DOKUMENTALA“Salda badago”Euskal Rock Radikalaren historiari bu-ruzko dokumentala.Martxoak 15, 19:30etanFrai Diego Kultur etxean

DIAPORAMA“Lurra, ura eta haziak defendatuz, sus-traiak berreskuratu” Esti ErredondoApirilak 19, 19:30etanJosé María Lacarra Liburutegian

LIZARRAN KANTUZMartxoak 31Apirilak 28Maiatzak 26Arratsaldeko 19:30etanBaxenabarra kaletik abiatuta.

TXOKOLIPUINAKMartxoak 28Apirilak 25Maiatzak 30Arratsaldeko 18:00etanLa Bota elkartean

JOLAS-SOLASMartxoak 7, 21Apirilak 4, 18Maiatzak 9, 23Arratsaldeko 17:00etatik 18:30etaraMaria Vicuñarenean

IRAKURLE KLUBA Liburua: Fucking artistsEgilea: Xabier MontoiaApirilak 26, 19:30etanJosé María Lacarra Liburutegian

BERTSO ESKOLAAsteazkenero, 19:00etanGareanen egoitzan

GAREAN IRRATIALarunbatero 13:05tik aurrera Lizarrako Punto Radio-n (FM 93.4ean)

Gai honetan bi jarrera daudela ematen du.Batetik, haurren eskolatzearen eta heldueneuskalduntzearen poderioz Lizarraneuskaldun asko garela dioena eta bertzetik,hizkuntzaren erabilpen apalak euskaldunkopuru txikia adieraziko lukeen jarrera. Etazeinek arrazoi? Askotan legez,biek eta inor ez.

Eskolatzearen argudioarenindarra agerikoa da, baina etaahuldadeak? Eskolatutako hau-rrak Lizarrakoak ala herrietakoakdira? Hauek heldu bilakatzean,bertan geratzen dira ala lan bilaegiten dute alde? Eta haurraren euskalduntzeaeremu akademikotik at? Ezin baita ahaztu haurbatek urtean esna dagoen denboraren % 16inguru soilik ematen duela eskolan.

Euskararen erabilpen apalaren argudioadarabiltenek berriz, ohartu beharko luketezeinen zaila den ausaz euskarazkoelkarrizketak kalean sortzea. Berez Lizarrankaleko ehun elkarrizketatik bat litzatekeeuskaraz, hala dio Txillardegiren eredumatematikoak. Zorionez, eta aurreiritziak

aurreiritzi ez da hala eta horren zergatiakulertzea ezinbertzeko zaigu erabilpeneaneragin nahi badugu.

Baina, heldu diezaiogun hasierako galderari:«zenbat gara?». Joan den mendearenbukaeran honako erronka zabaldu zen:

baietz bi mila euskaldun 2000.urtean. 2001eko zentsuarenarabera 1.350 euskaldun etabertze 1.275 ia euskaldun(«euskaraz hitz egiteko gai bainazailtasunekin») ginen. Bi milaeuskaldun lortu genituen?Datuak hor daude, zuek erran.

2006ko zentsuan tamalez ez zen euskaraezagutzari buruz galdetu bai ordea 2011an,baina datu horiek oraindik ezin diraeskuratu.

Haurren matrikulazioa, aurreko hamarkadakoeuskaldun kopuruaren bilakaera, etainmigrazioa kontutan hartuz, estimatzendugu gaur egun Lizarran 1.900 euskaldunetik2.125era izanen garela. Hau da, biztanleriaosoaren %13,6 eta %15,2 bitartean. Asko?Gutxi? Hori zuen esku.

Garean-Jarduerak

19zbk.

2012ko martxoa debaldeko alea

Zenbat gara?Askotan egin diogu galde geure buruari

ea Lizarran zenbat euskaldun garen.Saia gaitezen ba erantzuten.

Bi milaeuskaldun

lortu genituen?Datuak

hor daude

www.garean.org

KOTARRO 19 marzo 2012_1-880572445.e$S:Maquetación 1 12/03/12 12:38 Página 2

Haurrak eskolatzean, gurasoek hartu behar duten aurreneko hautuetako bat duguhizkuntza eredua. Haur Hezkuntzaren lehen mailan (hiru urteko haurrak) hartzenden erabakia haurraren ikasketak baldintzatuko ditu urte askoan; jabetuta honek Li-zarraren euskalduntzerako duen garrantziaz, euskaltzaleok ezinbertzeko dugu adie-razle honen bilakaeraren jarraipena egitea.

Hizkuntza Eredua HaurHezkuntzaren lehen mailan.Matrikulazioaren bilakaera.

Datuak aztertzen hasi aurretik, zerrenda ditzagun Li-zarrako eskoletan eskaintzen diren hizkuntza ereduak.Batetik euskarazko murgiltze eredua daukagu, D ere-dua hain zuzen ere; honetan irakasgai guztiak euskarazematen dira bertze hizkuntzen irakasgaiak salbu (usukigaztelania eta ingelesa irakasgaiak). Bertzetik gaztela-niazko eredua dugu, hau da G eredua; honetan irakas-gai guztiak gaztelaniaz dira bertze hizkuntzen irakasgaiaksalbu (ingelesa usuki). Gaztelaniazko ereduan euskarairakasgaia txertatzen badugu A izendatuko dugu G be-harrean.

Hori izan zen 2008ra arteko eskaintza, baina urte har-tan HTI eta HTI/A hizkuntza programak ezarri zituz-ten Remontibalen. HTI-n irakasgaien erdia ingelesezeta bertze erdia gaztelaniaz dugu; HTI/A-n berriz, au-rrekoaz gain bertze lau ordu ditu ikasleak euskarairakasgairako. Honekin Lizarran eskaintzen diren hiz-

kuntza-eredu, programa eta sasi ereduekin bukatudugu, goazen ba datuetara.

Joan den urtean, Haur Hezkuntzako lehen mailanD ereduan azken hamarkadan eman diren bigarrendaturik onenak izan genituen. 93 haur matrikulatuziren Remontibalen eta Ikastolan; 2005ean bakarrikizan ziren datu hobeak, eta ozta-ozta, 94 haur.

Lizarra Ikastolak 59 aurrematrikulazio izan zituen,eta paradoxikoki arrakasta honek arazoak sortuzizkion; gehienera jota 54 haur artatu baititzake es-kolak, Nafarroako Gobernuak ez baitzuen hiruga-rren gela baten kontzertazioa onartu. Remontiba-len ere D ereduko bi gela sortu ziren 30 ikasletikgora izan baitzituen.

Pozik izateko moduko datuak direla ematen du,ezta? Euskalgintza, euskaltzaleak eta Lizarraldean

Alfredo Dufur

KOTARRO 19 marzo 2012_1-880572445.e$S:Maquetación 1 12/03/12 12:38 Página 3

euskararen berreskuratzea begi onez ikusten duenoro pozteko moduko emaitzak dirudite.

Eta hala ez balitz, eta erranen banizue hamarkadako da-turik txarrenak zirela?

D ereduan matrikulazioak duen arrakasta neurtzekoezin diogu begiratu, huts-hutsean, bertan izena ematenduten haurren kopuruari. Datu hori, urte berean Li-zarran adin horrekin matrikulatu diren haur guztiekinalderatu beharko genuke.

Adibide batekin errazago ikusiko dugu. Horretarako2012ko aurrematrikulazio datuak erabiliko ditugu. He-dabideen arabera D ereduan 76 haurrek eman duteizena (31 Remontibalen eta 45 Ikastolan). Gaztela-niazko eredua (G) Remontibaletik desagerrarazi du-tenez, ingelesaren programetara joko dugu: HTI/A-n34 haur eta HTI-n 10. Bukatzeko, Santa Ana eskolan 33haurrek eman dute izena, honek A eta G ereduak es-kaintzen baditu ere hedabideetan ez da zehaztu zein-tzuek eman duten izena batean eta zeintzuek bertzean.

Beraz, osotara 153 haurrek egin dute aurrematrikulaaurten Haur Hezkuntzako lehen mailan. Datu hauekhiru adierazletan antolatuko ditugu, beti ere euskaraezagutzari begira. Batetik D eredua (euskarazko mur-giltze eredua) %49,6, bertzetik A eta HTI/A (euskaraikasgai moduan soilik) %30,9 eta bukatzeko G etaHTI (euskararen presentziarik gabe) %19,5. Kalkuluaegiteko Santa Anako ikasleen erdia G eredura etabertze erdia A-ra joan dela suposatu dugu.

Joera ikusteko baina, ez da nahikoa urte batekoemaitzekin, ezinbertzeko zaigu urtetan adierazlehoriek izan duten ibilbidea ezagutzea. Orrialde ho-netan agertzen den taulan, azken hamaika urteetanLizarrako hiru eskoletan eman den Haur Hez-kuntzako lehen mailako matrikulazio-tasak ikusditzakezue.

Ikusi ahal denez, D ereduak emaitza onak izanarren hamarkadaren hasieratik beheranzko joerahartu du. 2001ean ikasleen %55,5 baldin bazen2011an %44,5 izan dugu, %11 gutxiago beraz. Er-dara hutsezko ereduek goranzko joera nabarmenaizan dute, %10,3 izatetik (2001) %23,9 izatera igarodira. A ereduek hamarkada hasieran beherako joeraizan arren hamarkadaren erdialdetik aurrera egon-kortu edota gora egin dute.

Ohartuko zineten moduan, 2012 urteko datuak ezditugu taulan txertatu ez baitira zehatzak; aurre-matrikulazio datuak dira eta oraindik alda litezke.

Euskara berreskuratu nahi dugunok, geure buruarigutxienez bi galdera egin beharko genizkiokelauste dut. Batetik, zer dela eta egiten ari da beherahaurrek euskara ikastea berma dezakeen eredu ba-karra? Eta bertzetik, 2011an adibidez, nola da po-sible Ikastola eta Remontibal pozik egoteko arra-zoiak izatea eta aldi berean euskaltzeak kezkatzekomoduko egoeran izatea?

KOTARRO 19 marzo 2012_1-880572445.e$S:Maquetación 1 12/03/12 12:38 Página 4

“Pirritx, Porrotx eta MariMotots” Lizarran egon ziren otsailaren 15anPorrotxi galdera batzuk egiteko aukera izan dugu.

Porrotx Lizarran egon zen…

Kaixo, Porrotx, zer moduz zaude?

Ongi ongi marimondongi!!! Poz pozik Lizarraldeko la-gunekin hizketan ari naizelako.

Txori txiki batek erran digu iaz etorri zi-netela Lizarrara, aurten ere etorri zarete...aizu, egia al da urtero etorriko zaretela?

Behin lagunak eginez gero, bizikletan ibiltzen ikasteabezalakoa da, betirako izaten da! Elkarren ondoan po-zik gauden bitartean jarrai dezala abenturak!!

Lizarrako haur batek jakin nahi du ea noiz-bait triste jartzen zaren, izan ere beti po-zik ikusten zaitu.

Gu triste ere jartzen gara, negar ere egiten dugu, ha-serretu ere bai batzutan ondoren konpontzeko baina

egia da pozik eta zoriontsu bizi garela. Tristurak etapenak partekatzean datza sekretua. Dena goxoagoada beti horrela.

Eta zer egiten duzu triste zaudenean?

Baldin banago triste jaten dut alpiste! Kar, kar!!!Triste nagoenean zergatia bilatzen ahalegintzen naizeta horri konponbidea ematen alaitasuna berresku-ratzeko. Konponketa erreza ez bada, lehen esanbezala, min hori partekatzen saiatzen naiz, poztasu-nak bezala, eta lehenago arinduko zait horrela. Lagunonak dauzkat eta horrek asko errazten du dena.

Lehengo txori berberak erran digu Pi-rritxen haurrak, Pupu eta Lore, zuekindabiltzala... Konta dezakezu?

Bai! Bi pailazo gehiago Euskal Herrian! Denok la-gundu beharko diegu haurtxoak hazten, nik titiaematen diet, goxo-goxoa!

Eta zure adiskideei buruz galdezka hasigarenez, egia al da Marimototsi honeladeitzen diozuela motoan ibiltzea gus-tatzen zaiolako? Bai? Ez? Zergatik?

Motoan ibiltzea ez du gustukoa, txoriflauta! Pu-tzuetan salto egitea atsegin du eta ondoan gaudenokzipriztintzea. Mari Motots izena du bi motots ederdituelako nahiz eta nik esan berari letxugak direla.

Zerbait gehitu nahi al diezu Lizarrakohaurrei?

Bai, guk koloreetako mundua nahi dugu, animalia,landare, herri eta hizkuntza askorekin eta munduarieuskaldunok gure kolorea eman behar diogu…euskararena! Aupa Euskal Irria!!!

KOTARRO 19 marzo 2012_1-880572445.e$S:Maquetación 1 12/03/12 12:38 Página 5

Nagusia kalea, 22Tel. 948 553 421

Eta aukera hori probetxatuz, berarekin solastu ginen, bere lanaz,umoreaz, euskaraz, Euskal Herriaz... Beste doinu batean, jakina.

…eta berarekin Joxe MariAgirretxe etorri zen

Zure taldearen bilakaeraz zer-bait konta diezagukezu? (LehenTakolo, Pirritx eta Porrotx;gero Pirritx eta Porrotx; orainPirritx Porrotx eta Marimo-tots).

Orain 22 urte hasi ginen Lasarte-Orianeuskara modu alai batean kalera ateranahian. Euskara eta alaitasuna ziren gureezaugarriak eta urteekin balore aurre-rakoien lanketa gehitu zaie bi helburuhoriei. Partaideak aldatu dira bideanbaina ametsei eutsi diegu eta aurre-rantzean hala izatea nahi genuke.

Zu ere guraso zarela jakin dugu,hezkuntza deialdiko batzar ire-kian parte hartzen zenuelaeta... Konta dezakezu zerbaithonetaz?

Euskal Herria, euskara, baloreak, gaitasu-nak… Heziketa denon ardura da. Esko-lak badu bere garrantzia baita etxeak etakaleak ere. Denoi dagokigu guzti honenprotagonista izatea auzolanaren bidezeta administrazio publikoak herritarroneskubideak eta egitasmoak bermatu etabultzatu behar ditu. Delegazionismoa al-boratu eta dagokigun ardura aintzat har-tuz pistinara egin behar dugu salto.

Nola bizi du/dute zure umeak/umeek aitaren lanbidea?

Pailazogintza ederra da. Ilusioz beterikojarduera da gurea eta oso kutsakorragainera, eta beraz, polita da koloree-tako mundu hau gertutik bizitzea. Paila-zogintzak ere ordu asko eskatzen ditu,dedikazio handia, asteburuak… Bere sa-krifizioa du, alde guztiak kontutan hartueta oreka bilatu behar da, baina horilanbide, ofizio eta afizio guztietan ger-tatzen da. Zalantzarik gabe, balantzeabaikorra da.

Gai librean, zerbait gehitu nahiduzu (zeuri bururatzen zaizungalderaren bat edo)?

Garai gogorrak bezain itxaropentsuakbizi ditugu Euskal Herrian egun. Esangonuke, guardasola beltz baten pean bizi ga-rela aspaldi honetan baina ostadarra hordugu zain. Gutako bakoitzari dagokigu,pintzela eskuetan, koloreetako Nafarroa,Euskal Herria eta mundua margotzea.Euskaratik eta euskaraz, Maialenek BE-Cen esan zuen bezala. Munduan gure to-kia hartu behar dugu, askatasunean etabakean bizitzeko.

Jatetxea

Lagun-taldeendako bazkariak eta afariak

Merkatondoa, 14 · 31200 Lizarra · 948 555 695

KOTARRO 19 marzo 2012_1-880572445.e$S:Maquetación 1 12/03/12 12:38 Página 6

Estudio de Gramática, 231200 Lizarra- Nafarroa

Tel. 948 550 010

Foto-inkesta

Kiko Escobar, Udaleko euskara teknikaria

1. 1996 urtean azken errolda ofiziala egin zen etaorduko datuen arabera populazioaren % 16k in-guru zer edo zer bazekien euskaraz, baina ongihitz egiten zutenen kopurua % 9an omen zegoen.Orain seguru nago %10 aise gainditu dugula.

2. Matrikulazioaren datuen arabera % 40k, gutxigorabehera, ikasten du euskaraz Lizarran, bainahezkuntzak bakarrik ez digu ziurtatzen lagun guzti

horiek gero benetako euskaldun osoak izatea, dena dela, orain dauka-gun kopurua baino askoz ere handiagoa izanen da urte horretan. Liza-rra erabat euskalduna izateko, eta oraingo joeraren arabera, ez dut ustegure belaunaldian ikusiko dugunik. Gauzak asko aldatu beharko litza-teke hori gertatzeko, batez ere gure herrikide anitzen jarrera euskara-rekiko.

Estitxu Galdeano, irakaslea

1. Biztanleriaren % 20 inguru. Gaztetxoen arteangehiago, % 40-45 izan daiteke azken urteetako ma-trikulazio datuei erreparatzen badiegu.

2. Zaila da jakitea. Erabat euskalduna ez dut usteizango denik baina 2050ean % 50 izatera irits dai-teke. Halere, aldaketa soziologiko handia zaila ikus-ten dut.

Alfredo Dufur, euskaltzalea

1. 2012an, 2.000-2.100 inguru; eta bertze 1.500 in-guru nolabaiteko euskara ezagutzarekin.

2. Egungo erritmoari begira, 2050ean lizarratarren% 25-35 inguru izanen da euskaldun. Hau da, gauregungo biztanleriari begira 3.500/4.900 inguru. Li-zarraren erdia baino gehiago, erritmo honetan% 55 inguru. Eta auskalo noiz izanen den erabateuskalduna, baina puntu batean planteatzen hasi be-

harko gara, eta ez soilik hausnarketa moduan, euskaldun izatea euskarazjakitea edo euskaraz egitea den. Egun hori lehenbailehen irixtea litzatekeonena: euskararen ezagutzari bultzada emateko modurik eraginkorrenairakaskuntza izan dugu azken hamarkadetan, bada garaia erabilera erehelburu baino motore izateko.

Pello Etxaniz, irakaslea

1. 2000 urtean erran ohi zen 2000 euskaldun hur-bil zeudela, beraz orain zerbait gehiago izanen dakontu horiei kaso eginez gero. Baina nik uste dutkontu hobea dela erabilpenari begiratzea. Lizarran% 6koa edo uste dut izan zela azken kale neurke-tan, 14000 biztanleren % 6 horretan utziko nuke,hau da, 840 euskaldun.

2. Ez daukat ideiarik ere, orain arteko berreskura-pen progresioak jarraituz gero 4000 inguru. Hala ere ez dut uste ho-rrela izanen denik, nik uste dut gorantz ala beherantz prozesua azkartukodela, hau da, askoz gehiago izanen dira edo prozesua geldituko da. Egiaesan, ez dakit Lizarra erabat euskaldun izatera iritsiko den, faktore askokerabakiko dute baina badakit neurri handi batean oraingo Lizarrako eus-kaldunen esku dagoela.

Zenbat gara?Lizarran elebitasun egoera dugun arren denok dakigu euskaldunon hiztun komunitatea minoritarioa dela, eta azken hogeitahamar urtean goraka doala, baina zenbateraino? Hau da, zenbat gara? Eta zein neurritan ari da handitzen euskaldungoa? Kontuhonetaz ditugun irudipenak eta datuak biltzen saiatu gara, eta lanbideagatik horretaz zerbait jakin dezaketengana jo dugu:

1. Zenbat euskaldun dago Lizarran?2. Zenbat euskaldun izanen dira 2050 urtean? Eta noiz izanen da erabat euskalduna?

KOTARRO 19 marzo 2012_1-880572445.e$S:Maquetación 1 12/03/12 12:38 Página 7

Goitik-behera

denborapasak

Gurutzegramak

3- iristear dago4- beti eguzkiak jotzen duena6- zeropetik7- hotzbero neurgailua8- presio neurgailua

1- prezipitazio neurgailua2- eguzkiak inoiz jotzen

ez duena5- harria zerutik behera

Ezker eskuin

Euririk gabe

Eguraldia

Euskalglifoa

KOTARRO 19 marzo 2012_1-880572445.e$S:Maquetación 1 12/03/12 12:38 Página 8

Argitaratzen du:Lizarrako GAREAN Euskaldunon Elkarteak

Diseinua eta maketazioa:Chapitel Komunikazioa

Lege gordailua: NA. 1986-2007Ale kopurua: 800

19. zenbakia

Julio Ruiz de Alda, 6 behea, ezk.31200 Lizarra - Nafarroa

Tel. 615 752 842

Kotarro aldizkarian agertzen direnartikuluen edukinaren ardurarik

Garean Euskaldunon Elkarteak ez du hartzen,edukiaren erantzukizuna, bere osotasunean,

autoreena baita.

Euskal Herrian Euskaraz talde berria sortu dugu Lizarran. Aurkezpena, martxoaren24an izanen da. Berri on batekin gatozkizue beraz.

Lizarran euskaraz bizinahi dugulako…

Lehendik ere EHEk Lizarran bere presentzia izan zuenbaina urteak dira talde egonkor bat hirian ez genuela.Duela bi urte edo, hainbat lagun euskaltzalek bildu etahausnarketa egin ondoren, EHE Lizarran bersortzearenbeharra ondorioztatu genuen, jada herrian Euskal He-rri euskaldunaren bidean lanean ari ziren beste eragileeuskaltzaleekin batera, bere ekarpena egiteko asmoz.Hasiera batean EHE-ren lan minimoak bermatzera mu-gatu ginen, Euskal Herri mailan egiten ziren ekintzen be-rri emanez, kartelak jarriz, Euskaltzale! aldizkaria bana-tuz, aldarrikapenak zabalduz, etab. Lizarran bertanzenbait ekitaldi eta elkarretaratze antolatzera iriste-raino. Eta orain eman dugu taldea osatzeko urratsa.

Lizarrerian gure hiriak duen garrantzi estrategikoaukaezina da, arlo guztietan, eta zer esanik ez euska-

raren normalizazioan: Estellerria euskalduntzekomugarria da. Herrian azken urtetan gainera, eus-kararen normalizazio bidean aurrerapauso handiakbizi izan ditugu (Ikastola, eskola publikoa, euskal-tegia, Garean euskara elkartea, Gure Hizkuntza el-kartea...), baina Lizarran % 100ean euskaraz biziahal izatetik urrun gaude oraindik, bai maila per-tsonalean zein kolektiboan. Jakina da hala ere Li-zarran, euskaldun eta euskaltzale asko garela, etauste dugu horiek guztiak euskararen alde egote-tik, euskararen alde egitera animatzea izango deladatozen urtetan erronkarik nagusienetako bat.Euskaraz bizitzearen aldeko hautuari bultzada be-rri bat emateko garaia da beraz eta nahi hori ase-tzeko sortu dugu Lizarrako EHE taldea, bestepauso bat.

Aurkezpen txiki honekin batera, martxoan EHEkantolatu dituen bi jardueren berri eman nahi di-zuegu eta bertan parte-hartzera gonbidatu.

• Martxoaren 17an Donostian EUSKARAZBIZI EGUNA 2012.

Egun osoko aldarrikapen festa. Lizarratik autobusaantolatu dugu.

• Martxoaren 24an larunbatarekin Lizarrako EHE-ren AURKEZPENA 20:30ean La Bota elkar-tean. Ondoren TRIKI-POTEOa eginen dugu etagaueko 22:00etan BERTSO-AFARIA GureHizkuntza elkartean. Tiketak ohiko tokietan izangodituzue salgai.

Besterik gabe, laster arte euskaltzale!

Euskaraz bizi!

Harremanetarako:lizarra@euskalherrianeuskaraz.org

Lizarrako Euskal Herrian Euskaraz.

KOTARRO 19 marzo 2012_1-880572445.e$S:Maquetación 1 12/03/12 12:38 Página 1