k:2010 7 14 asteazkena GARA 36

Kultura

Lamiek, sorginek eta jentilekAtaunen dute bizilekua orain-dik ere. Bertan dute haiei bu-ruzko ikerketa eta kondairekkokalekua, Barandiaran muse-oan alegia. Ataundar ospetsue-nak egindako ikerketak ikuste-ko aukera ematen dueraikinak, baita hark jasotakokondairak gertatutako tokianentzuteko abagunea ere. Es-kaintza turistikoa zabala da,naturaz gozatzeko eta EuskalHerriko ohitura zaharrak be-rreskuratu eta ezagutzeko.

zuen gogora haren txikitako pasarteak kon-tatuz. Edonorekin jarduteko zuen erraztasu-na aipatu du Orozek, txikia zenean Sara-etxean egon baitzen arratsalde oso batezBarandiaranekin. Beraz, Barandiaranen ga-rrantzia dela-eta, Ataungo turismo eta kul-tura eskaintzaren ikur bihurtu dute museo-aren eta antolatuta dituzten ibilbidemitologikoen bidez.

Hamar urteko bidea egin du proiektuakateak ireki arte. Orozek azaldu digunez, glo-balizazioaren ondorioz sortzen ari den ho-mogeneotasunaren aurkako proiektu bat da;Euskal Herriaren izaera eta ohiturak gorde-tzeko ahalegina. Pentsamolde horri jarraiki,museoak ez du beste eraikin estatiko bat izannahi; «abiapuntua izatea da helburua», zioenOrozek. Izan ere, inguru horretan ikus dai-tezkeen aurkikuntza antropologikoak eta mi-toen kokalekuak erakusten ditu, bisitariakinteresgarria iruditzen zaion hori zuzeneanikusteko aukera izan dezan. Museoa gainera-ko inguru guztia ikusteko bidearen sarrerakoatea da, bidaia-agentzia bailitzan.

Aralar mendiaren maga-lean dago Ataun.Zuhaizti zabalez ingu-raturik, errepideak ze-harkatzen du hiru au-zoz osaturiko herriaeta, une batez, jentilaknoiz agertuko zain be-

zala geratzen da bisitaria. Halako tokianeraiki da bertako herritar ezagunenetarikobaten omenez egindako eta inauguratu be-rri den museoa; Joxe Migel Barandiaran(1889-1991).

Udaletxea da herriaren sarreran dagoenlehen eraikuntza eta bertan Bittor Oroz alka-teak hartu gaitu. Aita Barandiaran EuskalHerriko kultur gizon garrantzitsuenetakoaizan da eta hala izaten jarraitzen du ataun-darrentzat. Alkateak berak azaldu duenez,Euskal Herriko mitologiak ez luke bizirik ja-rraituko, Barandiaranek kondairak jaso ezbalitu. Baina ez du bere lana soilik goraipa-tzen. Pertsona gisa zuen izaera ere ekarri

JOXE MIGEL BARANDIARANTURISMO ETA KULTURAESKAINTZAREN IKURBIHURTU DUTE ATAUNEN

ERREPORTAJEA

•••Maddalen

LARRINAGA

Fitxa

Tokia: Larruntzako errota

zaharrean. Ataungo San Gregorio

auzoan.

Ordutegia: 10.00etatik-

14.00etara eta 16.00etatik

19.00etara, asteartetik igande

goizera.

KulturaGARA 2010 7 14 asteazkena 37

Jose Migel Barandiaran bere garaian ai-tzindari izan zen arlo askotan. Apaiz ikaske-tak egin arren, mitologia ikertu zuen etakondairak jaso zituen, lamien bihurrikeriak,sorginenak eta San Martin Txiki ataunda-rrak jentilei egindako adar-jotzeak, besteakbeste. Gainera, euskaldunen jatorria ezagu-tu nahian, hainbat indusketa egin zituenEuskal Herrian; hala nola Aralarren, Ekainenedo Santimamiñen. Kasu honetan, ordea,kokalekua kontuan hartuta, Aralarreko aur-kikuntzak dira nagusi museoan, eta bertantopatutako trikuharriak non dauden erakus-ten du mapa batek.

Barandiaran gugandik hurbilago senti de-zagun, hark idatzitako egunerokoetako batdago irakur dezake bisitariak museoan.Nahiz eta hil baino lehen horiek erretzekoeskatu, osorik mantendu ziren eta, hala, ha-ren kezkak ezagutzeko aukera dugu. Erbeste-an egon zeneko sentimendu eta pentsamen-duak irakur daitezke hainbat hizkuntzatan.

Gatza ez da sukaldean bakarrik erabiltzen,«magia» egiteko ere balio duela gogoraraz-ten digu apaizak. Pitin batekin pikor edo ga-ratxoen gainean gurutze bat eginez gero, de-sagertu egiten dira. Eta gure etxe inguruanespiritu gaiztoak baditugu, atearen gaineaneguzki-lore bat ipiniz barrura sartzea galara-ziko diegu. Aita Barandiaranek film bateanjaso zituen ohitura hauek guztiak 1928an/zinema zalea zen eta 18 mm-tan hainbatlan filmatu zituen). «Hau da niretzat museo-ko zatirik magikoena», aitortu du Orozek.

Natura, historia eta mitoak

Ataunen guztiak du lotura; inguratzen gai-tuen naturak, gaur egungo bizimoduari zen-tzua ematen dion historiak eta gure historiahorretan beti izan diren kondairak. Baran-diaran museoak hori guztia aurkezten digutoki berean. Jentilen, lamien eta Tartalorenbizilekuan zehar ibilaldiak egin daitezkekondaira horiek guk geuk bizi ahal izateko.“Barandiaran” ibilbidean adibidez, bi ordueta erdi inguruko iraupena duen bidean ze-har Andoni Egañak grabaturiko hainbatipuin entzuteko aukera izango da. San Mar-tin plazan hasi eta lurrean aurkituko direnotsoen markak jarraituz, bertatik igarotzenden erreka albotik doa bidea eta berehala

“Zaindegiko atsoaren esaunda” kondaira en-tzuteko garaia izango da. Erreka jarraituz,Astigarragako atseden lekuan lamien txan-da izango da, herriko gizon baten bahiketasaiakera azaltzen duen horrena. Bidean au-rrera eginez, San Martin eta San Gregorioauzoen artean, Ataungo eraikinik ezagune-na topatuko dugu, historiaz betea, Sara-Etxea baserria, Joxe Migel bizi izan zenetxea. Hainbeste maitatu zuen Sara herrianetxetzat zuen baserriaren antzera, paretazuria eta leiho gorriak dituena. Ongietorriasagarrondo batek emango digu etxe atarian.Hortxe hainbestetan egin zuen bidetxoaikus daiteke eta, bat-batean, mitologiarenmagiak lagunduta edo, haren arima antze-man dezake bisitariak. Etxea oraindik ezinda barrutik ikusi, Barandiaran Fundazioarenesku baitago, baina antolatzaileak fundazio-arekin hitzarmen bat sinatzea dute helburu,ezin baita Barandiaran benetan ezagutu, li-buruz, argazkiz, sariz eta jasotako omenezbeteriko haren lantegia ikusi ezean.

Museoa oraindik jaio berria da, hilabetebaino gutxiago darama irekita, eta hainbatproiektu zintzilik daude oraindik, «irailetikaurrera dinamizazio planak hasiko ditugu»zioen alkateak. San Gregorioko elizako parro-kia-etxean aldi baterako erakusketak jarrikodituzte, baita etxeko txikientzako tailerrakere; berreskuratze lanak hasita daude dagoe-neko. Gainera, museoaren atarian garai ba-teko jolasak jarriko dituzte, haurrek «tele-bistaz gain bestelako denborapasak erebadirela ikusteko helburuarekin», azaldu dualkateak.

19urteAurtengo abenduanhemeretzi urte betekodira Joxe Migel Baran-diaran Ataungo Sara-Etxean hil zenetik.

Kronologia

1889KO ABENDUAREN 31: Perune-Zarre baserrian jaio zen 9 anai-arrebakofamilian.

1914: Apaiz ordenatu zuten Burgosen etaTeologian lizentziatu zen urtebete geroago.

1916: Etnografia eta antropologia lanetanhasi zen Aralar mendialdean TelesforoAranzadi eta Enrique Egurenekin.

1935: Nazioarteko Antropologia etaEtnografia Biltzar Iraunkorreko kide izendatuzuten Londresen.

1936: Gerra Zibila zela-eta, erbestera joanbehar izan zuen eta Lapurdiko Sara herrianbizi izan zen.

1954: Hegoaldera itzuli zen eta berriro ekinzion lanari Urtiagako haitzuloan.

1988: Eusko Ikaskuntzak bere omenezkofundazioa sortu zuen.

1989: Azken liburua, “Euskal Herriko Mitoak”,argitaratu zuen.

1991KO ABENDUAREN 21A: AtaungoSara-Etxea baserrian hil zen ia 102 urterekin.

2010EKO EKAINAREN 25A: BarandiaranMuseoa ireki da Ataunen.

Barandiaran museoanantropologoak

egindako ikerketa etaindusketetan

topatutako garezur etatresnak eta horiengaineko azalpenak

ezagut ditzakebisitariak.

Aurreko orrialdekoargazkietan bizitoki

izan zuen Sara-etxea.Jon URBE | ARGAZKI PRESS