Historia

MENDEBALDE

FEODALA

XI – XV. mendeak

1.ik

Jauna eta Laborariak

I) Wismes, erdi aroko Jaunerri bat

Leien da:

Jaunerriaren elementu

ezberdinak

Jauna, jaunerriaren

jabea

II) Jauna Zaldun bat da

– Luzaz zaldizaina egon arte, 18 urte inguruan, gaztea Zalduna bilakatzen da. Adubamenduaren zeremoniaren bitartez.

– Zaldunak arau zehatz batzuk segitu behar ditu kuraian, leialtasunean eta bihotz handikerian oinarrituak.

– Zaldunaren zeregin garrantzitsuena gerla egitea da, izan dadin haren kontura, beste jaun boteretsuagoaren alde, edo zenbait aldiz erregearen alde.

Diego Lope de haro , Bizkaiako jaunaren zigilua (1277)

Gaston Phebusen eheiza liburua XIV. Mendean1) Zein dokumentu mota da ? Dolumentuak zer aurkezten du ?

2) Nork parte hartzen du aktibitate horretan? Nola bereizten dira?

1) zer aurkezten du dokumentuak ?

2) Deskribatu komitatuen mahaina.

– Jaunak haren jaunerria kudeatzen eta agintzen du. Eheiza du ere oso gustuko eta gazteluan festak antolatzen ditu.

– Trobadoreek dituzte apairu horiek alaitzen; Zaldun eredugarri batzuen historiak kontatzen dituzte kantatuz.

III) Laborarien egunerokoa

3.dok 95.orr. Dokumentuaren arabera, taula beteAktibitatea

Urtarrila

Otsaila

Martxo

Apirika

Mai

Ekaina

Uztaila

Agorrila

Iraila

Azaroa

Azaroa

Abendoa

2.ikasgaia

Jaunen arteko harremanak, feodalitatea

I) Jaungorena eta basailua

- Jaunen arteko harreman berezi bat garatu da erdi aroan zehar: Feodalitatea. Jaun bat, lur bat eta babesaren truke, beste jaun boteretsuago baten babespean kokatzen ahal da: Haren basailua bilakatzen da

- Harreman hori finkatzen da zeremonia baten bitartez: Omenaldia

Omenaldi bat Euskal Herrian.

Erramun Gilen Xiberuko bizkondearen Omenaldia Teobaldo I Nafarroko erregeari (1244)

“ Munduko gizon guzien aurka zu zerbitzatzera behartua naiz, partikulazki Agramont eta Biarnoren aurka (1). Gizon guzien aurka, Ingalaterrako erregeak bere eskupean dituen lurraldeak ez ezik (2).. Gehiago dena, zure lurraldeen aurka Ingalaterrako erregea, Gaskoinako zenexalak, ala edonor ibiltzen bada, haien defentsan zu laguntzera hitz ematen dut, basailu leial bat haren jaunaren zerbizatzera behartua den bezala. Inoren alde zure aurka ez ibiltzera. Leialki eutsi, zaindu eta betearazi gauza guzi horiek. Omenaldi hori zin dagizut, nere jauna Teobaldo, eskuetatik, ahotik, fede onez eta inongo jukutririk (3) gabe.

(1)Agramonteko dukea eta Biarnoko bikontea Frantziako erregearen alde ziren(2) Erramun ez da haren jauna laguntzera behartua Baiona eta Lapurdi (Ingalaterrako erregearen edukinak) lurraldeak erasotzen badu.(3) Jukutria: iruzurra

1)irudia eta 3. dok arabera omenaldiaren fase ezberdinak aurkeztu

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

2)Nor da jauna 3.dokumentuan ?

..............................................................................................................

3)Testuan nor da jaungorena eta nor basailua ?

..............................................................................................................

4)Noren alde egin behar du basailuak ? Noren aurka? Norekin neutroa gelditzen ahal da ?

..............................................................................................................

..............................................................................................................

5) Zein hitzek adierazten dituzte zeremoniaren momentu azkarrenak?

..............................................................................................................

..............................................................................................................

II) Feodalitatearen antolaketa: bakoitzaren eginbeharrak

Jaungorena Basailua

-

-

-

-

-

.

.

.

.

- Jaungorena denbora berean beste jaun boteretsuago baten basailua izan daiteke Piramide honen gainean erregea dago.Hura da basailua ez den jaun bakarra.

3..ikasgaia

Bi erresuma erdi aroan: Frantzia eta Nafarroa

I) Frantzian: Erregearen boterea azkartzen

a) Bouvines: erregearen boterea baieztatzen

Erregearen etsaiak

(garai horietan Ingalaterrako Joan erregea gerlan zagon Poitou eskualdean, galdu zituen lurrak berreskuratzeko esperantzarekin,eta ihes egin zuen Luis [1] jaunaren etortzean)Jaungoikoaren 1214. urtean, Ingalaterrako Joan erregeak Felipe erregearen aurka oldartu zuen Otton inperadoreak,damnatua eta exkomuniatua, haren Gudalostea [2] bildu zuen Hainault eskualdean, Valenciennes-eko gazteluan, harekin bat eta haren jaungorenaren aurka egin zuen Ferrand kondearen lurretan

(1) Luis Felipe erregearen semea da(2) armada

Guillaume le Breton « La Philippide » 1220/12225.

Gudua

Erregea haren gizonak bildu zituen eta tournai hiria utzi ziten armetan, banderak airean trompeten soinuekin. Horrela ibili ziren bouvinesko zubi txikia arte[...]Bitartean flamandarrak desordenean heldu ziren, frantsesak preso egiteko sokak ekarriz.[...]Gudalosteak nahasi ziren leku guzietatik zarata handian.[...]Flamandarrak konfiantxa galdu zuten. Frantsesak alaitu ziren eta zuzenean Ferrand, Flandriako kontea eraso zuten eta preso egin zuten beste hainbat zaldunen artean.[...]Otton Inperadoreak, haren kideak preso eginak izan zirela ikusirik, ihes egin zuen eta Alemaniara buruz itzuli zen.

Guduaren ondotik, erregea Tournaira itzuli zen liluratua bere preso guziekin batera.Garaipen hori jaungoikoaren 1214. urtean, uztailaren hilabetean, bigarren igandean.

Reimseko trobadorea, XIII. Mendea

Frantziko kronika handien irudiak XIV. mendea

Lehen dokumentua:

1) Nor da Frantziako erregea ?

…..........................................................................................................

2) Nortzuk dira bere etsaiak ? Zer dakizu bakoitzari buruz ?

…..........................................................................................................

…..........................................................................................................

3) Non iragaiten da gudua ? Noiz ?

…..........................................................................................................

4) Nor da garaile ? Zer gertatu zaio galtzaile bakoitzari ?

…..........................................................................................................

…..........................................................................................................

5) irudietan nola ezagutzen da Frantziako erregea ?

…..........................................................................................................

6) Zoin beste pertsonaia agertzen dira irudietan ?

…..........................................................................................................

7) Zure iduriko zer ondorio baikor izan du gertakari horrek irabazlearentzat ?

…..........................................................................................................

…..........................................................................................................

Kurtsoa : – Ingelaterrako Erregea Joan, lurralde ainitz ditu Frantzian. Haien

izenean Felipe Augusto Frantziako erregearen basailua da, baina errege bat denez, ukatzen du hori.

– Hori dela eta Erregeak lurraldeak konfiskatzen dizkio.

– Frantziako erregeak, Felipe Augustok, Joanen kideak erasotzen ditu, Otton Inperio sainduko inperadorea, eta Ferrand Flandriako kondea Bouvinesko guduan 1214ean

– Felipek baieztatzen du garaipen horrekin bere autoritatea Frantziako lurraldean errege gisa eta jaungoren gisa.

b) Felipe Augusto, errege eraikitzailea

Felipe Augustoren sakrea eta sigilua

“Bailiek, hilabetero, haien lurraldean justizia egun bat antolatu dezaten erabakitzen dugu. Bertan, kexa bat duten guztiek justizia izateko eskubidea izanen dute. Era berean, lau hilabetero, Parisen audientzia bat antolatzea erabakitzen dugu. Bertan bailiek gure erresumako aferak azalduko dizkigute. Gure bailietako batek, hilketa, bahiketa edo traizio bat egiten badu, krimen hauek horren gogorki zigortuko ditugu ezen beste bailiek ez dutela holakorik egiten ausartuko”.

Filipe Augustoren testamendua, XII, mendea.

Le sacre de Philippe Auguste

1) Zeintzuk dira zigiluan eta sakrearen irudian errege delaren sinboloak ?

…........................................................................................................................

2) Laugerren dokumentuen arabera, Felipe noiztik noiz arte izan da errege ?

…........................................................................................................................

3) Zertaz ohartzen gara bi mapak ikustean?

…........................................................................................................................

4) Zer da testuan asmatua den lan postua? Zer da haren egin beharra ? Nork egiten zuen lan hori lehenago ?

…........................................................................................................................

…........................................................................................................................

Kurtsoa:– Felipe II Augusto leinu luze baten partaidea da : Kapetiarrak; liseko

lorea da haien ezaugarria.– Frantziako erregeen lurraldea handitzen da erdi aroan zehar, eta

Bailiek kudeatzen dituzte eskualde ezberdinak.

II) Nafarroan: Errekonkista eta iraupena

a) Las Navas de Tolosa: Errekonkistaren garaipen handia

eta horrela, sakramentuak errezibitu eta, armak hartu eta, gudu zelaiara joan ziren; eta adostu bezala lerroak zabaldu zituzten Gaztelar printzipen artean:Diego López de Haro eta bere jendeak aurreguardian; Gonzalo Nuñez de Lara erdialdean eta atzekaldean, Alfonso Gaztelako errege noblea eta Toledoko Rodrigo apezpikua.Pedro Aragoiko errege adoretsua haren armada zabaldu zuen ereNafarroako Antso erregea, haren ausardiari esker famatua, haren jendeekin batera Alfonso errege noblearen eskuin aldean ibiltzen zen.

Don Rodrigo Jimenez de Rada: « Histora de los hechos de España »

Lerroak horrela zabaldurik, fedearen banderak zabaldurik et jaungoikoaren izena goraipatuz denak izitsi ziren batera borroka lekura.Diego López de Haroren seme eta ilobak izan ziren lehenak borroka hasten.Muinoaren gainean Musulmandarrek geziko pareta bat altxatu zuten eta inguruan esklabuak lotuak zangoetatik haien artean gibelera egin ez daitezen.Sarazinoak ez ziren mugitzen eta gureak atzera pusatzen hasten ziren; aldapa goititu eta gure gudukari batzuek nekatuak amor ematen ari ziren.Alfonso noblea , batzuek koldarkeri handiz haien eginbeharrak kunplitzen ez zutela ikustean, zera esan zion denen aintzinean Toledoko apezpikuari: « Apezpiku zu eta ni hemen hil gaitezen! »Lehen lerroetara joan zen eta horrela iritsi zen musulmandarren babesa arte.Bitartean arabiarrak milaka hil ziren Aragoir, gaztelar eta nafartarren presio pean.

Don Rodrigo Jimenez de Rada: « Histora de los hechos de España »

Musulmanoen ikuspundua

Musulmandarren lepo mozte gaueraino iraun zuen, eta fedegabeen ezpatak jo eta jo egin zituzten denak hil arte. Fernandoren soldadoek zera oihu egiten zuten: « Hil eta ez presorik egin, presoak egiten dituztenak haiekin batera hilak izango dira »eta hala egin zuten, tsaiek ez zuten preso bat ere egin egun horretan... Gertaera ikaragarri hori 609ko safararen 15ean iragan zen (1212ko uztailaren 16an) Al Andaluzen musulmanoen boterea apaltzen hasi zen.. Porrota honen ostean, gure banderek ez zituzten garaipen gehiagorik izan. Etsaia hedatu zen gure lurretan eta gure gazteluen jabe egin ziren.

Ibn Abi Zar, kronikak

1) Non gertatu da testuek aipatzen duten gudua ? Noiz iragan da?

…..............................................................................................................

2) Nortzuk ziren alde baten eta beste aldean ?

…..............................................................................................................

3) Zeintzuk dira errege kristauak ?

…..............................................................................................................

4) Nork irabazi du gudua? Zer gertatu zaie galtzaileri ?

…..............................................................................................................5) Zeintzuk izan dira gudu honen ondorioak ondoko urteetan ?

…..............................................................................................................

Kurtsoa: – Musulmanoak VIII. Mendetik instalatu ziren iberiar penintsulan.

Iparreko erreinuak soilik gelditu ziren kristauak

– erdi aroan, zehar Kristauak borrokatu dira galdutako lurraldea berreskuratzeko.

– 1212, Las Nabas de Tolosan , Gaztelako Alfonso II, Aragoieko Pedro eta Nafarroako Antso VII azkarra garaipen handi bat lortzen dute musulmanoen aurka. Honi esker Gaztelako eta aragoieko erreinua handizki hedatu dira

– Errekonkista 1492 bukatu da Granadaren hartzearekin

– Nafarroko harmaria aldatu da guduaren oroimenez kateak hartu dira sinbolotzat , arrano beltzaren ordez. Lurraldea aldiz ez da handitu.

b) Sancho VII azkarra: azken Ximeindarra

Antso VII ren marka eta zigilua

Antso azkarra (Orreagoko andra mari elizako miraila) Nafarroako erreinua antso azkarra garaian Wikipedia:

Antso VII.a Azkarra 1154an jaio zen ez dakigu non eta Tuteran hil 1234an. Nafarroako XVI. erregea (1194 -1234) izan zena Antso VI.a Jakitunaren eta Antsa Leongoaren semea izan zen. Bere arreba Berengariak Ingalaterrako Rikardo I.a Lehoibihotza ezkondu zuen.

Alfontso VIII.a Gaztelakoak Leongo erregearekin bakea eginda Piarres II.a Aragoikoarekin hitzartu zuen euskaldunen erresuma banatzea (Calatayudeko ituna, 1198). Antso VII.a Azkarrak almohadeen laguntza eskatu beste erremediorik ez zuen izan. Gero, Tremeceneko Imulei Abdalai arabiar erregeak laguntza eskatu zion eta Nafarroako erregea Marokora joan zen; han zegoela aprobetxatuz, Piarres II.a Aragoikoak eta Alfontso VIII.a Gaztelakoak Nafarroa arpilatzea adostu zuten. Alfontso VIII.a Gaztelakoak Gasteiz setiatu zuen (1199-VII-5); gero, Araba eta Gipuzkoan sartu zen. Gobernariak aldatu zituen Gebarako leinukoaren ordez Haroko Diego Lopez II.a jarri zuen. Zazpi hilabeteko setioaren ondoren Gasteiz 1200eko urtarrilean errenditu zen, Antso VII.ak baimenduta, Nafarroak sekulako galera izan zuen, lur horiek nafar merkataritzaren berezko irtenbidea baitziren. Euskal Herritik Marokora mezulari bat atera zen eta erregeari kontatu zion gertatutakoa.

1) Nor da Orreagako andra mari elizaren mirailan agertzen den pertsonaia

…..............................................................................................................

2) Nongo erregea zen ? Noiz?

…........................................................................................................................

3) Zein borrokan agertzen da?

…........................................................................................................................

4) Noren alde egite ditu hitzarmenak Antsok ?

…........................................................................................................................

5) Nor ditu etsai ?

…........................................................................................................................Kurtsoa:

– Antso azkarra Nafarroako 16. erregea izan da (1194/1234)

– Ingalaterrako Richard lehoi bihotzaren koinata da, eta haren alde borrokatzen da Frantziako erregearen aurka

– Gaztelako erregearaen aurka borrokatu behar du eta Gipuzkoa eta araba galtzen du .

– Lurrak irabazten ditu aldiz baxe nafarroan.

– Zeregin nagusia izan du Nabas de Tolosako guduan hark du atakatu lehenik ibn Safir Muulmanoen buruzagia.

– Haren sema 15 urtekin hiltzen da eta haren iloba Teobaldo erregea bilakatzen da. Koroa Xanpainako leinuak hartzen du, frantses leinu bat.

Helburu Fitxa

1.ikasgaia: Jauna eta Laborariak

– Jaunerri baten antolaketa aurkezteko gauza naiz.

– Jaun baten biziaren ezaugarriak ezagutzen ditut.

– Laborarien eguneroko bizia deskribatzen badakit

2.ikasgaia: Jaunen arteko harremanak, feodalitatea

– Jaungoren eta basailuaren arteko harremanak lotzen dituen

– zeremoniaren izena eta nola pasatzen den badakit

– bakoitzaren egin beharrak ezagutzen ditut

– piramida feodala zer den esplikatzen badakit

3.ikasgaia: bi erresumen sortze

– Bouvines eko gudua azaltzen badakit (partaideak, nola iragan zen, ondorioak)

– Felipe Augustoren Frantziako erregearen azalpena bakadit egiten

– Las Navas de Tolosako gudua azaltzen badakit (partaideak, nola iragan zen, ondorioak)

– Antso azkarra Nafarroako erregearen azalpena bakadit egiten

– aipatu ditugun erresumak mapa batean kokatzen badakit