BIZITZA ON BAT IZATEN IKASIASPALDI EKIN ZION ENEKO LANDABURU HIGIENISTA BILBOTARRAK «BIZITZA ON,ARIN ETA NATURAL BAT» NOLA IZAN IKASI ETA IRAKASTEARI. MEDIKUNTZAREN

ALTERNATIBA HORIXE DELA DIO, EZ BESTE MEDIKUNTZA BAT. > 10 Paulo ELKORO

JORDANIA: Bortxatzaileakkartzelatik babesten zituenlegea, bertan behera > 4

DATORRENA

Bi abiadurako gizartea ISIDRO ESNAOLA > 3

www.gaur8.infomila leiho zabalik

2017ko abuztuaren 19a | XI. urtea • 531. zbk.0,50 euro

Arduraduna: Amagoia Mujika Telleria. Erredakzioa: Xabier Izaga Gonzalez.

Argitaratzailea: Astero. Lege Gordailua: SS-77/07. Helbidea: Portuetxe 23-2a. 20018

Donostia. P.K.: 1099. Tel.: 943 31 69 99 / Faxa: 943 31 69 98. e-posta: info@gaur8.info.

Publizitatea: Euskal Prensa. Tel.: 94 424 72 06.mila leiho zabalik

HEZKUNTZA, HIZKUNTZA POLITIKA ETA KULTURA SAILAK(HIZKUNTZA POLITIKARAKO SAILBURUORDETZAK) DIRUZ LAGUNDUA

SINADURAK:

03 Isidro Esnaola: Bi abiadurako

gizartea

08 Saioa Aginako: Mezulari

beldurtiak

09 Mikel Zubimendi: Ezusteko

ergelkeria haizeak ez du Euskal

Herria kolpatu

14 Antton Izagirre: Muturrekoak

14 Miren Azkarate: Hutsunearen

mina

16 Beñat Gaztelumendi: Libre

17 Nerea Ibarzabal: Hormak

21 Txelo Ruiz: Burutik oinetara:

elektronika jantzigarria

23 EXPRAI

16

4

18

Biktimarekin ezkonduz gero

bortxatzailea babesten zuen legea

indargabetu du Jordaniak 04

Suari kilimak egiten dizkiona

suhiltzailea da 07

Medikuntzaren alternatiba,

bizitzen ikastea, Eneko

Landabururen eskutik 10

Ekokontsumitzaileen sarea

zabalduz doa 15

E.lkarrizketa: Gotzon Carcar 18

Juantxo Egañaren behatxulotik 22

2017 | abuztua | 19

GAUR8• 2 / 3hutsa

atze

rria

Desberdintasun ekonomikoek ez dute interesberezia piztu mundu akademikoan eta politi-koan. Gaia zuzenean edo zeharka klase borro-karekin lotzen da eta gure gizartean ez dagoondo ikusia hitz horiek erabiltzea. Gizarte«aurreratuetan» denok itsasontzi berean

omen goaz. Hori bai, batzuk ontzi gainean eguzkitan etagehienak barruko kamaroteetan argi izpirik gabe. Batzuekzehazten dute denon onurako omen den itsasontziarenbanda; gainerakoek ez dute erabakietan parte hartzen. Hala ere, gero eta jakin-min handiagoa sortzen dute abe-

rastasunaren banaketaren inguruko ikerketek. Izan ere, kri-siaren ondorioak gero eta nabarmenagoak dira Europakoeta Ipar Amerikako gizarteetan. Lehenengo zantzuak ager-tu zirenetik hamar urte pasatu diren honetan krisiaren kal-teak ez dituzte soilik pobreek pairatu, erdi mailako klaseadeitzen den hori ere kaltetuta atera da.Dena den, desberdintasun

ekonomikoa areagotzeko joe-ra ez da soilik krisiaren ondo-rioa; atzetik dator. Oso garbiikusten da erro sakonak ditue-la joera horrek Thomas Pi-ketty, Emmanuel Saez eta Ga-briel Zucmanek egindakoartikulu batean. Bertan azter-tzen dute AEBetan 1980tik2014ra bitartean nola aldatudiren gizartearen talde bakoi-tzak jasotzen dituen diru sa-rrerak. “The New York Times”egunkariak grafiko oso adie-razgarria publikatu du azter-keta horren emaitza nagusiekin (https://goo.gl/6WBUiE). Ikertzaileek AEBetan hazkunde ekonomikoa gizartean

nola banatu den aztertu dute. Hiru multzotan banatu di-tuzte herritarrak: batetik, gizartearen %50 pobreena; hu-rrengo multzoan, tartean gelditzen den biztanleriaren bes-te %40a; eta azkenik, %10 aberatsena. Talde bakoitzarendiru sarrera guztiak aztertu dituzte, hau da,zuzenekoak –soldata eta bestelako etekinak–, zeharkako-ak –politika sozialen transferentziak alegia– eta baita zer-gen ordainketaren eragina ere. Hiru multzo horietan diru sarreren hazkundea zeharo

ezberdina izan da. 80ko hamarkadan, gerraosteko dinami-kak indarrean zirauen, eta pobreen diru sarrerek hazkundeorokorra baino azkarrago egiten zuten gora. Hurrengo mul-tzoan, aberastasuna hazkundearen parekoa zen; eta azkenmultzoan –aberatsen multzoan–, hazkunde ekonomikoa

baino txikiagoa zen diru sarreren igoera. Gizartean diru sa-rrerak berdintzeko joera nagusitzen zen eta, era berean,desberdintasun sozialakmurrizten ziren. Joera hori modu nabarmenean aldatu zen 90eko hamar-

kadan. Urte horietan aberatsen %10aren diru sarreren haz-kundeak nabarmen gora egin zuen eta gizartearen multzopobreetan behera egin zuen, are gehiago behartsuenenmultzoan. Berdintzeko joera hori desagertzen joan zen. Or-durako Reaganen eta Thatcherren politika liberalak emai-tzak ematen hasiak ziren. Gainera, Berlingo Harresiareneraispenarekin, etsai komunista desagertuta zegoen eta ho-rrek diskurtso eta praktika liberalak indarberritu zituen.2007ko krisiaren ondoren, joera horiek lotsagarriro area-

gotu dira. Ikerketa horretan argi ikusten da multzo pobrea-ren diru sarreren aldaketa hazkunde orokorretik beheragelditu dela, hau da, pobreen diru sarrerak hazkunde eko-nomikoa baino askoz gutxiago hazi dira. Erdian gelditzen

den multzoaren diru sarrerek ozta-ozta eutsi diote hazkun-de ekonomikoaren erritmoari. Hala ere, multzo horretanaberatsenek gehiago irabazi dutela argi ikusten da. Eta az-ken %10aren kasuan igoera hazkundetik gora egon da. Mul-tzo horretan %1a hartzen badugu soilik, orduan hazkundeaaskoz azkarragoa da; eta aberatsen piramide horretan gora-go joan ahala, orduan eta diru sarreren hazkunde eskanda-lagarriagoak topatzen ditugu. AEBetako joera hori Europan ere antzematen da. Gure gi-

zarte «aurreratuetan» gero eta nabarmenagoak egiten aridira desberdintasun sozialak. Eskuinaren erasoaldia osobortitza da. Horren ondorioz, itsasontzi bereko bidaiarienirudiak gero eta sinesgarritasun gutxiago du herritarren ar-tean. Ongizate estatuaren deseraikitzearen aurrean, atzerabueltatzea eskatzeak ez du zentzurik; jendarte justuagoaeraikitzeko ezkerrak jomuga berriak zehaztu behar ditu. •

{ datorrena }

Bi abiadurako gizartea

AEBetako joera hori Europan ereantzematen da. Gure gizarte«aurreratuetan» gero eta nabarmenagoakegiten ari dira desberdintasun sozialak.Eskuinaren erasoaldia oso bortitza da

Isidro Esnaola

hutsa

hutsahutsa

atzerria

Egindako presioak legebiltzarki-deengan eta gizarte osoarenganeragina izatea lortu dugu», na-barmendu zuen Salma Nimsek,Jordaniako Emakumeen Batzor-de Nazionaleko idazkari oroko-rrak Al Jazeera telebista katearieginiko adierazpenetan.2016an, Abdullah II.a errege

jordaniarrak Zigor Kodea goitikbehera gainbegiratzeko ErregeBatzorde bat eratzea aginduzuen. Otsailean, 308. artikuluabertan behera uztearen aldekotxostena aurkeztu zuen, gaiaLegebiltzarraren esku utziz.Eztabaida korapilatsua izan

zen, legebiltzarkideen artean iri-tzi kontrajarriak baitzeuden.Bozketa aurretik, 200tik gora gi-zon-emakumek elkarretaratzea

Emakumeen eskubi-deen alde urrats ga-rrantzitsua egin be-rri du JordaniakoDiputatuen Ganbe-rak. Talde feminis-

ten eta, oro har, gizarte zibilarenurte luzeetako borrokari esker,1960ko Zigor Kodearen 308. ar-tikulua bertan behera utzi zutenlegebiltzarkideek eztabaida luzeeta mamitsu baten ostean, pasaden abuztuaren 1ean. Artikulu horren arabera, bor-

txatzaile batek espetxea saihes-teko aukera zuen biktimarekinezkontzen bazen, nahiz eta bik-tima adingabea izan –15 eta 18urte bitartekoa– eta berarekingutxienez hiru urtez ezkondutabazegoen. «Garaipen historikoa

Ainara Lertxundi

EGIA BIHURTURIKO AMETSABortxatzaileak ezingo dira biktimarekinezkondu Jordanian kartzela saihesteko

Biktimarekin ezkontzearen truke bortxatzaileak askeuzten dituen Zigor Kodearen artikulua indargabetu duJordaniako Diputatuen Ganberak. «Zorionak injustiziarenkontra ahotsa goratu duten guztiei», «artikulu horrekgaizkileak babesten zituen eta ez emakumeen ohorea»…bezalako mezuak biderkatu ziren minutu gutxitan.

Gazte musulman bat koranaeskuetan duela.IBRAKOVIC | THINKSTOCK

ATZERRIA / b

da, ez bakarrik Jordaniako herri-tarrentzat, baita eskualde osoa-rentzat ere. Gaurkoa ospatu be-harreko eguna da, dudarik gabe.Gizarte zibilaren, emakumeen

eskubideen defentsan borrokaegiten duten taldeen eta giza es-kubideen aldeko ekintzaileen el-karlanari esker posible izan dengaraipena da. Oso pozik gaude.

2017 | abuztua | 19

GAUR8• 4 / 5

egin zuten eraikinaren kanpoal-dean, ustez «emakumearenohorea babesteko» legea indar-gabetu zezaten aldarrikatzeko. Bozketa zuzenean jarraitu

zuten Legebiltzarreko eserle-kuetan. Diputatuen Ganberakobozeramailea, Atef Tarawneh,txalotu zuten emaitza iragarrizuenean. Sare sozialetan ere as-ko inplikatu dira. Araudia in-dargabetzearen aldeko etenga-beko mezuak igorri zituzten.Jordaniako 63 mugimenduk In-ternet bidez zabaldu zuten es-kaera 5.000tik gora pertsonaksinatu zuten. «Diputatuen Ganberako or-

dezkari gehienek emakumeeneskubideekiko benetako kon-promisoa dutela erakutsi du-te», esan zion “The Jordan Ti-mes” egunkariari Wafa BaniMustafa legebiltzarkideak.Ildo berean mintzatu zen No-

or Imam ekintzaile eta aboka-tua. «Ezin dugu egun hau ahaz-tu, eskerrak ematen dizkiegugure diputatuei». Khalid Awadeta Qais Zayadin legebiltzarki-deek emakumeen mugimen-duen borroka goraipatu zuten.«Beraiei esker izan da hein han-dian», plazaratu zuen Awadek.

KONTRAKO AHOTSAK

Baina guztiak ez dira iritzi bere-koak. Hayat Mseimi eta DimaTahboub diputatu islamistek ez-tabaida egiteko moduari kritikaegin zioten, beraien ikuspuntuaazaltzeko aukerarik ez zutelaizan argudiatuz. «Gu ere artikulu horren kon-

tra gaude, baina arrazoi desber-dinengatik. Guk Sharia legea oi-narri hartzen dugu», azalduzuen Mseimik. «Adulterioa etafornikazioa ekiditeko bozkatugenuen indargabetzearen alde»,gaineratu zuen.Reem Abu Hassan Gizarte Ga-

rapenerako ministro ohiaren-tzat bozketa «etsipen handia»izan zen. «Diputatuen Ganbera-ko Lege Batzordeari zuzenketaugari aurkeztu genizkion haus-narketa sakon baten ostean. Gaihonen inguruan dauden ikus-puntu desberdinak aztertu ditu-gu, baita legearen indargabetze-ak izan ditzakeen ondorioak ere.Pertsonalki, 308. artikulua zu-

zentzea lehenesten dut», aditze-ra eman zuen. Ezkontza egoera jakin batzue-

tan onartzea proposatu zuen.«Adostutako sexu harremanaizan bada, ezkontzeko aukeraeman beharko litzaieke, batezere, emakumea haurdun geldi-tzen bada. Bestela, ume hori se-me ez-legitimoa izango da etahori kohesio sozialarentzat me-hatxu bat izan daiteke. Era bere-an, emakumeari erreparazio etabizitza hobe baten eskubideaukatu egiten zaio».Abu Hassanen iritziz, ezkon-

tzeko gutxieneko adina 15 urtedirenez, «aukera hori eskainibeharko liokete emakumeari le-gearen barruan dago-eta. Arti-kuluari zuzenketak egitea era-ginkorragoa deritzot, horrekinere gizarteari mezu argia hela-razten diogu: bortxaketa ororenkontra gaudela eta legeak ezduela inolaz ere horrelakorikbabesten, baina, aldi berean, 15eta 18 urte bitarteko adina du-ten gazteei, adostutako sexu ha-rremanak izanez gero, ezkontza-ren atea zabaltzen diegu».Bortxatzaileak barkatzen zituen artikuluaren kontra kanpaina egin zutenek zabaldutako kartelak. GAUR8

Zigor Kodearen 308. artikulua indargabetzeko egin zen protesta bat. GAUR8

atzerria

«Gainera, artikulua bertan be-hera uztea aldarrikatzen zuenkanpainak ez du inolako oinarrizientifikorik eta ez ditu gaiarengainean egin diren ikerketakkontuan hartu», adierazi zuen. Lege Batzordearen presiden-

teak, Mustafa Khasawnehek, ar-gudio horiek berretsi zituen.«Aditu mordoa entzun ditugu.Gure jarrera ebidentzia zientifi-koan oinarrituta dago. Gizon ba-tekin adostutako sexu harrema-nak dituzten emakumeakbabestu nahi ditugu, gero nola-baiteko jazarpena pairatu ez de-zaten edo, are larriagoa dena, fa-miliaren ohorearengatik haiekhiltzea eragotzi nahi izan duguproposatu ditugun zuzenkete-kin. Irabazi dutela uste dute.Baina artikulua indargabetzea-ren aldeko kanpaina egin dutenhoriei baino gehiago inportazaizkigu guri Jordaniako ema-kumeen eskubideak. Gu haiekbaino kezkatuago gaude, izanere, hau garaipen kontu hutsbat bezala hartu dute», nabar-mendu zuen Khasawnehek.

Ekintzaileek gogor kritikatu du-ten hirugarren zuzenketa batere mahaigaineratu zuten.

LEGE ALDAKETA EZ DA NAHIKOA

«18 urte baino gehiago izaniksexu harremanik izan ez duenemakume batekin harremanakizatea berarekin ezkonduko denkonpromisoarekin. Baina zu-zenketa hori onartuz gero, zergertatuko litzateke gero agindu-takoa betetzen ez badu eta nes-ka bortxatzen badu? Zuzenketahorren arabera, barkamena

izango luke. Ezin ditugu sal-buespenak onartu», esan zuenBani Mustafak bozketa egin au-rreko asteetan.Zigor Kode berriaren arabera,

15 urtetik beherako neska bor-txatzen duenari, heriotza zigo-rra ezarriko zaio, 15 eta 18 urtebitartekoa bada, hogei urtekokartzela zigorra eta emakumeaadinez nagusia bada, hamabosturtekoa izango da zigorra.Dena den, legea aldatzeare-

kin ez dela nahikoa nabarmen-du zuen. Sexu erasoen bikti-mentzat laguntza psikosozialaaldarrikatu zuen.Ghada Saba ekintzailearen

ustez, «konpondu beharrekohamaika arazo daude. Gizartea-ren pentsamoldea aldatu behardugu. Bortxatzailea ez du soilik308. artikuluak babesten, jor-daniarren pentsamenduak be-rak babesten du. Emakumeakarga gisa ikusteak familien za-ma areagotzen du eta bortxa-keta estali nahi izatera erama-ten ditu , baina nahiz etaestaltzen saiatu, bortxaketahor dago», ohartarazi zuen.Noor ezizenarekin bere bu-

rua aurkezten duen gazteak ho-nako testigantza eman zion“The Independent” egunkaria-ri: «Ezin nion nire familiarigertatutakoa esan. Negar etanegar egin nuen zer egin jakingabe. Bera ni lasaitzen saiatuzen nirekin ezkonduko zelaesanez. Paper bat eman zidaneta ezkontza kontratu bat sina-tu genuen. Nire familiak bera-rekin ezkontzera behartu nin-duen. Haurdun nengoen eta eznuen beste aukerarik. Berare-kin ezkondu eta bere etxera bi-zitzera joan nintzen bortxaketaburutik kendu ezinik . Ustenuen umearen jaiotzak bizitzaonerako aldatuko zidala, baina,guztiz oker nengoen, egoerakokerrera egin zuen».Equality Now´s talde femi-

nistaren laguntzarekin dibor-tzioa lortu zuen, prozesu judi-zial luze bat hasiz senar ohiakhaurra semetzat aitortzeko.«Gizonari biktimarekin ez-

kontzea baimentzen zaionean,berriz abusuak jasan behar iza-teko arriskuak gora egiten du.Emakumeak mugitzeko eta

erabakitzeko gaitasuna galtzenditu eta sexu erasoak eta bio-lentzia jasateko arrisku gehia-go du», dio Equality Now´s tal-deko kide Suad Abu-Dayyehek.«Hamarkada luzez, giza esku-

bideen atarian orban bat izanda Jordaniarentzat 308. artiku-lua», plazaratu zuen HumanRights Watchek. «Bortxatzailebatek ez du inolako asmorikbortxatu duen emakumearekinharreman positibo bat eraiki-tzeko eta familia bat osatzeko.Harremana delitu baten osteanhasiko luke, gainera», plazaratuzuen Jordaniako EmakumeenBatasuneko zuzendari oroko-rrak, Nadia Shamruchek.Jordaniakoa aurrerapauso his-

torikoa izanik, oraindik lan askodago egiteko. Human RightsWatchek azaldu duenez, Alje-rian, Bahrainen, Iraken, Kuwai-ten, Libanon, Libian, Palestinan,Sirian, Filipinetan eta Tajikista-nen antzeko legeak indarreandauden oraindik ere.2014. urtean Marokok bortxa-

tzailearen eta biktimaren artekoezkontza baimentzen zuen le-gea atzera bota zuen 16 urtekoneskato batek bere buruaz besteegin eta gero, eta 15 urteko bestebaten saiakeraren ostean. Be-raien erasotzaileekin ezkontzerabehartu zituzten. Egiptok eraba-ki bera hartu zuen 1999an. Liba-no hori egiteko bidean dagoAzken 30 urteetan beste he-

rrialde askok bertan behera utzidituzte antzeko araudiak, tarte-an, Italia (1981), Peru (1998), Es-tatu frantsesa (1994), Errumania(2000), Uruguai (2006) eta Cos-ta Rica (2007).

HERIOTZA ZIGORRA EDO EZKONDU

Wahid izeneko 22 urteko gazte-ari heriotza zigorra ezarri zio-ten 2015ean Iranen bizilagunbaten 16 urteko alaba bortxa-tzeagatik. Apelazio Epaitegiakepaia berretsi zuen. Baina, bik-timaren amak ustekabeko pro-posamena egin zion, hiru bal-dintza jarriz salaketa kentzeko:alabarekin ezkontzea, «harekinbeti atsegina izatea» eta125.000 euro balio zuen etxebi-zitza erostea. Gaztea negarrezhasi zen eta proposamena be-rehala onartu zuen.

«Hamarkada luzez, giza eskubideen atarianorban bat izan da Jordaniarentzat 308.artikulua», nabarmendu du Human RightsWatch gobernuz kanpoko erakundeak

«Ezin nion nire familiari gertatutakoa esan.Negar eta negar egin nuen. Nire familiakberarekin ezkontzea behartu ninduen.Haurdun nengoen eta ez nuen beste aukerarik»

Sexu erasoen biktimentzat justizia aldarrikatzen duen kartel bat. ZIMMYTWS/THINKSTOCK

2017 | abuztua | 19

GAUR8• 6 / 7

Suak kilimak sentitzen dituen edo ez sekula ez dugu

jakingo, eta, sentitzen baditu, ezin asmatu gustatzen

zaizkion edo ez. Sugartuta dagoen paperari leun putz

eginez gero, doi-doi berpiztuko da, bere burua tolestuz

aire finak kilimak eragingo balizkio bezala, guk gure

gorputza tolesten dugun gisara, besape edo saihets

inguruetan ukitzen gaituztenean. Ez dirudi horren polita paperaren tokian basoa jartzen bada,

ez baitirudi enborrak barrez lehertzeagatik ari direnik tolesten, minaz iraulkatzen ari direlako bai-

zik. Izan ere, sukaldeetan jana ematen digu suak, baina eman baino azkarrago kentzeko gai ere

bada. Oldartzen denean, baratzak eta despentsak ahamen bakarrean kiskaltzeko boterea dauka.

Ez du barkatzen. Horregatik, suaren aurka borrokatzeko asmoa duen emakume edo gizon orok,

argazkiko suhiltzaile greziarrak bezala, ongi ezagutu behar du suak non dituen besapeak eta

saihets inguruak, berak lehenago asmatu aurretik. Maddi TXINTXURRETA

SUARI KILIMAK EGITEN DIZKIONASUHILTZAILEA DA

Michalis KARAGIANNIS | AFP

C IKUSMIRA

hutsa

3 BEG

IRADA:

osas

un

a/

gelt

okia

k /

tekn

olog

ia

Ez da gauza batere samurrajendaurrean hitz egitea,eta askotan ekintza honenaurrean beldur ezberdinakagertu ohi dira. Etxean edolantokian hitzaldia presta-

tzerakoan jorratu beharreko puntuaketa gaiak gure buruan oso argi eta txu-kun agertu arren, hartzaileen aurreanjartzerakoan buruko ordena kaosbihurtzen da, eta gorputzak fisiologi-koki ere erreakzionatzen du, izerdiare-kin esaterako.

Bakardadean, hitzaldia prestatzenari garenean, jarrerak mezuan eraginaduela argi izan behar dugu. Sentimen-duen eta arrazoiaren arteko oreka bi-latu behar dugu, mezuak zehazki nahiduguna eta ez gehiago edo gutxiagoadieraz dezan. Aldi berean, diskurtso-aren egitura zaindu behar dugu, eta,horretarako, ideietan zehar gidatzengaituen hari bat egotea ezinbestekoada. Komunikazioa osatzen duten ele-mentuekin jarraituz, hiztegia ere kon-tuan izan behar dugu, hitzak pentsa-menduak, ezagutzak eta sinesmenakadierazteko tresnak baitira. Azkenik,emozioak kudeatzea ezinbestekoa da.Hitzaldietan komunikatzen saiatzen

garenean, konturatu ez arren, beste-engan emozioak sorrarazten ditugueta hori gure emozioekin zuzenki lo-tuta dago.

Baina beldurrak elementuotan eragi-ten duenean, gure diskurtsoan ere ne-gatiboki eragingo du, egituraren hariaeta konfiantza galduz, hasiera bateanaukeratutako hitzak beste batzuengan-dik aldatuz, izerdia eta dardara agertuzeta emozioen eta arrazoiaren artekokudeaketa pikutara bidaliz. Orduan,urduritasuna bezalako emozioek dis-kurtsoa gobernatzen hasteko arriskuaageri-agerian geratuko da.

Egoera horri aurre egiteko, beldurrakudeatzen ikas daiteke. Azken fine-an, beldurra ez dugu bakarrik pertso-na mordo baten aurrean hitz egin be-har dugunean sentitzen, pertsonabakar baten aurrean ere senti deza-kegu, gure konfort eremutik atera-tzen garenean azaleratu ohi baita bel-durra. Pertsonen aurrean gaudenean,beste beldur batzuen artean, besteen ar-buioak ematen digu beldur, kosta ahalakosta onartuak izateko beharra senti-tzen baitugu, horrek ematen baitigu la-saitasuna.

Beldurra kudeatzeko elementu ga-rrantzitsu bat ezagutza da, hau da, ohi-turatzat dugun zerbait egiten dugune-an ez dugu beldurrik sentitzen, gurekonfort eremuaren barruan manten-tzen garelako. Ezagutzen dugun tes-tuinguru batean, menperatzen dugunekintza bat egiteak, konfiantzazko sen-tsazio erosoa sorrarazten digu. Aldi be-rean, beldurraren kudeaketan, beldurrahitzetan adieraztea lagungarria da,hots, beste pertsona batekin gure ego-nezina partekatzerakoan, tentsioa aska-tu egiten dugu eta horrek lasaitzen la-guntzen gaitu. Arnasa hartzeak erebeldurraren kudeaketan laguntzen di-gu, beldurra sentitzen dugunean arnasaeusteko joera izaten baitugu eta horrekbeldur sentsazioa areagotzen baitu.Ohitura hartzeko, ariketa bezala hona-koa proposatzen dut: leku zabal bateanzutik eta aurrera begira jartzea. Birikakbetetzerakoan, gorputzaren alboetatikbesoak zabalduko ditugu, goian elkar-tuz, eta, birikak husterakoan, besoakbularrerantz eramango ditugu. Ariketahasi aurretik eta amaitu ondoren su-matu ditugun aldaketak idatziko ditu-gu. Amaitzeko, beldurraren kudeaketa-rako azkeneko elementua irribarreegitea da. Izan ere, irribarre egiterakoanbidaltzen dugun mezuak bestearenganeragin positiboa izaten du. Bestea onar-tua sentitzen da, eta, ondorioz, gu erebai.

Gure beldurrak kudeatu eta ezagutze-ko konpromisoa hartzea garrantzi-tsua da, bestela, gu geu izango garagure ezjakintasun emozionalaren bik-timak. Eta noski, baita inguratzen gai-tuztenenak ere. Beldurra, amorruarenoinarrian dago eta amorrua indarkeriada, egungo gizartean nahikoa eta sobe-ran duguna. Emozioetan hezteak horiekizendatzeko gai egiten gaitu, beraieniturria identifikatu eta ondoren kudea-tu ahal izateko. Beldurra gizatiarra etaunibertsala da, ezberdintasuna, beldu-rra igarri eta kudeatzen dutenen etabeldurraren biktima besterik ez direnenartean dago; azkenak, izan ere, manipu-lazioaren harrapakin erraz dira. •

www.saioaaginako@gmail.comArnasa sakon hartzeak beldurraren kudeaketan laguntzen digu.

Mezulari beldurtiak

Saioa Aginako LamarainPsikoterapeuta

2017 | abuztua | 19

GAUR8• 8 / 9hutsa

her

ria

Turismoaren harira sortu den zalapartaz aritunahi nuen, edo Lasesarreko futbol zelaianEuskal Koparen lehen edizioan gertatutako-az. Lehenengoa eztabaida irabazlea dela ustedut, elkarrizketa publiko hori zabaldu dute-nek galbidera eramaten ez badute behinik

behin. Bigarrena, tragedia bat iruditu zait, hain lan txu-kuna, halako helburu eder baten alde, eta anai-arrebenarteko partida hori nola bukatu den ikusteak inpaktatunau, tristatu, alarmatu. Kontua da, baina, bi gaiok, besteasko bezala, sintoma direla uste dudala, sustraiak bestenonbait daudela eta askoz ere sakonagoak direla. Hemen, teleberriaren sermoiak gorabehera, gero eta

jende gehiagok sentitzen du gauzak okerrera joango di-rela, etorkizuna ez dela hobea izango, nolabait, beren bu-rua galtzaileen bandoan kokatzen du. Pertzepzio hau, he-men dagoen bizi maila eta kontsumo ereduaren argitarazuzena edo okerra den bestekontu bat da, eztabaidaga-rria. Baina, hori bai, garran-tzi gutxikoa da. Politikan,pertzepzioa errealitatea dela-ko. Antsietate sentimendubat hedatzen ari da hemen,statu quo-arekiko ezinegona,ziurtasun gehiago zituen ira-gan batera bueltatzeko nola-baiteko nahi bat. Eta hor, po-litikaren narratibak ez dukoherentea, sinesgarria edosanoa izan behar. Beldur,erresumin eta haserre horre-kin bat egiten duen heinean,gero eta herritarragoa egin, eta egingo delako. Gehiagogustatu ala gutxiago gustatu, hori da dagoena, mundumailako joera da.Kuriosoa da, baina hala da: jendeak erabakiak hartzeko

eskubideaz dihardu demokraziak, ez jendeak erabakionak hartzearen inguruan. Munduan begiratuta, etaatentzioa jarriz hementxe bertan ere, politikari lotsaga-beek –ez denak, zorionez– irabazten duten aroa bizi du-gu. Onenean anbizio handiko eta txarrenean faxistaarriskutsu direnak. Gezur eta sinplifikazio pila zabaltzendituzte, frustrazioa, beldur irrazional eta aurreiritziekinjolastuz, are elikatuz. Eta jendeak botoa ematen die. Ba-dira herri galdeketei, primarioei edo are sufragio uniber-tsalari errua botatzen diotenak, edo okerrago, boto-emai-le horiek ezjakin eta ergelak direla pentsatzen dutenak.Atzoko jende zaharra, sinplistak, beldurtuak eta “gurea”

biharko jende gazte, kosmopolita, konplexurik gabea de-la. Ez hanka ez buru ez duen argudioa da hori. Besteakbeste, atzoko jende zahar hori beste mundurantz munduhau uzteko bidean askoz ere aurreratuago dagoelako.Batzuetan iruditzen zait klase arazoa tabu egin dela

Euskal Herrian, ez dagoela klase banaketaz hitz egitekogogoa. Horrek, baina, ez du desagerrarazten. Bestalde, us-te dugu gizartea arazoak konpontzen dituen erakundeadela, gero eta konplexutasun handiagoa garatzeko ahal-men mugagabea duela bere arazo ekonomiko eta politi-koak konpontzeko. Hartara, omen, hazkundea ezinbeste-koa du funtzionatzen jarraitu eta egonkor mantentzeko.Hazkundea, baina, kasurik onenean, moteltzen ari da.Gizarte batek konplexutasun eratzaile eta tekniko han-

diago bat garatzeko ahalmenak, gero eta handiagoa denenergia hornidura aprobetxatzeko ahalmenak definitudu historikoki. Ugaria, merkea eta kalitate handiko ener-

gia eskuragarri izateak ahalbidetu du gizarte industria-lek beren sistema politiko eta ekonomikoen konplexuta-suna areagotzea. Eta hemen ere, energiaren kopuruarenmurrizketa biofisikoa handitzen doan heinean, espiralagora begira jarri beharrean behera begira jarri zaigu.Ez dira konplexutasunaren bidean plan handiak ma-

rraztu eta praktikan jartzeko garaiak. Etorkizunaren au-rreikuspenak urritu diren aro honetan herri mailako era-bakiak hartzea izango dugula ziurtatzekoa baizik. Hori,denbora labur batean gertatuko dela, edo are posible delaesateko ez dago seinalerik. Baina oso zentzuzkoa da pen-tsatzea sistemak gero eta disfuntzionalagoa bihurtzen ja-rraituko duela, haustura-punturanzko joerak ez duela ete-nik izango. Puntu horretarainoko bidaian ez goaz autoaneserita soilik; bolantea esku artean dugu. Fuerte oratu,gutariko asko zer esan ez dakigula utziko gaitu-eta. •

{ asteari zeharka begira }

Ezusteko ergelkeria haizeakez du Euskal Herria kolpatu

Herri galdeketei, primarioei edo sufragiounibertsalari errua botatzea? Boto-emailehoriek ezjakin eta ergel deitzea? Jendeakerabakiak hartzeko eskubideaz dihardudemokraziak, ez erabaki onak hartzeaz

hutsa

hutsahutsa

Mikel Zubimendi

herria

Eneko Landaburu Pi-tarque (Bilbo, 1953)ez da ohiko medi-kua. Ez du mantalzuria jantzita jardu-ten, ez ditu egia

errebelatutzat jotzen diren me-dikuntzaren uste asko jarrai-tzen. 1979. urtean Nikaraguasandinistako nekazariekin titu-

lua estreinatu zuen bilbotarra dibulgazioaren zoro bat da. As-ko irakurri eta asko idatzitakoada. Besteak beste, “Integral” al-dizkarian, “Egin” egunkarian etairratian, “Punto y Hora de Eus-kal Herria” aldizkarian... aritu damedikuntzaz. Osasunaren ingu-ruan hiru monografiko ere ida-tzi ditu: “Medikuntzari alterna-

tiba, bizitzen ikasi”, “Zaindu zai-tez konpa!” eta “Bat egin ezazu,konpa!”. Gero, hirurak bat egin-da eta ordenatuta argitaratu zi-tuen Txalapartak “Zaindu zaitez,konpa!” izenburupean. Euskal Herrira Atseden Etxeak

eta Osasun Eskolak ekarri zi-tuen, eta osasunaren autoges-tioaren aldeko Sumendi elkar-tea ere bultzatu zuen. Egun,Argentinako ipar-ekialdean bereneska-lagun oiondarrarekin ba-tera dinamizatzen duen O’Pay-bo (guaranieraz “esnatzea” esannahi du) atseden etxean dihar-du. GAUR8k Burgosko Mena ha-raneko Cadaguaren iturburuankokatuko Uraren Etxean egin duLandabururekin hitzordua.Indiano etxe dotore eta lasai

horretan hartu gaitu bilbota-rrak. Ahots goxo eta geldoarekinmintzo da, eskuak etengabe mu-gituz, eta bere hizketaldian pen-tsalari eta idazle askoren errefe-rentziak tartekatuz. Voltaire,Ivan Illich, Karl Marx edo Che

Eneko Landaburu,Burgosko Menaharanean den Uraren Etxean. Paulo ELKORO

OSASUN AUTOGESTIOAEneko Landaburu: «Lehenik bizitzarenartea dago, bizitza on, arin eta natural batbizitzen ikastea, eta, gero, medikuntza»

Mikel Zubimendi Berastegi

Burgosko Mena haranean den Cadagua ibaiaren iturburuandagoen Uraren Etxean hartu gaitu Eneko Landaburuk.Hamarkadetan pilatutako jakinduria eta esperientzia oinarri,erreferentzia den higienista bilbotarrak medikuntzarenalternatiba bizitzen ikastea dela dio, ez beste medikuntzabat, ezta belarrak pilulen ordez erabiltzea ere.

JENDARTEA / b

2017 | abuztua | 19

GAUR8• 10 / 11

Guevararen esanak ekartzen di-tu elkarrizketara, bere esperien-tzia oinarri, ideia sinple eta beresinplezian indartsu askoak es-kaintzeko. Berdin ekartzen du elkarrizke-

tara Marxen 1845eko “The Ger-man Ideology” liburua eta ber-tako «garai guztietan ideiamenperatzaileak klase menpe-ratzailearen ideiak dira» aipua edo 1960ko abuztuan Che Gue-varak kubatar miliziari eginda-ko diskurtsoa: «Sarri gure kon-tzeptu guztiak aldatu eginbehar ditugu, ez soilik kontzep-tu orokorrak, kontzeptu sozia-lak eta filosofikoak, baizik eta,batzuetan, baita kontzeptu me-dikoak ere…». Berdin Voltairen«medikuntzaren artea gaixoaentretenitzean datza, naturakgaixotasuna sendatzen duen ar-tean» edo Illichen “Medical Ne-mesis” liburuaren konklusioa,hots, medikuntzak sendatu bai-no gaixotu egiten duela. Jakin-mina eta zentzuak bizkortutadituela argi asko sumatzen zaiobere ezinak eta mugak umilkiaitortzen dituen Landabururi.

BIZITZA EZ MEDIKALIZATU

«Osasun mailan industria far-mazeutikotik independente di-ren informazio guneak» behardirela azpimarratzen du, Argen-tinan osasunaren autogestiora-ko liburutegi bat zabaldu berridutela aipatuz. «Ideia horrek as-ko obsesionatzen nau. Ivan Illi-chena da idea. ‘Medical Neme-sis’ liburua idatzi zuen; bonbazobat izan zen, eskandalu bat. Berekonklusioa, datuetan oinarritu-takoa, honakoa: medikuntzaksendatu baino gaixotu egitendu. Egia da batzuetan bizitzaksalbatzen dituela, baina baitatratamenduetan jende pila batgaixotzen dela ere. Duela gutximediku estatubatuar batekegindako ikerketa batean nabar-mendu du medikuntza bera hi-rugarren postuan dagoela he-riotza gehien eragiten dutenarrazoien artean. Lehena arazokardiobaskularrak dira, bigarre-na minbizia, eta, hirugarrena,berriz, interbentzio medikuak». «Autogestioaren alde nago:

jendeak informatuta egon be-har du, autonomoa izan behar

da, ez da medikuen esanarenhain menpeko izan behar. Osa-sungintza, eta Osakidetza parti-kularki, industria farmazeutiko-ak bahituta dago. Jendeak berediruarekin ordaintzen du siste-ma eta diruaren zati handi bat industria farmazeutikoak era-maten du. Ni horren aurkakoerresistentziaren tradiziotik na-tor», nabarmendu du.Etorri aparta du Landaburuk,

hitz jario arina. «Orain badagomedikuntza konbentzionalarenbaitan ‘Ebidentzietan oinarritu-tako medikuntza’ deitzen denkorronte bat, Ivan Illichi arra-zoia ematen ari zaiona. Ikerke-tak ikertzen dituzten medikuakdira, metanalisietan adituak, etapublikazio zientifiko guztienkonklusioak arakatu, erkatu etakonklusioak ateratzen dituzte.Adibidez, ez dago froga zientifi-korik kolesterol altuak arteriakixten dituela esateko. Horren-bestez, zertan gabiltza koleste-rola jaisten efektu sekundariolarriak dituzten pilulekin?Gehiegizko diagnostiko eta tra-tamendu bat gailentzen ari da.Bizitza medikalizatzen ari da etajendea ez da ausartzen inolakoerabakirik hartzen medikuarenbaimenik ez badu, den-denakontsultatu behar zaio, jaiotza-tik heriotzaraino».Osasunaz hitz egitean denok

jartzen dugu belarria, adi-adi,sexu, klase edo arrazaz gaindidenoi interesatzen zaigu gaia.Landaburuk, baina, ez du osasu-na hainbeste gaixotasunarekinlotzen, ez du horri begira baka-rrik jarduten. Bizitza bizitzekomodu eta jarrerekin lotzen du,bizitzaren artea landuz, bizitzaon, natural eta arin bat bizitzeabere asmoen oinarrian jarriz.

BIZITZA ON ETA NATURALA LANDU

«Badakizu zer? –jarraitu duhausnarketa– ‘Bizitzearen artea’grekoz ‘higiene’ hitza da. Orainbadirudi eskuak garbitzea esannahi duela, horrekin lotzen da,baina jatorria oso bestelakoa da.Zentzu horretan, niretzat aurre-na higienea dago, eta, ondoren,medikuntza. Gakoa hobe bizi-tzen ikastean datza. Nik beti esa-ten dut zenbat eta hezkuntzagehiago, orduan eta medikuntzaAhots goxo eta sarkorraz mintzo da Landaburu, eskuak etengabe mugituz. Paulo ELKORO

herria

gutxiago; zenbat eta gehiagoikasi hobe bizitzen, orduan etagaixotasun gutxiago. Osasuna-ren eskola da hori: norbait gaixodagoenean zerbait artatu, zer-baitez arduratu behar delakoizan ohi da. Gakoa geldi geratueta gorputzari hori egiten la-guntzea da».

Hau guztia oso kontu zabaladela azpimarratzen du. «Bizitze-aren artea eta gure pentsatzekoprozesua ere lotuta daude, estre-sa baita gaixotasun askoren itur-burua. Hobe elikatzea ere fun-tsezkoa da. Eta gero higienekolektiboa dago, klase batek bes-te bat zapaltzea oinarri duen gi-zarte bat ez baita sekula osasun-garria izango. Badakizu, nolakogizartea, halako medikuntza. Gi-zarte kapitalista batean halakoaizango da ere medikuntza. Medi-kuak mantal zuriarekin dabiltzabaina oso baldintzaturik daude,bai industria farmazeutikoareninteres ekonomiko handienmende, bai indarrean dauden te-orien mende ere».

Bizitza on eta arin batez jardu-tean haurtzaroari garrantziahandia ematen dio, jakin-minapiztuta atxiki eta zentzuak biz-kortuta izateari. Kezkaz hona-

koa gaineratu du: «Batzuetan haurrei jakin-mina hiltzen dieteeskolan eta bertatik ‘errebotatu-ta’ ateratzen dira, zurrunduta,ataskatuta, gehiago ikastekopremiarik ez dutela ustez. Ho-rrek, nolabait, bizitzaren zen-tzua zikiratzen duela uste dut».

MIKROBIOARI GORROTOA

Adibide txundigarriak botatzenditu bere ideiak ilustratzeko. Se-kula imajinatu gabeko loturakeskainiz eta inork gutxik dituenkezketan murgilduz. «Mikrobio-ari zaion gorrotoak» kezkatzendu: «Ez garamatza inora. Anti-biotikoak mikrobioari ‘tiro egi-teko’ erabiltzen dira, eta, txerto-ak, mikrobioetatik babesteko.Badirudi mikrobioak etsai ditu-gula. Kontua, baina, mikrobioakgure jatorria direla da: planeta-ren lehen izaki bizidunak mi-krobioak izan ziren, hortik sor-tuak gara, mikrobioz betetagaude, gure zelulen mitokon-driak hor daude… Kultura bibli-koaren eragin itzela dugu, Jain-koak sortu zuela mundua etabeste, baina, egun, badakigu bi-zitzaren jatorria mikrobioetandagoela eta horrek zer pentsatueman beharko liguke. Eskuak ez

dakit zenbat aldiz garbitu beha-rra, xaboi antibakteriano horiekguztiak... Hainbat ikerketek dio-tenaren arabera, antibiotikoeneraginez naturan beharrezkoakditugun mikrobioen desagerpe-na bultzatzen ari gara. Mikro-bioaren suntsipenaren kulturaberri honek bizitzaren jatorria-ren inguruko gure ezjakintasu-na erakusten du».

Kontu hauen guztien ingu-ruan asko ez dakiela aitortzendu etengabe. Horrek, baina, ezdio zalantza pizten duten galde-rak egitea eragozten. «Galdetze-koa da beste kontu bat ere: izakibizidun guztiak autotrofoak edoheterotrofoak dira? Lehenek be-

ren materia organikoa sortzendute substantzia inorganikoeta-tik abiatuz, beren elikadura sor-tzen dute; horren adibide diralandareak. Baina guk ez, guk ezdakigu hori egiten. Animalioklandareen mende gaude biziahal izateko. Eta horrek agian bi-tamina gehigarrien ingurukoegungo nahastea kuestionatzendu: laborategi batean garatuden zerbait asimila dezakegulandaretik pasa gabe?».

ZEHAZTASUN ZIENTIFIKOAREN ALDE

Zehaztasun zientifikoaz galdetudiogu. Izan ere, Landaburu beza-lako medikuei, oro har higienis-moaren korronteari, zehaztasunzientifikoaren falta egoztenzaie. Egia zientifikoaren aurkakoinpertinente kuadrilla bat izateaegozten zaie, industria farma-zeutikoaren aurka aritzen diren polemista hutsak omen dira...

Beste batzuetan bezala, galde-ra batekin hasi du erantzuna:«Baina zientzia bera ez al da ho-ri? Nik uste hori dela. Zientzia-ren aurrerabidea errebeldeeksostengatu dute. Benetako zien-tzialaria zalantzan murgilduta-ko pertsona da, zalantzarekindihardu. Ni zehaztasun zientifi-koaren aldekoa naiz, erabat. Eta,horregatik, gure atseden etxee-tan jendeak hobekuntzak naba-ritzean, zehatz-mehatz konta-tzeko eskatzen diet. ‘Hau eginnuen, eta gero hura, eta egune-tara min hau joan zitzaidan’.Beste egoera eta lurralde ba-tzuetan erabiltzeko oso baliaga-rria da».

«Utzidazu, baina, zehaztasunzientifikoaren kontu honetansakontzen. Oso inportantea deladeritzot. Zergatik? Izan ere, gaur egun industria farmazeutikoak gailentzen segitzen badu alter-natiba fidagarririk ez dagoelakoda. Ustezko alternatibak teoriaeta metodo piloa dira: medi-kuntza txinatarra, akupuntura…Gauza piloa daude eta ikusi be-har da zenbateraino den fanta-sia eta zenbateraino erreala. Na-haste-borraste handia dago:gaixotzen zarenean pilulak har-tu behar dituzu eta terapienmerkatu ikaragarria dago, galduegiten zara bertan. Norbaitekzerbait egin behar du hori ho-

Osasunaren autogestioanorbanakoaren bizitza aldatzeko palanka delauste du Landaburuk. Paulo ELKORO

«Gazte bat etorri zen burua nahastuta, porroeneraginez. Bi antipsikotiko, bi antidepresibo etabi lasaigarri hartzen ari zen. Garunean seipozoi sartzea zehaztasun zientifikoa al da?»

«Bizitza medikalizatzen ari da eta jendea ez daausartzen erabakiak hartzen medikuarenbaimenik ez badu. Dena kontsultatu behar zaio,den-dena, jaiotzatik heriotzaraino»

2017 | abuztua | 19

GAUR8• 12 / 13

rrela izan ez dadin. Eta ja ez naizsartzen gauza espiritualen mer-katuarekin, beste munduarenkontuekin eta abar. Egun su-perstizio asko dago, ikaragarriada. Denetarako daude teoriak». Eta hari beretik tiraka, bere es-

perientzia oinarri, honakoa gai-neratu du: «Galdera, baina, zerada: egun gailentzen den medi-kuntzak zehaztasun zientifiko-rik ba al du? Begira, etxe hone-tara mutil gazte bat etorri zen, ez dakit zenbat porro erretzenzituena eta burua apur bat na-hastuta zuena. Bi antipsikotiko,bi antidepresibo, bi lasaigarrihartzen ari zen. Hori zehaztasunzientifikoa al da? Garunean seipozoi mota sartzea zehaztasunzientifikoa al da?».

GELDI GERATU, ANIMALIAK BEZALA

Farmakoen patenteak, copyrigh-ta, dirua, lehen testu sakratuerrebelatuak izan ziren bezala,osasungintzaren jainko berriakal diren galdetu diogu. «Ezin du-gu ahaztu nondik gatozen etanon bizi garen. Diruak agintzenduen sistema sozial batean, me-dikuntza eta industria farma-zeutikoa zer daude? Aparte etaisolatuta? Ez horixe! Begira zeregiten duten kolesterolarekin.Hasi ziren esaten 300tik beheraosasungarria zela, gero 250,orain 200… eta zenbat eta gehia-go jaitsi , orduan eta pilulagehiago saldu. Herritarrek ho-rren aurrean kontzientzia hartubehar dute, beren buruak defen-datzeko neurriak hartu behardituzte». Atseden etxeetan eta osasun

eskoletan dihardu Landaburuk.Baina arnasestuka egotera era-maten zaituen mugimenduaonuragarria da, mugimendurikez bada ezin duzulako amestu,ezin delako transzenditu. Atse-denak dena sendatzen badu etaera berean mugitu beharra ba-dago, nola uztartu itxuran hainkontraesankorrak diruditen bimuturrok? «Guk diogu gaixo-tzean geldi geratzeko, animaliekegiten duten bezala. Gaixo zau-denean zure gorputzak beharduena horixe da. Orain badau-kagu hemen lagun bat, gaztaro-an heroina eta kokaina asko sar-tu zituena eta horiek utzitakoan

tabakoarekin engantxatuta segi-tu zuena. Orain hanketan odol-fluxu falta du eta hanka mozte-ko arriskua. Hortxe, dudarik ez,ariketa pixka bat behar da, bai-na gainontzean kieto geratu be-harra dago, frenoa bota. Gaixo-tzean erremedio asko hartzekoohitura dago, gauza asko gorpu-tzera sartzeko joera. Gure ustez,hori ez da bidea. Geldi egon, kie-to eta jakin zure gorputzak ba-duela memoria kondentsatubat, jakinduria handi bat eta zusendatzea nahi duela. Emaiozubakea eta lagun ezazu horretan!Gure gorputzak inteligentziahandia du, biziraupenerako ins-tintu bat, bizitzen jarraitzekoprestatuta dago. Egin zaituen in-teligentzia horrek guztiak sendazaitzake hobekien».

DARDARATU LASAI, ESTRESA ASKATU

Dardaratzeari, tentsioa eta es-tresa askatzeari, pertsonalki no-la kolektiboki, garrantzi handia

ematen dio. Tentsioa kudeatzendakien komunitate bat osasun-garria dela dio. Horren ingurukohausnarketa eskatu diogu. «Nikbeti azpimarratzen dut gorpu-tzak errekuperatzeko izan duenbetidaniko gaitasuna. Sukarraeta hantura, adibidez, gorputzakerrekuperaziorako dituen meka-nismoak dira. Eta buruak ere ba-ditu mekanismoak, naturakemandakoak. Nola errekupera-tzen da beldur asko pasatu duenpertsona bat? Ba dardarka. Bai-na gure gizartean lagungarri di-ren prozesuok etsaitzat hartzendira, lasaigarriekin erasotzen di-ra, ausarta ez den pertsona bate-kin lotzen dira. Baina, dardara-

rik gabe zure bizi osoan kolda-rra izango zara, beti eramangoduzu beldurra soinean. ‘Gizo-non negarra, gizonon indarra’kamiseta harekin gogoratzennaiz: negar egitea ez da ahule-ziaren ikur, indarra berreskura-tzeko modua baizik».Bukatzeko, Euskal Herri osa-

suntsu bat xede, azken hausnar-keta bat utzi digu Landaburuk.«Jendeak gehiago parte hartubehar du osasunean. Ez dago hain otzan izaten jarraitzerik,aginteak esaten duenari meneginez. Zalantzan jarri behar di-tugu kontu asko, eta, hori, per-tsonalki eta herri gisa, osasun-garria dela barneratu, horrelaegiten dute aurrera gizarteek,zalantza landuz. Izan ere, oina-rrizko gaixotasuna mendekota-suna da, dependentzia, autono-moa ez izatea, pentsamendupropioa ez izatea. Hori da sen-datu behar dena, hori da bestegaixotasun guztien oinarria».

«Oinarrizko gaixotasuna mendekotasuna da,autonomoa ez izatea, pentsamendu propiorikez edukitzea. Hori da sendatu behar dena, horida beste gaixotasun guztien oinarria»

«Geldi egon eta jakin zure gorputzak baduelamemoria kondentsatu bat, jakinduria handi bateta zu sendatzea nahi duela. Lagun ezazuhorretan! Horrek senda zaitzake hobekien»

Bilbotar honentzat,medikuntzarenalternatiba bizitzenikastea da, ez bestemedikuntza bat, eztabelarrak pilulen ordezerabiltzea ere. Paulo ELKORO

herritarrak

hutsa

Duela egun gutxi egunkari batekozutabegile bati irakurritakoak zerpentsa eman zidan, euskararenerabileraren datuek erakutsi duten

beheranzko joerei dagokienez. Kazetaria,ohikoa bihurtu den diskurtso politikoaetengabe kamustu eta jende gehienarenga-na heltzeko esperantzaz, politikoki egoki de-naren mesedetan jardun beharraren prakti-kaz ari zen. Eta hitzez hitz honela ematenzuen bere hausnarketaren irizpena: «Dis-kurtsoa kamusteak ez baitu inoiz jendeaerakartzerik lortuko, ez eta egungo egoera-ren zorrotza kamusterik ere».Egokia iruditu zait iritzia, datuek erakus-

ten duten galerari buruz ari garela egoerainterpretatzeko. Lehendik banuen zalantzaeuskararen hedapenari eta hizkuntza poli-

tikari buruzko eztabaidetan akordioa alda-rrikatzen zuten zenbait eragileren diskur-tso sozial eta politikoek ez ote zuten egoerazorrotza lasaitzeko balio izango. Ez dut nikadostasun eta akordio zabalen beharrarenaurka jardungo, ez naiz ni izango horienonurei uko egingo diena edo zapuztuko di-tuena, baina utz iezadazue mesfidati izate-ko aukera. Adostasuna eta akordioak beha-rrezkoak izango ditugu ekimen zehatz etapraktikoen aurrean elkar harturik jardute-ko, bai, baina errealitatearen mugak eta ho-rri loturiko jardunak ezingo dute ezkutatuerrealitatearen gordintasuna; hau da, hiz-kuntza minorizatu modura, hizkuntza za-paldua den heinean, euskarak ezingo du bi-zi beste hizkuntza normalizatuekin ezteibidaia batean, konfrontazioan baizik.

Arriskua dago gure belaunaldi berrieieuskararen egoerari buruzko irudi trukatuaeskaintzeko, irudi bailuke euskara salbatutadagoela, zapalkuntza iraganekoa dela etaetorkizuna harmonia onean jardutea dela.Euskarak ere diskurtso erradikala behar du;hots, sustraietara joko duena, azken urteo-tan feminismoak edota ingurumenarengaineko zaintzak hartu duten neurrikoa.Garbi jakin eta adierazi behar dugu zer deneuskararen alde aritzea eta zer ez, jarrerahorrekiko diskurtsoak eta militantzia zorro-tzak tokia irabazi behar dute gure jardun so-zial eta politikoan, eta horrek tentsio puntubat eskatzen du, ez diskurtsoa kamustea. Euskara kontutan ere, gauza bat da mu-

turreko jarrera izatea eta bestea muturre-koa jasotzea. •

hutsa

Muturrekoak

Antton Izagirre

hutsa

Uztaileko azken egunak entzun nahiez nuen berri bat utzi zidan: kidebaten heriotza kartzelan. Albisteamugikorreko mezu batetik jaso

nuen, etxeko salan. Bat-batean nire zaineta-ko odola izoztu izan balitz bezala nabaritunuen, gorputz osoko hotzikara batez lagun-duta eta “joder” bat ahotik ozen aterata.Oso kontziente izan naiz horrelako be-

rriak jasotzen jarraituko genuela, dugula,dispertsioak eta euskal preso politikoenaurkako mendeku politikek indarrean ja-rraitzen duten bitartean. Baina amesgaiz-toa errepikatuko ez den esperantza eremantentzen nuen, nahiz eta oraingo hone-tan berriro ere esnatu nahi duzun ametshorietako bat bizitzen egon.

Asko dira ez dutenak ulertzen norbaitezagutu gabe nola senti daiteken hainbesteheriotza bat. Horientzako guztientzakoerantzuna hauxe da: ez da pertsonalki nor-bait ezagutu behar malkoak eta saminasentitzeko baldin eta pertsona hori herrihonen askatasuna lortzeko azken hatsaemateraino prest egon den kide bat bada. Hitz aunitz eta ahots asko irakurri eta en-

tzun ditugu egunotan, ikuspegi ezberdinakuztartzen; senideenak, lagunenak, ezkerabertzaleko kideenak, Etxeratenak, motxi-ladun umeenak… Den denak egiten ditutnire. Baina beste ikuspuntu bat aipatu nahinuke: barruan utzi dituen kideena. Presoohi bezala nire burua berriz ere lau paretaartera eramatea ez zait zaila egiten eta al-

bistea jakin eta digeritu bezain pronto niregogoa Mikel Orbegozo eta Igor Gonzalezen-ganaino joan zen. Zein gogorra izan beharduen zure kidea zure aurrean hiltzen ikus-teak! Egunak eta norberaren bizipenak era-matea jada zaila bada han barruan, horrela-ko gertaera bat bizkar gainean kargatzea,kartzelak eskaintzen dizkizun, edo hobeesanda, eskaintzen ez dizkizun baldintzahaietan latza behar du izan. Azken finean ezduzu laguntzarik eta egunero-egunero be-rarekin bizi zenuen espazio berean egongozara, baina jada bera gabe, bere absentziamingarrian. Lerro xume hauen bidez doa-kiela muxu eta besarkada bana Orbegozoeta Gonzalezi Badajozeko espetxeko hu-tsunea betetzen laguntzeko. •

0hutsa

Hutsunearen mina

Miren AzkarateBadiola

2017 | abuztua | 19

GAUR8• 14 / 15

NEKAZARITZA ETA ELIKADURA EKOLOGIKOA

Ekokontsumo Federazioa kon-tsumo ekologikorako elkarteakbatzeko sortu zen 2014an. Hel-burua, besteak beste, guztienarteko koordinazioa, produk-tuen eskari bateratuak eta

ekintza komunak antolatzea zen, kontsu-mo ekologikoaren alde daudenen ahots ba-teratu modura. Jatorrian Gasteizko Bio Alai,Donostialdeko Otarra, Busturialdeko LurGozo eta Durangaldeko Marisatsa elkarteekosatzen zuten Federazioa. Azken urteetanproduktu ekologikoen eskariak bizi duengorakadaren adierazgarri, dagoeneko 2.000familia batzen dira Ekokontsumon. Berrikibeste bi elkarte batu dira Federaziora: Bida-zi eta Butroi Bizirik. Lerrootan bi hauetarikolehenengoa aurkeztuko dugu.

IRAUNKORTASUNAREKIN KONPROMETITUTA

Bidazi Nafarroa iparraldean, Lesakan, koka-turiko Bidasoaldeko mugaz gaindiko iraba-zi asmorik gabeko elkartea da. Xedea hur-

bileko elikagai osasuntsu eta ekologikoaksustatu eta kontsumitzea ahalbidetzea da,bertako ekoizleen eta ingurumenaren on-gizatea bermatuz. Gaur egun 170 bazkidebaino gehiagok osatzen dute proiektu hau.Norbanakoez gain, elkarteak eta taldeakere Bidaziren bazkide dira.

Bidazitik diotenez, herritarrak herrita-rrendako sortutako elkarte bat da, beste bi-zimodu eta bizi eredu bat bultzatzeko hel-buruarekin. Baserritarrak, ekoizleak etaherritarrak elkartzen ditu, partaidetzan oi-narritutako antolakuntzan sostengatuz.Horrez gain, ekitaldiak antolatzen dituztekultur jarduera ekonomikoak eta ekologi-koak eginez, eta inguruko merkatu nahizferietan parte hartuz. Saretze lanean erebadihardute, inguruko kontsumo elkarteeta kolektiboekin batera elkarlanean.

Horretarako bide desberdinak jorratzendituzte. Azokaren bitartez, bertakoak etaekologikoak diren produktuak jendearen-gana hurbilarazten dituzte, saretze lanei

esker Euskal Herriko eta, oro har, ingurukoelkarte, talde eta erakundeekin elkarlan etalaguntza esparruak landuz. Azkenik, ko-munikazio alorrean ere indarra jartzen du-te, kontzientziazioa eta produktu ekologi-koez gain bertakoa kontsumitzearengarrantzia jendarteratuz, eta horrek osasu-nean eta ingurumenean dakartzan eragi-nak agerian utziz.

Bidazik lau urte pasatxo dituen arrengelditu gabe dabiltza, gero eta bazkidegehiago egiten eta sare lanketa zabaltzen.Azoka martxan jartzea lortzeaz gain, lantxanden eta auzolanaren bitartez beharre-tara egokitzen saiatzen dira. Inguruko eki-taldietan parte hartzen dute, merkatu etaferietan beraien burua inguruan ezaguta-razteko asmoz. Horrez gain, bazkideei zu-zendutako ekitaldiak antolatzen dituzte,hala nola onddoen ingurukoak, bidaiatze-ko modu alternatiboei buruzkoak, yogaikastaroak, bizikleten konponketa minte-giak edota Fiare, Goiener eta tankerako el-karteak ezagutzera emanez.

HERRI KOHESIOA LANDU

Bidazi bezalako elkarte batera batuta, auke-ra dago, beraz, aipatu helburuen garapene-an laguntzeko. Izan ere, tamalez, gaur egunproduktu gehienak kate eta banatzailehandien bidez eskuratzen ditu herritarrak.Kontsumo elkarte batean, aldiz, partaideek

aukera dute hurbileko eta kalitatezko pro-duktuak eskuratzeko. Horrez gain, elkarte-an parte har dezakete, erabakietan norbe-rak bere ekarpena egin dezake etaelkarteak antolatutako ekimenetan partehartu, interes komuneko gaiak eta pertso-nak ezagutzeko aukera edukiz..

Ttikitasunean lan egitea polita da, fami-lia koxkor bat bilakatzen baikara azkenean.Eta hori garrantzitsua da, Bidasoaldean etaBortzirietan batez ere herri kohesioa lan-tzeko tresna interesgarria bilakatzen gare-lako. Hala ere, txikitasunak baditu beremugak. Kontsumorako orduan, erraterako,erronka handienetako bat hurbileko ekoiz-leak topatzea izateaz gain, beraiekin egu-nerokotasunean lan egitea da. Horren bai-tan kontsumo elkarteen arteko elkarlanakpotentzial handia dauka, eskari handiago-ak sortu, ekoizleei erraztasunak eman,merkatu bat ziurtatu edota bakarka lor ezdaitezkeen erronkak elkarrekin lortzeko.Kontsumoaz gain, sentsibilizazioan eta,oro har, ekintzetan ere baliabideak muga-tuak dira, eta asko dago egiteko. Hori delaeta, elikadura burujabetza lortzearen hari-ra, elkarrekin ekitea oso garrantzitsua da,elkarlanaren indarraren bidez gure hel-buru komunak lortzeko. Gure ateak ireki-ta daude!

Ekokontsumitzaileensarea zabalduz doa

HUTSA

Bidazi

Bidazi

hutsa

3 BEG

IRADA:

osas

un

a /

agel

toki

ak/

tekn

olog

ia

Zortzi egun. Zortzi egun mundutik kanpo bizitze-ko, ihes egiteko, aspaldi izan zinen hori izateko,burua galtzeko, ordulariak askatzeko; zortziegun alkoholezko, zortzi egun gaua soilik dau-katenak, zortzi egun lanbrozko, zortzi egun la-gunezko, zortzi egun begiradazko, zortzi egun.

Aste Nagusia iristen denero pentsatzen duzu baietz, aurtengoaizango dela sekula bizi izan duzun onena; eta parranda bakoi-tza bilakatzen da aurretik egin dituzun parranda guztiekinlehiatzeko modu bat. Eta egonezinez joango zara Flamenkara;bultzaka iritsiko zara barrara eta lehendabiziko tragoa eskatu-ko duzu; eta bigarrena, eta hirugarrena. Lagunek eta zuk eraba-kiko duzue bertan geratzea, besoa barraren gainean jarri eta oi-narrizko kanpamentua bertan ezartzea, zuek bezala trago bateskatzera etorri nahi dutenak ukalondoak zabalduta uxatuz.Borobila osatuko duzue eta gerran bazeundete bezala defenda-tuko duzue eraikitako espazioaren milimetro karratu bakoitza.Eta elkarri adar joka hasiko zarete, nork hitz egingo lehian;nork ozenago, nork xelebreago, nork sakonago, nork ederrago,nork gordinago nork nork nork; beti nor izan nahian, besteengainetik geratu nahian.Zortzi egun baitira, zortzi egun eta zortzi gau, besterik ez. Ur-

teak dira lantokian burua makurtu eta ia hitzik egin gabe ari-tzen zarena; goizetan iratzargailu hotsa entzun eta ohetik jaiki-tzea gero eta gehiago kostatzen zaizu. Urteak ohartzerako igarodira eta, orain, atzera begiratu eta egindakoaz baino gehiagogogoratzen zara egin gabe utzi duzunaz. Lagunak aldatu egindirela esaten duzu: jada ez direla lehengoak. Jada ez dutelaegunsentira arteko parrandarik egiten, jada ez dituela militan-tziak asetzen, jada ez daukatela ilusiorik, ez daukatela alaitasu-nik, ez daukatela indarrik. Agian zu ere beraiek bezala aldatuzaren arren beraiek dira asetzen ez zaituztenak. Beraiek eta in-guratzen zaituen guztia. Gazteagotan ametsak bazenituela esa-

ten diozu zure buruari, baina asko ahaztu egin zaizkizu honez-kero eta ahaztu ez zaizkizunek ez dizute azalik lazten. Dena al-datu da, baina gauetan lehengoa zarela esaten diozu zure bu-ruari: lehendabiziko parrandetako lehendabiziko tragoenilusio eta urduritasun hori berriz sentitu nahi dituzu. Kuadri-llako lehenengo gaupasaren debekatuaren sentsazio hori, lehe-nengo muxuaren bertigoa; mugikorrik ez zen garai urrun ha-ren askatasun sentsazio hori nahi duzu berriz. Lotuta sentitzenduzu zure burua egunerokotasunean: arauek lotuta, ordularieklotuta, munduak lotuta. Erabakiak ez direla zureak iruditzenzaizu; mundua ari dela zu zer izango zaren erabakitzen, aurrezmarkatutako bide batean zoazela eta ez daukazula irtenbiderik,preso bizi zarela.

Eta orduan zortzi egun. Zortzi egun lurrunezko, zortzi egunjendezko. Arauak urtu egiten dira abuztuko sargorian etagaua iristen denean libre sentitzen duzu zure burua jolasegiteko. Libre sentitzen duzu zure burua zure eskua nahi du-zunaren gorputzean jartzeko, nahi duzuna isilarazteko, nahiduzunaren gainetik hitz egiteko. Festak ez al dira, bada, horre-tarako? Mundua erre nahi duzu, lotzen zaituen hori dena desa-gerrarazi, puskatu, ahaztu. Horregatik trago hau, lagunartekoborobil trinko hau, ahots ozen hauek, barre hanpatuegi hauek.Ez duzulako pentsatu nahi, ez duzulako isildu nahi. Barra ertzhonetan, zirkulu honetan zara nor, inon izatekotan. Ondo zau-de, ederki zaude, zoriontsu zaude. Ez dezala inork zalantzariizan, ez zaitzala inork zalantzan jarri. Eta tragoari helduta be-netan sentitzen dituzun hitzak esango dituzu ikus zaitzaten,entzun zaitzaten. Inoiz barratik urrun dagoen ertz batera joaneta geratu al zara munduari begira, beti nor izatera behartzenzaituzten arauetatik eta konplexuetatik libre? Egizu proba. Iku-sezintasuna ere ederra izan daitekeelako, norberak aukeratuabaldin bada. •

Zortzi egun alkoholezko, zortzi egun gaua soilik daukatenak, zortzi egun lanbrozko. Gorka RUBIO | ARGAZKI PRESS

Beñat GaztelumendiBertsolaria

Libre

2017 | abuztua | 19

GAUR8• 16 / 17hutsa

her

rita

rrak

Adreiluak, harriak, zementua, hormigoia, ba-besa, banaketa, isolamendua… Badakiguhorma batek zenbat gauza sinboliza ditza-keen. Grafitien eta kartelen euskarri ere ba-dira, eta horregatik askok esaten dute hor-mek oihukatzen dutela jendeak isildutakoa;

gizarteak edo hormak berak ezkutatutakoa bistaratzenduela kaleko arteak. Baina, beti bistaratu? Koaderno zurihau oporretako koaderno bilakatzen uzten badidazue,kontatuko dizuet nola harritu zaitzaketen horma batek.Hanburgo (Alemania) bisitatu dugu abuztuan, G20-

aren bisitaren osteko barealdi arraroan. Portu erraldoia,garabiak, kanalak, St. Pauli, zeru gris iraunkorra –baitapostaletako argazkietan ere–, dekadentzia eta kaos pun-tu bat. Ia kasualitatez aurkitu genuen Sternschanze au-zoa –“izarretara tranpolina” itzuliko litzateke alemane-tik, metafora posible guztiak eginak izango dira jada–.Gentrifikazio sonatuaren beste adibideetako bat da, betiklaserik pobreenen auzoa izatetik, moda-modako izaterapasatu dena bat-batean. Au-zotarrek izaerari eusten dio-te, ordea, ezkerreko hainbatmugimendu oso aktibo bai-taude bertan –gehiago jakinnahi duenak, Rote Flora an-tzoki okupatuari buruzko in-formazioa bila dezake–.Sternschanze osoa pegati-

naz, grafitiz eta kartelez josi-ta dago. “Ez dago pertsonailegalik”. Bertako mutil batekkaleko arteari buruzko ibilal-di txiki bat eskaini zigun.Pintadak egiteak oso isun ga-restiak dakartza Hanburgon,300 euro irudiak okupatzen duen esku bakoitzeko. Ho-rregatik, hainbat artistak etxean egiten dituzte irudiak,paper edo gomaespuma estiloko materialen gainean, etagero hormetan itsatsi, hori 15 eurorekin zigortzen baita.“Ez lapurtu kaleko artea, kaka da”. Sokrates buruz behera, LSDaren eraginpean sortutako

irudiak, Ingalaterrako erregina instrumentu musikalakjotzen… eta tartean, aurpegitxo irribarretsuak nonahi.Horrela ezagutu genuen, esaterako, Oz. Gizon hau Alema-nia hegoaldetik igo zen Hanburgora, eta bertako biztanle-ak hain iruditu zitzaizkion tristeak eta serioak –bere us-tez, benetako arrazoirik gabe–, non hiri osoa aurpegiirribarretsuz betetzea erabaki baitzuen. Bi puntu eta ma-rra kurbatu bat marrazten zituen egunero edozein txoko-tan. Eta irudiak normalean hiru eskuren zabalera hartzenzuenez, 900 euroko isuna ezartzen zioten aurpegi bakoi-

tzagatik. Oz etxegabea izaki, kartzelara sartzen zuten ma-rrazten harrapatzen zuten aldiro. Berak, hala ere, aske ge-ratu orduko jarraitzen zuen hormak betetzen, esku bate-an espraia eta bestean makulua. Tren batek harrapatutahil zen 60 urterekin, tunel batean marrazten ari zela. Au-zotarrek, omenaldi gisa, aurpegitxo horiek marrazten ja-rraitu zuten gerora ere, baina malko txiki bat gehituta.Horrelako istorio xamurrak, jolasak, asmakizunak, gal-

derak… dena kabitzen da paretetan. Sternschanzekohaur-eskolako irakasleek ere umeen marrazkiak itsastendituzte kalean, artea eremu pribatutik publikora igaro-tzeko. “Feministak G20aren kontra”. Eta honaino denaondo, dena bistaratu, dena kanpora. Hormak mundukokausa guztien aldeko manifestazio bateko pankarta bila-katzen dira. “Ongi etorri errefuxiatuak”. “Elkarrekin sun-tsituko dugu kapitalismo patriarkala”. Baina koloreek atzeko pareta ezkutatzeko ere balio du-

te, eta kapitalak leku guztietan egon nahi du, zure ideiaalternatiboak patrozinatzen ere bai. Sternschanzera ere

luzatu dituzte tentakuluak multinazionalek, tartean Car-hartt arropa kateak. Auzotarrek haserre hartu zuten den-da berria, eta pintura poteak hustu zituzten bere erakus-leihoan. Zer egin zuten jabeek orduan? Beste negoziohandi askok egindako gauza bera, antza: inguruarekinmimetizatu. Artista batzuk kontratatu zituzten fatxadanmural koloretsu bat egiteko, inork ez dezan diferentzia-rik sumatu ingurura begiratuta, eta auzokoak ez daite-zen ausartu beste baten artelanaren gainean margotzera.Eta funtzionatu du. Arreta piztu zidan. Esplotazioa etagutxi batzuen aberastasuna ezkutatzen duten Troiakozaldiak daude beraiekin kritikoenak diren lekuetan ere,ongi etorriak ez diren jakitun, mozorro baten beharrean.Horregatik, ondo erreparatu behar zaie hormetako mar-goei, eta saiatu asmatzen ea isildutakoak oihukatzen aridiren, edo oihuak isilarazten. •

{ koadernoa }

Hormak

Baina koloreek atzeko pareta ezkutatzekoere balio dute, eta kapitalak leku guztietanegon nahi du, zure ideia alternatiboakpatrozinatzen ere bai. Sternschanzera ereluzatu dituzte tentakuluak multinazionalek

Nerea Ibarzabal

hutsa

hutsahutsa

herritarrak

Bere kargua edolanbidea hitz gu-txitara ekartzea ezda erraza. Bereesanean, «oina-rrian bizitza hone-

tan etengabe ikasiz eta forma-kuntza jasoaz bidaiatzen duenpertsona bat naiz. Eta motxilandaramatzadan ikaskuntzekinbesteei laguntzen saiatzennaiz». Aitortzen duenez, 2000.urtean amets bat izan zuen, es-na zegoela. «Nahiz eta nik ez du-dan unibertsitateko formakun-tzarik, amets horretan neureburua ikusten nuen unibertsita-teetan irakasleei nekiena era-kusten. Amets hori gauzatu eginda, lehenbizi UEUrekin eta, gero,EHUrekin. Dagoeneko lau urtedaramatzat irakasleei forma-kuntza ematen. Batetik, publi-koaren aurrean hitz egiteko en-trenamendu trinkoa eskaintzendiet, bereziki landu behar dute-na. Eta, bestetik, azken urteanharremanen kudeaketaren in-guruan ari gara lanean, inteli-gentzia emozionalarekin». Duela aste batzuk, hain juxtu,

ikastaro bat eskaini du UEUkoudako eskaintzan eta izenbu-ruak tentatuta gerturatu daGAUR8 beregana: “Bullying, dra-ma bai, aukera ere bai”. AurretikCarcarrek gaiari buruzko liburubat du argitaratua –“Lo que nun-ca se ha dicho sobre el Bullying,el Mobbing y la Violencia de Ge-nero: La perversión de los instin-tos. El culto a la gran mentira”–,oharkabean pasatu ez den etahautsak harrotu dituen hausnar-keta oso propioa.

GURASOENGANDIK JASOTZEN DUGUNA

Harremanez hizketan hasita,Gotzon Carcarrek garbi daukaiturri desberdinetatik jasotzendugunarekin josten dugula gureharremantzeko modua. «Bate-tik, oinarrizko instintuak hordaude; defendatzeko instintua,erasotzekoa... animaliei dagoz-kien ezaugarriak dira eta horiekbaliagarriak zaizkigu egoera ba-tzuetan. Adibidez, hiltzeko arris-kua sumatzen badugu eraso ba-tean, gai gara erreakzionatzekoeta gure bizitza salbatzeko aha-legina egiteko, ihes egiten edoaurre egiten. Beste aldetik, bai-

“

Argazkiak: Idoia ZABALETA | ARGAZKI PRESS

«Dena jasotzen

dugu

gurasoengandik,

bai bistan agertzen

dutena eta baita

disimulatzen

saiatzen direna ere.

Eta jasotako horrek

guztiak asko

baldintzatzen du

gure

harremantzeko

modua. Albiste on

bat dago: Jasotako

eredu hori

aldagarria da»

2017 | abuztua | 19

GAUR8• 18 / 19

na, etxean jasotzen duguna da-go, familian ikasitakoa. Guraso-engandik jasotzen dugu haien-gan den guztia. Harremantzekoorduan gurasoek ezaugarri bai-korrak eta ezkorrak dituzte etabietatik jasotzen dugu. Dena ja-sotzen dugu gurasoengandik,bai bistan agertzen dutena etabaita disimulatzen saiatzen di-rena ere. Eta jasotako horrekguztiak asko baldintzatzen dugure harremantzeko modua».

Hartara, bizitzan barna nolaharremantzen gara? «Gurasoen-gandik jaso dugun horrekin osa-tzen dugu gure harremantzekomodua, bataren eta bestearenezaugarriak batuta. Eta bizitzanbarna horrela funtzionatuko du-gu, haien ereduarekin, baldineta bidean ez badugu hori alda-tzeko ariketa kontziente bat egi-ten. Albiste on bat dago: Jasota-ko eredu hori aldagarria da».

Baina, nola alda daiteke? «Ar-dura da gakoa. Gurasoengan da-go ardura osoa. Gurasoak alda-tzen badira, haurrak berehalaaldatzen dira. Aldaketa horihaurtzaroan gertatzenbada –nerabezaroa barne–, se-me-alabengan onurak berehalaigartzen dira».

Horretarako, baina, gurasoekbere burua landu behar dute,banaka edo elkarrekin, eta berebarruan miatu. «Lan pertsonalada gako nagusia. Gurasoek be-ren jarreretan, estrategietanedota sinesmenetan dituzten al-derdi ezkorrak deskubritu behardituzte lehendabizi. Eta gero ho-riek aldatzeko lanean hasi. Nor-malean laguntza profesionalabehar dute horretarako. Bainajarrerak aldagarriak dira. Badirabizitza errazago egiten duten bi-deak eta badira bizitza zailagoaegiten dutenak. Norberak kon-promisoa hartu behar du lanhori egiteko».

Gotzon Carcarrek oso garbidauka: «Haurrarengan sufri-mendu bat baldin badago, gura-soek berehala jakin behar dutehaiengan dagoela gakoa, ardura.Haurrei gertatzen zaien guztiagurasoengandik jasotako erre-flexu bat da. Haurrari zeozergertatzen zaionean mezu batdago gurasoentzat: hau gerta-tzen ari zait zuei zeozer gerta-

tzen zaizuelako, korapiloren batduzuelako konpontzeko».

Hartara, Carcarrek ikuspuntuhorretatik aztertzen eta lantzenditu harremanen munduan ger-tatzen diren arazoak, bullying-akasu.

BULLYING-A, DRAMA ETA AUKERA? “Bullying, drama bai, aukera erebai” hitzaldiaren izenburuakarreta ematen du, zaila baitirudihorrelako egoera krudel batetikzeozer baikorra ateratzea.

Bullyinga «denboran zeharmantentzen den planifikatuta-ko eta nahitako erasoa da, bote-re gehiegikeriaren egoera dra-matikoa adierazten duena, nonerasotzaileak nagusitasun-men-pekotasun eskema ezartzenduen biktimaren gainean», defi-nitzen du egoera coach-ak. Bera-ren ustez, baina, ez da errudu-nak bilatzeko unea, zuhurtziazjokatu eta hausnartzekoa baizik.«Zergatik sortzen dira horrelakojazarpenak? Zer egin daiteke ho-riei aurre egiteko edota saihes-teko? Zer egin dezake bakoitzakdagoen lekutik –familian, ikas-tetxean, gizartean, administra-zioan–?». Hausnarketarako bideinteresgarriak ireki daitezke, be-raz, egoera mingarri horretatik.Carcarren ustez, egin dezakegungaldera garrantzitsuena hona-koa da: «Zertarako da baliaga-rria bullyinga? Izan ere, haus-narketa sakon bat eginez gero,ondorio eder batera irits gaitez-ke: denontzat aukera ederraizan daiteke bizitzaren kalitateahobetzeko». Harremantzekomoduak hobetzea baita bizitza-ren kalitatea hobetzeko bidea.

Egungo jendartean fenomenobortitzek pisu handia daukate.Hain juxtu Carcarrek horietakobatzuk aipatzen ditu bere libu-ruan –bullyinga, mobbinga etaindarkeria sexista– eta oso kriti-ko agertzen da egunotan korapi-lo bortitz horiek askatzeko era-biltzen diren moduekin. «Arazobat aztertzen dugunean ezin-bestekoa da arazo horretan dau-den faktore guztiak aztertzea.Faktore horietako baten bat ezbadugu ikusten, arazoa konpon-tzeko erabiliko dugun ereduaherrena izango da, motz geratu-ko da. Hori da gaur egun erabil-

tzen den metodoari egiten dio-dan kritikarik handiena».

Carcarren ustez, bullying kasubatean arazoaren muinera joanbeharra dago. «Erasoa haurreneta gazteen artean gertatzen da.Harrigarria badirudi ere, bospa-sei urteko haurrek dagoenekoelkarri eraso egiten diote. Hau-rrek erasotzailearen edo bikti-maren rolak hartzen dituztene-an, gurasoak imitatzen ari dira.Etxean ikusten dutena imita-tzen dute».

Baieztapen gogorra da, zalan-tzarik gabe. Berak ez dauka za-lantza izpirik, nahiz eta berebaieztapen irmoek kritika ugariekarri dizkioten. «Bullying kasubat identifikatzen denean, era-sotzailea eta biktima hartu etalanketa bat egiten da. Haien gu-rasoekin hitz egiten da egoera-ren berri emateko. Normalean,erasotzailearen gurasoek ez du-te onartzen gertatzen ari dena,garrantzia kentzen diote erasoa-ri eta justifikatu egiten dute, ar-dura biktimaren gainean jarriaz.Ihes egiten dute».

Bullying kasuak oso gogorraketa mingarriak dira, bai bikti-maren inguruarentzat eta baitaerasotzailearen inguruarentzatere. «Egoera oso gogorrak direlaonartuta, nik proposatzen dutlanean hastea eta aukera balia-tzea mina ematen digun horikonpontzeko, bai ikasleen arte-an eta baita haien familietanere. Izan ere, arazoaren muinagurasoetan dago».

BENETAKO KASU BAT

Adibide modura, bere kontsul-tan artatu duen kasu bat azaldudu. «Hamaika urteko neskatobat eta bere gurasoak etorri zi-ren. Neskatoa bullyinga jasatenari zen. Gurasoei egin nien le-hen galdera: Zuen inguruan baal da harreman toxikoren bat?Mendekotasun harremanenbat? Haiek ezetz esan zidaten.Nik kasua aztertu nuen eta ikusinuen arazoaren iturria ez zegoe-la gurasoen harremanean. Or-duan, ikuspegia zabaldu ge-nuen. ‘Zuen unibertsoan,familian, lanean, lagunartean...ba al da harreman toxikorik?Banaka hartu nituen ama eta ai-ta, egoeraren batean biktima

«Haurrarengansufrimendu bat

baldin badago,gurasoek berehala

jakin behar dutehaiengan dagoela

gakoa, ardura»

GOTZON CARCAR

«Bullying, drama bai, aukera ere bai»

izenburua duen hitzaldia eskaini du duela

aste batzuk UEUren ikastaroen baitan.

Arreta ematen du «bullying» eta

«aukera» hitzak esaldi berean ikustea.

Carcarrek garbi dauka, harremantzeko

moduak hobetzeko eta, ondorioz, denen

bizitza kalitatea hobetzeko ariketa

kontzientea bihur daiteke.

amagoia.mujika@gaur8.info

COACH PERTSONALA ETAENPRESARIALA

herritarrak

izaten ari ziren ikertzeko. Galde-tuz eta galdetuz iritsi ginen ara-zoaren muinera: Aita lantokianerasoak jasaten ari zen azkenbost urteetan. Kostatu zitzaiononartzea, baina horrela zen, etabera biktima paperean zegoen,ez zuen ezer egiten egoera alda-tzeko. Aitaren biktimismo ho-rrek eragin zuzena zeukan ala-baren biktimismoan. Ez daerraza hortik ateratzea, bainaariketa hori beharrezkoa da». Eta hona iritsita, ondorio go-

gorra iradokitzen du Carcarrek,erasotzaileak erasotzaile izatenikasten duen bezala, biktimakbiktima izaten ikasten duela ale-gia. «Berdin ikasten dira bi ere-du horiek, bi rolak, erasotzailea-rena eta biktimarena. Etaerasotzaileak ez du kasualitatezaukeratzen biktima, erakarpenhandia dago bien artean. Biektandema osatzen dute sistemabortitz hori osatzeko. Eta askosufritzen dute, biek gainera». Baina, zergatik? Zein da hori

guztia egiteko motibazioa?

«Haurrak –bai erasotzailea etabai biktima– gurasoak imita-tzen ari dira. Zergatik? Haiekbezalakoak izateko. Zertarako?Onartuak izateko. Gurasoeierakusteko haiek bezalakoakdirela, haiek bezala funtziona-tzen dutela. Mezua garbia da:‘maite nauzue orain?’. Guraso-en errekonozimendua, onar-pena eta maitasuna jaso nahidute. Eta hemen dator parado-xikoena: Bai erasotzaileak etabai biktimak, norberak bererola martxan jartzen duenean,

helburu bakarra dauka: gura-soen maitasuna». Bullyingaren fenomenoa ertz

propio horretatik ikusten etalantzen du Gotzon Carcarrek eta,ondorioz, horri aurre egitekomodu osoagoak behar direla us-te du, «arazoaren faktore guztiakkontuan hartzen dituzten for-mulak». «Gurasoek konponketabat exijitzen dute, baina berenburua ukitu gabe. Horrelakoegoera batean tresnak eskainibehar zaizkio haurrari bere su-frimendua kudeatzeko. Horreta-

rako, eskolan ez ezik, etxean ereaztertu behar da zer gertatzenari den eta zergatik. Esku hartzeaskoz orokorragoa behar da ara-zoa benetan konpondu nahi ba-dugu. Gaur egungo eredua kas-karra da, ez delako begiratzensakonean erasotzailearen etabiktimaren intentzioa zein den,zertarako egiten duen egitenduena. Profesionalek esaten du-te boteretsua sentitzea edota in-gurukoen arreta lortzea dela hel-burua. Hori ez da benetakohelburua, sakoneko mezua beste

bat da: Eman maitasuna. Horrek,baina, errealitate krudel bat jar-tzen du agerian: haurrak ez due-la behar duen maitasuna jaso».

MAITE ZAITUT ETA NAHI ZAITUT

Behin hona iritsita, Gotzon Car-carrek garrantzitsutzat jotzendu «maite» eta «nahi» aditzenarteko bereizketa egitea. «Gauregun erraz erabiltzen dugu ‘mai-te zaitut’, baina askotan bestegauza bat esan nahi dugu: nahizaitut edota behar zaitut. Nahiizatea edo behar izatea kanpoandagoen zerbait lortzea da, kan-potik barnera doan energia da.Maitatzea, berriz, barrutik kan-porako energia da. Maite zaituteta ez dago trukerik, ez dut ezerespero trukean. Maite zaitut etamaitasuna ematen dizut». Hitzaldiaren izenburura buel-

tatuz, “Bullying, drama bai, au-kera ere bai”, bistakoa da dramahandia dela gertaera bortitz ho-ri. Baina, tamaina bereko aukeraal da? «Bullyinga drama handibat da. Baina horrekin bukatze-ko ezagutzen dudan bide onena,bakarra ez bada, arazoaren kon-tzientzia hartzea eta nork bereburua lantzea da. Horretarakoaskotan laguntza profesionalabehar da. Baina norberak bereburua landu behar du, ariketakontziente bat egin behar du,bere seme-alabari laguntzeko.Berdin erasotzailea edo biktimaizan. Egin kontu batak zein bes-teak etxean ikasi dutela rol hori.Beraz, horrek esan nahi du etxe-an bi ereduak zeudela; eraso-tzailearena eta biktimarena.Hartara, edozein unetan aldatudaiteke rola, erasotzailea bikti-ma bihur daiteke eta, alderan-tziz. Hori askotan gertatzen da». Gaur egungo egoerari begira,

Carcarren ustez ez daude lehenbaino bullying kasu gehiago,«baina hobeto identifikatzen di-ra». «Kontzientzia gehiago dagoeta erasoak lehenago identifika-tzen dira. Hori aprobetxatu be-har da irtenbide onak martxanjartzeko, badaudelako arazoaribuelta emateko moduak. Bainafamiliekin lan egitea ezinbeste-koa da. Haurrengan eragin han-diena duen eredua gurasoenada. Eta hitzek ez dute balio, ja-rrerek dute balioa».

«Berdin ikasten dira

bi ereduak, bi rolak,

erasotzailearena eta

biktimarena. Eta

erasotzaileak ez du

kasualitatez

aukeratzen biktima,

erakarpen handia

dago bien artean.

Biek tandema

osatzen dute

sistema bortitz hori

osatzeko, eta biek

sufritzen dute

ikaragarri»

Irudiotan Gotzon Carcarrek Zolinan, Aranguren bailaran, lanerako dituen zenbait txoko. Bertan dauka etxea eta kontsulta.

2017 | abuztua | 19

GAUR8• 20 / 21hutsa

Kontsumitzaileentzako elektronikaren arloan,sakelako telefono adimendunen arrakastarenondoren, elektronika jantzigarria da fabrika-tzaileek bultzatu nahi duten hurrengo eremua.Azken urteotan, sarri esan izan dute urte horiizango zela teknologia horren garapenaren edo

hazkundearen hasiera, baina orain arte ez dute erabat asma-tu, aplikazio batzuk zabaldu diren arren, oraindik ez dutelakolortu publiko zabalarengana iristea.

Baina, zer da elektronika jantzigarria? Funtsean, mikrokon-trolagailu ñimiño batean oinarritutako eta sentsore sofistika-tuz hornitutako gailu elektroniko bat arropan edo soineaneramateko apaingarri batean txertatzen denean mintzatzenda elektronika jantzigarriaz edo, besterik gabe, jantzigarriez(ingelesez, wearables). Jantzigarrien helburua da “adimena”gehitzea arropa edo apain-garriei, funtzio edo aplika-zio jakin bat burutzeko, soi-nean daramagula konturatugabe ere. Apaingarri adi-mendunei dagokienez ,agian publiko zabalaren ar-tean ezagunenak betaurre-koak, erlojuak edo eskumu-turrekoak izan daitezke,baina eraztunak eta lepoko-ak ere topatzen ditugu.

Jantzigarrien aplikazioakaskotarikoak izan daitez-ke, irudimena izanik mugabakarra. Gaur egun, aplika-ziorik zabalduenak osasunedo kirol ar lokoak diragehienbat, baina beste ba-tzuk ere badaude, errealita-tea modu eraginkorragoanatzematen laguntzeko be-taurrekoak, adibidez.

Nolabait, teknologia ho-rren aitzindariak osasun ar-loan topatzen ditugu, gor-putzean bertan txertatutakosistemak, hain zuzen, halanola bihotzaren taupada-markagailuak edo begietakoinplante koklearrak, 1960tikaurrera garatutakoak. Bainahoriek txertatzeko, ebakun-tza beharrezkoa da. Gauregun, jantzigarrien xedea,osasun arloko aplikazioeidagokienez, kontrola erraz-tea da, prebentzioan lagun-tzen, batik bat. Adibide gisa,

haur jaioberrien kontrolerako merkaturatutako galtzerdi“adimenduna” aipa daiteke, gurasoen lasaitasunerako. Bestekasu batean, diabetesaren kontrolerako jantzigarri berezia to-pa dezakegu: azalarekin kontaktuan dagoen arropan txerta-tutako sentsore txiki batek glukosaren maila neur dezakeetengabe. Jasotako datuak sakelako telefono adimendun ba-tera bidal daitezke eta bertako aplikazio baten bitartez gluko-saren mailaren jarraipena egin eta gaixoari abisatu arriskuandagoenean. Beste adibide bat izan daiteke alzheimerdun gai-xoei laguntzeko kalera irteten direnean ez galtzeko, arropanGPS bat txertatuta izanik. Edo exoeskeleto deritzana, parali-siak jota dauden pertsonei ibiltzen laguntzeko.

Kirol aplikazioei dagokienez, oinarrizkoena da egindako ari-keta fisikoaren jarraipena: pultsazioak, ibilitako distantziak...

Baina kirolari profesionaleilaguntzeko aplikazioak erebadaude. Esaterako, eskumu-turrekoa erabili tenislari, gol-flari edo beisbolari baten mu-gimenduak eta egindakoindarrak neurtzeko eta hobe-tzen laguntzeko.

Segurtasunarekin erlazio-natutako aplikazioak ere to-pa ditzakegu. Adibidez, txi-rr indular ientzako jakaberezia, LED diodo batzuenbitartez txirrindulariak har-tuko duen norabidearen be-rri emateko, atzetik datozenauto gidariek jakin dezaten.

Aplikazioak aztertuz, age-rikoa da teknologia eta in-geniaritza oso baliagarriakdirela jendeari ideiak etasoluzioak topatzen lagun-tzeko.

Baina dena ez da positi-boa. Izan ere, gailu elektro-niko eramangarri guztiekbezala, jantzigarriek ere ba-terien iraupenaren arazoanozitzen dute. Kasu hone-tan, gainera, baterien ta-maina ere funtsezkoa da,oso txikiak eta oso arinakizan behar baitute. Bateriakentxufatu behar izan gabekargatzeko teknikak iker-tzen ari dira. Esate baterako,marruskaduraren ondoriozgertatutako efektu triboe-lektrikoa erabiliz. • 3

BEG

IRADA:

osas

un

a /

gelt

okia

k /

tekn

olog

ia

Jantzigarrien aplikazioen muga bakarra irudimena da.

Txelo Ruiz Vazquez

Burutik oinetara:elektronika jantzigarria

UPV/EHUko Informatika Fakultateko irakasle eta ikerlaria

herritarrak

Juantxo EGAÑA

ROBERTO. «L’ILUSTRATION»

KNEBWORTHBAPOREARENERRESKATEABIARRITZEN1930eko urtarrilaren 27an

Knebworth baporeak istripua

izan zuen Biarritzen. 92 metro

zituen eta Ingalaterratik abia-

tua zen Baionarantz, 1.400 to-

na ikatzekin. Portura sartzeko

zain, aingura bota zuen Biarriz-

ko itsasargitik hurbil. Ekaitz ba-

tek harriak joarazi eta erdibitu

egin zen. Hasieran zortzi tripu-

latzaile erreskatatu zituzten

boluntarioek antolatutako sis-

tema baten soketatik tiraka.

Biharamunean, Felix Biarritz

eta Ernest Henri Donibane

Lohizunetik abiatu ziren El

Marthotte ontzian; Knebwort-

hera hurbildu eta beste 15 gi-

zon erreskatatu zituzten. 24

tripulatzaileetatik bat hil zen.

1930eko otsaileko “L'Ilustra-

tion” astekariko lehen orrialde-

an agertu zen argazkian Kneb-

wortheko lehen itsasgizonaren

erreskatea ikusten da.

2017 | abuztua | 19

GAUR8• 22 / 23hutsa

iRRITZIA:

{

}

EXPRAI