LAYMAN TXOSTENAL I F E T R E M E D A L

Laguntzaileak

Kideak

Harremanetarako helbidea: LIFE Tremedal

c/ Padre Adoain, 219, Beheko solairua

31015 Iruñea · Tel. 848 42 07 00

Posta elektronikoa: info@lifetremedal.eu

www.lifetremedal.eu

Izenburua: Iberiar Penintsularen iparraldeko hezegune kontinentalak:

zohikaztegiak eta ingurune higrofiloak kudeatu eta lehengoratzea

Argitaratzailea: LIFE Tremedal taldea

Erreferentzia: LIFE11 NAT/ES/707

©Argazkiak: Javier Peralta, Mikel Lorda, Javier Arbilla, Vanessa Clavería, Amparo Mora,

Antonio Vázquez, Eduardo Fernández Pascual, Jesús Valderrábano Luque, Miguel A. Collado

(UNIOVI, PNPE, JBA), Asun Berastegi, Aritz Zaldua, Joseba Oroz, Isabel Ibarrola (Nafarroako

Ingurumen Kudeaketa-GAN/NIK), Boris Hinojo, Marco Rubinos, IBADER, HAZI, Arabako Foru

Aldundia eta Gipuzkoako Foru Aldundia.

L.G.: NA 1152-2016

LAYMAN T XOSTENA

Iberiar Penintsularen iparraldeko hezegune kontinentalak:

zohikaztegiak eta ingurune higrofiloak kudeatu eta leheneratzea

Aurkibidea

3 Laburpena

4 Proiektuko ekintzak eta guneak

6 Natura Sarea eta LIFE finantzaketa

8 Tremedaleko ekintza aunitzek habitat eta espezieendako baldintza

hidrologiko egokiak lehengoratzea dute xede

12 Artzaintza hezeguneetan eta, bereziki, zohikaztegietan;

eztabaida etengabea aztergai Tremedalen

18 Haziak eta adaxkak bildu, gorde eta kontserbatzea

22 Diagnosi eta jarraipen azterlanak

24 Zohikaztegiak eta aintzira-inguruneak informazio-iturri

nagusiak dira paleoingurumeneko azterlanetarako

26 Tremedal proiektua, parte-hartzean oinarritua eta gizartearekin partekatua

laburpena

TREMEDAL: IBERIAR PENINTSULAREN IPARRALDEKO HEZEGUNE

KONTINENTALAK KUDEATU ETA LEHENGORATZEKO PROIEKTUA

Izena: “Iberiar Penintsularen iparraldeko hezegune kontinentalak:

zohikaztegiak eta ingurune higrofiloak kudeatu eta lehengoratzea”

Laburdura: LIFE+ Tremedal

Erreferentzia: LIFE11 NAT/ES/707

Onuradun koordinatzailea: Nafarroako Ingurumen Kudeaketa

Onuradun elkartuak: Oviedoko Unibertsitatea, Santiago de Compostelako Unibertsitatea,

Arabako Foru Aldundia, Hazi, Picos de Europa Parke Nazionala eta Tragsa Taldea

Kolaboratzaileak: Nafarroako Gobernua, Galiziako Xunta, Lugoko Probintzia Diputazioa,

Gijongo Lorategi Botaniko Atlantikoa, Asturiasko Printzerriko Gobernua, Gaztela eta Leongo

Junta, Gipuzkoako Foru Aldundia, Uraren Euskal Agentzia, Eusko Jaurlaritza

Aurrekontua guztira: 2.824.867 €

Iraupenaldia 2012ko uztailaren 1etik 2015eko urriaren 31ra arte

LAYMAN T XOSTENA

L IFE Tremedal proiektuaren baitan IberiarPenintsularen iparraldeko 25 hezegune zaindueta lehengoratzea dago. Toki horietan guzti-etan, ezagutza hobetzeko eta jarraipenaegiteko ekintzak egin dira, eta 16tan, gainera,lehengoratzeko lanak ere bai.

Life+Tremedal proiektua garatzea lagungarriaizan da gauza gehiago jakiteko IberiarPenintsularen iparraldeko zohikaztegietakohabitatez nahiz txilardi hezeez, bai zientziarenaldetik, bai teknikoki. Egiaztatu da ez dagoela4010 habitata Iberiar Penintsulan, eta eraberean, egiaztatu da badaudela 4020*, 7110*,7120, 7130*, 7140, 7150, 7210*, 7220*, 7230 eta91D0*, habitatak Eskualde Atlantikoari atxiki-tako lurraldeetan, eta 7110*, 7140, 7150, 7210*,7220*, 7230, 91D0* habitatak, berriz, EskualdeMediterraneoan. Life+ Tremedal proiektuarenbidez eskuraturiko informazioa funtsezkoa da,lurralde horietako Natura 2000 Sareko babes-guneetako datu normalizatuen formularioakegokitze aldera, eta era berean, eskualdebiogeografiko Atlantikoko eta Mediterraneokoerreferentzia-zerrenda egokitzeko.

Proiektua garatzean ikusi da txilardi hezeen eta zohikaztegi ekosistemen habitat-azaleragarrantzitsuak ez daudela sartuak Natura 2000sareko guneetan. Egiaztatu da, halaber, nekezjo daitekeela ontzat zohikaztegi habitaten etatxilardi hezeen kontserbazio egoera, ez Natura2000 Sareko guneen artean, ez horietatikkanpo. Holako habitaten galera handienakIberiar Penintsularen iparraldeko mendebal-deko nahiz erdialdeko muturretan daude,eraikuntza-proiektuak garatzearen ondorioz,eta gune horietan bazkaleku artifizialak egindirelako edo koniferoak eta eukaliptoak landatudirelako.

3

©Argazkiak eta ilustrazioak guztiz edo partzialki kopiatzea aurretiko egileen baimenik gabe debekatuta dago

IFE-TREMEDAL, proiektu bateratua da,zohikaztegiak eta ingurune higrofiloakhobeki kudeatzeko. Proiektuko bazkideak (Galizia, Picos de Europa,EAE eta Nafarroa) 2012an hasi ziren honelakolanak garatzen, bakoitza bere lurraldean:

- Habitat higrofiloak lehengoratu eta denborankontserbatzeko proiektuak.

- Proiektuaren xede diren habitat higrofiloeiburuz eta guneei buruz gehiago jakitekolanak.

- Informazio eta sentsibilizazio ekintzak, heze-gune kontinentalek ingurumenari begiraematen dizkiguten balioak eta zerbitzuak jaki-narazteko.

Proiektuko gune gehienak zohikaztegi etazohi-kaztegi-eremuen tipologian sarturik-daude:

• Zohikaztegiak: Vega de Liordes / Posada deValdeón, Leon (Kontserbazio Bereziko Eremua,Picos de Europa KBE-Gaztela eta Leon).

• Zohikaztegiak: Vega de Comeya / Cangas deOnís, Asturias (Picos de Europa KBE-Asturias).

• Usabelartzako zohikaztegia (Leitzaran KBE /Andoain, Gipuzkoa).

• Jaizkibelgo esfagnadiak (Jaizkibel KBE /Pasaia,Hondarribia eta Lezo, Gipuzkoan).

• Nafarroako zohikaztegiak eta esfagnadiak(17 guztira), gehienak Baztanen. Zohi-kaztegi hauek dira nabarmentzekoak:Belate (Belate KBE), Arxuri (OrabidekoErreka KBE eta Arxuriko zohikaztegia),Azaldegi (Aldude Mendia KBE) eta Baigura(Batasunaren Garrantzizko Lekua, ArtxugaMendia, Zarikieta eta Aretako Mendiak BIL).Eta Nafarroako esfagnadiak hauek dira:Alkurrunz (Orabideko Erreka KBE etaArxuriko zohikaztegia), Okolin (Belate KBE)eta Argintzu (Aldude Mendia KBE).

Bestalde, badira Miño ibaiaren goi-arrokoibai-sistemari lotuta dauden hiru heze-gune (Parda-Ladra-Támoga KBE, Lugo): Islade San Roque, Cospeitoko aintzira eta Ollos de Begonte. Ollos de Begonteko heze-guneak jatorri karstikoa du, baina harenfuntzionamendua estuki dago lotua ibai-sistemarekin.

Azkenik, Caicedo Yuso-Arreoko Lakua dagoTremedalen sartua; igeltsuen gainekohezegune karstikoa da, 14 ha ingurukoazalera du, 20 metrotik gorako sakonera,EAEko aintzira-sistema natural bakarra da,eta arras berezia da jatorriari begira,gatzezko tximinien gainean osaturikoaintzira ezagun bakarrenetakoa baita Iberiarpenintsulan.

proiektuko ekintzak

eta guneak

Alkurruntz, ikuspegi orokorra, Nafarroa Lago Caicedo Yuso-Arreo, Araba

Ollos de Begonte, LugoBelateko zohikaztegia, Nafarroa

L

4 5

natura sarea

eta life

finantzaketa

remedal proiektuaren helburua da Europaninteres berezitzat jotzen diren habitatak etaespezieak lehengoratu eta kontserbatzea(zohikaztegiak, belaze hezeak, aldi baterakoistilak, ibaiertzeko basoak, etab.).

Habitat eta espezie horietako asko Habi-tatei buruzko Zuzentarauan daude jasota(92/43/CEE Zuzentaraua), eta iritzi guztienarabera, zuzentarau hori lege-tresnarikgarrantzitsuena da Europako biodibertsi-tatea kontserbatzeko.

Habitat Zuzentarauak Biodibertsitatea zaintzekosare europar bat sortzea agindu du: Natura2000 Sarea. Horren haritik, Tremedaleko heze-gune gehienak Natura sarean sartuta daude;beraz, proiektuarekin bat egin diren ekintzakaurrerapauso nabarmenak izan dira, aipatuguneak kudeatzeko planetan sarturiko neurriakaplikatzeko.

Zuzentarau horren aplikazioan aurrerapausoakizate aldera, Europar Batasunak naturazaintzeko proiektuak laguntzen ditu diruz, LIFE+“Natura eta Biodibertsitatea” programarenbitartez. Tremedali ere laguntza eman zaio;zehazki, LIFEk proiektuaren erdia finantzatu du(2.824.867€).

Tremedalen sarturiko hezegune batzuk NaturaSarean sartu dira, proiektua gauzatu bitartean.Arxuriko zohikaztegia, adibidez (Baztan, Nafa-rroa); horrela, gaur egun, “Orabideko Erreka etaArxuriko zohikaztegia” Kontserbazio Bereziko

Eremuan (KBE) sarturik dago. Gauza bera Jaure-giaroztegiko hezeguneari dagokionez (Auritz-Nafarroa), “Irati, Urrobi, Erro ibai-sistema” KBEansartua. Guneak Sarean sartzeko prozesua LIFEbaino lehen hasia zen, baina nolanahi ere osogauza ona izan da, horrekin batera ekintzaaunitz egin baitira azken hamar urte honetanNafarroako zohikaztegiak eta zohikaztegi-eremuak kontserbatzeko (LIFE Tremedal proiek-tukoak barne).

Tremedalek halaber balio izan du beste gauzabat kontuan hartzeko habitaten eta espezieenkontserbazioaz mintzo garenean, hots, konekti-botasuna edota “ikuspegi osoa”.

Nafarroan, Tremedal proiektua tresna gisa erabili nahi izan da hasieratik, bertako zohikaztegi eta esfagnadiak garrantzitsuenakzaintzeko behar ziren neurriak garatzeko, etahorretarako, beharrezkoa zen proiektuan txer-tatzea Natura 2000 sarean sartuta ez zeudengune garrantzitsu batzuk. Zerikusia duten habi-taten eta espezieen bakantasuna kontuanhartuta, eta haien bakartze maila handiarierreparatuta, beharrezkoa da guneen kontser-bazioa bermatzea, toki egokiak izan baitaitezkeespezieak gordetzeko, populazioak galtzenbadira.

Gune horiek Tremedalen sartzea, azken ur-teotan hartu diren beste neurri batzuekinbatera, lagungarria izanen da hezegune horienkontserbazioa bermatzeko, Natura Sareansartuta ez badaude ere.

Orthetrum coerulescens

Europako Batzordearen bisita

Hezeguneen Nazioarteko Eguna, Begonte, Valadouro

Eriophorum angustifolium

T

6 7

ehenik eta behin, hezeguneak nola funtzionatzen duen jakin beharradago, zer aldaketa izan dituen denboraren joanean, eta lehengoratu otedaitekeen. Beharrezkoa da, halaber, hobetu nahi ditugun habitaten etaespezieen premia zehatzak jakitea. Aunitzetan, ekintzak itxuraz errazak diragauzatzeko, baina aurrez dena zehatz-mehatz aztertu behar da, landanbertan den-dena sakon berrikusi, ekintzen jarraipen zorrotza egin, etabereziki, emaitzak etengabe ebaluatu, haiek lortu ahala.

Caicedo Yuso – Arreo Aintzira Tremedaleko guneen artean, aintzirahorretan bakarrik erosi dira lurrak. Zehazki, 12,7 ha: azalera horretatik, 9,6 hanekazaritzarako erabiltzen ziren; 1,3 ha, hezeguneko landaredia higrofilokoeremuetan zeuden; 0,9 ha-ko azaleran baso-masa bat zegoen (arteak)aintzira ondoko malda handienetan, eta azkenik, beste hiru lurzati (0,9 ha)abandonatuak zeuden, berezko larreek hartuta. Lurrak erosteari esker egindira aintzira lehengoratzeko proiektuan sarturiko gainerako ekintzak.

8

Belateko zohikaztegiko dikeak, Nafarroa

Insua de San Roquen sortutako istila, Lugo

Caicedo Yuso-Arreo aintzira, Araba

tremedaleko ekintza aunitzek

habitat eta espezieendako

baldintza hidrologiko egokiak

lehengoratzea dute xede

L

9

populazioak ere aurkitu dira: Luronium natanseta Pilularia globulifera, bi landare urtarrokespezie mehatxatuen Katalogoan sartutabaitaude; lehena estatukoan, eta bigarrena,Galiziakoan.

Bestalde, Ollos de Begonten (Lugoko bestehezegune bat), Cladium mariscus espeziearenpopulazioak sustatu nahi izan dira, lehenta-sunezko habitata baita Europan. Horretarako,zuzendu egin dira labadero zahar bati zerbitzuaematen zioten ur hodiek eragindako kalteak, eta behar bezalako baldintzak sortu dira, istilaksortzeko eta luzeago irauteko.

Molde berekoak izan dira Usabelartzakozohikaztegian zuzenketa hidrologikorako egindiren lanak, Gipuzkoan bakarra baita eta habitathorren laginik onenetakoa EAEn; horrela,zohikaztegia alde batetik zeharkatzen zuen

Lehenik eta behin, sestra-kurbak aztertzeariesker ohartu ginen zer eremu goratu ziren,aintzirako urak lurrik har ez zezan edo lur gutxiago har zezan. Nekazaritza lurren ondokoaintzira ertz osoan, ildo-bizkarrak eta lur metakidentifikatu ziren. Horren osagarri, lurrarenzeharkako katak egin ziren, aintziraren jatorrizkomaila jakiteko, eta hori aise identifikatzen zen,gai organikoaren metaketaren kolore ilunagatik.Profil hori lagungarria gertatu zen, eremu horiek zenbateraino hondeatu behar zirenjakiteko.

Guztira, 3.700 m2-ko azalerako uholde eremualehengoratu da, eta espero da Cladium mariscuslandare espeziearen lehentasunezko habitatalehengoratzea.

Beste adibide bat Cospeito aintzira eta SanRoque Uhartea dira, biak ere Lugoko probin-

tzian. Proiektuko helburuen artean, habitatiknabarmenena “aldi baterako istilak” ziren. Europamailako habitat interesgarria da, eta gainera,bertan hazten da Habitat Zuzentarauan jasotakolehentasunezko flora espezie gutxietako bat:

Eryngium viviparum “cardiño da lagoa”. Zehazki,azaleko baltsak hondeatu dira, udaldian eremujakin batzuen istiltzea eragiteko. Zuzenketatopografikorako lanez gain, Eryngium viviparumespeziearen populazioak sendotu ziren, aurrezmintegietan hazitako landareak landatuz,betiere inguruan bildutako haziekin.

Cospeito aintziran habitatak hobetzeko egindiren lanak onuragarriak ere izan dira besteespezie urtar batzuentzat.

Horrela, cardiño da lagoa espeziearen popu-lazioak finkatzeaz gain (lehentasunezko espezieaEuropan), mehatxatutako beste bi espezieren

pistak eragindako drainatze-efektuari aurreegiteko lanak izan dira. Usabelartzak zohikatz-meta bat du, eta zenbait aldetan, metro etaerdiko sakoneratik gorakoa.

Belaten zurezko dikeak ezarri dira, drainatzeeneragina zuzentzeko, eta zohikaztegiaren funtzio-namendu hidrologikoa lehengoratzeko. Aipatudikeak jartzeko tokiak erabaki dira, aurrez egin-dako altxatze topografiko zehatzarekin bat.

Butxadura Belateko zohikaztegian, Nafarroa Usabelartzako zohikaztegiaren ikuspegi orokorra, Gipuzkoa

Ollos de Begonte Cladium mariscus landaketa Ollos de Begonten Landa-lana

Eryngium viviparum

Drosera intermedia

10 11

roiektuko gune batzuetan egiaztaturikoaren arabera, sektore batzuetanazienda karga handiegia zegoen, eta horrek kaltea eragiten zion zohikaztegikohabitaten garapenari. Hori gertatu zen, adibidez, Vega de Comeya gunean,Asturiasko Picos de Europa aldean. Izan ere, toki oso erosoa da azienda gober-natzeko, eta horregatik, behi eta zaldi azienda erruz biltzen da artzaintzagaraian. Horrela, proiektuaren arabera, azienda eta basa belarjaleak ez dira hirulurzati itxitan sartuko (1.319, 757 eta 740 m2-ko azalerako itxiturak), proiektuanzehar landare-estalkiaren, lurzoruaren eta mikrotopografiaren bilakaeraaztertzeko, eta era berean, etorkizuneko kudeaketa-neurriak finkatzeko,azienda jarduera tradizionalaren eta zohikaztegien kontserbazioaren artekooreka lortze aldera.

Era berean, Vega de Liordesko zohikaztegian, Picos de Europako Leon aldean,bi lurzati aukeratu ziren azienda kanporatzeko; baten perimetroa 140 m da,

12

artzaintza hezeguneetan eta,

bereziki, zohikaztegietan; eztabaida

etengabea aztergai tremedalen

Vega de Comeya, Picos de Europa Parke Nazionala, Asturias aldean

P

13

Vega de Comeyako hesitua

Arxuriko zohikaztegia Nafarroakozohikaztegirik handienetakoa da luze-zabaleran, eta zohikatz-metarik garrantzi-tsuenetako bat dauka. Halaber, garran-tzitsuenetako bat da, espezie babestu etamehatxatu asko daudelako. Itxitura bat,hain zuzen ere, jarri da Europako interesaduen Spiranthes aestivalis orkidea haztenzen aldean; horrela frogatuko da azien-darekin zerikusia ote duen orkidea azkenurteotan bertatik desagertu izanak.

zohikaztegiaren alde batean (Salix hastatasubsp. picoeuropeana hazten dena), etabestea, berriz, 90,29 m da perimetroan,Juncus balticus subsp. cantabricus hazten denaldean. Kasu honetan, nekeza izan da, guneatoki iristezinean dagoelako; horregatik, mate-riala helikopteroz garraiatu zen.

Belaten nabarmen hobetu da zohikaztegikolandarediaren egoera, hainbat arrazoi direlamedio: dikeak 2008an paratzen hasi etaTremedal proiektuaren garaian segida emanizana (2012-2015); artzaintza garaia eta abere kargak arautu izana, eta bazterrakongarritzeari eta kareztatzeari utzi izana.Xuriainen paratu den itxiturak eragin da,landarediaren estaldura eta altuera nabar-men areagotu dira itxituraren barnean, etaespezieak gehiago loratzen dira eta fruitugehiago ematen dute. Halaber, alderik higa-tuenetan paraturiko landare-sareak onuraga-rriak izan dira landarediarentzat, eta hainbatespeziek bazkalekuak eta txilardiak nabarmenkolonizatu dituzte. Landare-sareak onak dirahaizeak eta euriak eragindako higaduragelditzeko, eta onuragarriak ere hezetasunamantentzeko.

Azienda erregulatzearekin batera, Belaten etaXuriainen esperientzia pilotu bat egin dazohikaztegietako espezie bereizgarriak lekuzaldatu eta landatzeko, eta arrakastatsuagertatu da. Zohikaztegiko espezie bereizgarrihauek arrakastaz landatu dira: Nartheciumossifragum, Eriophorum angustifolium, Carexechinata eta esfagnoak.

Ildo berean, Arxuriko zohikaztegian (Baztan)bi itxitura paratu dira (100 eta 110 m-koperimetrokoak hurrenez hurren), aziendakzohikaztegiko eremu guztien bilakaeran zer-nolako ondorioak eragiten dituen aztertzeko.Baina aziendak (behi-aziendak, batez ere)badu eremu jakin batzuetara joateko joera,eta horregatik da beharrezkoa jakitea zer-nolako eragina sortzen duen habitatengainean, etorkizunean kudeaketa neurriakezartze aldera.

Vega de Liordesko zohikaztegia, Picos de Europa (Leon)

Arxuriko zohikaztegia, Nafarroa

Azienda ez sartzeko eta landaketak egiteko lurzatiak Belaten (Nafarroa)

Landare-sareen xehetasuna, Xuriain, Nafarroa

Itxituraren xehetasuna, Vega de Liordes

Arxuriko zohikaztegiko itxituraren xehetasuna, Nafarroa

1514

Jaizkibelgo esfagnadiei dagok-ienez (Gipuzkoa), orain arte azal-dutakoaren kontrakoa gertatzenzen. Izan ere, aurreko urteetanaziendarendako itxiturak jarriz,abereak kontrolatu dira esperi-entzia pilotu gisa, eta horrenondorioz, guneak ongi lehengo-ratu dira arlo edafologiko etahidrikoetan; landareei buruzkoemaitzetan, aldiz, denetarik izan

da. Gune bakoitzak bere berezitasunak bazituen ere, aziendarik gabelandareak zakartu dira oro har, eta hobetu nahi ziren habitatetakoak ez direnespezieak agertu dira. Gainera, intereseko espezie heliofiloak galtzen ziren,hala nola Pinguicula lusitanica edo Drosera intermedia intsektujaleak, hots,zohikaztegietako habitat aitzindarietako espezie bereizgarriak eta EAEkoEspezie Mehatxatuen Katalogoan sartuak. Kasu honetan, ekintzen xedea izanda itxiturak egokitzea, azienda sartzea ahalbidetzeko.

Alkurrunzko gunea ere (Nafarroa) Jaizkibelgoaren antzeko egoeran zegoen,azienda kanpo utzi baitzen ur-hartune bat babesteko, eta horren ondorioz,landaredia nabarmen zakartu edo laztu zen. Alkurruntzen, atakak paratu dira,azienda kontrolpean sartzeko, eta bidenabar, ur-hartunea babesteko.

Jaizkibelgo itsas ertz bereizgarria, Gipuzkoa

Alkurrunzko ikuspegi orokorra, Nafarroa Pinguicula grandiflora

16 17

Aurrez ezarritako jarraibideak erabiltzen dira, germoplasma bildu, gorde eta kontserbatzekoprozesu guztia egiteko, xede-espezieen ezau-garri fenologikoak kontuan hartuta. Prozedurakhonakoak barnebiltzen ditu, hala nola bilketa-datak planifikatzea, landare landua lortzea,bilketa lana bera egitea kokapen egokietan,haziak arretaz garbitu eta lehortzea, haziakhotzean eta hezetasunik gabe ontziratzea, etaernatze-probak egitea.

Lanen ondorioz, espezieak lantzeko protokoloosoak lortzen dira aztertu diren espezieei dago-kienez.

Proiektuaren barruan, populazioa sendotzekoekintzen artean nabarmentzekoak dira Eryn-gium viviparum espeziearekin egindako lanak.Espezie hori Habitat Zuzentarauan dago bildua“lehentasunezko espezieen” artean.

remedalgo zeharkako ekintza bat germoplasma bildu, gorde eta zaintzea da,hau da, zohikaztegietako eta beste ingurune higrofilo batzuetako landare-haziak(edo material begetatiboa) bildu, gorde, zaindu, ernamuindu eta landatzeaGijongo Lorategi Botaniko Atlantikoko Bankuan (BGV-JBA).

Ex situ kontserbazio-ekintza hori JBAko Kontserbazio Programaren baitan dago,Dibertsitate Biologikoaren Hitzarmenaren, Landareak Kontserbatzeko Munduestrategiaren eta Landareak Kontserbatzeko Europako estrategiaren baitan egin da.

Ex situ kontserbazio-ekintza tresna nagusietako bat da landare-dibert-sitatea kontserbatzeko, espezieak babestu eta zaintzea baitu xede,desagertu ez daitezen.

Ekintzari esker, proiektuaren baitako habitatetako 20 egiturazko espezie mehatx-aturen germoplasma kontserbatuko da, eta era berean, landarea izanen dugueskura, proposatu diren lehengoratze lanetan erabiltzeko, eta halaber, epe erdi-luzera habitat eta espezie horien kontserbazioa bermatzeko egin beharko dirensendotze lanetan erabiltzeko.

18 19

germoplasma bildu,

gorde eta zaintzea

T

Bilketa eta tratamendu lanen nahiz ernamuintze-proben

xehetasuna (Lorategi Botaniko Atlantikoa)

21

Juncus

balticus subsp.cantabricus

Errizoma

Rhynchospora

fusca

Hazia, sustrai-lurra

Narcissus

pseudonarcissus

subsp. nobilis

Hazia

Salix

hastata subsp.picoeuropeana

Aldaxka

Narthecium

ossifragum

Hazia, errizoma

Spiranthes

aestivalis

Hazia

Parnassia

palustris

Hazia

Swertia

perennis

Hazia

Pedicularis

mixta

Hazia

Triglochin

palustris

Hazia

BILDUTAKO LANDARE ESPEZIEEN ZERRENDA

Carex

davalliana

Hazia

Carex

echinata

Hazia

Carex

hostiana

Hazia

Carex

lepidocarpa

Hazia

Drosera

intermedia

Hazia, begiak atsedenean

Drosera

rotundifolia

Hazia, begiak atsedenean

Equisetum

variegatum

Errizoma

Eriophorum

angustifolium

Hazia

Potentilla

fruticosa

Hazia, aldaxka

Eryngium

viviparum

Hazia

20

erregistratu dira azienda kanporatzeko hesienbarnean eta kanpoan adibidez, edo lehengo-ratze hidrologikorako lanek eragin handienasortzen duten lekuetan (adibidez, jarritakodikeen ondoan).

Picos de Europako guneetan beste azterlanberariazkoago batzuk egin dira, leku hesitue-tako lurzoruko aldaketak aztertzeko, azalekogeruzaren laginak aztertuz. Vega de Comeyan,gainera, laser eskanerra pasatzeko teknikakerabili dira, bertako mikrotopografian ezber-dintasun esanguratsurik ote dagoen jakiteko,aziendak zapaltzearen ondorioz.

Espezieei dagokienez, lehentasunezko espe-zieen gainean egindako azterlanak dira nabar-mentzekoak; Eryngium viviparum espeziearidoazkionak, batez ere. Halaber, odonatuenpopulazioen gaineko diagnosi eta jarraipenlanak egin dira Nafarroako zohikaztegietan etaesfagnadiak, eta azterturiko espe-zieen arteanCoenagrion mercuriale da nabarmentzekoa,Europan mehatxatua dagoena.

Zerbitzu ekosistemikoak aztertze aldera, TESSAmetodologia erabili da, erreferentziazkozerrendei buruz balorazio erdikuantikoak behardituena; lehenbizi, leku bakoitzari buruzko bat,eta gero, jarraibide komunak identifikatuta.Ondorio nagusien artean, nabarmentzekoa dahabitatak lehengoratzeko lanak onuragarriakizanen direla habitat ezaugarrienentzat, etakontrara, espero da murriztu eginen direla larre,nekazaritza eta basogintzarako erabiltzen direnhabitatak. Bestalde, presio garrantzitsuenenartean azienda eta gizakiak eragindako arazoakaipatu behar dira; dena den, munta handi-eneko eraginen eragileak bestelakoak dira, halanola espezie inbaditzaileak, kutsadura lausoa,lurzorua ekoizpen-erabileretarako erabiltzea,eta gizarteak guneen garrantzia ez aitortzea.Halaber, egungo kultur eta aisia sistemanabarmenenak identifikatu dira, baina hala ere,sendotu beharko lirateke.

remedal proiektuko bazkideek eta laguntzaileekahalegin oso handia egin dute, lehengoratze-lanekBatasunaren Intereseko eta Lehentasunezko

Habitatetan nahiz espezieengan izanikoarrakasta neurtzeko, eta era berean,

adierazleak ezartzeko, eta horiengainean, guneen jarraipena epe erdi-luzera egiteko. Gainera, aztertu daproiektuko ekintzek zer eragin izan

duten proiektuan sarturiko 25 heze-guneek ematen dituzten zerbitzu ekosis-

temikoen gainean.

Habitaten kartografia-lan xeheak egin dira, azalean izanikoaldaketak eta habitaten kontserbazio egoera aztertzeko.

Gainera, lauki iraunkor batzuen laginketak egin dira, ekintzabatzuen efektua zehatz-mehatz aztertzeko. Lauki iraunkor

horietan, landare-estalkiaren hainbat alderdiri buruzko datuak

22

Coenagrion mercuriale

(arra)

diagnosi eta

jarraipen azterlanak

Landarediaren monitorizazioa, laginketa laukiak erabilita

Laser-eskaner bidezko azterketa, aziendak zapaltzearenondorioz zohikaztegian aldaketa mikrotopografikorik izanote den jakiteko

Lurzoruko laginak biltzea, Vega de Liordes, Picos de Europa

T

diagnosi eta

jarraipen azterlanak

ezeguneetan paleoingurumen arloko informaziogarrantzitsua bildua dago; aintziretan eta zohikaztegietan, bereziki. Hori zor zaio aztarna biologikoenmetaketa garrantzitsuak bilduta izateari eta haienkontserbazio-egoera onari.

Aintzira eta zohikaztegietara, inguruko aztarna biologikoak mailaka iristen dira. Horrela, sedimentu-sekuentziak sortzen dira, eta haietan, inguruneko ezau-garri biologikoetan (flora eta fauna) izaniko aldaketakerregistratzen dira, denboraldi luzeetan (5.000, 10.000edo 100.000 urtean). Horrela, metatu diren sedimentuakaztertuta, berreraiki daiteke zer-nolako aldaketak gertatudiren hezeguneetako eta inguruko floraren nahizfaunaren osaketan klimaren bilakaerarekiko, eta eraberean, jakin daiteke zer-nolako eragina izan duen giza-kiak prozesu horietan.

Hezeguneetako sedimentuek baldintza bereziak dituzte:hots, hezetasun etengabea eta oxigeno metaketa apala.Horri esker, aztarna biologiko jakin batzuk metatu egitendira (zura, hosto puskak, fruituak, polenak, esporak,lurreko ornodun txikiak, burruntzi, burruntzi hondarraketa beste artropodo batzuen aztarnak, etab.).

Tremedal proiektuan ahalegin handia egin da: paleoingurumenei buruzko informazio guztia biltzeko,askotan barreiatua baitzegoen eta ez zen oso ezaguna.Halaber, Nafarroako zohikaztegi batzuei buruzkoazterlan berariazkoak egin dira. Hasierako datuenarabera, uste baino zohikatz-meta handiagoak daude,eta hori lagungarria izan daiteke azterlan gehiagoegiteko.

zohikaztegiak eta aintzira-

inguruneak informazio-iturri

nagusiak dira paleoingurumeneko

azterlanetarako

H

24 25

Hainbat zohikaztegitan egindako zundaketen xehetasuna, eta lagin batena

Gainera, zabalkunderako eta sentsibilizaziorakoekitaldi aunitz egin dira, eta haietan era askotakojendeak parte hartu du: gune bakoitzekojendeak (udalak, eskolak, elkarteak…), zientziakomunitateak, eta herritarrek, oro har.

Ekitaldi horietako batzuk (hainbat ikas-mailatarako eskola jarduerak, erakusketa ibiltaria,informazio-foiletoak argitaratzea, etab.) ezzeuden aurreikusiak proiektuan hasieran, etajende gehiagorengana iristeko aukera emandute; beraz, zabalkunde arloan aurreikusitakoemaitzak hobetu dira.

Aldian behin bilerak izan dira eragileekin, guztizbeharrezkoak kontserbaziorako ekintza zehatzakgaratzeko; bada, bilerei esker, gainera, tokikojendeari eman zaio proiektuaren berri, eta batezere, horrelako guneei “balioa emateko” prozesuahasi da, guztiz ezezagunak baitziren.

Proiektuaren bukaeran, esan daiteke inplikaziorikhandieneko eragileek proiektua ezagutzendutela eta buru-belarri parte hartu dutela

REMEDAL proiektuaren baitan, sentsibi-lizazio eta zabalkunde ekintza sorta handiaegin da, eta bazkide guztiek ahaleginhandia ere egin dute hura garatzeko.

Horrela, www.lifetremedal.eu webgunea,sustapen materialak (kamisetak, ipuinak,poltsak, etab.), informaziorako karpeta-foiletoa eta informazio panelak hasie-ratik beretik izan dira komunikaziorakooinarrizko bitartekoak.

26 27

TREMEDAL,

tremedal proiektua, parte-

hartzean oinarritua eta

gizartearekin partekatua …

haren garapenean. Honatx eragileak: arloaneskumenak dituzten eskualdeko adminis-trazioetako teknikariak, ingurumeneko mendi-zainak, basozainak, baso kudeaketaren arlokoteknikariak, toki entitateen ordezkariak, toki entitateetako mendizainak, etab. Guztiek ereinplikazio zuzenagoa dute biodibertsitateakontserbatzeko kudeaketan, nork bere eskual-dean.

Zabalkunderako jarduerak askotariko

publikoarengana zuzendu dira. Lurral-

dea zaintzeari buruzko esperientzia da

nabarmentzekoa, akordioa egin baita

Life Tremedaleko bi jarduketa gune

kudeatzeko, biak ere Galizian: Insua de

San Roque eta Ollos de Begonte.

T

Tokiko beste talde interesatu batzuk erepartaide izan dira Tremedaleko garapeneta emaitza guztietan, hots, tokikogarapen agenteak, aisiarekin loturikoenpresak eta enpresaburuak, aisia arlokoelkarteak, kultur elkarteak eta tokikojendea; aurrerantzean ere partaide izatensegituko dute AFTER-LIFE garaian.

Aipatzekoak dira Tremedalen baitan garatu diren esperientziak, boluntariotzari etalurraldea zaintzeko proiektuei loturik; biak ere, lurraldea elkarrekin kudeatzeko tresnaketa formulak baitira.

Hasieran uste baino askoz ere gehiago agertu daproiektua prentsa idatzian etadigitalean (tokikoan, eskual-dekoan, nazionalean), eta“argitalpen teknikoek” oihar-tzun handia izan dute heda-bideetan.

Life Tremedal ez da bakarrikzabaldu proiektuan engaiatu-tako lurraldeetan; era berean,topaketa, bilera, bisita eta

esperientzia-trukaketa ugari egin dira bestelako proiektuekin eta hezeguneen kontser-bazioan diharduten beste aditu batzuekin, elkarte ekologistekin, unibertsitateetakoikasle eta irakasleekin, etab.

TREMEDAL 2015ean bukatu bada ere, sortu den material interesgarriari esker (Laymantxosten hau bera, Jardunbide Egokien azken argitalpena, paleoingurumenaren arlokoazterlanen bukaerako bertsioak, ikasmaterialak, aldizkariak, etab.), harremanetanjarraituko dute alde interesatu guztiek, eta era berean, informazio isuriari eutsiko zaio,aurrera begira ere jende guztiarengana iristeko.

28 29

Izenburua: Iberiar Penintsularen iparraldeko hezegune kontinentalak:

zohikaztegiak eta ingurune higrofiloak kudeatu eta lehengoratzea

Argitaratzailea: LIFE Tremedal taldea

Erreferentzia: LIFE11 NAT/ES/707

©Argazkiak: Javier Peralta, Mikel Lorda, Javier Arbilla, Vanessa Clavería, Amparo Mora,

Antonio Vázquez, Eduardo Fernández Pascual, Jesús Valderrábano Luque, Miguel A. Collado

(UNIOVI, PNPE, JBA), Asun Berastegi, Aritz Zaldua, Joseba Oroz, Isabel Ibarrola (Nafarroako

Ingurumen Kudeaketa-GAN/NIK), Boris Hinojo, Marco Rubinos, IBADER, HAZI, Arabako Foru

Aldundia eta Gipuzkoako Foru Aldundia.

L.G.: NA 1152-2016

LAYMAN TXOSTENAL I F E T R E M E D A L

Laguntzaileak

Kideak

Harremanetarako helbidea: LIFE Tremedal

c/ Padre Adoain, 219, Beheko solairua

31015 Iruñea · Tel. 848 42 07 00

Posta elektronikoa: info@lifetremedal.eu

www.lifetremedal.eu