KO AZAROAREN - argia.eus · 2-D. 48600 Sopela. Tel: 94 6765580 Nafarroa: GaztelukoPlaza 44, 3....

2013KO AZAROAREN 10A 3

NON ZER

Jabetza: Komunikazio Biziagoa, S.A.L. Lehendakaria:Bego Zuza. Zuzendaria: Estitxu Eizagirre. Asteko Gaia-Pertsonaia: Mikel Garcia. Iritziak: Mikel Asurmendi. Kultura:Garbine Ubeda Goikoetxea. Aisia: Unai Brea. Termometroa:Urko Apaolaza, Xabier Letona, Pello Zubiria. Euskara:Onintza Irureta. Interneteko erredakzio-burua: LanderArbelaitz. www.argia.com: Gorka Bereziartua, Jon Torner.Multimedia: Axier Lopez. Argazkilaria: Dani Blanco.Produkzioa: ANTZA, S.A.L.Salmenta eta harpidetzak: Karlos Olasolo. Idazkaritzateknikoa: Aloña Soraluze. Publizitatea: Idoia Arregi, MaiteArrieta, Ixabel Bereziartua, Berdaitz Goia, Olatz Korta, BegoZuza. Administrazioa: Marijo Aiertza, Mari Karmen Loiarte.Harrera: Jone Arzallus.HELBIDEAK: Gipuzkoa: Industrialdea, 15. 20160 Lasarte-Oria. Tel: 943 371545. Faxa: 943 361048. Lapurdi, NafarroaBeherea eta Zuberoa: Xalbardin baita. 64122 Urruña. Tel: 559 476000. Faxa: 559 476001. Bizkaia: Eleizalde 1, 2-D. 48600 Sopela. Tel: 94 6765580 Nafarroa:GaztelukoPlaza 44, 3. eskuina. 31001 Iruñea. Tel: 948 222285. POSTA ELEKTRONIKOA. Komertziala:[email protected]. Harpidetzak: [email protected]: [email protected]. Interneten: www.argia.com.Lege.gordailua: NA 80-1963. ISSN: 0213-909X.Batzorde.parekidea: 72562 E. Inprimategia: Antza S.A.L.Informatika: iametza interaktiboa, S.L. Urtebetekoharpidetza. Hego Euskal Herria: 145 euro. Ipar EuskalHerria: 176 euro. Espainia: 145 euro. Beste atzerriak: 182euro. Airez: 285 euro. Komunikazio Biziagoa S.A.L.Ametzagaiña Taldeko partaidea da.

Azaleko argazkia:DANI BLANCO

Azala: GARBINEUBEDA GOIKOETXEA

ASTEKO GAIAGALIZIA Bidea aurkitu nahian. UNAI BREA / 4

PERTSONAIAJOSEBA IRAZOKI: «Internetekin, industria ez da beharrezkoa

musikarentzat». SUSTRAI COLINA / 9

GAIAKKILIAN JORNET: «Korrika zoazela lo geratzea ez da zaila,

40 ordu daramatzazunean». MIKEL GARCIA IDIAKEZ / 14DAMUTUKO ZAIZU(T)E! Txapelketa umore kolpeka.

ESTITXU EIZAGIRRE KEREJETA / 18

IRITZIAREN LEIHOASARIA GORA ETA BEHERA MIKEL ZURBANO / 20BETIEREKO KARTZELA IÑAKI ODRIOZOLA / 22SINESGARRITASUNA DA NEURRIA IÑAKI ANTIGUEDAD/ 23GORA PRO NOBIS ASISKO URMENETA / 21TXANDAN Barkaezinak. ITXARO BORDA / 22ZIRTAK Idazlearen egiak. ANGEL ERRO / 24

ERDIKO KAIERAKOLDO IZAGIRRE: «Donostiak ez daki zein diren bere

problemak». GORKA BEREZIARTUA MITXELENA / 26BADA TEATROA Gure historiari keinu eginez, umore

zentzugabea dakar Traganarru obrak. GARBINE UBEDA GOIKOETXEA / 30

LITERATURA IGOR ESTANKONA / 32MUSIKA MONTSERRAT AUZMENDI / 33DENBORA-PASAK ANA ZAMBRANO, KIKE AMONARRIZ / 34ALEA Joxan Lizarribar gogoan. MYRIAM GARZIA / 35ZIENTZIA ETA TEKNOLOGIA JOXERRA AIZPURUA / 36LANDAREAK JAKOBA ERREKONDO / 37DENBORAREN MAKINA NAGORE IRAZUSTABARRENA / 38

TERMOMETROAJON MIRENA LANDA: «Beste bake prozesuetan bezala,

gurean ere egia da gakoa». MIKEL ASURMENDI / 39VERONICA YUQUILEMA: «Hirian herri indigena aldarrikatzen

ari gara». IURE EIZAGIRRE / 43EUSKARA ALBISTEAK ONINTZA IRURETA AZKUNE / 47EKONOMIAREN TALAIAN JUAN MARI ARREGI / 47NET HURBIL Egin dezagun otoitz Fukushiman piszina husten

asma dezaten. PELLO ZUBIRIA KAMINO / 48MALTZAGATIK XABIER LETONA / 50

2013ko azaroaren 10a, 2.390. zenbakia

ARGIAko edukiak kopiatu,moldatu, zabaldu etaargitara ditzakezu, gureegiletza aitortu eta baldintzaberetan eginez gero.

4 2013KO AZAROAREN 10A

ASTEKO GAIA

GALIZIA

Azken hamarkadako noraeza gainditu nahi du galiziar nazionalismoak. PP “Espainia gehiago” politika ezartzen ari den honetan, burujabetzaren bidean iparra

berreskuratzeko ahaleginean dabil abertzaleen erreferente nagusia den BNG. Estatuko giroa dute alde abertzaleek. Aurka, barne zatiketa eta ahuldade historikoa.

KATALUNIAKO HAIZEEI esker independen-tziari buruzko eztabaida puri-purian dagoenhonetan, indar bi ari dira lehia bizian Espai-niako Estatuko beste muturrean, Galizian.Ez dira indar sortu berriak, batzuen eta bes-teen posizio tradizionalen areagotzea baizik.Batetik, inoiz baino espainiarrago ageri daPP. Fragaren garaiko disimuluak eta jarreraleunagoak albora utzita, popularrek galiziarabertzaletasunarekiko diskurtso oldarkorradarabilte, eta gaitz erdi diskurtsoa besterik ezbalitz. PP, nola Santiagon hala Madri-len, gogoz ahalegintzen ari dahirugarren arazo nazionalasortu ez dakion. Besteakbeste, “galiziar terroris-moa” kontzeptu asma-tu berriaren bitartez.

Ring-aren bestealdean galiziar nazio-nalismoa dago. Harenerreferente historikonagusia, BNG, bere hasta-penetako jarrera erradikale-tara itzultzen ari da, eta aregainditzen. Ez burujabetzaridagokionez bakarrik: ezkerre-ko planteamenduetan ereatzean utzi du hain aspaldikoa ez dengarai bateko anbiguokeria, krisi tes-tuinguruak lagunduta bestalde. Azkenlau urteetan emandako prozesua da,askoren esanetan aurten azkartua.

Besteak beste, independentzia-ren aldarrikapenari eutsi diotentalde txiki baina oso aktiboenganahurbildu da BNG. “Independen-tzia” hitz labaina da Galizian, etaorain arte behintzat oso gutxik txer-tatu dute normaltasunez beren dis-

kurtsoaren muinean. Alderdi abertzale han-dienak, alegia, BNG eta Anova jaio berria,beste terminologia bat erabiltzearen aldekoa-goak dira. Hala, Galizian normaltasun osoz

egiten dute, bai batzuek eta baibesteek, independen-

tismoaren eta nazio-nalismoaren arte-

| UNAI BREA |

Bidea aurkitu nahian

BNG-CC BY SA


GALIZIA

ko bereizketa. Errealitatea aurreko esaldipareak aditzera ematen duena baino askozkonplexuagoa da, ordea.

Independentzia hitza ez da ondo saltzenLehenbizi, argitu behar da bai BNG baiAnova barruan independentismoa egonbadagoela, eta ez sentimendu lauso batengisa, egitura zehatzetan baizik. Azalpen tekni-koekin alferrik ez luzatzearren, eta zehaztasu-naren kalterako bada ere, esan dezagun alder-di biek onartzen dituztela militantziabikoitzak eta antolatutako barne-korronteak.Horietako bat BNGren barruko MGS(Movemento Galego ao Socialismo) da, ofi-zialki 2009tik existitzen dena. Rafa Vilarzuzendaritzako kidearen esanetan, BNGkjatorrizko planteamendu abertzale eta ezke-rrekoetatik aldentzeak ezinegona eragin zuenhainbat militanterengan, eta horrexek bultza-tuta sortu zuten MGS.

“BNGk burujabetzaren auziari bizkarraeman eta estatutuaren markora eramana zuendiskurtsoa –dio Vilarrek–, eta begenekien,Ibarretxe Planarekin eta Kataluniako Estatu-tarekin gertatutakoak ikusita, bide horretatikez ginela inora iritsiko”. Vilarrek aipatutakogaraian, bazirudien BNGtik kanpoko etaindar gutxiko zenbait siglaren pean (Nós-UP,Causa Galiza, gaur egun Anovan dagoenFPG...) baizik ezin zitekeela aurkitu indepen-dentziaren aldeko galiziarrik, “baina guk argigeneukan gurean zegoela independentziazalegehien, ezkutuan egon arren”. Hitzak orain-dik tabu kutsua dauka, baina esan daitekeMGSren jaiotza ez dela alferrekoa izan,BNGk burujabetzaren aldeko diskurtsoaazkartu baitu zeharo.

Hain zuzen, “independentzia, indepen-dentzia” oihu artean esan zituen Xavier Ven-cek, BNGko bozeramaile nazionalak, kargu

hori eskuratu ondorengo lehen hitzak, joanden martxoan egindako batzar nazionalean.Praza pública agerkari digitalaren kronikarenarabera, aspaldi ez zen lelo hori entzutenBNGren biltzar batean. Alta, ez da eguneroerabiliz higatu beharreko hitza, Vencek berakdioskunari erreparatuta behintzat: “Galizian,nolabait esateko, intentsitate txikiko abertza-letasuna daukagu, eta aldarrikapenak ez diraadierazten Katalunian bezain esplizituki. Hau-tesle abertzaleen zati handi batek, izan BNG-koak izan beste alderdi batekoak, ez du berenburua independentistatzat. Galizia dute gogo-an, haren nortasunaren eta interesen alde boz-katzen dute, baina ez dute independentziagogoan. Beste herrialde batzuetako abertza-leekiko desberdintasun nabarmena dago”.Honenbestez, BNGk nahiago du burujabe-tzaz hitz egin independentziaz baino.

Ahuldadearen arrazoiakGalizian abertzaletasunak Euskal Herrian etaKatalunian baino indar txikiagoa izateak hain-bat faktoreri zor zaio. Batetik, Galiziak denbo-ra luzeagoa darama Espainiaren menpe: “Eus-kal Herriak XIX. mendean galdu zituenforuak, eta Kataluniari 1714an kendu zizkio-ten eskubide nazionalak. Gu, aldiz, 1492tikgaude espainiar koroaren kontrolpean”, azal-du digu Carlos Morais, Nós-UP (Nós-Unida-de Popular) erakunde independentistakokideak. “Bigarrenik –gaineratu du–, elite gale-goen zati bat Espainiatik ekarritakoek ordez-katu zuten, eta horrek buru gabe utzi zuenlurraldea. Agintzen dutenek beti egin dioteuko proiektu politiko propioa garatzeari”.Horrek azaltzen du galiziar abertzaletasunarenberezitasunetako bat: ezkerrekoa da ia guztiz.

Burgesia abertzalerik ezak ez dio mesede-rik egin Galiziako nazionalismoari. Hala ustedu behinik behin Suso Seixok, CIG sindikatu

BN

G-C

C B

YSA

S ER

MO

SG

ALI

ZA

Xose Manuel Beiras(ezkerrean), etaXavier Vence(eskuman), Anovakoeta BNGkobozeramailenazionalak hurrenezhurren. Galiziako bialderdi abertzalehandienen artekoaldea, gaur egun, lanesparrua Estatuosoa dutenezkerreko indarrekiko(zehazki, IUrekiko)harremanak dira.BNGrentzat,Estatuko alderdiekinhautagaitzak eratzeagaliziarnazionalismoaahultzea da.Beirasek dio eaokerragoa ez ote denhainbat udaletan,Lugoko Aldundianeta (2005-2009epean) XuntanPSOErekin bateragobernatzea. Bienarteko aldeakgaindiezinak diragaur-gaurkoz.


GALIZIA

abertzaleko idazkari orokorrak: “Eskuinekoabertzaletasuna egoteak lagunduko luke jen-dartean pisu handia daukaten sektoreengankontzientzia pizten”. Bide batez, gaineratudezagun, indarra kenduko lioke PPri.

Burujabetzaren alde indarrak bildu nahianHarro dabiltza popularrak Galizian, badabil-tzanez. “Sekula baino indar handiagoz ari zaiz-kio oldartzen galiziartasun jiteaduen orori –dio Seixok–, Fraga-ren aroan behintzat itxurak-edoegiten zituzten”. Aipatzekoakdira behin 2009an Xuntan bote-rea berreskuratuta galizierarenaurka hartu zituzten neurriak,eta kalean eman zitzaien eran-tzun jendetsua. Abertzaletasu-naren mesederako erabil zite-keen indar erakustaldi hura, alabaina, alferrikigaro zen. “Galdutako aukera”, iritzi dio PaulaRios, Mulheres Nacionalistas Galegas elkartefeminista eta independentistako kideak.“Orduko indar hura talde abertzaleen artekozatiketaren zuloan galdu zen”, kexu da Rios.

Zatiketa gainditu eta burujabetzaren aldeindarrak biltzeko asmoz sortu berri da Galizapola Soberania plataforma (GpS), VitorVaqueiro sortzaileetako batek adierazi nahiizan digunez. “Naziotasun sentimenduei buruzegin ohi diren inkesta horietan, %30 ingurukoportzentaje batek erantzuten du abertzalea

dela”, dio Vaqueirok. Ez da hori, ordea, hau-teskundeetan islatzen den indarra. “Absteni-tzen diren horiengana iritsi nahi genuke, ezbozka dezaten, burujabetzaren alde mobilizatudaitezen baino”. Alderdi politikoen ohiko hiz-keratik aldendu nahi du GpS-k. Agenda politi-kotik kanpo dauden nortasun elementuei arre-ta eskaini eta galiziar iruditeria indartu nahidute. Esaterako, Apalpador, Olentzeroren gali-

ziar baliokidea. Nolanahi, GpS-k agerikoa du

izaera politikoa. Haren sorreramanifestuak garbi dio zein denekimenaren azken helburua:errepublika galiziar independen-te bat eratzea. Hain justu, BNGkberriki onartu duen xede berbe-ra. Ez da hain harritzekoa ere.GpS-n banakoek hartzen dute

parte, eta ez elkarte edo alderdiek, baina heinhandi batean BNGk sustatutako plataformada. Esan behar da, bestalde, abertzaletasunarenesparru gehientsuenetako kideak daudela ber-tan, baita independentismokoak ere. Hutsuneikusgarriena Anovako kideena da.

Zergatik ez Galiza pola Independencia?,galdetu diogu Vitor Vaqueirori, hark platafor-maren jomuga estrategikoa galiziar estatu batdela azaldu bezain laster. Batetik, Xavier Ven-cek bezala, galiziar jendartearengana jotzerako-an hitzen aukeraketa tentuz egiteko beharraaipatu digu. Baina beste ikuspuntu bat gainera-

90EKO HAMARKADAREN hasieranExército Guerrilheiro do PovoGalego Ceive (EGPGC) deseginzenetik ez da egon Galizian era-kunde armatu antolaturik –Estatu-ko segurtasun indarrak alde baterautzita, noski–. Haatik, indepen-dentziaren aldeko ekintza arma-tuak, sekula ez pertsonen aurkako-ak, EGPGCren aurretik zeinondoren egon dira.

XXI. mendea ez da salbuespenaizan. Hainbat lehergailuk eztandaegin izan dute Galizian azkenurteotan, besteak beste alderdipolitiko espainiarzaleen egoitzetan,eta ekintzon erantzukizuna aldarri-katzeko idazkietan ResistenciaGalega leloa, edo sinadura, nondikbegiratzen den, erabili izan da.Izen hori duen erakunde baten

zantzurik ez dago, baina PP balia-tzen ari da mozioak aurkezteko,bai Espainiako Senatuan, baitaGaliaziako parlamentuan eta uda-letxeetan ere. Ohiko bidetik, terro-rismoa gaitzestea eskatzen duAlderdi Popularrak. BNG ez dajokoan sartu eta mozioen aurkabozkatzen ari da. Bide bera ari daurratzen AGE, Anovak etaEsquerda Unidak Santiagoko par-lamentuan daukaten koalizioak.Garbi esan dute batzuek zein bes-teek: Galizian terrorismo arazo batdagoela esatea astakeria hutsa da.

Momentuz, kontua ez damozioetatik harago joan, bainakomeni da gogoratzea EspainiakoEstatuan Alderdien Lege batdagoela, Euskal Herrirako ad hocsortua izanagatik PPri primeran

etor dakiokeena orain Galizian.Hain urrun joango ez balira ere–BNG eta Anovako ordezkariaklasai agertu dira mehatxu horreki-ko– Resistencia Galegaren aitzakiagaliziar abertzaletasuna, eta zehaz-ki independentismoa, “hots, pen-tsamendu hutsa” kriminalizatzekobaliatuko dutela salatu du Ceivar(Askatu, galegoz) errepresioarenaurkako elkarteak. “EspainiakoEntzutegi Nazionalak irailean laumilitante independentistari ezarri-tako neurriz kanpoko zigorrak ereadierazten du PPren Gobernuanoraino dagoen bere estrategiagogortzeko prest”. Horrexegatikhain zuzen, izen-abizenak ezku-tuan gorde nahiago izan du gure-kin berba egin duen Ceivarrekokideak.

Resistencia Galega, existitzen ez den talde armatua

Agintzen dutenek beti egindiote uko proiektu politiko

propioa garatzeari. Horregatik,galiziar abertzaletasunaezkerrekoa da ia guztiz

72013KO AZAROAREN 10A

tu du: “Hortxe dituzu Grezia eta Portugal, ber-barako, independente bai baina une honetaninolaz ere burujabeak ez direnak. Esan nezakeburujabetza kontzeptu zabalagoa dela, etaindependentzia bere barruan hartzen duela.Alderantziz ez”.

Anova vs gainerakoakXose Manuel Beiras buru duenalderdia iaz sortu zen, BNGtikalde egindako zenbait sektorekeratuta. Ordutik, galiziar abertzale-tasunaren zatiketa erakusgarribehinena izan da BNGren etaAnovaren arteko desakordioa.Edo, gauden-gaudenean, Anova-ren eta gainerako guztien artekodesakordioa; kontuan hartu beharbaita gaur egun BNGtik askoz hurbilago senti-tzen direla orain gutxi arte epelkeria autono-

miazalean galduta egotea aurpegiratzen ziotenerakunde independentistak. Edozein kasutan,denek gogor kritikatzen dute Anovaren beka-tua: lan esparrua Estatu osoa duen alderdibatekin elkartzea Galiziako azken hauteskun-

deetarako. Zehazki, Esquerda Uni-darekin (UE), hau da, IzquierdaUnidaren galiziar atalarekin. Bienarteko baturak –koalizioan indargutxi duten Equo eta Espazo Eco-socialista ere badaude– AGE izenadu, Alternativa Galega de Esquer-das alegia, eta ezusteko galantaeman zuen aipatu hauteskundeo-tan, inkestek aurreikusitakoa aiseganditu eta bederatzi diputatu–bost EUk, lau Anovak– lortu bai-tzituen, BNGren zazpien gainetik.

Xose Manuel Beiras, Anovako bozeramaileez ezik, AGEkoa ere bada. Haren esanetan,

Nós-UP (Nós-Unidade Popular) erakunde independentistaren manifestazio bat.

WW

W.P

RIM

EIR

ALI

NH

A.O

RG

“AGEren botoen %60tik goraabertzalea izan zen. Estatuko

indarrekin ez batzekotradizioa hautsi izanak ez

zigun botorik kendu”Xose Manuel Beiras,

Anovako bozeramailea


GALIZIA

abertzale askok ontzat hartu dute EUrekinbatasuna: “Hauteskundeen ondoren egindakoinkesten arabera, AGEren botoen %60tikgora abertzalea izan zen. Estatuko indarrekinez batzeko tradizioa hautsi izanak ez zigunbotorik kendu, eta ez du abertzaletasuna ahul-tzen, BNGk leporatu digun bezala. Aitzitik,BNG izan zen boto mordoa galdu zuena”.

2014ko Europar Batasuneko hauteskundee-tarako hautagaitzak prestatzeko prozesuakeztabaida areagotu du. BNG eta independen-tistak ez daude prest EU bezalako alderdi batonartzeko hautagaitza galizar batean. Anovak,berriz, batasunerako proposamena denei eginnahi die, hau da, “alderdi abertzaleei zein Gali-ziako nazioari erabakitzeko eskubidea aitortze-ko prest dauden ezkerreko alderdiei”, Beirasenesanetan. Estatu osoko hautagaitza ezkertiarraosatzearen alde dago Anova, IU barne, baldineta Estatuan lau nazio daudela onartzeko prestbadago –Espainia bera litzateke laugarrena–,

eta lauretako bakoitza erabakiak hartzeko esku-bideak dituen subjektu politikoa dela aitortzenbadu. Santiagon jaiotako politikariak dioenez,Esquerda Unidak eman du urrats hori, uztaila-ren 24an AGEk publiko egin zuen bainaAngroiseko tren istripu larriaren ondoriozoihartzun eskasa izan zuen agiri batean Galizia-ren autodeterminazio eskubidea onartu bai-tzuen. Zailagoa da, noski, IU horretara ekar-tzea, “besteak beste Euskal Herrian arazoakdauzkatelako”. Alta, Xose Manuel Beirasek dioIUko zuzendaritza organo gorenean gehien-goa direla lau nazioen planteamendua onartze-ko prest daudenak; hori bai, auskalo zein errit-motan. “Galiziarrok geure kabuz ezin dugula,hori da zabaltzen ari den mezua”, leporatzendiote gainerako abertzaleek Beira-si. Eta denen gogoan galdera bat:posible izango da datorren urtekoAberriaren Eguna (uztailak 24)modu bateratuan ospatzea? n

EDOZEIN GALIZIAR abertzalek esan-go dizu erreportaje honen hasieranikus daitekeen mapa ez dela, berez,Galizia osokoa. Falta den zatia lerrohauen albokoan duzue ikusgai.Ekialdeko lurraldeak dira, historiaz,kulturaz eta hizkuntzaz galiziarrakbaina aspalditik Galizia ofizialetikkanpo. Eo-Navia, Berzo, Seabra...Eskualde horiek gaur egun Asturiasedo Gaztela eta Leongo autonomiaerkidegoen barruan daude, eta ezinesan “galiziartasuna” biziro indar-tsua denik han. Galiza irredenta edoGaliza estremeira esaten zaie lurral-deoi.

Nós-UPren Vigoko egoitzanizan genuen mapa honen berri,Carlos Moraisekin berbetan ariginela. Izan ere, Nós-UPk egina etaargitaratua da. “Hau da lurraldeosoa, anputaziorik gabe, erakustenduen mapa bakarra”. Internetenaurkitu daitezkeen beste batzuetanere ageri da Galiza irredenta, bainahagitzez bertsio murritzagoan.Bestalde, Nós-UPren mapak ez du1833tik indarrean dagoen probin-tzia banaketa ofiziala jasotzen,eskualdekakoa baizik. Historikoa,Moraisen esanetan.

Galiziar abertzale ororen gogo-an dago Galiza irredenta, bainaoso talde gutxiren agendan daukalehentasuna. Besterik gabe, hordagoen zerbait da. Esparru nazio-nalista galiziarrean autonomiaerkidegoaren mapa ofiziala dara-bilte gehientsuenek, BNGk etaAnovak barne. Ez dago eskaririklurralde irredentoak Galizian txerta-

tzeko, dokumentu batzuetan auke-ra hori aipatu arren. FPG alderdiindependentistako Mariano Aba-loren esanetan, “abertzaleon kon-tzientzian lur horiek egon badau-de, baina oinarrizkoena lortuezean, alegia, gaur egungo erkide-go autonomoak erabakitzekoeskubidea edukitzea, nekez eman-go da haragoko urratsik”.

Galiza irredenta: abertzale guztien gogoan baina ia denen agendatik kanpo

NÓ

S-U

P


«Internetekin, industria ez da beharrezkoa

musikarentzat»Eta gitarristaren hatz puntetan balego mundua?

JOSEBA IRAZOKI

| SUSTRAI COLINA |

Argazkiak: Dani Blanco

PERTSONAIA

Gitarra?Eskusoinuaren eta pianoaren artean aukera-tzen zen sasoian gitarra baizik ikusten ezzuena naiz. Orduan, gurasoen autoanentzuten genuen musika. Pedrito Fernan-dez, Laboa, eta euskal folka entzuten zirengurean, Beatles-ik ez. Berantago, EuskalRock Radikalak salatu zidan rocka egitekonahi nuela gitarra. La Polla eta Kortatu izanziren nire lehen bi taldeak, Barricadarekinitsutu nintzen gero, eta 16 urterekin etorrizen lehen gitarra elektrikoa. Talde horienkantuak jotzen nituen, huraxe nuen estilokuttuna. 20 urtera arte, ordea, kirola etagitarraren artean banatzen nuen denbora,baina hortik aitzina ia 24 ordutan izan dutgitar ra buruan, obsesio bihurtzeraino.Aunitzetan esan dit neskalagunak gitarrare-kin bat naizela. Zer nahi duzu, afiziotik ofi-ziorako bidea egin dugu batera, eta 40 urte-rekin gitarra kentzea besamotz geratzealitzateke niretzat.

Gitarrarik gabe besamotz eta Berako mikrokli-ma musikalik gabe amuarraina lehorrean nola?Mugakoak gara, eta deus izatekotan, etenga-beko eta orotariko mugimenduan daudengune biziak dira mugak. Hala, Beratik ateragaren musikariak ez dugu musika estanda-rrik jorratzen, bidezidor ezberdinagoetangabiltza. Gure kulturarekin, gure kulturamusikalarekin bat datorrena jotzen dugu.Disko trukaketa oparo bateko ondorioakgara. Tabernara jaitsi eta garagardo arteandiskoak konpartitu eta entzuten genituenmelomano batzuk ginen. Bilaketa beteangeunden, telebista eta irrati formuletan ema-ten zigutenak ez zigun balio, ez zitzaigungustatzen, eta ezin ginen gure musika goseaase gabe gelditu. Horrela sartu ginen bidezi-dorretan, eta zidor batek bestera daramanez,halaxe gabiltza.

Historiaurreko eszena bat dirudi diskoak taber-nan trukatzearenak.Lehen ostatuan eskutik eskura egiten zenaFacebook eta Youtuben bidez egiten daorain. Egia da lotura intimoa desegin dela,

Joseba Irazoki 1974an sortu zen Beran. Maixa etaIxiar, Xabier Montoya, Petti, Anje Duhalde, edo MikelErentxunekin astindu ditu gitarraren sokak, bere inguruansorturiko Onddo, Do edo On Benitorekin zein bakarkaaritzeaz gain. Egun, Atom Rhumba-ko partaidea da,bakarka kontzertuak eman eta eman ari da, Duncan Dhu-rekin biran dabil, eta ez dauka geldi egoteko asmorik.

NORTASUN AGIRIA


JOSEBA IRAZOKI

elkartrukea aunitzez globalagoa eta zabala-goa dela, baina Facebooki esker EstatuBatuetako hiri galdu bateko bazter auzokotalde baten diskoa deskubritu ahal izateakez dauka preziorik. Arazoa da, orokorrean,baldintza kaskarragoetan entzuten delamusika, eta ez Mp3 formatuaren eta orde-nagailuaren bozgorailuaren kalitate eskasa-rengatik soilik, musika entzu-teko prozesua eraldatu delakobaizik. Diskoa entzutera zureegongelan jartzen zineneanhorretara zeunden, melodiaksentitzen, nota bakoitzaarnasten. Orain, internetenzaude, aldi berean musikaentzun, bideo bat ikusi etalagunari mezua igortzen. Hori gutxi ez, etasingle eta bideokliparen sasoiak dira. Pen-tsa, badira Youtuben bueltaka dabilenbideoklip batekin ez duzula diskorik behardiotenak. Ezaguna izan eta zure lana lauhaizetara zabaltzeko balio dezake agian,baina niri diskoak egiten dituen jendea gus-tatzen zait , pieza oso bat proposatzenduena, soinu orokor bat. Berehalakotasuna-ren kulturan bizi gara ordea, eta musika ezdago horretatik salbu. Famatu izan nahibaduzu, aitzina, baina nola izanen zaramusikari ez baduzu zuzenean jotzeko erre-pertorio eta ahalmenik? Ni gitarrarik gabebesamotz, eta kantu bakarra daukana han-kamotz.

Musika doan jaisteko aukerari eskua sartubehar zaio ala hobe eztabaidatik hanka egin?Ez da samurra. Denborak aldatu dira, etaaroarekin bat egitekotan, zure musika iadohainik eman eta zure lanaren ordainabeste bide batzuetatik eskuratu behar duzuladirudi. Doako artearen ideia oso erromanti-koa da, baina zergatik izan behar da arteadohainik eta elektrikaria ordainduta? Gukere behar dugu gure ordaina. Hala, interne-

ten izaera libre eta doakoa mantentzeagarrantzitsua iruditzen zait, baina horrenordainak zuzenekoetan kobratzea beharluke. Sarrerak garesti jartzen direla? Ez nagokontra. Tom Waits Kursaalean ikusteko 100euroko sarrerak direla? Dirua da, baina edo-zein harginek kentzen dizkizu 500 txapuzabat egiteagatik, eta denak isilik. Edozein lan-

gileren lanak zor du ordaina,izan hargin edo musikari. Argidago autoa konpontzearekinalderatuta, kontzertu baterajoatea ez dela premia gorri bat,baina ez dakit kulturalki geroeta jende pobreagoa ez otegaren, ez dakit kultura bereneurrian preziatzen dugun.

Kultura pobreagoa preziatzen dugu, agian?Saltzen dugun eta saltzen diguten kulturaoso biguna da, oso erraz jatekoa, pobrea.Agian, gizakiok ez dugu maila ematen, ustebaino animaliagoak gara, eta daukagun jen-dartea baldin badaukagu ustez garenera iris-ten ez garelako da. Ikerketa lan seriorik egi-ten ez duen kazetaririk ez badago, edokazetaria arrapaladan lan egitera behartzenbada, nekez argitaratuko da hausnarketasakonik, eta behin jendea errazera ohituzgero ez dago buelta emango dionik. Niriesan izan didate nire musika ez zela soberaerraza, sobera irratian pasatzekoa, eta kritikabaino, lorea iruditzen zait. Ez musikan ezezertan, ez dut moldeetan sinesten. Zukzure ustez egin behar duzuna egin beharduzu, zuretzat ona denaren bila joan. Mol-dean sartzea, erraztu beharraren erraztubeharraz zure sorkuntza pobretzea da. Bestebide bat gustatzen zaizula? Urratu ezazu,horrela iristen baitira emaitzak bizitzakoarlo guztietan. Onartzen dut egin izan duda-la lan bat edo beste joerara errendituz, bainaez pentsa emaitza hoberik lortu dudanik...Kar, kar, kar.

“Ez dakit kulturalki gero etajende pobreagoa ez ote garen,ez dakit kultura bere neurrianpreziatzen dugun”

2013KO AZAROAREN 10A12

Musika eskola eta akademiek ere moldezalefama dute. Urte askoan ibili zara halakoetanirakasle.Akademia pribatu eta eskola publikoetan egindut lan. Pixkanaka zabaltzen ari bada ere,publikoan darabilten metodologia musikaklasikora bideratua dago, eta klasikoa beha-rrezkoa izan arren, gaur egun musika eskolabatean fundamentuzko pop-rock irakaskun-tzarik ez egotea sinesgaitza bezain atzerakoiazait. Akademietan, aniztasun gehiago dago,baina oro har berehalako emai-tzari begira irakasten da, mol-detik moldearentzat, gauzakahal bezain emanak egin etaahal bezain eginak emanez.Inongo irakaskuntza sisteme-tan ez da artista bat bere per-tsonalitatean oinarrituz hezten.Ezinbestekoa da oinarri sendobat lantzea, baina norberebidea aurkitu eta urratzea da irakaspengarrantzitsu eta lortzen zailena. Horregatik,niri ez zait irakastea gustatzen, nik jotzea dutmaite, beste musikariekin konpartitzea, sor-tzea.

Horregatik erabaki zenuen, orain hiru urte, ira-kasle lanak utzi eta musikatik bizitzea?Irakaskuntzarekin oso erreta nengoen etaaldaketa eskatzen zidan gorputzak. Gainera,ordura arte izan ez nuen diru berme bat neu-kan, ordura arte ez bainekien musikari izan-da bizitzerik izanen nuen, baina esku-arteanhiru proiektu indartsu neuzkala oharturikapustua egin nuen. Gero, kontraesan modu-ko bat neukan, hain justu moldeetan ez sar-tzeagatik hasi bainintzen irakasten. Ez nuenmusika diruagatik soilik egin nahi. Kontzer-turik ez eman eta ez saldu arren, nahi nuenmusika egin nahi nuen, eta diru-iturria bestebide batetik ziurtatuta eduki. Baina orainhiru urte, neuzkan egitasmoak erakargarriakzirela jabetu nintzen, ezer sentitzekotanmusikari sentitzen nintzela, ez irakasle, etasalto egin nuen. Orain gustuko dudana egi-ten ari naiz. Hilabete batzuetan kontzerturikez eta dirua nolabait atera beharrak estrespuntua sortzen duela? Bai, baina baita biziaeman ere, etengabe baitzaude formulaberrien bila. Pentsa, arrakasta gehien emandidan orkestra-gizonaren proiektua kontzer-turik ez nuen denbora tarte batean sortu zen!Edozein krisi egoerak dakarren sortzekoadrenalina pizten dit bizimodu honek. Lanikez daukadala? Ba ateak jotzera, formulaberriak planteatzera, agian maila ematen ezduzulako entsaioetan ordu gehiago sartze-ra... Ez dago besterik. Horrek asko ematendit artistikoki zein pertsonalki.

Industriaren negar hotsei kasu eginda, ez dire-la zurea bezalako apustu baterako garai one-nak pentsa liteke.Industria da krisian dagoena, ez musika.Musika ez da sekula krisian egon, eta nireustez, ez da sekula egongo. Industria da zeregin ez dakiena, zirrikiturik topatu ezinikdabilena. Multinazional zein Euskal Herrimailako zigiluak galduta daude. Hala, desa-gertzea lukete onena. Nik bere musika kudea-tzen duen artistan sinesten dut, eta internete-

kin, industria ez da beharrezkoamusikarentzat. Lanean dagokoska. Ahaleginak dakar emai-tza, egiten ari zarena dudan jar-tzeak, zure bidea urratzeak.Hemen jende bat oso erosozegoen, formula egin eta betikoakomodatuak zirela sinetsita,etengabe aldatu eta egokitzeaklana suposatzen duela ahantzi-

ta. Hori da internetek hankaz gora jarriduena, ez musika.

Hankaz gora erortzeko modukoa zure lanenzerrenda da. Proiektu handiak, txikiak, bakar-ka, besteei laguntzen...Diferentzia handiena lehen lerroan edo bes-teei laguntzen egotea da. Bakarrik zaude-nean begi guztiak daude zuri so, azterketazorrotzagoa da, eta arrakasta edo porrota-ren ardura handiena zurea da. Bakarka,biziago sentiarazten zaitu txalo bakoitzak,eta sakonago zauritzen kritikak. Horregatikdiot erosoagoa dela bigarren lerroa, bainaera berean, bakarkako kontzertu gloriosobaten satisfakzioak autoestimua goitzendizu. Hori hala, kontzertuaren dimentsioariez diot garrantzirik ematen. Jotzen gusturabanago, ez zait inporta taberna batean edoantzoki erraldoi batean egotea. DuncanDhurekin jotzeak hasieran urduritasunapizten duela? Jakina, baina beti iruditu zaiz-kit gaitzagoak hamar lagunen aitzineanemandako kontzertuak 500en aurrean ema-nikoak baino. Oso feedback bereziko kon-tzertuak dira horiek, tranparik gabekoak.Egia da, bestalde, bakarrik jotzera noaneandena nik muntatu eta desmuntatu behar iza-ten dudala, eta esaterako Duncan Dhurekinkamerinoetan lasai egon besterik ez dudala,baina horri ez diot inolako garrantzirikematen. Zuzenean jotzea da niri gustatzenzaidana.

Zuzenekoek etorkizunik dute?Arazo handi batekin egin dezakegu topo:publiko falta. Euskal Herrian bederen, kon-tzertuetara doan jendearen artean, ez dabelaunaldi aldaketarik eman. Musika estilo

JOSEBA IRAZOKI

“Musika eskola bateanfundamentuzko pop-rockirakaskuntzarik ez egoteasinesgaitza bezain atzerakoia da”


batzuetako kontzertuetara 30 urtetik gorakojendea soilik joaten da. Gainera, zuzenekomusikarekiko interes falta nabarmena suma-tzen dut. BBK Live eta abarrak jendez gai-nezka egoten dira, baina tabernetako kon-tzertuak desertu hutsak dira. Hori gutxi ez eta“gaur ere musikariak!” kexatzen dira batzukkontzertu bat egonda garagardo bat hartuezin balute bezala. Beste kontraesan bat erebadago: jende gehien biltzen den musikajaialdietara jendea ez doa musika entzutera,eta gehienetan musika ez da garrantzitsuena.Festibaletako soinua txarra izaten da, ezinduzu zure taldea gertutik ikusi, bere berezkoeszenografia eta muntaiarik gabe jotzen du,denbora mugatua dauka... Gaizki bizi dut fes-tibalen moda hau. Konbentzituta nago berta-ra doan jendeak ez duela zinez musika prezia-tzen. Nola azaldu bestela DonostiakoJazzaldian karrikan ezin kabituta ibiltzea, etaurtean zeharreko Altxerriko kontzertuetanhainbeste leku sobratzea? Oso moda kaltega-rria da.

Modak moda, irudikatzen duzu musikarikgabeko mundu bat?Publiko faltak zuzenekoak kondenatu ditza-keela suposatzeak ez du esan nahi musikaketorkizunik ez duenik. Beti egongo da musi-ka, beti egongo da musikarientzat lana.Haur eta gazteei bideo-jokoak gustatzenbazaizkie bideo-jokoetarako musika eginbeharko da, gerora filmak egingo badira fil-metarako musika egin beharko da... Formu-lak aldatuko dira, besterik ez. Dena den, nizuzenekoak aldez edo moldez mantendukodirelakoan nago. Nire mundualdian baibehintzat. Oso ongi irudikatzen dut nirebelaunaldiko jendea 60-70 urterekin rockkontzertuetara joaten. Horregatik, oraingozzuzenean jotzen ikusten dut nire burua.Hemendik urte batzuetara, jende gazteagoaeta hobea etorri, eta laguntzen ditudan tal-deek beste zerbait eskatzen dutela? Ba birzi-

klatu eta nire ibilbidearekin segituko dut.Zergatik ez, 60 urterekin, esklusiboki gita-rraren inguruko proiektu bat?Nonbaitera iristeko ari naizlanean, nonbait hori oraindikzehatz-mehatz definitzen ezdakidan arren. n

JOSEBA IRAZOKI

“Artista guztiek dugu exhibizionista puntubat. Denoi gustatzen zaigu norbait gure lanazgaldezka etortzea, hedabideetan gure lanaaipatzea, baina promozio sasoia heltzean...Nire desio handiena disko bat egin eta elka-rrizketa bakar bat eman gabe jendeak entzu-tea litzateke. Nahiago nuke musikak soilikhitz egingo balu. Baina ez da posible, promo-zioa egin beharra daukagu. Orokorrean biziaematen dio proiektuari”.

Promozioa

AZKEN HITZA


Munduko mendi korrikalaririk onen(etakoa)a da Kilian Jornet i Burgada. Ia 2.000 metrorapasa zuen haurtzaroa, Cap de Rec-eko aterpean (Katalunian) lan egiten baitzuen aitak. Egun,Chamonix-en bizi da, Frantziako Alpeetan, baina errazago aurkituko duzu mendiko eski edo

korrika lasterketaren batean parte hartzen. Skyrunning, ultrarunning, txapelketa eta kopagarrantzitsuenak irabazi ditu eta 26 urte bete berritan, Summits of my life du azken erronka.

| MIKEL GARCIA IDIAKEZ |

6 URTEREKIN bere lehen 4.000koa igo eta 10urterekin Pirinioak gurutzatu zituen katalu-niarrak proiektu berria du buruan, kontinen-te guztietako gailur altuenak orain artekoabiadura handienean igo eta jaistea, ahalik etamaterial gutxien eramanez: Mont Blanc,Elbrus, Matthernhorn, Akonkagua, McKin-ley eta amaitzeko, 2015ean, Everest. Azkarre-na dela eta mugarik ez duela frogatzen jarrai-tu nahi du 1,70 metro eta 57 kiloko kirolariak.

Gizakiaren eta mendiaren arteko harreman aha-lik eta estuena bilatzen du, besteak beste, Sum-mits of my life egitasmoak. Hain proba gogorrakegin bitartean gozatu al daiteke naturaz?Mendia eta natura nire bizitzaren zati osogarrantzitsua dira, beti mendiz inguratutaegon naizelako eta mendiz inguratuta senti-tzen naizelako ongien. Etabai, proba egin bitarteannaturaz goza daiteke, nahizeta gauza guztiek bezala aldeonak eta txarrak dituen. Men-diak eman eta kendu egitendizu eta hori onartu beharradago, mendian egoteko.

Laguntzarik gabe eta ahaliketa material gutxienarekin igo eta jaitsiko dituzugailurrak. Zenbaterainoko arriskua hartzen duzuzure abenturetan? Beldurra izan behar al zaiomendiari?Bai, beldurra eta errespetu handia izan beharzaio, han goian agintzen duena mendia da, ezgu. Beldurrak erakusten dizu non daudenzure mugak eta noraino iritsi zaitezkeen.Horregatik, ona da beldurra izatea eta zuregorputzak eta mendiak berak esaten dizutenaentzutea. Zoritxarrez, heriotza oso presente

dago halako abenturetan eta denoi gertu ego-kitu zaigu nolabait. Zoriontasuna amildegitikbanatzen duen marra oso fina da eta jakinbehar dugu zein arrisku hartzen ari garen,jakin behar dugu mendian zoriontsu izatealarrutik ordain dezakegula.

Hain zuzen, erantzukizuna norberarena delaesan izan duzu. Arriskutsua dirudi hainbatekzuk egiten duzuna egin nahi izateak…Bai, oso prestatuta egonagatik mendia beti daarriskutsua eta umil jokatu behar dugu harenaurrean. Konturatu behar gara asko galdudezakegula eta jarrera horrekin hurbildu behargara mendira, gure gaitasunak ezagutu beharditugu, gure gorputzari kasu egin, meteorolo-gia kontuan hartu… Faktore ugari dira aintzathartu beharrekoak, eta ez dut uste jendeak nik

egiten dudana imitatu beharduenik, horrek dakartzanondorioak jakin gabe.

Baina erreferentea zara kirola-ri askorentzat. Erantzukizunasortzen dizu horrek? Zer saia-tzen zara jendeari helarazten?Bizitza eta mendia ikustekomodu bat eta honek erakutsi

diezagukeena transmititzen saiatzen naiz:umiltasuna, esfortzua, kemena, laguntasuna,pertseberantzia… Mendiak beti zerbait irakas-ten digula uste dut eta egunero zerbait ikastenjoate hori da erronkarik interesgarriena.

Herri lasterketen, mendi korrikaldien eta tria-tloien booma bizi dugu. Kirol amateurra prosti-tuitu dela uste duzu?Ez, mendira eta kirola egitera ateratzekogogoa duen jendea egotea ona da. Ingurunea

“Beldurrak erakusten dizu nondauden zure mugak eta ona dagorputzak eta mendiak esatendizutena entzutea. Heriotza osopresente dago halako abenturetan”

KILIAN JORNET

©W

WW

.DR

OZ

-PH

OT

O.C

OM

«Korrika zoazela lo geratzea ez dazaila, 40 ordu daramatzazunean»


errespetatzen badugu eta gure artean ereelkarri errespetua badiogu oso interesgarriadela deritzot. Trail running proben helburuaez da errekorrak gainditzea, norberari gusta-tzen zaiona egiten disfrutatzea eta norberakdituen helburuak betetzeko motibatuta ego-tea baizik; hori lortuz gero, berdin dio lehe-nengoa edo azkena iritsi, meritu berdinaduela iruditzen zait.

Irakurri dudanez, zure bihotza gai da lauzpa-bost orduz mantentzeko 25 urteko korrikalariprestatu baten bihotzak 4-5 minutuz jasatenduen erritmoa. Jaiotzetiko ezaugarriak dira alalandutako zerbaiten ondorioa?Ez dakit, pentsatzen dut genetikarekin zeriku-sirik izango duela, baina ziurrenik eragina dubaita ere beti mendian bizi izanak, altitudealtuetan, eta txikitatik gurasoek mendian ibil-tzera eraman izanak, hori egi-teari inoiz ez utzi izanak. Dena-ren batura dela esango nuke.

Zure liburuan (Córrer o morir,katalanez), oso presente dagosufrimendua. Sufritu gabe ezdago benetako ahaleginik?Nire burua etengabe hobetze-ko balio dit sufrimenduak, etahori da indarberritzen nauena.

Egungo gizartea erosoegia dela eta helburuerrazegiak jartzen ditugula uste duzu?Leku guztietan bezala denetik dago, baina ezdut uste helburu errazak jartzea hobea edookerragoa denik. Garrantzitsuena helburuakjartzea da, direnak direla, eta horiek lortzekolan egitea.

Zer da irabaztea?Bideaz disfrutatzea, zerbait ikastea, eta ahalbada, ibilbidean zoriontasuna aurkitzea.

Munduko probarik zailenak irabazi dituzu.Dena lortu ostean, zer?Tira, Summits of my life proiektuaren erdiabaino ez dut egin, beraz oraindik pare baturte ditut pentsatzeko [irribarretsu].

Liburuan kontatzen duzu lasterketa bateanxede bakarrarekin atera zinela: irabaztea.Ondoren, ordea, aurrean erori zitzaizun bestekorrikalari bat (Tarcis) laguntzera gelditu zinen.Trail proben onena da sarri laguntasun kon-tua dela. Irabaztea garrantzitsua da, baina niripoz handiagoa ematen dit norbaiti lagundudiodala jakiteak. Azkenean horretaz oroitukonaiz etorkizunean, eta ez garaipen bat gehia-go lortu izanaz.

Korrika ari zarelarik, fisikoak baino gehiago psi-kologikoak dira zure borrokak. Non dago muga?Gaitasun fisikoen eta psikikoen arteko hartu-emana da emaitza. Hankek aurrera egiten ezdutenean, buruak lagun diezazuke gaindi-tzen, hobetzen eta aurrera egiten. Eta alde-rantziz, buruak esaten dizunean ezin duzulagehiago, indar fisikoaz baliatu behar zara lor-tzeko. Biak ditut funtsezko, hankak eta burua,eta bietako batek huts egingo balit ezingonuke ezer egin.

Jaitsieretan hegan zoazela diru-di. Nola lortzen duzu zure gorpu-tza kontrolatzea, halako abiadu-ran?Batik bat ariketa kognitiboa da,ikusten duzuna lotzen jakiteaerantzunak eta soluzioak aurki-tzeko azkartasunarekin, eta horiguztia muskuluetara bideratzea.

Funtsean, emozio bila zabiltza beti…Lasterketak planifikatzerakoan eta soluzioakbilatzeko orduan oso arrazionala naiz, etagauzatzerakoan berriz, biziki emozionala.

Ordu asko eta asko pasatzen dituzu korrika,erotzeko modukoa ez al da? Lo geratu izan zarakorrika egin bitartean!

“Nire burua etengabe hobetzekobalio dit sufrimenduak,indarberritu egiten nau. Lortzeakostatzen zaiguna da benetakoplazera ematen diguna”

©SÉ

BA

STIE

NM

ON

TA

Z-R

OSS

ET

©SA

LOM

ON

/ JO

RD

ISA

RA

GO

SSA

“Ez dut uste jendeaknik egiten dudanaimitatu beharduenik, horrekdakartzan ondorioakjakin gabe”. Goitikbehera eta ezker-eskuin: Artic Race2013 eskilasterketan; iaz,Chamonixen; etaaurtengo ZegamaAizkorri mendimaratoian.

©IS

MF

PRE

SSO

FFIC

E


Korri egitea“Zergatik egiten dut korrika? Zergatik sortzen ditmenpekotasuna lehiak? Ez dakit, uste dut ez dagoelaarrazoirik. Aitzakiatzat esan nezake nekatutakoanendorfinak igotzen sentitu nahi ditudala, lasterketabat irabazteak edo paisaia ederrak ikusteak sortzendidan emozioa sentitzeko beharra daukadala. Esannezake eragiten didan ongizateagatik egiten dudalakorrika, osasunagatik edo arazoetatik deskonektatuahal izateko. Haurtzaroan erreprimitutako irrikak eza-batzeko izan liteke edo talde baten partaide izateko,zerbaitetan baliotsu sentitzeko. Agian nire patua segi-tzeko da edo nire beldurrei ihes egiteko. Beharbada,egungo gure bizimoduan galdu dugun ingurune erro-mantikoa berreskuratzeko egiten dut, edo nire istoriodramatiko eta heroikoa sortzeko, Erdi Aroko edogerretako kondairen pare, protagonista eta heroia iza-nik, epika lortzea gero eta zailagoa dirudien mundubatean. Ez, uste dut gustatzen zaidalako baino ezdudala korri egiten, instant bakoitzaz gozatzen duteta ez dut zergatian pentsatu beharrik”.

Atleta ona izatea“Atleta handia da bere gaitasun geneti-koak aprobetxatzeaz gain atzetik lanhandia egiten duena, baina atletabikaina da konplexutasunaren etadesordenaren uretan igeri egitekogauza dena, itxuraz zaila dena errazeginez, desordenaren barruan orde-na ikusiz. Pertsona sortzaileekdesordena bilatzen dute, kontzien-tziaren mugetatik harago irudika-tzen dituzten txoko guztiak arakatuahal izateko, barrutik eta ingurutikdarien indar irrazionalei segika”.

Lasterketa“Lasterketa, artelanaren modukoa da: teknikaz eta lanazgain, behar bezala burutzeko inspirazioa behar duensorkuntza da. Eta iragankorra ere bada, sortu bitarteangozatzen duzulako eta une gorenean, bikaintasuna lortuduen puntuan, betirako desagertzen da eta ezinezkoa

izango da lasterketa bera berriz sortzea. Antze-ko lasterketak egongo dira, antzeko emozioakbiziko ditugu eta antzeko sentsazioak sentituko,baina inoiz ez du forma bera izango, inspirazio-ak beste forma batzuk arakatzera eramangogaituelako”.

Córrer o morir liburutik hartutako pasarteak.

“Beharbada, egungo gure bizimoduan galdudugun ingurune erromantikoaberreskuratzeko egiten dut korrika, edo nireistorio dramatiko eta heroikoa sortzeko”

Bai, erotzeko modukoa da, baina azkenfinean, nire egunerokoa da, beste batzuekeguna gidatzen edo ordenagailu aurreanematen duten gisan. Eta lo hartzera iristeaez da horren zaila: ez bazara lo egitera gel-ditzen, 30-40 ordu korrika daramatzazu-nean lo geratuko zara ezinbestean, eginaha-lak eginahala. Begiak ixten joaten zaizkizueta borroka eginagatik, horri ezin diozuaurre egin. Une horretan irtenbide bakarra

dago: iskin batean gelditu eta lo-kuluxkabota.

Zein aholku emango zenioke motibazioa galdueta amore eman duenari?Gustatzen zaionaren alde borro-ka egiteko. Gauzak ez dira moduerrazean eskuratzen eta lortzeakostatzen zaiguna da benetakoplazera ematen diguna. n

KILIAN JORNET

«Inspirazioa behar duen sorkuntza da lasterketa»


Azaroaren 6tik aurrera astero Euskal Herriko Bertsolari Txapelketaren ikuspegi bitxiaeskainiko dizu ARGIAren web telebista programak. “Damutuko zaizu(t)e!” mehatxatu gaituzte

lau bertsolariek. Eurek ere txapelketan kantari behar baitzuten, baina...

DAMUTUKO ZAIZU(T)E!

LAU BERTSOLARI GAZTEK egingo diote Txa-pelketako saioei jarraipena webTB saioan.Lehen fase osoaren balorazioa egingo duteazaroaren 6an sareratuko den programan, etahortik aurrera, astero finalerdietako astebu-ruek eman dutena ekarriko dute. Unai Gazte-lumendi eta Mirari Martiarenak aurkeztukodute programa, eta esketxetako protagonistakizango dira Ander Lizarralde eta ArnaitzLasarte.

Hautatutako (zergatik hautatuak? hori ezinaurrez jakin) bertsoaldiak dastatuko dituguastero. Saioetako giroaren testigantza ekarri-ko digu Millan Mindegiak, unitate mobilean.Eustakiok eta Xibuliok bertsotako metaforakherri xeheari azalduko dizkiote. “Bertsozaberastu nahi dut” atalak bertsoei buruzkourrezko galderak planteatuko ditu... Bertsomunduak ere badu bere umore frikia.

Hultzeraren ondoren ez da Beranduegi2009ko Txapelketan egin zuen ARGIAk lehenweb telebista saioa, umore ukitu batekin saio-en kronika egiten zuen Hitzetik Hultzera.Ondoren, umore kolpeka hiru urtez aktuali-tateari jarraitu zion Beranduegik eta Damutukozaizu(t)e! da ARGIAk ekoiztutako hirugarrensaioa. Aurreko bi saioekin pilatutako espe-rientzia eta azpiegitura teknikoa jarri duguTxapelketaren zurrunbiloa pasioz jarraitukoduten lau bertsolari hauen eskura, eta eurekgai librean sortzen dutena da ARGIA.com-entopatuko duzuna.

Non eta noizARGIA.com-eko Multimedia kanalean asteaz-kenetan jarriko dugu astean asteko saioa ikus-gai. Hamaika Telebistan ostiraletan emangodute. n

Txapelketa umore kolpeka

| ESTITXU EIZAGIRRE KEREJETA |

Argazkiak: Axier Lopez

DAMUTUKO ZAIZU(T)E!


Ander Lizarralde Jime-no (Oiartzun, 1984). Ezgara Palestinaz ari bertsomusikatuen emanaldiare-kin biluzten da herrizherri. Gipuzkoatik 18bertsolari sailkatu zirenaurtengo Euskal HerrikoTxapelketarako. Bera19.a zen.

Unai GaztelumendiArandia (Añorga,Donostia 1988). Txapelasko jantzitakoa (taber-na, gaztetxe eta elkartee-tan). Kartelean anaia ira-garri eta bera atera izanda plazara. Programazbihozkada bat du: “Zen-bat lagun galduko ditu-dan!”.

Mirari MartiarenaIraola (Oiartzun, 1986).Lehen aldiz EskolartekoTxapelketan kantatu zue-nean Unai Gaztelumen-direkin ofizioka egiteatokatu zitzaion. Saiohonekin trauma huragainditzea du erronka:“Zenbat barre egindudan aste honetan!”.

Arnaitz Lasarte SantaKruz (Ereñozu, Hernani1989). Larre-Gain sagar-dotegian zirian aritzendena. Hernaniko SanJoanetako txupinazoanbertsolari finkoa. Saiobaterako deitzen diote-nean ezetz esaten duenhorietakoa.

Lau gantxoak


EKONOMIA NOBEL saria urte berean teo-ria baten egileari eta hori errefusatzenduenari ematearen emaitza garbia zero da,ezereza. Bada, horixe da 2013 urteko sal-doa. Tira, badago hirugarren saridunabaina inor gutxik erreparatu du Hansenen–hirugarrenaren– merituetan. Harridurakontuetan ohitzen hasita egon arren, aur-tengo Ekonomia Nobel sariarekin batzor-dekideen eskizofrenia akademikoa nabar-men geratu da. Varoufakisek dioenmoduan fisikako saria une berean Gali-leori eta kondenatu zuten inkisidoreariematearekin aldera daiteke ekonomiabatzordearen aurtengo erabakia. Sarituta-ko bi ekonomialari aurkariak, EugeneFama eta Robert Shiller dira.

Duela lau bat hamarkada, Famak mer-katu efizienteen hipotesia garatu zuen.Finantza merkatuen efizientziaz ari daeta, hipotesi honen arabera, finantza akti-boen prezioek finantza merkatuetakoinformazio eskuragarri guztia islatzendute. Hots, finantza merkatuak ez dirainoiz erratzen, bertako saltzaileek zeinerosleek batzuetan jokabide okerrak hau-tatu arren. Famaren unibertso teorikoanez dago burbuilentzako edota espekula-tzaileentzako tokirik. Merkatu efizienteenhipotesia Igurikapen edo espektatiba arrazio-nalen teoriatik oso gertu dago, baita finan-tza aktibo eratorrien prezioak ezartzekoereduetatik ere. Teoria hauek guztiekazken bi hamarkadetako finantza merka-

tuen garapenerako oinarri teorikoa eskai-ni dute, egungo Atzeraldi Handiaren itur-burua izan den garapen ero eta kontrolikgabekorako alegia.

Famaren teoriaren eduki garrantzi-tsuena zein irrealena zera da, merkatuefizienteetan arbitrajeak egiteko aukera-rik ez dagoela; hots, saltzaileek zein eros-leek finantza aktiboen edo beren prezio-en gaineko uste okerra izan dezaketenarren honek ez die arbitraje eragiketakegiteko eta espekulatzeko ateak zabal-tzen. Ipuintxo batek erakusten du aipatu-takoa. Unibertsitateko irakaslearekindoan ikasle batek 10 eurokoa lurreanikustean hartzeko keinua egiten du.Esperientzia handiagoa duen irakasleakargitu egiten dio egoera: “Ez duzu inda-rra zertan xahutu behar, billetea beneta-koa balitz ez litzateke bertan egongoeta”. Kontuaren irakurketa analitikoaondokoa da, Merkatu efizienteetan lehiakbeti ekiditen du aparteko irabaziak esku-ratzeko aukera.

Famaren sari-kidea den Shiller bestemuturrean dago kokatuta. Shillerek berakdio Merkatu efizienteen hipotesia “pentsa-mendu ekonomikoaren historia guztikoerrakuntzarik harrigarriena” dela. Izanere, Famak makroekonomiaz ezer gutxidakiela aitortzen duelarik Shilleren anali-siak espekulazioaren dimentsio makroe-konomikoa barneratzen du. Famak ezdakiena Shillerek mahai gainean jartzendu, hots, finantza jardueraren zati esan-guratsua espekulatzaile hutsa dela etaekonomia produktiboarentzat kanpo era-gin negatiboak dituela. 2008ko krisialehertu aurretik Shillerek aktibo ugariren–horien artean higiezinen– prezioen bila-kaera aztertzen jardun zuen. Azterketahorretan Amerikako Estatu Batuetakohamar hirietako etxebizitzen prezioenindize sintetikoa nabarmentzen da. Indi-ze horrek 2001 urtetik aurrera inflazioizugarria erakusten zuen.Eugene Famarentzat inoizlehertu behar ez zuen krisia-ren iragarlea izan zen aipatu-tako indizea. n

Saria gora saria behera

Unibertsitateko irakaslearekin doan ikaslebatek 10 eurokoa lurrean ikustean hartzekokeinua egiten du. Esperientzia handiagoaduen irakasleak argitu egiten dio egoera: “Ez duzu indarra zertan xahutu behar,billetea benetakoa balitz ez litzateke bertanegongo eta”. Kontuaren irakurketa analitikoaondokoa da, “merkatu efizienteetan” lehiakbeti ekiditen du aparteko irabaziakeskuratzeko aukera

MikelZurbano

EHUKO

I R A K A S L E A,

E KO N O M I A L A R I A

IRITZIAREN LEIHOA

DA

NI

BLA

NC

O

Asisko Urmeneta

GORA PRO NOBIS - IRITZIAREN LEIHOA



IRITZIAREN LEIHOA

AUTOBUSEAN ahoak eman ahal ari dira,kamera aurrean direla eta ibiltariak interesa-tzen dituztela ustez: zerga sobera ordain-tzen da, gobernu sozialistak lumatzen gaitu,gerra on batek bederen arazoak konpondu-ko lituzke, eskuin muturrarentzat bozkatu-ko dugu beste aukerarik ezean, gazte alfereta kanpotar mukizu horiekin larderiatsuadatekeelako, ezkerrekoa naiz alta... Buruaaltxatu dut ikusteko nork zikintzen didanJoan Margariten poemak katalanez irakur-tzeko premiazkoa dudan isiltasuna: “Hemperdut poc pero ho hem perdut tot”.

Nabaritzen dira jendeak barka ezinkeriaobratzearen bezperan elkarren berotzen.

Balentriaz. FN bozkatuko dute arraiki,atzo Etxarrin, Ainhoan eta Ezterenzubinbezala, konplexurik gabe, txirotasuna,ingurune sozial sarraskitua eta larru kolo-reagatik bazterketa pairatzea zer den ezdakiten laborari eta langile plazentek,Marine blonda eta bulartsua delako,zurien, jabeen eta kristauen heterozentris-mo neoliberalaren ikurra harroki darama-lako.

Nola ahantzi antzeko gorro-to diskurtsoek zilegitu zutelaAuschwitz? Ondorioak jaki-nez, tematzen baldin bagara,barkaezinak gara. n

ESTATU ESKLABISTAK baino lehen, tribuak oinarrizkoegiturak zirenean, liskarrak euren artean konpontzenzituzten. Egindakoaren ondorioen neurririk ez zego-enez, ordainketa ohitura desberdinak eraiki ziren.Geroago, botereak zentralizatu zirenean, arautzeariekin zioten, menpekoen beldurra eta kontrol sozialairabazte aldera, bide batez.

Hammurabi-ren Kodea da ezagutzen den legedizaharrena. Oinarria Talioaren legea da, hau da, begiabegi truk. Araudi honen izaera bortitzaulergarria da, botere absolutu zapaltzai-leen logikan, bai eskubiderik gabeko, etabetebeharrez betetako, esklaboen jendar-teetan.

Lehen liberalek, ilustrazioan, gizaba-nakoaren askatasuna eta berdintasunaaldarrikatu zutenean, Talioaren legeareneraginkortasun eskasaz ere ohartu ziren:ez zuen balio delituak gutxitzeko, sufri-mendua areagotzen zuen, eta boterearengehiegikeriak ezkutarazten.

Hiritarren eskubideak onartu ziren, eta estatuak,botere zapaltzailea urrituz, haiek babestu beharraizan zuen. Kontratu soziala apurtzen zutenei, herio-tza-zigorra edo bizi arteko kartzela ezartzea gehie-gizkoa zela pentsatu zen, penatuarentzat krudelke-ria, eta jendartearentzat jasangaitza. Egindakoalarria izanik ere, hiritar orok birgizarteratzeko esku-bidea izan behar zuen, estatuaren ardurapean.

Nik uste, azken aldian, atzera egiten ari garela, etanabarmen (ez naiz Parot doktrinari buruz ari zehazki,disidentzia politikoarena larriagoa baita). Oro har,kartzelak presoa izorratzeko eta menperatzeko dira;lege aldaketak, zigorrak gogortzeko; eta lehen 30 urtebazen azken muga, gero 40 ezarri zuten. Orain, biziarteko kartzela zigorra ezarri nahi dute. Aztoratuenak(ikusi ditut Madrilen oihuka), berriz ere, heriotza-zigorra eskatzen.

Estatua botere absolutua berreskura-tzen ari da, eta zenbait jende alde dago.Hiritartasun zentzua galtzen goaz, etamenpeko zoriontsu bihurtzen ari gara,aldamenekoaren salatzaile, auzokoarenjazarle, Anaia Handiaren begiradapean.Talionaren legea berriro ezartzeko, bikti-men mendeku gogoa erabiltzen dute,komunikabideetan intelektual morroiekalarma soziala sortzen duten artean.

Ni, neu, ez nago ados. Gizabanakoa-rentzat 20 urtetik gora kartzelan egotea izugarriada, benetan, gizatasunaren aurkakoa, eta 30etikgorakoa mendeku-zaletasunetik bakarrik ulertu ahalda, hots, ez da eraginkorra, eta sufrimendua areago-tzen du.

Baina estatua, guztiona bada, ezin damendekuaren aldekoa izan, eskubideenaldekoa baizik. Ilustratuek asmatu zutenipuin sinestezin hori. Eta guk sinetsi. n

Betiereko kartzela

Iñaki Odriozola IR A K A S L E A

ItxaroBorda

IDA Z L E A

DA

NI

BLA

NC

O

Barkaezinak

Estatua botereabsolutuaberreskuratzenari da, etazenbait jendealde dago

DA

NI

BLA

NC

O


IRITZIAREN LEIHOA

POLITIKAREN KONTUAK fun-tsean hedabideetan segitzendituen baten gogoeta da hau,lantzean behin aparteko itu-rrietatik edanda ere. Politikaalderdietatik haratago eta era-kundeetatik honatago izanbadela sinetsita dagoen batengogoeta. Beste batzuen osa-garri.

Bi urte joan dira mugarriizan zen aste hartatik. Beroal-di hark gorabeherak izan ditugerora, hotzaldiak barne,bihotzak eta buruak tenpera-tura berekoak zertan izan ezduten seinale. Hortaz, apustuestrategiko berrian sartzeanona da onartzea bidea ibilianegiten dela, trantsizioz, abia-dura aldakorrean, norabideaetengabe elikatuz, mugarriberriak jarriz, bidaian ikasiz,baldintzak sendotuz, etaunean uneko pozak gozatuz.Baina guztia, dagoena eta ezdagoena ere, prozesu batenbarruan ulertuta, ezinbestean.

Prozesua da giltza, dimen-tsio bakarreko politika bainoaskoz gehiago. Editorialbatean irakurri bezala, hirudimentsiotako politika, bul-tzada sozialez, arriskuak har-tuz, tabuak behingoz bazter-tuz, benetan zeharrekoa...aldaketarako politika, finean.Nik beste elementu bat gehi-tuko nioke: eskala, espazioaneta denboran, bietan neur-tzen delako apustu batensinesgarritasuna, eta sinesga-rria ez denak ez du gerorikoraina izan ar ren. Ezustebatzuk horrekin lotuak izandaitezke.

Izan ere, epe luzerako hel-buruak epe motzean ditu hel-bideak, derrigorrez. Perspek-tiba sinesgar ria epeguztietan. Ez dezagun bide-or ria gatazkaren eremuramugatu, apustu guztiek bide-or ria behar dute eta! , aregehiago krisian. Etzi bainolehenago bihar delako. Hor-taz, eskala beti ere, ezkersubiranisten esparru desber-dinak sentitzen ditut. Gas-teizko Legebiltzarra, Iruñe-koa, Gipuzkoako Gobernua,Ipar Euskal Herria, Udalbil-tza... Eta egia esan, kosta egi-ten zait eragin-esparruotakohariak bide-orri argi eta osobatera biltzea. Matazatu egi-ten zaizkit. Jauzi handiegia,nire ustez, gaurko ezinbeste-ko kudeaketa pragmatikojatorretik etzidamuko balizkoEuskal Estatura. Epe guztie-tan bete beharreko jauzia.Hortaz, EH Bilduri dagokiobide-orri oso eta propioa lan-tzea, propioa.

Euskal Bidea esaten duguorain. Euskal bide sareaesango nuke nik, jarduerapolitikoaren uztarrian espa-zioa eta denbora kateatzendituena. Biharkoari etzikoaribesteko garrantzia ematendiona, pragmatismoan jaus-teko beldurra uxatuz. Marranagusietan etenik ez, etamamia etengabe el ikatuz.Hiru dimentsiotako sarea,abiadura neur ri-koa. Eta, batez ere,gehiengo soziala-rentzat sinesgarria.Horixe neurria. n

DA

NI

BLA

NC

O

Iñaki Antiguedad AMAIURREKO DIPUTATU OHIA

Sinesgarritasuna daneurria


IRITZIAREN LEIHOA - ZIRTAK

IDAZTEAK gehienetan tranpak ekartzen ditu berare-kin (tranpari euskalki batzuetan artea deitzen zaiobaina ez dut hortik joko). Kalkuluak eta amarruak.Irailetik hasi naiz Berrian egunero zutabe bat idazten.Hilabete bat lehenagotik ekin nion lehendabizikokolaborazioa prestatzeari. Horrelakoetan gure zuta-begileek askotan egiten dituzten oporretatik etxera-tzearen kontaketen parodia osatzeko apeta nuen, ger-taera hurbil bat gogoan. Azkenean, erabaki nuenbezperan gertatutako zerbaitez idatziz hasi beharnuela. Baina Etxera izeneko testutxoa umezurtz gel-ditu zitzaidan ordenagailuko karpeta batean.

Idazlea izateak gehienetan handiustea dakar bera-rekin. Behin testu bat eginda, ezinezkoa zaigu irtenbi-dea ez ematea. Eta Burlatako Axular aldizkaritik zer-bait eskatu zidatenean aukeran etorri zitzaidan. Honazutabe delakoa:

Etxera

NIRI ere gertatu zait atzerrian egon eta nongoa nai-zen azaldu behar izatea. Orobat gertatu zait, behinEuskal Herrian naizela, geo-pedagogia nazionala-ren pasadizoa puztu edo apaindu behar izatea,nire entzuleriari atsegin gehien emateko. Bada-kit ahozko euskal literatura garaikideko azpi-genero garrantzitsua dela, zaindu eta ongilandu beharrekoa.

Inoiz bizi ez dudana da isto-rioaren subjektu pasiboak,gu nongoak garen irakastendiogunak, Basque Countrya-ren berri izatean, zer senti-tzen duen. Berriki arte.

Omahako aireportuan Europarakobidea hartu nuen. Hegaldia atzeratu etaareto batean sartu gintuzten itxaroteko.Ni nire liburutxoarekin ez nintzengehiegi asaldatu. Hortik gutxira neska batingeles eskasean hasi zitzaidan galdezka, ea zeresana zuten, noiz abiatuko ginen. Nik ingelesezazaldu eta berak bere talde-koei euskaraz errepikatu.Hara! Duda egin nuen zeregin. Baina ezin nuenaukera galdu: “And whereare you from?” galdetu nien,erabat itxurazkoa ez zen jakin-minez.Zehatz-mehatz azaldu zidaten nire herria-

ren historia, ezagutzen nuenaz pixka bat bestelakoa,ederragoa. Niri ez zidaten galdetu nongoa nintzen ni.

Frankfurten hegazkin banatan itzuli ginen, beraieketa ni, etxera.

Denborak gehienetan zentzatzea dakar berarekin.Aurrekoa idazten emandako, gehienez jota, 60 minu-tuak (edo, nahiago bada, ez argitaratzea erabakitzenemandako hilabetea) oso ongi galdutzat eman nitza-ke, inon atera ez banu. Hortaz aparte, argitaratzeakgehienetan ustekabea dakar berarekin. Zeinek esanenzidan, Erdal Herriko erdigunean, eta alferlanean, argi-taratuta, oihartzunik eta erantzunik izanen zuenik,Aretxabaletatik? Hauxe da Axular aldizkarikoek pasadidaten gutuna:

Etxera dela eta

ZUEN azken alea irakurrita, Angel Erroren artikulua-rekin topatu gara. Bertan neure burua eta nire koadri-la erraz ezagutu ditut eta ez onerako. Ni ez naiz nor

idazle batek bere lananola egin behar duen esa-teko, baina zehaztapenbatzuk egiteko beharreannago. Eskertuko nukehitzok hurrengo aleanargitaratuko bazenituzte.

Asaldatu ez zela esaten duErrok eta megafoniako ingelesa

ezin ulertuta berari galdetugeniela. Zer ikustekorik ez. 1)Ni hiru urtez bizi izan naizlanean Nebraskan eta, jakina,

ez dut ingelesa ulertzeko arazo-rik. 2) Bera guri begira-begira zebi-len aspaldidanik, ia guk bestelakoasmorik sumatzeraino. Megafonia-

tik zer esan zuten galdetu zigun berak,euskaraz. 3) Bi segundotara azaldu zigun zuta-begilea zela. 4) Hegazkin berean iritsi ginen

Loiura. 5) Berak galdetuzigun nongoak ginen,bai, eta helbidea, gurebueltatzeazidatzi beharzuen zuta-

bearen kopia guri pasatzeko. Zer-tara datoz hainbeste gezur? n

Angel ErroIDA Z L E A

DA

NI

BLA

NC

O

Idazlearen egiak

Antton Olariaga


ERDIKO KAIERA

Parisen bizi naiz du izena liburuak, baina izenbereko poeman Donostiari buruz ari zara.Bellepoquekeriari kritika?Belle Epoqueak gauza distiratsuak, interes-garriak eta dekadenteak ekarri zituen, bainaDonostia ez da libratu horretatik. Erabatmonarkikoa da bere estiloan, bere festetaneta bere beldurretan ere: gazteei eta auzoeidien izu horretan, adibidez. Ez du preseskiesan nahi espainola eta Juan Carlos I erre-gearen zalea denik, estilo monarkikoa heda-tua dagoela baizik, ez bakarrik urbanismo-an, baita egiten dituen ekitaldi askotan ere.

Jon Sarasuak, bere azken liburuan, galdeegiten du zer galduko lukeen DonostiakZinemaldia kenduko balitzaio. Bere ustean,ez asko: sektore batzuek bai,baina hiriak hiri bezala ez.Alabaina, Juan Karlos Izagi-rrek azken Musika Hama-bostaldia aurkeztu zuenean,zera esan zuen: “Zinemal-dia, Jazzaldia eta MusikaHamabostaldia dira Donos-tiako kulturaren oinarriak”.Beraz, [bar re egin du]monarkikoa izaten jarraitzendu Donostiak, Bildurekinere.

Estimatzen dut Juan Karlos Izagirre,baina ezin dute. Zer edo zer daukate, ezinetena. Beren historiaren irakurketa kritikobat, Donostiaren historia soziala, oraindikegiteko eta asumitzeko dago. Eta hori egitenez den bitartean ez du nortasunik edukiko,beti izango da monarkikoa.

Historia kritiko horretatik etor liteke berazDonostia poeman aipatzen duzun nortasunadostua?Gatazka behintzat bai. Benetako gatazka.Donostiak ez daki edo ez du jakin nahi zeindiren bere problemak. Berrehun urte diraerre zutela, ahalegin batzuk egin dira histo-riografia berri bat muntatzeko… Langile etapopular arrastoa zeukan guztia suntsitu dubere udalerri osoan. Begiak ezin du memoriaerrekuperatu.

Bilbori eskainitako poeman apur bat barkabe-rago ez al zara izan?Bai, seguru. Badago kopla gogor xamarrenbat oraingo Bilbori buruzkoa, dena den. Ni

familia langilekoa naiz etalangile munduan bizi izannaiz. Miresten dut jende hori,badaukat ikuspegi idealizatubat, dudarik gabe. Bilbokhori bazeukan, Donostiak ezdauka, ez dauka ezer, jada ezdauka arrantzalerik ere ia.Gainera, Jose Antonio Agi-rrek esan zuen bezala, “Bil-bao no se rinde”. Erresistituegin zuen hiria izan zen eta

mitifikatuta daukat. Gustatu edo ez gustatuorain egin dutena, badakit nora noan Bilboranoanean; ez nau dezepzionatzen. Donostiakbai.

“Ez ulertuarena egiten didate euskaraz arikobanintz bezala”. Euskaldunen hiriburu izatetikurrun samar dago Gipuzkoako hiriburua.

«Donostiak ez dakizein diren bere problemak»

KOLDO IZAGIRRE

Parisen bizi da Koldo Izagirre, Marrutxipi izeneko auzoan. Eta Parisetik –alegia,Donostiatik– Berlinerainoko –alegia, beste Donostiarainoko– poema bilduma argitaratu du:

Parisen bizi naiz (Susa). Hiriaren mugatik idatzi duen liburuaz hizketan hasi gara eta bideanatera dira auzi politikoak, urbanistikoak eta pertsonalak.

| GORKA BEREZIARTUA MITXELENA |Argazkiak: Dani Blanco

“Legea kritikatzetik etaestraparlamentarioki jardutetikilegalizazioaren beldur izaterapasa gara. Ulertzekoa da? Bai.

Politikoki eraginkorra da?Eztabaidatzekoa da”


KOLDO IZAGIRRE - ERDIKO KAIERA

Bai. Miresten ditut katalanak Bartzelonadaukatelako. Han bizi ez diren idazle katala-nek gorroto dute, esaten dute publikatu ahalizateko hara joan behar duzu-la. Baina ondo dago horrelakozentro bat edukitzea, bereongaitz guztiekin.

Donostiarekin gertatzenda, askotan zer edo zer esperoduzula eta ez dizula ematen.Oso erraz eskaintzen du bereburua edozertarako hiriburueta gero ez da iristen, ez dujariatzen. Eta azpian badagogazteria inbolukratu handibat, baina zerbait dago, kristalezko sabai bat,gorago pasatzen uzten ez duena.

1970eko hamarkadako gazte belaunaldiaklortu ez zuen eraldaketa sozialaren nostalgiasumatzen da poema batzuetan. Orduan irabaziez zena galtzen ari al gara orain?

Esperantza handia zegoen 70eko hamarral-dian. Galdera unibertsalak planteatzengenizkion gure buruari eta erantzun uniber-

tsalak ematen saiatu ginen.Horregatik zegoen marxismoahain eztabaidatua. Zatiketapolitikoak ere horregatik izanziren ezkerrean, gauza funda-mentalengatik. Dena emanzuen belaunaldi horrek: kar-tzela, heriotza, borroka arma-tua, zikintzea... Baina hautes-kundeak etorri ziren etaorduan iraultzailea politikaribihurtu zen, hor etorri zen

galera. Akomodazioa, politikeria... Nahiz etaHB kanpoan geratu eta oso interesgarriaizan borroka estraparlamentario bat nolaeraman litekeen ikasteko, bere erratu guztie-kin ere.

Gero kontsumismoa, nik eta nire koadri-lak Marcuseren liburuetan ikasi genuen hura,

“Donostiaren historia soziala oraindik egiteko eta asumitzeko dago. Hori egiten ez den bitartean ez du nortasunik edukiko”.

“Gure kezka arte ofizialistarekinapurtzea zen; barandiarankeriaketa gauza etnoak... Horiek denak

berriz itzuli dira. Arteautonomiko ofizial bat dago,

bide-talo guztietan ikustendena”


ERDIKO KAIERA - KOLDO IZAGIRRE

benetan etorri da eta telebistak piztuta daudeHerriko Tabernetan. Orain beste kontu batdator [barrez] eta espaloitik ibili beharkodugu.

Barne errimak poeten sindikatuanen hitz egi-ten duzu horretaz, ezta?Bai, anekdota batetik sortu nuen. Anekdotatestuala izan zena espazial bihurtu nuen.Errenterian manifestazio batean batek “in-de-pen-dentzi-a!” egin zuen oihu. Korrikaetorri zitzaion arduradunetako bat esanezhori ez zela leloa, ez zela gaia.

Zein zen ba manifestazioaren aldarrikapena?Nazionala zen, ez zen udal mailakoa. Osoadierazgarria da: legea kritikatzetik eta estra-parlamentarioki jardutetik ilegalizazioarenbeldur izatera pasa gara. Ulertzekoa da? Bai.Politikoki eraginkorra da? Eztabaidatzekoada.

Arteetan ere belaunaldi horren apustua gaurnagusi denaren oso bestelakoa izan zen.Gauza bera gertatu da, atzera egin da. Gukabangoardian nahi genuen egon, gazte guz-tiek dauzkaten kezkak genituen eta gureaarte ofizialistarekin apurtzea zen; barandia-rankeriak eta gauza etnoak... Horiek denakberriz itzuli dira. Arte autonomiko ofizial batdago, bide-talo guztietan ikusten dena; taber-na guztietan etnoa nagusitu da, dantzan, pin-turan; antzerkian komedia erraza...

Lehenago argitaratutako artikulu batzukberreskuratu dituzu liburu honetarako. Zerga-tik?Hasieran saiakera labur batzuk egitekoasmoa neukan, baina ez zitzaizkidan gustatu,artikulu mailatik ez ziren pasatzen. Abando-natu egin nuen asmo hura, baina apunteakbilduta neuzkan, aspaldi samarretik jakin-mina neukalako hirigintzak zer eragin dau-kan gure bizimoduan, gure hizkuntzan... Etaustekabean apunte haiek poema forma har-tzen hasi ziren, eroso samarsentitzen hasi nintzen etahorrelaxe mantendu nituenartikuluak, harira zetozelako-an.

Jose Manuel Enea poemanetxe baten zaharberritzeaz ida-tzi duzu eta nola obra horretanzenbakiak hitza ordezkatzenduen. Eraikuntzetatik hasten alda hiria deshumanizatzen?Azken finean hitzaren beldurra ere badago.Hitza ikustea, soberan dagoen zerbait beza-la. Gogoratzen naiz orain dela hamar bat

urte egon zela proposamen bat Pasaian kaleizenak aldatzeko. Atzera bota zen, bainainkesta bat egin zuten aldizkari batean, Bran-kan, eta inkestatuetako batek, uste dut ira-

kaslea zela, esan zuen eztabai-dak saihesteko hoberenaAmeriketan bezala kaleeinumeroak jartzea zela. Horre-tan gaude: alde batetik pozga-rria da, hitzak badu molesta-tzen duen zerbait . . . Egiaizango ahal da!

Lagun batzuk ere agertzen diraParisen bizi naizen: Ibon Sara-sola, Ramon Saizarbitoria...

Beno, Ramon bat ageri da Kursaal zubian...Keinu bat Apollinaireren Le pont Mirabeauri.Idazle bati buruz da, zubian barrena doa,

Beste proiektu batetik sortu da Parisen bizi naiz. Izagirrek bildutazeuzkan ohar batzuk hirigintzak gure bizimoduan daukan eraginariburuz jardungo zuen saiakera baterako. “Eta ustekabean apunte haiekpoema forma hartzen hasi ziren”.

“Txikiak gara, gutxi gara,gauden bezala gaude, sekulako

porrot pila hartu dugu, bainahor gaude. Ezkortasun militante

bat positiboa da beti.Baikortasunak erosotasunera

eramaten gaitu”

KOLDO IZAGIRRE - ERDIKO KAIERA

beste zubi batzuk buruan dituela eta jendea-rekin topo egiten du, sudurra uretan, buruabeste zer edo zertan. Omenaldia da gure lan-bideari, idazleari. Eta idazle horrek Ramondu izena [barrez].

Aldiz Ibon Sarasolari “errua” bota diozu.Omenaldi txikia da hori ere. Poeman aipa-tzen den irudi hori buruan geratu zitzaidan,“Gazte naiz: / iretargia harrikahautsi dut”. 16 urte nituen etairudi potentea iruditu zitzai-dan. Ahaztutako liburua daSarasolaren Poemagintza, osoliburu ederra; merezi lukeberrargitalpena sarreratxobatekin.

RH: umorez idatzi duzu “errehatxe ezkorra”-ri buruz. Kontra egitea odoleandaramagu?Ni erre hatxe positiboa naiz [barrez]. Egiaesan, jenialitate hutsa iruditu zitzaidan XakaKortaxarena'tar Txominen liburu batetikdator: traperia batean ikusi nuen, EuskaldunonRH ezezkorra. Euskal jatorriko biologo etamedikuen artikulu bilduma da, berak itzulia,latin erroko termino zientifiko bat bera gabe,dena euskal erroko hitzekin emana, sekulako

meritua. Titulua jeniala iruditu zitzaidan etapoema bat probokatu zidan.

Txikiak gara, gutxi gara, gauden bezalagaude, sekulako porrot pila hartu dugu, bainahor gaude. Ezkortasun militante bat positi-boa da beti. Baikortasunak erosotasunera era-maten gaitu. Poema ganberroa da, baina aldiberean sinetsi egiten dut gure nortasunarenzati interesgarri bat behintzat hori dela, “azen

ontzeko, beste izurrite bat!”.Etorkizun liluragarri bat sal-tzen diguten guztiei adarrajotzeko da.

Azkeneko poeman Paris Berlinbihurtzen da.Paris-Berlin ardatz ezinezkoada eta iruditzen zitzaidan inte-resgarria zela talka hori era

sinbolikoan agertzea. Eta agian, nahi nuengarbi gera zedila ez naizela Parisen bizi, Ber-linen ere bizi naizela. Hiri ideala zein izangozen? Bien sinbiosia: Parisen dekadentzia etaelegantzia klasikoa eta Berlinen indar berri-tzaile, libre eta arrazionalagoa.Arrazionala onerako, kasuhorretan. Berreraikitzen jakinizan duen hiria da, Donostia ezbezala. n

“Hiri ideala zein izango zen?Parisen dekadentzia eta

elegantzia klasikoa eta Berlinenindar berritzaile, libre eta

arrazionalagoa”


ERDIKO KAIERA

BODYBOARDER batek denboran atzera egindu istripuz. 1912. urtean bizi da geroztik,baina ez da gertatu zaionaz jabetu. Beretzatbereziki prestaturiko entrenamendu gunebatean dagoela uste du; fisikoki eta psikolo-gikoki zailduko duen eszenatokia dela ingu-ratzen duen mundua. Ilusio betean, XX.mendearen hasierako errealitate soziopoliti-ko eta kulturalean murgilduko da kirolarimodernoa.

Umore absurdoa agintzen du Bada antzerkitalde sortu berriak, “zenbaitean surrealista, etabeste hainbatetan tragikoa”, eta gure historiarikeinu eginez –galernaren ondorioz, ehunkamarinel irentsi zituen itsasoak, 1912. urtean–,biziraupenerako gaitasuna eta gizakiaren buru-gogorkeria ekarriko digute lehen planora.

Obraren zuzendari eta gidoilari den UrkiMuguruzak azaldu digunez, klimatologiari etaaurreikuspen metereologikoei lotuta dago

Geure historiari keinu eginez,umore zentzugabea dakar

Traganarru obrak

BADA TEATROA

“Izatearen apologia eta honen aldarrikapena. Antzerkia ulertzeko modu bat. Beste modu bat.Labirintoan aurrera egiteko arrazoia, eta bitartekoa”. Aurkezpentzat darabiltza hitzok Bada

antzerki taldeak. Traganarru dute lehen lana eta azaroaren 9an taularatuko dute estreinakoz,Azpeitiko Euskal Antzerki Topaketen 31. edizioa antolatuko den honetan, hain zuzen.

| GARBINE UBEDA GOIKOETXEA |Argazkiak: Bada Teatroa

Traganarru obraren kartela.


TRAGANARRU - ERDIKO KAIERA

lana: “Gaur egun erraza da bizpahiruegunera izango dugun eguraldia edoitsasoaren egoera ezagutzea, gutxigorabehera behintzat. Zientifikokiazaltzen ditugun aldaketa hauek Jain-koaren borondate gisa hartzen zirengarai hartan, eta sineskeria ugarizegoen”.

Baina metereologoaren atzeko figurarikbazen orduan ere hemen, Muguruzak jakina-razi digunez: “Benetan existitu zen. Elizgizo-na zen eta Gipuzkoako Foru Aldundirakoegiten zuen lan. Orduko komunikazioak ezziren, ordea, gaurkoak bezain azkarrak, eta1912ko hartan, galerna abisua eman eta kos-taldeko bazterretara heldu zenerako, Bizkaikoarrantzale ugari itsaso zabalean ziren”.

Urki Muguruzaren (Zarautz, 1982) zuzen-daritzapean, zazpi aktore biltzen ditu Tragana-rru obrak: Iñigo Azpitarte (bodyboarderraren

rolean), Jon Ander Alonso, Iker Etxa-rri, Erika Olaizola, Gurutze Eizmen-di, Inazio Tolosa eta Iñaki Santos.

Iraganetik bada beti zer ikasia.“Askotan ez dugu iragana ulertzen”,dio Muguruzak, “protagonistari erehori bera gertatzen zaio, ez duela ger-tatzen ari zaiona konprenitzen, baina

berak badu bere egia, errealitatetik apartedagoena, eta bereari eutsiko dio kosta ahalakosta, bere egia besterik ez balego bezala.Edozein egoeratan alde ona bilatuko du etabere alde erabili nahiko du”.

Obrak aurreikuspenari eman dion garran-tzia ikusirik, igarlearena egitea eskatu dioguzuzendariari, Azpeitiko Topaketetan zer ger-tatuko den, eta, areago, publikoak Traganarrunola hartuko ote duen irudikatzea: “Esperodut topaketa osoak arrakasta izatea. Gureobrari dagokionez, ondo konektatuko dugula

uste dut, ez delako itzulitako obra, euska-raz sortua delako, eta hemengo gauzezhitz egiten duelako. Pertsonaia oso identi-fikagarria da. Bestalde, nahiz eta tragediabaten testuinguruan kokatu, komedia da,barre egiteko da, irauten duen ordu etalaurdenean ondo entretenituta egotekomodukoa. Ikusleak antzokitik gusturaaterako direla uste dut”.

Energia eta denbora erruz dedikatu diotaldeak obra honi, “kalitatezko lana egitendugu, eta baliabide guztiak ditugu. Zerfalta zaigu? Emanaldiak lotzea”. Progra-matzaile eta kultur teknikariengan jarriadute itxaropena, haien babesaezinbestekoa baitzaie: “Eaberriak garenoi luzatzen digu-ten begia, gure obrak herrizherri mugi daitezen”. n

Nola ikusten duzu euskal antzerki-gintza orokorki?Zaila da musutruk lan egitea,gogoaren eta pasioaren bultzadahutsez, etorkizuna zer izango denjakin gabe. Berme minimorik bale-go, programatzeko erraztasunik,sare eskuragarririk, diru-laguntza-rik, errazago izango litzateke.Baina merkatuaren araberakoa da,eta azkenean, elkarbizitzan bainogehiago, lehian hasi behar baduzu,prozesuko lan guztiak, muntaketa,

marketina, logistika eta gainerako-ak, zeure gain hartu behar badizu,antzezteari, pasiotzat duzun horri,

energiaren %2 besterik ezin diozueskaini, eta horrek erre egiten du.

Aktore sentitzen naiz, eta nikbaino gehiago dakien zuzendaribaten esanetan egon beharko nukelogikaz. Aukera hori suertatu ez zai-danez, dena neuk egin behar dut,idatzi, zuzendu, harremanak etagainerakoak, antzezteari utzita. Hauez da oraindik nire tokia. Bestalde,badira zirkuitu alternatiboak zurepasioa praktikan jartzea ahalbide-tzen dizutenak: gaztetxeak, kalea...

Urki Muguruza: «Nire pasioari energiaren %2 besterik ezin diot eskaini»


ERDIKO KAIERA - LITERATURA

IDAZLEA izan nahi zenuke eta ez dakizunondik nora jo? Idazle izanagatik ere,ez duzu artean estilo aproposa aurkitu,eta baduzu zer hobetu, zer ikasi, zerimitatu? Jakin-min handiko irakurleazara beharbada, idatzi asmorik ez bainaautore ospetsuek ofizioan jardutekoardatzak (eta maniak) ezagutu nahikolituzkeena...

Kasuotako bat baldin bada zurea,eskuartean beharko zenuke Aiztoa etaarkatza. Idazteari buruzko idazleen ahol-kuak (autolaguntza gida). Irati Jimenezekbatu eta itzulitako testuak aurkitukodituzu bertan, Antton Olariagaren ilus-trazio beti ederrez osatuak.

John Steinbeck, Margaret Atwood,Henry Miller, Ernest Hemingway, Step-hen King edota Gabriel García Már-quezen gogoetak datoz, eskema ber-tsuari jarraituz: lehendabizi egileariburuzko datu biografiko esanguratsue-nak, eta ondotik idazketari buruzkozenbait gomendio, sarritan dekalogoan.Denetarik aurki daiteke orriotan, oharzentzuzkoak, komentario sinestezinak,aipamen barregarriak eta perla ugari.Bat esaten hasita, Harkaitz Canok berakhitzaurrean hautatutako bera: “Litera-turan ezer ez dago idatzita”.

Idazkuntzatik harago, liburu haunoranahikoa eta edonorentzakoa deladio Canok, “lanerako eta bizitzekojarreraz ari delako. Idazteko estiloaz etabizitza estiloaz. Literaturaz eta krime-naz. Banitateaz eta inbidiaz. Zeure bizi-tza hobeto kontatzen ikasteaz”.

Pena da euskal autorerikez dela ageri. n

Garbine Ubeda Goikoetxea

GARAI GOZOAK ere bai. Lucien Etxezaharretak, aitzin solasean,ospatu egiten du bizitzaren aurpegi bikoitza. Izan Etxamendirenabesti-letrak, izan prosa zein olerkia, “dena poesia dela bereobran argi da: poesiaren hatsak, hobeki erran haizeak betetzendu, eta poesia kantu zela hasieratik azpimarratzen da edonon”.Liburuak badauka epilogo bat, aski interesgarria, abesti etapoema bakoitza kokatzen laguntzen diguna historiaren eta idaz-learen biografiaren argitan. Gehitu dira esku izkribu batzuk ere,bere “idazkera eder eta biziaren dastatzeko”. Azkenik, diskoadator liburuarekin. Oilo-larrua jartzeko moduko antologia bat,Etxamendi eta Larralderena (Elkar, 1998).

Bere herriaren minberatasunaz, desagertze arriskuaz, apurke-ta ezinbestekoaz jabetu zirenen urgentzia lirikoa ageri da Ezte-renzubiko laborari sentiberari Maiatzek eskaini dion seigarrenliburuki honetan. Bihotzera iritsi zaizkigu beste behin Aurorarenegilearen primaderak, nafarroi oraindik iritsi ez zaizkigunak.Magikoak dira hitzetako asko, 2012an joan zitzaigun Etxamendi-ren herrikide, izenkide eta kintoa izan zen aipatutako EñautLarralderekin kantatuak. Carrero Blancoren hilketa aringarriareninguruan egindako “Yup la la!” himno bihurtu zen, esate batera-ko. Beraz, pentsa dezake batek baino gehiagok, Etxamendirenamusika eta literatura bezainbeste izan zen soziologia fenomenoa.Eta egia da, bulkada eman baitzion belaunaldi hark iraultzari,berrogeita hamargarren hamarkadako gure beat formalak ziren,apurka-apurka iratzarri zirenak hegoaldeko derrotatik eta ipa-rraldeko anestesiatik.

Dena dela, liburu hau eskuetan ohartuko da irakurlea lozorro-an zegoen diskurtso bati egokitu zitzaiola tonu bat, erromanti-koa oso, apaindura gutxikoa baina ederra, serioa baina bitalista.Itxaro Bordak aipatzen duen zinezko poesia kantatua aurkitukoduzu liburu honetan, minbera, malenkoniatsua, uneka epikoa:“Gure gudarien auzia/ Munduan dagon argia/ Orhoitzpenezjosia/ Dezute Euskal jendia/ Euskal jende guzia eta/ Zaretegure guardia”. Poeta adoretu horrek berorrek Euskal Herriarikantatzen dio modu barnekoiagoan, oinaze politikoa eta pertso-nala nahasian: “Orbaizetako menditan geroztikan banabil amen-tsetan”. Amets bat da, izan ere, Etxamendirena, oraindik iratza-rri ez dena, gizakiena eta naturarena. Mundua kantuz aldatudaitekeela uste dutenen argitasuna dauka, eta baita deskripziora-ko eta sustraitutako lirikarako joera. Konbinaziohorretatik jaio dira hitz hauek guztiak, bihotzeanmin antzeko bat ematen dutenak. n

Igor Estankona

Kantu eta olerkiak Eñaut Etxamendi

Maiatz, 2013

Garai garratzak Idazleen idaztekoaholkuak

Helduen Literatura | POESIA Aiztoa etaarkatza Irati Jimenez

Txalaparta, 2013


MUSIKA - ERDIKO KAIERA

AURRERA DOA Operaren Lagunen Bilboko Elkarteaaurtengo zikloarekin, eta zikloan bertan hain garran-tzitsua den Tutto Verdi proiektuarekin. Irailean Gio-vanna d’Arco-ren txanda izan zen, oso ezaguna ez dentitulu eder bat, eta urrian, aldiz, maisu italiarraren lanfamatuenetako bat: Rigoletto. Nork ez du noizbaittararatu La donna è mobile aria hiperfamatua? Ba,opera honekin, musikaren hit-paradeko top-ten guztie-kin gertatzen den bezala, edo zoragarri, edo penaga-rri. Baina zortea izan dugu, eta, benetan, OLBEkekarritako bertsioa primerakoa izan zen, batez erebakarlariengatik. OLBEk eta Lisboako Sao CarlosAntzerki Nazionalak egindako produkzioa txukunaizan arren, ez zen emanaldiaren onena. Soiltasunaaskotan txalogarria da, baina soiltasunaren eta pobre-ziaren arteko muga oso fina izan daiteke, eta kasuhonetan gauza gutxi esan daiteke eszenografiariburuz: argiztapena ondo, jantziak ere bai, besterik ez.Inpaktu bisual pittin bat faltan bota genuen. Halere,bertute musikalak dastatzeko aukera izan genuen,sobran. Eta horretan zentratuko naiz.

Miguel Angel Gomez Martinezek graziaz zuzen-du zuen Bilbao Orkestra Sinfonikoa. Gure arteanezaguna eta maitatua den zuzendari honek (duelaurte dexente Euskadiko Orkestraren zuzendari titu-larra izan zen) taxuz eraman zuen batuta (nahiz etabatzuetan adore gehiegirekin, estali egiten baitzi-

tuen ahotsak). Bilboko Operako Abesbatza ere fin.Baina luxuzko bakarlariak izan genituen. ElenaMosuc soprano errumaniarrak Gilda paregabeaoparitu zigun. Delikatua, sinesgarria, interpretazioa-ren aldetik; eta oso egokia bere ahots tesiturarenga-tik. Menderatzen du pertsonaia bokalki, eta horrekematen dio askatasuna bertsio freskoa emateko.Txalo eta bravo ugari jaso zituen, oso mereziak.Halere, Mosuc saioaren izarra izan arren, aipamenberezia egin behar zaio Ismael Jordi tenorearenaktuazioari, Duca di Mantova pertsonaian. Distira-tsua izan zen bere interpretazioa uneoro. AlfredoKraus-en ikaslea izan zen eta nabaritzen zaio, asko.Emisio dotorea, ahots gozoa erregistro guztietan(ze pena justu La donna è mobile ariaren azken notanateratako kiboa). Eta, dena esan behar bada, akatsgabeko presentzia du taula gainean edozein galairenrola irudikatzeko. Perfektua. Bestalde, Leo Nucci,Rigolettoren rolean, sendo aritu zen, sakontasunaeman zion pertsonaiari. Eta Iryna Zhytynska mez-zoak (María José Montiel-en ordez, azken honekistripu bat izan zuelako 22an izandako emanaldian)Maddalena ederra egin zuen, nortasunhandikoa.

Saio txalogarria, beraz. n

Montserrat Auzmendi

Brava Gilda

VerdirenRigolettoEuskadiko OrkestraSinfonikoa.Zuzendaria:Miguel AngelGomez Martinez. Bilboko OperarenAbesbatza.Zuzendaria:Boris Dujin.Eszena-zuzenda-ria: Emilio Sagi.Bakarlariak:Elena Mosuc, LeoNucci, IsmaelJordi, IrynaZhytynska.Lekua: BilbokoEuskaldunaJauregia. Data: urriaren25a.


| ANA ZAMBRANO |ERDIKO KAIERA - DENBORA-PASAK

3 5 4 7 16 7 9 3

8 3 7 57 4 2 8 1

7 36 5 1 3 4

3 4 1 55 2 1 84 6 9 8 2

Erraza

Zaila

9 4 8 14 6 3

7 8 1 44 7 2 6

9 1 7 22 3 6 8

5 4 23 6 4 5

Erraza

Zaila

1

2

3

4

5

6

7

8

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Ezker-eskuin:1. Zareten hauek. Behar bezain on ez dena. 2. Adintsu, zahar. Lehen musikanota. 3. Garoa, iratzea. Apalki. 4. Argazkiko hiriburua. Juntagailua. 5. Urrearen sinbolo kimikoa. Zuloak egin. Burutazio. 6. Oihuka, garrasika.Etekinak, ondasunak. 7. Zola estaltzeko erabiltzen den ehun sendoa. Toki bate-ra heldu. 8. Biki artifiziala. Barnatasun.

Goitik behera:1. Zeuek. 2. Nafarroako udalerria. 3. Eta abar (laburdura). Sasoira heldu. 4. Suari dariona. Antzinako lantza txiki. 5. Taninoak. 6. Azao. Einstenioarensinboloa. 7. Lama. Ar sortzailea. 8. Hizkiak. 9. Zerbaitetan jakinduria duena.10. Lokarri sendoa. Biologiako Izendegi Normalizatua. 11. Joan den gauean.12. Gogo bizia, irrika. 13. Zati txiki edo baztergarri. 14. Jaramon. 15. Ogidun.

Ezker-eskuin:1. Zuek, Eskas.2. Urtetsu, Do. 3. Ira, Apalik. 4. Habana, Eta. 5. Au, Zulatu, Bulko.6. Uluka, Irabaziak. 7. Moketa, Iritsi. 8. Klon,Sakontasun. Goitik behera: 1. Zuihauek. 2. Urraul. 3. Etab,Umo. 4. Ke, Azkon. 5. Tanuak. 6. Espal, Es. 7. Sua,Aita. 8. Letrak. 9. Aditua. 10. Soka, Bin. 11. Bart.12. Uzia. 13. Lits. 14. Kasu. 15. Okin.

11 12 13 14 15

953487216146925387782316954

471852639328679541569143872

294531768615798423837264195

293654718567819432418327956

374562891981743625625198347

832471569759236184146985273

Harvard Unibertsitateko irakas-le bat Japoniara joan zen hitzaldibat ematera. Hitzaldia aldiberekoitzulpen sistemaren bidez jarraituzuten hurbildutako entzuleek.Honelako zerbait entzun omenzuten aurikularretatik:

– Irakasleak txiste moduko bate-kin hasi du hitzaldia. Ez dakit zer-gatik, baina Ameriketako irakasleguztiek txiste batekin hastendituzte hitzaldiak. (Isilunea) Kon-tatzen ari den txistea ez dago uler-tzerik, beraz ez dut itzuliko.Berak, ordea, txistea itzultzen ari

naizela uste du. (Isilunea) Nirealdetik zera proposatzen dizuet:amaitzen duenean, begirunez,denek barre egitea (Isilunea).Amaitzear dago. (Isilunea). Orain!

Entzuleek, barre egin bakarrikez, altxa eta txaloka ere hasi omenziren! Hitzaldia amaitzean, irakas-lea itzultzailearengana hurbildueta esan omen zion:

– Hitzaldi asko eman dut atze-rrian, baina txisteak ondo itzulidizkidan lehen itzultzailea zara.Zorionak!

Gurutzegrama Sudokuak

Aldibereko itzulpena

Soluzioak

NE

ILJS

-CC

BY

Kike Amonarrizen umorea


ALEA - ERDIKO KAIERA

HAMAR URTE pasatu dira Zaharregia,Txikiegia agian proiektua New Yor-ken estreinatu zenetik, 2003an izanzen. Oraingo honetan, KirmenUribe, Mikel Urdangarin, RafaRueda, Bingen Mendizabal etaMikel Valverde berriro elkartu dira,Jainko Txiki eta Jostalari hura sentika-ria tarteko. Urriaren 3an egin zutenaurre-estreinaldia, OndarroakoMarabilli Jaialdian, eta laster izangoda kalean Elkar disketxeak argitara-tutako disko liburua. Halaxe azaldudigu Kirmen Uribek: “Joxan Liza-rribar Berriako presidente ohia hil-zorian zela, Mikel Urdangarinekinelkartu nintzen eta Joxanen omenezzerbait egitea erabaki genuen; huragure lehendabiziko emanaldian izanbaitzen New Yorken, eta gure lehe-nengo jarraitzaile sutsua izan zela-ko, lehenengoa eta beharbada han-diena”. Sentikari berri honek NewYorkera eramango ditu berriro eus-kal sortzaileok, azaroaren 18an.Urtarrilaren 25ean, berriz, Donos-tian ikusi ahal izango ditugu.

Zenbait galdera luzatu dizkioguKirmen Uriberi:

Nolakoak dira Jainko Txiki eta Josta-lari hura sentikaria eta disko liburua?Zortzi kanta eta lau poema errezita-tu bildu ditugu disko liburuan.Testu guztiak nireak dira eta kantagehienak Mikel Urdangarinenak.Rafa Ruedak hiru abesti egin ditu.Testuen gainean egin dituzte musi-ka eta kantak, eta doinu batzuk eresortu dituzte, zenbait poema irakur-tzeko. Urdangarinen kasuan, lehe-nengo aldia du lan molde honetan,normalean musika aurretik egitenduelako, eta gero letra.

Prozesu ederra izan da, asko hitzegin dugu geure artean eta horinabaria da diskoan.

Zertaz hitz egiten dute kantek?Testuetan denetarik dago, bada ber-tso librea, baina baita bertso idatziakere, koplak… Kolore handiko tes-

tuak dira, oso desberdinak eurenartean eta baita kantak ere, osomolde ezbedinekoak. Rock-folk ere-muan murgildu gara. Badu puntutradizional edo folkia, baina osodisko modernoa da.

Poema eta abestiaren arteko lerroamehea izango da...Denak dira poemak. Kontua da,poema guztiak ezin direla abestibihurtu, abestiak neurri jakin batizaten du, melodian egokiago sar-tzeko. Bestetik, bertso librean ida-tzitako poemek beren erritmoadaukate, beren musika, eta hori osointeresgarria da, guk egin dugunahori izan da, poemen erritmo horiindartu musikaren laguntzaz. Dis-koa entzuten duenak ez du nabari-tuko jauzirik poema errezitatuareneta abestien artean. Azkar sartzenda diskoa, entzun erraza da.

Eta interpreteen araberako desber-dintasunik badago?Talde bat gara. Hiru ahots entzutendira diskoan, Mikel Urdangarinena,Rafa Ruedarena eta nirea. Horrekkolorea eta aniztasuna ematen diodiskoari, baina talde baten moduanfuntzionatu dugu diskoa egitekoorduan. Talde osoak egin du lan, eta

horrek batasuna eman dio, eta kolo-re bat. Uste dut entzuleak eskertukoduela diskoa koloretsua izatea. Ildoatestuen haritik doa eta nabaria dabakar batek idatzi dituela denak.Rafaren gitarra elektrikoa, Mikelenakustikoa eta Bingenen bibolinaabesti eta poema guztietan daude,eta horrek batasuna ematen dio.Niretzat oparia da disko hau, halakomusikariak prest eta ondoan izanditudalako.

Musikak hitzen menpe egon behardu?Ez zait iruditzen, ondo josiak egonbehar dira. Sentikari honen hitzekgarrantzi handia daukate, oso testulanduak dira, eta hitzak oso presen-te daude kanta batzuetan, bainanusika eta hitza maila berean dau-dela esango nuke.

Zergatik da hain estua musika etaliteraturaren arteko harremana?Musika eta literatura leku beretikdatozelako, dena delako sormena.Hitza ere soinuz eginda dago, hitzak edukidun soi-nuak dira, nolabait esa-teko. n

Myriam Garzia

JAINKO TXIKI ETA JOSTALARI HURA SENTIKARIA

Joxan Lizarribar gogoan

DA

NI

BLA

NC

O


Babeslea: iametza Interaktiboa

| JOXERRA AIZPURUA | ERDIKO KAIERA - ZIENTZIA ETA TEKNOLOGIA

ORAIN HAMABOST URTEezagutzen ez zen kutsadu-ra mota bat gero eta gehia-go zabaltzen ari da :etxekokutsadura.

Gero eta denda gehia-gotan ikusten dira ingu-ruan usain goxoa sortzekosubstantziak, hala nola,hainbat motatako argiza-riak, intsentsuak edotaponpa bidez tarteka-mar-teka likido usaintsuak aska-tzen dituztenak. Baina substantzia horien erabilerarekin batera, asma etaminbiziak ere ugaldu egin dira.

Europako hainbat herrialdetan hasiak dira neurriak hartzen. Ildo horre-tan, Frantzian produktu guztietako etiketetan kutsatzaileei buruzko infor-mazioa ematen hasi ziren 2012an; 2014an, berriz, informaziokanpaina zabal bati ekingo zaio, eta hurrengo urteetan hainbatproduktu debekatzea ere aurreikusten da. Bitartean ikerketapublikoak egiten ari dira. Epe motzean, ikastetxeetako atmosfe-ra eta eraikuntzan erabilitako materialak aztertuko dituzte. n

Klima aldaketareneragina gehien jasangoduten lurraldeen mapaGai honi buruz asko hitz egingodugu hurrengo hilabete etaurteetan. Aurrerapen gisa,AEBetako Stanford Unibertsi-tateko ikerlari talde batek egin-dako mapa. Bertan, aldaketa kli-matikoaren eraginez arazohandienak jasango dituztenlurrak adierazten dira.

ttiki.com/56583(Ingelesez)

Saturnoren edertasuna

Cassini zunda 1997. urtean abia-tu zen Lurretik Saturnorantz,eta 2004az geroztik hangoatmosferan orbitatzen ari da.2017an amaituko da harenmisioa, baina bitartean irudiikusgarriak bidaltzen ari da.Oraingoz bidalitakoak ederrakizan dira, baina zientzialariakezustekoen esperoan daudeoraindik, laster eraztunen ingu-ruan kokatuko baita zunda.

ttiki.com/56584(Frantsesez)

Teleportazio kuantikoarrakastatsua

Ikerlari japoniarrez eta alema-niarrez osatutako talde batek bitkuantiko fotonikoen transmi-sioa lortu du Tokion egindakosaiakuntza batean. Oso urrutigaude oraindik gizakiaren tele-portaziotik, baina telekomunika-zioen alorrean oso bide interes-garriak zabal daitezke saiakerahonetatik abiatuta.

ttiki.com/56585 (Gaztelaniaz)

Etxe barruko kutsaduragatikkezkatuta

2012KO URRIAREN AMAIERANSandy urakanak bete-betean jozuen New York. 45.000 milioieuroko txikizioak eta 210 hildako,horiexek hondamendiak utzitakokopuruak. Hiriko biztanleekkezka ugari dute orduz geroztik.Batetik, eraikin publiko batzukberritu beharra dago, South Ferrymetro geltoki eredugarria esatera-ko; 500 milioi euroko kostua izanzuen eta, txikituta

geratu zenez, beste hainbeste behar izango dira berritzeko.Bestalde, Sandyren eraginez urak hartutako altuera inoizko

garaiena izan zenez, gero eta biztanle gehiagok erabaki duteManhattaneko lurrak uztea. n

Sandy urakanaren lehenurteurrena New Yorken


LANDAREAK - ERDIKO KAIERA| JAKOBA ERREKONDO |[email protected]

PARE BAT HILABETE izango da,sukaldari landarezale batek galde-tu zidan: “Huitlacoche mexikarrahemen ekoitzi al genezake?”. Izenhori aztekek erabiltzen dute berennahuatl hizkuntzan, artaburuaerasotzen duen Ustilago maydisonddoari esateko. Mexikon artosailetan hazten den gutizia gastro-nomikoa. Mundu guztiko jate-txeetan gero eta gehiago erabil-tzen dute. Eta nire erantzuna:“Ez, ez, kanpoko gaitz kutsatzailebat ekarri eta betirako hedatukogenuke”. Handik astebetera lagunbatek hor jartzen du Facebookenbere sailean artaburu baten argaz-kia, “zer da hau?” galdezka: Hui-tlacoche-a Nafarroan! Buru horijasotzeko eta neuk hartu nahinuela esan nion. “Gaitza hemendugu”, idatzi nion sukaldariari.

Horrek barrenak mugiarazi ziz-kidan. Batera eta bestera. Onddohorren atzetik egin dudan proze-sioaren ibilbideko kantoi guztienmaparekin ez zaitut aspertuko. Bihilabete horiek nire kolkorako.Kolkorako, etxean amaitu baitut.Kaiku ederra ni. Artaputza izenadu onddoak. Artaleari erasotzendionean endurtu eta tumore amor-

fo baten antzerasortzen du, grisa,gerora beltza.Aspaldikoa daartaputza, men-deak izango diraartoarekin Ameri-ketatik etorri zela.Espainian 2002anospitale batekogiroa ebaluatzekoegindako ikerketabatean, bertantopatutako esporaa l e r g e n o e nartean, artaputza-ren generokoazen bigarrena.

Onddo uzta zabala da udazke-nean. Bakoitzak berea. Zalebatzuek bi, hiru, lau perretxikobildu eta besteak hor uzten dituzte.Beste batzuk ziento erdi bat motabereizi, bildu eta jateko gai dira.Okerrenak, hala ere, ezagutzen ezdituztenak “txartzat” hartu etaostikoka edo makilakadaka jotzendituzten kaikuak dira. Perretxikoe-tako hau, non ez da gertatzen?Izan ere, kaiku eta kirten...

Lehengo batean beste kaikukeriabat... Duela ez asko munduko chef

onena aukeratu zuten euskal herri-tarra, Donostian ospatzen den gas-tronomia feria handian. Artaputzaaipatu zuen. Mexikon baino haztenez dela esan zuen. Geurean, hegohaizea baino zaharragoko izena du:artaputza. Bere inguruko soroetanez da asko ibiltzen munduko chefonena. Ahoa neurri hitz egitendute, gero, bertako produktuez,harro. Mozkinetatikurrun. Harroputz.

Artaputza astaputzaeta gastronomia asto-nomia. Batzuetan... n

AmatzaBukatzen ez den lana da amatzakoa. Corylus ave-llana, hurritza adibide. Hurrak heldu eta askatuberriak ditu, irail-urri aldera. Ondoren negurakoantolakizunetan sartu da: hostoak janariz hustueta erreserbak osatu. Horretarako hostoetakoklorofila jasotzen ari den artean, ordea, dagoe-nerako hurrengo urtean du burua. Hurrengourteko hurrak izango direnak sortzeari eman da.Loratu egingo da, horra argazkian lore arrengerbak izango direnak. Horiek zimeltzerako loreemeak irekiko ditu. Lore emeak, ernaldu etabegien barruan babestuko ditu. Begi horietanigaroko dute negua. Udaberrian zabaltzean hos-toekin batera aterako dira fruitu bidean izangodiren lore horiek. Etengabeko amatza. Loraldi-rako izerdi kolpea aprobetxatu behar da hurritzamozteko: makiletarako, pardetarako... Eta bigu-na, malgua izatea nahi dugunez, ilgoran. n

LOR

EN

ZO

EIZ

ME

ND

I

JAK

OBA

ER

RE

KO

ND

O

Artaputza


| NAGORE IRAZUSTABARRENA |ERDIKO KAIERA - DENBORAREN MAKINA | NAGORE IRAZUSTABARRENA |

LOU

RD

ES

CA

RD

EN

AL

VRIGNE-SUR-MEUSE (FRANTZIA),1918KO AZAROAREN 11KO GOIZA.Henri Gouraud jeneralaren aginduakbetez, frantziar armadako 163. infan-teria dibisioak Meuse ibaia zeharkatuzuen, Hanneton alemaniarren eliteunitateari erasotzeko prest. Egunhezea, hotza eta lainotsua zen etalehen bajak ibaian itota hil ziren.Laino itsua barreiatzen hasi zenean,alemaniarrak izan ziren metrailado-reei eragiten lehenak. Berehala eran-tzun zuen frantziar artilleriak, etaLehen Mundu Gerra etenarazikozuen armistizioa indarrean jarri bitar-tean luzatu zen gatazka, goiz hartako11ak arte, hain zuzen. Frantziarrenbandoan 91 hildako eragin zituenazken orduko gatazka hark eta dene-tan azkena Augustin Trébuchon izanzen, 40 urteko artzain eta soinujolea.

Iturri batzuek diote 10:45ean hilzutela, besteek 10:55ean izan zela.Kontua da Gerra Handia ofizialkiamaitu baino minutu gutxi lehenagojo ziotela tiroa buruan. Gainera,mezularia izanik, Trébuchonek bereunitateko gainerako kideak bainolehen jakin zuen bakea sinatuta zego-ela eta gerra, praktikan, amaitua zela.Izan ere, hil zutenean, mezu batzeraman soinean bere kapitainariemateko. Rassemblement à 11h 30 pourle ravitaillement zioen paper zatiak,ordu horretan jan-edanak hartzekobildu behar zutela, alegia. Aginteak,su-etena ospatzeko, soldaduenartean zopa beroa banatuko zuen.Baina Trébuchonek ez zuen lortuarma-lagunen barrenak zopaz eta

pozez berotuko zituen mezua hela-raztea.

Trébuchonen hilarrian jartzen dusoldadua azaroaren 10ean hil zela.Dirudienez, egun hartan hildakobeste hainbat soldaduren heriotzadata ere egun bat aurreratu zuten.Agintari militarrak ez omen zeudenoso harro, su-etena adostu eta geroere soldaduak gatazkara bidali izanaz.Armistizioa egun hartan bertan sinatuzen, goizaldeko 5ak inguruan, bainabi egun lehenago alemaniarrek amoreeman zuten negoziazioetan eta, prak-tikan, erabakia hartuta zegoen.

Azken baja militar frantziarra izan-da ere, Trébuchon ez zen izan erorita-ko azkena. George Lawrence Pricekanadarra 10:58ean hil omen zen, etaHenry Gunther estatubatuarra10:59ean. Galtzaileen alderdikoazken hildakoaren izenik ez dakigu,baina britainiar kapitain baten oha-rren arabera, 11:15ean soldadu ale-man bat hil zuten metrailadorearekintiro egiten jarraitzen zuelako. 1918koazaroaren 11 hartan, Lehen MunduGerraren azken orduetan, 8.206 zau-ritu eta 2.738 hildako izan ziren ofi-zialki, baina frantziarrak behintzatazken hildako kopurua estaltzen saia-tu zirela kontuan izanik, pentsatzekoada benetako zifra handiagoa izan zela.. Zenbat milaka bizitza salbatukozatekeen menia adostu zuten uneberean sua eten izanbalute? Huskeria, gerra-ko lau urteetan hildakomilioika pertsonarekinalderatuta. n

Nondik datorGaztela-Mantxaren“mantxa”?1982AN, autonomia estatutuaonartzean, lehen GaztelaBerria zena Gaztela Mantxabihurtu zen. Mantxa toponi-moa askoz zaharragoa da,ordea. 1691n Mantxa izenekoprobintzia sortu zen Iberiarpenintsulako mesetan, bainatoponimo ofiziala izan bainolehen ere, askoerabiltzen zeninguru haietan; mende horrenhasieran, Cervantesek beremaisulanaren izenburuan ber-tan adierazi zuen On KixoteMantxakoa zela.

Toponimoa ez dugu gazte-laniatik itzuli behar –ez du“orbana” esan nahi–, arabiera-tik baizik. Zenbaiten arabera,Manxa edo Al-Mansha hitzeandu jatorria, eta “urik gabekotokia” esan nahi du. Bestebatzuek diote Manya hitzetikdatorrela, eta beraz, “goi-ordo-kia” edo “goragunea” pñ.esannahi duela. Horrenbestez,toponimoaren jatorria ErdiAroan dago, XIII. mendeinguruan, arabiarrek penintsu-laren erdialdea konkistatuzuten garaian. n

Arrastoak

US

WA

RD

EPT

.

L’U

NIO

N

Ezkerrean, frantziar soldadu taldea, Gouraud jenerala buru eta metrailadoreakprest, Marne inguruko eliza baten hautsikinetan, 1918an. Eskuinean, AugustinTrébuchon, Lehen Mundu Gerran hildako azken soldadu frantziarra.

Lehen Mundu Gerraberanduegi amaitu zen

TERMOMETROA

JON MIRENA LANDA

Portugalete, 1968. Bilbon hazi zen eta Durangon bizi da. Zigor zuzenbideko irakaslea daLeioako unibertsitatean, EHUn. Eusko Jaurlaritzako Giza Eskubideen zuzendari izana da. Egun irakaskuntzan dihardu buru-belarri. Zuzenbide penalaz, giza eskubideaz eta egoera

politikoa alda lezakeen prozesuari buruzko bere hausnarketak ekarri ditugu hona.

| MIKEL ASURMENDI |

Argazkiak: Dani Blanco

PAROT DOKTRINAz eta Inés del Ríoeuskal preso politikoaren kalera-tzeaz egin dugu berba, eta orobat,Estrasburgoko Giza EskubideenAuzitegiaren erabakiak jendarteansorrarazi dituen erreakzioez. Eran-tzun mamitsuak eman dizkie guregalderei. Gertaeren abiadurak eran-tzun horietako asko iraungiarazi du.Estrasburgoko Auzitegiak doktri-naz ezarritako epaiak zabaldu duenaro politiko berriaz bere ikuspegiaekarri dugu hona.

Parot doktrinaz hitz egitean ZigorZuzenbidearen esparruan aritzengara. Nolakoa da Zuzenbide Penala-ren egoera gaur egungo justizian?Azken hogei urteetan ZuzenbidePenala gero eta gehiago erabiltzenda. Justiziaren kontrol sisteman–zuzenbide zibilaren, administrati-boaren, gizartearen kontrolarenedota hezkuntzarekin alderatua–abusatu egiten da. Zuzenbideakgizartearen jardun eremuak molda-tu behar ditu, mailuaren mehatxuezjustizia ezartzea ez da ona. Ona iza-teko neurriz erabili behar da. Gizar-tean Zuzenbide Penalaz abusatzenbada, gizarte autoritarioa bilakatzenda halabeharrez.

Espainiako Estatuan eta euskal gizar-tean, orobat, nabariagoa da akaso? Ez bereziki. Oro har, Europan,Zuzenbide Penala tresna politikoazkarra bilakatu da. Boteretik era-

«Beste bake prozesuetan bezala,gurean ere egia da gakoa»


TERMOMETROA - JON MIRENA LANDA

biltzen da eta askotan maula [iruzu-rra] egiten da. Erraza da legea onar-tzea, baina legeak arazoak konpon-tzeko balio ote duen hobeto aztertubeharko litzateke. Adibidez, legeakezarri baino, diru gehiago jarribeharko litzateke hezkuntzan.Ordea, arazoak daudenean, Esta-tuak penalera jo ohi du jendea lasaiegon dadin. Noski, kasu guztietanerabiliz gero ez da lasaigarria, aitzi-tik, Zuzenbide Penalak arazoaksorrarazten ditu.

Nazioarteko Zuzenbideak edo Euro-pakoak nola lagundu dezake normali-zazio politikoan eta bake prozesuan? Ez dakit Estrasburgoko Auzitegiaklagundu dezakeen gai horietan guz-

tietan, gauza batzuk kontrolatuditzake baina beste batzuk ez.Estrasburgok gutxieneko batzukezartzen ditu, baina minimo horie-tatik gora ez dauka kontrolatzekomodurik. Adibidez, presoen saka-banatzea neurri estandarra danazioarteko legedian, presoek aha-lik eta hurbilen egon behar duteetxetik, familiarekiko eta gizarteare-kiko loturak ez apurtzeko. Bainahori ezin da egikaritu auzitegiarenbitartez. Europak zentzu moralpolitikoa lantzen lagundu diezagu-ke. Alegia, neurri estandarrak esku-bide bilakatu ezin diren arren,Estrasburgoko erabakien bitartez,erabakiek eztabaida publikoa elika-tu dezakete. Zuzenbidearen borro-ka horixe da: arrazoia baldin badu-gu, arrazonagarria den neurrian,giza eskubideen estandarrak gurealde badaude, nazioarteko iritzianeragiteko behin eta berriz ekindezakegu eta europarren iritziaaldekoa bihurtu. Horrek presioaaskatu eta indar korrelazioa aldatudezake hemengo politikan, baina ezauzitegiaren erabakien bitartez.

Parot doktrina indargabetuta ere,Espainiako Estatuaren espetxe poli-tikak oztopoa izaten jarraitzen dunormalizazio prozesua bideratzeko. Bai. 1995eko Zigor Kodean Parotdoktrinaren espiritua dago, berazpena horiek ezarriko dira. Odol deli-tua dutenek 30-40 urte bete beharkodituzte. Henri Paroti zigor batzukkode berriarekin ezarri zitzaizkioneta horregatik iraunarazten dute kar-tzelan. Parot doktrinak 100 presoinguru jo ditu, beraz 500 ingurugeratuko dira barruan.

Arazo handia aurrera begira.Arazoa presoak bloke bakarreanjardutean dago. Espetxe politikanborondatea balego, blokean hartubeharrean, dituzten delituen arabe-rako politika eginez baizik, presoenegoera desblokeatzen hasi liteke. Ezda gauza bera bospasei lagun hildituen pertsona, eta legez kanpoutzi zuten talde politiko bateko kideizatea. Beraz, delitu ezberdinakdaude eta modu ezberdinez aztertubeharko lituzkete: nork du odoldeliturik? Nork ez? Eta horren ara-bera espetxe politikak aldatu. Odol

delituak ez dituzten pertsonak las-ter egon litezke kalean, hirugarrengraduarekin edo askatasun baldin-tzatuan. Euren delituen munta ezda hainbesterakoa, erantzukizunzibila ordaintzeko prest baleudeneurri estandarrean egongo lirate-ke. Betiere, egindakoak gutxi gora-behera konpontzeko prest baleudeeta ez badute delitu egiteko arrisku-rik sortzen. Eta orain, ETAko pre-soek ez dute delitu egiteko arrisku-rik, ETA ez dagoen neurrian.

Delitu larriak dituzten presoen egoe-ra badago bideratzerik, zigor osoa ezbetetzeko?Preso horiekin beste politikak eginbeharko dira. Esan bezala, presoakdesberdin sailkatuko balira, pertso-na horien blokea txikiago litzateke.Kopurua gutxitzen joango litzatekezigor zenbakietan, eta aldi berean,horiek hurbiltzeko modua azterliteke. Politika arrazionalagoa bide-ratzeak sufrimendua leuntzenlagunduko luke. Hala ere, ez deza-gun pentsa horiek guztiak biharkalera aterako direnik, batzuek osodelitu larriak egin baitituzte. Estra-tegia gutxieneko bat beharko litza-teke, pixkanaka, bestelako espetxepolitika bat bideratzen hasteko.

Nola ikusten dituzu presoek azken biurteetan emandako urratsak. Funtsezko urrats gutxi eman dute.Gaiari serio heltzekotan, ezin dabloke politikarik egin. ETAk heldu-tasuna onartu behar die presoei,ETAkide presoak ez dira bloke bat.Pertsonak dira. Estatuak espetxepolitika alda dezan behartzeko,bloke izaerak desagertuz joan behardu, jendeari bere buruaren jabe iza-tea aitortu behar zaio, preso bakoi-tzak bere urratsak eman ditzan.Ukatu ezinezko urratsak dira. Pre-soek keinuak egin ditzakete, halanola, erantzukizun zibila ordaintze-ko prest daudela esatea eta minaegin dutela aitortzea.

“Egia azalarazten ezden bitartean ez da

indar korrelaziopolitikoa aldatuko”

ERABAKIA oso ona da. Estras-burgok –giza eskubideen siste-mak orobat– gutxieneko esku-bide batzuk baino ez ditukontuan edukitzen. Estrasbur-gok arrazoia ematen ez badizuere, horrek ez du esan nahiarrazoirik ez duzula. Alegia,giza eskubideen estandarragutxieneko sostengurik gabegera daiteke. Kasu honetanEstrasburgoko auzitegia mini-mo horietara heldu da. Handi-tu du babes estandarra. Argia-go esateko, orain arteEstrasburgotik delituak etazigorrak nola definitzen direnkontrolatzen zen asko, bainasoilik legeari dagokionez.Aldiz, gutxiago begiratzenzitzaion behin kartzela barruangertatzen zenaren inguruan.Epai honen bitartez, ez dabakarrik kodean dagoena kon-trolatuko, baizik eta kodea apli-katzen denean, pertsona kar-tzelan dagoenean, egiten direnespetxe politikari buruzkoesku-hartzea izango da. Eraba-kiak bermeak ezarri ditu espe-txe barruan, ez da formaltasu-netan geratu, iraganeangeratzen zen legez.

Estrasburgoko Auzitegiaren

erabakiaz


Zerk trabatzen du hori ahalbidetzea? Espetxe politika konfrontazio ideo-logikorako tresna bilakatu da. Esta-tuak garaipena lortzeko erabiltzendu, garaipen ideologikoa. Areago,garaipen ideologikoaz haratago joanda, giza eskubideen etika gainditudu. Alegia, delituek erantzukizunabehar dute, baina horrek ez du pre-soa bere ideologiari uko egiterabehartu behar. Estatua urrunegi joanda. Baina, halaber, ETAk Estatuarenespetxe politika erabili du presioaegiteko, bere politika egiteko, presoakateatuta edukitzen lagundu du.

Euskal esparru politikoan non daudezuzenbidearen eta legearen mugak?Aukerarik al dago aurrera egiteko?Beste bake prozesuetan gertatu beza-la, gurean ere, egia ezagutzea dagakoa. Egia azalarazten ez den bitar-tean ez da indar korrelazio politikoaaldatuko. Politika batzuk bideratubehar ziren, eta kontziente izan garaEstatuak horren ardura zeukala–baita interes politikoa ere, noski–denok jakin genezan zer gertatu den.ETAk hildako pertsonen kontabilita-tea egin da, eta ondo dago, alde horioso txarto baitzegoen. Baina dena ezdago Espainiako Estatuaren esku.Herri honetan gauzak aldatu nahiizanez gero, euskal gizarteari ezaguta-

razi beharko zaizkio Estatuak sortudituen biktimak, estaliak utzi dituengehiegikeriak. Horretarako kapazaizan beharko genuke. Egiaren partehori azalarazteak alda litzake indarkorrelazioa eta eztabaida politikoa.Eta hori egiteko ezin ditugu epaileakerabili, baina legea erabili dezakegu.EAEn eskumen nahikoa daukaguegiaren aldeko mekanismo txikiakmartxan jartzeko.

Hasi daiteke hori bideratzen, beraz. Badago hastapen oso txikitxoa,apala. Eusko Legebiltzarrean2012an onartu zen dekretua.Dekretuak giza eskubideen urraketabatzuk babestu zituen, 1960-1978urteen artean. Tresna horrek bideazabaldu du. Jaurlaritzak onartuzuen eta politika hori abian dago.100 biktima azaldu dira, bainadekretu hori birmoldatuko balitz,2013 urtera arteko biktimen kasuakaztertu eta babestu lirateke. Poli-ziak, haren baimenaz edo bultza-

daz, eta inkontrolatuek egin zituz-ten giza eskubideen urraketakmodu ofizialean ezagutarazi daitez-ke. Mekanismoa sortuta dago eta bibaldintza behar ditu funtzionatudezan: bat, alderdi gehienen aldeti-ko joko garbia. Denon adostasunalortzea zaila da, baina adostasunnahikoa lortuta aurrera egin liteke,giza eskubideen esparruan betoeskubiderik ez dago eta. Bi, jokogarbia diot, alderdi bakoitzak onar-tu beharko baitu ezin diola berekontakizuna besteari inposatu, norbere errelatuan oso sinetsia baitago.

Alderdiek eman behar dituzte urra-tsak orduan.Bai. Baina egia-mekanismoa ez dagoalderdien barruan eratzerik, erakun-deetan baizik. Alderdiek mekanis-moaren kontrola nahi dute berenesku. Zentzu horretan, esaterako,ezker abertzaleak onartuko balu berejendea –bere jende askok giza esku-bideen urraketak nozitu baititu–mekanismo instituzionaletara joatea,efektua itzela litzateke. Baina horiezin da egin esanez “goazen denokbatera”. 4.000 lagunen salaketa egi-nez adibidez. Hori prozesu batenbidez egin behar da, joko garbia egi-nez, itunduta, alderdien arteko egia-mekanismoa sortuz, hiruzpalau urte-

“Estatuak espetxe politika alda dezan behartzeko, presoen bloke izaerak desagertuz joan behar du espetxean”.

“Denon egiakazalarazten diren

neurrian errelatuaorokorrean aldatuko da”


TERMOMETROA - JON MIRENA LANDA

tan. Horren bukaeran Estatuak egin-dako giza eskubideen urraketak aza-larazita baleude ez al geundekedenok askoz hobeto izango?

Justizia trantsizionala landu behardela entzuten da gero eta gehiago.Zer da berau? Batzuek justizia transtzionala deituaukatzen dute, pentsatzen baituteezker abertzaleak proposatua dela.Beraz, kontra daude. Bestetzuekuste dute hemen ez gaudela trantsi-zioan, ez garela diktadura batetikdemokrazia batera aldatzen ari. Jus-tizia transtzionala Latinoamerikaneta Ekialdeko Europan sortu zen.Iraganeko sarraskien gainean justi-zia egiteko zuzenbidearen arloberria da. Justizia trantsizionala ezdago trantsizio politikoekin zentzuhertsian lotuta. Bere helburua–horretan bat etor gaitezke denok–herri batean bideratu gabe gelditudiren giza eskubideen urraketalarriak konpontzeko ahaleginetanari den gizartearen aldeko zuzenbi-dea martxan jartzea da. Dena den,norbaiti justizia trantsizionalaren

izena gustatzen ez bazaio, bazterdezagun eta dei diezaiogun justizia.

Zaila da antza, baina zuk normaliza-zio prozesua hasteko moduak ikus-ten dituzu, nolabait. Nolabait. Batetik, zatika bada ere,prozesua gauzatu ahala biktimaguztiak hobeto leudeke eta aldiberean kultura politikarako bestela-ko oinarria ezarriko genuke. Egunmartxan dagoen errelatuaren ezta-baidan beste era batean jardun lite-ke. Baina horrek realpolitik egitea etafidatzea eskatzen ditu. Ez da erraza,noski. “Fidatuko naiz ezker aber-tzaleaz?”. “Fidatuko al naiz PSOEzeta PPz?”. “Edota EAJz” diotepolitikariek. Ausardia eta inteligen-tzia beharko dira abagune hori sor-tzeko. Hori sortuko balitz, txikiaizan arren, arestian aipatu dudandekretuaren bigarren urratsa emanliteke, egoera desblokeatzeko. Esa-ten dugu ez dagoela gure eskuetan,baina badago gure eskuetan.

Noren eskuetan zehazki?Dekretua Eusko Jaurlaritzaren eskulegoke, baina etorkizunean legebatean ere pentsa genezake. Alegia,justizia egin nahian ezin badugu jus-tizia penalera jo, ezin badugu epai-leen bitartez egin, hori gure eskuetanez dagoelako, Espainiako Justiziarenadministrazioaren pean, eta horiekbestelako ikuspegia daukatelakohemen gertatzen denari buruz, guk,EAEn, gure botere legegilera jogenezake, eta zatika bada urratsakeman prozesu bat sortzeko. Eta pro-zesua sortzeak ez du esan nahi inorkbere helburuei uko egin behar dio-nik, bakoitzak bere helburu eta ideo-logia mantendu ditzala, baina bideantopa dezagun elkar giza eskubideengaian aurrera egin ahal izateko.

Errelatu osoa egitea zaila da halere. Gertatu den guztiaren errelatuaberehala ez dugu ikusiko. Baina

ETAk hil zituen pertsonen inguruanerrelatua azalarazteak politika zehatzbatzuk ekarri ditu. Ni sinetsita nago,beste egiak ere, denon egiak, azala-razten diren neurrian errelatua alda-tuko dela. Kapazak bagara gertatudena azalarazten errelatua aldatukoda berez. Jendeak ikusten badu nor-bait torturatu edo hil zutela, taldeterroristaren bitartez, diruz ordain-duta, Lasa-Zabala kasuan ikusidugun bezala, jendearen ikuspegiaaldatzen da. Egoera aldatzen joangoda bakoitzaren ideologiaren gainetiketa bakoitzari zor zaion errespetuabermatuz.

Espainiako Estatuak onartuko al dutortura praktikatu dela? Torturarena izango da arazo handie-na, Estatuari aitortzea gehien kosta-tuko zaiona, nahiz eta aspaldi hone-tan Konstituzio Auzitegia, AuzitegiNazionala eta Gorena, ez sistemati-koki, baina behin baino gehiagotanesaten ari dira “ezin dugu esan tor-turak izan direla, baina ez da ikertubehar bezala”. Aitortzen ari dirabeste alde batera begiratu zutela.Baina torturaren gaian ere bigarrenfase batera pasatu beharra dago.Lehen fasea egon da, ikuspegi politi-kotik begiratuta, talka egon da:“Tortura egon da, bai ala ez?”.Orain torturaren inguruko datuakofizialdu beharra dago. Badaude bimuturreko tesi: Barne ministroak“ez da egon” esan ohi du. Egon diraepaileek kondenatutako kasuak,hamabi kasu kode zaharrarekinzigortuak. Kode penal berriarekinbat bera ere. Ofizialki ez dago tortu-ra 90. hamarkadatik aurrera. Aldiz,beste batzuek 10.000 salaketa dituz-tela diote, batzuek epailearenaurrean eginak, bestetzuek moduofizialean aurkeztuak. Zer da zeroeta 10.000? Beraz, egia-mekanismoasortu behar da eta horretarako auzi-tegiko medikuaren protokoloakdaude. Alegia, guri kontatzeak ezdu balio, baino epaile mediku batikontatuak bai. Noski, ez da meka-nismo perfekturik izango, baina bimuturreko datu horiek zehaztekobidean sartu daiteketorturaren gaia. Tartekobide hori zabaltzenbadugu, gure “onda-rea” izan daiteke. n

“Batzuek justiziatranstzionala deituaukatzen dute, ezker

abertzaleak proposatuadelakoan”

PAROT DOKTRINA deuseztatuondoren ezker abertzalearenjarrera adimentsua izan da.Lehen Estatuak gehiegikeriakegiten zituen, eta ETAk ekintzainjustuak egiten zituen berrizere. Gurpil zoroan geunden.Orain ez dago hori. Egurraematen duenak –Estatuakorain– defentsarik gabeko cor-pus sozial bat aurrean baldinbadu, corpus hori azkeneankontra bihurtuko zaio. Dagoensufrimendua izanda, legeakmuga dauka. Orduan beharrez-ko da prozesu bat sortzea bes-tea mugiarazteko, eta ezin badu-zu sortu, gutxienez, baldintzaksortu behar dituzu zure espa-rruan. Ezker abertzalea horre-tan ari da. Zoritxarrez, joerahegeliarrak oso hedatu dira,pragmatikoagoak izaten ikasibehar dugu. Lehenbailehen etaadimenez jokatzea hobe.

Ezker abertzalearen jarreraz


TERMOMETROA

Nondik hirian kitxua hizkuntza etakomunitatea aldarrikatzeko beharra?Hainbat azterketa egin da eta, bes-teak beste, nekazal eremuetatik hiri-rako migrazioa ikusita, uste duguhirigunean ere aldarrikatu dezake-gula gure komunitatea. Hiriburuankitxuaz egiten duen komunitateaizatea hirigunea gure jatorrizkoherrien eremua dela aldarrikatzekomodua da. Horregatik ari garahirian herri indigena aldarrikatzen.

Komunitateko kide guztiak zaretekitxuak?Komunitatean gauden gehienokkitxuak gara baina denok ez dugukitxuaz egiten, arrazoi ezberdinen-gatik: landa eremutik hirirakomigrazioagatik, migrazio horretan

gurasoek seme-alabei kitxuaz hitzegiteari utzi ziotelako eta hiri han-dietan hezkuntza espainieraz baka-rrik delako.

Hainbat zentrotan hezkuntzaelebiduna dago baina hauetan

kitxua irakasgai bat besterik ez da,ez dituzte matematika, literatura etagainerakoak kitxuaz ematen. Horiizan da Ekuadorko hezkuntza elebi-dunaren egituraren arazo handieta-ko bat.

VERONICA YUQUILEMA

“Kaypi mi kanchikomunitateko kide naiz,Quiton (Ekuador) osatzen ariden kitxua komunitatekoa.Gure hizkuntza suspertzeadugu helburu baina baitahiriburuan komunitateaaldarrikatzea ere, gurejatorrizko lurra Ekuadorguztia dela uste dugulako”.Veronica Yuquilema ikasleakbere buruaz egindakoaurkezpena da. Garabide etaHUHEZIren JatorrizkoHizkuntza BiziberritzekoEstrategiak graduondokoanparte hartzen ari da.

“Uste nuen kapitalismoa ez zen beste sistema bat zenutela hemen.Hizkuntzagatik hainbeste borrokatu duzuela ikusita uste nuen bestelako agertokibatean izango zela, komunitarioagoan”.

«Hirian herri indigenaaldarrikatzen ari gara»

| IURE EIZAGIRRE |

IUR

EE

IZA

GIR

RE


TERMOMETROA - VERONICA YUQUILEMA

Urteetako arazoa da orduan, denborada-eta Ekuadorren hezkuntza elebi-duna ezarri zela.Konstituzioaren arabera, kitxua hiz-kuntza koofiziala da herrialdean etaEkuador nazio- eta kultur-anitza da.Estatuak kontuan hartu beharkolituzke bi ezaugarri horiek, bainaerrealitatean ez du egiten.

90eko hamarkadan, gutxi gorabe-hera, hainbat borroken emaitzakezagutu genituen, horien arteanhezkuntza elebidunarena. Urteekin,erabakiak hartzeko autonomia eska-sa izatetik gobernuaren menpe ego-tera pasa da, beraz, egun nahikoegoera kritikoan dago hezkuntzaelebiduna. Eskaintzen duten zentrogehienak nekazal eremuetan daude,eta gutxi batzuk bakarrik erdigu-nean, hirietan. Migraziorik eman ezden nekazal eremuetan mantenduegin da hizkuntzaren transmisioa.Eta uste dut gure komunitateakhorregatik jarraitzen duela bizirik,komunitateetan kitxuaz hitz egitenjarraitzen dutelako seme-alabekin,aiton-amonekin, gurasoekin…Hirietan batzuetan mantentzen dutejarrera hori baina askoz zailagoa da,jende asko bizi den guneetan hez-kuntza espainieraz bakarrik delako.

Zuk zeuk non ikasi zenuen kitxua?Ez nuen inoiz hezkuntza kitxuazjaso, dakidana nire gurasoengandik,

aiton-amonengandik eta egungoingurunearengandik jaso dut.Hirian bizi izan nintzen eta diskri-minazio asko jasan behar izan nuen.Eta hala ere, nire gurasoek ez zida-ten inoiz esan kitxua ez hitz egiteko,nire arropa ez janzteko edo landaeremuetara ez joateko.

Beraz, familia bidezko transmisioaezagutu duzu.Hori da, orain arte komunitateanegon garenontzat garrantzitsua izanda familia bidezko transmisioa.Hori eta egunerokotasunean norbe-ra kontzientziatzea. Eta hala ere,Euskal Herrira heltzean ohartu naizzenbait gauza alde batera utzi ditu-gula: espainieraz idazten jarraitudugu, espainieraz pentsatu eta idatzidugu edo batzuetan espainierazpentsatu eta kitxuaz idatzi dugu.

Hizkuntza alde batera uzten ari direnkomunitateko kideen kasuan, nolaohartarazi hizkuntza mantentzearengarrantziaz?Oso zaila da. Gu, komunitate gisa,ekintza nahiko zehatzak egiten hasiginen. Horietako bat hizkuntzariprestigioa emateko bideo batzukizan ziren. “Agian 90eko hamarka-dan ez zegoen unibertsitatean indi-gena askorik baina gaur egun bada-go prestatutako jendea” mezuazabaldu nahi izan genuen ikus-entzunezkoaren bitartez. Izan ere,jatorrizko hizkuntza guztiei gertatuzaie prestigio faltarena: gurea denaukatu dugu, garenak ez du baliorikez zentzurik, ez da aurrez ezarritakoegituraren barruan sartzen, gukherri moduan ez dugu lekurik etaondorioz garena ukatu behar duguhiri barruan gure lekua hartzeko.Sistemak eraman gaitu horretara.

Eta aipatu dituzun bideo horiek nola-ko harrera izan zuten?Nire aitak ikastetxean erakutsi ditu,izan ere, gero eta hedatuago dagoeskolan espainieraz irakastearenideia, etxean erakutsiko dietelakokitxua. Ez da horrela, ordea, denaprozesu bat da.

Bideoak erakusten zituenean jen-dea gertatzen ari zenaz ohartzenhasten zen, izan ere, gu ez garajabetzen gure hizkuntzak desager-tzen ari direla, ez dago hizkuntza-ren arazoaren kontzientziarik. Ego-era arazo moduan aurkeztuta,jendea ari da gauzak pentsatzen etagertatzen ari denaz jabetzen.Komunitate gisa pixka bat indar-tzen eta zenbait gauza aldarrikatzenlagundu digu horrek, hainbeste dis-kriminaziok geure burua ukatzeaeragin du-eta.

Hainbat hizkuntzak elkarbizitzenduten eremuetan, gero eta ohikoa-goa da haiek nahastea. Nola biziduzue hori zuenean?Gurearen moduko eremuetan landubeharreko arlo asko daude, adibi-dez, familia bidezko transmisioa,corpusa, hedabideak, hezkuntza…Bide batzuk har ditzakezu baina ezdituzu denak maila berean garatu-ko; hemen, esaterako, terminologiagaratu da, hiztegiak daude, bainabatzuetan pertsonek hitzak bilatzea

Eskoriatzan graduondokoa ikasten ari diren hiru ikasle: (ezkerretik eskuinera)Bonifacio Iturbide nahualt komunitatekoa, Veronica Yuquilema eta Suna Altun kurdua.

IUR

EE

IZA

GIR

RE

“Presidenteak kitxuazigortzen dituen mezuguztiak gobernuarenalde onak azaltzeko etaestatuaren egituraz hitzegiteko dira, eta hori gumenperatzenjarraitzeko beste modubat besterik ez da”


VERONICA YUQUILEMA - TERMOMETROA

Babeslea: EMUN

bera landu beharreko prozesu batbihurtzen da. Komunitateetankitxuaz hitz egiten dutenean,batzuetan espainierazko hitzak era-biltzen dituzte: ‘computadora’ eta‘celular’ hitzek badute itzulpenabaina oraindik erabili egiten dira,sortutako hitzak ez direlako egune-rokotasunera egokitzen. Ez dagocorpusean aritzen den talde finko-rik eta honelako gauzak zintzilikgeratzen dira.

Gainera, mundu globalizatu honetanbeste herrialdeak ezagutzeko baliokodiguten hizkuntza nagusiak ikastenmurgildu gara, geurea ahaztuta. Oraindik ere badago maila baxukoeta estatusa ematen duten hizkun-tzen ideia, oraindik egiten da hiz-kuntzen hierarkizazio hori. Noski,hizkuntza gutxituak beheko mailandaude, beraz, komunitateetakoek,nekazal eremuetakoek, hitz eginbehar dituzte eta hirietakoek ezlituzkete erabili behar atzera egina-razten dutelako.

Guk oraindik bizi dugu egoerahori nahiz eta gobernua hasi denjatorrizko hizkuntzak erabiltzenpolitizatzeko, hau da, ez hizkuntzaindartzeko baizik eta mendebalde-ko gizartearen pentsaera ezagutzeraemateko.

Hori hizkuntza bultzatzeko har-tutako erronkaren baitako besteborroka bat da, izan ere, Ekuador-ko presidenteak erabiltzen dukitxua, hitz batzuk egiten ditu.Ekuador nazio- eta kultura-anitzaizanda, presidenteak hitz egitekobetebeharra du, ez da ari gurimesede bat egiten, baizik eta esta-tuko 13 hizkuntzak menperatubeharko lituzke, ez kitxua bakarrik.Kitxuaz igortzen dituen mezu guz-tiak gobernuaren alde onak azal-tzeko eta estatuaren egituraz hitzegiteko dira, eta hori gu menpera-tzen jarraitzeko beste modu batbesterik ez da.

Quiton kokatu behar dugu eratzen arizareten komunitatea. Hainbestemilioi biztanleko hiri batean, nolabildu?Abantailak eta desabantailak ditugu.Abantailetako bat da jende askodagoela, hainbat probintziatatikQuitora ikastera edo lanera joanda-ko indigenak. Komunitate barrukojendearen ehuneko txiki batekdagoeneko lortu du unibertsitatetitulua eta honek ahalbidetu duhainbat helburu komun finkatzea.Ikasketa garaian baztertuta senti-tzen zara: hiri txiki batetik zatoz etahan zure komunitatera joan etaetxera itzul zintezke, hirian ezberdi-na da. Hori genuen komunean: gurekomunitatea berriro elkartu nahia,eremu handi hartan, abstrakziohandiak zituen ingurunean eta giza-kia bere baitara bultzatzeko bideasko eskaintzen dituen eremuan.

Testuinguru horretan talde batsendotzea lortu genuen. Hasieranhamar ginen eta jende gehiagorizabaldu nahi izan genion komunita-tea baina beste helburu batzuekinheldu ziren gugana: lagun taldeaizatea hirian, taldea politikaren ere-mura eramatea… Egun 15-20 per-tsona gara, gehienak gizarte komu-nikazioen alorretik datoz.

Prozesua apur bat konplexua da,sistema indibidualista eta lehiakorbatean heziak izateak arazoak ekar-tzen dituelako komunitate batean.Horrelako arazo batzuk ikusi ditu-gu, baina orain kitxua komunitate

gisa erregistratzeko asmoa dugu.Une honetan hausnartu, erabakiakhartu eta epe ertain-luzean gauzatuditzakegun helburu zehatzagoakfinkatzeko prozesuan gaude. Izanere, hor gaude komunitatekookbaina zer eskain diezaiekegu gaine-rako pertsonei? Zer koordinatudezakegu gainerako erakunde etaekimenekin?

Hirian egin dezakegun lanazgain, aztertu nahi izan dugu komu-nitate berriak nola ahalbidetukoduen geure jatorrizko komunitateakindartzea, prestakuntza prozesue-kin adibidez; edo komunitate honeknola lagun diezaguken gure jatorriz-ko komunitatera itzultzen.

Komunikazio arloko jendea izandakomunitatean, bereziki begiratzenduzuen esparrua al da?Komunitatearen ametsetako batbikoizketen munduan sartzea zen,komunitateko jende gehienak gizar-te komunikazioak ikasi dituelako.Interes handia dago komunikabi-deetan eta uste dugu hori gureindarguneetako bat izan daitekeela,alor teknikoan hezitako jendeadugulako. Orain, gure beharra dahizkuntzaren arloan gehiago mur-giltzea eta ikustea honek nolakoestrategiak ekar ditzakeen, komuni-kabideen bidezko hizkuntza trans-misioa, adibidez. Horiek dira gero-ko asmoak.

Garabide eta HUHEZIren JatorrizkoHizkuntza Biziberritzeko Estrategiaktituluan parte hartzen ari zara bestehainbat komunitateko kideekin bate-ra. Zein asmorekin hasi duzu gra-duondokoa?Asmo asko ditugu eta aukerak erebai, Euskal Herrira etortzeak erron-ka berriak bilatzea zekarrelako Qui-ton ezarri nahi dugun komunitateaindartzeko. Uste dut Euskal Herriakjarraitu duen prozesuak, hemenerabilitako tresnek eta estrategiek,

“Gero eta hedatuagodago eskolanespainierazirakastearen ideia,etxean erakutsikodietelako kitxua. Ez dahorrela, ordea”


TERMOMETROA - VERONICA YUQUILEMA

hango eremu zehatz batean erabil-tzeko adibide gisa balio dezaketela.

Bestalde, komunitate gisa hanegin ditugun ekintzak partekatunahi ditugu. Eta noski, baita titula-zioan dauden gainerako jatorrizkoherrien ezagutza jaso ere.

Aste batzuk daramatzazu hemen.Zerbaitek harritu al zaitu?Nire kide bat hemen izan zen duelaurte batzuk eta hari galdetu aurretikuste nuen kapitalismoa ez zen bestesistema bat zenutela hemen. Hiz-kuntzagatik hainbeste borrokatuduzuela ikusita uste nuen bestelakoagertoki batean izango zela, komu-nitarioagoan. Kideak argitu zidan eznuela uste bezalako sistemarik topa-tuko, hangoaren antzekoa zelahemen ere, sistema kapitalistagoa,europarragoa.

Hala ere, uste dut azpimarratubehar dena dela hemen jatorrizkoherri bat izan zela eta dela, eta herrihonek zerbaitegatik egin zuelaborroka, hizkuntzagatik. Nahikoemaitza argiak jaso dituzue, euskaraunibertsitatera heldu izana, adibidez.Quitoko unibertsitateetan ez dut

inor entzungo kitxua hitz egiten etahemen, berriz, ikusten ditut gazte“modernoak” euskaraz egiten.Horrek ilusioa eta itxaropena piztendizkit, “hori da nahi duguna” esate-rainokoa. Baina nahi izateak nolaegin pentsatzea ere badakar, gukkitxua gisa, komunitate-bizitzan,kapitalismoarekiko sistema ezberdi-nean pentsatzen dugu beti. Ez diot

eredu ezkertiar edo eskuindar deitunahi, niretzako gure eredua da, duelaurte asko, espainiarrak heldu aurre-tik, existitzen zena eta oraindik landakomunitateetan mantentzen dena.Komunitatearen aldeko talde-lana(minga), trukea (makipura)… ezau-garriok ez ditugu guztiz galdu eta

hauek erakusten digute ez daudelaagintzen duten sistema jakin batzukbakarrik, baizik eta baita beste siste-ma komunitario batzuk ere, gureak,berriro gogora ekarri behar ditugu-nak eutsi eta indartzeko.

Hainbat leku eta proiektu ezagutzenari zarete.Aurreko batean Tafallan izan ginen,ikastolan, eta oso polita izan zenume txikiak euskaraz hizketan arizirelako. Ekuadorren oraindik ezdugu lortuko azpiegitura horiekdituen eskola bat sortzea, baina has-teko, etxe txiki batean umeei kitxuaerakutsi ahal izango diegu.

Badut lehengusu bat bost urtebete arte kitxuaz bakarrik egitenzuena, eskolara joan zen eta irakas-leak, nahiz eta bera ere indigena izan,esan zion eskolan ez zuela kitxua hitzegin behar, espainiera baizik. Umeakjada ez du kitxua hitz egiten eta gukkitxuaz egin arren, berak espainierazerantzuten digu. Hemen, berriz, eus-karaz hitz egitera bultzatzen dituzteeta barruan geratzen zaizkizun espe-rientzia horietako bat da.

Esperientzia hau, beraz, aurrera egi-teko lagungarri zaizue.Hizkuntza suspertzeko gai honetandenaren gainetik gure ibilbide histo-rikoa dago. Horrek ahalbidetzendigu aurrera begiratzea, karga histori-ko horrek bultzatzen eta behartzengaitu, eta gure komunitatea eta hiz-kuntza aldarrikatzen jarraitzekoerantzukizuna ematen digu. Guregurasoek, aiton-amonek, ahal zutendena egin zuten guk hezkuntza etaorain ditugun bestelako bizi baldin-tzak izateko. Ez denek, baina hez-kuntza bat jaso dugunok nahi duguorain hezkuntza hori gure ikuspegitiketa gure hizkuntzan emandakoa izandadin. Gure aurrekoek ez zioteninoiz utzi euren hizkuntza hitz egi-teari nahiz eta 500 urte baino gehia-goko kolonizazioa bizi izan. Oraingu gara lekukoa hartu eta eurek hasi-tako lanarekin jarraitu behar dugu-nak. Gure erantzukizuna da, betebe-harra, ez gara hizkuntzari mesede bategiten ari baizik eta hiz-kuntzak ematen diguhau, gure aurrekoei egin-dako ahalegina itzultze-ko aukera. n

“Quitokounibertsitateetan ez dutinor entzungo kitxuahitz egiten eta hemen,berriz, ikusten ditutgazte ‘modernoak’euskaraz egiten”

DA

NI

BLA

NC

O


EUSKARA ALBISTEAK - TERMOMETROA| ONINTZA IRURETA AZKUNE |

47

EUSTATEK ESKAINITAKO datuakdira. Hamar langile edo gehiagokozenbat enpresek webgunea euska-raz daukaten neurtu du EAEkoEuskal Estatistika Erakundeak.Euskal Autonomia Erkidegoan,batez beste, enpresen %44,8k duteeuskaraz. Probintziei begiratuzgero, Gipuzkoan batez bestekoa%59,4 da, Bizkaian, %38,9 etaAraban %32,8.

Eskualdeei dagokienez, Gipuz-

koakoak dira nagusi: Debagoiena(%74,8), Goierri (%65,8) eta UrolaKosta (%63,5). Bizkaian batezbesteko altuenak dituztenak Ger-nika-Bermeo eta Markina-Onda-rroa dira; lehenengoak %54,8 etabigarrenak %53,6. Araban, Araba-ko Mendialdean enpresen%49,1ek dute webgunea euskaraz.

Hiriburuetako datuak berrizondokoak dira: Donostia (%63,0),Bilbo (%42,4) eta Gasteiz (33,4).

Webguneak euskaraz dituzten enpresa gehienak Debagoienan daude

Bahea

“EiTBren jarrera nagusia gaztelaniazkokatearen aldekoa izan da beti, bikateak presente egin zirenetik, orainarte izan diren zuzendari guztiekETB1en inguruan hitz arranditsuakbota dituzten arren, aurrekontuen por-tzentaje eta zenbaki ulertezinak tarte-ko. Ziurrenik, euskarazko inbertsioeta-ko dirurik handienak futbol partideneskubideak erosten xahutuko ziren!

Euskal telebista izena daramanmedio batean lan egiten baduzu,nahiz eta gaztelaniazko katean izan,nola bete dezakezu ondo lana euska-rak berarekin daramatzan jakintza etakultura ulertzeko gai ez bazara?Planteatuko al litzateke TVEn kazeta-riak espainiera ez jakitearen buruga-bekeria? Bada, hori ETBko zuzendari-tza guztiekin jazo da. (...) Ez dago pre-siorik euskara jakin gabe sartu denpertsonala euskalduntzeko”.

Elixabete Garmendia EITBkokazetariak Euskonews & Medianesanak:

ALTZAIRU HERDOILGAITZEKOhodiak egiten dituen eta arlohorretan munduko produktorenagusienetakoa den Tubacexenpresa arabarrak, akordioa sina-tu du Kantabriako Gobernuare-kin, Santander ondoan dagoenMarina de Cudeyo herrian lantegiberria eraikitzeko. Egoitza duenAiala haranetik 100 kilometrora,Araban fabrikatzen dituen hodieneraldaketa prozesuari ekingo dioTubacexek. Enpresa berriak haranhorretako langabezia arintzenlagundu zezakeen, EAEkoarenbatez bestekoa baino larriagoabaita. Konpainiaren egoitza sozia-la Laudion dago eta %20,5ekolangabezia tasa dute han. Ez daki-gu zenbat lanpostu sortuko diren,baina badakigu Tubacexek Marinade Cudeyon 10.000 metro koadroerosi eta 37.000 metro koadroerreserbatu dituela.

Zergatik aukeratu du Tubace-xek Kantabria? Diotenez, Kanta-briako Gobernuak lurrak merkeeskaini dizkio, eta sindikatuekin“bake soziala” agindu dio, baitaArabakoak baino soldata baxua-goak ere. Tubacexek soldata kos-tuak murriztu eta lan-gatazkaksaihestu nahi ditu nola edo hala.

Lakuako gobernuak, neolibera-lismoaren kudeatzaile den neu-rrian, Enplegu kontseilariarenahotik zera esan du: “Euskadikerakargarriago izan behar duTubacex moduko kasuak ez erre-pikatzeko”. Eta honakoa gainera-tu du: “Lan-gatazkak txarrak diraekonomiarentzat, enpresentzat,baita langileentzat ere”. Hau da,“Euskadi erakargarriago” egiteko,langileek ez lukete protestatubehar, ez aldarrikapen edo greba-rik egin behar ere, eta klase kon-tzientziari uko egin beharko lioke-te. Eta sindikatuek “bake soziala”bermatu behar lukete. Edozeinegunetan Tubacexek Aialako ins-talazioak desegingo ditu –metrokoadro askotxo aurreikusi duKantabrian– eta errudunak langi-leak izango dira gainera! Errudu-na kapitalismo basati eta harrapa-karia da, ahalik eta kostugutxienarekin etekin handienanahi baitu. Eta horretarako “bakesoziala” izateko bermea eskatzendu… Hilerrietan baino ez dagohori!

Juan MariArregi

Tubacex, “bake sozialaren” bila

EKONOMIAREN TALAIAN - TERMOMETROA

JUD

ITFE

RN

AN

DE

Z


TERMOMETROA - NET HURBIL

Fukuleaksetik eskuratutako argazkiak era-kusten du Fukushima-Daiichiko zentralarenlaugarren erreaktorea. Goiko parte koloreargikoa eta eskuineko egitura grisa, horixeda erregai erabilia lekualdatzeko hilabeteo-tan eraikitakoa. Garabi erraldoiaren paretikezkerrera doana da eraikin birrindua; barruandauzka erreaktorearen galdara, istripuarenegunean hutsik zegoena, eta justu garabia-ren parean dago ditxosozko biltegi edo piszi-na, galdaratik ateratako 400.000 kilo erregaierabili (uranio, plutonio eta beste gai osoerradiaktiboz osatuak) beste norabait era-mateko zain zeuzkatenak. Lurrikarak erortze-ko zorian utzi zuen laugarren solairuan dago-en putzu hori, ura galduz, hotzik atxikitzekoarazo handiekin. Lurraren astinduekin, gai-nera eroritako zakarrekin eta urmaelak behinbaino gehiagotan irakin duelako, erregaiaosatzen duten hagak oso egoera txarreandaude, lekualdatzea zailduz.

KATASTROFISMOAN ERORTZEA DAFukushimakoen berri ematen aha-legintzen den kazetariaren arriskubat. Bestea, eta okerragoa, TEPCOkorporazioaren desinformazio ope-razioei alferkeriagatik oihartzun egi-nez jardutea. Asmo ona ez da askilan txukuna lortzeko.

Urriaren 26-27ko astebururakozikloi bi iragarri ziren Japonia ingu-ruetan aldi berean, Francisco etaLikema. Inork gutxik egin zien jara-monik Europatik. Esajeratu eginzuten alerta piztu zutenek? Kontso-lamendu tristea, justu egun beretan7,6 graduko lurrikara gertatzea ber-tan. Apenas aipatu ere egin dutenhemengo hedabide nagusiek, tar-tean gureek.

Zer izango zen Euskal Herrian7,6ko terremoto bat jazo balitz?Azken urteotako famatuena,1967an Zuberoako Basaburua etaBiarnoko Baretose hondatu zitue-na, 5,5ekoa izan omen zen Richtereskalan. Lehendik aurrietan dagoenFukushima Daiichiko zentralean ezote du eraginik izan 7,6ko batek?

Hamar egun lehenago, urriaren15ean, Wipha tifoiak astindu zituenJaponiako bazter asko, Izu Oshimauhartean eginez kalte handienak.Haren berri aurretiaz eman dutenkazetariek ez dute katastrofismorikegin. Fukushima ez du haizeakgehiago birrindu, baina berandua-

go, asteak pasa ahala, hedabidenagusiek letra xeheagoetan azaldudute euriteek eragin dutela kutsadu-ra gehiago itsasoratzea, tankeek gai-nez eginda. Hamabost egunenburuan, soilik istripu nuklearrarenjarraipen zehatza egiten saiatzendirenek jakin dute luiziak ere gerta-tu zirela zentralean.

Egunokaz, azaroan, Fukushima-ko zentral nuklearra sartzen da arobereziki arriskutsuan. Rebelión guneezkertiarrean arrisku atomikoenjarraipena egiten duen SalvadorLopez Arnalek titulatu du berea:“Japón-Fukushima. Ubicados en el bordede un abismo apocalíptico”. Alerta jaur-ti ote genezake paper-saskira katas-trofista dela esate erosoarekin?

Asko daude oso kezkatuta azaro-tik aurrera gutxienez urte betezFukushiman burutuko den opera-zioarekin. Ez soilik nuklearrak kez-katzen dituen militanteak, atomoa-rekin lan egin duten adituak ere bai.

Fukushima Daiichik zeuzkan lauerreaktoreetatik hiruk eztanda eginzutenean –oraindik ez dakigu berenbarne-muinak nola dauden, sabe-lean zeukaten uranioa osorik edohein batean urtu ondoren nondagoen, ez nola, ez zerekin nahas-tuta–, laugarrenak aurreko urteetanerabilitako erregaia biltegi bateangeratu zen babesik gabe. Paradoxi-koki, geldirik zegoen erreaktore

bakarrak utzi digu txarren arteanoparirik gaiztoena.

Orain ordua heldu da hilabeteo-tan airean kasik zintzilik egon denbiltegi edo piszina suntsitu horreta-ko erregaia atera eta gordelekuhobera lekualdatzeko. 400 tonaerregai usatu oso erradioaktiboak,banan bana eta tentu handiz mugitubehar diren 1.300 barratan banatu-ta, Common Dreamsen idatzi duenAndrea Germanosen kalkuluetanHiroshimakoa bezalako 14.000bonbak leramaketen erradiazioadaukatenak.

Fida gintezke TEPCOz?Bi urte eta erdiotan, Japoniako etamunduko mobilizazioek zirikatuta,TEPCOk antolatu du eraikin berria2011ko martxoaren 11an suntsitu-takoaren aldamenean. Egunotanhasten duen operazioa honelalaburbildu du Japan Times egunka-riak: erregai erabilia daukatenbarrak ateratzeko TEPCOk eraikidu 284 tonako garabi mugikorra,aldameneko sala batetik gidatukodena. Dauden lekutik banan bananaterata, altzairuzko ontzi handizamatsu urez betean laga beharditu, lurreraino jaitsirik beste biltegibatera eraman ditzaten.

Ez da kontu erraza izanen. Faire-winds gunean Fukushimakoarenjarraipena egiten duen Arnie Gun-

Azaroan ekin behar diote TEPCOren langileek FukushimaDaiichiko 4. erreaktorearen erregai biltegia husteari.

Lurrikarak birrindutako eraikinean bi urte eta erdiz goitiegoera tamalgarrian edukitako erregaiok leku seguruago

batera eramateko lanak oso izango dira konplexu eta arriskuhandikoak. Mundu osoak egon behar luke haiei so.

Egin dezagun otoitzFukushiman piszina

husten asma dezaten

| PELLO ZUBIRIA KAMINO |


- TERMOMETROA

dersen ingeniari beteranoak, hain-bat zentral atomikoren kudeaketanarituak, abisatu du zailtasunak aur-kituko dituztela barrak ateratzeko,laster hasiko garela entzuten barrabat bat hautsi dela, gero beste bat,gas erradioaktiboa isuri dela, eraiki-netik alde egin behar izan dutelalangileek...

Inork ez baitaki zein egoeratandauden barra horiek. Eraikinabirrindu zenean, egonkortzekoobrekin uretara zakarrak erorikoziren beldurrez estalki batez ezkuta-tu ziren, geroztik inork ez ditu berebegiz ikusi. Istripuagatik urik gabegeratuta piszina irakitera iritsizenean, barrak deformatu eginziren, beroarekin eraldatu, haieklotzeko edo sartzeko bezala atera-

tzeko tresneriak urtu eta okertuzitzaizkien.

Erregai-barrak hotzik atxikibehar dira eten gabe, agerian gera-tuz gero, zirkoniozko azala kiskal-tzen hasten zaie, barrek su hartzendute eta erradioaktibitate kopuruitzelak isurtzen. Elkar ukitzen badu-te, edo altuera batetik erortzen,lehertu daitezke. Kasurik txarre-nean jarrita, piszina amilduko balitz400 tona horiek agerian utzi etapilan erori araziz, 2011ko martxoa-ren 11koa baino leherketa handia-goa eragingo lukete.

Horregatik esan du Harvey Was-serman AEBetako antinuklear eza-gunak operazio hau guztia ez zaiolautzi behar TEPCOri burutzen, eztaJaponiako Gobernuari berari ere

bere kasa. “Lan honi ezin zaio aurreegin ez bada munduko zientzialarieta ingeniari onenekin, haien eskurajarririk behar dituzten diru guztiak”.

Fukuleaks izenpean Fukushima-koaren jarraipena elkarlanean egitendutenek azpimarratu dituzte bertanari diren langileek berek sortukodituzten arriskuak. TEPCOk lanokkontratei utziak dauzka aspaldi,horietan ari direnek ordutegi osoluzeak dauzkate eta formazio tekni-ko mugatua. Hasieran aritutako tek-nikari berezienak ezin dira zentrale-ra hurbildu, gehieneko erradiaziodosi onargarria aspaldi gainditurik.Meteorologia aldetik ere, baldintzagogorretan jardun beharko dute.

Ororen buru, mundua ondokohilabeteetan begira egongo zaioinoiz planetak ezagutu duen opera-ziorik konplexuenetako bati, zeinaburutuko baitu koste ekonomikoakmurrizteko logikan errukirik gabedirauen konpainia pribatu batek,zentral atomiko bat Japonian ohi-koak diren lurrikarei eta tartekajazotzen diren tsunamiei aurre egi-teko babesik gabe eraiki zuen kon-painiari berari.

Japoniako Gobernuak men egi-ten dio TEPCOri. Urriaren 27anAsahi Shimbun egunkarian ShinichiSekinek eta Toshio Tadak plazaratudute joan den otsaileko agiri bateanTokyoko gobernuak TEPCOrionartu diola Fukushima eskualdekogarbiketa lanak ez ordaintzea, des-kontaminazio gastuak herritarreikobratu zergen bizkarutziz: “Konpainiak ustedu oso zaila zaiolapagatzea”. Nuklearrenkontabilitate bitxia. n

FAGOR ETXETRESNEN eta Mon-dragon Korporazioaren artekoeztabaida eta tira-bira gogorraksumatu dira Etxetresnetakoenadierazpen eta albiste jariotik.Korporazioa isilik da. Arrazoianork duen alboratuz, ezin bestelaizan, normala delako hondoratze-ra doanak arnasa hartu nahi izateakosta ahala kosta, eta laguntzagehiago ukatzen duenak ere bereburua arriskuan jarri nahi ez iza-tea. Iraganean ondo egin ez denakez du bapateko konponbiderik.

Orain hiru lan garrantzitsugeratzen dira: azken unean jardue-rarik salba daitekeen ikustea; zau-riak ahalik eta eraginkorren senda-tzea; eta korporazioko besteenpresei gauza bertsuak gerta ezdakien hausnarketa ahaliketa sendoena egitea. Arrasa-teko kooperatibetan eta, orohar, ekonomia sozialean arigarenontzat ikasgai garran-tzitsuak izango dira. Hain-bat esparru nabarmentzenari dira asteotan, gehienaklanpostuak, finantzazioa etakudeaketari lotuak, azken hauekerantzukizun bila gehienetan.Baina zirrikituetatik, eta hainbatelkarrizketa eta iritzitan, sumatzendira sakonagoko zuloak ere, esatebaterako, ditxosozko espiritu koo-peratiboari dagozkionak.

“Baina zer espiritu kooperatiboeta zer demontre, hor kudeaketaakats batzuk egon dira eta listo,enpresa kapitalistan edo koopera-tiboan berdin-berdin eman daitez-keenak”. Eta esan liteke hori,duda barik, baina teorian hori dakooperatiba eta elkarte anonimoa-ren arteko bereizgarrietakoa, bote-rearen erabilera eta kudeaketa eredesberdinak direla, hasi karguenhautaketatik eta erabaki potoloe-netaraino. Eta akatsak akats, Mon-

dragoneko esperientzia luze etazabalean horrek funtzionatu izandu eta funtzionatzen du. Hori guz-tia ez da gezurrezkoa izan FagorEtxetresnetan, ezta gainerakokooperatibetan ere, nahiz etadenetan ere gobernantza egoeraoso desberdinak dauden.

Azken 15 urteetan Arrasatekokooperatibetan eztabaida handiakizan dira espiritu kooperatiboarengaleraz. Mondragoneko gorenekoorganoetan onartuta dago galerahori, oinarrizko kooperatibistenartean baino gehiago seguruenik,eta hortik ezin dela onik etorriere bai. Etxetresnen hondora-tzean, esaterako, izan al du eragi-nik horrek? Nola neurtzen dahori? Nork? Nola hartu zuten

parte Fagorreko kooperatibistekBrandteko erosketan? Zergatik ezzuten erabaki kooperatibisteklehenago birmoldaketa sakona-goa? Proposatu al zitzaien? Ba alzuten kooperatibistek –gutxienezmasa kritiko esanguratsu batek–nahikoa informazio eta hezkun-tza hortaz egoki erabaki ahal iza-teko? Milaka laguneko kooperati-ba batean posible ote daoinarrizko langile kooperatibistekhoriek erabaki ahal izatea? EdoArantza Tapia sailburuak dioengisan, gobernantza aldatu beharda eta listo? Erabakiak azkar har-tzen dituzten multinazionalak ezote dira hondoratzen? Azkarondo al da? Ondo norentzat? Bis-tan da nahi adina galdera direla,

egin beharrekoak gainera. Bistanden moduan, erantzunak erehainbat direla eta oso desberdi-nak gainera kooperatibismoareki-ko sentsibilitatea eta sakontasunabat izan hala beste bat. Hondora-tzearen ondorioetan ere desberdi-na den moduan, jadanik Mondra-gonen askotan ikusi den moduan,eta Fagorreko krisian ere ikusikoden gisan.

Horregatik da giltzarri etorki-zuneko kooperatibismoarentzatespiritu horren galeran arakatzeaeta hausnartzea. Eta gaitza da.Besteak beste, krisi sasoian krisi-tik ateratzea delako garrantzitsue-na, eta horretarako funtsezkoenaondo produzitzea izaten delako,lehiakor izan ahal izateko, bizi-

raun ahal izateko. Nolauztartu kooperatibistarenformazioa eta produkziodenbora?

Ez da hausnarketa samu-rra, baina egin beharrekoaeta sozializatu beharrekoagainera, kooperatibismoarieutsi nahi bazaio behintzat.

Boterea eta kudeaketa estuki lotutadaude, eta ohiko kudeaketan partehartzen ez duen kooperatibismoa-ren etorkizunak jai du. Kudeaketakultura modernoek indar handiajarri izan dute horretan, langileenparte-hartzean, enpresa norberare-na sentitzean, eta produkzioaridagokionez behintzat emaitza one-koa da. Ez da eraginkorra emai-tzen banaketari dagokionean, horkapital gehien duenak eramatenduelako gehien. Kooperatibismo-ak eta ekonomia sozialak hiru osa-gai klabe uztartzeko aukera eskain-tzen dute: kapitala,botere banaketa etakudeaketa. Aukerakbadira, baliatu eginbehar. n


DA

NI

BLA

NC

OXabier Letona

TERMOMETROA - MALTZAGATIK

Espiritu kooperatiboa

Boterea eta kudeaketa estukilotuta daude, eta ohikokudeaketan parte hartzen ez duenkooperatibismoaren etorkizunakjai du

2014ko egutegia

Salgai dagoeneko!

EGUTEGIA

• Zientzia eta teknologia

• Txisteak

• Denboraren makina

• Bertsoak

• Ezagunek esanak

• Euskara “xuxenean”

• Mikro-ipuinak

• Santuak

• Euskal izendegia

• Eguzkia, ilargia eta mareak

Eskaerak: � 943 371 545 | [email protected]

9€

egutegia opari

EGURREZKOTAULA

50€

BURNIZKOEUSKARRIA

5€

KO AZAROAREN - argia.eus · 2-D. 48600 Sopela. Tel: 94 6765580 Nafarroa: GaztelukoPlaza 44, 3....

Documents

Transcript of KO AZAROAREN - argia.eus · 2-D. 48600 Sopela. Tel: 94 6765580 Nafarroa: GaztelukoPlaza 44, 3....