecnolóxicos, políti-cos etc., innovacións que, pola súa vez, xeran pro-gresos sociais, pero tamén inconvenientes e incerte-zas que deben ser valoradas en cada caso.

A sociedade exixe cada vez con máis forza dasempresas que teñan actuacións respectuosas comedio natural, cos dereitos dos traballadores e tra-balladoras, coa seguranza e hixiene no traballo, coalibre competencia, que eviten a deficiente ou enga-nosa información en produtos etc. Ademais, pretén-dese inculcar a alumnos e alumnas unha actitudecrítica sobre aspectos da realidade social e empresa-rial, tales como o consumismo exacerbado, a desi-gualdade na distribución das rendas, a degradaciónambiental e o esgotamento dos recursos debido aocrecemento económico e mais o fenómeno da globa-lización.

Entender a lóxica das decisións empresariaiscunha visión próxima e fundamentada, valorando assúas consecuencias desde un punto de vista social,ético e ambiental, fomentando o uso das tecnoloxíasda información e da comunicación, constitúe o laborxeral desta materia.

Economía da empresa introduce o alumnado noámbito con que se vai relacionar ao longo da súavida. Os seus contidos enlazarán cos de diversasmaterias da educación secundaria.

Esta materia é un compendio de contidos relacio-nados coa xestión empresarial que inclúe múltiplesaspectos procedentes de diversas áreas de coñece-mento que parten da economía, pero que necesitanigualmente nocións de dereito, matemáticas, socio-loxía, psicoloxía, tecnoloxía, teoría da información ecomunicación.

Por outra banda, o alumnado, nun futuro máis oumenos próximo, pasará a formar parte dunha empre-sa, promovéndoa, ou do traballo asalariado, polo quecoñecer o funcionamento do mundo empresarial entodos os seus ámbitos vaille facilitar a súa incorpo-ración á vida laboral e serviralle para ser capaz derecoñecer todas as facetas do sistema en que se vaiinserir.

Os contidos da materia estrutúranse en oito blo-ques. Os dous primeiros bloques consideran aempresa desde un punto de vista global e relaciona-do coa súa función social. Así, analízase a súa inter-vención na sociedade como xeradora de riqueza,pero tamén se atende á responsabilidade social dosseus actos, sen esquecer o crecemento das multina-


cionais e a competencia global e mais o papel dasPEME e das cooperativas na realidade galega.

Os cinco bloques seguintes xiran arredor das dife-rentes áreas funcionais da empresa. Así, o terceiroafecta primordialmente á empresa entendida comoorganización. De aí que moitos dos seus contidossexan aplicables a calquera estrutura organizativamáis alá da súa finalidade, empresarial ou non.Abórdanse aspectos relativos á dirección, planifica-ción e toma de decisións, incluíndo a xestión do fac-tor humano. No bloque cuarto estúdase o tema daprodución e da súa rendibilidade, valorando os seusefectos sobre o contorno.

Os contidos dos bloques quinto e sexto refírense áxestión da información que a empresa xera, tanto nosentido comercial coma no estritamente empresarial,derivado das súas obrigas contables e fiscais. Así,abórdase o modo en que unha empresa crea unhadeterminada imaxe tanto propia coma dos seus pro-dutos e os efectos sociais dalgunhas prácticasempresariais neste ámbito. Posteriormente, a análi-se céntrase no xeito en que a empresa xestiona ainformación das súas propias actividades destinadaa servir de base de decisións ou informar as persoase institucións interesadas, como accionistas, traba-lladores, acredores ou o propio Estado.

Os dous últimos bloques introducen a xestión dosproxectos na empresa. O proxecto empresarial pre-tende especialmente globalizar os contidos da mate-ria e afianzar a iniciativa emprendedora, xa estimu-lada na etapa da ESO coa materia de Obradoiro deiniciativas emprendedoras, como unha alternativaviable de desenvolvemento persoal e profesional.

Obxectivos.

1. Analizar as características máis relevantes e ofuncionamento económico global dos distintos tiposde empresa, identificando as súas funcións, obxecti-vos, organización, a investigación, o papel das inno-vacións tecnolóxicas e as principais normas xurídi-cas que as afectan.

2. Apreciar o papel das empresas na satisfaccióndas necesidades das persoas consumidoras e noaumento da calidade de vida e benestar da socieda-de, así como elaborar xuízos ou criterios persoaissobre as súas disfuncións.

3. Valorar criticamente as posibles consecuenciassociais e ambientais da actividade empresarial, asícoma a súa responsabilidade no esgotamento dosrecursos naturais, sinalando a súa repercusión nacalidade de vida das persoas.

4. Identificar as consecuencias que, para asempresas e a sociedade, ten a globalización da eco-nomía e as posibles liñas de conduta que se debenadoptar fronte ao fenómeno, adquirindo concienciadas desigualdades e efectos que este xera.

5. Identificar os dereitos e obrigas das traballado-ras e dos traballadores, valorando a necesidade queestes colectivos e a sociedade teñen de acadar un

elevado grao de conciliación da vida laboral e fami-liar. A súa relación cos obxectivos empresariais.

6. Valorar a importancia da seguranza e hixiene notraballo e da prevención dos riscos laborais.

7. Analizar o funcionamento de organizacións egrupos en relación coa aparición e resolución deconflitos.

8. Analizar as distintas políticas de márketing queadoptan as empresas segundo os mercados a que sedirixen, valorando os límites éticos que as devandi-tas políticas deben considerar.

9. Establecer, de modo xeral, os datos máis rele-vantes da información contida nas contas anuaisdunha empresa e interpretar a información transmi-tida.

10. Identificar as principais fontes de financia-mento das empresas, analizando as diferentesopcións posibles.

11. Utilizar as tecnoloxías da información e dacomunicación e mais outros medios, obter, seleccio-nar e comprender de maneira clara e coherenteinformacións sobre feitos relevantes do ámbitoempresarial internacional, nacional e local e facerunha valoración crítica delas.

12. Amosar iniciativa, creatividade, autonomíapersoal e participación activa no deseño, planifica-ción e elaboración dun pequeno proxecto empresa-rial utilizando para a súa elaboración medios infor-máticos.

13. Analizar a actividade económica das empre-sas, en especial as galegas, a partir das súas áreasde organización, relacións internas e a súa depen-dencia externa. Valorar a importancia que para aeconomía galega teñen as pequenas e medianasempresas, así como as cooperativas, como xeradorasde emprego, innovación e como motores do desen-volvemento económico e social.

Contidos.

Contidos comúns.

-Recoñecemento da grande importancia do papeldesempeñado polas empresas e polos empresariosno mundo actual. Aplicación á realidade galega.

-Asimilación da situación de cambio permanenteque obriga a un continuo proceso de adaptación, queexixe o dinamismo do marco en que desenvolven asúa actuación as empresas e que presenta especialrelevancia na formación profesional dos recursoshumanos. Destacada referencia á denominada novaeconomía.

-Valoración da contradición entre as repercusiónspositivas e negativas da actividade económico-empresarial, especialmente no medio, no mundo dotraballo, no consumo e na calidade de vida.

-Busca, selección, interpretación e comunicaciónde información procedente de diversas fontes,empregando un vocabulario técnico e diferentes


tipos de soportes (tradicional e a través das tecnolo-xías da información e da comunicación).

A empresa.

-A empresa, as empresarias e os empresarios.

-Clasificación, elementos, funcións e obxectivosda empresa.

-Análise do marco xurídico que regula a activida-de empresarial: normas mercantís, laborais e fiscais.As diferentes formas xurídicas das empresas.

-Funcionamento e creación de valor nas empresas.As diferentes áreas de actividade.

-Influencia do contorno xeral e específico naempresa.

-Valoración da responsabilidade social e ambien-tal da empresa.

Desenvolvemento da empresa.

-Análise dos factores de localización e dimensiónda empresa.

-Consideración da importancia das PEME e dassúas estratexias de mercado.

-Estratexias de crecemento interno e externo.

-A internacionalización, a competencia global, ainfluencia do desenvolvemento das tecnoloxías dainformación e da comunicación nas empresas.

-Identificación dos aspectos positivos e negativosda empresa multinacional.

-Consideración da importancia das cooperativascomo motores de desenvolvemento económico esocial.

Organización e dirección da empresa.

-A división técnica do traballo e a necesidade deorganización no mercado actual.

-Funcións básicas da dirección.

-Planificación e toma de decisións estratéxicas.

-Deseño e análise da estrutura da organización for-mal e informal.

-Os sistemas de xestión da calidade na empresa.

-A xestión dos recursos humanos e a súa inciden-cia na motivación.

-O contrato de traballo. Dereitos e obrigas das tra-balladoras e dos traballadores. A conciliación davida laboral e familiar.

-A importancia da seguranza e hixiene no traballo.A prevención dos riscos laborais.

-Os conflitos de intereses e as súas vías de nego-ciación.

A función produtiva.

-Proceso produtivo, eficiencia e produtividade.

-Importancia da innovación tecnolóxica: I+D+i.

-Custos: clasificación e cálculo dos custos naempresa.

-Análise custo-beneficio. Cálculo e interpretacióndo limiar de rendibilidade da empresa.

-Os inventarios, o seu custo e os diferentes méto-dos de xestión.

-Programación, avaliación e control de proxectos.

-Valoración das externalidades da produción.

A función comercial da empresa.

-Concepto e clases de mercado.

-A investigación de mercados.

-Análise do consumidor e segmentación de merca-dos.

-Variables da marketing-mix e elaboración deestratexias.

-Estratexias de mercadotecnia e ética empresarial.

-Aplicación á mercadotecnia das tecnoloxías dainformación e da comunicación.

A información na empresa.

-Obrigas contables da empresa.

-A composición do patrimonio e a súa valoración.

-As contas anuais e a imaxe fiel.

-Elaboración do balance e da conta de perdas eganancias abreviados.

-Análise e interpretación da información contable:principais ratios económico-financeiras.

A función financeira.

-Estrutura económica e financeira da empresa.

-O ciclo económico e o período medio de madura-ción.

-Concepto e clases de investimento.

-Valoración e selección de proxectos de investi-mento: métodos estáticos e dinámicos.

-Recursos financeiros da empresa.

-Análise de fontes alternativas de financiamentointerno e externo.

Proxecto empresarial.

-Proceso de creación dunha empresa: a concreciónda idea, constitución, trámites legais e viabilidadeelemental.

-O plan de negocio: análise do sector, análiseDAFO, os plans de mercadotecnia, de produción, derecursos humanos, de organización e o plan econó-mico-financeiro.


1. Coñecer e interpretar os diversos elementos daempresa, as súas áreas de actividade, os seus tipos,funcións e interrelacións valorando a achega de cadaun deles segundo o tipo de empresa.

Trátase de comprobar que o alumnado adquiriuunha visión global da empresa; que sabe diferenciaros diferentes elementos que a compoñen (grupohumano, patrimonio, ámbito e organización); que


coñece as súas áreas de actividade e a existencia deelementos diferentes en función da empresa de quese trate. Tamén se comprobará a capacidade de ana-lizar as relacións mutuas entre a empresa e o exte-rior.

2. Identificar as principais normas mercantís,laborais e fiscais que regulan as actividades empre-sariais. Describir as principais formas xurídicas daempresa, explicando e entendendo os trazos princi-pais de cada unha delas.

Con este criterio preténdese comprobar que oalumnado coñece dunha maneira xeral as principaisnormas mercantís, laborais e fiscais que regulan asactividades empresariais, ademais de comprobar seo alumnado é quen de facer cadros sinópticos eesquemas claros das formas xurídicas máis impor-tantes.

3. Identificar os trazos principais do sector e docontorno en que a empresa desenvolve a súa activi-dade e explicar, a partir deles, as distintas estrate-xias, decisións adoptadas e as posibles implicaciónssociais e ambientais das súas decisións.

Búscase comprobar se o alumnado comprendeu asrelacións de interdependencia existentes entre aempresa e o seu contorno; búscase tamén comprobarse sabe diferenciar as implicacións, tanto positivascoma negativas, que supoñen as decisións empresa-riais, especialmente nos ámbitos social e ambiental.

4. Analizar a situación das empresas multinacio-nais e das PEME, no marco do fenómeno da globali-zación, identificando os aspectos positivos e negati-vos que o citado fenómeno presenta. Valorar aimportancia das cooperativas como impulsoras dodesenvolvemento económico e social de Galicia.

Trátase de valorar a capacidade do alumno/a paradescribir as características actuais das empresasmultinacionais e das PEME e para analizar as van-taxes e inconvenientes de que goza cada unha delasnun mercado cada vez máis condicionado polo fenó-meno da globalización. Farase a partir de exemplosda realidade galega actual. Tamén se busca quecomprenda a importancia do fenómeno cooperativopara a economía e para a sociedade galegas.

5. Describir a organización dunha empresa e assúas posibles modificacións e melloras en funcióndo ámbito en que desenvolve a súa actividade. Valo-rar a importancia para as empresas de contar cunsistema organizativo eficiente, como os sistemas dexestión da calidade.

Este criterio pretende comprobar se se sabe inter-pretar a organización formal e informal dunhaempresa e detectar e propoñer solucións a disfun-cións ou problemas que impidan un funcionamentoeficiente na organización empresarial. Ademais,preténdese que o alumnado identifique os sistemasde xestión da calidade como sistemas de melloracontinua na empresa.

6. Describir as técnicas básicas para a xestión dosrecursos humanos, identificando os dereitos e debe-

res máis importantes que as traballadoras e os traba-lladores teñen derivados da súa relación laboral, conespecial atención aos referidos á conciliación davida laboral e familiar. Valorar a importancia queteñen a seguranza e a hixiene no traballo, ademaisda prevención dos riscos laborais.

Este criterio busca que o alumnado recoñeza arelevancia dos recursos humanos como variable quecontribúe de maneira especial ao logro da eficienciaorganizativa. Tamén busca o recoñecemento de comoo respecto aos dereitos, á seguranza dos traballado-res/as e á conciliación da súa vida laboral e familiarreduce a conflitividade e incide de maneira directano bo funcionamento da empresa.

7. Coñecer o funcionamento da área de producióndunha empresa e recoñecer a importancia da aplica-ción das novas tecnoloxías na mellora da produtivi-dade. Valorar a importancia da investigación, odesenvolvemento e a innovación como garantes dasupervivencia e de crecemento das empresas.

Trátase de comprobar se o alumnado coñece astarefas fundamentais da función produtiva daempresa e se é quen de calcular a produtividade.Igualmente preténdese constatar que recoñece opapel das novas tecnoloxías, así como do investi-mento en investigación, desenvolvemento e innova-ción, no aumento da competitividade da empresa ena mellora da calidade dos seus produtos.

8. Coñecer os principais sistemas de valoración exestión dos inventarios. Valorar a súa importancia nacontribución aos resultados da empresa.

Búscase que o alumnado valore a importancia e anecesidade dunha correcta xestión dos inventarios eque coñeza os custos asociados a eles. Preténdeseque coñeza os principais sistemas de valoración deinventarios (FIFO, LIFO, PMP) e da súa xestión; eque determine, para casos sinxelos, o nivel de pedi-do óptimo.

9. Determinar, para un caso sinxelo, a estrutura deingresos e de custos dunha empresa, calcular o seubeneficio e limiar de rendibilidade.

Preténdese valorar se os alumnos adquiriron acapacidade de diferenciar e estruturar os ingresos ecustos xerais dunha empresa, determinando o bene-ficio ou perda xerado, así como o limiar de produ-ción e vendas necesario para a xeración de benefi-cios e a súa supervivencia.

10. Analizar as características dos mercados utili-zando técnicas de investigación e segmentación des-tes. Explicar, de acordo con elas, as diferentes polí-ticas comerciais que se poden aplicar.

Preténdese avaliar se o alumnado sabe caracteri-zar un mercado en función do número de competido-res, do produto vendido, das características das per-soas destinatarias etc.; que coñeza e entenda a fina-lidade e os elementos básicos das investigacións demercados e das diferentes estratexias de márketing.

11. Recoñecer os datos máis relevantes do balan-ce e da conta de perdas e ganancias, explicar o seu


significado, diagnosticar a súa situación a partir dainformación obtida e propoñer medidas para a súamellora.

Preténdese comprobar que as alumnas e os alum-nos saiban recoñecer os diferentes elementos destesdocumentos e o seu significado na empresa. Taménse pretende valorar se son capaces de analizar asituación patrimonial, financeira e económica nuncaso sinxelo, detectando desequilibrios e propoñen-do medidas correctoras destes.

12. Buscar, analizar e interpretar información pro-cedente do ámbito empresarial local, galego, espa-ñol ou internacional, utilizando os recursos mate-riais adecuados e as tecnoloxías da información e dacomunicación.

Trátase de comprobar se o alumnado é capaz dedistinguir e analizar información significativa referi-da ao mundo empresarial e se é capaz de relaciona-la cos contidos estudados na materia. Trátase taménde comprobar que é quen de buscar información doámbito empresarial, utilizando as novas tecnoloxíasda información e da comunicación, especialmente ainternet.

13. Describir as posibles fontes de financiamentoa que ten acceso unha empresa e, a través dunsuposto sinxelo, razoar a elección máis axeitada.

A finalidade deste criterio é comprobar a capaci-dade de valorar as necesidades de financiamentobásicas dunha empresa, así como coñecer e clasifi-car as diferentes fontes de financiamento. Taméntrata de valorar a capacidade de propoñer razoada-mente as opcións financeiras que mellor se adaptana un caso concreto, relacionando o financiamento coinvestimento.

14. Valorar distintos proxectos de investimentosinxelos que pode acometer unha empresa e selec-cionar, xustificando a decisión, cal resulta a alterna-tiva máis vantaxosa. Valorar tamén a importancia e anecesidade da realizar unha planificación e un pos-terior control de calquera proxecto que se leveadiante nunha empresa.

Preténdese comprobar a capacidade para utilizarmétodos diversos de selección de investimentos, coobxectivo de resolver casos básicos. Tamén se buscaque o alumnado recoñeza a importancia da planifi-cación e do control de calquera proxecto que aempresa pretenda iniciar.

15. Deseñar e planificar e valorar un proxectoempresarial simple, con actitude emprendedora ecreatividade, avaliando a súa viabilidade.

Con este criterio preténdese valorar se o alumnadoé capaz de aplicar con creatividade os contidos damateria a un sinxelo proxecto empresarial froito daxeración e maduración dunha idea de negocio porparte do alumnado, valorando as súas dificultades,debilidades e oportunidades. Valorarase igualmentea disposición para o traballo en equipo, a creativida-de e a planificación e organización.


Proponse seguir unha metodoloxía en que a mate-ria sirva para descubrir problemas empresariaisrelacionados co contexto sociocultural en que se ato-pe o alumnado, con especial referencia á realidadelocal ou galega en xeral. Preténdese a realización depequenas investigacións do contorno para que o seuestudo resulte máis próximo e útil.

Para o desenvolvemento do currículo da materia pode-rán drealizarse, entre outras, as seguintes estratexias:

-Obtención de información de empresas a partir defontes externas (prensa escrita, estudos estatísticos,enquisas, bases de datos, visitas a empresas, infor-mes económicos) e de fontes internas (rexistros con-tables, informes internos, balances e contas deresultados), tanto por medio de soportes tradicionaiscomo informáticos.

-Rexistro, tratamento, interpretación e representa-ción de información relevante no ámbito da empresae posterior transmisión desta con diferentes sopor-tes, con especial atención ao uso das TIC.

-Análise, simulación e resolución de casos nomundo empresarial: identificación da situación edos seus elementos, selección de conceptos e técni-cas para a súa aplicación na análise do caso, elabo-ración de conclusións e selección das decisións quese van tomar así como avaliación final das decisiónstomadas, sendo conscientes da dimensión ética quecomporta a toma de decisións.

-Planificación dun proxecto de iniciativa empresa-rial: busca, valoración e selección de ideas, planifi-cación do proxecto, análise do contorno xeral e espe-cífico, análise interna e estudo da viabilidade econó-mica e financeira do proxecto.

-Realización de traballos de investigación escolarfacendo especial fincapé na necesidade de organiza-ción, planificación, execución e avaliación dosresultados acadados, valorando a necesidade decrear equipos de traballo que cooperen e creensinerxías positivas para o conxunto.

GREGO I E II

Introdución.

A nosa civilización é froito dunha longa tradiciónque inclúe herdanzas de pobos e culturas moi diver-sos. Pero, por formar parte da cultura occidental, tenunha débeda esencial -no senso estrito do termo- coacultura grega.

Parece evidente que o xeito máis práctico e máis for-mativo de achegarse á Grecia antiga é a través do estu-do da súa lingua. Isto quere dicir que a aprendizaxe dalingua é un obxectivo en si mesmo, pero é, tamén, esobre todo, un instrumento para introducir as alumnase os alumnos no coñecemento do mundo clásico.

Os contidos propostos para grego I e II céntranseen dous grandes ámbitos, a lingua e a cultura, distri-buídos en catro bloques:

Estudo progresivo das características da linguagrega. A adquisición dunha competencia lingüística


demanda a utilización dunha metodoloxía progresivaen que as regras morfosintácticas se deduzan dapráctica da lectura e da tradución e en que a súaaprendizaxe sistemática constitúa unha segundafase. O feito de traballar con textos orixinais obriga-rá, tamén, a explicar ás veces formas nominais, ver-bais ou estruturas sintácticas estrañas ou inusitadas.Abondará nestes casos cunha explicación breve queaxude á resolución da actividade en que aparezan.

Comprensión e interpretación de textos gregos. Ostextos, que son o obxecto principal da materia,seleccionaranse entre autores de diferentes épocas exéneros literarios, presentándoos tanto na súa formaorixinal, coas adaptacións necesarias para facilitar asúa comprensión, como en traducións. O profesora-do poderá servirse tamén de textos elaborados gra-duados que faciliten o acceso progresivo aos textosorixinais. A práctica da tradución de textos gregosdebe contribuír tamén á reflexión sobre a lingua pro-pia, buscando a correcta adecuación entre as estru-turas lingüísticas de ambas as linguas.

Estudo do léxico grego e a súa continuidade engalego, castelán e outras linguas modernas. O estu-do e aprendizaxe do léxico constitúe un instrumentopara a comprensión e tradución de textos, ao mesmotempo que contribúe a enriquecer o vocabulario,mostrar os mecanismos de formación de palabras evalorar a transcendencia do préstamo lingüísticocomo parte do legado cultural achegado polo pensa-mento grego.

A aproximación a Grecia e ao seu legado debefacerse cun enfoque global e vinculado á aprendiza-xe da lingua. Centrará a súa análise no antropocen-trismo e androcentrismo grego para intentar com-prender a mentalidade e a dimensión social e indi-vidual do home grego a través da súa proxección nasinstitucións, na arte e na literatura na Grecia antigae valorar a tradición clásica e a súa continuidade nassociedades actuais. Por outra banda, o estudo dacultura e civilización gregas facilitaralle ao alumna-do as claves necesarias para situarse no contextoliterario, histórico e artístico adecuado. Preténdeseque se interese por coñecer as orixes da nosa cultu-ra e que analice e valore dunha forma crítica as rea-lidades do mundo contemporáneo e os antecedentese factores que inflúen nel. A historia do pensamentoen Grecia formula moitas das interrogantes do serhumano, que forman parte do noso acervo e servencomo guía de desenvolvemento do pensamento occi-dental. Ademais, permite comprender os elementosfundamentais da investigación e das metodoloxíascientíficas.

O desenvolvemento destes contidos ha ter unhaaplicación esencialmente práctica orientada tanto ácompetencia lingüística en grego coma a un coñece-mento crítico da Grecia antiga.

As tecnoloxías da información e da comunicación(TIC) ofrecen novas e atractivas perspectivas noestudo da lingua e cultura gregas que convén apro-veitar, como o uso de metodoloxías interactivas noestudo da lingua, procura de textos, imaxes e vídeos

na internet, ferramentas de presentación e comuni-cación de resultados etc. Neste senso, é aconsellablefacilitarlle ao alumnado os medios precisos para quepoida traballar no ordenador co grego clásico.

Ao primeiro curso corresponde a asimilación doscontidos básicos de lingua e de cultura. Ao segundo,a súa consolidación e ampliación, cun tratamentoespecífico da literatura, os xéneros e os autores eautoras, que contribúa a profundar nas raíces gregasda nosa cultura.

Obxectivos.

1. Iniciarse na comprensión, interpretación e tra-dución de textos de dificultade progresiva, utilizan-do para este fin o coñecemento dos elementos mor-folóxicos, sintácticos e léxicos básicos da lingua gre-ga.

2. Reflexionar sobre o léxico de orixe grega pre-sente na linguaxe cotiá e na terminoloxía científica,identificando étimos, prefixos e sufixos gregos queaxuden a unha mellor comprensión das linguasmodernas.

3. Ler textos gregos tanto orixinais como adaptadosou traducidos, realizando unha lectura comprensivae crítica, distinguindo as características principais eo xénero literario a que pertencen.

4. Coñecer, na medida en que sexa posible, asmáis importantes manifestacións culturais da Greciaantiga e recoñecer e valorar a súa contribución econtinuidade ao longo da historia no mundo actual.

5. Utilizar de maneira crítica fontes de informa-ción variadas, obtendo delas datos relevantes para ocoñecemento da lingua e a cultura estudadas.

GREGO I

Contidos.

Contidos comúns.

-A lectura, comprensión e tradución do grego clá-sico: a precisión na expresión en calquera lingua; aexpresión dos matices.

-As relacións políticas e sociais en Grecia: orixi-nalidade con respecto a outras culturas anteriores oucontemporáneas; evolución posterior e influencia nasociedade occidental. Farase fincapé nas estruturaspolíticas, na situación da muller e da infancia, naescravitude e nas relacións económicas e militaresentre as cidades-estado.

-Imbricación cultural entre Grecia e o mundo con-temporáneo.

-Aproximación a outras culturas do mundo antigo.

A lingua grega.

-Do indoeuropeo ao grego moderno.

-O alfabeto grego. Pronunciación. Signos gráficos.Transcrición.

-Clases de palabras. Flexión nominal, pronominale verbal. Paradigmas máis frecuentes.


-Valor e uso dos casos. A concordancia. As prepo-sicións.

-Sintaxe das oracións: nexos e partículas, a ora-ción simple, a coordinación; inicio do estudo dasubordinación (construcións sinxelas de infinitivo eparticipio, subordinadas de relativo. Introdución aouso das partículas subordinantes máis frecuentes).

Os textos gregos e a súa interpretación.

-Iniciación á lectura comprensiva e ás técnicas detradución e ao comentario de textos gregos.

-Análise morfosintáctica.

-Lectura comprensiva de obras e fragmentos tradu-cidos.

O léxico grego e a súa evolución.

-Aprendizaxe do vocabulario grego básico en fun-ción da súa frecuencia ou da súa relevancia en gale-go e castelán.

-Formación de palabras. Prefixos e sufixos. Com-posición e derivación.

-Helenismos no vocabulario común das linguasmodernas.

-O vocabulario científico e técnico.

Grecia e o seu legado.

-Xeografía da Grecia antiga. Contexto xeográficode Grecia.

-Sinopse da historia de Grecia. Os grandes perío-dos.

-A polis grega: organización política e social.Etnocentrismo e androcentrismo.

-A vida cotiá.

-Relixión e mitoloxía gregas (crenzas, ritos, mitosmáis importantes, incluíndo a súa continuidade eimportancia nas manifestacións culturais do mundooccidental).

-Literatura grega: xéneros, autoras e autores prin-cipais.

-O pensamento; a ciencia. A arte grega.


1. Ler textos gregos breves, transcribir os seus ter-mos á lingua materna, utilizar os seus diferentes sig-nos ortográficos e de puntuación e recoñecer o refle-xo do alfabeto grego no abecedario latino propio daslinguas modernas do noso contorno.

Con este criterio preténdese comprobar se o alum-nado recoñece os signos ortográficos básicos da lin-gua grega e le con soltura textos breves. Así mesmo,comprobarase a súa capacidade para transcribir ter-mos á súa lingua materna e para relacionar os doussistemas de escritura, distinguindo as semellanzas ediferenzas ortográficas e fonéticas entre ambos.

2. Comprender e ser capaz de traducir textos gre-gos sinxelos.

Preténdese comprobar se, con exercicios de com-prensión e posterior tradución literal dun texto, oalumnado posúe a capacidade de recoñecer as diver-sas estruturas dunha lingua flexiva. Os textos seránbreves, orixinais ou elaborados e de dificultademínima.

3. Recoñecer en textos gregos os elementos bási-cos da morfoloxía e da sintaxe da oración, aprecian-do variantes e coincidencias con outras linguascoñecidas.

Este criterio pretende comprobar se se adquirironas nocións de morfoloxía e sintaxe que permitanrecoñecer as características dunha lingua flexiva eidentificar formas e funcións. Relacionaranse eseselementos básicos cos do galego e do castelán ou cosdoutras linguas coñecidas.

4. Detectar e comprender os helenismos máis fre-cuentes do vocabulario común e do léxico científicoe técnico das linguas modernas a partir de termosque aparezan nos textos.

Este criterio permite comprobar a capacidade derelacionar termos da propia lingua materna ou dou-tras que coñeza o alumnado co correspondente étimogrego. Tamén intenta verificar se o alumnado adqui-riu un vocabulario básico que lle permita deducirpalabras da mesma familia etimolóxica e os seus sig-nificados, tendo en conta os procedementos de deri-vación e composición.

5. Ler e comentar textos gregos traducidos dediversos xéneros ou textos referidos ao mundo gregoe distinguir aspectos históricos e culturais contidosneles.

Con este criterio preténdese determinar a capaci-dade de comprender o contido esencial dun texto,delimitar as súas partes e establecer a relación entreelas. Poderase manifestar esta competencia median-te exercicios de lectura comprensiva de textos consentido completo, contrastando os textos gregos contextos de literatura actual e valorando a súa vixenciana actualidade. Os textos referidos ao mundo gregoservirán, ademais, para aprender a reflexionar sobreos diferentes modos de se achegar á cultura clásica.

6. Situar no tempo e no espazo os máis importan-tes acontecementos históricos de Grecia, identificaras súas manifestacións culturais básicas e recoñecera súa pegada na nosa civilización.

Este criterio trata de comprobar que se sitúan nasúa época e marco xeográfico, tanto os acontecemen-tos máis importantes que configuraron a historia deGrecia, como as súas manifestacións culturais máissignificativas. Preténdese tamén constatar se se écapaz de recoñecer os elementos da cultura gregapresentes na actualidade. Poderase manifestar acompetencia elaborando mapas e desenvolvendo


exposicións escritas ou orais sobre o mundo clásico.

7. Realizar, seguindo as pautas proporcionadaspolo profesorado, pequenos traballos de investiga-ción sobre a persistencia do mundo grego, consul-tando as fontes directas e utilizando as tecnoloxíasda información e da comunicación como ferramentade organización e comunicación dos resultados.

Este criterio pretende verificar que as alumnas eos alumnos distinguen os elementos do mundo clási-co, recoñecéndoos como herdanza do noso propiopasado, e que os interpretan criticamente á luz doscoñecementos que xa teñen, mediante a utilizaciónselectiva de fontes diversas. Tamén trata de avaliarse son capaces de indagar nas fontes directas etomar contacto coas materias ordenando os datosobtidos e elaborando o seu traballo mediante o usodas tecnoloxías da información e da comunicacióncomo ferramentas fundamentais.

GREGO II

Contidos.

Contidos comúns.

-Interpretación crítica de textos. A tradución comotécnica. A exactitude na expresión lingüística.

-Valoración do estilo dun texto en función daspeculiaridades do autor e das peculiaridades do tex-to e do contexto.

-A literatura grega como creadora dos xéneros lite-rarios. Influencia da literatura grega na literaturaposterior.

-Valoración crítica das raíces gregas da ciencia edo pensamento europeos.

A lingua grega.

-Flexión nominal.

*A primeira e segunda declinacións. Exceptúase adeclinación ática.

*A terceira declinación, incluídos os substantivose adxectivos irregulares máis comúns.

*Os comparativos e superlativos, incluídas as for-mas irregulares máis comúns.

*Numerais, determinantes e pronomes.

-Flexión verbal.

* Verbos , (coma paradigma) e máis os temáticos con presente contracto.

*O mecanismo do aumento e da reduplicación(agás a reduplicación ática).

*O aoristo radical temático; o aoristo radical ate-mático.

*Verbos consonánticos.

*Verbos atemáticos: panorama xeral.

-Sintaxe.

*As oracións simples, o réxime dos casos, o valor euso das preposicións, a concordancia, as voces pasi-va e media, as proposicións coordinadas.

*A subordinación: introdución ás subordinadascompletivas; proposicións de relativo; usos e constru-ción de participio incluído o xenitivo absoluto; intro-dución ás subordinadas de infinitivo; introdución ássubordinadas temporais, concesivas, comparativas,causais, consecutivas e finais; subordinadas condi-cionais de estrutura elemental.

Os textos gregos e a súa interpretación.

-Lectura comprensiva, tradución e comentario detextos orixinais.

-Lectura e comentario de obras e fragmentos gregostraducidos.

O léxico grego e a súa evolución.

-Aprendizaxe de vocabulario.

-Uso do dicionario.

-Helenismos no vocabulario común das linguasmodernas.

-O vocabulario específico de orixe grecolatina pre-sente nas materias que se estudan no bacharelato.

Grecia e o seu legado.

-A transmisión dos textos gregos e o descubrimen-to de Grecia.

-A literatura grega a través dos seus textos. Xéne-ros, autoras e autores.

-Raíces gregas da cultura moderna na literatura, nafilosofía, na ciencia e na arte.


1. Comprender e traducir de forma coherente textosgregos pertencentes a diversos xéneros literarios.

Con este criterio preténdese comprobar a adquisi-ción dunha certa competencia lingüística e o progre-so na práctica da tradución. Valorarase a eleccióncorrecta das estruturas sintácticas, das formas ver-bais, das equivalencias léxicas na lingua materna eda orde de palabras no proceso e resultado da tradu-ción, así como o uso adecuado do dicionario.

2. Identificar e analizar en textos orixinais os ele-mentos da morfoloxía e da sintaxe casual e oracionalcomparándoos con outras linguas coñecidas.

Este criterio trata de comprobar o coñecemento dalingua grega por parte do alumnado. Este ha de mani-festar o seu avance neste nivel facendo análises mor-fosintácticas de textos orixinais de maior complexi-


dade e recoñecendo as variantes e coincidencias res-pecto a outras linguas por el coñecidas.

3. Recoñecer en textos gregos orixinais termos queson compoñentes e étimos de helenismos e deducir oseu significado, tanto no vocabulario patrimonial daslinguas modernas coma nos diversos léxicos científi-co-técnicos.

Este criterio serve para determinar se se domina ovocabulario básico e se se coñecen os procedementosde derivación e composición dos helenismos nas lin-guas modernas, así como a correcta transcrición dostermos e as transformacións que experimentan noeido formal e semántico.

4. Realizar comentarios de textos traducidos, ana-lizar as estruturas e os seus trazos literarios e recoñe-cer o papel da literatura clásica nas literaturas occi-dentais, identificando elementos de androcentrismoe etnocentrismo neles.

Con este criterio preténdese comprobar a identifi-cación dos elementos esenciais dun texto literario,formais e de contido, e se se recoñecen os diversosxéneros polos seus trazos diferenciadores. O comen-tario versará sobre textos con sentido completo dediversos xéneros literarios e a súa comparación contextos da literatura posterior en que sobrevivan tra-zos, temas ou tópicos da literatura grega.

5. Realizar traballos monográficos consultando asfontes directas e utilizando as tecnoloxías da infor-mación e da comunicación como ferramenta de orga-nización e comunicación dos resultados.

Este criterio trata de constatar a capacidade creati-va do alumnado na planificación, busca, recompila-ción e sistematización da información, así como ograo de corrección na expresión oral ou escrita. Sem-pre baixo a dirección do profesorado, planificará aactividade, organizará a información, contrastaraa eintentará formular hipóteses, elaborando o seu traba-llo mediante o uso das tecnoloxías da información eda comunicación como ferramenta fundamental entodo o proceso e como soporte polivalente para aexposición das súas conclusións.


O enfoque metodolóxico deberá favorecer a capaci-dade do alumnado para aprender por si mesmo, tra-ballar en equipo e aplicar os métodos apropiados deinvestigación para seguir aprendendo ao longo da súavida.

-Os textos converteranse no punto de partida paratraballar simultaneamente os aspectos morfosintácti-cos da lingua grega, o seu léxico e a súa relación cogalego e co castelán, así como os aspectos culturaisrelacionados cos textos traballados.

-Proporase unha secuencia de traballo axeitada egraduada por medio dunha metodoloxía activa, prefe-rentemente de tipo indutivo-contextual, en que asnormas se convertan en posesión permanente e enautomatismo lingüístico.

-O enfoque irá dirixido a que o alumnado desenvol-va e afiance as súas propias técnicas de traballo,mediante unha estratexia de descubrimento.

-Procurarase xerar un clima na aula en que asalumnas e alumnos sintan a necesidade de participaractivamente no proceso de ensino e aprendizaxe, ase-gurándonos de que esas interaccións, mesmo se sonerróneas, sirvan de estímulo para intentalo de novo.

-Neste senso, crearanse contextos de aprendizaxe eavaliación que comprometan o alumnado e que oleven a planificar e avaliar as súas realizacións,identificando os avances e as dificultades, de cara aautorregular o seu propio e singular proceso deaprender a aprender.

-Promoverase a participación dos estudantes enpequenos traballos de investigación. Deberán serorientados/as para que poidan acadar a capacidadede realizar un proxecto de investigación escolar deforma autónoma.

-Haberá que distinguir niveis de dificultade nocontido e nas actividades para cubrir as diversasnecesidades educativas do alumnado.

-Promoverase a utilización das TIC para informar-se, aprender e comunicarse, e para utilizar con sen-tido crítico, como recurso formativo, materiais deprocedencia diversa.

HISTORIA DO MUNDO CONTEMPORÁNEO

Introdución.

O coñecemento do mundo actual, dos problemassociais máis relevantes, dos fenómenos globais quese producen nel e inflúen na vida dos grupos huma-nos son requisitos esenciais para situarse consciente-mente na realidade na que vivimos, entender os pro-blemas que nos afectan e adoptar decisións razoadase autónomas ante eles, así como compromisos activosque contribúan á construción dun mundo mellor.

Nesta tarefa a Historia do mundo contemporáneodesempeña unha función relevante: debe facilitar acomprensión do presente como unha fase dun proce-so inacabado, que se configura a partir de elementosdo pasado, e sobre o que é posible actuar para mode-lar o futuro. O coñecemento histórico pretendeaprehender a realidade social a través dos mecanis-mos que lle son propios: a indagación sobre as orixese a evolución dos acontecementos e as relacións quese establecen entre eles; o estudo das sociedades nassúas dimensións económica, social, política, culturale tecnolóxica; a explicación dos cambios e as conti-nuidades que se producen ao longo do tempo. Todoisto sen perder de vista os diversos suxeitos e gruposque protagonizan e sofren os acontecementos históri-cos: os grupos hexemónicos e os excluídos, os homese as mulleres, a cultura propia e as alleas. Unha his-toria que sexa capaz de dar conta dos éxitos e dos fra-casos, dos avances e dos abusos, dos triunfadores edas vítimas e que teña como protagonista a toda ahumanidade.


A materia de Historia do mundo contemporáneoaborda os procesos que influíron de forma decisivana modelaxe do mundo actual. O estudo iníciase nacrise do Antigo Réxime e os grandes cambios doséculo XIX, que determinan, en gran medida, os tra-zos do século XX ata a configuración da actualidade.Esta presentación non debe considerarse incompati-ble cun tratamento que poida abranguer, en unidadesde tempo máis amplas, a evolución dos grandestemas que configuran o período. O estudo da realida-de máis inmediata permite recorrer a fontes como osmedios de comunicación, as novas tecnoloxías ou ahistoria oral, máis novidosas pero non por iso menosrigorosas. É imprescindible que o alumnado com-prenda o mundo en que vive e os problemas en queestá inmerso, que aprenda a situar o presente enperspectiva histórica, a transferir coñecementos dopasado para interpretar problemas actuais; daquelaestará en condicións de tomar decisións racionais econscientes como integrante da cidadanía do mundo.A materia debe servir tamén para adquirir sensibili-dade ante os retos do presente, desenvolver unhaactitude crítica cara ás inxustizas, aos abusos e ásdesigualdades e adoptar un compromiso activo nadefensa das liberdades, os dereitos humanos e aconstrución da paz.

A organización dos contidos segue unha orde cro-nolóxica e preséntase cun criterio co que se trata deabordar, de forma equilibrada, os aspectos políticos,económicos, sociais e culturais, sen esquecer osnovos suxeitos e as novas preocupacións históricas.Inevitablemente, os contidos prestan unha maioratención aos procesos históricos que se desenvolvenno mundo occidental, pero non desde perspectivassociocéntricas; daquela, búscanse oportunidades emomentos para facer visibles fenómenos que sedesenvolven en contextos alén de Europa para mos-trar a diversidade das manifestacións históricas e, aomesmo tempo, cuestionar estereotipos e prexuízoscara ás culturas diferentes da propia. A interdepen-dencia e o enfoque dos problemas do mundo desdeunha perspectiva global exixen, hoxe máis ca nunca,o estudo de fenómenos que acontecen en lugaresdiversos. Só se é verdadeiramente universal, a histo-ria do mundo poderá explicar de maneira satisfacto-ria o contemporáneo.

Continuando a formación adquirida nas etapasanteriores, esta materia afonda nas destrezas que sonpropias da aprendizaxe histórica, como a localizacióndos acontecementos no espazo e no tempo, o manexodas fontes de información, a interpretación críticados datos, a interacción de factores diversos nasexplicacións causais, a análise e a síntese, ou a emi-sión de xuízos fundados sobre asuntos controverti-dos. Todas elas, ademais de contribuír ao propiocoñecemento histórico, ensinan que o coñecementocientífico é antidogmático e provisional. Estas des-trezas, que posúen en si mesmas un alto valor forma-tivo, preséntanse nun bloque inicial como contidoscomúns que deben desenvolverse transversalmenteao longo de todos os demais bloques, e atopan unlugar relevante nos criterios de avaliación.

Obxectivos.

O ensino da Historia do mundo contemporáneo nobacharelato terá como finalidade o desenvolvementodas seguintes capacidades:

1. Coñecer os principais procesos e acontecemen-tos do mundo contemporáneo, situándoos no espazo eno tempo e tomando conciencia da diversidade deritmo e intensidade coa que se producen nos diferen-tes territorios, mesmo das súas pegadas en Galicia.Revisar criticamente estereotipos e prexuízos respec-to das sociedades que se incorporan tardiamente ácontemporaneidade.

2. Analizar as grandes transformacións que experi-mentan as sociedades contemporáneas establecendorelacións significativas entre os aspectos económi-cos, sociais, políticos, culturais e tecnolóxicos; iden-tificar os cambios e as continuidades que se produ-cen e as súas consecuencias na actualidade.

3. Comprender o significado dos conceptos históri-cos máis importantes que se empregan para analizaros procesos e acontecementos contemporáneos e uti-lizalos correctamente para dar conta das realidadessociais en diferentes contextos.

4. Entender o presente como un proceso inacabado,resultado do éxito de determinados proxectos sociaise do fracaso doutros, no que se teñen producidoimportantes avances pero tamén inxustizas e confli-tos que aínda hoxe persisten e que exixen un com-promiso activo a favor da paz, da xustiza, da igualda-de e dos dereitos humanos no mundo.

5. Entender e apreciar a historia como unha refle-xión permanente sobre o pasado para buscar respos-tas aos problemas do presente e formular proxectossociais para a construción do futuro. Utilizar o coñe-cemento histórico para revisar as ideas comunmenteaceptadas, dar voz aos grupos excluídos polos discur-sos hexemónicos e participar activamente na cons-trución dun mundo mellor.

6. Buscar, seleccionar e interpretar informaciónprocedente de fontes diversas -o contorno, documen-tos históricos, representacións iconográficas, mediosde comunicación, etc.-; tratala de forma rigorosa paraobter información histórica relevante, relacionándoacos coñecementos adquiridos para redactar textosrigorosos de contido histórico.

7. Planificar e realizar informes ou breves investi-gacións escolares, de xeito individual ou en grupo,nos que se integren informacións diversas, facendoreferencia á súa procedencia, así como aos diferentesenfoques históricos. Presentar os resultados de formaoral e escrita utilizando as tecnoloxías da comunica-ción.

8. Participar de forma ordenada en debates e dis-cusións sobre problemas controvertidos do mundocontemporáneo e da actualidade, argumentar as pro-pias ideas e incorporar as doutras persoas para che-gar a conclusións que obteñan un maior consenso,sen esquecer o dereito a discrepar e a que se escoi-ten as diferentes opinións.


9. Valorar positivamente os conceptos de democra-cia, liberdade, igualdade e solidariedade ante os pro-blemas sociais, asumindo o compromiso coa defensados valores democráticos ante situacións de discrimi-nación e de inxustiza, en especial as relacionadas cosdereitos humanos e a paz.

Contidos.

Contidos comúns.

-Localización no espazo e no tempo de procesos,estruturas e acontecementos relevantes do mundocontemporáneo, identificando semellanzas e diferen-zas na súa concreción en distintas sociedades e repa-rando na diversidade de ritmos da difusión destesprocesos.

-Identificación de relacións significativas entrefactores de tipo económico, social, político, culturale tecnolóxico á hora de manexar explicacións causaissobre os procesos de evolución e cambio máis rele-vantes no mundo contemporáneo e na configuracióndo mundo actual.

-Utilización de diferentes escalas (global, europea,española, galega) na análise dos procesos e acontece-mentos contemporáneos e actuais; capacidade paracuestionar prexuízos e estereotipos cara a outrospobos e culturas.

-Busca, selección e tratamento de información pro-cedente de fontes diversas (documentos históricos,datos estatísticos, textos historiográficos, mapas,prensa, tecnoloxías da información, etc.); capacidadecrítica para interpretar e valorar as informacións ten-do en conta a fonte de procedencia e os intereses eintencións de quen as pon en circulación.

-Elaboración de informes e investigacións escola-res utilizando información procedente de diferentesfontes; presentación dos resultados de forma estrutu-rada e clara, manexando correctamente a linguaxe eos conceptos históricos específicos.

Grandes transformacións do século XIX.

-Crise do Antigo Réxime: ilustración e revolución.Independencia dos Estados Unidos e RevoluciónFrancesa.

-Transformacións económicas e Revolución Indus-trial. Difusión da industrialización e consolidaciónda economía capitalista.

-Liberalismo e nacionalismo. A formación dos esta-dos-nación en Europa. As ideas liberais noutrosámbitos: emancipación de Latinoamérica e moderni-zación de Xapón.

-Sociedade de clases e hexemonía burguesa. Pen-samento socialista e movemento obreiro. Os gruposexcluídos da orde social liberal: mulleres, non pro-pietarios, escravos.

-Loitas sociais e avances cara á democracia:ampliación do sufraxio, extensión da educación emedidas da protección social.

-Expansión imperialista e tensións internacionais.

Conflitos e cambios na primeira metade do século XX.

-A Primeira Guerra Mundial. Os tratados de paz.

-A Revolución Rusa de 1917. Formación e evolu-ción da URSS.

-A economía de entreguerras. Da recuperación dosanos vinte á Gran Depresión.

-Sociedade de masas e incorporación da muller aotraballo asalariado. O voto feminino.

-Crise das democracias parlamentarias. Ditadurase réximes fascistas.

-Tensións internacionais e Segunda Guerra Mun-dial. A organización da paz. As vítimas das ditadurase da guerra; o holocausto.

O mundo na segunda metade do século XX.

-Formación, evolución e final dos bloques. Os con-flitos nun mundo bipolar.

-Descolonización e Terceiro Mundo. A política denon-aliñamento.

-Organización da economía mundial por parte dasgrandes potencias: mundo capitalista e mundo socia-lista. Crecemento económico e estado de benestarnos países do norte. Subdesenvolvemento e inestabi-lidade política nos países do sur.

-A construción da Unión Europea: procesos deampliación, institucións e políticas comunitarias.Institucións e movementos supranacionais.

-Iberoamérica no século XX.

-Movementos de contestación social: pacifismo,feminismo, ecoloxismo, loita polos dereitos civís.

-A crise económica de finais do século. Estanca-mento e fracaso dos países socialistas. Recesión eco-nómica e políticas neoliberais nos países capitalis-tas.

Perspectivas do mundo actual.

-Sociedades postindustriais e novas formas deexclusión. O impacto da revolución científico-técni-ca. Riscos ambientais e desenvolvemento sustenta-ble.

-As desigualdades no mundo: o estado de benestare a súa desigual distribución. Os obxectivos dedesenvolvemento do Milenio.

-Globalización económica e diversidade cultural.Fluxos migratorios, políticas de inmigración e move-mentos xenófobos.

-A nova configuración xeopolítica do mundo. Focosde conflito. Cooperación e diálogo entre culturas.

-Xénero, desigualdade social e sexismo. Avancescara á igualdade e cara á eliminación da violencia dexénero.


1. Identificar e caracterizar as transformacións eco-nómicas, sociais e políticas máis importantes domundo contemporáneo desde a crise do Antigo Réxi-


me ata a Primeira Guerra Mundial, sinalando o dis-tinto grao de influencia en diferentes zonas do mun-do e destacando o papel hexemónico das potenciasoccidentais que acaban impulsando a expansiónimperialista.

Este criterio trata de comprobar que se saben sin-tetizar os grandes cambios –económicos, demográfi-cos, sociais, políticos, tecnolóxicos, culturais– que seproducen ao longo do século XIX e no primeiro terzodo XX, así como os efectos que producen nas rela-cións sociais e nos modos de vida das poboacións endistintos lugares do mundo en función do diferentegrao de penetración destes mesmos. Tamén se tratade avaliar a comprensión dos intereses económicos eestratéxicos que levaron as elites dirixentes daspotencias occidentais a impulsar a expansión impe-rialista e á formación dos imperios coloniais, osmecanismos de xustificación utilizados e as tensiónsinternacionais a que deron lugar, que desembocaránna Primeira Guerra Mundial.

2. Coñecer e caracterizar as grandes correntesideolóxicas que teñen exercido unha maior influen-cia nos movementos sociais e políticos ao longo dosséculos XIX e XX, identificar as contribucións máisdestacadas no pensamento e dar conta das realiza-cións políticas e sociais a que deron lugar nos dife-rentes ámbitos territoriais.

Trátase de avaliar que se comprenden os principiosideolóxicos que caracterizan as grandes correntes dopensamento político dos séculos XIX e XX –libera-lismo, nacionalismo, democracia, socialismo, anar-quismo, fascismo– así como as contribucións daspensadoras e dos pensadores máis relevantes. Taménse trata de avaliar o coñecemento das formas de orga-nización política a que deron lugar en diferentesestados, destacando a influencia que tiveron na evo-lución social e política movementos sociais como ofeminismo, o pacifismo, o ecoloxismo ou o movemen-to polos dereitos civís.

3. Situar cronoloxicamente os acontecementos eprocesos relevantes da historia do mundo nos séculosXIX e XX, valorar o seu significado e consecuenciasposteriores, así como as relacións entre a acción indi-vidual e os comportamentos colectivos.

Pretende avaliarse a capacidade para contextuali-zar os principais acontecementos e procesos históri-cos dos séculos XIX e XX, sendo conscientes dadiversidade coa que se desenvolven en diferentesterritorios, percibíndoos como o resultado do éxito dedeterminados proxectos e o fracaso doutros e valo-rando o seu significado e consecuencias posteriores.As alumnas e os alumnos deben ser capaces de ana-lizar algúns destes acontecementos facendo referen-cia aos factores presentes e mostrando a necesariaempatía histórica para comprender e analizar, consentido crítico, os comportamentos individuais ecolectivos en función do contexto e da mentalidadeda época e dedicando especial atención aos prexuí-zos existentes sobre as mulleres ao longo da historia.

4. Identificar os mecanismos que rexen as relaciónsentre os estados no século XX, analizando en profun-

didade as causas dos dous conflitos bélicos mundiaise os acordos establecidos para articular as relaciónsinternacionais, valorando a súa eficacia.

Trátase de avaliar se o alumnado é quen de identi-ficar e analizar os factores –económicos, políticos,territoriais, estratéxicos– sobre os que se articulan asrelacións entre os estados ao longo do século XX e opapel deses factores como desencadeantes dos gran-des conflitos mundiais. Do mesmo xeito, deberáncoñecer as consecuencias –humanas, territoriais,políticas, económicas, sociais– máis destacadas des-tes conflitos, así como os mecanismos e instituciónscreadas para regular de forma pacífica as relaciónsinternacionais, valorando os seus éxitos e fracasos.

5. Coñecer e explicar os principios e as instituciónsque caracterizan os réximes políticos democráticos,as loitas que os fixeron posibles, así como os factoresque influíron na quebra do réxime democrático e oauxe de sistemas ditatoriais e fascistas durante operíodo de entreguerras.

Trátase de comprobar se o alumnado é capaz deanalizar a evolución dos sistemas parlamentariosliberais cara a maiores niveis de liberdade, partici-pación política e benestar social, ao longo dos sécu-los XIX e XX, como consecuencia das loitas dos gru-pos excluídos (clases populares, mulleres, minorías).Deben identificar tamén os factores que teñen influí-do de forma destacada na crise dos sistemas parla-mentarios e a súa substitución por outros de corteautoritario e fascista, durante o período de entregue-rras, ou na recuperación e ampliación dos sistemasdemocráticos despois da Segunda Guerra Mundial.Tamén deben ser capaces de establecer diferenzassignificativas entre democracias e réximes autorita-rios e valorar a liberdade e a xustiza como fontes daorde social democrática, fronte ao terror e á negacióndos dereitos humanos característicos das ditaduras.

6. Situar cronoloxicamente e distinguir as caracte-rísticas dos períodos de expansión e recesión que tenexperimentado a economía mundial contemporánea,determinando, a través dalgún caso significativo, asimplicacións que os períodos dun e outro signo teñennas relacións sociais, nos modos de vida, na ocupa-ción laboral ou nas políticas nacionais e internacio-nal.

A través deste criterio avalíase se o alumnado iden-tifica as principais etapas de prosperidade e de criseeconómica da época contemporánea, os trazos máisdestacados dunhas e doutras e mais os mecanismosque interveñen no seu desenvolvemento e difusión.Tamén deben ser capaces de analizar e valorar asconsecuencias que tiveron as crises máis importantese as etapas de crecemento nas relacións sociais, nosmodos de vida e nas relacións internacionais, conespecial referencia á crise de finais do século XIX, ácrise do período de entreguerras, aos anos douradosposteriores á Segunda Guerra Mundial e á crise dosanos setenta e oitenta do século XX.

7. Sintetizar o proceso histórico que conduciu noséculo XX á descolonización e á configuración dochamado Terceiro Mundo, identificando os seus tra-


zos máis significativos. Establecer, a través do estu-do dalgún país pertencente a el, as posibles relaciónscoa experiencia colonial ou as dificultades para a súaintegración nun mundo interrelacionado.

Trátase de comprobar que o alumnado comprende oproceso de descolonización, os factores que o impul-san e os momentos decisivos deste, así como os cam-bios que supón no sistema económico-político mun-dial a formación do chamado Terceiro Mundo. Taméndebe mostrar capacidade para sintetizar a historiadalgún país independizado durante o século XX,valorando as pegadas da colonización, os problemaseconómicos, sociais e políticos, así como as dificulta-des para se integrar no sistema económico e políticomundial, achegándose de forma empática á súa rea-lidade actual.

8. Describir o proceso de construción da UniónEuropea e a súa configuración actual, valorando osseus logros e dificultades, así como o papel que xogano contexto internacional, establecendo relaciónssignificativas con outros movementos de integracióninternacional que se producen fóra de Europa.

Trátase de comprobar que o alumnado coñece oproceso de construción da Unión Europea, as súasinstitucións, funcións e dificultades e mais que écapaz de analizar o seu papel no contexto internacio-nal. Do mesmo xeito, debe dar conta dos principaismovementos de integración internacional que se pro-ducen en Latinoamérica, Asia, África e o mundo islá-mico, establecendo semellanzas e diferenzas entreuns e outros.

9. Caracterizar as transformacións máis significati-vas que se produciron no mundo desde o último ter-zo del século XX, valorando a existencia de novoscentros de poder e o impacto da globalización nasesferas política, económica e cultural, e establecen-do conexións entre o global e o local.

Con este criterio trátase de avaliar que o alumnadoé capaz de identificar os cambios máis significativosque se produciron no mundo a finais do século XX–globalización da economía, revolución científico-técnica, avance social das mulleres, incremento dasdesigualdades a nivel mundial, novas migracións– ealgúns riscos que acompañan estes cambios: deterio-ración ambiental, novas formas de exclusión, violen-cia de xénero, racismo. Tamén debe recoñecer oscambios que se produciron na repartición do poder anivel mundial, os novos centros de poder económicoe político nun mundo máis interdependente, así comoos actuais focos de conflito e as iniciativas para abusca da paz e a cooperación internacional.

10. Obter e analizar información sobre o pasadoprocedente de fontes diversas, valorar a súa relevan-cia e os posibles nesgos e mais relacionar a informa-ción obtida cos coñecementos adquiridos, empregan-do adecuadamente a terminoloxía histórica e facendoreferencia á pluralidade de interpretacións que podeter un feito histórico.

Este criterio pretende comprobar que se adquirironas habilidades necesarias para obter e utilizar infor-

macións sobre o pasado mediante a análise crítica defontes documentais, textos historiográficos, prensa,internet, etc., relacionalas cos coñecementos adqui-ridos e, se é o caso, recoñecer a pluralidade de inter-pretacións que ten un mesmo feito ou proceso histó-rico, extraendo conclusións e elaborando unha sínte-se para comunicala de forma oral e por escrito.

11. Redactar un informe sobre algún feito históricoou cuestión da actualidade a partir da información dedistintas fontes, incluídos os medios de comunica-ción, a historia oral e as tecnoloxías da información,tomando en consideración os antecedentes históri-cos, analizando as interrelacións e axuizando a súaimportancia no contexto.

Este criterio trata de comprobar a capacidade deseleccionar fontes apropiadas, analizalas, contrasta-las e sacar conclusións sobre algún acontecementoda actualidade, estudándoo en relación cos seusantecedentes históricos. Pretende tamén comprobaro interese do alumnado polos problemas de hoxe, asícomo a capacidade para obter, organizar e presentara información escribindo un breve ensaio de sínteseno que utilice correctamente a linguaxe e a termino-loxía histórica.


-A adquisición dos coñecementos históricos nece-sarios para explicar o funcionamento das sociedadescontemporáneas e actuais, criticando as desigualda-des e inxustizas que se producen e tomando concien-cia da responsabilidade individual e colectiva naconstrución dun mundo máis xusto, solidario e tole-rante.

-Algunhas suxestións que, de acordo coas perspec-tivas máis actuais da aprendizaxe, poden axudar aque o ensino da historia resulte máis eficaz son:

*Establecer relacións entre o coñecemento históri-co e a realidade cotiá, de forma que resulte útil paraformular e resolver problemas que preocupan asociedade e o alumnado.

*Ter en conta os intereses e preocupacións doalumnado para que actúe motivado e se comprometade forma persoal coa aprendizaxe.

*Utilizar o coñecemento histórico para cuestionarideas comunmente aceptadas e desvelar aspectosnon evidentes da realidade, de forma que se conver-ta nun coñecemento emancipador que promova aautonomía persoal do alumnado. Inducilo a que revi-se, matice e perfeccione os seus puntos de vista á luzdo coñecemento histórico que manexa na aula.

*Dar acceso a unha gran variedade de informaciónpara que se fagan visibles os discursos dos gruposhexemónicos e dos excluídos, das maiorías e dasminorías, dos homes e das mulleres, dos adultos e damocidade; deste xeito, o alumnado poderá compren-der as diferentes perspectivas e intereses presentesna sociedade e formar o seu propio criterio fundadoen argumentos.

*Estimular o alumnado para que aplique nocións econceptos históricos a contextos concretos (incluído


o contexto máis próximo), de tal xeito que sinta anecesidade de adaptalos e reelaboralos para dar con-ta de diferentes realidades sociais e históricas.

*Manexar informacións de diferentes tipos (textosescritos, imaxes, datos estatísticos, mapas) para queo alumnado obteña información e elabore textos his-tóricos breves a partir delas.

*Promover a necesidade de buscar outras informa-cións en fontes diferentes do libro de texto ou dosmateriais da clase (incluídas as TIC), que comple-menten ou amplíen a información que proporciona oprofesorado.

*Promover o papel activo do alumnado de formaque participe, exprese opinións, faga presentaciónsorais e escritas, etc.

*Crear situacións de ensinanza que permitan atodas e todos os estudantes compartir e colaborar naplanificación, realización e presentación dos resulta-dos dun informe ou proxecto.

*Promover o papel activo do alumnado de formaque participe, exprese opinións e faga presentaciónsorais e escritas.

*Deseñar actividades que resulten atractivas paraestudantes con intereses, motivacións e capacidadesdiversas, e que contribúan a reducir as desigualda-des de partida que existen entre eles.

LATÍN I E II

Introdución.

A materia de Latín no bacharelato proporciona asbases lingüísticas, históricas e culturais precisaspara entender aspectos esenciais da civilizaciónoccidental; permite unha reflexión profunda sobre aslinguas galega e castelá e contribúe eficazmente áaprendizaxe das linguas modernas de orixe romanceou doutras influídas polo latín. Constitúe tamén uncoñecemento imprescindible para todas as persoasque optaron por unha primeira especialización nocampo das humanidades ou das ciencias sociais.

Os contidos propostos para Latín I e II en que sedesenvolve a materia céntranse en dous grandesámbitos, a lingua e a cultura, distribuídos en catrobloques:

Estudo progresivo das características da lingualatina.

A aprendizaxe da lingua latina e da súa gramáticaterá como obxectivo último a comprensión e tradu-ción de textos literarios orixinais dunha complexida-de progresiva, para o que é posible partir de textosadaptados ou elaborados. Segundo se suxire no DCBde Latín para 4º de ESO, parece recomendable seguirun método no que as regras morfosintácticas se dedu-zan da práctica da lectura e da tradución e no que asúa aprendizaxe sistemática constitúa unha segundafase.

Comprensión e interpretación de textos latinos.

Os textos seleccionados responderán a diferentesépocas e xéneros literarios e poderán presentarse,

tanto na súa forma orixinal, coas adaptacións necesa-rias para facilitar a súa comprensión, como en tradu-cións. O profesorado poderá servirse tamén de textoselaborados graduados que faciliten o acceso progre-sivo aos textos orixinais.

A práctica da tradución de textos latinos ha contri-buír tamén á reflexión sobre a lingua propia, buscan-do a correcta adecuación entre as estruturas lingüís-ticas de ambas as linguas.

Estudo do léxico latino e a súa pervivencia en gale-go, castelán e outras linguas modernas.

A adquisición dun vocabulario latino, baseadonunha frecuencia de uso, constitúe un instrumentopara a comprensión e tradución de textos, ao tempoque permite mellorar na expresión oral e escrita engalego e en castelán, así como en linguas estranxei-ras. Pódese adquirir ese vocabulario básico a travésdos textos traballados, co que a súa aprendizaxe serealiza nun contexto determinado que facilita a súaasimilación.

A lectura de textos traducidos e orixinais constitúeun instrumento privilexiado para pór o alumnado encontacto coas mostras máis importantes da civiliza-ción romana: a creación literaria e a produción artís-tica; a ciencia e a técnica; as institucións políticas,relixiosas e militares; a vida familiar, a organizaciónsocial e a ordenación xurídica. A selección de textosde xéneros e épocas diversas atenderá ao criterio deofrecer unha visión completa e equilibrada da histo-ria e da sociedade romanas. A sistematización detodos eses datos extraídos de diversas fontes docu-mentais, incluídas as que brindan as tecnoloxías dainformación e da comunicación, e a súa comparaciónconstante cos que ofrecen as sociedades actuais per-mitirán unha valoración razoada da achega de Romaá conformación do ámbito cultural e político europeo.

As tecnoloxías da información e da comunicación(TIC) ofrecen novas e atractivas perspectivas no estu-do da lingua e cultura romanas que convén aprovei-tar, como o uso de metodoloxías interactivas no estu-do da lingua latina, procura de textos, imaxes evídeos na internet, ferramentas de presentación ecomunicación de resultados, etc.

A gradación dos contidos lingüísticos debe basear-se no índice de frecuencia, situando no primeiro cur-so o máis habitual e deixando para o segundo omenos frecuente. Corresponde ao primeiro a lecturacomprensiva e tradución de textos breves e sinxelosa través dos cales se asimilarán as estruturas da mor-foloxía regular, os valores sintácticos máis usuais eos aspectos básicos da civilización romana. Nosegundo curso avanzarase na lectura comprensiva etradución de textos de maior complexidade, distin-guindo neles as características do xénero literario aoque pertencen, así como o tratamento de aspectosespecíficos do legado romano.

Obxectivos.

1. Iniciarse na lectura, interpretación e traduciónde textos de dificultade progresiva, utilizando, para


este fin, o coñecemento dos elementos morfolóxicos,sintácticos e léxicos básicos da lingua latina.

2. Reflexionar sobre os elementos substanciais queconforman as linguas e recoñecer compoñentes signi-ficativos da flexión nominal, pronominal e verballatina nas linguas modernas derivadas do latín ouinfluídas por el.

3. Achegarse a textos latinos diversos, orixinais,adaptados e traducidos, mediante unha lectura com-prensiva e distinguir as súas características esenciaise o xénero literario ao que pertencen.

4. Recoñecer elementos da lingua latina que evolu-cionaron ou que permanecen nas nosas linguas eaprecialos como clave para a súa interpretación.

5. Buscar información sobre aspectos relevantes dacivilización romana, indagando en documentos e enfontes variadas, analizalos criticamente e constatar asúa presenza ao longo da historia.

6. Identificar e valorar as principais achegas dacivilización romana no noso contorno e apreciar alingua latina como instrumento transmisor de cultu-ra.

7. Valorar a contribución do mundo romano na súacalidade de sistema integrador de diferentes corren-tes de pensamento e actitudes (éticas e estéticas) queconforman o ámbito cultural europeo.

LATÍN I

Contidos.

Contidos comúns.

-A lectura, comprensión e tradución de textos lati-nos: a precisión na expresión en calquera lingua; aexpresión dos matices.

-As relacións políticas e sociais en Roma: orixina-lidade con respecto a outras culturas anteriores oucontemporáneas; evolución posterior e influencia nasociedade occidental. Farase fincapé nas estruturaspolíticas, na situación da muller e da infancia e naescravitude.

-Imbricación cultural entre a antiga Roma e o mun-do contemporáneo.

A lingua latina.

-Do indoeuropeo ás linguas romances.

-A escritura en Roma. Abecedario, pronunciacióne acentuación.

-Flexión nominal, pronominal e verbal. Formas nonflexivas.

-Sintaxe dos casos. Uso das preposicións máis fre-cuentes.

-A estrutura da oración. A concordancia. Orde depalabras. Oracións simples e compostas. Coordina-ción. Inicio do estudo da subordinación.

Os textos latinos e a súa interpretación.

-Iniciación á lectura comprensiva e ás técnicas detradución e comentario de textos latinos.

-Análise morfosintáctica.

-Lectura comprensiva de obras e fragmentos tradu-cidos con comentario do seu contexto histórico,social e cultural.

O léxico latino e a súa evolución.

-Aprendizaxe do vocabulario básico latino en fun-ción da súa frecuencia de uso e da súa relevancia engalego e castelán.

-Nocións básicas de evolución fonética, morfolóxi-ca e semántica do latín ás linguas romances. Pala-bras patrimoniais e cultismos.

-Expresións latinas incorporadas á lingua coloquiale literaria.

Roma e o seu legado.

-Sinopse histórica do mundo romano dos séculosVIII a. C. ao V d. C.

-Organización política e social de Roma. Maxistra-turas e clases sociais. O dereito romano e a súa per-vivencia. A relixión. O exército.

-Aspectos máis relevantes da cultura e da vidacotiá en Roma. O urbanismo e a vivenda, a educa-ción, a familia, os espectáculos.

-A romanización de Hispania e as súas pegadas.


1. Comprender e ser capaz de traducir textos lati-nos breves e sinxelos, orixinais, adaptados ou elabo-rados, coa maior fidelidade posible.

Con este criterio preténdese comprobar, a través deexercicios de comprensión e posterior tradución lite-ral dun texto, a competencia lingüística en latín e acapacidade de recoñecer as diversas estruturasdunha lingua flexiva. Os textos serán breves, orixi-nais ou elaborados e de dificultade mínima. Poderáncontribuír á valoración da consecución de obxectivosos exercicios doados de tradución inversa ou de ela-boración en latín de pequenas mensaxes orais eescritas.

2. Recoñecer en textos latinos sinxelos os elemen-tos básicos da morfoloxía regular e da sintaxe da ora-ción, en función da comprensión do texto latino,apreciando variantes e coincidencias con outras lin-guas coñecidas, especialmente co galego e co caste-lán.

Este criterio pretende comprobar se o alumnadoadquiriu as nocións de morfoloxía e de sintaxe quelle permitan recoñecer as características dunha lin-gua flexiva e identificar formas, funcións e elementosfundamentais, todo iso sempre co obxectivo primor-dial de comprender e traducir o texto latino. O alum-nado relacionará eses elementos básicos cos das lin-guas galega e castelá ou outras coñecidas por el.

3. Ler e comentar textos traducidos de diversosxéneros ou referentes ao mundo romano e distinguiraspectos históricos e culturais contidos neles.

Con este criterio preténdese determinar a capaci-dade de comprender o contido esencial dun texto,


delimitar as súas partes e establecer a relación entreelas. O estudante poderá manifestar a súa competen-cia mediante exercicios de lectura comprensiva detextos con sentido completo, contrastando os textoslatinos con textos de literatura actual e valorando asúa vixencia na actualidade.

4. Recoñecer no léxico do galego, do castelán edoutras linguas faladas na Península palabras de ori-xe latina e analizar a súa evolución fonética, morfo-lóxica e semántica, así como deducir regras básicasde derivación e composición.

Este criterio trata de constatar se o alumnado tenconciencia de que as linguas faladas na Penínsulaevolucionaron desde o latín, agás o eúscaro, que reci-biu del importantes achegas léxicas. Deberanse rela-cionar palabras do galego e do castelán ou doutraslinguas romances cos seus correspondentes étimoslatinos e identificar os cambios fonéticos, morfolóxi-cos e semánticos producidos no curso da súa evolu-ción.

5. Identificar os aspectos máis importantes da his-toria do pobo romano e da súa presenza no noso paíse recoñecer as pegadas da cultura romana en diver-sos aspectos da civilización actual.

Con este criterio comprobarase o coñecemento dopasado romano, especialmente centrado na Penínsu-la Ibérica, e a constatación da súa vixencia no mun-do actual. Posibles exercicios son o traballo sobrefontes escritas e iconográficas, sobre pezas conserva-das nos fondos museísticos e xacementos arqueolóxi-cos, ou a procura nos medios de comunicación dereferencias ao mundo romano.

6. Planificar e realizar, seguindo as pautas do pro-fesorado, algún traballo de investigación sobre a pre-senza do mundo romano no contorno, consultando asfontes directas (restos arqueolóxicos, epigrafía, tex-tos antigos) e utilizando as TIC como ferramenta deorganización e comunicación dos resultados.

Este criterio pretende verificar que o alumnadodistingue no seu contorno os elementos do mundoclásico, recoñecéndoos como herdanza do noso pro-pio pasado, e que os interpreta correctamentemediante a utilización selectiva de fontes diversas.Tamén trata de avaliar a capacidade de indagar nasfontes directas e tomar contacto cos materiais orde-nando os datos obtidos e elaborando o traballomediante o uso das TIC como ferramentas fundamen-tais. Neste sentido recoméndase o uso de páxinasweb, blogs, páxinas colaborativas, enciclopedias edicionarios en liña, programas de presentacións eoutras ferramentas da internet.

7. Comentar narracións didácticas, novelas históri-cas, bandas deseñadas ou películas documentais e deficción relativas ao mundo romano.

Este criterio pretende que o alumnado practique ohábito da lectura comprensiva e a visión crítica depelículas documentais e de ficción relacionadas comundo romano.

LATÍN II

Contidos.

Contidos comúns.

-Interpretación crítica de textos. A tradución comotécnica. A exactitude na expresión lingüística.

-Valoración do estilo dun texto en función daspeculiaridades do autor e das peculiaridades do tex-to e do contexto.

-A literatura latina e os xéneros literarios. Influen-cia da literatura latina na literatura posterior.

-As raíces romanas de Galicia.

A lingua latina.

-Revisión da flexión nominal e pronominal. Formasmenos usuais e irregulares.

-Revisión da flexión verbal regular. Verbos irregu-lares e defectivos. Formas nominais do verbo.

-Afondamento no estudo da sintaxe casual.

-A oración composta. A subordinación: substanti-va, adxectiva e adverbial; uso das partículas subordi-nantes máis frecuentes. Construcións de participio ede infinitivo.

Os textos latinos e a súa interpretación.

-Afondamento na lectura comprensiva e traduciónde textos latinos achegándose ao seu contexto social,cultural e histórico.

-Lectura e comentario de obras e fragmentos lati-nos traducidos relacionados cos diversos xénerosliterarios asimilando as súas características formais.

O léxico latino e a súa evolución.

-Aprendizaxe de vocabulario.

-Formación de palabras latinas. Composición ederivación. Compoñentes etimolóxicos no léxico daslinguas romances.

-Vocabulario específico de orixe grecolatina usualnas disciplinas que se estudan no bacharelato.

-Expresións latinas incorporadas á linguaxe culta.

-Uso correcto do dicionario.

Roma e o seu legado.

-Transmisión da literatura clásica.

-Os xéneros literarios latinos e a súa influencia nasmanifestacións posteriores artísticas e literarias conespecial referencia á cultura galega.

-A romanización da Gallaecia. Vestixios en xace-mentos arqueolóxicos e museos.


1. Ser capaz de comprender e traducir de formacoherente textos latinos pertencentes a diversosxéneros literarios.

Con este criterio preténdese comprobar o progresona práctica da tradución, así como a capacidade delectura comprensiva adquirida polo alumnado. Na


tradución procurarase combinar a fidelidade coacorrección no estilo, facendo un adecuado uso dodicionario.

2. Recoñecer en textos latinos orixinais os elemen-tos básicos da morfoloxía regular e da sintaxe da ora-ción, en función da comprensión do texto latino,apreciando variantes e coincidencias con outras lin-guas coñecidas, especialmente co galego e co caste-lán.

Este criterio trata de comprobar o coñecemento emanexo da lingua latina por parte do alumnado, com-pletando o nivel adquirido no curso anterior median-te o estudo das irregularidades morfolóxicas de maiorfrecuencia e dos procedementos máis habituais desubordinación propios da lingua latina. O alumnadodebe manifestar o seu avance neste nivel facendoanálises morfosintácticas de textos orixinais de difi-cultade progresiva e recoñecendo as variantes e coin-cidencias respecto doutras linguas por el coñecidas.

3. Comparar o léxico latino co das outras linguas deuso do alumnado, identificando os seus compoñentese deducindo o seu significado etimolóxico.

Este criterio trata de avaliar se o alumnado dominaos procedementos de derivación e composición naformación do léxico latino e se é consciente de queeses derivados pasaron como tales á lingua que utili-za. Así mesmo, trátase de comprobar se reflexionousobre os procedementos de derivación e composi-ción, no que xogan un papel preponderante os afixosde orixe grecolatina.

4. Realizar comentarios de textos traducidos, ana-lizar as estruturas e trazos literarios deles e recoñe-cer o papel da literatura clásica nas literaturas occi-dentais.

Con este criterio preténdese comprobar a identifi-cación dos elementos esenciais dun texto literario,formais e de contido, e se se recoñecen os diversosxéneros polos seus trazos diferenciadores. O comen-tario versará sobre textos con sentido completo dediversos xéneros literarios e a súa comparación contextos da literatura posterior, especialmente a escritaen galego e castelán nos que sobrevivan trazos, temasou tópicos da literatura latina.

5. Planificar e realizar traballos monográficosmanexando fontes de diversos tipos (restos arqueoló-xicos, inscricións, índices, léxicos, traballos especí-ficos, etc.) e utilizando as tecnoloxías da informacióne a comunicación como ferramenta de organización ecomunicación dos resultados.

Este criterio trata de constatar a capacidade creati-va do alumnado na planificación, procura, recompi-lación e sistematización da información, así como ograo de corrección na expresión oral ou escrita. Oalumnado, guiado polo profesorado, planificará aactividade, organizará a información, contrastaraa eintentará formular hipóteses, elaborando o seu traba-llo mediante o uso das tecnoloxías da información eda comunicación como ferramentas fundamentais entodo o proceso e como soporte para a exposición dassúas conclusións. Neste sentido, recoméndase o uso

de páxinas web, blogs, páxinas colaborativas, enci-clopedias e dicionarios en liña, programas de presen-tacións e outras ferramentas da internet.

6. Ler obras da literatura latina traducidas.

Con este criterio preténdese que o alumnado captea mensaxe contida na obra, as claves do xénero e oseu contexto histórico. Pode tratarse de obras com-pletas, traducidas ou adaptadas ao nivel de bachare-lato, ou ben de antoloxías dunha única ou variasautorías ou que se articulen ao redor de temas con-cretos. O que se busca fundamentalmente é potenciaro hábito de lectura con textos atractivos para o alum-nado.


O enfoque metodolóxico deberá favorecer a capaci-dade de autoaprendizaxe, de traballar en equipo eaplicar os métodos apropiados de investigación paraseguir aprendendo ao longo da vida.

-Os textos converteranse no punto de partida paratraballar simultaneamente os aspectos morfosintácti-cos da lingua latina, o seu léxico e a súa relación cogalego e co castelán, así como os aspectos culturaisrelacionados cos textos traballados.

-Proporase unha secuencia de traballo axeitada egraduada por medio dunha metodoloxía activa, prefe-rentemente de tipo indutivo-contextual, na que asnormas se convertan en posesión permanente e enautomatismo lingüístico.

-O enfoque irá dirixido a que o alumnado desenvol-va e afiance as súas propias técnicas de traballomediante diversas estratexias.

-Procurarase xerar un clima na aula co que asalumnas e alumnos sintan a necesidade de participaractivamente no proceso de ensinanza-aprendizaxe,asegurándonos de que eses intentos, mesmo se sonerróneos, sirvan de estímulo para intentalo de novo.

-Neste senso, crearanse contextos de aprendizaxe eavaliación que comprometan o alumnado e que oleven a planificar e avaliar as súas realizacións,identificando os avances e as dificultades, de cara aautorregular o seu propio e singular proceso deaprender a aprender.

-Promoverase a participación do alumnado enpequenos traballos de investigación, coa orientaciónprecisa para que poida acadar a capacidade de reali-zar un proxecto de investigación escolar de formaautónoma.

-Haberá que distinguir niveis de dificultade nocontido e nas actividades para cubrir as diversasnecesidades educativas do alumnado.

-Promoverase a utilización das TIC para informar-se, aprender e comunicarse e para utilizar con senti-do crítico, como recurso formativo, materiais de pro-cedencia diversa.


MATEMÁTICAS APLICADAS ÁS CIENCIAS SOCIAIS I E II

Introdución.

No último século as aplicacións das matemáticas ámellora da comprensión do mundo ensancharon oseu campo de acción máis aló do que tradicional-mente se lle asignaba. A ciencia e a tecnoloxía com-parten con moitas áreas de coñecemento das cienciassociais, hoxe máis ca nunca, as vantaxes que orixinao feito de utilizar as distintas linguaxes matemáticas.Na actualidade, o soporte metodolóxico, simbólico eprocedemental propios das matemáticas aplícasepara a resolución de variados problemas das cienciassociais. Non só naqueles cun marcado carácter cuan-titativo como os demográficos ou económicos, senóntamén noutros que son difíciles de analizar sen aaxuda de modelos matemáticos. É, polo tanto, nece-sario proporcionarlle ao alumnado do bacharelato deHumanidades e Ciencias Sociais a posibilidade decoñecer aquelas ferramentas matemáticas básicas,imprescindibles para representar, sintetizar, optimi-zar ou comunicar por medio de gráficas, expresiónsalxébricas, táboas, etc. a información relevante quelles facilite a análise e a comprensión dalgúns pro-blemas das ciencias sociais.

Os contidos preséntanse agrupados en bloques cuncriterio propio da disciplina, o que non significa queteñan que ensinarse necesariamente illados uns dou-tros, nin tampouco pola orde na que figuran nestedocumento dentro de cada curso. As relacións queexisten entre os contidos destes bloques deben facer-se explícitas no proceso da súa ensinanza, pero aín-da máis as relacións entre as ferramentas que propor-cionan estes contidos e as aplicacións na resoluciónde problemas relacionados coas ciencias sociais. Poresa razón, neste currículo as matemáticas han de terun nesgo marcadamente instrumental, onde as apli-cacións primen sobre o formal e o conceptual. Peropor importante que sexa este valor instrumental,debe evitarse que o alumnado considere as matemá-ticas como un conxunto de fórmulas e procedementosque se deban aplicar irreflexivamente na análise dasdiferentes situacións problemáticas das cienciassociais. Os conceptos e os procedementos han dedotarse de significado para poder ser aplicados. Istoimplica que a avaliación debe centrarse, sobre todo,na capacidade de utilizar estes contidos para abordare resolver problemas que proveñan das cienciassociais, e non na resolución mecánica de exercicios.

No desenvolvemento do currículo débese ter enconta tamén a achega que para o ensino e a aprendi-zaxe das matemáticas ten a utilización de diferentesferramentas tecnolóxicas. As calculadoras e os pro-gramas informáticos, como follas de cálculo, sistemasde álxebra computacional, e outros, realizan dunhaforma eficiente as tarefas repetitivas como o cálculo,a organización de datos, a elaboración de gráficas,etc., liberando tempo para outras como a reflexión, orazoamento, a toma de decisións, a comunicación dosresultados obtidos, etc. Pero tamén poden utilizarsepara a ensinanza de algúns conceptos e propiedades.

Para abordar os problemas, que as ciencias sociaisformulan, co auxilio das matemáticas é preciso poñeren xogo capacidades como a análise de datos, a abs-tracción, a simplificación, a formulación de hipóte-ses; o deseño, o emprego e o contraste de estratexias,a necesidade de verificación, o cuestionamento dasideas intuitivas, a análise das discrepancias e puntosde vista diferentes, a apertura a novas ideas, a crea-tividade, o rigor na argumentación, etc. Estas capaci-dades poden desenvolverse na aula nun contexto deresolución de problemas, que non debe faltar ao lon-go dos dous cursos de bacharelato. Esta metodoloxíaaxuda a dotar de significado e relevancia aos conti-dos e métodos matemáticos empregados e a que seperciban polo alumnado como unha ferramenta útilcando se trata de interpretar a realidade social conobxectividade.

Esta forma de facer matemáticas por medio daresolución de problemas ten un valor formativo xeral,pois desenvolve capacidades persoais e sociais apli-cables tamén noutros ámbitos diferentes do matemá-tico e dos diversos campos de estudo das cienciassociais. As matemáticas, tal como se conciben nestecurrículo, contribúen a que as alumnas e os alumnosadquiran un conxunto de competencias que lles faci-liten a comprensión da realidade na que viven, favo-rezan a súa intervención positiva nela e facilite a súaadaptación aos cambios que poidan sobrevir notranscurso da súa vida.

Obxectivos.

Como resultado do proceso de ensinanza e aprendi-zaxe as matemáticas aplicadas ás ciencias sociais nobacharelato de Humanidades e Ciencias Sociais con-tribuirán ao desenvolvemento das seguintes capaci-dades:

1. Utilizar os contidos matemáticos para analizar,interpretar, comprender e valorar fenómenos sociaise económicos.

2. Apreciar as matemáticas como parte integranteda nosa cultura, comprendendo o que achegan aodesenvolvemento dos contornos social, cultural oueconómico.

3. Manifestar actitudes asociadas ao traballo mate-mático como a necesidade de verificación, o cuestio-namento das ideas intuitivas, a análise das discre-pancias e puntos de vista diferentes nos traballoscolaborativos, a apertura a novas ideas, a creativida-de e o rigor na argumentación.

4. Establecer definicións precisas, xustificar proce-dementos, encadear coherentemente os argumentos,detectar incorreccións lóxicas; formulación de hipó-teses; deseñar, utilizar e contrastar estratexias; veri-ficar para abordar os problemas e enfrontarse a situa-cións novas con autonomía, eficacia e confianza naspropias capacidades.

5. Comunicarse por medio das diferentes linguaxesmatemáticas, empregando o vocabulario e as nota-cións adecuadas.


6. Utilizar diferentes recursos, incluídos os infor-máticos cando a situación o requira, para obter, tra-tar e producir información no estudo de situaciónsprovenientes do contorno social e económico.

MATEMÁTICAS APLICADAS ÁS CIENCIAS SOCIAIS I

Contidos.

Aritmética e álxebra.

-Aproximación decimal dun número real. Estima-ción, arredondamento e acoutamento de erros.

-Resolución de problemas de matemática financei-ra nos que interveñen o xuro simple e composto,taxas, amortizacións, capitalizacións e números índi-ce.

-Resolución de problemas do ámbito das cienciassociais mediante a utilización de ecuacións ou siste-mas de ecuacións lineais. Resolución de sistemaspolo método de Gauss.

Análise.

-Expresión dunha función mediante unha táboa,unha gráfica ou en forma analítica. Aspectos globaisdunha función. Utilización das funcións como ferra-menta para a resolución de problemas e para a inter-pretación de fenómenos sociais e económicos.

-Características das funcións polinomial, exponen-cial e logarítmica, valor absoluto, parte enteira eracionais sinxelas e definidas por intervalos. Aplica-ción á interpretación de situacións modeladas porelas.

-Descrición das características das funcións (domi-nio, continuidade, tendencias, monotonía, extremos,convexidade) a partir das súas gráficas, interpretán-doas no seu contexto.

-Trazado de gráficas de funcións sinxelas a partirdas súas propiedades globais e locais.

-Aplicación da interpolación e extrapolación lineala problemas reais.

-Estudo, por métodos gráficos e numéricos, dunhafunción nas proximidades dun punto e dos comporta-mentos asintóticos.

-Interpretación da taxa de variación media en con-textos sociais e económicos. Comportamento dastaxas de variación media nas proximidades dun pun-to.

Probabilidade e estatística.

-Estatística descritiva unidimensional. Tipos devariables. Táboas e gráficos. Parámetros estatísticosde centralización, de dispersión e de posición.

-Distribucións bidimensionais. Interpretación defenómenos sociais e económicos nos que interveñendúas variables a partir da representación gráficadunha nube de puntos. Grao de relación entre dúasvariables estatísticas. Regresión lineal. Extrapola-ción de resultados.

-Asignación de probabilidades a sucesos. Distribu-cións de probabilidade binomial e normal.


1. Utilizar os números reais para presentar e inter-cambiar información, controlando e acoutando o erroen cada situación, nun contexto de resolución de pro-blemas.

Preténdese avaliar a capacidade para utilizar valo-res numéricos exactos e aproximados, controlando eacoutando o erro no contexto do problema no que seproduzan.

2. Traducir a linguaxe alxébrica ou gráfica unhasituación relativa ás ciencias sociais e utilizar técni-cas matemáticas apropiadas para resolver problemasreais, dando unha interpretación das solucións obti-das.

Este criterio pretende avaliar a capacidade parainterpretar alxébrica ou graficamente un problema echegar á súa resolución mediante a utilización deecuacións ou sistemas de ecuacións lineais con tresincógnitas como máximo, facendo unha interpreta-ción contextualizada dos resultados obtidos.

3. Utilizar as porcentaxes e as fórmulas de xurosimple e composto para resolver problemas financei-ros.

Este criterio pretende comprobar se se aplican oscoñecementos básicos de matemática financeira asupostos prácticos, utilizando, de ser o caso, osmedios tecnolóxicos adecuados para obter e avaliaros resultados.

4. Relacionar as gráficas das familias de funciónscon situacións que se axusten a elas; recoñecer nosfenómenos económicos e sociais as funcións máisfrecuentes e interpretar situacións, de contextossociais e económicos, presentadas mediante rela-cións funcionais expresadas en forma de táboasnuméricas, gráficas ou expresións analíticas.

Este criterio pretende avaliar a capacidade pararelacionar as características propias das familias defuncións con situacións que seguen unha relaciónfuncional, así como para aplicar a información sub-ministrada polo estudo do comportamento global dasfuncións (polinomiais; exponenciais e logarítmicas;valor absoluto; parte enteira e racionais sinxelas) epolo estudo dos seus comportamentos locais,mediante métodos gráficos ou numéricos, á interpre-tación de fenómenos económicos e sociais. Tamén seavaliará a capacidade para utilizar e interpretar taxasde variación media en contextos sociais e económi-cos.

5. Utilizar as táboas e gráficas como instrumentopara o estudo de situacións empíricas relacionadascon fenómenos sociais, propiciando a utilización demétodos numéricos para a obtención de valores noncoñecidos.

Este criterio está relacionado co manexo de datosnuméricos e, en xeral, de relacións non expresadasen forma analítica. Diríxese a comprobar a capacida-de para obter información suplementaria utilizando ainterpolación e a extrapolación lineal a partir dedatos extraídos de experimentos concretos.


6. Elaborar e interpretar táboas e gráficos estatísti-cos, así como calcular os parámetros estatísticosmáis usuais, correspondentes a variables estatísticasdiscretas e continuas, interpretalos e valorar cualita-tivamente a representatividade das mostras utiliza-das.

Trátase de valorar a capacidade de organizar ainformación estatística en táboas e gráficos e calcu-lar os parámetros que resulten máis relevantes coaaxuda da calculadora ou da folla de cálculo. Taménse quere avaliar a capacidade para interpretar, anali-zar e valorar informacións estatísticas presentes nosmedios de comunicación e nos ámbitos económico esocial.

7. Interpretar a posible relación entre as variablesdunha distribución bidimensional utilizando a rectade regresión e o coeficiente de correlación.

Preténdese comprobar a capacidade de apreciar ograo e tipo de relación existente entre dúas variablesa partir da información gráfica achegada por unhanube de puntos, así como a competencia para estimare asociar os parámetros relacionados coa correlacióne a regresión coas situacións e relacións que miden.

8. Utilizar técnicas estatísticas elementais paraasignar probabilidades en situacións que se axustena unha distribución de probabilidade binomial ounormal.

Preténdese avaliar se o alumnado é quen de anali-zar unha situación e determinar a probabilidade dunsuceso, utilizando táboas, calculadora ou folla de cál-culo.

9. Abordar problemas da vida real, organizando ecodificando informacións, elaborando hipóteses,seleccionando estratexias e utilizando tanto as ferra-mentas como os modos de argumentación propios dasmatemáticas para enfrontarse a situacións novas coneficacia.

Preténdese avaliar a capacidade de abordar proble-mas combinando diferentes ferramentas e estrate-xias, independentemente do contexto no que seadquirisen, así como a capacidade para enfrontarse asituacións novas facendo uso da modelización, daargumentación lóxico-dedutiva e doutras destrezasmatemáticas adquiridas. Tamén se avalía a capacida-de de comunicar o proceso seguido e os resultadosobtidos, utilizando o vocabulario técnico adecuado.

MATEMÁTICAS APLICADAS ÁS CIENCIAS SOCIAIS II

Contidos.

Álxebra.

-As matrices como expresión de táboas e grafos.Operacións con matrices. Cálculo da matriz inversapolo método de Gauss.

-Resolución de sistemas de ecuacións lineais enforma matricial.

-Inecuacións lineais cunha ou dúas incógnitas. Sis-temas de inecuacións. Programación lineal.

-Aplicacións das matrices, dos sistemas de ecua-cións lineais e dos sistemas de inecuacións lineais áresolución de problemas extraídos das cienciassociais. Interpretación das solucións.

Análise.

-Aproximación aos conceptos de límite e de conti-nuidade. Interpretación dos diferentes tipos de des-continuidade e das tendencias asintóticas no trata-mento da información.

-Derivada dunha función nun punto. Interpretaciónxeométrica da derivada. Función derivada. Cálculode funcións derivadas.

-Aplicación das derivadas ao estudo de crecemen-to e decrecemento, extremos relativos e convexidadee concavidade de funcións habituais e á resoluciónde problemas de optimización relacionados coasciencias sociais e a economía.

-Estudo e representación gráfica dunha funciónpolinomial ou racional sinxela a partir das súas pro-piedades.

Probabilidade e estatística.

-Probabilidade: propiedades. Probabilidade condi-cionada, regra do produto, da probabilidade total ede Bayes.

-Aproximación da binomial á normal.

-Problemas relacionados coa elección das mostras.Condicións de representatividade. Parámetros dunhapoboación.

-Teorema central do límite. Distribucións de proba-bilidade das medias e proporcións mostrais.

-Intervalo de confianza para a proporción nunhadistribución de Bernoulli e para a media dunha dis-tribución normal de desviación típica coñecida.

-Contraste de hipóteses sobre a proporción dunhadistribución de Bernoulli e sobre a media e as dife-renzas de medias de distribucións normais con des-viacións típicas coñecidas.


1. Utilizar a linguaxe matricial e as operacións conmatrices como instrumento para representar e inter-pretar datos estruturados en forma de táboas ou gra-fos.

Este criterio pretende avaliar a destreza á hora deutilizar as matrices, tanto para organizar a informa-ción como para transformala, a través de determina-das operacións entre elas.

2. Traducir problemas expresados en linguaxeusual á linguaxe alxébrica e resolvelos utilizandotécnicas alxébricas: matrices, sistemas de ecuaciónslineais e programación lineal bidimensional, inter-pretando criticamente o significado das soluciónsobtidas.

Este criterio está dirixido a comprobar a capacida-de de utilizar con eficacia a linguaxe alxébrica tantopara expor un problema como para resolvelo, apli-cando as técnicas adecuadas. Trátase de medir a


competencia para seleccionar as estratexias e ferra-mentas alxébricas; así como a capacidade de inter-pretar criticamente o significado das solucións obti-das.

3. Analizar e interpretar fenómenos habituais dasciencias sociais susceptibles de ser descritosmediante unha función, a partir do estudo cualitativoe cuantitativo das súas propiedades máis caracterís-ticas.

Este criterio pretende avaliar a capacidade de tra-ducir á linguaxe das funcións determinados aspectosdas ciencias sociais e de estudar as súas propiedadesglobais e locais para extraer información que permi-ta analizar criticamente o fenómeno.

4. Utilizar o cálculo de derivadas como ferramentapara obter conclusións do comportamento dunha fun-ción e resolver problemas de optimización tirados desituacións reais de carácter económico ou social.

Este criterio pretende valorar a capacidade parautilizar a información que proporciona o cálculo dederivadas de funcións sinxelas na resolución de pro-blemas de optimización e na representación gráficade funcións polinomiais ou racionais sinxelas, tira-das de situacións reais de carácter económico ousocial.

5. Asignar probabilidades a sucesos aleatorios sim-ples e compostos, dependentes ou independentes,utilizando as propiedades da probabilidade, técnicasde reconto directo, diagramas de árbore ou táboas decontinxencia.

Trátase de valorar a competencia para calcular asprobabilidades asociadas a diferentes tipos de suce-sos utilizando en cada caso as técnicas adecuadas.Este criterio avalía tamén a capacidade, no ámbitodas ciencias sociais, para tomar decisións en base aprobabilidades que non requiran a utilización de cál-culos complicados.

6. Deseñar e desenvolver estudos estatísticos defenómenos sociais que permitan estimar parámetroscunha confianza e exactitude prefixadas e inferirconclusións en canto ao comportamento da poboa-ción estudada.

Preténdese comprobar a capacidade para determi-nar o tipo e o tamaño da mostra, para establecer unintervalo de confianza para m e p e mais para decidirse a discrepancia da media, da proporción e da dife-renza de medias é significativa.

7. Analizar de forma crítica informes estatísticosrecollidos dos medios de comunicación e outrosámbitos, detectando posibles erros e manipulaciónstanto na presentación dos datos coma nas conclu-sións.

Valórase o nivel de autonomía, rigor e sentido críti-co alcanzado ao analizar a fiabilidade do tratamentoda información estatística que fan os medios decomunicación e as mensaxes publicitarias, especial-mente a través de informes relacionados con fenóme-nos de especial relevancia social.

8. Recoñecer a presenza das matemáticas na vidadiaria e aplicar os coñecementos adquiridos a situa-cións novas, deseñando, utilizando e contrastandodistintas estratexias e ferramentas matemáticas parao seu estudo e tratamento.

Este criterio pretende avaliar a capacidade pararecoñecer o papel das matemáticas como instrumen-to para a comprensión da realidade, o que as conver-te nunha parte esencial da nosa cultura.


As propostas metodolóxicas para o desenvolvemen-to desta materia son as seguintes:

-Utilizar situacións próximas ao alumnado queposibiliten a identificación e comprensión dos pro-blemas e posteriores solucións.

-Resolución de problemas en situacións e contex-tos distintos aos propostos previamente.

-Uso de materiais e procedementos de resoluciónvariados.

-Uso das tecnoloxías da información e comunica-ción, ferramentas de cálculo, simulación, contraste,aproximación e estimación ou calquera outra quefavoreza o proceso de abstracción.

-Valorar distintos camiños de presentación e deresolución de problemas, así como as solucións esté-ticas e creativas.

-Fomentar o traballo en equipo promovendo adiserción e a análise rigorosa.

-Propoñer situacións diversas que posibiliten ainvestigación e a elaboración posterior de documen-tos que a presenten de forma clara e coherente.

XEOGRAFÍA

Introdución.

A Xeografía estuda a configuración do espazoterrestre, froito do conxunto de relacións entre múlti-ples variables naturais e humanas. Concrétase nunhaserie de paisaxes que sintetizan a complexidade dasdinámicas ecoxeográficas e a pegada da ocupaciónhumana ao longo da historia. É esta a que converte oespazo en territorio a través do poder político que odelimita con fronteiras e o organiza con infraestrutu-ras. A comprensión desta organización é indispensa-ble para poder intervir nela ou para contribuír á súamellora.

Como disciplina académica, a xeografía proporcio-na destrezas asociadas á comprensión deste espazoorganizado a diferentes escalas e dos diversos facto-res que inciden nel, recoñecendo as súas estruturassocio-económicas, o papel das decisións políticas edas diferentes posicións ideolóxicas ante distintosmodelos de ocupación e ordenación do territorio.Deste xeito, esta materia perseguirá, non tanto formarprofesionais da xeografía, como formar persoas inte-grantes da cidadanía que sexan quen de participar deforma responsable na toma individual e colectiva dedecisións, desde posturas de solidariedade e de res-pecto á diversidade natural e social.


A materia parte das aprendizaxes adquiridas poloalumnado tanto nas anteriores etapas educativascoma na vida afectiva, familiar e social, para afondarno estudo do espazo español, integrado por diferentesrealidades territoriais e inserto nos ámbitos europeoe mundial. Cómpre, xa que logo, abordar a análisexeográfica a distintas escalas. Desde os conceptosxerais, que permiten a comprensión da configuracióne articulación dun espazo, ata a interpretación doterritorio máis próximo, a xeografía emprega proce-dementos e técnicas características entre as que des-tacan as cartográficas.

Os contidos estrutúranse en seis bloques. As des-trezas e procedementos propios da análise xeográficaconstitúen os contidos comúns, que inclúen técnicasque facilitan o tratamento de datos e informacións,así como referencias a valores que formen o alumna-do no rexeitamento das discriminacións e desigual-dades e mais na disposición a participar activamenteno contorno espacial e social no que vive. A secuen-cia de contidos específicos iníciase co estudo domedio físico e a súa diversidade, para seguir cosaspectos humanos: as actividades económicas, apoboación e a urbanización. Isto permite abordar aanálise integral e sistémica das paisaxes e afrontar oconcepto de rexionalización, analizando os criteriosque subxacen no deseño das entidades territoriais,así coma as desigualdades entre estas e as medidascorrectoras. Por último, abórdase a inserción de Gali-cia e de España nun contexto máis amplo, dentro docal a Unión Europea é o marco de referencia clave,que se xa foi abordado sectorialmente en cada aspec-to analizado, é agora obxecto dunha ollada integrado-ra, necesaria nun mundo globalizado. Non obstante,poden existir outros xeitos de ordenamento dos con-tidos, sempre que se cumpran os principios de inte-gración de variables que explican un espazo xeográ-fico.

Obxectivos.

O ensino da xeografía no bacharelato terá comofinalidade o desenvolvemento das seguintes capaci-dades:

1. Comprender e explicar o territorio galego e espa-ñol como un espazo dinámico, caracterizado poloscontrastes e a complexidade territorial, resultado dainteracción de decisións políticas e de procesossociais, económicos, tecnolóxicos e culturais, queactuaron nun marco natural e histórico.

2. Identificar e comprender as interrelacións dasvariables que interveñen na organización do territo-rio para analizalo e interpretalo criticamente, empre-gando con corrección tanto as técnicas como o voca-bulario xeográfico e aplicándoo ao coñecemento docontorno.

3. Coñecer as características dos diferentes mediosnaturais existentes en Galicia e en España, identifi-cando os trazos xeográficos que os definen, poñén-doos en relación cos espazos europeos e mundiais.

4. Comprender a distribución, estrutura e dinámicada poboación e analizar criticamente as situacións de

desigualdade e discriminación socioeconómica, dexénero e étnico-cultural, e mais a súa pegada na con-figuración do territorio creando situacións de segre-gación espacial.

5. Analizar os distintos modos de explotación dosrecursos, así como as actividades produtivas e osseus impactos territoriais e ambientais, recoñecendoa interrelación entre o medio e os grupos humanoscomo xeradora de espazos xeográficos diferenciados.

6. Interesarse activamente pola calidade do medionatural, ser conscientes da inestabilidade dos mediosxeográficos de Galicia e España no contexto europeoe mundial e dos problemas derivados de certasactuacións humanas, así como entender a necesida-de de políticas de ordenación territorial, ambientaise de xestión de recursos acordes co desenvolvemen-to sostible.

7. Comprender as relacións que existen entre osterritorios que integran España, e destes coa UniónEuropea, desenvolvendo actitudes de coñecemento,aprecio e cooperación cara aos espazos próximos eafastados, superando os estereotipos e prexuízos.

8. Explicar a posición de España e de Galicia nunmundo interrelacionado, no que coexisten procesosde uniformación da economía e de crecente desigual-dade socioeconómica.

9. Comprender e analizar a realidade xeográficagalega, a súa diversidade interna, a inserción enEspaña e Europa desde unha posición periférica e asrelacións co resto do mundo, marcadas historicamen-te pola emigración.

Contidos.

Contidos comúns.

-Identificación e explicación multicausal da locali-zación e distribución de procesos e fenómenos xeo-gráficos e as súas implicacións.

-Busca, selección e tratamento de informaciónrelevante para o coñecemento xeográfico: fontes car-tográficas, estatísticas, visuais, bibliográficas e pro-cedentes das tecnoloxías da información e da comu-nicación, observación directa da realidade empre-gando as técnicas de traballo de campo.

-Dominio das técnicas cartográficas: lectura, inter-pretación e comunicación a través de planos emapas. Manexo da escala e das diversas representa-cións gráficas.

-Comprensión das dinámicas ecoxeográficas: asinterrelacións de variables na conformación do terri-torio. Técnicas de análise e interpretación das paisa-xes.

-Participación en debates e traballos en grupo revi-sando e contrastando as ideas propias coas alleas,argumentando e empregando o vocabulario específi-co.

-Responsabilidade no uso dos recursos e valora-ción das pautas de comportamento individual e


social respecto da protección e mellora do medionatural.

-Toma de conciencia e adopción dunha postura crí-tica fronte ás desigualdades e discriminaciónssocioeconómicas, étnico-culturais e de xénero e a súaplasmación no territorio.

-Elaboración de informes sobre algún problemaambiental ou social facendo propostas de mellora eempregando os conceptos con precisión e rigor.

Natureza e medio natural en España.

-España: situación dos seus territorios e implica-cións xeográficas. Elementos de unidade e diversida-de.

-A diversidade do medio físico: as grandes unida-des morfoestruturais do relevo. O litoral. Climas evexetación en Galicia e España. Hidrografía, proble-mas e xestión da auga.

-Dinámicas ecoxeográficas e grandes medios natu-rais en España. A diversidade interna galega.

-Riscos e problemas ambientais e a súa relacióncoa actividade humana. A política ambiental en Gali-cia e en España no contexto da Unión Europea.

Territorio e actividades económicas.

-Aproveitamento económico dos recursos: minaría,fontes de enerxía e recursos mariños. Políticas dedesenvolvemento sustentable.

-Os espazos agrarios: factores, dinámicas recentese procesos de transformación no marco europeo. Oexemplo galego. As paisaxes agrarias.

-Os espazos industriais: unha distribución desequi-librada. Globalización, políticas de emprego e ten-dencias actuais na industria galega e española. Aspaisaxes industriais.

-Os espazos de servizos: diversidade interna e ter-ciarización da economía española. Redes de trans-porte e vertebración territorial: as conexións de Gali-cia co exterior. Os espazos turísticos: factores, tipolo-xía e impacto. Os espazos comerciais e os fluxos depoboación.

Poboación e urbanización.

-A poboación: a súa distribución. A dinámica epolíticas demográficas.

-Migracións. Do pasado emigratorio a un presentede inmigración. Fluxos migratorios, factores explica-tivos, consecuencias e políticas de inmigración.

-Estrutura da poboación: expectativas de futuro. Aposición da muller respecto do mercado laboral e asúa plena integración social.

-Novas realidades e procesos de expansión urba-nos: metropolización e cidade difusa. O recente cre-cemento urbano e as súas implicacións territoriais.Estrutura e morfoloxía urbanas. Problemas, xestión eplaneamento urbanos.

-O sistema urbano español: distribución e xerar-quía. A especificidade galega: o papel das vilas. Per-manencia e cambio no mundo rural.

A organización político-administrativa española, contrastese políticas rexionais.

-O proceso de construción do estado español e odebate territorial. Diferentes criterios de rexionaliza-ción e organización político-administrativa actual.Outras entidades territoriais: comarcas e parroquiasen Galicia.

-Os contrastes rexionais e intrarrexionais. Posiciónrelativa no contexto europeo.

-As políticas rexionais e de cohesión na UE e o seuimpacto en Galicia e en España. As eurorrexións:Galicia-Norte de Portugal.

-A ordenación territorial como intervención global:concepto e situación en España. A ordenación terri-torial en Galicia.

España en Europa e no mundo.

-Contrastes físicos e socioeconómicos en Europa.Posición española na UE. A situación periférica deGalicia: o Arco Atlántico.

-Áreas xeoeconómicas e xeopolíticas mundiais.España nun mundo globalizado.

-Galicia no contexto mundial: a Galicia exterior. Aparticular relación con América Latina.


1. Describir os trazos xerais do medio natural espa-ñol, recoñecer e localizar a diversidade de mediosecoxeográficos de Galicia e de España, identificandoas variables e as relacións dinámicas que os configu-ran.

Mediante este criterio trátase de avaliar se o alum-nado é capaz de recoñecer e localizar os principaismedios ecoxeográficos en Galicia e en España e deexplicalos desde un enfoque sistémico. Deberá ava-liarse tamén a comprensión da orixinalidade das dis-tintas paisaxes naturais, apreciando a súa riqueza e oseu carácter irrepetible.

2. Identificar e analizar os principais riscos e pro-blemas ambientais que afectan España, coñecendoas políticas que ao respecto se propoñen no ámbitoestatal e internacional e mais aplicando este coñece-mento ao estudo dun problema ambiental, identifi-cando as súas causas, relacionándoas coa actividadehumana e comprometéndose activamente na súasolución.

Trátase de comprobar se o alumnado analiza oimpacto das accións humanas sobre o medio, valo-rando o grao de conservación ou destrución dunespazo concreto a partir da observación directa e domanexo de diferentes documentos xeográficos. Valo-rarase, así mesmo, a toma de conciencia sobre o usoracional dos recursos, o respecto ao medio natural eo desenvolvemento sustentable, así como a importan-cia das medidas e políticas orientadas para tal fin,coñecendo os compromisos internacionais acadados


para a conservación e recuperación do medio natural.

3. Caracterizar os diferentes espazos produtivosespañois, identificando os factores de localización ede distribución, as tipoloxías resultantes, así como asúa dinámica recente e as tendencias actuais, tendoen conta os contextos europeo e mundial.

Este criterio trata de avaliar a capacidade parasituar e caracterizar os principais espazos agrarios,industriais e de servizos, cunha perspectiva dinámi-ca que permita recoñecer os factores de cambio e aincidencia das actuacións políticas, en especial, dapertenza á Unión Europea. Tamén se terá en conta acomprensión dos fenómenos espaciais a que danlugar as actividades económicas: identificación eanálise de paisaxes, desequilibrios na distribuciónen Galicia e en España, relación e impacto en proce-sos territoriais. A análise detallada centrarase nalgúnsector de marcada relevancia na economía galega.

4. Analizar a distribución, estrutura, dinámica eperspectivas da poboación española e galega, valo-rando a importancia dos movementos migratorios erecoñecendo a segregación espacial derivada dassituacións de inxustiza cara aos desfavorecidos eco-nomicamente, cara aos inmigrantes e cara ás mulle-res.

Este criterio trata de avaliar a comprensión de con-ceptos demográficas básicos, a destreza no manexo einterpretación de distintas fontes e formas de repre-sentación gráfica. Deberase analizar a evolución dapoboación española e galega e proxectala cara aofuturo, apreciando as consecuencias da estruturademográfica e o papel que a inmigración ten na nosasociedade, contextualizándoo no marco europeo emundial. Teranse en conta as repercusións que oscambios na situación sociolaboral das mulleres e aspolíticas sociais tendentes á súa plena integraciónsocial en pé de igualdade teñen no movemento natu-ral español e galego.

5. Analizar o proceso de urbanización españolcomo o resultado da concorrencia de distintos axen-tes e intereses, así como de decisións políticas e téc-nicas, dando lugar a unha morfoloxía e estruturadeterminada. Identificar o papel do sistema urbanona configuración do territorio.

Con este criterio preténdese comprobar se o alum-nado sabe relacionar o proceso de urbanización conoutros de tipo socioeconómico e comprender o alcan-ce que as novas pautas de crecemento urbano teñenno territorio español, dada a intensidade do procesoe as súas peculiaridades na etapa máis recente, a tra-vés dalgún exemplo de Galicia. Trátase tamén devalorar se identifica, a partir de planos e outras fon-tes, a estrutura e dinámica da cidade. Interesa igual-mente que se comprenda a importancia da planifica-ción urbana e a xestión democrática como mecanis-mos de contención dos procesos especulativos, o cre-cemento anárquico e a segregación espacial.

6. Comprender o papel da ocupación do territorio edas actividades económicas na conformación dasgrandes unidades paisaxísticas de Galicia e de Espa-

ña, localizándoas e identificando os seus elementos edinámicas, tomando conciencia da necesidade depolíticas globais de ordenación territorial.

Este criterio pretende comprobar a comprensiónsistémica das paisaxes como síntese das dinámicasxeográficas. Avaliarase tamén o nivel de competen-cia para analizar criticamente os modelos de ocupa-ción do territorio predominantes en Galicia e enEspaña, considerando a ordenación territorial comomecanismo para conciliar os distintos intereses egarantir o desenvolvemento sustentable e harmónico.

7. Analizar a organización política e administrativaespañola e os seus efectos espaciais para percibir,mediante a utilización de distintos indicadores, adesigual distribución de riqueza e poboación entre ascomunidades autónomas e no seu interior e maisvalorando as políticas españolas e europeas decorrección de desequilibrios rexionais e os mecanis-mos de organización e participación activa da cida-danía.

Este criterio pretende comprobar se o alumnadocomprende o territorio español como unha realidadexeográfica plural construída a través do tempo eorganizada na actualidade en distintos espazos polí-tico-administrativos. Avaliarase a súa identificacióne localización, así como a comprensión dos efectosespaciais derivados desta organización administrati-va. Trátase tamén de comprobar a capacidade paraanalizar as diferenzas e desequilibrios entre ascomunidades autónomas, mostrando coñecementodas políticas de cohesión e a súa incidencia en Gali-cia e mais competencia para a participación activa eautónoma na sociedade civil.

8. Identificar as características do sistema mundo eos trazos básicos da Unión Europea para comprenderos factores que explican a inserción de Españanunha área xeoeconómica e xeopolítica determinadae as súas consecuencias espaciais, atendendo de xei-to especial as que afectan a Galicia e o seu papel naspolíticas transfronteirizas.

Este criterio pretende comprobar se o alumnadocomprende como afecta a globalización ao territorioespañol. Será especialmente importante que estecoñecemento abranga a comprensión das repercu-sións da pertenza á Unión Europea, así como a rela-ción con outras áreas xeoeconómicas, evidenciando oproceso de universalización do espazo xeográfico,afectado por problemas comúns e con centros dedecisión supranacionais.

9. Obter, seleccionar e utilizar información xeográ-fica de fontes variadas (o propio contorno, cartográfi-cas, estatísticas, textos e imaxes, tecnoloxías dainformación e comunicación) para interpretar a reali-dade xeográfica, empregando na súa comunicaciónun vocabulario específico e as técnicas gráficas ecartográficas.

Con este criterio preténdese comprobar que seadquiriron as competencias necesarias para a abs-tracción do espazo e destreza no manexo de distintasfontes de información, entre as que deben figurar con


especial relevancia as cartográficas, as achegadaspolas tecnoloxías da información e da comunicacióne a observación directa ou en imaxes. Deberán inter-pretarse, relacionándoas cos coñecementos aprendi-dos, empregando as técnicas gráficas oportunas.

10. Realizar saídas ao contorno e traballos de cam-po, formular cuestións ou problemas sobre a área deestudo, recoller directamente a información e elabo-rar e presentar un informe estruturado utilizando unvocabulario xeográfico correcto.

Este criterio trata de avaliar en que medida o alum-nado é quen de participar na planificación e realizarun traballo de indagación sobre o terreo. Trátase deavaliar especialmente a aplicación dos conceptos,técnicas e destrezas da xeografía á análise e interpre-tación da realidade próxima.


A xeografía no bacharelato debe proporcionarlle aoalumnado as claves interpretativas para abordar acomplexidade dos procesos territoriais, facilitandoasí a comprensión do espazo xeográfico. Algunhasliñas metodolóxicas, con carácter xeral e aberto,serán:

-Selección e interpretación de información dediversas fontes, favorecendo a transformación docoñecemento cotián en escolar para construír asexplicacións que lle dean coherencia e permitan ela-borar un discurso argumentado que cumpra cosrequisitos que caracterizan as ciencias sociais.

-Análise de problemas sociais e ambientais rele-vantes, facilitando a conceptualización teórica porparte do alumnado e permitíndolle unha mellor com-prensión do mundo no que vive.

-Potenciar a comprensión da multicausalidade, demaneira que o alumnado se achegue á complexidadeda realidade xeográfica.

-Utilización de técnicas básicas de análise de pai-saxes como síntese da realidade xeográfica e plasma-ción das dinámicas ecoxeográficas, axudando a com-prensión e contextualización dos procesos espaciais,en particular, aqueles decisivos na conformaciónterritorial de Galicia e España.

-Fomento do traballo colaborativo e grupal, estimu-lando a participación en debates sobre temas rele-vantes para a comprensión crítica da realidade xeo-gráfica.

-Análise do contorno, non só como un fin en si mes-mo, senón, e sobre todo, como medio para reflexionarsobre os elementos que conforman o territorio, assúas interaccións e dinámicas, de xeito que se adqui-ra a capacidade de abstracción espacial e técnicas deanálise aplicables a outros espazos distintos e distan-tes.

-Saídas didácticas e o traballo de campo comomedio de achegamento directo a unha realidade xeo-gráfica específica.

-Enfoque interdisciplinar, aproveitando o carácterglobalizador e integrador da materia. Presentación dainformación de diferentes linguaxes que inclúan osaspectos cartográfico, icónico, estatístico e verbal.

-Impulsar o uso das tecnoloxías da información eda comunicación como instrumento para traballar aanálise espacial, aproveitando en particular a poten-cialidade que ofrecen en canto a manexo crítico dediversas fontes; xestión de datos estatísticos; carto-grafía e fotointerpretación.

-Elaboración de traballos de investigación e de sín-tese.

ANEXO II Distribución horaria

Materias 1º curso Horas

Ciencias para o mundo contemporáneo 2 Educación física 2 Filosofía e cidadanía 2 Lingua castelá e literatura 3 Lingua galega e literatura 3 Lingua extranxeira 3 Relixión 1 De modalidade 3x4 Optativa 4

Total 32

Materias 2º curso Horas

Historia de España 3 Historia da filosofía 3 Lingua castelá e literatura 3 Lingua galega e literatura 3 Lingua estranxeira 3 Relixión 1 De modalidade 3 x 4 Optativa 4

Total 32

III. OUTRAS DISPOSICIÓNS

VICEPRESIDENCIA DA IGUALDADEE DO BENESTAR

Orde do 29 de maio de 2008 pola que sedeclara de interese galego e se ordena ainscrición no Rexistro de Fundacións deInterese Galego da Fundación Purifica-ción Dapena Portas.

Visto o expediente de recoñecemento de interesegalego e inscrición no Rexistro de Fundacións deInterese Galego da Fundación Purificación DapenaPortas.

Supostos de feito.

Primeiro.-A fundación solicitou a clasificación e ainscrición no Rexistro de Fundacións de Interese

Nº120 O Luns,23dexuñode2008 DIARIOOFICIALDEGALICIA 12culo... · 12.184 DIARIOOFICIALDEGALICIA...

Documents

Transcript of Nº120 O Luns,23dexuñode2008 DIARIOOFICIALDEGALICIA 12culo... · 12.184 DIARIOOFICIALDEGALICIA...