Oconcurso de gaitas de Ponteareascelebra 50 anos de vida. Unha citaineludible no panorama da nosa

música tradicional que pasa por ser o máisantigo que se celebra no país. Baixo o formatodunha formación de cuartetos e percusión, asúa importancia radica nos moitos músicos ede gran relevo que teñen participado nel. Senesquecerse do seu xurado, que nesta edición éde auténtico luxo con Antón Corral Martínez,Antonio Gutiérrez Pereira, Xoaquín MíguezRodríguez, “O Xocas”, Iván Costa Blanco,Manuel Alonso Iglesias, “Xalueiro”, Juan Lunade Cabo e Xosé Manuel Gil Rodríguez.

A importancia da gaita nesta vila doCondado non radica tan só no seu concurso,senón tamén en contar con tres obradoirosonde se constrúe este instrumento tan nosocomo son o de Gil, o de Eduardo Represas e ode Jesús Represas. Non existe en toda Galizaunha maior concentración de artesánsdedicados ao nobre oficio de facer que osoprete, o punteiro, o fol, o roncón, o ronquetee o ronquillo conformen un dos nosos maiorestesouros como pobo.

A introdución deste certame dentro dascelebracións do verán que pechan ocalendario festivo de Ponteareas, Os Remedios,permite que sexa moita a xente que acolla congrande entusiasmo esta competición, fóra dospropios músicos participantes que agardanpor el todos os anos con grande expectación.Deste xeito, conséguese facer partícipe ápoboación dunha arte tan nosa como é a deacompasar as notas que flúen da gaita coa

troula propia das festas populares.Este ano para conmemorar o medio século,

desde a área de Cultura e Lingua daDeputación de Pontevedra, queremoscolaborar co Concello de Ponteareas cunhaexposición denominada “A Gaita na músicatradicional galega”, que desde o 16 ata o 23 desetembro poderá visitarse no auditorioReveriano Soutullo, e comisariada por XaimeEstévez Vila, Carlos Collazo de La Fuente e AnaCostas Carbajal, conta coa participación daAsociación de Gaiteir@s Galeg@s, do obradoiroGil e do investigador Pablo Carpintero. Inclúe,ademais, fondos moi importantes como os quese conservan no arquivo do Museo dePontevedra.

Agardamos que un ano máis, e con medioséculo de compromiso coa nosa culturatradicional, a cita de Ponteareas volva ser unéxito, desexándolle mil primaveras máis e quesiga sendo unha gran canteira de músicos queconserven a nosa música popular.

XOSÉ LEAL FARIÑA.DEPUTADO DE CULTURA E LINGUA.

|| páx. 1

Medio século decompromiso coanosa músicatradicional

páx. 2 ||

Ponteareas é unha vila recoñecida polasúa longa e senlleira tradición musical.Non só foi o berce de personaxes tan

ilustres no eido da composición comoReveriano Soutullo ou Rogelio Groba, senónque aquí tamén existe un forte arraigo damúsica coral e un fondo apego polas bandaspopulares. No que respecta ao noso folclore,foron moitas as agrupacións nacidas nestaterra ao abeiro da transmisión patrimonial e,nese eido, a gaita ocupa un lugar destacado.

En Ponteareas vense celebrando dende1966 o “Concurso de Gaitas do País”. Nacido aoamparo das comisións organizadoras dasfestas patronais, non tardou en ser asumidopolo Concello como un dos actos máisdestacados do programa de actividadesvencellado á celebración. E non é porcasualidade.

Os últimos estudos falan da existencia deconcursos deste tipo, cando menos, dende osanos 20 do século pasado, malia que todoparece indicar que a súa celebración arrancaa finais do século XIX ou principios do XX. Eranconcursos irregulares e pouco regulamentados,organizados por asociacións culturais emusicais, pero serviron para sentar os alicercesdo que viría despois. E isto tampouco é porcasualidade.

Se había gaiteiros é porque había gaitas, ea nosa tradición de obradoiros nos que sefabricaban este tipo de instrumentos, taménvén de vello. Á memoria dalgúns veciños aínda

chegan os ecos das elaboradas por AntonioRepresas, “O Marreco”, construtor destacadoen toda Galicia nos anos 40, 50 e 60, e á dosmáis novos o son das construídas polos seusherdeiros do seu facer e maestría ou por XoséManuel Gil, que teñen percorrido o mundotodo.

Por iso é un motivo de especial orgullochegar á edición número 50 do Concurso deGaitas do País, referencia ineludible paracalquera afeccionado á musica folclórica, emanter unha tradición que chega a nós poloscorredores do tempo. E por iso quero convidara todos os veciños e visitantes a percorrer asnosas rúas ateigadas de pentagramas edisfrutar da musicalidade que se respira nestavila.

Porque Ponteareas é o lugar onde a músicanace para espallar polo mundo unha pinga deledicia.

Que vostedes o disfruten!

XOSÉ REPRESAS.ALCALDE DE PONTEAREAS.

Ponteareas, o berceda música

|| páx. 3

Por todas e todos é coñecido o arraigoque a música, nas súas diferentesmanifestacións, ten en Ponteareas. Que

forma parte do noso ADN queda patente xadende que o mestre Soutullo agasallou aPonteareas cun pasodobre que constitúe onoso sinal identitario dentro e fóra das nosasfronteiras. Ou polas bandas de música, catrona actualidade, algunha delas con máis decen anos de historia e da que formou parte omestre Rogelio Groba, o compositor galegovivo máis internacional, que eleva en forma denotas musicais a nosa cultura e os nosossentimentos e que constitúe o celme doFestival Groba, que se vén celebrando no mesde agosto ininterrompidamente dende faicinco anos.

Ponteareas é música no sentido amplo dapalabra: dende a música vocal, con cantos detaberna que, coincidindo coas festas de setem-bro, sobre todo dos Remedios, cantaban en fa-milia na Casa da Triga, no Túnel ou na deMota; cantos que, andado o tempo, irían deri-vando en agrupacións corais en varias parro-quias, como Areas e Guillade, ata a veteranado Centro Artísitco Sportivo, con 50 anos deexistencia.

A música tradicional, por suposto, constitúepor si mesma un sinal de identidade represen-tada polos Ranchos de Reis, conservados ou re-cuperados en Guláns, As Cortellas, Fozara ouSantiago de Oliveira; polos numerosos gruposde pandereteiras espallados por todo o ter-

mino municipal, así como polos grupos de mú-sica tradicional que manteñen vivas as nosasesencias e dos que saen grandes gaiteiros, al-gúns deles compoñentes da laureada bandade gaitas Tremiñado. Porque a gaita e a percu-sión identifican a Ponteareas e tamén o con-curso máis senlleiro da música tradicional nonoso país.

Malia que naceu a principios de século etivo unha longa e irregular traxectoria, será apartir dos 60, cando o Concello asume a súaorganización, que o Concurso de Gaitas doPaís pasa a formar parte das festas dos Reme-dios e San Miguel. Diso fai 50 anos, o que oconverte no máis antigo do noso país. Por elpasaron numerosas agrupacións e gaiteiros datalla de Antón Corral ou Xosé Manuel Budiño etantos outros, colocando a Ponteareas comoreferente indiscutible da música tradicionalgalega.

HORTENSIA BAUTISTA.CONCELLEIRA DE CULTURA.

Un referenteindiscutible damúsica tradicionalgalega

páx. 4 ||

50 edición doConcurso deGaitas do PaísPon

tearea

s - 2017

EDITA: Concello de Ponteareas. | COORDINACIÓN: Carlos Collazo e Manrique Fernández. |MAQUETACIÓN E DESEÑO: Manrique Fernández. | PUBLICIDADE: Francisco Eiró. | IMAXE DE PORTADA:

Grupo Saudades da Terra (Ponteareas, 1933) [Revista Tierra Gallega]. | FOTOGRAFÍAS: ArquivoConcello de Ponteareas e aportacións dos colaboradores. | DEPÓSITO LEGAL: PO 461-2017.

SU

MA

RIO

6 Aproximación histórica ao Concurso de Gaitas do País, de Ponteareas (1966-2017)Carlos Collazo De la Fuente

15 Airiños de Pazos e Los infantiles de las Muras: un antecedente ao Concurso de Gaitas do PaísXaquín Míguez Rodríguez, “O Xocas”

20 A Freixa: 50 anos son moitoRogelio Groba Groba

24 Eulalia Andrade Lago, A TomasaHB - Cándido e Gabriel Carrera

28 Unha aproximación á figura de Antonio Represas García, O MarrecoJuan Ibáñez

30 Na memoria de Alfredo Fragueiro SoutoRicardo Fragueiro Rajo

34 Ninguén nos dixo que era imposibleXosé Manuel Budiño

35 Perspectivas e vivencias da música tradicional en PonteareasAntón Corral Martínez

40 Máis de vinte anosIván Costa Blanco

44 Tres mil gaiteirosXaime Estévez

46 Ponteareas: localidad volcada con la música popular gallega desde 1966Juan José Ricón Soliño

48 O concurso de Ponteareas como catalizador no desenvolvemento da gaita en GaliciaJuan Luna de Cabo

51 A artesanía da gaita galega tradicional: un exemplo de manufacturaEduardo Represas Alcántara

55 “Oliveira ben plantada...”Nuria Gesteira

59 A banda de gaitas TremiñadoAntonio Gutiérrez Pereira

ESTA PUBLICACIÓN NON SE IDENTIFICANECESARIAMENTE COAS OPINIÓNS

VERTIDAS POLOS AUTORES DOS ARTIGOSNIN ASUME RESPONSABILIDADEALGUNHA POLA SÚA DIFUSIÓN.

|| páx. 5

A XEITO DE INTRODUCIóN

O Concurso de Gaitas dePonteareas acada no presente2017 a súa 50 Edición, víndosecelebrando de forma case inin-terrompida dende 1966, entónbaixo o senlleiro nome de“Concurso de Gaitas do País”.Consolídase deste xeito comoo concurso musical da súa es-pecialidade máis antigo de Ga-licia e un dos máis antigos daPenínsula Ibérica.

As fontes consultadas(1) per-mítennos afirmar que existenantecedentes históricos clarosdo concurso dende os anos 20,se ben o certame non foi insti-tucionalizado polo goberno lo -

cal ata 1966. A hipótese máisprobable é que existiran com-peticións de música tradicionalgalega en Ponteareas dendeprincipios do século XX xestio-nadas por colectivos privados,e que a emigración, a GuerraCivil e a posguerra interrompe-

ran a súa celebración. Por mordo senso indentitario desta tra-dición para a poboación pon-teareán e do arraigo da músicapopular na nosa localidade, oConcurso foi recuperado poloConcello no xa citado ano de1966.

Foi constante a través dotempo a súa celebración nomes de setembro e a normaestrita de que os grupos parti-cipantes foran cuartetos (dúasgaitas sen modificacións, unbombo e un tamboril) e vesti-ran traxe tradicional completo.Era costume tamén que os par-ticipantes se reuniran antes docertame para facer un pasarrúatocando música tradicional

[Carlos Collazo De la Fuente, Historiador e Profesor de Ciencias Sociais]

Aproximación histórica aoConcurso de Gaitas do País,de Ponteareas (1966-2017)

EXISTENANTECEDENTES

HISTóRICOS CLAROSDO CONCURSO DENDEOS ANOS 20, SE BEN

NON FOIINSTITUCIONALIzADO

POLO GOBERNOLOCAL ATA 1966.

páx. 6 ||

dende o Concello ata o lugarde celebración da proba.

O Concurso oscilou normal-mente entre un e dous días decelebración, as veces combi-nado co certame de composi-ción da peza musical, o calaportaba unha peza que servíade proba para as bandas doConcurso de Gaitas do País. Oslugares de celebración do cer-tame foron catro: a “Plaza delGeneralísimo” (actual PrazaMaior), o Cine Mariño, o Audi-torio Reveriano Soutullo e oCentro Artístico Sportivo dePonteareas.

O número máximo de parti-cipantes rexistrado foi de trintae catro (1992) e o mínimo decinco (2016), aínda que nor-malmente á fase final da probasó accedían de quince a dezgrupos. A maioría das bandaseran das provincias de Ponte-vedra e de A Coruña, pero re-xístrase tamén participación degrupos de toda Galicia e decentros galegos do panoramanacional (Madrid, Barcelona ePaís Vasco).

Foi usual a entrega de catropremios dunha contía elevadae sostida ao longo do tempo,sendo reseñable o esforzo noaumento orzamentario levadoa cabo nos anos 90 e a axudacase constante da Deputaciónde Pontevedra e da Xunta deGalicia. A participación de em-presas privadas como colabo-radoras e patrocinadoras doevento xa dende as primeirasedicións ata hoxe, fálannos doéxito e do potencial econó-

mico do Concurso como activohistórico, cultural e turístico dePonteareas.

PRIMEIROS ANOS

Coma xa se apercibira conanterioridade, diferenciamosdúas etapas no desenvolve-mento do certame: por unlado, os concursos musicais degaitas e cuartetos tradicionaisacontecidos no primeiro terzodo século vinte da man de aso-ciacións culturais e musicais

privadas; por outro, a institu-cionalización do Concursodende o ano 1966 polo Conce-llo de Ponteareas e o mante-mento do mesmo sen soluciónde continuidade ata os nososdías. De seguido, facemos unbreve percorrido por eses pri-meiros anos a través das fontesrecuperadas.

No documento que amosa-mos a continuación(2) se nospresenta unha carta da comi-sión de festexos de 1921 na calse lle comunica ao grupo ven-

Documento de 1921 no que se alude a un concurso de gaitas celebrado enPonteareas polo cal a comisión organizadora comunica ao grupo

gañador a súa victoria( 3). [Fonte intermediaria: Antonio Gutiérrez Pereira.]

|| páx. 7

cedor do concurso de gaitasorganizado en Ponteareas asúa condición de primeiro pre-miado. Isto demostra cómo xaen 1921 había concursos de gai-tas en Ponteareas, probable-mente de gaiteiros individuais(“conceder a vd.”). Eran compe-ticións xa con bases, xurado,premios e peza de obrigada in-

terpretación. Non obstante,como xa se aludiu, a súa orga-nización corría da man de co-misións privadas alleas aoConcello de Ponteareas.

Seguindo o Programa deFestas da Virxe dos Remediosde Ponteareas de setembro doano 1900(4), atopámonos comoa música das “Gaitas del País”

era o leitmotiv dos festexos or-ganizados pola Comisión deFestas. A través do Programa deFestas da Virxe dos Remediosde 1931(5) encontrámonos quenos anos trinta deuse un retro-ceso do carácter popular e tra-dicional das festas de setem-bro, e un intento por resaltartodos os aspectos modernos

Fotografía de 1900, Rancho de Reis (Guláns). Familia de Feliciano Evaristo e Elvira de Caseira no que se observa unterceto de gaita e percusión (bombo e tamboril). [Fonte: arquivo familiar de Elvira Caseira.]

páx. 8 ||

(fútbol, bandas militares demúsica, demostracións de luzeléctrica) senlleiros da II Repú-blica. É probable que a chegadada modernidade eclipsara tra-dicións como a das gaitas dopaís sen chegar a borralas com-pletamente debido ao carácteridentitario que estas tiñan paraa poboación ponteareana.

Mediante o Programa deFestas da Virxe dos Remediosde setembro de 1943(6), com-probamos como despois doinicio oficial da Festa, os gruposde gaitas facían pasarrúa polavila, sen embargo, o concertofundamental foi encargado áBanda Municipal de Ourense(non aos cuartetos tradicionaisde gaitas do país). Novamente,a pesar do papel secundarioque se asignaron ás gaitas dopaís, a súa participación nasfestas non puido ser borradaao completo por formar partedas tradicións máis profundasdo pobo.

No diploma que amosamosde seguido(7) correspondenteao ano 1947, móstrasenos xa uncertame de gaitas de cuartetos,no cal había unha peza obriga-

toria, un xurado e os gruposparticipantes se estruturabanen torno a un director. Nestecaso, o grupo vencedor fora“Saudades da Terra”. Coma osdemais exemplos, a súa organi-zación debeuse a comisións de

festexos alleas ao Concello dePonteareas.

Estas festas populares e cer-tames musicais nos que as gai-tas do país tiñan un papelnotable fóronse esquecendonos anos 40 e 50 por mor das

Fotografía de 1924. "O Carriolas", gaiteiro de Ponteareas, tocando enBouzas (Vigo) acompañado de bombo e tamboril. [Fonte: Faro de Vigo (23de xullo de 1924)]

|| páx. 9

Diploma docertame de

cuartetos degaitas celebrado

en 1947 noprograma das

festas pratronaisde Ponteareas.

[Fonteintermediaria:

Antonio GutiérrezPereira.]

páx. 10 ||

xa citadas dificultades históri-cas do momento. Non obs-tante, debido ao caráctersenlleiro das gaitas do paíspara a poboación de Pontea-reas, o Concello da cidadeacordou retomar o Concursono ano 1966, institucionalizán-doo e xestionándoo xa dendeo sector público.

O CONCURSO A PARTIR DE 1966

Deste xeito, en setembro de1966 o Concello de Ponteareas

celebrou oficialmente o I Con-curso de Gaitas do País, aca-dando un notable éxito departicipación e asistencia. Istosupón unha proba notable docarácter identitario desta cele-bración para Ponteareas, a cala pesar das dificultades, nomemento en que se puido re-tomar o certame produciuseun éxito inmediato, algo quesería moito máis difícil de aca-dar no caso de celebracións ca-rentes de arraigo popular.

Este feito bota por terra,

ademais, a hipótese de que arecuperación do Concurso res-ponda unicamente a un plande fomento das tradicións po-pulares promovido pola Fa-lanxe. É certo que o colectivofalanxista intentou recuperareste tipo de tradicións comoelemento cohesionador da po-boación, para eles, proba da ri-queza e variedade cultural deEspaña e do atraso rural dasculturas periféricas.

Non obstante, é imposibleque tan só coa vontade pun-

tual dun grupo político o Con-curso de Gaitas do País rexis-trara un éxito tan inmediato noseu inicio e se mantivera, atahoxe, 50 anos vixente. A únicaexplicación a este fenómenoenlaza, dende o noso punto devista, coa idea de que o Con-curso estaba xa na xente, eraparte das súas tradicións e dasúa identidade (independente-mente do signo político ao quecadaquén estivera adscrito).Deste xeito, no canto da recu-peración do Concurso, é máisaxeitado falar de que a Falanxepermitiu (ou non entorpeceu)o desenvolvemento deste tipode probas centenarias en Pon-teareas.

O Concurso de Gaitas doPaís é herdeiro dunha longatradición musical gaiteira xe-rada en torno a Ponteareas a fi-nais do século XIX e principiosdo século XX. Por exemplo, asgaitas dos Irmáns Represas, ar-

tesáns e músicos de Xinzo(Ponteareas), percorreron oscinco continentes levando onome de Ponteareas e de Gali-cia por todo o mundo. Dende1928, temos constancia do

paso da interpretación dos gai-teiros de forma individual á in-terpretación en cuartetos. OConcurso de Ponteareas reco-lleu esta novidade dende oprincipio, sen renunciar á tradi-ción da vestimenta ou da tipo-loxía de instrumentos e pezasa interpretar. A singularidadedo noso Concurso reside na ca-pacidade que tivo para adaptarao modelo competitivo as

Nota de prensa de El Pueblo Gallego que fala dos resultados do I Certamede Gaitas do País. (p. 16, 14/09/1966)

O CONCURSO DE GAITAS DO PAíS É HERDEIRODUNHA LONGA TRADICIóN MUSICAL GAITEIRA XERADAEN TORNO A PONTEAREAS A FINAIS DO SÉCULO XIX E

PRINCIPIOS DO SÉCULO XX.

|| páx. 11

Fotografía do cuarteto "Os Montes", participantes no ano 1983. [Fonte:Arquivo do Museo de Ponteareas.]

Fotografía da XXV Edición do Concurso de Gaitas do País de Ponteareas,que nos mostra a un cuarteto en plena competición ( 1993).

páx. 12 ||

novas formas de agrupamentomusical xurdidas nos anos 30.

Durante os anos 60 o Con-curso de Gaitas do País cele-brouse con admirable regu-laridade e notable éxito, con-tando con abundante partici-pación e significativos premiospara a época(8). Sen embargo,na prensa dese tempo resál-tate a falta de axuda institucio-nal do Concurso entrando nosanos 70, feito que o condicio-nou ata tal punto que na dé-cada sinalada deixouse decelebrar nun ano. Esta circuns-tancia explica que no presente2017 celebremos a 50 Edicióndo Concurso, a pesar de quediacrónicamente o certametería que contar con 51 anosnaturais.

Nos anos 80, o Concurso deGaitas do País volveu a súa liñade participación e premios ele-vados. É nesta época candogrupos de fora de Galicia, dasCasas Galegas de Madrid, Bar-celona e País Vasco achégansepara participar no certame. Onúmero de grupos tradicionaisque participou cada ano soiasuperar a vintena, e o concursopasou a celebrarse durantedous días, sendo o primeiro aclasificatoria e o segundo dedi-cado á final. Igualmente, a re-percusión na prensa e nosmedios de comunicación daépoca foi moi significativa econsolidouse tamén o feito deque foran sempre empresasprivadas as comitentes dosprincipais premios.

O feito máis significativo

Os gañadores do 2015, "Efecto Polilla" (Teo), co alcalde de Ponteareas, Xosé Represas, e coaconcelleira de Cultura, Hortensia Bautista. Fonte: Arquivo do Museo de Ponteareas

dos anos 90 en relación coConcurso de Gaitas do País foio esforzo no incremento orza-mentario dos premios do Con-curso tanto por parte doConcello de Ponteareas comopor parte das empresas da re-xión. O aumento dos premios eda estrutura do certame tivocomo consecuencia o incre-mento do nivel dos cuartetos

de música tradicional galegaque asistían cada ano ao Con-curso en Ponteareas. O renomedo noso certame aumentou econsolidouse neste tempo, e asaxudas institucionais tanto daDeputación de Pontevedracoma da Xunta de Galicia in-crementáronse paralelamenteante a evidencia do éxito doConcurso.

Nas últimas décadas, o Con-curso de Gaitas de Ponteareasconsolidouse coma un refe-rente fundamental dentro dopanorama artístico e musicalgalego. A súa historia e renome,a elevada contía dos seus pre-mios e o alto nivel competitivodas bandas participantes aolongo do tempo, contribuíron aelevar o Concurso ao posto de

|| páx. 13

preferencia no que se atopahoxe en día. O Concurso deGaitas do País de Ponteareasfoi quen de sobrepoñerse ásnon poucas trabas da súa his-toria pervivindo ata os nososdías e asegurando a transmi-sión da centenaria tradiciónmusical e gaiteira de rexión.

CONCLUSIóNS

O interese do Concurso deGaitas ten dúas vertentes: porunha parte, o seu valor histó-rico, artístico, cultural e patri-monial. É, en liña con tódalasfontes consultadas, o concursode cuartetos tradicional máisantigo de Galicia, e un dos máisantigos da Península Ibérica nasúa especialidade.

O Concurso enlaza de pretocoa identidade da poboaciónponteareana, pois a música tra-

dicional das gaitas do país es-tivo dende sempre imbricadaen tódolos actos relixiosos ecivís da localidade. Ademais, émoi común que calquera pon-teareán teña na súa familiaalgún músico, artesán ou en-tendido vinculado á músicatradicional galega; por outraparte, o Concurso de Gaitasserve de espazo de reunión eescenario privilexiado para acelebración de reunións, pre-sentacións e intercambio denegocios das empresas relacio-nadas co evento.

O Concurso de Gaitas doPaís de Ponteareas conta cunvalor histórico e artístico ini -gualable, así coma un potencialeconómico moi importante. Acelebración un ano máis doConcurso supón unha posta envalor da nosa historia, da nosatradición musical e da nosa

identidade como cidade. Estefeito contribúe a creación dunpatrimonio inmaterial diferen-ciador, o cal ten a capacidadede atraer turismo, acordos co-merciais e novas inversións aPonteareas.

O Concurso de Gaitas doPaís recolle e canaliza décadasde tradición musical galega econta hoxe en día co maiorprestixio que un certame mu-sical do seu perfil pode chegara acadar. Como sociedade,temos o deber de non estragaro valor do patrimonio herdadoe de tentar poñelo en valor,aproveitando toda a súa po-tencialidade. O Concurso éunha tradición única e identi-taria de Ponteareas, cun poten-cial cultural e económicodemostrado de amplo alcance,e por tanto, digno obxecto devindicación na actualidade. ||

páx. 14 ||

1.- Fundamentalmente, as Actas das sucesivas edicións do

Concurso recollidas no Arquivo do Museo de Ponteareas,

e tamén a prensa galega de metade do século XX en

adiante (Faro de Vigo e El Pueblo Gallego).

2.- Arquivo do Museo de Ponteareas (Doc. Local-Festas

Musicais-1921).

3.- Transcrición do documento: Festejos de 1921. Puente-

areas. En el concurso de gaiteros del país celebrado

ayer, el jurado por unanimidad ha acordado conceder

a vd. el premio único de 50 ptas. en metálico estable-

cido para el mismo por haberse ajustado en su presen-

tación a las bases prevenidas y sobresalir en la obra de

ejecución de concurso a los demás concursantes. Me

complazco gratamente en comunicárselo. Dios guarde

a vd. muchos años. Puenteareas, 10 de septiembre (19)21.

El Presidente de la comisión de festejos.

4.- Arquivo do Museo de Ponteareas (Doc. Local-Festas

Musicáis-1909).

5.- Arquivo do Museo de Ponteareas (Doc. Local-Festas

Musicáis-1931).

6.- Arquivo do Museo de Ponteareas (Doc. Local-Festas

Musicáis-1943).

7.- Arquivo do Museo de Ponteareas (Doc. Local-Festas

Musicáis-1947).

8.- A xeito de exemplo, no ano 1967 entregáronse 5.000

pts. ao gañador, 4.000 pts. ao segundo clasificado, 2.500

pts. ao terceiro e 1.500 pts. Fonte: El Pueblo Gallego

(7/09/1967, p. 14; 14/09/1967, p. 12; 16/09/1967).

NOTAS

Documentado está co modende principios do sé-

culo XX foise xestando unhatradición musical galega vence-llada á gaita sen modificaciónsno sur de Galicia e no norte dePortugal. Gaiteiros individuais,tercetos e cuartetos de gaitas epercusión, amenizaban a maio-ría das celebracións civís e reli-xiosas da época.

O obxectivo do presente ar-tigo é amosar un exemplo per-soal de cómo esa tradiciónmusical popular chegou a con-solidarse, xerando un patrimo-nio cultural clave para com-prender o xurdimento do Con-curso de Gaitas do País en Pon-teareas.

O grupo do meu pai, Airiñosde Pazos, e o meu primeirogru po, Los infantiles de las Mu -ras, foron dous dos principaisexpoñentes que participarondes ta empresa. Que este es-pazo, aínda que breve, contri-búa a dar sentido aos feitospresentes amosando a nosahistoria e compartindo a nosamemoria con que teña a bencoñecela.

Meu pai, Modesto Míguez

Cernadas, seu irmán Xosé,“Laurente” e “O Marta”, forma-ron o cuarteto Airiños de Pazosno ano 1935, cando todos elesrondaban os 20 anos de idade.O grupo acadou rapidamenteunha fama notable en toda aprovincia de Pontevedra, sobretodo no eido das celebraciónsrelixiosas. Dende moi cedo,

desprazáronse por toda Galiciapara actuar nas principais fes-tas da época. Ao norte de Por-tugal, acudían tamén a pesardos escasos medios dos quedispoñían, a pé e facendo noite“na barra dos follatos”, comodicían eles. Por mor da GuerraCivil, a traxectoria do grupo in-terrompeuse ata o ano 1940,

|| páx. 15

[Xaquín Míguez Rodríguez, “O Xocas”]

Airiños de Pazos e Los infantilesde las Muras: un antecedente aoConcurso de Gaitas do País

Modesto Míguezno frentedurante aGuerra Civil, cofusil decombate e asúa inseparablegaita. [Fonte:arquivopersoal.]

momento no cal a banda retor-nou e se ampliou ata contarcon sete membros (entraronRecaredo Fuentes, “Miliño” eLuis “do Penico”).

A formación musical de Airi-ños de Pazos estivo limitadapolos condicionantes ben co-ñecidos da época. Facendo usodo seu bo oído e con consi -derable dedicación e prácti ca,os sete culminaron unha tra-xectoria chea de éxitos, sendoa día de ho xe recordados entoda Galicia por quen con elescompartiron aqueles días.

Neste contexto de ensaios,actuacións, faladoiros musicaise festas, xurdiu “O Xocas”.Dende o berce, o son da gaitagalega acompañoume ata hoxeen día. As agachadas, collía osinstrumentos dos maiores etentaba tocalos, pois ao ser eualgo fraco tiñan medo de queme dera mal co esforzo e nonme deixaban tocar. Nun baúlvello da casa dos meus pais,atopei aparellos suficientespara crear os meus primeirosinstrumentos, os cales facíasoar de oído. Aos 10 anos deideade, xunteime con outros

páx. 16 ||

Grupo Airiños de Pazos, Modesto Míguez no centro. [Fonte: arquivopersoal]

dous compañeiros, EdelmiroMíguez e Marcelino Míguez,para formar o meu primeirogrupo: Los infantiles de lasMuras. Aínda que todos falaba-mos dende sempre galego, ainscrición do nome da bandativo que facerse en castelánpolos tempos que corrían.Todo me daba o mesmo, euquería tocar fora como fora.

Meu primeiro grupo bebeudas influencias de meu pai, así

coma de moitas outras figurassenlleiras do eido da músicagalega da época. Recordo conespecial cariño cómo NazarioGonzález Iglesias, “Moxenas”,pasaba o día na nosa casa to-cando e disfrutando da gaitaconnosco. Con Los infantilesde las Muras tocamos por tó-dalas festas de renome da pro-vincia de Pontevedra e, se beno pecunio era escaso (roldabaas 15 pesetas por persoa) a ex-

periencia fíxome crecer comomúsico e como persoa.

No ano 1954, contando con14 anos de idade, emigrei a Bra-sil para ganala vida. Tiven quedeixar o grupo de música e osmeus amigos e coñecidos, peropuiden levala miña gaita co-migo (non sen dificultades). Se-guín tocando na diáspora, epuiden destacar en eventoscoma a recepción do ministroespañol Martín Artajo, facén-

|| páx. 17

Grupo Losinfantes de lasMuras, "Xocas"tocando a gaita.[Fonte: arquivopersoal]

dome un nome como músicoen Brasil a pesar da miña xu-ventude. Ao meu retorno con21 anos, xa en 1961, asenteimeen Santiago e comecei a miñalabor artesán combinándoacon negocios en hostalería. Poraquel tempo, ao escoitalo meuregreso, moitos músicos e ami-gos como Basilio Carril, porexemplo, puxéronse en con-tacto comigo e, entre outroscertames, escoitei por primeiravez o nome do Concurso deGaitas do País de Ponteareas.

A distancia que me sepa-raba de Ponteareas xunto coinicio dunha serie de viaxespolo estranxeiro da man dagaita galega, impediron que ocamiño do Concurso e o meupropio se puideran cruzar. Foi

en 1989 cando meu amigo “Mo-xenas” (valedor a nivel musicaldo Concurso de Ponteareas) in-vitoume persoalmente a for-mar parte do xurado doConcurso de Gaitas do País. Aamizade que me unía a “Moxe-nas” e o renome do Concursode Ponteareas, o máis antigo

que se coñece da súa especia-lidade, fo ron as razóns polasque aceptei.

O Concurso de Gaitas doPaís de Ponteareas recibiudende os seus primeiros anos ainfluencia da tradición musicaldo sur de Galicia e do norte dePortugal que se vira fraguandodurante o primeiro terzo do sé-culo XX. Foi quen de canalizardita tradición e dar cabida aosmáis brillantes músicos gaitei-ros galegos do noso tempo,pois todos, todos, pasaron al-gunha vez por Ponteareas. Oexemplo do meu pai e máis omeu, son unha testemuña máisda cultura musical precedenteao Concurso, e de como moitosterminamos, felizmente, ven-cellándonos a él. ||

O CONCURSO DEGAITAS DO PAíS FOI

QUEN DE DAR CABIDAAOS MáIS BRILLANTESMúSICOS GAITEIROSGALEGOS DO NOSO

TEMPO, POIS TODOS,TODOS, PASARON

ALGUNHA VEz PORPONTEAREAS.

páx. 18 ||

|| páx. 19

Ocoñecido tango di «queveinte años no es nada».

Habería que preguntarlle aGardel que opina de 50. Paramin que é moito, e coido que aevolución do Concurso de Gai-tas do País que se celebra enPonteareas pode dar fe de talafirmación. O progreso técnicoacadado polos gaiteiros nestetempo foi sorprendente e oque comezou coma un en-vento case familiar acabou porse converter no certame de re-ferencia que é hoxe en día.

Cando en 1966 os responsa-bles da Comisión Organizadoradas festas patronais me co-mentaron a posibilidade de or-ganizar o concurso, crin que eraunha boa idea e mesmo llesfixen algunhas suxerencias queconsiderei de interese paradarlle ao certame un formatoprofesional. Unha delas era ade impoñer aos participantesunha obra descoñecida e de in-terpretación obrigatoria, algoque se mantivo durante algúntempo pero que nos últimosanos se foi perdendo.

Coido que é importante re-cuperar esa norma porque fa-

cilita enormemente o traballodo xurado ao permitirlle com-parar a habilidade do grupo áhora de solventar certas cues-tións técnicas. O feito de quesexa inédita, ou cando menosdescoñecida, é unha cuestiónde xustiza ao igualar as posibi-lidades dos participantes encanto a tempo de preparación.

Foi o caso que aceptaron amiña suxerencia e pedíronmeque eu mesmo escribise unhaobra para a ocasión. Acepteigustoso e de aí naceu A Freixa,unha muiñeira inspirada polorecanto do río Tea no que osponteareáns acostumamos afuxir dos rigores estivais destaterra.

Debo recoñecer que, de pri-meiras, houbo certo recato dosresponsables do certame dadoque boa parte dos participan-tes, con toda seguridade, teríandificultades para ler unha par-titura. Respondinlles que isopodería servir de acicate paraachegárense á notación musi-cal, algo imprescindible paracalquera que se interese poresta arte.

Aceptaron e coido que ese

enorme progreso adquiridopolos gaiteiros durante estemedio século vén a darme arazón, pois foron moitos os quepasaron por algún conservato-rio ou academia para perfec-cionar a súa técnica. Non digoque eu sexa o responsable, ninmoito menos, só que atinei nomeu veredicto.

En anos posteriores fun no-vamente convidado a partici-par como autor de outras obrasde interpretación obrigatoria,como Xeitosiña ou A Casti-ñeira. Agora, co gallo desta 50ªedición do certame, coido queé bo momento para recuperaraquela primeira composiciónque serviu para inau gurar oconcurso. O que reproducimosa continuación non é a versiónorixinal, xa que foi revisada pormin en 1994 para pulir o queconsiderei “pecados de xuven-tude”. Coido que agora é máisfluída e consistente.

Os meus parabéns ao Con-cello de Ponteareas por man-ter a organización do certamedurante estes 50 anos, e o meudesexo de que o seu éxito sealongue no tempo. ||

[Rogelio Groba Groba, compositor]

A Freixa: 50 anosson moito

páx. 20 ||

|| páx. 21

páx. 22 ||

|| páx. 23

páx. 24 ||

Era muller. Era labrega. Foiunha autodidacta avan-

zada que logrou aprender porsi mesma a tocar o acordeón emailo bombo. Foi tamén unhapioneira no seu entorno,mesmo sen que ela fose cons-cente de selo. Foi, en suma,unha artista e morreu, se cadra,sen saber que era unha artista,coa sensación de ser unha in-comprendida na súa época.

A Tomasa, bautizada comoEulalia Andrade Lago, naceu naparroquia ponteareá de Ango-ares o 24 de xullo de 1936,menos dunha semana despoisdo golpe de estado militar quesumiría a este país nunhaépoca escura. Filla de nai sol-teira, viviu a súa infancia e mo-cidde coma calquera outranena ou moza daquela épocaescura e de fame, na quepouco influiría o estado civil dasúa nai, pois naquela, ao igualque hoxe, esa circunstancianon supoñía maior trascenden-cia na Galiza rural.

De semblante lozano e ca-rácter tímido, pero determina-tivo, namorou moi cedo dunmozo, Herminio Carrera, un

agricultor que adoitaba atrave-sar os pasos sobre o río Teadesde a outra beira á altura deGanade, na parroquia de Areas,ata a vila ou aos muiños daCeña de Angoares.

á idade de 19 anos, casou etrasladouse a vivir a casa do seuhome, Herminio, en Ganade, coque tería dous fillos.

Herminio, ademáis de dedi-carse ás labores agrícolas, tiñabo oído para a música e tocabavarios instrumentos como agaita, o saxo ou o clarinete. For-maba parte dun mal denomi-nado gaiteiro, un cuarteto demúsica tradicional, o que hoxesería unha murga sen nome,formada polo propio Herminioao clarinete, Manuel Iglesias, deMeirol coa gaita, Delfín PedrosaO Campanillas, de Ganade,coa percusión (bombo e mara-cas), e outro compoñente quesería substituido máis adiante

polo fillo maior do matrimonio,Candido. O grupo adoitabatocar ao aire libre en festas eromarías.

Xa ben avanzada a décadados 50, e debido a que o ré-xime foi afrouxando as ríxidasformas da década anterior,obrigado pola necesidade deser aceptado pola comunidadeinternacional, produciuse unhapaulatina apertura tanto in-terna como fronteiriza, un ocopolo que foron entrando in-fluencias alleas de todo tipo ese cabe, en maior medida, asmusicais. A radio difundiu dunxeito extraordnario os novosritmos que foron incorporadoscase de inmediato ao reperto-rio polas murgas, deixando asesencias da música tradicionalrelegada unicamente á xota e amuiñeira de despois das misassolemnes e nos fins das festaspatronais.

[HB - Cándido e Gabriel Carrera]

Eulalia AndradeLago, A Tomasa

AS COMISIóN DE FESTA FORON DEIXANDO DECONTRATAR GAITEIROS OU MURGAS EN FAVOR DE

AGRUPACIóNS CON “VOCALISTAS” QUE VERSIONABANOS ÉXITOS DIFUNDIDOS POLAS EMISORAS DE RADIO.

|| páx. 25

De esquerda adereita: DelfínPedrosaCampanillas,CándidoCarrera,HerminioCarrera,Manuel Iglesiasde Meirol eEulaliaAndradeTomasa. [Fonte:arquivofamiliar.]

Paultinamente, as comisiónde festa foron deixando decontratar aos gaiteiros ou mur-gas en favor das agrupaciónsque contaran con “vocalistas”que versionaban os éxitos di-fundidos polas emisoras deradio, o que motivou que agru-pacións instrumentais e demúsica tradicional coma a deHerminio estivesen abocadas adesaparecer.

E esa circunstancia foi pre-cisamente a que introduciu aEulalia no mundo da música.

O grupo de Herminio preci-saba contar cun compoñentevocalista e, for porque Herm-nio non era dado a repartir be-neficios entre máis integrantes,ou por decisión da propia Eu-laia, a súa dona pasou a formarparte do grupo denominadoSanta Lucía de Ganade, com-

posto por un saxo, un bombo,unha caixa, unha gaita e unhavocalista.

O seu repertorio era va-riado, versionando as canciónsde moda que se escoitaban nasemisoras de máis audiencia deVigo; nos programas de discosdedicados ao mediodía men-tras facía o xantar na desapare-cida La Voz de Vigo, ou nassobremesas dos días que non a

páx. 26 ||

reclamaban as faenas do agronos Ecos de Sociedad deRadio Vigo.

Os desafíos de Las Jilgueri-llas y Los Alegres de Terán,rancheras, pasodobres ou cum-bias, entre outras, eran versio-nadas con soltura. Mais taméninterpretaba varias canciónspropias entre as que destacaLas chicas del barrio, un paso-dobre onde se relataba as “en-vidias” e críticas, dedicada ássúas veciñas, con letra da pro-pia Eulalia e música compostapolo seu home.

Aquel curioso quinteto nondeixaba indiferente a ninguén,se cadra por ser único na bis-barra en contar cunha mullervocalista, e ademáis pola esté-tica da mesma, co pelo loiro,unha perruca que poñía en de-terminadas ocasións, case sem-pre por economizar, como diríao seu home, xa que non había

nin tempo nin diñeiro para irde perruquería; pendentes lon-gos, corrente de varias voltas ebeizos pintados, todo elo, algoinusual no rural da época.

No ano 1963, nunha actua-ción en Valadares (Vigo), unacordeonista chegado de Ar-xentina, Manuel Mella, aché-gase ao matrimonio e pre-séntase. Manuel mostra admi-ración por Eulalia e pronto es-tablece una amizade con eles.Ofrécese a ensinarlle a tocar oacordeón. Non só lle deu clasesde balde, senón que mesmo lleregalou un acordeón vello paraque poidese practicar.

O mestre acudía a casa domatrimonio una vez por se-mana durante un mes para en-sinarlle. Esta foi toda aeducación musical que recibiuEulalia, e a partir dese mo-mento foi autodidacta. Manuelacompañouna a Vigo para

aconsellala na merca dun acor-deón novo co que ela empe-zou unha nova etapa da súavida artística

Foi nesta época cando aagrupación chamou a atenciónde Francisco Doval Echegaray,máis coñecido por Paco Vari-llas dono dunha explanadacon palco ao aire libre cha-mado O Parque Tea, situadaperto da ponte de San Roque,en Ponteareas.

Paco considerou que onome de Santa Lucía de Ga-nade non se prestaba para ac-tuar no seu recinto e decidiuque había que poñerlle taméno nome da vocalista. Mais Eula-lia non lle parecía nome artís-tico con gancho polo quebuscou un nome que polovisto tiña unha cantante doPaís Vasco, La Tomasa e, comoEuskadi quedaba lonxe, nonhabía perigo de que se entera-ran. Foi así como Eulalia pasoua ser A Tomasa e ninguénpodía imaxinarse naquel mo-mento que o nome artísticoacabaría por esquecer o nomereal da artista. Paco sacoullesunha foto e imprimiu uns pan-fletos coas súas canción parapromocionar ao grupo SantaLucía y su acordeonista La To-masa, megafonando co seu ci-troen polas parroquias econcellos colindantes, creandounha gran expectación.

Despois do concerto no Par-que Tea, Herminio, conscentedo tirón da súa muller, deciduintroducir tamén na agrupa-ción ao seu fillo máis vello,

Nesta imaxe podemos observar a expectación que producía o grupo nassúas actuacións. Na fotografía apaarecen Cándido co bombo, Delfín coasmaracas, Tomasa co acordeón, o neno Herminio coa caixa, HerminioCarrera co saxofón e Manuel Iglesias coa gaita. [Fonte: arquivo familiar.]

|| páx. 27

Cándido, por aquilo de non terque repartir entre xente allea.Máis tarde tamén ao seu fillomenor, Hermino, un neno decurta idade e longa melenaque acompañaba a agrupacióndesde que nacera, e para teloentretido dábanlle unha caixapara que enredara.

Paulatinamente, o grupo foireducíndose e mudando oresto dos compoñentes, pa-sando a ser soamente os catromembros da familia: o matri-monio e mailos seus dous fi-llos: Cándido, que tocaba agaita, con 13 anos, e Herminio,que tocaba a caixa dunha ma-neira sorprendente con soa-mente 5 anos de idade.

A singular agrupación A To-masa, cunha muller acordeo-nista que cantaba e tocaba obombo ao mesmo tempo edous músicos cativos, un delescunha longa e abundante me-lena, tivo moito éxito durantevarios anos, actuando en nu-merosas verbenas. A familia co-braba 2.500 pesetas, algo inu-sual, posto que o prezo habi-tual que se pagaba era de cin-cocentas pesetas por integran-te en cada actuación de tarde.

Pero compatibilizar as tare-fas do campo propias dos la-bregos coa vida artística nonera doado para Eulalia e sobretodo para os seus fillos, xa quemoitas veces tiñan que despra-zarse ata parroquias dos con-cellos colindantes a pé ecargados cos instrumentosporque, segundo Herminio,había que aforrar.

Isto motivou que os fillos domatrimonio abandonaran ogrupo na década dos 70; pri-meiro o maior, con 16 anos, elogo o mais novo, con 12. Eula-lia sufría e calaba, mais a activi-dade da Tomasa continuoucon outros integrantes man-tendo sempre a Eulalia e a Her-minio. Actuaron en grannúmero de parroquias e aíndaque o seu repertorio nun mu-daba esencialmente, mantivé-ronse en cartel ata a décadados 80, e mesmo chegaron aactuar no programa Luar da

TVG. (https://www.youtube.com/watch?v=5zpqHcgUrn0)

Co paso do tempo o grupofoi perdendo actividade e a súaretirada definitiva motivouna atristura que lle produciu amorte do seu fillo máis novo aprincipios dos 90, pero o nomede A Tomasa será embradotanto polos seus coétaneoscomo polas xeracións posterio-res pasando a formar arte doimaxinario colectivo.

Eulalia faleceu en Ganade odía 22 de Xuño de 2015 ós 78anos de idade. ||

Grupo A Tomasa. De esquerda a dereita Herminio Carrera Andrade (caixa),Cándido Carrera (gaita), Eulalia Andrade (bombo e acordeón) e Herminio

Carrera (saxofón). [Fonte: arquivo familiar.]

[Juan Ibáñez]

Unha aproximación áfigura de Antonio RepresasGarcía, O Marreco

Os irmánsRepresas Garcíano seu taller deXinzo (primeirotercio do S. XX).

Antonio "OMarreco" é o

primeiro poladereita. [Fonte:Faro de Vigo (9

de xunio de2007).]

Antonio Represas García(1895-1971), máis coñecido

como “O Marreco” pola singu-lar forma do seu carrelo, foi undos músicos e artesáns galegosmáis significativos da primeirametade do século vinte. Xuntocos seus tres irmáns, creou nosanos trinta na localidade deXinzo un taller artesanal degaitas, palletas e outros apare-llos musicais. Ademais, os “ir-máns García” chegaron arexentar un muíño e unha fra-gua, actividade pola cal acada-ron tamén fama de artistas notraballo co metal.

Temos constancia da pre-senza do “Marreco” como mú-sico e subdirector da Banda deXinzo dende 1928, dirixidaentón por Xesús Táboas. A tra-xectoria da Banda interrom-peuse por mor da Guerra Civile da posguerra, retomando assúa activade en 1946 e cesandonovamente en 1952 a causa daemigración. Nos anos 50 “OMarreco” formou cos seus ir-máns unha orquestra en Xinzo,sendo solicitado tamén comogaiteiro e clarinetista invitadode outras bandas de músicatradicional da época. Nese

mesmo tempo, Antonio Repre-sas decidiu deixar a interpreta-ción musical para centrarse noámbito da composición e dafabricación artesá de instru-mentos. A lenda conta que de-cidiu deixar de tocar cando lleroubaron a súa gaita, “de per-fección inigualable”, para nonter que tocar outra de menorcalidade.

Como artesán, “O Marreco”introduciu novidades técnicascoma a fundición de moedasde prata e a incorporación des -te material xunto co latón aoxeito de argola na cana da

páx. 28 ||

gaita. As mulleres da familiadedicábanse tamén á fabrica-ción de foles e baquetas, con-tribuíndo ao éxito do negociofamiliar.

En definitiva, a labor artesá,compositiva e artística de An-tonio Represas García foidunha importancia primordialno panorama musical galegoda súa época. As gaitas da fa-milia Represas García exportá-ronse á Casas Galegas de todoo mundo e o taller familiar for-mou a músicos e artesáns im-prescindibles na escena galegacontemporánea, como XoséManuel Seivane.

Pola similitude de cronolo-xías entre o momento en queAntonio García se consolida

como artesán en Xinzo e o ini-cio do Concurso de Gaitas doPaís de Ponteareas (1966), pa-rece ineludible a idea de quehoubera unha relación entreambos procesos. Pola escasezadas fontes non é doado deter-minar con seguridade dita liga-zón. Non obstante, sería unhainxenuidade pola nosa partepensar que o obradoiro de gai-tas tradicionais máis punteiro ecoñecido dos anos 40-50 enGalicia, non tivese ningún tipode vinculación co Concurso dePonteareas. Den de a nosa pers-pectiva, é moi probable que otaller do “Marreco” aproveitasepara facer negocio vendendogaitas aos participantes e esta-blecendo novos vínculos co-

merciais, estivese tamén parti-cipando na afinación e postaen escena dos concursantes, esen dúbida desfrutara comoespectador do evento.

É un orgullo para min poderfalar nestas páxinas dunha per-sonaxe tan significativa da nosalocalidade. Na memoria estános “irmáns García” e, de xeitoespecial, Antonio, os cales (en -tre outros) fixeron de Xinzo oberce da artesanía gaiteira ga-lega do seu tempo. Como xaexpuxen, é difícil comprendera evolución da música galegatradicional en Galicia sen falardo “Marreco”, polo que dedi-carlle este artigo ao seu re-cordo tórnase pouco menosque nunha obriga para min. ||

|| páx. 29

Dende case unha década, oConcello de Ponteareas

ten a ben recoñecer a traxecto-ria dos músicos máis significa-tivo da nosa rexión facéndollesunha homenaxe nas sucesivasedicións do Concurso de Gaitasdo País. O pasado 2016, miñafamilia recibiu con alegría a no-ticia de que nese ano a home-naxe recaería no meu avó,Alfredo Fragueiro Souto. O seurecente falecemento móvenosa recordalo valor da súa traxec-toria na nosa memoria colec-tiva e, se cadra, estableceloprecedente necesario para queas figuras homenaxeadas nonse esquezan despois da ceri-monia mantendo en auxe aforza da súa estela.

A vida do meu avópercorreu diferentes camiños,incluíndo o da emigración.Coma tantos outros músicosgalegos do seu tempo, tivo quegañala vida en oficios afastadosda súa verdadeira paixón e vo-

cación: a gaita. Dende cativo,achegouse a calquera instru-mento que pasara por el paratentar facelo soar. Fabricou asúa primeira frauta a partir depau de cana, interpretando deoído as melodías do seutempo. Pouco a pouco, meuavó foi aforrando e conse-guindo pezas de gaitas por se-parado, as cales montaba

artesanalmente ata acadalaprodución de gaitas completas.A carestía non daba lugar amáis.

Da man de Antonio Carra-cedo Ucha, meu avó Alfredo seiniciou no estudo de solfexo.Asináronlle entón instrumen-tos de percusión, cousa que oafastaba da súa paixón polagaita galega. Xulgando máisque suficientes os seus coñece-mentos, a súa sensibilidademusical e o seu fino oído, meuavó decidiu deixalo solfexo e apercusión e pasar a integrar

[Ricardo Fragueiro Rajo]

Na memoria de AlfredoFragueiro Souto

Alfredo Fraguerio en primeira instancia coa súa gaita, nunha alborada nocampo nos anos 40. [Fonte: arquivo da familia Fragueiro.]

FABRICOU A SúA PRIMEIRA FRAUTA A PARTIR DE PAUDE CANA, INTERPRETANDO DE OíDO AS MELODíAS DO

SEU TEMPO.

páx. 30 ||

|| páx. 31

cuartetos e pequenos gruposnos que as gaitas do país leva-ban o protagonismo.

En 1941 entrou a formarparte de Os Pequenos de Gu-láns, compartindo espazo conAlfredo Groba Prego, músico eamigo do aprendeu moitas

cousas de valor tanto no eidomusical coma no persoal. Nesetempo, a súa fama como afina-dor de gaita foi en aumento,sendo moi solicitado para taltarefa. Pasou a integrarse nosCelestes, pero tivo que aban-donalo grupo por motivos de

traballo. Como calquera mú-sico tradicional galego, o seumaior interese era formar partedunha agrupación. Así, volveutocar nos veráns na murga OPentagrama, dende 1989 ata1994 formou parte de Brisas doCondado, e finalmente militou

Grupo Brisas do Condado. Alfredo Fraguerio na marxe superior dereita, portando a súa gaita. [Fonte: arquivo dafamilia Fragueiro.]

no grupo Iris de Ponteareasdende o 2007. Meu avó Alfredocombinou a súa presenza noscuartetos e agrupacións cita-das coa labor de gaiteiro nosranchos de reis de Guláns, ac-tuando por todo o sur de Gali-cia e na localidade irmán daOrotava (Tenerife).

Gustaríame concluír estabreve reseña aludindo á partemáis persoal do meu avó Al-fredo. Nunca foi un home quereclamara protagonismo, aocontrario, atopou a felicidadeno feito de mesmo de formarparte deste fermoso mundoque é a música galega tradicio-nal. Quen o coñeceu sabe quea súa paixón é a gaita, e por isovaloramos aínda máis a súa ca-pacidade para renunciar a elanos momentos da súa vida nosque, por motivos laborais oupersoais, tivo que afastarsedela. Os tempos presentes nonson doados, desexamos queeste artigo sirva para recordalavida e a traxectoria do meu avóe compartila deste xeito contodos os que se queiran ache-gar a ela. ||

páx. 32 ||

Alfredo Fragueiro recentemente, facendo soar a súa gaita. [Fonte: arquivoda Familia Fragueiro.]

|| páx. 33

páx. 34 ||

Dos meus primeiros recor-dos no mundo da gaita,

véñenme imaxes dun pequenotaller de instrumentos en Pon-teareas. Recordo como aquelhome sacaba unha gaita dunbarril, a miña primeira gaita, aque me axudaría a soñar cunhavida de infinidade de músicasposibles.

Ponteareas é a casa dosmeus queridos artesáns e ir-máns Gil. Coñecémonos naadolescencia, na UniversidadePopular de Vigo, sendo alum-nos do prestixioso mestre e ar-tesán Antón Corral. EnPonteareas seguimos a soñarcon instrumentos que iríanmudando con nós a forma deentender as músicas. Nunhacafetería do pobo e nun panode papel naceu o deseñodunha das miñas gaitas de con-certo.

Alá polo ano 1991, xunto conHipólito Cabezas, Miguel De-vesa e Luís Abalde, tivemos aidea de presentarnos ao con-curso de gaitas. Quedamos naprimeira posición co grupo quefixemos para a ocasión: Cam-pañó, en homenaxe ao gaiteiro

Xoán Tilve, que foi fonte deinspiración para gaiteiros comoRicardo Portela. Hoxe, vistodende outra perspectiva, dincoas claves de aquel primeiroposto, porque moito nos diver-timos no palco e porque, sobretodo, ninguén nos dixo que eraimposible.

Esta será para min a se-gunda vez que actúe en Ponte-areas, xa coa miña banda e,ademáis, pechando a 50ª edi-ción do concurso de gaitas.

Parabéns polo traballo du-rante todo este tempo e pormanter viva tanta ilusión polamúsica dun país. ||

[Xosé Manuel Budiño]

Ninguén nos dixoque era imposible

Xosé ManuelBudiñoparticipou noConcurso deGaitas deGaitas do Paísen 1991 coaagrupaciónCampañó, coaque acadou oprimeiropremio.

[Antón Corral Martínez, músico, mestre e artesán]

Perspectivas e vivenciasda música tradicionalen Ponteareas

|| páx. 35

Cando botou a andar o Con-curso de Gaitas do País de

Ponteareas nas festas de SanMiguel, eu percorría as estradastortuosas dun país que ficaraaletargado nunha nebulosa deatraso, e no que moitos embu-chaban doses de afouteza nasúa equipaxe para enfrontar aemigración.

No ano 1967 desenvolvía olabor de viaxante comercial. Unviaxante con alma de gaiteiro.Aquela profesión fora escollidapara saír da precariedade á quenos viamos abocados nesaépoca os gaiteiros. E si, ser-viume para progresar economi-camente pero, por outrabanda, afastábame da miñapaixón. Foi aquel un dilatado

periplo no que colguei os hábi-tos de gaiteiro, de profesor degaita e deixei as foliadas de vilaen vila. Mais aínda me quedabaunha válvula de escape e eranos concursos.

Por iso, nas datas nas quetiñan lugar eses eventos, des-prazábame á miña cidade deorixe para ensaiar co grupo OsMontes, mesmo ás veces

dende o outro extremo da pe-nínsula, para poder tanxer asmelodías que formaban parteou as que se ían incorporandoe engrosando o corpus depezas da tradición galega.

Non recordo ben se partici-pamos no primeiro certame de1967 en Ponteareas, pero estouseguro de que, en canto tive-mos noticia dese evento, alónos diriximos dispostos a me-dirnos cos grupos máis sobran-ceiros, pero non moi nume-rosos, de toda Galicia.

Os concursos constituíanverdadeiros acontecementos, elogo comezaron a espallarsepor vilas e cidades. Alí dábansecita gaiteiros con característi-cas particulares, que procedían

OS CONCURSOSCONSTITUíANVERDADEIROS

ACONTECEMENTOS, ELOGO COMEzARON A

ESPALLARSE POR VILASE CIDADES.

de diversos puntos da xeogra-fía galega para mostrar as des-trezas adquiridas na elabo-ración das pezas habitual-mente tanxidas con toqueaberto e nas tonalidades de dóe si bemol.

Persoalmente, nunca funpartidario das competicións noeido da música. Sempre penseique a rivalidade non era unelemento axeitado para enri-quecer unha arte que deberaunir e non enfrontar. Mais,tamén recoñezo as vantaxesque proporcionan estes encon-tros e que van orientadas a as-pectos como a constantemellora na técnica musical ede certos compoñentes nece-sarios como o coidado na ves-timenta, á presentación ecolocación (tanto dos instru-mentos como dos músicos, decara a lograr unha estética es-collida e unha perfecta comu-nicación co público). Aínda sepoderían engadir outro as-pecto, que contribúe a mello-rar estratexias artísticas, talescomo a disciplina con respectoaos intervalos de tempo mar-cados para executar as obras, ocoñecemento teórico musicalpara incorporar e presentarnovos repertorios ou a introdu-ción de novas singraduras naimpronta creativa, pero sem-pre sen exceder os límites quemarca a tradición.

As formacións participantesconstituíanas habitualmentedúas gaitas e un tamboril, así orequirían os diferentes concur-sos por toda Galicia. Mais, en

Ponteareas apostouse poloafianzamento da percusióndentro dos grupos tradicionais.Aquí en Ponteareas introducí-ronse cuartetos formados pordúas gaitas, tamboril e bombo,cobrando así unha maior im-portancia a percusión.

Tres constituíntes principaisconforman o corpo dos con-cursos de música tradicional:

os grupos musicais actuantes, oauditorio e, nunha posiciónmáis delicada, o xurado. Esteúltimo é a parte decisoria etamén foi evolucionando aolongo do tempo con respectoá propia capacitación e xa quelogo influíron nos requisitosesixidos para a execución mu-sical das pezas. Eu formei partedos tres.

Antón Corral.

páx. 36 ||

|| páx. 37

Como músico participei ataque pasei a ser artesán na De-putación de Lugo, alá polo ano1975, e mesmo promovín aosmeus alumnos da Cruz Roja ede Cántigas e Frores, entre elesaos meus dous fillos, para queformasen grupos e participa-sen neses eventos.

Recordo as pezas requiridasnos comezos: unha alborada eunha muiñeira, esixencias acumprir executadas dentrodun tempo máximo de seis mi-nutos. Un tempo que me que-dou gravado a ferro despoisdun certame nesta mesma vilade Ponteareas. Non recordo oano, pero si lembro que obtive-mos a maior puntuación e aca-damos o primeiro posto.Aquela sensación de vencedo-

res foi deitada ao chan candoescoitamos que nos descualifi-caban por exceder o tempomarcado. Aínda hoxe me custacrer que superaramos a ba-rreira dos seis minutos. Contodo, hai que ter en conta queneses anos o xurado estabaconstituído polo alcalde, a al-caldesa e un reloxo dos que ocarácter exhaustivo tan só sepresumía. Co tempo, a situa-ción evolucionou e o xuradoconverteuse nun elenco deprofesionais da música for-mado por seis integrantes,aproximadamente, específicospara gaita e percusión e aveza-dos representantes da músicaen xeral.

Se a composición do xuradoexperimentou melloras, tamén

o fixeron elementos que atin-xían directamente ao grupo ac-tuante; por exemplo notocante á disposición da inter-pretación das pezas coa posi-bilidade de empregar ointervalo dun minuto na postaa punto da afinación do instru-mento. Algo esencial, e quenos primeiros concursos nonse contemplaba.

Recordo como comezaba-mos a tocar en canto faciamosa nosa incursión no escenariodo cine Mariño de Ponteareas,onde se celebraba o concurso.Faciámolo de xeito abrupto,arriscándonos a tocar desafi-nado, pois calquera variaciónde temperatura no cambio doespazo exterior á parte interiordo escenario podía incidir de

páx. 38 ||

xeito fatal na afinación. Nonobstante, outras das normasseguen a manterse ata o deagora, son as que atinxen ex-clusivamente á tradición dosinstrumentos galegos propia-mente ditos, sen aportes quedeturpen o propio carácter,respectando un son coa poten-cia relativa que debe ter a gaitae aceptando incorporar novasexpresións e dinámicas, queafectan máis que nada á comu-nicación entre os músicos e opúblico.

Outrosí, ao longo do tempo,foi variable o número de cuar-tetos participantes. No períodono que tiven a oportunidadede intervir como músico, con-cursabamos arredor de setecuartetos con integrantes fixos,entre eles, grupos significativosda época como Os Aluminiosda Coruña, Os irmáns Garcei-ras de Melide, que tocaban con

gaitas un si bemol moi agrada-ble, Os Cruceiros de Vigo, congaitas en dó brillante de sonescollido, Os Raparigos de Fe-rrol, Os Amigos de Lugo, comúsico Antonio Sandar, o meuprimeiro mestre de gaita e cla-rinete, Os Campaneiros de Vi-lagarcía e nós, Os Montes deLugo. Entre todos había unharelación de amizade, mais isonon quitaba a rivalidade á ho -ra de tocar as pezas máis ela-boradas.

Como xurado participei apartir de 1983, dende que ini-ciei o meu labor na Universi-dade Popular de Vigo. Nelestiven como compañeiros agrandes persoeiros do mundoda gaita, como Moxenas. Mais,non me prestaba demasiado aposición de xuíz e aceptei aspeticións por parte da organi-zación dos concursos, tan sópor compromiso.

Co tempo, a situación in -cómoda que se xeraba e o feitode que os meus alumnos daEscola Obradoiro e o meu netoRamón Corral comezaron aconcursar, fixeron que ao caborexeitase ser membro destesxurados. Incluso, nalgunhasocasións, nin sequera chegueia exercer o meu voto candoRamón participaba co grupoRédea Solta ou con Anacos deBuxo. Por suposto, neses casos,non me resultaba ético oficiarde xuíz. Como público seguireiasistindo e gozando de vercomo se ten especializado anosa música nos gaiteiros epercusionistas máis novos.

Ponteareas garda no seuacubillo un vasto ronsel noeido musical, tanto tradicionalcomo doutros estilos. Por iso,non é de estrañar que esteconcurso perdure no tempo esiga a congregar aos diversoscuartetos, que acoden dendediferentes puntos da nosa xeo-grafía, para mostrar, cada vez,maior talento e calidade ao ex-traer dos nosos instrumentosde raíz un infindo mundo deposibilidades. ||

PONTEAREAS GARDA NO SEU ACUBILLO UN VASTORONSEL NO EIDO MUSICAL, TANTO TRADICIONAL

COMO DOUTROS ESTILOS. POR ISO, NON É DEESTRAñAR QUE ESTE CONCURSO PERDURE NO TEMPO.

|| páx. 39

Pídenme que escriba unhasliñas para esta primeira Re-

vista Conmemorativa do Con-curso de Gaitas do País dePonteareas, e non podería fa-celo doutra maneira que ape-lando á miña experiencia, poislevo máis de vinte anos vincu-lado dun xeito ou outro a esteConcurso e a esta Vila. A maiorparte deses anos fun, e sigosendo, membro do xurado doConcurso, pero antes distotamén fun participante, con-cursante durante algúns anos.

Na década dos noventa eraeu alumno de “Moxenas” enMoaña. Alí empezamos moitosrapaces e rapazas a achegarnosá música tradicional da man dohoxe mestre municipal de gaitaXavier Blanco. Naquel tempo,as inquedanzas dalgúns de nósviaxaban máis aló dos límitesdo meu Concello natal, feitopolo cal puxémonos en con-tacto co “Moxenas” para conti-nuar o traballo comezado porXavier.

“Moxenas” foi quen meaconsellou experimentar nou-tras canles das formacións paragrupos de gaiteiros máis alá da

formación banda de gaitas,como serían o gaiteiro solistaou o cuarteto. Foi nese intrecando escoitei falar por pri-meira vez do Concurso de Pon-teareas. Formei daquela o meu

primeiro cuarteto tradicional,con dúas gaitas tambor ebombo, ao xeito que se requi-ría nas bases de participacióndo Concurso. O cuarteto cha-mouse Andarivel, e participouen tres edicións ata acadar oprimeiro posto no ano 1992.

O grupo Andarivel desfíxosenese mesmo ano 1992, así que,aproveitando a circunstanciade eu estar sen grupo, “Moxe-nas” animoume a entrar no xu-rado do Concurso de Gaitas doPaís que, daquela, comezabaunha renovación dos seusmembros.

Xa que logo, tiven a oportu-nidade de ver as dúas perspec-tivas do concurso: os nervos doque está a tocar ou agarda overedicto do xurado e tamén aresponsabilidade de quen hade outorgar os premios, baixo apresión de non ser todo o xus -to e obxectivo que un quixer.

Durante todos estes anospasaron moitos grupos de gai-teiros por Ponteareas, de dife-rentes estilos e, ás veces,pondo ao xurado en máis dunapuro. Non é doado calibrar ecompensar conceptos como a

[Iván Costa Blanco]

Máis de vinte anos

Iván Costa Blanco tocando a súagaita co traxe tradicional galego.[Fonte: A. Filgueira e J. J. Penedo.

Doce polainas enteiras, 1998.]

páx. 40 ||

orixinalidade, o virtuosismo, aafinación, a técnica, a tradiciónmusical. Mesmo dentro do xu-rado houbo momentos de ten-sión e discusións acalorardaspara chegar a un consenso edecidir un gañador. Este con-curso sempre pretendeu unequilibrio entre o xeito detocar dos antigos cuartetos e aspropostas innovadoras coasque as novas xeracións de gai-teiros, ano tras ano, regalan osnosos ouvidos. De feito, du-rante algúns anos existiu para-lelamente ao Concurso deinterpretación, un certame decomposición no que calqueramúsico (non só gaiteiros) podíadar renda solta ao seu maxínmusical. Pero sempre tenta-mos que esas composicións

non deixaran no esquece-mento certos patróns melódi-cos e harmónicos que nosmanteñan amarrados á terra, ámusicalidade tradicional doscuartetos.

As pezas que resultaban ga-ñadoras do certame de com-posición eran logo de obrigadainterpretación para a primeirafase do Concurso de Gaitas doPaís. Ademais, ofrecíase a opor-tunidade ao autor premiadodo certame de composición departicipar como membro invi-tado no xurado dese ano.

Semelloume sempre unhaboa iniciativa o do concurso decomposición, mais como en tó-dolos ámbitos sempre pode-mos cometer erros. O noso foinon contar con que precisa-mente neses anos que durou oconcurso de composiciónhoubo a maior participaciónde grupos no Concurso de Gai-tas do País. Era necesario facerunha eliminatoria onde tódo-

|| páx. 41

DURANTE ALGúNSANOS EXISTIU

PARALELAMENTE AOCONCURSO DE

INTERPRETACIóN, UNCERTAME DE

COMPOSICIóN NOQUE CALQUERA

MúSICO (NON SóGAITEIROS) PODíA

DAR RENDA SOLTA AOSEU MAXíN MUSICAL.

los grupos habían tocar a pezaobrigada (a gañadora do con-curso de composición), co queo público ten escoitado atatrinta e catro veces a mesmapeza nunha soa sesión. Desdeo plano artístico, de cara ao pú-blico, resultaba un espectáculotedioso. Con todo, saíron á luzunhas cantas obras para gaitade autores como José J. Pre-sedo, Manoel Muxico, SabelaOlivares... que aumentaron onoso repertorio para forma-ción de cuarteto tradicional.

Ao longo dos anos a partici-pación no Concurso en canto anúmero foi variando sen ato-par ningún motivo aparente,pero o que non parou de me-drar foi a calidade. Se ben aparticipación masiva agradé-cese por ser reflexo do viva queestá a nosa música, non menosimportante é que a calidadedos participantes fora subindoano tras ano.

O Concurso de Gaitas doPaís segue a ser o máis impor-tante dos que se fan en Galizae, por ende, no mundo da gaitagalega. E segue a ser aquel parao que os cuartetos gardan

unha nova peza coa que sor-prender ao xurado e tentar asíacadar un dos premios. É oconcurso para o que au mentanos ensaios, para o que revisaninstrumentos, afinación, vesti-menta... En fin, é a cita máis im-portante do noso eido poloprestixio que alberga, prestixioque se lle outorga tamén aos

gañadores do certame. Só mequeda, pois, desexar unhalonga vida ao Concurso de Gai-tas do País de Ponteareas e aosseus promotores, organizado-res e colaboradores, para queeste siga sendo unha cita obri-gada no mundo da gaita e, enparticular, dos cuartetos tradi-cionais. ||

páx. 42 ||

Iván Costa Blanco como xurado do Concurso de Gaitas do País. [Fonte:Arquivo da Biblioteca Municipal, Concello de Ponteareas.]

|| páx. 43

Quizais poucos lugarespodan presumir de man-

ter un evento cultural por cin-cuenta anos consecutivoscomo lle pasa o concello dePonteareas e ó seu concursode gaitas que no próximo mesde setembro chegará ó mediocentenar de edicións. Por su-posto hai e houbo moitos emoi bos concursos de gaitasna historia e na xeografía deGalicia pero hoxe imos deter-nos na peculiaridade desteconcurso da capital do con-dado que ademais das alfom-bras do Corpus, de ser o bercedo músico Reveriano Soutulloe de ter na actualidade tresobradoiros de construción degaitas, ten este acontecementono ADN da súa distinción.

Vai ser difícil atopar un gai-teiro que non pasara polo ci-tado punto de encontro nestaxa dilatada historia. Eu mesmoteño que confesar que partici-pei de neno no ano 77, no quegañaran Os Raparigos, de Fe-rrol, e que bastantes anos des-pois fun invitado varias veces aformar parte do xurado.

Tamén participei nunha

ocasión no concurso de com-posición polo 1999; nese anogañou unha rapaza que era amiña alumna de gaita, SabelaOlivares, e non sei se creredesque alegreime tanto ou máisque se mo deran a min...

Anécdotas aparte o con-curso de gaitas de Ponteareas

pode dar para unha tese por-que ó redor del, cada edición,o mundo da gaita tiña e ten unpunto de encontro no que de-mostrar o seu pulo e a súa dig-nidade. Membros do xurado eparticipantes poden ser motivode estudo e análise e de seguroque escoitando as distintas

[Xaime Estévez]

Tres mil gaiteiros

Cuarteto co que participei no ano 1977 no certame de Ponteareas.

páx. 44 ||

edicións tamén podemos con-templar unha evolución nota-ble na interpretación tanto nasgaitas como na percusión.

Supoño que varias serán asclaves que expliquen a súa per-manencia no tempo. Unhapode ser o de convocar sempreá mesma formación-cuartetosde gaitas e percusións. Outrapode ser a de pretender man-ter un xeito tradicional, tantonos repertorios, como nos ins-trumentos, como na posta enescena.

Outra quizais o de premiarxenerosamente ós gañadorespero tamén a todos os intér-pretes xa que os grupos sem-pre teñen unha cantidade paragastos (5.000 pesetas, lembroeu, no ano 77).

Outra explicación podeestar en que o concurso estáunido ás festas principais do

verán no concello, Os Reme-dios, e que sirve, dende logo.para atraer público de toda Ga-licia con este reclamo.

Todos os alcaldes e tenden-cias políticas mantiveron aconvocatoria dende 1957, seben hai que dicir que durante30 anos foi Pepe Castro o pro-motor principal sendo os queviñeron despois ata o actual,valedores do mesmo sen dis-cusión algunha, o que lleshonra a todos e ós que hai queagradecer o mantementodesta aposta única pola músicatradicional galega.

Os concursos como o dePonteareas son un aliciente ex-traordinario, sobre todo paraos novos gaiteiros galegos, queteñen cada ano un escaparatedigno para demostrar o seu bofacer. Así, abundan grupos dexente nova que cada edición

levan os premios. Dende oshistóricos Raparigos do Ferrolque o levaran dous anos con-secutivos (1976-1977) ata os doséculo XXI, como Chupaca-bras, Virutas de Ébano, Lagha-reu, Vilabeira, Ludovaina,Lapsus gaita quartet, Neghroasubío, Miañadura, LuscoFusco, Maraghotas, Anacos deBuxo, Esparramáns, Chancros,Os Xuncos, Bordón Grellado,Picuiña, Folk de Coiro, EfectoPolilla... e unha infinidade denomes de todas partes de Ga-licia que moitas veces formá-banse exclusivamente para oconcurso.

Podemos estimar en máisde tres mil gaiteiros e percusio-nistas os que pasamos nal-gunha ocasión polo concurso,máis poboación que moitosconcellos galegos.

Se ninguén o impide o con-curso de gaitas de Ponteareasseguirá sendo un referente im-prescindible para a gaita tradi-cional en Galicia. Parabéns atodos os que contribuíron econtribúen para que sexa posi-ble. Por moitos anos. ||

O CONCURSO DE GAITAS DE PONTEAREAS PODE DARPARA UNHA TESE PORQUE ó REDOR DEL, CADA

EDICIóN, O MUNDO DA GAITA TIñA E TEN UN PUNTODE ENCONTRO NO QUE DEMOSTRAR O SEU PULO E A

SúA DIGNIDADE.

|| páx. 45

Los de la "cosecha de 1949",en Vigo, hemos vivido el so-

nido de la gaita desde niños,tanto por la radio como en di-recto por las verbenas de losbarrios a donde nos llevabannuestros padres. Esa vivenciaera más emocionante cuandocoincidían dos grupos de gaitasen pleno desafío, y que dichosgrupos estuvieran constituidosde la forma más tradicional yhabitual: 2 gaitas, un bombo yun tamboril.

En ocasiones, algunos es-pontáneos, mayoritariamentemujeres, salían al ruedo parabailar al compás que marcabanlos músicos.... (es curioso, la"jota" es la danza cuya músicaanimaba más a los espontá-neos para bailar).

A finales de la década de los50 y en los años 60 todos losveranos acudíamos a las gradasdel auditorio al aire libre delParque de Castrelos de Vigo, encompañía de multitud de per-sonas, para disfrutar de los fes-tivales culturales que allí seorganizaban, y cuyo acceso eratotalmente gratuito. Había tea-tro, zarzuela, música sinfónica,

etc., pero lo que más públicoatraía eran los grupos folklóri-cos de toda España y de mu-chos pueblos del extranjero. Sepuede afirmar que los que másentusiasmo despertaban eran,

por este orden: Las danzas ga-llegas (en toda su variedad), lajota aragonesa, las "sevillanas"y las "malagueñas".

En Vigo había multitud degrupos de gaitas, coros y dan-

páx. 46 ||

[Juan José Ricón Soliño, presidente do grupo Sain-Yago, vencedor do Concurso deGaitas do País en 1985]

Ponteareas, localidadvolcada con la músicapopular gallega desde 1966

Andrés RicónAlonso, a los12 años deedad,interpretandouna pieza consu gaita y eltrajetradicionalgallego

zas gallegas, en cada barriohabía uno, como mínimo. Fui-mos muchos los que nos incor-poramos a estas actividadescon el ánimo encendido porhacer algo tan bello y hermoso,algo que nos permitió conocermuchos pueblos y ciudades deEspaña y del extranjero. Delmismo modo, los vigueses reci-bíamos a grupos de gaitas,coros y danzas gallegas de todaGalicia y de los centros galle-gos del mundo.

Es en esta época, finales delos 60 y comienzos de los 70,fue cuando supimos del Con-curso anual de gaitas organi-zado por el Ayuntamiento dePuentereas. La noticia llegó anosotros por la prensa, la radioy, especialmente, por el boca aboca. Fueron muchos los pue-blos de Galicia que organiza-ron concursos de gaitas en losúltimos 70 años, pero ningunoalcanzó la perseverancia y elprestigio que consiguió el deesta excelentísima villa delCondado. Los nuevos tiemposnos impulsan a buscar nuevoshorizontes por diversos moti-vos, y un vigués, sin dejar deserlo (y sin dejar de formarparte de un grupo folklórico deVigo), se trasladó a Caldelas deTuy, donde creó una nueva fa-milia, e instauró una agrupa-

ción de gaitas, coros y danzasen 1980 en la parroquia de Bal-dranes (Tuy): Sant-Yago.

El auge de Sant-Yago y laintensa actividad que realizóesta agrupación de música ydanzas populares gallegas hizoque recibiera una invitacióndel Alcalde-Presidente delIlustrísimo Ayuntamiento dePuentereas, para participar enel XVIII Concurso de Gaitas doPaís, a celebrar el 9 septiembrede 1985 en el auditorio munici-pal. Aquella invitación fue unhonor y, al haber sido vencedo-res del Concurso, fue tambiénla gloria para los cuatro joven-císimos músicos que la forma-ban: Los hermanos RicónAlonso (Patricia, 14 años, a la

caja; Juan, 13 años, 1ª. gaita, yAndrés, 12 años, 2ª. gaita), yAdela Lorenzo Pimentel, 14años, al bombo.

En el jurado del año 1985,había personas de tanto pres-tigio como D. Antón Corral, di-rector de la Banda Xarabal deVigo, y famoso artesano de ins-trumentos musicales tradicio-nales gallegos. La pasión pornuestra música popular queiluminó el alma de nuestrosmayores a lo largo de muchosaños, encauzada por desafíos yconcursos de gaitas como el dePonteareas, hizo que las melo-días de base tradicional gallegaalcanzaran tan alto nivel musi-cal en la actualidad, que es laadmiración, no solamente detoda España, sino también dela mayor parte de los pueblosde América, teniendo presenteque su conocimiento está enfranca progresión por el restode Europa y del Mundo. y, vivi-remos para disfrutarlo. ||

Diploma de los vencedores del Concurso del año 1985.

LA PASIóN POR NUESTRA MúSICA POPULAR,ENCAUzADA POR DESAFíOS y CONCURSOS DE GAITASCOMO EL DE PONTEAREAS, HIzO QUE LAS MELODíAS

DE BASE TRADICIONAL GALLEGA ALCANzARAN TANALTO NIVEL MUSICAL EN LA ACTUALIDAD.

|| páx. 47

Galicia ten unha longa tradi-ción de concursos de

gaita. O século XIX caracteri-zouse polos concursos de solis-tas e dúos e durante a segundametade do século XX xeralizá-ronse os de cuartetos de gaitas.Dita formación (dúas gaitas,tamboril e bombo) nace noprimeiro cuarto do século XX eten o seu máximo expoñenteno grupo Os gaiteiros de Sou-telo, os cales leváronno a unhadimensión descoñecida ata esemomento e fixeron do mesmoun estándar que chega ata osnosos días.

A Vila de Ponteareas, terrade músicos, cun interesantí-simo patrimonio tradicional efogar de artesáns de gaitas, ce-lebra este ano a 50 Edición doseu famoso Concurso de cuar-tetos de gaitas, o máis lonxevode Galicia. Nel pódense obser-var ás últimas tendencias damúsica tradicional para cuarte-tos e desfrutar de asombrosasinterpretacións.

O feito de asociar unha ac-tividade artística, como é a mú-sica, coa competición, discú-tese moitas veces, pero non

podemos obviar a importanciados concursos como cataliza-dores do desenvolvementotanto dos instrumentos comodos instrumentistas e compo-sitores da música galega.

No referente aos instrumen-tos mesmos, fomentan o seudesenvolvemento xa que soncampo de probas idóneo paraas melloras na súa construción.No momento do concurso aexixencia aos instrumentos émáxima e para ter opcións degañar os músicos piden aos ar-tesáns o mellor do seus obra-doiros. A crecente dificultadedas pezas interpretadas exixen,cada vez máis, instrumentosfiables, afinados e que permi-tan executar aos artistas todo oque desexen.

Por outra banda, os concur-sos xeran moitas veces novasobras musicais encargadas aoscompositores deste tipo de

música. Estas poden interpre-tarse ben como peza obrigato-ria ou ben como peza libreencargada ou composta polosconcursantes. ás veces son re-volucionarias e fan avanzar aoinstrumento estilística e tecni-camente. Como resultado distohoxe poderíamos falar dentroda música de gaita das pezaspara concursos. Estas buscanexpoñer as posibilidades doinstrumento de xeito que as in-terpretacións as veces son ver-dadeiros exercicios de maxiamusical.

O repertorio dos concursos,e o de Ponteareas non é unhaexcepción, sufriu unha granevolución, sobre todo nas súasúltimas edicións, debido aocrecente nivel de dificultade,en liñas xerais, das pezas inter-pretadas.

Para os instrumentistas, osconcursos tamén supoñen

[Juan Luna de Cabo, Gaiteiro e mestre de gaita e percusión na Escola de MúsicaGalega A Píntega Marela de Madrid]

O concurso de Ponteareas comocatalizador no desenvolvementoda gaita en Galicia

A CRECENTE DIFICULTADE DAS PEzAS INTERPRETADASEXIXEN, CADA VEz MáIS, INSTRUMENTOS FIABLES,

AFINADOS E QUE PERMITAN EXECUTAR AOS ARTISTASTODO O QUE DESEXEN.

páx. 48 ||

unha forma de mellorar comomúsicos tanto a nivel indivi-dual como de conxunto paraacadala, hoxe tan en voga, ex-celencia musical. Hai partici-pantes que adoitan preparalosa conciencia estudando i eli-xindo, con sumo coidado, unrepertorio atraente tanto parao xurado como para o público.Afrontarse a un ambiente demáxima tensión e competen-cia fai que os músicos teñanmoitas veces que superar os

seus límites e controlar axeita-damente o chamado medo es-cénico.

Mesmo os concursos son unescaparate para darse a coñe-cer, tanto ao público asistentecomo ao resto dos afecciona-dos a ese tipo de música. Moi-tos gaiteiros saíron doanonimato ou agrandaron asúa sona grazas a súa participa-ción neles. Manuel Villanueva,Rilo de Betanzos ou AvelinoCachafeiro son só algúns

exemplos. Moitos cuartetos, di-gamos históricos, como OsCampaneiros, Os Montes, OsCruceiros, Irmáns Garceiras ouOs Morenos de Lavadores,entre outros, foron habituaisnos mesmos aínda que hoxeen día moitos grupos fórmansesó para os concursos.

Grazas ás redes sociais, a súarepercusión medrou ata opunto que hai veces que pó-dese coñecer aos gañadorescase en tempo real. O uso das

Grupo Os Morenosde Lavadores(1939-1973), un dos"históricos" deVigo. [Fonte:youtube.]

|| páx. 49

novas tecnoloxías, ben aprovei-tadas polos organizadores,pode dar un pulo a súa promo-ción e difusión cun gasto mí-nimo.

Aínda que hai casos nos queo motivo económico é un fac-tor atraente para presentarse,moitos músicos buscan máis oprestixio que lles outorgagañar certos concursos. Porexemplo, os gañadores doConcurso de gaita galega Cons-tantino Bellón de Ferrol, doConcurso de gaiteiros AvelinoCachafeiro de Soutelo de Mon-tes ou do concurso de cuarte-tos de Ponteareas considéran-se oficiosa e respectivamentecomo os mellores gaiteiros oucuarteto de gaitas de Galicia.

Un feito capital que incidiuno rexurdimento da gaita ga-lega no último cuarto do sé-culo XX foi a súa introduciónno Conservatorio de Vigo en1971 da man de HenriqueOtero. Ata ese momento a súaaprendizaxe foi maioritaria-mente por transmisión oralpero coa incorporación dagaita aos plans de estudo ofi-

ciais normalízase a ensinanzada técnica do instrumento. Istofixo que saíran novas xeraciónsde gaiteiros cada vez máis pre-parados que ao presentarseaos distintos concursos propi-ciaron un aumento do seunivel musical.

En canto á percusión tradi-cional, o proceso foi similar eaínda que esta como tal nonforma parte dos plans de estu-dos oficiais, moitos percusio-nistas tradicionais actualmentefórmanse en conservatorios,producíndose os mesmos efec-tos que cos gaiteiros.

O reto que temos na actua-lidade é a creación de novos

concursos e con distintos for-matos e, sobre todo, a consoli-dación dos existentes máis alóde modas e tendencias. Os de-vanditos concursos de Souteloe o Constantino Bellón deixa-ron de celebrarse estes últimosanos e sería moi bo a súa recu-peración para a música galega.Sería interesante que houberamáis patrocinios e colabora-cións de empresas privadas noresto de concursos galegoscomo xa aconteceu no de Pon-teareas. O obxectivo desexableé que a gaita e a música galegaen xeral teñan unha proxec-ción cada vez máis interna -cional.

Por todo isto, este aniversa-rio que celebramos é un orgu-llo tanto para a Vila do Teacomo para o mundo da gaita emesmo para Galicia. Moitos pa-rabéns ao Concello de Pontea-reas por estes 50 anos deConcurso e pola súa apostapola cultura galega e a por ou-tros 50 anos máis. Desexo queesta fantástica cita continúe aser unha referencia dentro efora de Galicia. ||

páx. 50 ||

O RETO QUE TEMOSNA ACTUALIDADE É ACREACIóN DE NOVOSCONCURSOS E CON

DISTINTOS FORMATOSE, SOBRE TODO, A

CONSOLIDACIóN DOSEXISTENTES MáIS ALó

DE MODAS ETENDENCIAS.

Onoso obradoiro GaitasEduardo Represas, tenta

de manter case na súa totali-dade o espírito artesanal quecomezou a nosa familia catroxeracións atrás, a finais dosanos vinte, cando dous irmánsapodados “os marrecos” come-zaron a facer as primeiras gai-tas. Logo de tanto tempo aquíseguimos no mesmo lugar ecoas mesmas ganas de dar ilu-sión a futuros gaiteiros. Coneste fin, amosamos de seguidoun repaso ao noso traballo.

Primeiramente o que nos fa-cemos e a selección da ma-deira para poder empezar aconstruír o instrumento. Podeser de varias maneiras, se a ma-deira é autóctona témola entroncos ou tablóns, entón haique serrala. Este é un procesolaborioso e con moito desper-dicio, xa que buscamos atoparas mellores pezas, escapandodos nos na madeira. En cambio,se son madeiras nobres, xaveñen preparadas en tacosdende a fábrica de distribu-ción, polo que so hai que xun-tar as pezas necesarias ecomezar a traballar. Non se

pode traballar con madeirasaínda verdes, así que temos unstock de almacenaxe dunscantos anos para garantir queestán en correcto estado paratraballar. Logo da selección pa-samos ao furado das mesmas.Para isto cada peza se prendeno torno cun prato mordaza ese poñen a xirar, desa maneirase lle pasa una guía, (broca sol-dada no extremo dunha varillapara atravesar a peza).

Aquí é onde podemos ato-par un pequeno adianto na in-dustria, xa que en época demeu bisavó Antonio (“O Ma-rreco”) este traballo facíaseamarrando a peza entre os pesa os xeonllos, e o furado a ber-bequí manualmente. Inda queo noso traballo é artesán, estáben botar man destes peque-nos adiantos sen romper a pu-reza da artesanía.

Logo de ter todas as pezasda gaita co furado guía, (estascompoñense de oito pezaspara unha gaita sen ronqueta eonce se leva este acompaña-mento, tamén poden ser ca-torce se se lle engade chillón),continúase amarrando na mor-daza do torno as diversas bro-cas de tamaño maior ca guiainicial según sexa preciso, e su-xetando as diversas pezas coasmans, pouco a pouco se vaiempuxando hacia a brocamentres esta xira ata consegui-res o longo do burato que pre-cisamos, e así con cada unhadelas que necesite este pro-ceso. O punteiro é a peza prin-cipal e por elo a máis traba-llosa, xa que o furado final édistinto e precisa de varias bro-cas de maior a menor para, aofinal, pasar unha que dea esecónico necesario.

[Eduardo Represas Alcántara, meste artesán do Obradoiro de Gaitas Eduardo Represas(www.gaitaseduardorepresas.com)]

A artesanía da gaitagalega tradicional: unexemplo de manufactura

O PUNTEIRO É A PEzA PRINCIPAL E A MáISTRABALLOSA, XA QUE O FURADO FINAL É DISTINTO E

PRECISA DE VARIAS BROCAS DE MAIOR A MENOR PARA,AO FINAL, PASAR UNHA QUE DEA ESE CóNICO

NECESARIO.

|| páx. 51

Unha vez todas preparadas,é o momento do devastado.Unha a unha se van poñendono torno e coas gubias mentresos tacos de madeira xiran,pouco a pouso se fan pasar doestado cúbico do principio atadeixalas cilíncicas, a golpe deferramenta, deixandoas rema-tadas tamén no longo a me-dida precisa según tonalidadedo son da gaita. Dicir taménque coa chegada da electrici-dade este proceso é mais rá-pido, xa que nos comezos ostornos eran a pedal e so sepodía devastar cada mediavolta.

Unha vez todas devastadaschega o momento do anelado.Antigamente se facía en latón ecos cornos das vacas, non haimoito que se deixou de facerasí, dende o tema das “vacas

tolas”, hoxe hai materiais que osustituen, plásticos e outrosmetais como o aceiro inoxida-ble, inda que nas gaitas maisbaratas seguimos poñendolatón. Primeiramente perfora-mos os diversos aneis precisospra cada peza, os aneis en plás-tico preparámolos nos, deplanchas o barras cilíndricas o

igual que os aneis en latón quetamén os soldamos nos. Os de“inox”, tanto rectos como pre-corvados veñen do exterior.Unha vez pronta cada unhadelas e o momento de colalosnas pezas, pra iso, facemos unrebaixe en cada peza que pre-cise, que practicamente sontodas menos a prima, tanto doronco coma da ronqueta, oanei debe entrar un poucoapretado, engadindo un poucode pegamento para fixalo.

Unha vez todas devastadase aneladas, chega o momentoartístico, onde con diversas fe-rramentas imos dando forma edebuxo a cada peza, un traba-llo onde xa se pode apreciar abeleza do que vai ser, iso chá-mase o traballo de torneado,isto é totalmente a man sentornos copiadores, inda que

páx. 52 ||

Peza prendida no torno a que se lle vai dando forma coa axuda dunha broca. [Fonte: arquivo do ObradoiroEduardo Represas.]

UNHA VEz TODASDEVASTADAS CHEGA O

MOMENTO DOANELADO.

ANTIGAMENTE SEFACíA EN LATóN E COS

CORNOS DAS VACAS,NON HAI MOITO QUESE DEIXOU DE FACERASí, DENDE O TEMA

DAS “VACAS TOLAS”...

|| páx. 53

una vez rematadas a mesmaspezas parezan iguais, e porqueos debuxos van con unhas me-didas. Pero sempre hai unhaspequenas diferenzas, normal-mente temos un debuxo es-tándar a menos que o clientepida outra cousa. Unha a unhavaia pasando pola man do lu-tiere tornero, rematando cadaxoia que compón a gaita ecomprobando que cada unhaencaixa coa seguinte perfecta-mente.

Chega a hora do escabadoda copa, que esta faise na partefinal desta, con unha ferra-menta de corte en curva e xi-rando lentamente a copa notorno e así sacando viruta dointerior para facer un espazo

de resonancia. Para os buratosdo punteiro que da a sonori-dade de cada nota para facer amelodía, úsase un modelo paracada tonalidade según pun-teiro e despois de estar mar-cado se fan os buratos conbrocas de diversas medidascun taladro de precisión.

É o momento do pulido evernizado, para o pulidousánse diversos grans de lixa,rematando con unhas fias deaceiro listo para vernizar. Esteproceso facémolo con goma-laca e un pano de fieltro,damos unha pequena man deaceite, para evitar que se pegeo pano a peza, logo impregna-mos de goma-laca e frotamosata que xa quede seco, dando

as mans precisas ata conseguiro brillo que buscamos. Tantopulido como vernizado fanseno torno.

Logo disto, rematamos cadapeza según precise, unhas haique cortarlles uns sobrantesque se usan pra amarrar notorno cando se traballan e ou-tras se rematan de furar e per-filar os buratos e así quedanprontas pra encortizar. Nos es-pigos de cada peza leva uns re-baixes onde se cola cortiza oredor a medida para o encaixeperfecto coa súa parella senque eta saia soa, impregnandocon sebo ou vaselina. Antiga-mente todas ían con fío de cá-ñamo cousa que aínda se faihoxe coas gaitas máis econó-

mica. Agora chego o momentode por o fol, hoxe en día sonsintéticos onde antes eran depel ou vexiga de animais e pos-teriormente de goma, neumá-ticos de coche.

Por último facemos o afi-nado, unha das partes mais im-portantes de todo o proceso, oempaletado do punteiro eonde require a maior dedica-ción de axustes, e non menos

importante tamén e o palón deronco e ronqueta para súa afi-nación.

As paletas e palóns taménson de fabricación propia.Unha vez afinadiña chega omomento de poñela guapa, isolográmolo con unhas vesti-mentas de diversas cores quecubren o fol e adornados conuns freques para tanto o ves-tido como pra colgar no ronco

e ronqueta, este tamén e untraballo das mulleres da fami-lia, coma sempre na xeraciónRepresas. E así rematamos estabeleza de instrumento quevemos nacer pouco a pouco nonoso obradoiro e será para ogaiteiro que se lance a sacar asprimeiras das súas melodías,ou para aquel xa cualificadoque deleite coa súa música áxente con ganas de festa. ||

páx. 54 ||

Proceso de anelado da peza. [Fonte: arquivo do Obradoiro Eduardo Represas.]

|| páx. 55

Todo comezou alá polo1998. Aínda non pasara un

ano dende que entrara a bailarna Asociación Cultural “OsMuí ños de Oliveira” e xa viviraunha escisión e ía polo se-gundo mestre de baile, peroeste era diferente.

Sempre me gustou cantar.Xa de moi nena non paraba deescoitar música na casa, sobretodo de grandes voces femini-nas, pero nunca me dera polamúsica tradicional, e iso que asmiñas primeiras incursións nomundo do folclore foron consó 4 aniños. Pasei por un in-

tento de coro municipal candoestudiaba a EXB en Vigo, peroo sucedáneo de grupo que fi-xeran aquelas compañeiras enOliveira que logo nos deixaronmeteume un becho no corpoque non conseguía acougar.

Un día entrei pola porta dopatio da casa da prima “Gui-llerma” –daquela ensaiabamosá sombra das vides do patio ouno cuberto onde a madriña demeu pai gardaba a leña, e noque podías move-las paredescon só tocalas– e díxenlle:

—Chisco, quero cantar! Darí-asnos clase?

—Se consegues xuntar a tresou catro máis, falamos.

O que el non sabía é que íacos deberes feitos e xa conven-cera a cinco: Andrea Pino, LucíaPérez, Leti Castro, María Lópeze Vane Amil foron as que seembarcaron comigo naquelaaventura de crear un grupo depandereteiras. E, de tolas, enmenos de seis meses estaba-mos participando nun con-curso de canto tradicional enSantiago cunha muiñeira deAnxeriz, e vimos que fóra deonde nós nos moviamos habíaun mundo por explorar.

[Nuria Gesteira, compoñente das pandereteiras Os Muíños de Oliveira dende a súafundación ata xaneiro de 2013]

“Oliveira benplantada...”

Concurso da A. X. Xiradela. Ano 2000. De esquerda a dereita: Nuria Gesteira, Vanesa Amil, María López, NoeliaSoto, Lucía Pérez, Andrea Pino, Lorena Álvarez, Andrea Gesteira, Lucía González e Leticia Castro.

páx. 56 ||

Ese día viñemos comofomos, claro. Pero a experien-cia non fixo máis que aumentaras nosas ganas.

Pouco despois uníronse anós Andrea Gesteira, miñairmá, Noelia Soto e Lorena ál-varez. O ano seguinte volvemosprobar sorte noutro concursoe, para a nosa sorpresa, caeu-nos un 2º premio! Non termi-nabamos de crelo, estabamoseufóricas! Quen ía pensar queun ano e medio despois dexuntarnos iamos conseguiralgo así?

Pero é que naquel grupohabía “chicha”, había materiaprima, pero sobre todo habíamoitísimas ganas. Se os ensaioscomezaban ás sete da tarde,nós xa levabamos a ensaiardende as seis. Se había quequedar ata as mil porque nunpar de semanas tiñamos outrocertame, pois quedabamos.Domingos, festivos... Non habíaqueixas, non había protestas,só traballo. Eramos unhas ado-lescentes que por fin atopara-mos algo que nos motivaba enos apaixonaba de verdade.

Moita culpa, por non dicirtoda, tívoa aquel rapaz mele-nudo e medio hippie que che-gou un día a Santiago deOliveira a revolucionar a ideaque tiñamos do folclore, quenos ensinou a quererlle ó nosobaile e á nosa música, que con-seguiu que a trataramos conmimo e que quixeramos faceloben, que fixo de todas nós oque fomos despois.

Chegamos a ser 15 compo-

Ano 2004. De esquerda a dereita: Iria González, Nuria Gesteira, AndreaPino, Andrea Gesteira, Noelia Soto, Lucía Groba, Lucía Pérez e Lorena

Márquez.

Concurso da A. X. Xiradela. Ano 2006. De esquerda a dereita e de arriba aabaixo: Lucía González, Lorena Márquez, Vanesa Nieto, Lucía Pérez, Andrea

Gesteira, Nuria Gesteira, Javier Feijoo “Chisco” e Andrea Pino.

|| páx. 57

ñentes nos ensaios, aínda queó escenario só conseguiramossubir 13 á vez, e xa eramos unhaboa tropa. Noelia álvarez, Va-nesa Nieto, Iria González, Mi-rian Sabino, Lucía González,Lorena Márquez, Lucía Groba...penso que non me esquezo deningunha.

Tivemos moitos anos de éxi-tos, anos nos que nos gañamosun oquiño na música tradicio-nal, no que nos fixemos unhaboa reputación. E para mostrao palmarés acadado ó longo demáis de dez anos participandoen concursos de música tradi-cional.

Foron tempos nos que vivi-mos moitos cambios de forma-ción, idas e vidas que ascircunstancias provocan (estu-dos, traballo, etc.), nova direc-ción con Sandra Diéguez, novasincorporacións nos dous últi-

mos anos (Lara, Jenny, Vero,yaiza Flor e águeda). Non todofoi marabilloso e idílico, taméntivemos as nosas diferencias,pero foi un a época inesqueci-ble para todas e que deixouuna forte pegada nas nosasmemorias.

Xa nos últimos anos nogrupo, e logo da súa completaescisión, tivemos dúas oportu-nidades de reunirnos todas asque puidemos, daquelas queestiveramos nos inicios. Os fes-tivais do XX e XXV aniversariodo Grupo de Baile e MúsicaTradicional "Os Muíños de Oli-veira" foron a escusa perfectapara volver xuntarnos. E enmoitos aspectos foi coma se o

tempo non pasara. Tiñamosvidas algo máis complicadas,máis engurras, pero a mesmailusión e ganas de desfrutar efacelo ben.

“Oliveira ben plantada……sempre parece oliveira.Unha nena ben casada,sempre parece solteira”Así continuaba a copla e así

pasaba con nós. A esencia doque foron as Pandereteiras “OsMuíños de Oliveira” seguía vivanaquel escenario.

Lucía Pérez e máis eu segui-mos a cantar xuntas na Asocia-ción Cultural Sadeo, Verotamén está con nós, AndreaPino segue a apoiarnos, pero xadoutro xeito, dende a tras-

Concurso da A. X. Xiradela. Ano 2007. De esquerda a dereita: Lucía González, Andrea Gesteira, Andrea Pino, NuriaGesteira, Lucía Groba e Lucía Pérez.

TIVEMOS MOITOS ANOS DE ÉXITOS, ANOS NOS QUENOS GAñAMOS UN OQUIñO NA MúSICA TRADICIONAL,

NO QUE NOS FIXEMOS UNHA BOA REPUTACIóN.

páx. 58 ||

tenda. Hai quen continuou asúa andaina noutros grupos,pero xa fóra de Ponteareas.

As incombustibles seguimosaquí, e temos ganas de que nossigan a escoitar cantar e tocarpor moito tempo.

AS OLIVEIRAS

As Pandereteiras “Os Muí-ños de Oliveira” acadaron untotal de 26 premios nos con-

cursos de música tradicionalgalega entre os anos 1999 e2011, compartindo podio congrupos coma "Donaire" da Co-ruña e "Lilaina" de Miño, entreoutros.

Foi dirixido dende a súa for-mación por Javier Feijoo"Chisco", director de agrupa-cións coma O Fiadeiro ou asección de canto da OrquestaFolk Sondeseu, e colaboradordo programa Luar da TVG.

Participaron na gravaciónque a Delegación Xeral de Tu-rismo da Xunta de Galicia rea-lizou para promocionar Galiciacomo destino turístico no2002, e eran invitadas a festi-vais de toda a xeografía galegapolo seu bo facer.

Coñecidas popularmentecomo As Oliveiras, converté-ronse nun referente para moi-tos dos grupos de pandere-teiras que viñeron despois. ||

Arteixo 2008. De esquerda a dereita: Vanesa Nieto,Andrea Pino, Nuria Gesteira, Andrea Gesteira, Lucía

Pérez e Lucía González.

Concurso da A. X. Xiradela. Ano 2011. De esquerda adereita: Andrea Pino, Jennifer Seoane, VerónicaRodríguez, Flor Díez, Nuria Gesteira, Águeda Estévez,Lara Soliño e Lucía Pérez.

|| páx. 59

ABanda de Gaitas Tremi-ñado fundouse no ano

1998 da man do seu directorAntonio Gutiérrez Pereira, coaidea de reagrupar a diversoalumnado ao que este lles im-partía aulas de gaita e percu-sión tradicional.

Dende a sua presentaciónten participado en concertos,concursos, programas da TVG een numerosas actuacións aolongo de toda a península, par-ticipa tamen nos seus comezosna Liga Galega de Bandas deGaitas en diferentes edicións,donde conseguiu gañar en va-

rias ocasións en algunhas fasesdos diferentes graos de queconsta o devandito campeo-nato, ademais de outros postospremiados.

Tamen conseguiu numero-sos primeiros e demais pre-mios con outras formacións

compostas por integrantes dapropia banda, como cuartos,quintetos ou pandereteiras. Entotal ascenden a mais de 40.

Despois dun tempo adicadoa consolidar a formación e a re-frendar e impulsar o seu traba-llo, no ano 2015 volta de novoa participar na Liga Galega deBandas de Gaitas na categoría3ª, conseguindo gañar as dúasfases das que se compuña e al-zarse no Carballiño como cam-pión do dito grao.

Cabe destacar que na pri-meira fase, celebrada e Santigona modalidade de pechado –é

[Antonio Gutiérrez Pereira]

A banda de gaitasTremiñado

O Carballiño,25 de outubro

de 2015.

A LIGA DE BANDAS DEGAITAS É O EVENTOMáIS IMPORTANTE

QUE SE CELEBRA NONOSO PAíS PARA ASBANDAS DE GAITAS.

páx. 60 ||

dicir: en recinto cerrado (audi-torio)–, recibiu a puntuaciónmáis alta de todas as bandasparticipantes de to das as cate-gorías, destacando no apar-tado de afinación.

No 2017 participa de novona referida Liga de Bandas deGaitas, que se celebrou na Ci-

dade da Cultura en Santiago deCompostela, pero nesta oca-sión na 1ª categoría, con unhaactuación satisfactoria conse-guindo alzarse como Campiónda XXVI Liga Galega de Bandasde Gaitas, e destacando nosaparatados de gaita e afina-ción. Cómpre dicir que este é o

evento máis importante que secelebra no noso país para asbandas de gaitas.

Dende os seu comezos atahoxe a Banda de Gaitas Tremi-ñado vén traballando na pro-cura, mellora e perfecciona-mento dun son propio que lledea identidade. ||

Cidade da Cultura de Santiago de Compostela, 29 de xullo de 2017.