Espainia Erdi AroanK.O. 476-1492

Ander Lasarte Etxarri (Paules LH-5)

Gizarte – 7. gaia

Gaiarenaurkibidea

1. Bisigodoen erresuma eta musulmanen konkista

2. Bizitza eta kultura Al Andalusen

3. Kristau-erresumak

4. Bizimodua kristau-hirietan

1.Bisigodoen erresuma eta musulmanen konkista

Erromatar Inperioaren amaiera

• V. mendean Erromatar Inperioa Europako iparraldetik eta ekialdetik etorritako herri germaniarren erasoak jasotzen hasi zen.

• 476. urtean, azken enperadore erromatarra garaitua izan zen inperioa erresuma txikitan banandu zen.

• Erromatar Inperioa erori zenean hasten da ERDI AROA.

• Erromatar Inperioa erori ondoren, Iberiar penintsulan tribu germaniar bat ezarri zen: BISIGODOAK.

• Bisigodoek erresuma bat sortu zuten Iberiar penintsulan:

• Hiriburua: Toledo.

• Hizkuntza: latina.

• Erlijioa: katolizismoa.

• Eliza txikiak eraiki zituzten.

• 711. urtean, Afrika iparreko musulmanekbisigodoak garaitu zituzten Guadaleteko guduan. Ia Iberiar penintsula osoa + Balear uharteak okupatu zituzten.• Iberiar penintsulako iparraldeko inguru

menditsuak ezin izan zuten konkistatu.

• Musulmanek okupatutako lurraldeari (Iberiar penintsula) AL ANDALUS izena jarri zioten. Hiriburua: Kordoba.

• Al Andalus hasieran EMIRERRIA zen, hau da, emir batek gobernatutako lurraldea.• Kordobako edo Al Andaluseko emirra (berdina

da) oso garrantzitsua izan arren, Damaskoko kalifaren menpe zegoen.

Kordobako kalifa-herria

• X. mendean, Al Andalus emirerria Damaskoko kalifa-herritik banandu zen.

• Al Andalus emirerria izateari utzi zion eta kalifa-herria bihurtu zen.

• Al Andaluseko edo Kordobako emirra, kalifa bihurtu zen (kalifa emirra baino botere gehiago zeukan).

• Kordobako kalifa-herria iraun zuen bitartean, musulmanek borroka asko izan zituzten kristau-erresumekin.

• Borroka garrantzitsu batean, Santiago de Compostelan, Almanzor jeneralak (musulmana zen) kristauak garaitu zituen.

Abderraman III.a, Kordobako kalifa.

Taifa-erreinuak

• XI. mendean, Kordobako kalifa-herria desagertu zen eta Al Andalus erreinu txikitan banandu zen: TAIFAK (erreinu musulmanak ziren).

• Taifa-erreinuak etsaiak ziren haien artean.

• Iberiar penintsulako iparraldeko kristau-erresumek taifen arteko erlazio txarrak aprobetxatu zituzten:

• Pixkanaka, kristauek musulmanen lurrak konkistatzen hasi ziren.

• 1212an, Navas de Tolosako guduan, kristau armadek tropa musulmanak garaitu zituzten.

• Gudu horren ondoren, kristauek ia Al Andalus osoa konkistatu zuten, Granadako emirerria izan ezik.

2. Bizitza eta kultura Al Andalusen

Erlijioa:

islama

• Islama musulmanen erlijioa da eta Arabian sortu zen.

• VII. mendean, Mahoma jainko bakar bat existitzen zela esaten hasi zen: Ala.

• Alaren doktrina (hau da, islamaren legeak) Koraneandago bilduta, musulmanen liburu sakratua.

• Musulmanak meskitara joaten dira otoitz egitera eta islamaren legeak ikastera.

Musulmanak

• Talde boteretsuenazen.

• Lur onenen jabeak ziren.

01Muladiak

• Islamera bihurtutako kristauak ziren.

02Mozarabiarrak

• Al Andalusen beren erlijioa praktikatzen jarraitu zuten kristauak ziren

03Juduak

• Gutxiengoa ziren.

04

Landa

• Al Andaluseko biztanleriaren gehiengoa landan bizi zen.

• Musulmanek labore berriak ekarri zituzten (adibidez, arroza).

• Soroak ureztatzeko noriak eta ubideak eraiki zituzten.

Hiria

• Harresiz inguratuta zeuden.

• Hiriko gobernadorea alkazarreanbizi zen (jauregi antzekoa).

• Kaleak estuak ziren.

• Hiri erdialdean zokoa zegoen (merkatua).

• Hiri guztietan meskitak zeuden.

• X. mendetik aurrera, Al Andalus oso gune kultural garrantzitsua bihurtu zen.

• Asko dira gaur egun gure kulturan mantendu ditugun elementu musulmanak:

• Hitz askok jatorri arabiarra daukate (adibidez, “alkandora” edo “alkate”).

• Erabiltzen ditugun zenbakiakarabiarrek ekarri zituzten.

• Arkitektura arabiarraren ezaugarri da azulejuz apaindutako adreiluak erabiltzea.

3. Kristau-erresumak

Kristau-erresumen sorrera

• Penintsulako iparraldeko kristauek, musulmanei aurre egiteko, erresumetan eta konderrietan antolatu ziren:• Asturiasko erresuma (gero Leongo erresuma deituko zen),

Iruñeko erresuma, Gaztelako konderria, Aragoiko konderria eta Kataluniako konderria.

• Denbora pasata, kristauak batu ziren lau erresuma handitan:• Gaztelako Koroa, Aragoiko Koroa, Portugalgo erresuma eta Nafarroako

erresuma.

• 1212an errege kristauek elkartu ziren eta musulmanak garaitu zituzten Navas de Tolosako guduan.

• 1492an kristauen errekonkista amaitu zen, Errege Katolikoek Granadako erresuma konkistatzean.

• Kristau-erresumek ia zortzi mendetan borrokatu zuten musulmanen kontra Iberiar penintsula (garai hartan, Al Andalus deitutakoa) konkistatzeko. ERREKONKISTA.

Iberiar penintsula XV. mendean

• Horrelakoa zen Iberiar penintsulako mapa XV. mendean, Granadako erresuma konkistatu aurretik.

• Granada konkistatu zutenean kristauek, Errekonkista amaitu zen.

Gizartea

Noblezia

Kleroa

Nekazariak

• Zaldunek osatzen zuten. • Erregeren basailuak ziren. • Gazteluetan bizi ziren. • Gerra zuten jarduera nagusi.

• Apezpiku, abade, apaiz eta monjek osatzen zuten.

• Monasterioetan bizi ziren.• Kultura eta otoitz egiten zuten.

• Herrixketan bizi ziren eta lurra lantzen zuten.

• Gehienak jopuak ziren (noble eta abade baten menpe).

• Ez zuten eskubiderik.

ESTA

MEN

TUA

K

ZALDUNA (NOBLEZIA) NEKAZARIA (NEKAZARITZA)APEZPIKUA (KLEROA)

Birpopulaketa

• Errege kristauek konkistatzen ari ziren lurrak okupatzeko pertsonak behar zituzten, lur horiek lantzeko eta defendatzeko. BIRPOPULAKETA.

• Nekazari judu eta mudejar asko beraien lurretan geratu ziren kristauek lurralde horiek konkistatu arren.

• Iparraldeko kristauak eta mozarabiarrak konkistatutako lur berriak birpopulatzera joan ziren.

• Konkistatutako lurraldeak oso handiak zirenean eta jende gutxi bizi zenean, errege-erreginek noble eta kleroari ematen zizkieten.• Lurralde handi horiek JAURERRIAK deitzen ziren.• Jaurerrietan jaunak agintzen zuen: justizia

banatzen zuen, armada zuen, zergak kobratzen zituen eta nekazariak kontrolatzen zituen.

4. Bizimodua kristau-hirietan

• Biztanleriaren gehiengoa nekazaria zen eta herrixketan bizi zen.

• Baina XIII. mendean hiriak handitu egin ziren komertzioagatik.

• Hiria burgutan banatzen zen. Burgutan burgesak bizi ziren (merkatariak ziren).

• Nolakoak ziren hiriak?• Harresiz inguratuta zeuden (ateak gauez

ixten zituzten).• Eraikin nagusiak katedrala, udaletxea eta

noble eta burges aberatsenen jauregiak ziren.

• Azokaren plaza, merkatari eta nekazariek beraien produktuak saltzeko.

• Kontseilu batek gobernatzen zuen hiria (merkatariez eta artisauez osatutakoa).

Hiri kristaua

• Erdi Aroko biztanle asko artisauak ziren.

• Artisauek tailer edo lantegietan lan egiten zuten.

• Lanbide berdina zutenak kale berean bizi ziren (Zapatagile kalea, Larrugin kalea…).• Gremiotan antolatzen ziren ahalik

eta diru gehiena lortzeko haien komertzioetan (lan egunak fijatzen, prezio minimoak fijatzen…).

• Artisauak hiru taldetan banatzen ziren:

Maisuak

Ofizialak

Aprendizak

Merkataritza• Merkatariak hirietan bizi ziren eta

produktuak plazetan saltzen zituzten.

• Merkatariak nazioarteko merkataritza-azokatan biltzen ziren batzuetan:

• Beraien produktuak saltzeko urrun bizi ziren beste merkatariei.

• Urrun bizi ziren merkatarien produktuak erosteko.

Merkataritzak oparotasuna ekarri

zuen hirietara.

Eraikin handiagoak eta ikusgarriagoak

eraiki ziren: UNIBERTSITATEAK

horien artean.

Unibertsitateek ospe handia eman

zieten hiriei.

Gaiari buruzko eskemak

1. ErresumarenhiriburuaTOLEDOizendatuzuten.

2. Erresumarakohartuzutenhizkuntzalatinaizanzen.

3. Katolizismoaonartuzutenerlijioofizialtzat.

4. Elizatxikiakeraikizituzten.

BISIGODOENERRESUMAETAMUSULMANEN

KONKISTA

ERROMATARINPERIOAREN

AMAIERA

V.mendean,ErromatarInperioaEuropakoiparraldetiketaekialdetik

etorritakohainbatherriren(herrigermaniarren)erasoakjasotzenhasiziren.

476.urtean,azken

enperadoreerromatarragaraituaizanzen

ErromatarInperioaerresumatxiki

independentetanbanatuzen.ErromatarInperioaerortzeanhastendaERDIAROA.

BISIGODOEN

ERRESUMA

ErromatarInperioaeroriondoren,

IberiarPenintsulantribugermaniarbatezarrizen:bisigodoak.

MUSULMANEN

KONKISTA

711.urtean,Afrikaiparreko

musulmanekbisigodoakgaraituzituztenGuadaletekoguduan.

IaIberiarPenintsulaosoa(iparraldeareninguru

menditsuakizanezik)+Balearuharteakokupatuzituzten.

OkupatutakolurraldehorrimusulmanekALANDALUSizenajarrizioten(KORDOBAizanzutenhiriburu).

Emirerribatzen,hauda,emirbatekgobernatutakoprobintzia.AlAndalusenkasuan,Kordobakoemirra.

KordobakoemirraDamaskokokalifaren

menpezegoen.KORDOBAKOKALIFA-HERRIA

X.mendean,AlAndalusemirerriaizateariutzizionetakalifa-herriabihurtuzen Kordobakoemirrakalifabihurtuzen.

Kalifa-herriairaunzuenbitartean,borrokaugariizanzituenIberiarPenintsulareniparraldekokristau-erresumekin.

TAIFA-ERREINUAK

XI.mendean,kalifa-herriadesagertuzenAlAndaluserreinutxikitan(taifa

izenekoak)bananduzen.

Taifaketsaiakzirenhaienartean,etahoriaprobetxatuzuteniparraldekokristau-erresumek

pixkanakamusulmanenlurraldeakkonkistatzeko.

1212anNavasdeTolosakoguduan,kristau-erresumektropamusulmanakgaraituzituztenmomentuhorretikaurrera,kristauekiaAlAndalus

osoakonkistatuzuten(Granadakoemirerriaizanezik).

1. MusulmanenerlijioaISLAMAdaetaArabiansortuzen.

2. VII.MendeanMAHOMAjainkobakarbatenexistentziaaldarrikatzenhasizen:Ala.

3. Alarendoktrina(islamarenlegeak)KORANEANdagobilduta.

1. Musulmanak:taldeboteretsuenazirenetaluronenenjabeakziren.

2. Muladiak:erlijiomusulmanerabihurtuzirenkristauakziren.

3. Mozarabiarrak:AlAndalusenberenerlijioapraktikatzenjarraituzutenkristauakziren.

4. Juduak:gutxiengoaziren.

BIZITZAETAKULTURAALANDALUSEN

ERLIJIOA:ISLAMA

GIZARTEALaupertsonataldezeuden:

LANDA

ETAHIRIA

Landa:

1. AlAndalusekobiztanleriagehienalandanbizizen.

2.Musulmaneklaboreberriakekarrizituzten(adibidez,arroza)

3.Soroakureztatzeko,musulmaneknoriaketaubideakeraikizituzten.

Hiria:1. Hiriakharresizinguratutazeuden.

2.Hirikogobernadoreaalkazarreanbizizen(jauregiantzekoa)

3.Hiriarenerdialdeanzokoaegotenzen.

4.Hiriguztietanmeskitakzeuden.

KULTURAETAARTEA

X.mendetikaurrera,AlAndalusosogune

kulturalgarrantzitsuabihurtuzen.

AskodiragauregunartemantendudirenAlAndalusekogaraikoelementuak:

• Hitzaskokjatorriarabiarradute(alkandoraedoalkate,adibidez).• Erabiltzenditugunzenbakiakarabiarrekekarrizituzten.

Arkitekturaarabiarrenezaugarriada

azulejuzapaindutakoadreiluakerabiltzea.

1. GAZTELAKOKOROA

2. ARAGOIKOKOROA

3. PORTUGALGOERRESUMA

4. NAFARROAKOERRESUMA

1. Zaldunakziren.

2. Erregearenbasailuakziren.

3. Gazteluetanbiziziren.4. Gerrazutenjardueranagusi.

1. Apezpiku,abade,apaizetamonjakziren.

2. Monasterioetanbiziziren.

3. Kulturaetaotoitzegitenzuten.

1. Nekazariakzirenetaherrixketanbiziziren.

2. Lurralantzenzuten.

3. Gehienakjopuakziren(nobleedo

kleroarenmendekoak).

4. Ezzituzteneskubiderik.

KRISTAU-

ERRESUMAK

KRISTAU-ERRESUMEN

SORRERA

Penintsulaiparraldekokristauak

erresuma+konderriaskotanantolatuzirenmusulmaneiaurreegiteko.

Denborapasata,

kristauakbatuzirenlauerresumahanditan:

1212an,erregekristauakelkartuziren.

Musulmanakgaraituzituzten

NavasdeTolosakoguduan.

KristauekIberiarpenintsula1492an

konkistatzenamaituzuten,

Granadakonkistatzean.

Kristau-erresumakiazortzi

mendetanborrokatuzutenmusulmanenkontra

Garaihorri

ERREKONKISTAdeitzendiogu.

GIZARTEA

Kristau-

erresumetakogizarteahiru

estamentutan

banatzenzen:

NOBLEZIA

KLEROA

NEKAZARIAK

BIRPOPULAKETA

Erregekristauekkonkistatzenarizirenlurrakokupatzekopertsonak

beharzituztenlurhoriek

defendatzeko=Birpopulaketa

1. Nekazarijuduetamudejaraskoberaienlurretangeratuzirenerregekristauekkonkistatuzituztenean.

2. Iparraldekokristauaketaihesegindakomozarabiarraklurberriakbirpopulatzerajoanziren.

Konkistatutakolurrakosohandiakbazirenetahaietanjendegutxibizizenean,erregeeknobleetakleronagusieiematenzizkieten.Lurralde

horiekJAURERRIAKziren.

Jaurerriakherrialdetxikiakbezalafuntzionatzenzuten:jaunak(lurrarenjabea)eskubidehauekzituen:

• Justiziabanatu.• Berearmadaizan.

• Zergakkobratu.• Nekazariakkontrolatu.

1. Hiriaburgutanbanatzenzen,etabertakobiztanleakburgesakziren.

2. Hiriaharresizinguratutazegoen(gauezateakixtenzituzten).

3. Eraikingarrantzitsuenak:katedrala,udaletxeaetanobleaberatsenenjauregiak.

4. Azokarenplazan,merkatariek+nekazariekhaienproduktuaksaltzenzituzten.

5. Merkatariez+artisauezosatutakokontseilubatekhiriagobernatzenzuen

1. Hirietakobiztanleaskoartisauakziren:arotzak,ehuleak,errementariak…

2. Artisauektaileredolantegietanegitenzutenlan.

3. Lanbideberdinazutenakkalebereanbizizirenetakalehorreklanbidearen

izenahartzenzuen

4. Lanbideberdinazutenartisauakgremiotanbiltzenziren.

5. Artisauakhirutaldetanbanatzenziren:

• Maisuak(tailerrenjabeak)

• Ofizialak• Aprendizak

1. Merkatariakhirietanbizizirenetaproduktuakplazetansaltzenzituzten.

2. Merkatariaknazioartekomerkataritza-azokatanbiltzenzirenproduktuaksaltzeko/erosteko.

3. Merkataritzakoparotasunaekarrizuenhirietara.4. Oparotasunariesker,eraikinhandiagoakeginziren:jauregiak,katedralaketa

unibertsitateak.

BIZIMODUAKRISTAU-HIRIETAN

BIZIMODUAERDIAROKOHIRIBATEAN

Biztanleriarengehiengoanekazariazenetaherrixketanbizizen.BainaXIII.mendean,hiriakhanditueginzirenkomertzioarenhazkundeagatik.

Nolakoazenhiria?

ARTISAUTZA

MERKATARITZA

Unibertsitateakospehandiaematenzietenhiriei.

Ander Lasarte Etxarri (Paules

LH-5)