BIGARREN BLOKEA

Tresnak eta materialak. \fagnitude fi siko-kimikoen neurketa .

2.1 .- Laborategiko tresnak. 2.2.- Errealct iboen identifikazioa. Etiketaketa. 2. 3.- Produlctu kimikoen erabilpena . 2.4.- Tenpératura. Berokuntza laborategian. 2 .5.- Beiraren lanketa. 2.6.- Gorputz baten masaren neurketa balantza ezberdinak erabi liz. 2.7. - Bo!umenen neurketa . 2.8.- Dentsitateen neurketa . 2.9.- Tenperaturen neurketa . 2.10.- Fusio-puntuaren zehazketa.

l- c1:-

ERREAKTrBOEN lD ENTlFlKAZIOA

EITeakzio kjmikoetan erreaktiboak solidoak, likidoak edo gasa k izan daitezke. Erreaktiboak ego era fi sikoaren arabera maneiatu behar ditugu . Laborategian, erreaktiboekin lan cgiten da ; substant zia arriskutsuak erabiltzcn direnean. segurtasunerako eta osasunerako dauden a rri sl"lCtaz jakinaren gainean egongo ga ra. Beste aldet ik aurreneurriak eta babes-neurriak ezagutu behar ditugu .

Bi era daude informazio hori jaso tzeko . - Ontzien etiketaia zuzena. - Segurtasun-datuen fit xak.

Erreaktibo-ontzi guztiek, honako informazio hauek edukiko dituzte:

.- M erkatal izena. Substantzia izen kirnikoa (nazi oarteko nomenk1atu ra erabiliz).

2 .- Kontzentrazio maila .

3. - Substantzia lorb ide prozesua ezagutzeko ze nbaki edo seinale ba!.

4 .- Merkatal arduradunaren (fabrikante, inportatzail e edo banatzail e) telefono zenbakia.

5.- Ezaugarri fisiko-kimikoak.

6 .- Arri sk-u -adierazpenaren pik:tograma arautuak.

7. - Arri sk-u espezifikoak adierazten duten R esaldiak .

8 . - Substantziak erabiltzeko, enbalapenerako, bilketarako eta kontserbaziorako arreta-aho lk-uak adierazten dituzten S esaldiak.

9 .- Eduk.inaren kan!itatea .

Beste aldetik fabrikatzailearen arabera, etiketek beste datu batzuk eduki ditzaketc . Adib idez : kalitatearen arabera dauden siglak.

Gehiago erabiliko ditugun siglak honako hauek dira

P.A.- /'úla li sirako . Produkturik onenek dira, etiketan ezpurutasunak agertzen brut dira. P .R.S.- Oso purua. Komertzialagoak dira eta aurrekoak baino kalitate gutxiagokoak dira . P.R.- Purua. Arruntena da. P .S.- Sintesirako . Bere purutasuna P .R. bezelakoa da.

Sigla hauetaz ez dugu asko fid atu behar, komertziante bakoitzak berak dituelako eta beste a~c etik , ct iketek esaten duten bezain puruak izaten ez direlako .

2-2

SU13STAYfZL\ ARRISKUTSUEi\ SAILKAPEi\A. ETlkTTAKETA.

Arri skugarril asunaren sailkapena:

1.- Lchcrgailu a k (E~p l osivo s) . Sugarraren eraginez, leher daitezkeen surslant zia eta produktu presla luak aira edo talke i edo marruskadurari , dinitrobent zeno ~l ino sCI1l ikorragoak dircnak .

2. - Errckariak (Comburente) : Beste substantzielUn clkartzean, batez ere sukoiekin oso erreakzio exoterrnikoa SO Il zen duten substantziak eta prestatuak dira .

3. - Guztiz sukoiak (Extrenadamente inflamable) : Disdira-puntua (edo su:';o i-puntua) O; C azpitik eta irakite-pul1lua < 35 ( C duten substantziak eta produJ...-ruak diré

4.- Errcz sukoiak (F¿ci lme nte inflamable) :

- Giro tenperaturan, airean eta energiarik eman gabe, berez berotu eta baL<.u etan sua har dezaketeen substantzia k eta produk-ruak dira.

- Likido egoeran di stira-puntua 21 °C baino txikiagoa duten substantziak c,a preparatuak dira .

- Su-iturru baten eragin tx.ikiagatik erre daitezkeen eta itunia urrundu eta ;:ero erretzen edo ahitzen jarraitzen dut en substal1lziak eta preparatuak dira .

- Presio norrnalean, airean sukoiak diren substantzia eta preparatu gaseo; ,:: ~k.

- Urarekin edo aire hezearekin ukipenean, errez errekorrak diren gasak (kantitate handietan) so rtzen dituzten substantziak eta preparatuak.

5. - Sukoiak (Inflamable): 21°C < distira-puntua < 55 Oc duten substantzi:'. eta prepararua.\:

6. - Oso pozointsuak (\1uy tóxico) : Oso kantitate txikitan, inhalazioagatik. ingestioagatik edo larruazalaren zehar sanzeagatik, anisku laniak edo sendagaitza eta gainera heriotza ekar dezaketeen substantziak eta preparatuak dira.

7.- Pozointsl!ak (Tóxico) : lnhalazio, ingestio edo larruazalaren zehar sanzeagatik heriotza sor dezaketeén edo osasunari kalte laniak egin diezaiokéteen substantziak eta preparatua.\: dira. .

8 - Kaltcgarriak (Nocivo) Amasa hartze, ingestio edo larruazalaren zehar sartzeaga ti k larritasun l11ugatua duten arriskuak, ekar dezaketeen substantziak eta produktuak dira .

9- Korrosiboak (Corrosi\'o) Ehun biziekin ukipenean, haiengan ekintza kaltegarria egin dezaketeen substantziak eta preparatuak dira.

10 - l\arritaga rriak (Irritante) Substant zia eta preparatu hauek ez dira korros iboak , baina lam¡azclarekin uh:ipenagatik erreakzio handigam bat sor dezakete.

11.- Ingurunearcntzat arriskutsuak. Ekotoxikoak: Substantzia eta preparatu hauek erabilt zeagatik ingurugiroan zuzenean eta zeharka kalte handiak sortzen dituztenak dira.

12 .-l\linbiziarazleak (Cancerígeno) Amasa hartzeagatik, ingestioagat ik edo larruazalaren zehar s2rtZéagat ik minbizia sortarazi edo minbiziaren maiztasuna handi dezaketeenak.

13 .- Teratogenikoak (Teratogénicos) : Inhalazio, ingestio edo larruazalaren zehar sartzeagatik umegai~gan kaltegarriak izan da itezkeenak .

14.-l\luragenikoak (Mutagénicos): Inhalazio, ingestio edo larruazalaren zehar sartzeagatik zelule rm teríal genetikoan aldaketak sor ditzaketeen substantziak eta produktuak dira .

2- ~

E. EXPLOSIVO

•• • . . . .

, .

F. FACILMENTE INFLAMABLE F + EXTREMADAMENTE INFLAMABLE

Xn. NOCIVO Xi. IRRITANTE

1-5

o. COMBURENTE

T. TOXICO T + MUY TOXICO

c. CORROSIVO

Segurtasun-datuen fitxa.

.' Profesionalentzat zuzendutako informazio sistema bat da . .

Sistema honekiri, lantokian, segurtasun eta osasunarako aurreneurriak hartzea posible da. Segurtasun fit xa, data eta honako datu hauek edukiko ditu :

1.- Substantziaren eta merkatal-arduradunaren identifikazioa.

2.- Osagaien konposizioa.

3.- Arriskuen identifikazioa.

4.- Lehen-laguntzak.

5." Suten kontrako borroka-neurriak.

6.- Ustekabeko isurketa kasurako neurriak.

7.- Erabilpena eta bilketa.

8.- Erakuste kontrolakJbabes indibiduala.

9.- Propietate fi siko eta kimiko.

10.- Egonkortasuna eta erreaktibitatea.

11 . ~ Inforinazio toxikologikoak.

12.e Informazio ekologikoak.

13 . - Ezabapenari buruzko gogorapenak.

14 . - Garraioariburuzko informazioa.

15. - Arauzko informazioak.

16.-Beste inform'azioak.

Reta S esaldiak.

Merkatariek bere produktuak salerosterakoan nomenklatura eta kolore desberdinak . erabiltzen dituzte . Kolorea eta nomenklaturak produktuen kalitatea eta/edo aplikazio-eremua adierazteko erabiltzen dira.

"

1-6 ..

R esaldiek arriskua adierazten dute.

Rl Explosivo en estado seco. R2 Riesgo de explosión por choque, fricción, fuego u otras fuentes de ignición. RJ Alto riesgo de explosión por choque, fricción, fuego u otras fuentes de ignición. R4 Forma compuestos metálicos explosivos muy sensibles. R5 Peligro de explosión en caso de calentamiento. R6 Peligro de explosión, lo mismo en contacto que sin contacto con el aire. R 7 Puede provocar incendios. . R8 Peligro de fuego en contacto con materias combustibles, R9 Peligro de explosión al mezclar con materias combustibles. R l O Inflamable. RlI Faciimente inflamable. Rl2 Extremadamente inflamable .

. RlJ Gas licuado extremadamente inflamable. Rl4 Reacciona violentamente con el agua. Rl5 Reacciona con el agua liberando gases fácilmente inflamables. R 16 Puede explosionar en mezcla con sustancias comburentes. R 17 Se inflama espontáneamente en contacto co'n el aire. R 18 Al usarlo pueden fonnarse mezclas aire-vapor explosivaslInflamables. ' R 19 Puede formar peróxidos explosivos . . R20 Nocivo por inhalación. R21 Nocivo en contacto con la piel. R22 Nocivo por ingestión. R23 Tóxico por inhalación. R24 Tóxico en contacto con la piel. R25 Tóxico por ingestión. R26 Muy tóxico por inhalación. R27 Muy tóxico en contacto con la piel. R28 Muy toxico por ingestión. R29 En contacto con el agua libera gases tóxicos. RJO Puede inflamarse fácilmente al usarlo. RJI En contacto con ácidos libera gases muy tóxicos. RJ2 En contactos con ácidos libera gases muy tóxicos . RJ 3 Peligro de efectos acumulativos. RJ4 Provoca quemaduras. RJ 5 Provoca quemaduras graves. R36 Irrita los ojos. RJ 7 Irrita las vias respiratorias. Jtl8 Irrita la piel. RJ9 Peligro de efectos reversibles muy graves. R40 Posibilidad de efectos irreversibles. R4 L Riesgo 'de lesiones oculares graves. R42 . Posibilidad de sensibilización por inhalación. R43 Posibilidad de sensibilización en contacto con la piel.

R44 Riesgo de explosión al calentarlo en ambiente confinado. R4S Puede causar cancer. R46 Puede causar alteraciones genéticas hereditarias. R47 Puede causar malformaciones congénitas. R48 Riesgo de efectos graves para la salud en caso de exposición ·prolongada.

RI4/IS RIS129 R20/21 R20121122 R23124 R24/25 R26/27 R26/28 R26127/28 R36/37 R37/38 R42/~3

R esaldiak konbinatirik.

Reacciona violentamente con el agua, liberando gases muy inflamables. Reacciona con el agua, formando gases tóxicos y fácilmente inflamables. Nocivo por inhalación y en contacto con la piel. Nocivo por inhalación, por ingestión y en contacto con la. piel.

Tóxico por inhalación y por ingesti6n. Tóxico por inhalación, por ingestión y en contacto con la piel. Muy tóxico por inhalación y en contacto con la piel. Muy tóxico por inhalación y por ingestión. Muy tóxico por inhalación, por ingestión y en contacto con la piel.

Irrita los ojos y la vías respiratorias . Irrita las vías respiratorias y la piel. Posibilidad de sensibilización por inhalación y en contacto con la piel.

'S esaldiek substantzía arriskutsuak maneiatzeko, aholkuak ematen dituzte.

S 1 Consérvese bajo llave. S2 Manténgase fuera del alcance de los niños. S3 Consérvese en lugar fressco . S4 Manténgase fuera de lugares habitados. S5 Consérvese en ... (Iíquido apropiado a especificar por el fabricante) . S6 Consérvese en .. . (gas inerte a especificar por el fabricante) . S7 Manténgase el recipiente bien cerrado. S8 Manténgase el recipiente en lugar fresco. S9 Consérvese el recipiente en lugar bien aireado. SI2 No cerrar el recipiente herméticamente. S 13 Manténgase lejos de alimeníos, bebidas y piensos. SI4 Consérvese lejos de ... (materiales incompatibles a especificar por el fabricante) . S 15 Protéjase del calor. S 16 Protéjase de fuentes de ignición. No fumar: S 17 Manténgase lejos de materias combustibles. S 18 Manipúlese y ábrase el recipiente con prudencia. S20 No comer ni beber durante su utilización. S21 No fumar dura~te su u\ilización. S22 No respirar el polvo. S23 No respirar los gaseslhumos/vapores/aerosoles (denominación(es) adectiada(s) a

especificar por el fabricante). .

•

S24 Evítese el contacto con la piel.' S25 Evítese el contacto con los ojos. S26 En caso de contacto con losojos, lavarlos de forma inmediata y con abundante agua y

acudir al médico. S27 Quítese inmediatamente la ropa manchada o salpicada. S28 En caso de contacto con la piel, lávese inmediata y abundantemente con productos

especificados por el fabricante). S29 . No tirar los rediduos por el desagüe. S30 No echar jamas agua al producto. S31 Evítese la acumulación de cargas electrostáticas. S34 Evítense golpes y rozamientos. S35 Eliminense los residuos del producto y sus recipientes con todas' las precauciones

posibles. S36 Usen indumentaria protectora adecuada. S37 Usen guantes adecuados. S38 En caso de ventilación insuficiente, usen equipo respiratorio adécuado. S39 Usen protección para los ojoslla cara. S40 . Para limpiar el suelo y los objetos contaminados por este producto, úsese ..

(especificar por el .fabricante). S41 En caso de incendio o de explosión, no respire los humos. S42 Durante las fumigaciones/pulverizaciones, use el equipo respiratorio adecuado. (Debe

de ser especificado por el fabricante). S43 En caso de incendio, úsese .... (Medios de extinción especificados por el fabricante). S44 En caso de malestar, acuda al médico. (Mostrar la etiqueta del producto). S45 En caso de accidente o malestar, acuda inmediatamente al médico. (Mostrar la

etiqueta del producto). S46 En caso de ingestión, acuda inmediatamente al médico con la etiqueta o envase del

producto. S47 Consérvese, a una temperatura no superior a .... 'C. (Temperatura especificada por el

fabricante). S48 Consérvese húmedo con ....... (Medio especificado por el üibricante) S49 Consérvese unicamente en el recipiente de origen. S50 No mezclar con ..... (productos especificados por el fabricante). S51 Usese unicamente en lugares bien ventilados. S52 No usar sobre grandes superficies en locales habitados. S53 Evítese la exposición-recábense las instrucciones antes del uso.

S V2 S3/7/9

S3/9

S esaldiak konbinaturik.

Cbnsérv.ese bajo llave y manténgase fuera del alcance de los niños. Consérvese el recipiente en un lugar fresco y bien ventilado, y manténgase bien cerrado. ' . ConsérVese él recipiente en un lugar fresco y bien ventilado.

S3/14

S3/9/14

S3/9/49

S3/9/14/49

S7/8 S7/9 S20/21 S24/25 S36/37 S36/37 S37/39 S36/37/39 S47/49

Consérvese en un lugar fresco y lejos de ... (Materiales incompatibles especificados por el fabricante) . Consérvese en un lugar fresco y bien ventilado y lejos de .... . (Materiales

incompatibles especificados por el fabricante). Consérvese unicamente en el recipiente de origen, en un lugar fresco y bien

ventilado. Consérvese unicamente en el recipiente de origen, en un lugar fresco y bien

ventilado y lejos de ... . (Materiales incompatibles especificados por el fabricante). Manténgase el recipiente bien cerrado y en un lugar fresco . Manténgase el recipiente bien cerrado y consérvese en un lugar bien ventilado. , -No comer, ni beber, ni fumar durante su utilización. Evítese el contacto con los ojos y la piel. Usen indumentaria y guantes de protección adecuados. Usen indumentaria adecuada y protección para los osjos y cara. Usen guantes adecuados y protección para los ojos y la cara. Usen indumentaria y guantes adecuados y protección para lós ojos y la cara. Consérvese unicamente en el recipiente de origen y a temperatura no superior

. a .... (temperatura especificada por el fabricante) .

, ,

-.. 1:1 (;

•

PRODUKTU KIMIKOEN ERABILPENA

Arreta-neurriak produktu kirniko guztientzat baliogarriak dira eta maneiu-arau batzu bai solido bai likidota aplikatu behar ditugu.

- Kantitate egokia hartu . ~ Substantzia bat hartu baino lehen, erabiliko duzun laborategiko tresneria garbitu. - Ez utzi ontziak irikita. - Ez utzi tapoiak mahai gainean. - Ez eraman, denok erabili behar dugun ontzia, zure lan-mahaira. - Ez itzuli ontzira, soberan hartututako erreaktiboak. - Ez bulizatll elkarri erreaktiboak hartzerakoan.

Produktll-kirnikoen maneilla ego era fi sikoaren arabera aldatzen da .

SOLIDOAK

Solidoak, espatula baten laguntzaz, ontzi batetik bestera pasatzen dira. Ontzitik ateratako solidoa, ontzi laguntzaile batean·hartzen dllgu . Ontzi laguntzailea, erloju-beira edo prezipitatu ontzia edo iragazpaper zati bat izan daiteke. Solido a, üntzi laguntzailetik beste ontzi-motara eramaten dugu (adibidez saiodira edo aho estua duen ontzi batera) . Produktua hartzerakoan, kontutan eduki behar dugun kantitatea eta komeni zaigun produktua hert setua ez egotea. "Ontzi-laguntzailea" paper bat denean, oso baliagarria da papera erditik tolestatzea solidoa beste ontzira pasatzeko. Laguntza ona izaten da, erpina moztllta eta inblltll forma duen iragazkia egitea.

~;;;;;:: /?~ . t

II1 l1! ¡

LrKIDOAK

Ontzi batetik bestera zuzenean eramaten dira . Ontzi hartzailearen ahoa estua bada, inbutua erabiltzen da. Zipristinak ekiditzeko, hagasl<a bat (likidoa bere gainean irristatzeko) erabiltzen da.

Ontzia zuzenean erabiltzen dugunean, ontziaren etiketa goiko partean geratzen dela egiaztatuko dugu, bere hondapena ekiditzeko. Ez utzi inoiz tapoia mahai gainean.

GASAK

Teorikoki, airea baino astunagoak direnak, likidoak bezala mar¡eiatzen dira, baina oso azkar eta kontu handiz egin behar dugu aire-korronteagatik. Airea baino arinagoak direnak ahoz behera erabiltzen dira . .

gas

.' . •.•. 0 .:·

. ;

,. " ( ,.;

•

TENPERATURA

Tenperatura magnitude fi siko bat da. Gorputz baten tenperaturak, gorputz hon osatzen duten partikulen batezbesteko energia zinetikoaren neurri bat da. Gorputz bati beroa ematen badiogu beraien partikulen abiadura handitu egiten da eta ondonoz bere tenperatura.

Tenperatura a1daketa batek era desberdineko eraldaketak sor ditzake gorputz batean: Eraldaketa fi sikoak (egoera a1daketak) Eraldaketa kimikoak (erreakzioak CaCO) + beroa --- CO2+ CaO)

Tenperatura terrnometroen bidez neurtzen da. Gorputza eta terrnometroa elkarrekin kontaktuan jartzen ditugunean bero elkartruke bat ematen da orekara iritsi arte. Momentu honetan bien tenperatura berdina izango da:

Erabili behar ditugun terrnometroak merkunozkoak edo aIkolezkoak. dira. Beiraiko hodi mehe (kapilare) batez osatuta daude eta punta batean zabalpen edo upelatxo bat duie. Upelatxoan aurkitzen da merkunoa edo aIkoholá koloratzaile batekin. Zenbat eta finagoa izan kapilarra, hainbat eta sensibilitate handiagoa izango du terrnometroak. Tenperatura a1datzen denean likido honek beirak baino zabalkiintza handiagciak jasaten dute.

Terrnometro guztiek ezdute neurketa tarte berdinaezta zehaztasun berdina ere. Tenperaturak neurtzeko eskala desberdinak erabil daitezke. Celsiu$ eskalak puntu finko

bezala uraren urtze-puntua (O) eta irakite tenperatura (100) hartzen ditu (1 atm-ko presiopean). Kclvin eskalak edo absolutuak puntu finko bezala har daitekeen tenperaturarik baxuena hartzen du (O) eta bere dibisioak aurreko eskalakoarenekin bat datoz. Kimikan asko erabiltzen da eskaJa hau.

T(K) = T("C) + 273

Anglosanjondar herrietan beste eskala bat erabili ohi dute (Fahrenheit) baina egunetik egunera gero eta gehiago erabiltzen hasi dira Celsius eskala.

Susfantzi puruen egoera a1daketak, tenperatura finko batean ematen dira,eta tenperatura ~ori sustantzia horren ezaugarri bat da. Baina sustantzia horrek zikinkenak baditu egoera a1daketa horren tenpenitura a1datu egiten da, beraz, honek ere balio digu ea sustantzia horrek zikinkenak dituen edo ez jakiteko.

Merkunoak -40°C-tan solidotu egiten da eta 360°C-tan lurrundu, tenperatura baxuagoak neurtu nahi baditugu beste sistema bat erabili beharko dugu. AIkoholak .edo pentanoak -130°C edo -200°C-tan solidatzen dira.

Erresistentzi-terrnometroa:Platinozko han bat du eta bereerresistentzia tenperaturaren funtzioa da ( tenperatura --- erresistentzia ). Zehastasun handiko aparatu bat da eta -250°C eta 17600C tenperatura tartean erabil daiteke.

Termoparea: Bi hari metaliko desberdinez osatutako zirkuitu bat. Bi harien loturak tenperatura desberdinetan daude eta i.e.e. bat sortzen da.

Pirometro optikoa:Metalen urtze tenperatura baino altuagoak neurtzeko. Gorputz bat gori gori jartzen denean bere distiratik neurtu daiteke tenperatura.

Gasezko tennometroa: lrudian ikusten den bezala B ontziaren bolumena konstante da eta bertan gas bat dago '(hidro geno a edo helioa) . Gas hori berotzen denean bere presioa handitu egiten da eta presio hori merkuriozko mano metro ireki batean neurtzen da

e h

A I-+---''l--L--I

- Ariketak

1. Har itzazu laborategian dauden termometroak eta ikusi zein eratakoak diren (merkuriozkoak, alkoholezkoak . .). Apunta ezazu zein neurketa tarte duen bakoitzak eta zenbat apreziatzen duten.

2,Neur itzazu irakasleak emandako sustantzien fusio-tenperaturak eta irakite tenperatllrd.

•

BEROKUNTZA

Laborategian egiten diren erreakzio askok tenperatur handiak behar dituzte. Tenperatur altuak lortzeko bero-ituniak behar ditugu; prozesu bakoitzari dagokion bero-itunia aukeratzen ikasi behar dugu.

Bero-ituniaren aukera, erreaktibo motaren eta lortu nahi dugun tenperaturaren menpean dago.

• * •

Saiodiak eta arragoak bakanik sugarretan zuzenean bero daitezke. Beste kasuetan ontzi eta sugarraren artean amiantozko saretxoa ipini behar da. Beira lodiko ontziak ez berotu.

• *

Bapore aniskutsuak askatzen dituzten sustantziak gas-kanpaian berotzen dira. Sustantzia sukoiak berotzean sugarrarik sortzen ez duten aparailuetan berotzen dira.

Taula: Aparailu bakoitzak lor dezakeen tenperaturarik handiena.

Aparailua

Ur baporea Lehortzeko labea Hare-bainua Bunsen metxeroa Konbustiozko labea Labe elektrikoa Sopletea (oxi-azetilenikoa) Arku elektrikoa

Bunsen metxeroa

Bunsen-metxeroa, laborategietan . gelúago erabiltzen den bero itunia da. C-tik gasa A errekuntz-tutuaren oinanira sartzen da. B zatia mugituz airearen sa­rrera era egokian jani daiteke.

Airearen sarrera egokia ez bada, aire gutxi sartzen bada, (sugarra erre­duktorea), sugarra oso argitsua eta deda­rrarekin izango da.

Aire egokia bada, garrak bero gelúago emango du eta ez da hain argitsua izango.

Aire gelúegi sartzen bada, sugarra tututik jeitsi daiteke. Honek ez du gerta­tu behar, bestela metxeroa hondatuko da.

2 -15

tenperatura oc

100 300 400 1200 1700 3000 3500 4000

Entrad. d. zino

Ueve de piCO

OUmen.ea

~~P¡. MECHERO BUNSEN

Airea irikita dagoenean, sugarran hiru alde nabari ditzakegu :

l . AJde beroa. Errekuntza erabatekoa da bere kolorea urdina izanik.

2. Erdiko aldea. Errekuntza ez da osoa Oso argia da.

3. Alde hotza. Gasak berotzen ari dira.

Metxeroa pizterakoan poxpoloak edo esku­metxeroa prest eduki behar ditugu (kontuz burua eta ileak). Itxi gasaren giltza guztiak metxeroa erabili ondoren.

~d...... :.-. '" " " ' -" '~f J- v.·..¡,

U'~::k'H'--~ ,..." "1 e .. :.

. r;.

Badaude beste metxero mota batzuk: Tec1u eta Meker metxeroak.

Berogailu elektrikoek sutearen arriskua gutxitzen dute. Laborategian gehien erabiltzen diren berogailu elektrikoak hauxek dira: Plaka beroemailea , ator beroemailea, lehortzcko la­bea eta labea. Berogailua hauek, gehienetan, termostato bat dute. Termostatoa, tenperatura erregulatzeko eta konstante mantentzeko erabil­tzen dira.

Lehortzeko labeetan tenperatura 3 DO·e-raino igo daiteke. Sustantziak lehortzeko eta deshidra­tatzeko erabiltzen dira.

Labeak (Mufla labeak) 1500·C tenperaturak baino altuagoak lortzen ditu. Sustantziak kal­tzinatzeko erabiltzen dira. Ontzi bereziak erabiltzen dira: Arragoak, kapsulak ...

i - 16 .

• B .:::::! .!::::::3

. ~-:::-

Estufa de secadora

Manta caJefactora

Likidoak berotzeko urperatze­berogailua erabiltzen dugu.Adibidez girci-tenperaturan gutxi disolbatzen den gatz baten disoluzioa prestatzeko.

Plaka beroemaileak metalezkoak edo bitrozeramikazkoak izan daitezke. Gasa erabiliz edo erresistentzia elek­trikorekin berotzen dira.

Ator beroemaileak, 400°C-ko tenperaturak lortzen ditu. Ontzian(matrazean) beroaren banaketa erabatekoa izateko erabiltzen dira .

Calefactor de inmersión

Placa calefadorll

Bainuak, ontzian tenperatura uniforrneak lortzeko erabiltzen dira. Metxero batekin, edo elektrikoki, berotzen dira. Produktu sukoien maneiapenean erabiltzen dira. Bainu-motaren arabera, tenperatura desberdinak lortzen dira. Ur-bainualOO°C; olio-bainua > IOO°C; hare-bainua- 300°C

SANO MARIA

BEIRAREN LANKET A

Laborategi batean oso lan nonnala izaten da hau, muntaiak egiterakoan behar diren pieza guztiak ez dira beti aurkitzen eta.

Beiraren ebaketa.

Jar ezazu mahai gainean beirazko hagazka edo hodia eta limatriangeluar batez egin iezaiozu hortzkada edo koxka ba!. Har ezazu bi eskuekin hodia eta hatz lodiak luzaturik dituzula, koxkatik gertu baina kontrako aldetik egin presio arin bat kanpo aldera hodia hautsi arte. Hodia ez bada puskatzen sakondu koxka limaz.

I .

Beirazko hagazka edo hodi baten biribilketa.

Ebakitako beirak ertz zorrotzak izaten ditu eta arriskutsuak izan daitezke. Ertzen bi­ribilketa lortzeko berotu egin behar dira hauek eta aldi berean biratu beira bigundu arte. Ez gehiegi berotu zeren eta ertzak ibci baitaizteke.

Beirazko hodi baten tolcsdura.

Berotu hodia irudian ikusten den bezala birak ematen dizkiozun bitartean bigundu arte. Urrundu orain sutatik eta tolesta ezazu interesatzen zaizun angelua lortu arte.

•

Beiraren luzamendua.

Har ezazu beirazko hodia irudian ikusten den bezala bi eskuekin eta berotzen hasi birak emanez hodia bigundu arte .

. Urrundu hodia sutatik eta tira egin bi ertzetatik behar duzun Jodiera lortu arte. Utzi hozten eta moztu .

•

Beirazko .ponpak.

Har ezazu hodia bertikalki eta berotu ertz bat birak emanez erabat i!Xi arte. Segi berotzen eta hodia guri guri dagoenean atera sutatik eta putz egin azkar eta indarrez komeni zaizun ponpa Jortu arte.

OHARRA:

o

f l

r:s:

:: o

IOrLAD'

1

Beira oso poliki hozten da eta gaincra berotutakoan ez dira alde beroa cta hotza bereizten. Utzi hodia amíantozko sare baten gainean mahaia erre ez dezan. Ez hoztu inoiz uretan.

MASAREN NEURKETA

SARRERA

Laborategian egiten den lanik garratzitsuenetakoa sustantzien pisaketa da; komenigania da beraz, balantza desberdinen erabilpen zuzena ezagutzea.

Balantzaren bitartez bi gorputen pisuak konparatzen dira, bate na' ezaguna da (patroia) eta neurtu behar dugunaren bestea.

Nahi z eta kontzeptu desberdinak izan, gorputzaren masa eta pisua sinonimoak bezala erabiliko di tugu. Zehazki, balantza gorputzaren masa neurt zen du eta dinamometroak pisua.

1- BALANTZA ON BATEN EZAUGARRIAK

* ZERA TZA: Kantitate bera behin baino gehiagotan pisatu ezkero emaitza bermna eman behar du o

* SENTIKORRA: Platertxoetan masa oso txikiak janiaz gorabehera handiak jasan behar ditu . Pisu aldaketa txi kiak ongi bereizi behar ditu .

* EGONKORRA: Mugitu ondoren hasierako oreka-posiziora itzuli behar da .

* OSZILAZIO-DENBORA LABURRA: Pisaketak azkarrak izan daitezen bete beharreko baldintza da . Anali sian erabiltzen diren balantzen oszil aziq-denbora ez da 10 segundura iristen.

2.- PISAKETA METODOAK

* PISAKETA ZUZENA: Oreka posizioa lo rtu arte, platertxo batean gorputza eta bestean pisu ezagunak ipintzen dira. .

* PISAKET A BIKOITZAREN METODOA (GAUSS-EN METODOA) : Balantzaren bi besoen arteko diferentziak ekiditzeko erabiltzen da. Gorputza bitan pisatzen da, lehenik platertxo batean eta gero bestean. Lortutako bi emaitzen batezbestea izango da gorputzaren masaren neurria.

* ORDEZKAPENAREN METODOA (BORDA-REN METODOA): Pisatu nahi dugun gorptuza areaz edo pisuez taratu; ondoren gorputza kendu eta, tara kendu gabe, oreka lortu pisu ezagunekin . Azken hallen pisua eta gorputzarena berdinak dira .

•

3.- BALANTZA MOTAK

Balantzak neurri-tartearen arabera sailka daitezke:

* BASKULAK: Zama astunentzat. Ez dira laborategian erabiltzen.

* ROBERV AL BALANTZA: 100 gramo eta kg tarteko neurketak egiteko. Ez da laborategian sarritan erabilt zen.

* GRANAT ARIOAK: 0,01 eta 100 gramoren arteko neurketarako.

* PREZISIO BALANTZA: Bitrinatan Sartuta egoten dira hautsa eta gas korrosiboak ekiditzeko. Pisuen kutxa daukate eta mi ligramoa bereizten dute.

* BALANTZA ANALITIKOAK: Miligramoaren hamarrena eta gehiago bereizten dute. Platertxo bakarrekoak nahiz bikoak daude. Berrienek irakurketa digitala daramate .

*ELEKTRONIKOAK: Miligramoaren hamarrena bereiz dezakete. Balantza mota honek ez ditu pisuak barruan, zirkuitu elektroniko. bat baizik, eta oso erabilterrezak eta azkarrak dira.

Ondoren aipaturiko balantza batzuk aztertuko ditugu.

BALANTZA GRANATARIOA.

Laborategiko balantzarik sinpleena da. Gurutze moduan bi beso ditu, bi platertxo, eskala, orratza, frenoa eta oinarria. 0,01 eta 100 g-ren arteko neurketak egiten ditu .

Caja de pesas

Erabilpena:

Mando de inmobilización

A -=

!i;~

I

l . Platertxo bakoitza bere besoan ipintzen da .

.."

A

" ~ O

2. Neurtzerakoan izan ezik balantza frenatuta izango dugu.

3. Bi platertxoak orekatu beso bakoitzean dagoen tomiloaz.

1-21

Fiel y esca la

C'U

\ Pla tillo

I

4. Erloju beirak platertxoetan ipini eta areaz edo paper zatiaz orekatu

5. Erloju beira batetan pisatu behar dugun sustantzia ipini eta bestean pisuak, frenoa kentzerakoan platertxoak orekatuta egon arte, orratzak adieraziko digun oreka-egoera lortu arte alegia. Sustantziaren pisua eta pisuena berdinak izango dira.

6. Ez da inoiz platertxoen gainean sustantzia pisatu behar. Ez da inoiz balantza frenatu gabe utzi behar.

7. Pisuen formak neurrien araberakoak dira eta eskuaz hartu behar pintzatxoarekin baizik.

8. Ez dira gorptuz beroak pisatzen, gelako tenperatura lortu arte hoztu behar dira.

PREZISIO BALANTZA.

Granatarioaren antzekoa da, airearen eta hautsaren eraginetik babesten duen bitrina batetan sartu ta dago, eta burbuila batez eta oinetatik erregula daiteke. Gurutze gainean eskila bat dauka, non reiter izeneko pisu batez balantza orekatzen den . Presizio balantza miligramotako neurketak egiteko pisu-kaxa bat dauka .

Erabilpena M~ndo ~,¡

!.OIII' 1, ( ' " '

MJnoo plli mover ~I re'le '

l . Balantzak daudeneko gelakoateak zein bitrina-kutxaren beirak ahalik eta denbora gehien itxita ego n behar dute; ahuts, lurrun , hezetasuna eta airearen korronteak ekiditzeko.

2. Bitrina-kutxaren beira igo eta balantzaren elementuak zein platertxoak pintzel siku batez arreta handiz garbitzen dira. Hautsa ezabatzeko ez da puztu behar balantzaren elementuak umeldl,l egiten direlako.

3. Balantza egokiro galgatu, aire-burbuila zentratuz zein plomadaz, segun balantzaren sistema zein den .

4. Orratza zeroan ez badago edo/eta bere oszilazioak bi lekuetara era beran desbidatzen ez badira, oreka-torlojuengan eragiten da .

5. Pisuak matxardaz erabiltzen dira beti . Ez dira pisuak platertxoetatik kendu edo/eta jarri behar balantza pisaketa ego eran egoten denean.

1 -21 •

6. lnoiz ez dira platertxo gainean tresna heze edota bero jarri behar. Arragoak, kapsulak eta beste zenbait objetu lehorgailu batean hoztu egiten dira pisatu baino lehenago . Likidoak, ontzi garbi eta hertsi barruan pisatzen dira.

7. Pisatzeko produktoa aldez aurretik taratua izan den iragaz-paper, erloju-beira etabarretan kokatzen da .

8. Pisatzeko, pisu handienetatik txikienetara frogatzen joango da, oreka lortu arte.

9. Gurutz eta platertxoen euskarria emeki igoerazi behar da, ahiotzen ertzen agatak ez alferrikaltzeko .

10. Bitrina-kutxaren atea itxita mantendu behar reiterren joan-etorriak irauten duten bitartean eta oszilazioak behatzen direnean. Reiterra, pisaketa burutu eta gero pisu-kutxan kokatu egiten da berriro.

1 L Oreka lortu orduko eta oszilazioak amaitzen direnean, platertxoan kokatutako pisuak kontatzeari ekiten zaio, reiterren posizioa eta orratzaren desbidazioa zerotik .

12 . Pisuak handitik txikira kentzen dira platertxotik bere balioak batzen ditugularik. Reiterrak, gurutzearen banaketa nagusiren batetim egotekotan miligramoak adierazten ditu eta miligramoaren hamarrenak erdiko azpibanaketaren batetan badago.

PLA TER BAKARREKO BALANTZA

Balantza honek plater bakarra du, bere sentikortasuna 0,01 g-koa eta neur dezakeen pisurik handiena 300 g-koa da.

Besoan zehar mugitzen daitezkeen pisu gehigarriak ditu . Besoaren mutur batek oreka­adierazle bat dauka eta besteak platertxoarentzat euskarria eta balantza orekatzeko torniloa. Oinarrian beste tornilo berdintzaile bat du.

Erabilpena:

l . Balantza nibelatu eta orekatuta dagoela egiaztatu.

2. Platertxoan gorputzak ipini .

3. Pisuak, handienetik hasiz, mugitu balantza orekatu arte.

4. Amaitutakoan pisuak zeroan utzi behar dira .

'']. -23

BALANTZA ANALITIKOA (MEKANIKO-ELEKTRlKOA)

Balantza honek plater bakarra du o Pisuak barruan zintzilikatuta daramazki . Presizio handiko balantza da, miligramoaren hamarrenak bereizten ditu eta analisi lcuantitatiboan gehien erabiltzen den balantza da. Komenigarria izaten da aurrez gorputzaren edo sustantziaren gutxigorabeherako pisua ezagutzea.

BALANTZA ELEKTRONIKOA.

Berriena da, txikiak eta azkarrak dira . Iralcurketa digitalekoa eta ontzien tara automatikoki agiten duena da.

Prezisio desberdineko balantza elektronikoak daude, gehien erabiltzen direnak gramo aren ehunekoak eta milarenak ematen dituztenak dira .

Erabilpena:

l . Balantza pizterakoan segundu batzu itxoin behar da balantza· egonkortzeko. Hauxe balantzak adierazten du pantailan zeroa agertzerakoan.

2. Jarraian pisatu nahi dugun objetua platertxoan kokatzen da eta pantailan agertzen den zenbakia berari dagokion masa da.

3. Nahi duguna substantzia kantitatea bada, lehenengoz, erabiliko dligun ontzia pisatzen da eta balantzaren balanka behera sakatzerakoan pantailan zero agertuko da. Une honetan nahi dugun substantzia pisa dezakegu, pantailan zuzen ontzian dagoen substantziaren masa agertzen delarik.

1J.-1Y . . , .

BOLUMENEN NEURKETAK

Maneiatu nahi dugun sustantziaren ego era fisikoa likidoa denean, neurketak egiteko erabiltzen den magnitude fi sikoa, bolumena da.

Ontziak neurketa on bat emateko, aforatua egon behar duo Aforo-puntua, linea batez (enrase-linea) detenmina­tua dago. Aforoak, noraino bete behar dugu, ontziaren edukina lortzeko, adie­razten duo .

Enrase egitean, ontzi mehetan, likidoaren gainazala ez dela horizonta-la kontutan hartu behar dugu. Gainazalak rncnisko deitutako l,.'Urba egiten duo Ira­kurketa egiteko, enrase-aldea begien altueran ipini behar dugu. Meniskoa, konkaboa denean, irakurketa egiteko, meniskoaren beheko aldea kontutan hartu behar dugu, eta konbexoa denean alderantziz

Hauspeakin ontzia

Beirazko ontziak dira eta izkina batean moko bat daukate likidoa errezago isurtzeko.

Ez dllte bolllmen zehatzak nellrtzen, baizik eta gutxigora beharakoak.

Nahasteak, disoluzioak, hauspeakinak eta abar ... egiteko erabiltzen dira.

Bi motatakoak izan daitezke: gradua­tllak eta graduatugabekoak. Ontziaren kapa-zitatearen arabera gradllazio eskala desberdinak egongo dira.

r.ONCf..VO (GrNFXIl

Hallspekin ontziek bi eratan eginda daude: altua eta baxua. Likidoa arin berotu nahi badugu, baxua erabiliko dllgu, bestela aItua.

Hauspekin ontziak sutan jar daitezke bere azpian arruantozko ehlln metaIikoa jarriz, gar zuzena cz jasateko.

Edenmcycr matrazea.

Era konikoa duen beirazko ontzi bat da. Egiten ditllen bolumenen nellrketak glltxigorbeherazkoak dira . Kapazitate des­bcrdinetakoak dallde. Nahasteak eta erreak-

1.- 2.5

zio kimikoak egiteko erabiltzen dira batez ere, zeren eta agitazio handia behar bada, saltoka dabiltzaten tantek, ormak jotzen dituzte, eta bemro matrazera erortzen dira.

Probeta.

Ontzi zilindriko eta luzea da. Bere basea launa da eta bolumenak neurtzen ditu . aurreko bi ontziek baino zehaztasun handia­goz, guztiz zehatzak ez izan arren.

Probetak bolumenak neurtzeko bakarrik erabiltzen dira eta noizean behin nahasteko eta diluitzeko ere.

Hauspekin ontziak eta erlenmeyerrak be­zala graduazio desberdinak eduki ditzakete.

Pipetak

Pipetak beirazko tutu irekiak dira. Pipetaren mutur bat puntaz bukatzen da. Aforatuak edo graduatuak izan daitezke.

Pipeta graduatuek, beheko partean ezik, graduazio berdina dute tutu osoan zehar. Pipeta aforatuek erdian alde zabal bat dute, eta han li kidoa metatzen da. Pi­peta aforatuak bi motatakoak izan daitezke: enrase bakarrekoak edo enrase bikoitzakoak.

Bolumen mugatu bat hartzeko eta bo­tatzeko erabiltzen dira. Udare edo aspira­gailu baten laguntzaz erabiltzen dira. Asp iragailu edo udarea maneiatuko dugun kantitatearen arabera aukeratzen dira. Udarea erabiltzeko honako pauso hauek jarrai­tuko ditugu: Udareak hiru balbula ditu; aurrena 1 balbula sakatuko dugu eta a1di berean udarea estutuz barruan dagoen airea aterako dugu. Gero sartuko dugu pipeta udareá.n eta 2. balbula sakatuz likidoa igotzen hasiko da. Azkeneak enrasatzeko edota Iikidoa bo­tatzeko 3. balbula sabituko dugu.

Pipeta ez dugu eramango beteta gure mahaiara, baizik eta pipeta betetzen dugun tokian hustu egin behar dugu.

. 1-26 •

r-r-r-r-r-r-r-~

--

./ " PROBETA

p

i=

Pil"l, U, ,,III>fl, l\ pcro mOleda

\1

b

V 11pclli alerndc rlr. rlnhl"nr"r.

Bureta.

Bureta beirazko tutu graduatu bat da. Buretaren beheko partean giltza bat dago eta goiko aldea zabalagoa da inbutu bat balitz bezala. Kapazitate desberdinetakoak izan daitezke: 10m!, 2Sm!, SOm!, 100m!. Bolume­triak egiteko erabiltzen dira.

Goiko a1detik betetzen diragiltza itxita egonik; ondoren giltza irekiz' zeroa enrasatzen da. Giltza ireki eta ixteko ezkerreko eskua erabiltzen da eta eskubikoaz azpiko matrazea mugitzen da.

Matraze afor-atua.

Ontzi honek hondo planoa eta udare baten itxura duo Matraze aforatuaren lepoa oso estua eta mehea da, eta lepoan enrasea­ren marra dago. Bere edukinaren arabera aforatuak daude eta bere kapazitateak honako hauek izan daitezke: 50m!, 100m!, 250m!, 1000 m! .

Kontzentrazio ezaguna duten disoluzioak prestatzeko erabiltzen dira. ..,

•