Informe lingüístico sobre A Nosa Terra Eo-Navia (Occidente de Asturias)

INFORME LINGÜÍSTICOSOBRE A NOSA TERRA EO-NAVIA

(OCCIDENTE DE ASTURIAS)

ASOCIACIÓN AAbbeerrttaall DEL EO-NAVIA

INFORMELINGÜÍSTICOSOBREANOSA

TERRAEO-NAVIA(O

CCIDENTEDEASTURIAS)

informe.eonaviego 02.08.10:Maquetación 1 03/08/2010 11:03 Página 2

INFORME LINGÜÍSTICO

SOBRE A NOSA TERRA

EO-NAVIA


INFORME LINGÜÍSTICO

SOBRE A NOSA TERRA

EO-NAVIA

(OCCIDENTE DE ASTURIAS)

ASOCIACIÓN Abertal DEL EO-NAVIA

NAVIA, FEBREIRO DE 2007


A edición galega vai redactada na variedade escrita delgalego de Asturias elaborada a instancias da Mesa práDefensa del Galego de Asturias (MDGA) en 1990.

© Asociación Abertal del Eo-Navia, 2010

Edita:Asociación Abertal del Eo-NaviaApartado 4433710 Navia (Terra Eo-Navia, Asturias)correo electrónico: [email protected]

Apoia:SAEGAO (Sociedade Arraiana de Estudos Galegos, Armenios e Orientais)A Pena da Seara s/n27260 Pedrafita do Cebreiro (Lugo, Galicia)

Maquetación: Rita Bugallo

2.ª reimpresiónImpreso na terra Eo-Navia

Abertal e SAEGAO queren agradecer as contribucioiseconómicas de muitos cidadaos galegofalantes dos cincoterritorios (Val do Ellas, As Portelas, Bierzo Occidental,Eo-Navia e Galicia), sen os cuales non serían posibles asediciois deste Informe en galego, asturiano, castelao,catalán e inglés.


La situación del gallego-asturiano no está clara, pero pareceque apenas se han realizado esfuerzos para promover estalengua, ya que sigue sin reconocerse claramente su identidadespecífica como variante lingüística del gallego.

Conclusión Q del primeiro Informe del Comité de Expertosdel Consello de Europa sobre a aplicación en España daCarta Europea das Linguas Rexionais e Minoritarias (2005).


ÍÍNNDDIICCEE

1. Introdución 11

2. Destinatarios e destinatarias deste Informe 15

3. As linguas territoriais da península Ibérica 17

4. Sobre a adscrición lingüística da lingua falada entre os ríos Eo e Navia: postura oficial hoi en Asturias 21

5. Opiniois de especialistas e de personalidades asturianas 29

6. A negación del nome da lingua en Asturias 41

7. Notas lingüísticas 49

8. Proximidade e distancia estrutural entre el galego, osfalares eonaviegos e el asturiano 57

9. Consideraciois sociolingüísticas 65

10. Dous exemplos de aculturación: a toponimia e a normativa 71

11. Conclusiois 79

12. Apéndice: textos comparados 83

13. Bibliografía 87


Con independencia de consideraciois

históricas, antropolóxicas, etnográficas ou

culturais sobre a terra Eo-Navia, que serán

obxecto doutro estudio, a Asociación

Abertal elabora el presente documento

centrándose nos aspectos lingüísticos (e

sociolingüísticos) desta comarca occidental

de Asturias: na súa adscrición lingüística,

na negación e manipulación da denomina-

ción da lingua e na comprobación da súa

distancia e proximidade estruturais coel

galego e coel asturiano.

Constatamos de entrada na nosa comar-

ca uha acelerada perda de usos lingüísticos

das xeraciois vellas ás máis novas, perda

que se ve incrementada pola ausencia duha

política lingüística decidida e eficaz por

parte das autoridades asturianas e, nalgús

casos, pola adopción dalguha tímida medida

normalizadora errada.

Desde os estudios sociolingüísticos del

Consello da Cultura Galega (Rubal, 1992)1 ou

de Llera Ramo (1994) con datos de 1991, asta

os posteriores levados a cabo de novo por

11.. IINNTTRROODDUUCC IIÓÓNN

1. É tamén muito interesante a tese de licenciatura (inédita) de García Fernández, M.ª C.: Actitudes lingüísticas nafranxa occidental de Asturias: unha aplicación do diferencial semántico, baixo a dirección de Xosé Rubal Martínez edefendida na Facultade de Ciencias da Educación da Universidade de Santiago de Compostela en 1990.


Llera Ramo e Sanmartín Acuña (2003) ou el

informe del Comité de Expertos del Consello

de Europa (2005), vénse constatando e

denunciando reiteradamente uha ausencia

cuase total de medidas normalizadoras:

ausencia da lingua propia no común das esco-

las, na administración, nos medios de comu-

nicación etc., e todo isto implementado cus

intentos extralingüísticos de xebrar el galego

de Asturias del conxunto das falas galegas,

incumprindo deste xeito un dos principios asi-

nados en 2002 por España na Carta Europea

das Linguas Rexionais e Minoritarias, docu-

mento que forma parte del “bloque de cons-

titucionalidade” de España.

El Comité de Expertos (Consello de

Europa, 2005: 137) indica que, por parte das

autoridades asturianas, “no se facilitó infor-

mación específica sobre el mantenimiento y

refuerzo de los vínculos entre los gallegopar-

lantes que viven en Asturias y aquellos que

viven en Galicia”, incumpríndose deste xeito

os artigos 7.1.b e 7.1.e, dos “Obxectivos e

Principios” da Carta, en que se indicaba expre-

samente que os estados asinantes desta,

España dos primeiros, se comprometían a:

El respeto del área geográfica decada lengua regional o minoritaria,actuando de tal suerte que las divi-siones administrativas ya existenteso nuevas no sean un obstáculo parael fomento de dicha lengua regionalo minoritaria. (art. 7.1.b).

Mantenimiento y desarrollo de nexos yrelaciones en los ámbitos cubiertospor esta Carta, entre grupos que usanlas lenguas regionales o minoritarias yotros grupos en el Estado que empleanuna lengua usada en idéntica o simi-lar forma (…). (art. 7.1.e).

Sobre a identificación lingüística dos

falantes, é claro que os falantes eonavie-

gos tein nítida consciencia de non falar

asturiano e de falar un pouco distinto del

galego, agá en Taramundi e Santiso de

Abres, onde se decatan instintivamente de

que el que falan é galego. El nome dado

popularmente a esta variedade polos sous

usuarios é as máis das veces “fala”. En

Galicia hai trinta anos os resultados eran

semellantes: a maioría dos galegos dicía

falar “chapurreado”, “mestura de galego e

castelao”, “a fala de aquí” etc., por eso

non sorprenden os resultados das enquisas

sobre este tema no Eo-Navia.

Asociación Abertal del Eo-Navia

12


Informe lingüístico sobre a nosa terra Eo-Navia

13

No mapa 4 del Atlas Lingüístico de la

Península Ibérica (ALPI) (Consejo Superior

de Investigaciones Científicas 1962) relati-

vo al nome dialectal da fala local dos pun-

tos del extremo occidental de Asturias, as

respostas que obtevo Rodríguez-Castellano

hai máis de cincuenta anos non foron nin

galego nin asturiano, senón “chapurrado”

en 301 As Campas-Castropol, “chapurrau”

en 302 Freal-Navia, “chapurriado” en 303

Boal e ibiano en 323 Cuantas-Ibias, men-

tras que en 300 Salgueiras-Vilanova de

Ozcos non houbo resposta2. Nos puntos del

asturiano occidental máis próximos al

Navia tampouco houbo resposta (304

Busmente, 305 Navelgas-Tinéu, 306

Santolaya-Allande) e a medida que un vai

camín del centro de Asturias a denomina-

ción é sempre “asturianu”, agá nos puntos

costeiros centrais onde non se rexistrou

ninguha denominación local.

Hoi no Eo-Navia máis da metade dos

usuarios dicen que falan “fala” ou

“gallego-asturiano”, debido a que estas

son as denominaciois habitualmente

difundidas nos medios oficiais, adminis-

trativos, educativos e mediáticos asturia-

nos. Así e todo, é de destacar que aínda

haxa uha mínima porcentaxe de eonavie-

gos que dicen falar “galego”, sobre todo

cando entre as posibilidades de resposta

que lles ofrecen as enquisas oficiais (fala,

bable, gallego-asturiano etc.) non apare-

ce a proposta “galego” ou “galego de

Asturias”, el que é claramente discrimi-

natorio e intencionado.

Desde os poderes políticos, adminis-

trativos e mediáticos hai uha deriva

denominativa desde “fala” —denominación

popular— ou “galego-asturiano” —denominación

oficial e legal— a, ultimamente, “lingua de

2. Algo semellante ocorre na franxa aragonesa de fala catalá, pois no mesmo mapa del ALPI (1962) as respostassobre el nome dado á fala local son “chapurreat”, “chapurriau” e variantes, ou en ocasiois xentilicios locais como“fragatí” (catalán de Fraga-Huesca), como ocorre coel “ibiano”.



14

transición”, “eonaviego” ou mesmo “lengua

nueva”3 (sic), etiquetas que se poin en circu-

lación pra desvencellar totalmente el galego

de Asturias del resto de falas galegas.

Non sorprenden, xa que logo, as respostas

ás enquisas sobre el nome dado á fala local no

Eo-Navia á vista da seguinte cita del antropó-

logo José Luis García (1976):

Por una parte, su forma de hablar, suscostumbres, sus comidas, apuntanclaramente hacia Galicia. Por otra, suadscripción administrativa les vinculacon Asturias a todos los niveles. Lavisión que tienen de Galicia concuerdacon la experiencia de su vida cotidiana,a la que tras un largo período de emigra-ción, por la falta de recursos suficientes,

tanto económicos como de ocio, y trasla experiencia diaria de una insufi-ciencia de servicios y un duro trabajo,han aprendido a minusvalorar. Asturias,por el contrario, se inscribe dentro delmarco burocrático al que tienen queacudir para obtener permisos y recur-sos, su imagen es de alguna forma supe-rior a la que tienen de ellos mismos: allíse dirige gran parte de la emigración delconcejo, porque piensan que las condi-ciones de vida son mejores. Ante estoshechos no cabe duda de que su identidadprofunda es con la cultura gallega, a laque, sin embargo, minusvaloran, de lamisma forma que se minusvaloran aellos mismos, pero su deseo manifiestoes el de pertenecer a una Asturiasideal, ya que esta pertenencia significauna superación de su estado actual.

3. Como resposta al ofrecemento da Xunta de Galicia prá introdución del ensino voluntario del galego na nosa terramediante un convenio de colaboración coel Principado (como xa ocorre no Bierzo en virtude dun acordo entre aXunta galega e a Junta castelao-leonesa), a conselleira de Cultura, Rosa Migoya, declarou que esto non era posiblexa que “lo que se habla en esa comarca no es gallego, es una lengua nueva” (sic) (El Comercio, 20/06/06).


Este informe vai dirixido, en primeiro e

especialísimo lugar, aos falantes asturia-

nos desta variedade de galego, a aquelos e

aquelas que queren saber máis sobre a orixe

da súa lingua, el sou encuadramento, as

súas relaciois de parentesco etc., funda-

mentalmente a aquelos eonaviegos en idade

escolar ou universitaria e aos sous mestres

e profesores, pra sobre esta base de cono-

cementos non interferidos politicamente

construíren solidamente el edificio da nor-

malización lingüística na terra Eo-Navia.

Vai dirixido ás corporaciois locais dos

dezaoito concellos eonaviegos, aos alcaldes

e concelleiros, pra poderen opinar sobre

el tema con conocementos xustificados e

pra que, manexando este informe, señan

competentes e usen e defendan con orgullo

a súa lingua autóctona en todas as súas

actuaciois.

Tamén se dirixe este informe aos move-

mentos asociativos eonaviegos (culturais,

musicais, deportivos, de vecíos, recreativos

etc.); aos poderes mediáticos asturianos e

galegos, pra seren conscientes del muito

que poden axudar no labor de instrución e

pedagoxía cidadá e el muito que poden con-

tribuír, desde bases científicas sólidas, á

recuperación del noso rico patrimonio lin-

güístico e cultural.

Toda a clase política e social asturiana e

galega (deputados estatais, deputados auto-

nómicos, senadores, conselleiros, sindicatos,

22.. DDEESSTTIINNAATTAARRIIOOSS EE DDEESSTTIINNAATTAARRIIAASS DDEESSTTEE IINNFFOORRMMEE



16

partidos, universidades etc.) será tamén

destinataria deste informe, pra contribuírmos

á serenidade e al ricaz intercambio de conoce-

mento e establecermos pontes de entendemento

e colaboración alredor dun patrimonio asturia-

no compartido con Galicia, León, Zamora e

Cáceres: a lingua galega de Asturias.

E por último, tamén se dirixe este

informe ás autoridades e instituciois esta-

tais e europeas responsables das políticas

lingüísticas das linguas non estatais.


Na actualidade na península Ibérica

fálanse nove linguas territoriais: galego,

asturiano, vasco, aragonés, occitano (ara-

nés), catalán, portugués, inglés e castelao.

Raramente coinciden fronteiras políticas

con fronteiras lingüísticas, polo que sem-

pre haberá zonas desas linguas que se falen

en territorios administrativos distintos.

El asturiano fálase en Asturias, norte e

oeste de León, noroeste de Zamora, oeste

de Cantabria e nordeste de Portugal

(Miranda del Douro), en tres comunidades

autónomas e en dous estados. El vasco

fálase no País Vasco, centro e norte de

Navarra e (recuperado) en Treviño (Burgos),

aparte de falarse tamén no suroeste

de Francia. El catalán fálase en cuatro

estados europeos: Francia (sueste),

España, Andorra e Italia (cidade de

L’Alguer, na illa de Sardeña). En España

non solo se fala en Cataluña, Comunidade

Valenciana e Baleares, tamén na Franxa do

Poente (Aragón) e en El Carxe (Murcia). El

portugués non solo se fala en Portugal,

tamén se fala en España na Bouça e

Alamedilha (Salamanca), Cedilho e

Ferreira de Alcântara (Cáceres) e Olivença

e Táliga (Badallouce). El aragonés fálase

sobre todo no norte da provincia de

Huesca. El inglés fálase en Xibraltar. El

occitano fálase en España no Val de Arán

(Lleida), en todo el sur de Francia, nos

vales dos Alpes occidentais nas provincias

italianas de Cuneo e Torino e na vila cala-

bresa de Guardia-Piamontese.

33.. AASS LLIINNGGUUAASS TTEERRRRIITTOORRIIAAIISS NNAA PPEENNÍÍNNSSUULLAA IIBBÉÉRRIICCAA


Al catalán falado en Aragón ninguén

lle chama “aragonés-catalán”, nin al por-

tugués de Olivença (Badallouce) “luso-

estremeño”, nin “astur-lusitano” al asturiano

de Portugal ou “mirandés” (por ser da Terra

de Miranda). Ninguén lles chama tampouco

“fala” ou “parla”, denominaciois imprecisas

que non identifican nada.

Por outra banda, sobre el aranés ou

occitano del Val d’Arán (Lleida) a autoridade

científica é el Institut d’Estudis Occitans

(con sede en Tolosa/Toulouse, Francia),

aínda cando a política lingüística a faga a

Generalitat de Catalunya. Sobre el vasco

del norte de Navarra a autoridade científica

é a Euskaltzaindía ou Academia da Lingua

Vasca, aínda que todas as competencias

administrativas señan del Goberno Foral

de Navarra. A autoridade científica sobre

el galego falado en Castela-León (Bierzo

Occidental e As Portelas) é a Real

Academia Galega, aínda que as competen-

cias sobre a política de normalización

señan exclusivas del goberno castelao-leonés.

E esto é el normal e el esperable en

(cuase) toda Europa.

As competencias sobre a normalización

del galego de Asturias pertenecen al

Principado de Asturias, Galicia solo podería

ofrecer axuda, materiais e experiencia de

cooficialidade se llo solicitase el Principado;

sen embargo, a autoridade científica encar-

gada del asesoramento ás autoridades non

está definida: el goberno asturiano non

informa a Europa sobre este extremo, pero

na práctica a Academia de la Llingua

Asturiana funciona como Oficina da Política

Lingüística del Navia-Eo (forma mestres e

profesores, organiza cursíos de lingua, con-

cede habilitaciois pra exercer a docencia,

edita revistas e libros etc.), e mesmo agora

esta academia está elaborando outra nor-

mativa máis pral galego eonaviego. Alguén

imaxina a Real Academia Galega fendo uha

normativa pral asturiano occidental?, ou a

Real Academia Española fendo a normativa

del asturiano ou del catalán?

Se el falado entre el Eo e el Navia non

fose galego (que el é), debería ter uha insti-

tución científica de referencia, academia ou

instituto de estudios, pero en ningún caso

sería uha academia doutra lingua diferente,


18


por muito que señan da mesma comunida-

de autónoma. A non ser que exista uha

avesa intención política en converter na

práctica el galego de Asturias nun dialecto

máis del asturiano, comenzando polo uso

ambiguamente calculado da denominación

del que aquí falamos; ou a non ser tamén que

esta academia asturiana actual pasase a cha-

marse “Academia de les llingües Asturiana y

Gallego-Asturiana/Academia das linguas


19



20

Asturiana e Galego-Asturiana”, as dúas en pé

de igualdade, cousa que non ocorre hoi nin

ten visos de ocorrer nun futuro próximo,

entre outras cousas porque uha academia

duha lingua é solo duha lingua.

El goberno del Principado tolera e permite

propositadamente esta anómala situación de

perversión política e lingüística duha reali-

dade natural e, deste xeito, mentras a ALLA

queima enerxías tratando de asturcentralizar

el galego de Asturias non se ocupa en exclu-

siva del sou principal cometido: el estudio

científico e a estandarización del asturiano,

preparar el asturiano pra introducilo en todos

os ámbitos de uso da vida administrativa,

científica, mediática; nuha palabra: preparar

el asturiano pra ser plenamente oficial en

Asturias. Deste xeito, con esta política con-

sentida polas autoridades (divide e vencerás)

os damnificados sempre serán el asturiano e

el galego de Asturias, as dúas linguas autóctonas

asturianas en perigo de desaparición.

El máis triste é que toda opinión lingüís-

tica vinda de Galicia é as máis das veces

tomada de maneira alarmista por sectores del

asturianismo lingüístico. Voces como “expan-

sionismo”, “invasión” ou outras semellantes

retumban e ecoan frecuentemente na prensa.

Contra esto, seméllanos muito atinada esta

cita de Ramón d’Andrés:

Y entonces, ¿a quién debe extrañarque una parte de los gallegos y de susautoridades muestren un mínimointerés en el presente y futuro delgallego-asturiano? Los asturianistas seinteresan por la suerte del asturiano(asturiano-leonés) en León, Zamora yMiranda del Douro (Portugal). ¿O es quelos estatutos de la Academia de laLlingua Asturiana no contemplan laposibilidad de establecer delegaciones“incluso fuera del territorio de lacomunidad autónoma”? Hay acadé-micos que representan el asturiano delnorte de León, e incluso uno de ellos,el señor Júlio Meirinhos, es un políticode nacionalidad portuguesa que repre-senta al asturiano-leonés de Mirandadel Douro. ¿Alguien en su sano juiciopuede tachar a la Academia de expan-sionista por su legítimo interés haciael asturiano exterior? (D’Andrés, LaNueva España, 30 de decembre de2005).


Desde os inicios dos estudios sobre ibero-

rromanística e dialectoloxía hispánica en

xeral, e sobre as falas da terra Eo-Navia en

particular, existe uha amplia unanimidadeentre filólogos, lingüistas, romanistas e dia-

lectólogos, xa señan asturianos, españois ou

europeos, á hora de clasificaren as falas

naturais da zona Eo-Navia como variedadeslingüísticas del galego.

Con todo, desde hai algús anos, algús lin-güistas e políticos asturianos cuestionan a

galeguidade lingüística destas falas argüíndo

que se trata dun “continuum lingüístico”,

duha zona onde se falaría uha “lingua detransición” con trazos comúis por igual a

galego e asturiano e con personalidade propia

fronte a estos pero que, por ser falada en

Asturias e por cidadaos asturianos, debe estar

subordinada lingüisticamente á Academia de

la Llingua Asturiana (ALLA). Esta é hoi a pos-

tura dominante (non predominante) na oficia-

lidade política e lingüística asturiana, el poli-

ticamente correcto.

Ana Cano (1992: 652), actual presidenta

da ALLA, afirmaba que:

el extremo oeste de Asturias, aproxi-madamente entre los ríos Eo y Navia,constituye una zona de transición,entremezclándose allí los rasgos gallegoscon los asturianos.

García Arias (1992: 681), ex-presidente

da ALLA, iba máis alá na delimitación xeográ-

fica del asturiano fronte a galego e castelao

al asegurar que:

44.. SSOOBBRREE AA AADDSSCCRRIICCIIÓÓNN LLIINNGGÜÜÍÍSSTTIICCAA DDAA LLIINNGGUUAA FFAALLAADDAA EENNTTRREE OOSS RRÍÍOOSSEEOO EE NNAAVVIIAA:: PPOOSSTTUURRAA OOFFIICCIIAALL HHOOII EENN AASSTTUURRIIAASS



22

Por el occidente resulta difícil estable-cer límites precisos con el gallegopuesto que las isoglosas se entrecruzanmuy complejamente entre los ríos Naviay Eo y en la región berciana. (...)

Por el oriente podría considerarse quees el río Purón, al este de Llanes, quienseñala la zona de influencia propia-mente castellana.

Este parágrafo é sinxelamente indefen-

dible desde uha óptica lingüística: se os

límites del asturiano están claros nalguha

zona é polo occidente, na liña río Frexulfe-

Serra del Palo-Serra del Rañadoiro, pois

entre asturiano oriental e castelao si que

existe uha transición muito difusa e confusa.

E ademais, se hai algún lugar de Asturias

onde en verdade se cruzan isoglosas “muy

complejamente” é na transición entre os

falares asturianos occidentais e el asturiano

central. El que se deduce da cita anterior de

García Arias é sinxelamente propósito de

confundir, de negarlle entidade diferenciada

al que falamos no Eo-Navia e, sobre todo,

de negarlle al máximo posible cualquera

vinculación coel galego oriental4.

Ramón d’Andrés, tamén académico da

ALLA, non é desta opinión e expresa deste

xeito el sou pensamento sobre este tema

(2000: 42-43):

Eso de que les fronteres administrati-ves nun coincidan cuasi nunca colesfronteres llingüístiques nin éstes colesnaturales, paez daqué espelurciantepa delles formulaciones patriótiquesdel nacionalismu, que no fondero delcorazón sienten lo non propio igualqu’una piedriquina mancando en zapatu.Ehí tenemos a Andecha Astur y al PartíuAsturianista, defendiendo que nelNavia-Eo lo que se fala son variedaesdel asturianu.

4. Uha boa e fundamentada crítica a García Arias é a de Frías Conde (2004: 97): “García Arias é o único autor que ponen dúbida a natureza galega do eonaviego, mais fornecendo, nos máis dos casos, exemplos incorrectos que non conse-guen demostrar o carácter híbrido do galego de Asturias, tal como el o defende (...) certos elementos que este profesordá como asturianos son arcaísmos galegos conservados no Eo-Navia”, amecendo este autor que “o galego de Asturiasten certos trazos coincidentes co asturo-leonés, mais ao mesmo tempo cómpre ver que outros dialectos asturo-leone-ses meridionais presentan trazos inequivocamente galegos, sen que por iso se poña en dúbida a súa natureza”.



23

La postura del asturianismu “oficial”,sin embargu —y por suerte, too haique lo dicir— nun llega a tanto: defen-de que nel Navia-Eo nun se fala’l“bable”, pero, dende llueu, tampoco’lgallegu. La fórmula ye afirmar qu’ellífálase gallego-asturianu, una mena de“continuum” llingüísticu (en tolossitios hai “continuums” llingüísticos,pero ési paez l’únicu), o una nuevallingua románica, nun se sabe bien.Evidentemente, como quedó dichoenriba, fálase gallego-asturianu, perolo que llama l’atención d’esta posturaye l’usu elusivu d’esa etiqueta, por-que, n’efectu, utilízase non panomar una variedá del gallegu, sinóncomo eufemismu pa evitar la espre-sión tabú o politicamente incorrectaque ye gallegu o llingua gallega.Siento dicilo, pero de xemes en cuandoesi factor elusivo-eufemísticu tienllegao a emplegar la espresión “lesfales del Navia-Eo” d’una maneramuy asemeyada a aquella de “lashablas de Asturias”, tan queridaspolos “Amigos de los Bables” pa refe-rirse al idioma asturianu.

El último informe da ALLA (2006),

Informe sobre la fala o gallego-asturiano.

Una perspectiva histórica, social y lin-

güística, vai por este camín: en Asturias

falaríanse dúas Linguas (con maiúscula):

asturiano e castelao, e uha “fala” (non

lingua, minusvalorada) no occidente eona-

viego; polo tanto según a ALLA Asturias

non é un país trilingüe (galego-asturiano-

castelao) senón solo bilingüe (asturiano-

castelao)5. El asturiano (legalmente

“bable/asturiano”) por antonomasia é uha

Lingua, mentras que el oficialmente

chamado “galego/asturiano” non, de aí

que dentro da Academia de la llingua

Asturiana creasen en 1996 uha sección pral

Eo-Navia, porque consideran as variedades

galegas de Asturias como un conxunto de

variedades lingüísticas subordinadas al

asturiano, aínda que saiban perfectamen-

te que lingüisticamente non é asturiano.

5. Declaraciois del responsable da Secretaría Llingüística del Navia-Eo, Xosé Antón González Riaño, na presentacióndel Informe da ALLA. Pódense ver en toda a prensa diaria asturiana del 5 de novembre de 2006.



24

Esto contrasta radicalmente coa opinión

oficial que mantía a ALLA hai anos, expresa-

da en palabras de Ana Cano, daquela solo

académica e hogano presidenta, cando en

1980 afirmaba que:

Dejamos fuera de nuestro estudio laparte más occidental de la provincia porhablarse en ella una variedad del gallegode Lugo, que se extiende por los pue-blos situados a la izquierda del río Navia

e incluso por algunos de la orilla derecha—Armental: corpo, terra—, aproximada-mente hasta unos 8 km. al oriente delcitado río. La adiptongación o diptonga-ción de /e/, /o/ breves latinas marca ellímite de esta zona de habla gallega conel asturiano occidental. (1980: 43-44).

E acompañaba estas declaraciois cun

mapa de Asturias onde a comarca Eo-Navia apa-

recía baixo el rótulo de “Zona de habla gallega”.



25

Sorprendentemente, a postura actual

da ALLA é que “entre los ríos Navia y Eo

fálase una llingua de transición, con unes

isogloses que nunca coinciden unes con

otres, y por eso xustamente se fala del

feixe d’isogloses”.

Reparemos en que esta liña de pensa-

mento sería perfectamente aplicable al astu-

riano occidental ou al asturiano central, onde

nunca coinciden dúas isoglosas, coel que en

Asturias teríamos logo —seguindo esta teoría

da ALLA—, polo menos cuatro “linguas de

transición”, e a ninguén se lle ocorre hoi

resucitar el espírito del Padre Galo, “Fernán-

Coronas”, cando consideraba a “faliel.la”

occidental como posible lingua independente

del asturiano6. Considerar el galego de

Asturias como algo indefinido e híbrido,

enmarañado, orfo de padre e madre, é tan

grave e discriminatorio como el que fain estu-

diosos da lingua española, que consideran el

asturiano e el aragonés dialectos consti-

tutivos (Cerdá), dialectos históricos (García

Moutón) ou simplemente variedades lin-

güísticas del español (Quilis).

Pra negar a fronteira evidente entre

galego e asturiano, a ALLA foxe das “clasifica-

ciones simplificadoras de muchos filólogos

gallegos que echan mano sólo de un haz de

características para estremar gallego de astu-

riano (Babarro, 2003: 87) dando preferencia a

unas sobre otras, cuando en una buena com-

paración habría que echar mano de todas” e

apóiase no sou Informe (2006: 28) nuha cita

del romanista Ralf Penny (2004: 573-574) na

que denuncia a simplificación que supón

coller uha ou dúas isoglosas, como neste caso

a adiptongación de e tónicas latinas

(terra, pedra, porta, ovo):

Es lógico sostener que las variedadeslingüísticas habladas en Galicia se caracte-ricen por no mostrar diptongación de las

6. Recordemos aquel poema del titulado “La mi dulce faliella”: “Naide víu en todu-l mundu / un falare sugavín /comu yá la fala nuesa / que así chega al coracín. // Ah falina falaguera! Todu en ti parez canción: Todu encantanus vocables / d’entre el Navia ya el Nalón.”


vocales tónicas latinas y . De aquí amantener que son “gallegas” aquellasvariedades que muestran ausencia dediptongación hay una gran diferencia (…).

Esta isoglosa foi sempre a “isoglosa

marco” empregada polos romanistas e

dialectólogos pra clasificaren uha fala

como galego ou non. Desde a ALLA refú-

gase que esta sola isoglosa sirva pra deli-

mitar falas galegas. Pois se non fose pola

ditongación/aditongación e pola enorme

frecuencia de aparición deste fenómeno na

fala común, el chamado actualmente astu-

riano occidental ben podería pasar perfec-

tamente por uha variedade galega. Vexamos

este exemplo:

Galego común (estándar): Das dúasmulleres, a máis vella e pequena, ado pano na cabeza, comeu carnefresca de boi e a nova chamou aocamareiro e pediu outra cousa deprimeiro.

Asturiano occidental: De las dúasmul.leres, la más viel.la ya pequena,la del pano na cabeza, comeu carnefresca de buei ya la nueva chamou alcamareiru y pediu outra cousa deprimeiru.

Asturiano central (estándar): De lesdos muyeres, la más vieya y peque-ña, la del pañu na cabeza, comiócarne fresco de güe y la nuevallamó al camareru y pidió otra cosade primeru.

A isoglosa da aditongación/ditongación

(vello, dente, terra, corpo, ovo, nova, é /

vieyu, diente, tierra, cuerpu, güevu, nueva,

ye) ten un rendemento e uha importancia

fundamental á hora de caracterizar as falas

galegas das que non son galegas, sobre

todo, como é el caso na nosa terra eonavie-

ga, se se combina esta fronteira con outros

fenómenos que corren aproximadamente

pola mesma liña: ter, corazois, veño, teña,

cantache, eu, che-te / tener, corazones,

vengo, tengo, cantaste, yo, te…

De igual maneira que algús fenómenos

característicos (non exclusivos) del asturia-

no penetran en territorio de lingua galega

(camín, vecín, lloba, lleite...), hai tamén

algús fenómenos característicos (non

exclusivos) del galego que chegan ás portas

de Uviéu (veiga, cousa, vaqueira, comeu,

cantou, dúas...). Se no segundo caso sería


26



27

ilóxico dicir que a isoglosa porta/puerta

non separa nada, daquela por esta lóxica

estraña el galego chegaría asta Uviéu, no

primeiro caso tamén sería ilóxico dicir que

el asturiano chega asta Mondoñedo ou

Valdeorras porque por cerca acaba a zona

das formas camín e vecín. A isoglosa de

referencia é a da aditongación/ditongación

(terra nosa/tierra nuestra), e se esta non

tevese tanta importancia habería poucos

argumentos lingüísticos pra fer chegar el

territorio de falas galegas asta as mesmas

portas de Uviéu.

No recente Informe da ALLA fálase na

introdución “del prejuicio gratuito, preten-

cioso y falto de rigor de que la variedad en

el Navia-Eo es gallego,” (2006: 11), e nas

conclusiois e propostas afírmase que “es arbi-

trario científicamente, y es un ejercicio de

voluntarismo político, incluir esta variedas

lingüística dentro del ámbito de la lengua

gallega.” (2006: 39)

Con este Informe lingüístico sobre a

nosa terra Eo-Navia pretendemos recordar

as opiniois expresadas desde sempre polos

máis consumados e mellores especialistas,

así como coas voces autorizadas de persona-

lidades relevantes del mundo académico,

político, social e cultural asturiano. A postura

da ALLA é cientificamente inaceptable e

inaceptada no mundo académico e universi-

tario español e europeo. Máis adiante

demostraremos con métodos dialectométri-

cos a cual das dúas linguas se aproximan

estruturalmente as falas del Eo-Navia, pra

fuxir de apriorismos impresionistas e opiniois

infundadas, manipuladas ou inducidas.


Imos ofrecer agora un resumo de opi-

niois manifestadas polos máis prestixiosos

especialistas en filoloxía hispánica e romá-

nica7, xunto con declaraciois de diversos

membros da ALLA, políticos e sindicalistas

asturianos, instituciois europeas, profesores

universitarios de disciplinas humanísticas

e persoeiros asturianos da cultura. En

todas estas opiniois subxace a mesma

idea: a lingua e a cultura da nosa terra Eo-

Navia tein uha personalidade propia e dife-

renciada dentro de Asturias, e concretamente

a lingua é sen dulda galega.

5.A) Filólogos hispanistas e romanistasasturianos, españois e europeos:

1.- Åke Wison Son Munthe, dialectólogosueco pioneiro nos estudios sobre el Eo-Navia:

55.. OOPPIINNIIOOIISS DDEE EESSPPEECCIIAALLIISSTTAASS EE DDEE PPEERRSSOONNAALLIIDDAADDEESS AASSTTUURRIIAANNAASS

7. Non incluímos a opinión unánime da lingüística e dialectoloxía galegas, prás cuales as falas eonaviegas entrandentro del conxunto del galego oriental. Todas as obras e autores galegos que trataron deste tema manifestaron agaleguidade lingüística (e asturianidade administrativa) da terra Eo-Navia. Como obra magna recomendamos a con-sulta del Atlas Lingüístico Galego (1990-), codirixido por un catedrático asturiano, Constantino García, onde figuransete puntos primarios no Eo-Navia (Salave-Tapia de Casarego, Coaña, Piantón-A Veiga, Boal, Vilanova de Ozcos,Pezós e Santo Antolín de Ibias) e dous secundarios (Santalla e Busqueimado-Santalla de Ozcos). As enquisas pralALGa foron realizadas nos anos 1974 e 1975, cando ninguén duldaba de que el falado na nosa terra fose galego.


Ya se ha indicado varias veces en lo queantecede que los dialectos de la partede Asturias situada al oeste del río Naviano deben considerarse como asturianossino como gallegos. (Munthe, 1887: 97).

Finalmente, para la zona asturiana aloeste del río Navia (que sin embargodesde el punto de vista lingüístico nopuede considerarse asturiana). (Munthe,1887: 14).

2.- Ramón Menéndez Pidal, de padresasturianos, filólogo fundador da Escola de

Filoloxía Española, director da Real Academia

Española (RAE) entre 1925-1939 e 1947-1968,

fundador da filoloxía asturiana coa súa obra

El dialecto leonés:

En Asturias, junto al mar, el dialectoleonés no empieza sino á la derechadel río Navia; á la izquierda del río sehabla hoy una variedad del gallego deLugo, y aun en algunos pueblos inme-diatos á la orilla derecha. Así, enArmental, que está a la derecha, sedice corpo, terra, morto, tempo.(Menéndez Pidal, 1906: 30).

...el gallego se extiende por una fajade unos ocho kilometros al Orientedel Navia. Probablemente este límiteestará determinado por razones histó-ricas tan antiguas, que tendrá algoque ver con el límite de los conventos

jurídicos Asturicense y Lucense; el ríoNavia, según Plinio, separaba á losastures pésicos de los gallegos lucenses”.(Menéndez Pidal, 1906: 31).

3.- Dámaso Alonso, poeta e filólogo criadoen La Felguera, oriundo dos Ozcos e

Castropol, discípulo de Menéndez Pidal e

director da Real Academia Española (RAE)

entre 1968-1982, foi el acuñador da denomi-

nación “gallego-asturiano”:

Frente a la cortante división admi -nistrativa entre Galicia y Asturias, el len-guaje ofrece una serie de gradaciones(...) Baste hoy decir que la afirmación yaantigua de que el gallego llega, dentro deAsturias, hasta el río Navia, es justísima,si bien, como es sabido, algunos fenóme-nos típicamente asturianos penetran alOeste de esa línea. Estas hablas de entreel Navia y el Eo fundamental mente galle-gas, pero con algunos rasgos asturianos,las designo con el nombre de gallegoasturiano. (Alonso 1945, 1972: 391).

Llamamos gallego exterior o gallego-leonés al hablado fuera de Galicia, entierras españolas limítrofes con ella.El gallego exterior o gallego-leonéscomprende una serie de hablas que sonbásicamente gallegas, con rasgos que,aunque a veces varían respecto al gallegoconsiderado como normal en Galicia,


30


están dentro del sistema lingüís ticogalaico si lo miramos en una perspectivasincrónico-diacrónica; pero junto aestos rasgos esencialmente galaicos,presentan siempre las hablas del galle-go exterior unos pocos que son propiosdel leonés. Una rama del gallego leonéses el hablado en el extremo occidentalde Asturias, que muchas veces, por rapi-dez, llamamos gallego-asturiano. (Alonso,1959, 1972: 315-316).

Compárense as palabras de Dámaso

Alonso e el sou concepto de “gallego (-) astu-

riano” —con e sen guión— (“por su fonética

que por su morfología y su sintaxis es unhabla gallega, con unos cuantos (muy pocos)

rasgos coincidentes con el asturiano”) coamalintencionada e perversa interpretación

que fai a ALLA (2006: 28):

Precisamente fue Dámaso Alonso quiendiscurrió el término de ‘gallego-asturia-no’ para llamar a lo que se habla en elextremo occidental por tener trazoscomunes con las dos lenguas (sic).

A ALLA dá a entender que el “galego-astu-

riano” é uha mestura (un tipo de “amestáu”)

entre galego e asturiano, uha lingua híbrida (“lin-

gua de transición”), cando el termo “galego-

asturiano” se refíre sempre a falas lingüistica-

mente galegas en territorio politicamente

asturiano que —loxicamente— presentan algús

trazos comúis coel asturiano canto máis ache-

gadas xeograficamente esteñan del asturiano.

Evidentemente tein trazos característicos

(non exclusivos) del asturiano, pero nuha pro-

porción mínima en relación coa presencia

maioritaria nelas de características galegas.

4.- Rafael Lapesa, catedrático de

Historia del Español, profesor en dez univer-

sidades americanas entre 1948-1968 e secre-

tario da Real Academia Española (RAE);

experto en asturiano medieval e premio

Príncipe de Asturias das Letras 1986:

El gallego penetra en Asturias, León yZamora, y hay una zona fronterizadonde se mezclan caracteres de ambosdialectos. La divisoria, muy borrosa,corre entre el río Navia y la sierra delRañadoiro. (Lapesa, 1968).

5.- Alonso Zamora Vicente, catedráticode Filoloxía Románica, filólogo, dialectólogo

e lexicógrafo; casado coa escritora astu-

riana M.ª Xosefa Canellada, foi membro da

Academia de la Llingua Asturiana asta el sou

falecemento:


31


Los límites occidentales son másprecisos. No coinciden los límiteslingüísticos con los límites adminis-trativos. En Asturias, el gallego penetrahasta el río Navia. La orilla izquierdahabla una variedad del gallego deLugo. (Zamora, 1970: 85).

6.- Lorenzo Rodríguez-Castellano, dia-

lectólogo e lingüista asturiano:

(...) intentaremos delimitar una particu-laridad fonética, considerada como rasgotípico del asturiano-leonés, que seencuentra en zona de habla gallega (...).Vamos, pues, a dar a conocer en este tra-bajo la extensión del fenómeno fonéticode la palatalización (...) dentro de lavariedad dialectal que agrupamos con elgallego. (Rodríguez-Castellano, 1975: 137).

7.- Jesús Neira Martínez, dialectólogo,

lexicógrafo e lingüista asturiano:

[En Asturias]. Coexisten y alternan en elladesde los primeros siglos de laReconquista tres modalidades lingüísticas:el castellano, lengua común entre todoslos hablantes de la región; el gallego, enla variedad de gallego-asturiano, en lazona comprendida entre el Navia y elEo, y en el resto un conjunto de hablasrománicas, ni gallegas, ni castellanaspor su origen, a las que llamamosbable. (Neira, 1989: 14-15).

8.- Emilio Alarcos Llorach, catedráti-co da Universidade de Uviéu desde 1950 a

1998, membro da Real Academia Española

desde 1972 a 1998 e introdutor das teorías

da lingüística estrutural en España:

Mucha gente (la gente política o politi-zada) se molesta por la tendencia delos gallegos de creer que lo que sehabla en Asturias, desde los cordalesmontañosos a la derecha del Naviahasta Galicia, es sin duda gallego.Nadie puede discutirlo con razoneslingüísticas, por muy asturianos queadministrativa y hasta históricamentese sientan los habitantes del ponientedel Principado. (Alarcos Llorach, La Vozde Asturias, 17 de decembre de 1990).

9.- Otto Winkelman e Michael Metzelzin,romanistas alemais, este último coeditor del

Lexikon der Romanistischen Linguistik, a

mellor e máis completa enciclopedia das lin-

guas románicas, de referencia e consulta obri-

gada, e membro de honra da ALLA desde 2001:

Das Galegische hat Seine Wiege imNordwesten der Iberischen Halbinselzwischen dem Navia und demUnterlauf des Miño, d.h. in dem vonden ehemaligen Gallaeci besiedeltenGebiet. [El galego ten el sou berce nonoroeste da península Ibérica, entre el


32



33

Navia e el curso inferior del Miño, édicir, no territorio poblado polos antigosGallaeci.] (Winkelman-Metzelzin, 1992: 19).

Neste volume del Lexikon der

Romanistischen Linguistik (VI,1), a “biblia” da

lingüística románica actual, figura al principio

un mapa coas áreas lingüísticas peninsulares,

no que a lingua galega entra en zonas occiden-

tais de Asturias, León e Zamora, igual que a

asturiana penetra en León, Cantabria,

Zamora e Portugal.



34

10.- Henriette Walter, lingüista da

Universidade de Rennes (Bretaña):

Hoje em dia, [o galego] é falado na regiãoautónoma da Galiza, mas também emzonas limítrofes como as Astúrias, Leão ea província de Zamora. (1996: 182).

11.- Francisco Xavier Frías Conde,romanista de orixe eonaviega, escritor en

asturiano e en galego de Asturias, acuña-

dor da denominación “eonaviego”:

Na Romanística tradicional, a fronteiraentre galego e asturiano foi abondonítida, xa desde Dámaso Alonso, aíndaque este autor chamase ao galego deAsturias ou eonaviego galego-asturiano.Esta infeliz denominación trouxo e traeproblemas respecto da identidade doidioma, aínda que o estudoso recoñeceusempre que se tratase de galego”.(2004: 93).

5.B) Académicos da Academia de laLlingua Asturiana (ALLA):

1.- Lorenzo Novo Mier, académico xa

falecido da Academia de la Llingua Asturiana:

Generalmente sus características sonlas del galaico lucense, aunque en lasproximidades de la zona occidental delbable se conservan aún, aunque diluidos,rasgos de éste, que van perdiéndosegradualmente conforme nos acercamosa la región gallega, hasta su total des-aparición. (Mier, 1980: 49).

2.- Ana Cano, catedrática de FiloloxíaRománica da Universidade de Uviéu e

presidenta da Academia de la Llingua

Asturiana (ALLA)8:

Na faza más occidental d’Asturies, más omenos ente’l Navia y l’Eo, fálase unavariedá del gallegu de Lugo, amestándosenella los rasgos gallegos colos asturianos(...) los pueblos onde se diz terra yaporta quedarían dientru’l territoriu defala gallega o astur-gallega, mientrasque los pueblos onde se diz tierra ypuerta quedaríen al este, nel territoriude fala asturiana. (Cano, 1987: 151-152).

8. Como vimos en capítulos anteriores, desde hai us anos Ana Cano defende a postura actual da ALLA: el falado noEo-Navia non é galego, é uha nova lingua asturiana, uha “lingua de transición” con mestura (en igual proporción?)de trazos galegos e asturianos, pero sobre todo política e administrativamente asturiana, por eso a ALLA ten quevelar por ela, aínda que non seña propiamente uha variedade lingüística del asturiano.



35

3.- Xosé Lluís García Arias, profesor daUniversidade de Uviéu e ex-presidente da

ALLA9:

Jamás se ha denominado a esa variantelingüística con tal nombre [astur-galaico],porque no es una variante del asturia-no, sino del gallego. Su nombre ha sidosiempre gallego-asturiano. (GarcíaArias, La Voz de Asturias, 13/07/1988).

4.- Ramón d’Andrés, doutor en sociolin-güística, profesor da Universidade de Uviéu,

académico numerario da ALLA e director da

Oficina de Política Lingüística del Principado

de Asturias:

Colos datos filolóxicos na mano, y qui-tando tou apasionamientu, ha afirmasequ’una parte d’Asturies, dientro lafranxa ente’l Navia y l’Eo, ye de falagallega. (...) Qu’hai una Asturies galle-gofalante ye daqué mui coméntao enbien de sitios, menos ellí onde se xenerenopiniones oficialmente correctes. Yeloporque la caracterización de los trazosd’eses fales pesa más pal llau llingüísticu

gallegu que del ‘bable’. Esto yá lo dexóclaro’l propiu Pidal y posteriores dialec-tólogos, en particular Dámaso Alonso(…) En definitiva, too ello nun invalida’lfechu yá comentáu de que dientro de lafranxa del Navia-Eo fálase gallegu.Lóxicamente, el gallegu del Navia-Eonun ye como’l de Vigo; ye una variedá(o un conxunto de variedaes) qu’enxunto puen llamase gallego-asturianu,nome mui correctu, pues demuestra quese trata precisamente d’un gallegu detransición al asturianu. (Léxicamente,tamién hai un asturianu de transición algallegu: ye l’asturianu occidental de leszones C y D, polo menos en parte.(D’Andrés, 2000: 40-41).

Pero a esto hai qu’amestar que, míresepor onde se mire, el gallego-asturianotien llazos innegables cola llinguagallega, yá seya porque filolóxicamentese considere una modalidá de gallegu,yá seya porque simplemente axuntapermunches asemeyances con él. Asinales coses, ye lóxico que los defensoresdel gallegu y les sos institucionesobserven con interés lo qu’asocede

9. Na actualidade García Arias opina, como Ana Cano, que el galego de Asturias é uha ambigua “lingua de transi-ción”, pero asturiana en todo caso, por razois xeográficas e administrativas, porque por razois lingüísticas é imposi-ble argumentar nada serio.


cola fala del Eo-Navia. Esi interés yerazonable y llexítimu, tanto polo menoscomo l’interés que los defensores delasturianu muestren pa col asturianu quese fala en Lleón, Zamora y Miranda delDouro (Portugal). (D’Andrés La NuevaEspaña, 30 de outubre de 2005).

5.- Antonio García Oliveros, naviego e

membro xa falecido da ALLA:

El bable qu’usaba Cuesta nun me yera,daquella, familiar nin muncho menos,yá que’l que s’utiliza na mio comarcaye’l llamau occidental, coles contami-naciones fronterices del gallegu, másbien filiar deste últimu, y tan dife-rente al central que’l sabiu filóloguDámaso Alonso propugna pola denomi-nación de gallego-asturiano, refugandola de bable occidental, qu’estimainadecuada y susceptible d’inducir aerrores filolóxicos. (VVAA, 2003: 10).

5.C) Informes oficiais de organismos einstituciois europeas:

1.- Informe del 21 de setembre de2005 del Comité de Expertos del Consellode Europa sobre a aplicación en España da

Carta Europea das Linguas Rexionais e

Minoritarias.

El recente informe del Comité de

Expertos del Consello de Europa de 2005

deixa muito clara a competencia político-

administrativa exclusiva que ten el

Principado sobre el “galego-asturiano”,

aínda que anima al Principado a potenciar

esta lingua na mesma medida que el

asturiano (punto 129), a introducila efi-

cazmente no ensino (punto 112) e a

proporcionar información sobre cual é el

órgano científico asesor das autoridades

político-administrativas sobre el galego

de Asturias (punto 202); pero non ofrece

este Informe dulda ninguha da filiación

lingüística del falado entre el Eo e el

Navia, al referirse a esta variedade como

“variante del gallego”, “gallego en

Asturias” etc. A cita coa que principiaba-

mos este informe denuncia ben ás claras

a orixe de todo el problema:

La situación del gallego-asturiano noestá clara, pero parece que apenas sehan realizado esfuerzos para promo-ver esta lengua, ya que sigue sinreconocerse claramente su identidadespecífica como variante lingüísticadel gallego. (2005: 170).


36



37

Pero todo al longo del informe, el Comité

de Expertos del Consello de Europa vai

denunciando uha serie de causas que oprimen

el galego de Asturias.

44. Asimismo, en Asturias se habla unavariante del gallego (el gallego-asturiano).

94. (...) es necesario redoblar losesfuerzos para promover la identidadespecífica del gallego en Asturias.

129. El Comité de Expertos alienta alas autoridades competentes a tomarmedidas encaminadas a fomentar lapresencia y visibilidad del gallego-astu-riano en la vida pública.

137. No se facilitó información específi-ca sobre el mantenimiento y refuerzode los vínculos entre los gallegoparlan-tes que viven en Asturias y aquellosque viven en Galicia.

170. (...) las autoridades, que demos-traron un alto grado de sensibilizaciónacerca de la situación lingüística delgallego en Asturias (...) pero no quedómuy claro la medida en que dicho atlasabarcaría específicamente el gallego enAsturias (...).

Pral Comité de Expertos del Consello

de Europa, el mesmo comité que reivindi-

ca diante das autoridades autonómicas e

estatais a cooficialidade del asturiano,

non cabe dulda que el denominado oficial-

mente “gallego-asturiano” é uha variedade

da lingua galega falada en Asturias, mais

uha variedade de galego non suficiente-

mente potenciada polas instituciois, as

autoridades políticas e os poderes

mediáticos asturianos, posto que apenas

ten visibilidade, ten uha escasísima pre-

sencia escolar e carece de autoridade

académica reconocida.

5.D) Declaraciois de políticos, sindica-listas, instituciois e persoeiros del mundosocial, político e cultural asturiano:

1.- Xuan Ignaciu Llope, psiquiatra e diri-xente político asturianista10:

Fálase asturianu n’Asturies de Santillana(Santander), fálase na Maragatería, LaCabrera, na Tierra d’Aliste y na metadede Sanabria; fálase na Tierra de Miranda

10. Na actualidade, Xuan Ignaciu Llope apoia as teses da ALLA.



38

(Portugal) y fálase’n fasteres deSalamanca, Palencia y Zamora. Amás,ente los ríos Navia y Eo fálase gallegu.(Llope, 1989: 46).

La pertenencia d’una comunidá de50.000 persones falantes de gallegu ycon característiques específiques na socultura a la comunidá asturiana plante-ya’l problema de la identidá, de laidentificación d’esos asturianos yasturianes que falen gallegu colacomunidá asturiana. (Llope, 1989: 47).

2.- Gaspar Llamazares, ex-coordinador

xeral de Izquierda Unida de Asturias:

En todo caso como usted conoce nuestraposición es la de desarrollar el título 4ºdel Estatuto de Autonomía medianteLey. Una ley en la que nosotros conside-ramos compatible la preservación ypromoción del uso del asturiano junto ala mayor sensibilidad con la realidadlingüística incontestable del gallego deAsturias. (Llamazares, A Freita, 12 deoutubre de 1998).

3.- Asociación d’Escritores Asturianos(AEA) e Escritores y Traductores en LlinguaAsturiana (ETLLA):

AEA y ETLLA tampoco nun quierenescaecer que’l procesu de reconocenciade la identidá idiomática d’Asturies trai

arreyao l’aplicación del marcu llegal deman-dáu al casu del gallegu asturianu (sic).(AEA-ETLLA, A Freita, 6 de xunio de 1994)

4.- Eloy Gómez Pellón, oriundo de

Llanes, profesor titular de Antropoloxía Social

da Universidade de Cantabria:

(...) Las peculiaridades zonales permitendeslindar, más allá del común denomi-nador que une a todas ellas [las hablasde Asturias], una habla oriental, unhabla central y un habla occidental, alas que se une otra más de marcadainfluencia gallega, cual es la hablada aloeste del río Navia. No es casualidadque esta elemental división coincida, entérminos generales, con las fronteras delos grupos humanos que habitaban loque hoy es Asturias a la llegada de losromanos (...). (Gómez Pellón, 1994: 22).

5.- Alberto Rubio Muñiz, ex-secretario

xeral de CCOO de Asturias:

(...) Asturias es una comunidad en laque coexisten no dos, sino tres len-guas: asturiano, castellano y gallego...(Rubio Muñiz, El Comercio, 3 dedecembre de 1997).

6.- Xosé Naveiras Escanlar, Pepe “el

Ferreiro”, director del Museo Etnográfico de

Grandas de Salime:


Soi un ciudadanu asturianu y la mio cul-tura ye gallega. (Naveiras Escanlar, LesNoticies, 9 de xaneiro de 2005).

7.- Juan Ignacio Ruíz de la Peña, catedráti-co de Historia Medieval da Universidade de

Uviéu:

Los asturianos occidentales se sintie-ron siempre asturianos. Desde la EdadMedia los límites de Asturias han sidosiempre los mismos. Hablan gallego, ¿yqué importa eso para ser asturianos?(Ruiz de la Peña, La Nueva España, 30de outubre de 2005).

8.- Xosé Antón Fernández “Ambás”,músico e etnógrafo asturiano:

Dos cultures diferenciaes dafechu [lad’expresión asturiana y la gallego-asturiana], nin siquiera ye un procesude transición. La xente puede opinardende fuera lo que quiera. Por munchoque me digan a mi los filólogosn’Uviéu, ellí ta claro lo que fala laxente d’El Palo p’Acó y d’El Palup’Alló. El conceyu d’Ayande ta dixe-bráu por esa barrera física tan grandeque ye la Sierra’l Palu. La xente d’ElPalu p’Acó llama a los de p’Alló “losgal.legos”. Son xente de pueblu, quenun estudió filoloxía, pero sabenmuncho bien lo que se fala. Pero ladiferencia nun ye namás llingüística,

marca tamién l’arquitectura, la gas-tronomía, el folclore. (“Ambás”, LesNoticies, 5 de novembre de 2006).

8.- Vicente Álvarez Areces, presidente

del Principado de Asturias:

A min sempre me gustou máis diluírfronteiras que crealas. Nas zonas limí-trofes entre Asturias e Galiza haiinfluencias recíprocas sen dúbida. Axente que vive nelas di que usa unhafala. Probablemente os filólogos encon-trarán influencias notorias dunha linguamoi fermosa, unha lingua de cultura e detradición literaria, que se fala en Galiza eque eu respecto moitísimo. (Álvarez Areces,A Nosa Terra, 2 de febreiro de 2006).

9.- Perfecto Rodríguez Fernández, filó-logo asturiano natural de El Franco, profesor

de Filoloxía Clásica na Universidade de Uviéu:

(...) desde el punto de vista histórico yfilológico está claro que no ha habidoningún tipo de galleguización del territo-rio Navia-Eo, sino que el gallego de lazona es tan autóctono como el bable enel resto de Asturias, por estar habitadoa la llegada de los romanos, como hemosvisto, por tribus galaicas. Y a nadie se leoculta que con los romanos llegó ellatín. Son verdades de Perogrullo, con lasque es muy difícil estar en desacuerdo.(Rodríguez Fernández, 2006: 6).


39



40

Llamarle fala es un puro eufemismoque no dice nada. Se justifica porquelos naturales se sienten tan asturianosque consideran un episodio molestollamar a su habla gallego. Pero la reali-dad se impone y no se puede cambiarcon simples nominalismos. Un belga oun suízo francófonos no se sientenmenos nacionales por hablar francés.Por lo tanto no pasa nada por llamar alas cosas por su nombre. (RodríguezFernández, 2006: 6).

Pois ben, a pesar de toda esta “xuris-

prudencia lingüística e sociocultural”, hai

quen segue insistindo en Asturias que toda

esta xente é insolvente e desconocedora,

está chea de prexuícios e carece de rigor

científico (Pidal, Dámaso Alonso, Lapesa,

Zamora Vicente, Rodríguez Fernández,

Michael Metzelzin, os expertos del Consello

de Europa etc.) ou carece de conocementos da

materia (Xosé “Ambás”, Pepe “el Ferreiro” etc.).

El rigor científico, a falta de prexuícios

e a verdade absoluta non son patrimonio de

ninguén. Agora ben, é muito raro que todas

as outras academias, toda a lingüística e a

dialectoloxía hispánicas e románicas etc.,

pensen A, que el noso é galego, e solo us

poucos políticos e a directiva da máxima

institución lingüística da lingua asturiana

pensen B, que é outra cousa. El máis terrible

é que hoi en Asturias pensar A, como pensa

e entende todo el mundo que é experto

nesta materia, está satanizado nos ámbitos

mediáticos e políticos asturianos: el segmen-

to “galego de Asturias” é tabú.


Como acabamos de ver, toda a filolo-

xía, a lingüística e a romanística tra-

dicionais e modernas referíronse sempre

a estas variedades eonaviegas del occi-

dente asturiano como “galego de

Asturias”, “galego en Asturias”, “galego-

asturiano” etc., entendido “galego-astu-

riano” como “galego falado no occidente

de Asturias”, uha vez que algús investi-

gadores pronto se decataron que non se

podía falar de “bable occidental” pra

referírense a estas variedades, pois

había xa un outro “bable occidental”, el

asturiano occidental, diferente a este.

Nos estatutos da Academia de la

Llingua Asturiana (BOPA de 14 de xunio de

1995) chámaselle “variante lingüísticagallego-asturiana o astur-galaica”11.

Non é lingua, prá ALLA é uha “variante

lingüística”, mestura de galego e asturia-

no pero que “a todos los efectos promove-

rá y velará por ella” (art.1.k). Os estatutos

66.. AA NNEEGGAACCIIÓÓNN DDOO NNOOMMEE DDAA LLIINNGGUUAA EENN AASSTTUURRIIAASS

11. A pesar da cita de X. Ll. García Arias de 1988 que reproducimos anteriormente sobre el inexacto da denomi-nación “astur-galaico” porque non é uha variedade del asturiano.



42

da ALLA sempre se refiren al asturiano

como “lingua” e al galego de Asturias

como “variantes”, sen indicar a lingua á

que pertenecen esas variantes12.

De feito, no mapa de Ana Cano“Algunos límites lingüísticos del asturiano”(1992: 653) el galego de Asturias figura den-tro del asturiano; sen embargo, na descrición

que fai Cano dos dialectos asturianos nonmenciona esta cuestión pra nada. Esta é aambigüidade calculada na que algús ealguhas pretenden manter a nosa lingua:na teoría non é asturiano, nunca se pode-ría xustificar, pero na práctica é tratadocoma uha simple variedade asturiana máis.Aquí está el mapa:

12. No artigo 4 dos estatutos da Real Academia Galega dícese literalmente: “Enténdese por idioma galego o propiode Galicia, así coma as súas variantes faladas nos territorios exteriores (Asturias, León e Zamora)”. Estos estatutosda RAG foron promulgados polo Rei Juan Carlos e el ministro de Educación e Cultura daquela época, Mariano Rajoy,no Real decreto 271/2000 de 25 de febreiro e publicados no BOE de 4 de marzo de 2000. Os estatutos da ALLA soloforon aprobados en Asturias e publicados no BOPA.



43

Cando no ano 1986 a Consellería de

Educación, Cultura, Deportes e Xuventude orga-

nizou el “I Curso de lengua asturiana paraenseñantes de la zona asturgalaica”, en Naviaen setembre e na Veiga en decembre, chamou-

lle “lingua autóctona”, posteriormente cha-

moulle “variante del asturiano” e en 1988 esta

Consellería xa modificara a súa postura en favor

da neodenominación “astur-galaico”, conde-

nada xa nesta época polo presidente da ALLA.

El 29 de xunio de 1990, nun documento

asinado en Taramundi polos presidentes Pedro

de Silva e Manuel Fraga, falábase xa de “galle-go asturiano” (substantivo e adxectivo, nome

da lingua e nome del territorio, sen guión nin

barra). Neste documento Galicia ofrecíaselle

a Asturias pra axudar na promoción del galego

en Asturias e Asturias agradecía el xesto. É

triste reconocer que hoi, dado el envelena-

mento político-mediático, por desgracia ese

xesto de solidariedade non sería visto con

muitos bos ollos e mesmo un ofrecemento de

colaboración recente (2005) foi rotundamente

refugado polas autoridades asturianas coel

argumento de que el falado no Eo-Navia non é

galego senón unha (anónima) “lingua nova”.

Oficialmente, no Estatuto de Autonomía

del Principado de Asturias solo se reconoce

el “bable en sus diversas variantes”, sen que

apareza mención ninguha al galego. Na Lei

1/1998 de 23 de marzo, de promoción del

bable/asturiano cítase el galego de dúas

maneiras: no artigo 2 como “gallego/asturia-

no”; na disposición adicional como “gallego-asturiano”.

Estas son as dúas denominaciois oficiais e

legais posibles en Asturias, con guión ou con

barra; outras denominaciois serían alegais ou

ilegais, da mesma maneira que a única deno-

minación oficial e legal del asturiano en

Asturias é a de “bable/asturiano”.

Non obstante, tanto autoridades políti-

cas (goberno, consellerías, concellos etc.)

como medios de comunicación, partidos

políticos ou instituciois varias, insisten obse-

sivamente na denominación inadecuada de

“fala”, certamente a única maneira de

denominaren popularmente os falantes el

que falan; cualquera falante de cualquera

lingua del mundo dice que fala uha fala, os

de Llanes tamén falan a fala, os de Palacios



44

del Sil falan fala etc., pero eso cientifica-

mente é uha denominación inaceptable,

impropia de persoas formadas e instituciois

serias e rigorosas.

Os propios falantes son conscientes da

incorrección desta denominación. Véxase el

punto 1.a) da acta aprobada por unanimidade

polo Consello Escolar do CP Comarcal de Boal

el 27 de xunio de 1990, cando a Consellería de

Educación lles propuxo a introdución da “fala”

como materia optativa: “Es inaceptable el

nombre de ‘fala’ por ambiguo e impreciso

para la materia que se quiere impartir”.

El que resulta a todas luces incomprensi-

ble é a incoherencia dos defensores de que

non se lle chame bable á lingua asturiana

polas connotaciois pexorativas e degradantes

que ten este termo, pois muitos destos mes-

mos defensores da denominación ‘lingua

asturiana’ son os mesmos que defenden e

impoin a denominación degradante de “fala”

e non lingua galega (de Asturias).

El 2 de decembre de 1993 a Dirección

Rexional de Educación comenzaba uha

campaña de promoción lingüística. No Eo-

Navia el lema era “Diyo na tua fala”, no

resto de Asturias era “Di-yo n’asturianu”,

coel que se podía deducir que a lingua

falada en dezaoito concellos del occi-

dente asturiano non tía nome: sería uha

lingua anónima?

Vinte anos máis tarde, a obsesión

pola etiqueta “fala” continúa: Izquierda

Unida–Bloque por Asturias presentou a

finais de 2005 uha moción legal e etica-

mente criticable nalgús concellos eonaviegos

sobre a asturianía da “fala”. Outra

moción semellante foi levada á Junta

General del Principado (parlamento) e

aprobada por unanimidade. Deste xeito,

el 29 de novembre de 2005 a Junta

General del Principado acordou por

unanimidade declarar que “la asturia-

nía social y cultural del territorio astu-

riano del Navia-Eo es incuestionable y

que tanto la lengua astur iana comola fa la forman parte i r renunciable

del patrimonio cultural asturiano.”

Vexamos de novo a dobre denomina-

ción, minusvalorativa, despreciativa:

Lingua (asturiana) vs. fala, el que é



45

insultante prós asturianos falantes de

variedades galegas: uha persoa de

Pravia fala uha lingua, pero uha de Boal

solo fala uha fala. Esto foi el que apro-

bou el parlamento: o desprecio da nosa

lingua en aras da defensa da asturianía,

cando Asturias e a asturianía ou son tri-

lingües ou non son tales.

Reparemos por un momento nas seguin-tes etiquetas que lle veron dando á nosaexpresión toda a lingüística, a Academia dela Llingua Asturiana, os políticos e a prensaasturianos, pra comprobarmos como vanmodidificando as etiquetas, como se coneso conseguisen modificar a verdade cientí-fica e a realidade cultural da nosa terra:

Lingüística ALLAFormas legais na

Lei 1/1998Políticos e prensa

Parlamentoasturiano(2005)

Asturiano ou bableLlingua

asturianaBable/asturiano

Llingua asturiana

Llingua asturiana

Galego oriental ou

de Asturias

Galego eonaviego

Variedade gallego-

asturiana ou astur-

galaica

Eonaviego

Gallego/asturiano

Gallego-asturiano

Fala

Gallego-asturiano

Astur-galaico

Eonaviego

Asturiano

Fala

Practicamente ninguén respecta as deno-

minaciois oficiais, legais en Asturias. Cuase

toda a clase política e os poderes mediáticos

falan de “asturiano” ou “lingua asturiana”,

porque “bable” é pexorativo e felizmente se

van impoñendo as denominaciois dignas, pero

logo refírense ridiculamente al galego-astu-

riano como “fala”, como fixo el propio

Parlamento de Asturias hai escasamente un

ano, ignorando as súas propias leis, neste

caso a Lei 1/1998 de 23 de marzo de 1998 de

uso e promoción del bable/asturiano.



46

Con vistas al novo estatuto, consciente

deste desequilibrio (lingua/fala) e, sobre

todo, pra evitar a etiqueta “pexorativa”

(sic) de “gallego-asturiano” (pexorativa polo

de “gallego”, é de supoñer) a presidencia da

ALLA suxeriu el 3 de decembre de 2006 (vid.

La Nueva España e La Voz de Asturias dese

día) a substitución desta denominación oficial

de “gallego-asturiano” pola de “eonaviego”,

etiqueta acuñada e empregada historicamente

polas asociaciois reivindicadoras del galego

de Asturias ou “galego eonaviego”, pero

neste caso usada retortamente pra evitar

cualquera relación coel galego.

El director xeral de Promoción Cultural e

Política Lingüística, D. Carlos Madera, replicou

advertindo que “eonaviego” é un nome que lle

dan “grupos extremistas (sic) de Galicia pra

definir esta lingua”13, e que a denominación de

“fala” é máis correcta porque é como lle chama

a xente (El Comercio, 4 de decembro de 2006).

Recentemente na prensa asturiana está

aparecendo con profusión a etiqueta reco-

mendada pola ALLA: eonaviego. Por exem-

plo, el 19 de xaneiro pasado dáse noticia en

toda a prensa de que algús xulgados asturia-

nos están recibindo comunicaciois da

Consellería de Xusticia “en asturiano e eona-

viego”. Este termo predomina agora sobre o

de “fala” relegando totalmente a única

denominación legal, “galego-asturiano”;

debe ser porque este último é “pexorativo”,

como explicou a presidenta da ALLA.

En La Nueva España dese mesmo día19 de xaneiro alcánzase el clímax dadegradación e confusión denominativacando dan noticia da denuncia feita poloCSIF sobre el feito de que al xulgado deCastropol chegasen documentos “en astu-riano (en su versión fala)”. Esto é o quepersegue a ALLA e el que non impiden asautoridades lingüísticas asturianas: que secomece a bombardear que a “fala” é uha

13. “Extremistas”, en terminoloxía de Carlos Madera, deben ser as universidades galegas, os manuais e informesque circulan en Galicia e fóra dela, todos os usos denominativos dos ámbitos e instituciois culturais, políticos etc.,que se refiren a estas variedades coel título xenérico de “galego de Asturias” ou “galego eonaviego”.


variedade del asturiano, por ser asturianae por estar “tutelada” pola Academia de laLlingua Asturiana. Un glotocidio sen más-cara perfectamente calculado.

Lingua é un sistema comunicativo oral e

escrito regrado e estruturado, propio duha

determinada comunidade humana. Fala é a con-

creción particular duha lingua, dese sistema,

nun individuo, localidade, comarca ou grupo nun

momento determinado, con características pro-

pias dentro doutro sistema máis extenso: “a fala

de Vilanova”, “a fala dos nosos maiores”, “a

fala da montaña”, “a fala dun escritor” etc.

Se toda fala pertenece a uha lingua, a

que lingua pertenecen a fala ou falas del Eo-

Navia, al asturiano ou al galego? Se a respos-

ta é que a ninguha das dúas, que constitúe

lingua propia (“de transición” dicen algús),

entón deberá ter un nome, porque fala é

todo acto de falar, toda conversa ou diálogo,

pero non el nome de ninguha lingua. Se el

director xeral Carlos Madera considera que a

fala é lingua propia, entón é imposible que

seña “fala”. Conoce el senor. Madera alguha

lingua que se chame “lingua”? Quen o aseso-

rou tan acientificamente neste tema?

Todo vale con tal de lle negar cualquera

relación coel galego, comenzando polo nome.

Recordemos de novo as palabras del filólogo

asturiano e profesor da Universidade de Uviéu,

Perfecto Rodríguez Fernández (2006: 6):

Llamarle fala es un puro eufemismoque no dice nada (…) Pero la realidadse impone y no se puede cambiar consimples nominalismos.

Perdamos os asturianos e as nosas ins-

tituciois el medo e a vergoña a reconocer

uha verdade que nos debería fer máis

libres, máis ricos, dignos e orgullosos; per-

damos el medo a chamarlles ás cousas polo

sou nome sen temor a ser menos asturianos:

no extremo occidental del Principado,

entre os ríos Navia e Eo, vivimos 40.000

asturianos que falamos uhas variedades del

galego, galego de Asturias. Asturias ten,

pois, un plus de riqueza: é trilingüe, ten

dúas linguas naturais, galego e asturiano, e

outra importada e común coel resto del

estado: el castelao. As tres deberían ser

cooficiais nuha Asturias plural, moderna e

orgullosa del sou patrimonio, nuha Asturias

normal e normalizada acorde cos tempos.


47


7.1. El chamado oficialmente en Asturias

“galego-asturiano” é un conxunto de tres

zonas dialectais con falares de filiación lin-

güística galega, del galego oriental:

a) Variedade “taramundesa”, usada nos

concellos de Santiso de Abres e Taramundi,

xunto coa localidade da Trapa (Santalla de

Ozcos) e as parroquias de Abres e Guiar (A

Veiga) e Santa Comba dos Coutos (Ibias). Os tra-

zos máis característicos desta variedade son:

-Ditongo ei en formas como estreito edereito.

-Redución de ua en a en palabras del tipode catro, canto e cando.

-Presencia de voces con ai como baixo ecaixa.

-Terminaciois -ín, -iña, -iños, -iñas:camín, neniña, camiños, neniñas.

-Formas del tipo cheo, chea, cheos,cheas.

-Artigos o, a, os e as: o neno, a nena, osnenos, as nenas.

-Posesivos meu(s), teu(s) e seu(s).

-Pronomes átonos o, lo e no: véxoo /non-o vexo / verémolo.

-Uso das formas verbais tes e vés, igualque no galego central e occidental.

b) Variedade “astur-negueiresa”, usadanos concellos de Castropol, A Veiga, Tapia de

Casarego, Eilao, Vilanova de Ozcos, Santalla

de Ozcos, San Martín de Ozcos, Pezós,

Grandas de Salime, parte meridional de

77.. NNOOTTAASS LLIINNGGÜÜÍÍSSTTIICCAASS


Allande e Ibias. Tamén tein este tipo de fala

no concello galego de Negueira de Muñiz e

nas localidades galegas de Porto de Baxo

(Ribadeo) e Pántaras (A Fonsagrada), xunto

coa localidade da Peliceira, compartida entre

Ibias e Navia de Suarna.

-Formas del tipo estreto e dereto, salvonos concellos de Ibias e parte deNegueira de Muñiz, que rexistran estreitoe dereito.

-Conservación del ditongo ua en formascomo cuatro, que sole reducirse encuanto e cuando dando orixe ás variantesconto e condo.

-Ausencia de ditongo ai en voces comobaxo e caxa.

-Terminaciois -ín, -ía, -íos, -ías: camín,nenía, camíos, nenías.

-Formas del tipo chen, chea (chía), cheos(chíos), cheas (chías).

-Artigos el, a, os e as: el neno, a nena, osnenos, as nenas.

-Posesivos meu(s), tou(s) e sou(s).

-Varios sistemas prós pronomes átonos deterceira persoa: véxolo, véxol / non lovexo, non-o vexo / verémolo.

-Formas verbais teis e veis.

Esta área dialectal presenta uha fala de

transición camín del asturiano occidental, a

que se utiliza nas parroquias de Sisterna/A

Estierna (Ibias) e Trabado/Trabáu (Degaña).

c) Variedades “baixonaviegas”, da parteoriental de Tapia de Casarego, norte de Eilao,

occidente de Allande, El Franco, Coaña,

Boal, Navia e Villaión. Esta zona coincide

basicamente coel astur-negueirés. El sou

trazo máis característico é a palatalización

de L- inicial e -LL- intervocálico latino.

Fronte a formas coma leite e vale del resto

del galego, aquí encontramos lleite e valle

(pronunciadas con ieísmo en Navia, Coaña e

outras zonas).

No concello de Navia e na parroquia de

Arbón xa aparecen os artigos el, la, los e las

así como el pronome iou (ieu) en vez de eu.

Esta área presenta dúas falas de transi-

ción camín del asturiano occidental: uha é a

da parte oriental del concello de Navia e

outra a das parroquias de Villaión e Oneta

(sen considerarmos dentro delas, nos dous

casos, as asturianooccidentais das localidades

tradicionalmente chamadas vaqueiras).


50



51

Áreas lingüísticas del Eo-Navia: taramundesa, astur-negueiresa, baixonaviega e zonas eonaviegas de transición.

terra, nosa

ter, canciois

eu

che/te

dixen, vin

cantache, colliche

teño, veño

tierra, nuestra

tener, canciones

you, yo

te

dixe, vi

cantaste, coyiste

tengo, vengo



52

A) Viña ela por abaixo co leite, por aquel camín tan estreito que chega á pontiña da

Valiña, por unde os da aldea nosa temos dereito de paso, cando apareceron cua-

tro cais deses bravos. Os cais eran grandes coma os meus pecados e seguro que

tarían cheos de carrachas. Ela nin medo tiña, agarrou coa mao un pao do terreo e

fíxoos fuxir. Véxoos eu i escapo a correr; que nunca chegue a velos! Pois tanche

alí os cabrois dos cuzos, esperando á xente, veralos en canto vaias. Quérelos?

Regálochos eu... Teus pra sempre!

B) Vía ela por abaxo co(e)l leite, por aquel camín tan estre(i)to que chega á pontía da

Valía, por unde os da aldea nosa temos dere(i)to de paso, condo apareceron cuatro

cais desos bravos. Os cais eran grandes coma os meus pecados i seguro que tarían

cheos (chíos) de carrachas. Ela nin medo tía, agarrou coa mao un palo del terrén i

fíxolos fuxir. Véxolos eu i escapo a correr; que nunca chegue a velos! Po(i)s tanche

alí os cabrois dos cuzos, esperando á xente, veralos en conto vaias. Quérelos?

Regálochos eu... Tous pra sempre!

C) Vía ella por abaxo co(e)l lleite, por aquel camín tan estreto que chega á pontía da

Vallía, por unde os da aldea nosa temos dereto de paso, condo apareceron cuatro

cais desos bravos. Os cais eran grandes coma os meus pecados i seguro que tarían

cheos (chíos) de carrachas. Ella nin medo tía, agarrou coa mao un palo del terrén i

fíxolos fuxir. Véxolos eu i escapo a correr; que nunca chegue a velos! Po(i)s tanche

alí os cabrois dos cuzos, esperando á xente, veralos en conto vaias. Quérelos?

Regálochos (i)eu... Tous pra sempre!

Vexamos un exemplo das tres zonas lingüísticas eonaviegas coel mesmo texto:



53

7.2. Os falares del “galego-asturiano”

constitúen uha gradación aproximativa

del galego al asturiano, de menor a maior

proximidade a este desde el Eo asta el

Navia, del mesmo xeito que el “asturiano

occidental” constitúe uha gradación

aproximante del asturiano al galego. “A

coincidencia de moitas isoglosas entre

galego de Asturias e asturiano occidental

é algo que non desdebuxa a identidade de

ambos os falares”, en palabras de Frías

Conde (2004: 98).

Viña ela por abaixo co leite, por aquel camiño tan estreito que chega á pontiña da

Valiña, por onde os da aldea nosa temos dereito de paso, cando apareceron

catro cans deses bravos. Os cans eran grandes coma os meus pecados e seguro

que estarían cheos de carrachas. Ela nin medo tiña, agarrou coa man un pao do

chan e fíxoos fuxir. Véxoos eu e escapo a correr; que nunca chegue a velos! Pois

estanche alí os cabróns dos cuzos, esperando á xente, veralos en canto vaias.

Quérelos? Regálochos eu… Teus para sempre!

Venía ella per baxo cola lleche, por aquel camín tan estrechu que llega a la pontina de

La Vallina, por onde los de la nuestra aldea tenemos derechu de pasu, cuando apa-

recieron cuatru perros desos bravos. Los perros yeran grandes como los mis pecaos

y seguro que taríen llenos de cachiparros. Ella nin mieu tenía, agarró cola manu un

palu del suelu y fíxolos fuxir. Véolos yo y escapo corriendo; que nunca llegue a velos!

Pos tan ellí los cabrones de los perros, esperando a la xente, veralos en cuanto vaias.

Quiérelos? Regálotelos yo… Tuyos pa siempre!

Vexamos el mesmo texto agora en galego e asturiano e comparemos:



54

7.3. Polo mesmo motivo que el asturia-

no occidental (a “faliel.la” del Padre Galo)

non é uha “lingua de transición” entre astu-

riano e galego, el “galego-asturiano”, ou

galego de Asturias non é ninguha “lingua de

transición” entre galego e asturiano, como

se ten repetido sen criterio ningún. El astu-

riano occidental forma parte del asturiano

e el “galego-asturiano” forma parte del

diasistema galego.

7.4. Os falantes das diferentes varieda-

des de “galego-asturiano” son cidadaos

asturianos, agá os del concello lugués de

Negueira de Muñiz e dos lugares de

Ribadeo, A Fonsagrada e Navia de Suarna

arriba referidos (fala de tipo astur-neguei-

resa); é dicir, tamén se falan variedades

“galego-asturianas” en Galicia, como se

falan variedades 100 % galegas en Asturias

(falas de tipo taramundés).

7.5. A política lingüística del “galego-

asturiano” en Asturias é competencia exclu-

siva del Principado de Asturias e solo al

Principado competen todas as medidas de

normalización lingüística.

7.6. Se el “galego-asturiano” forma

parte del diasistema galego, non poderá ser

a Academia de la Llingua Asturiana quen

estableza as súas orientaciois normativas,

senón el Principado coel asesoramento cien-

tífico da Real Academia Galega. Non pode

ser que uha academia duha lingua, a da

Llingua Asturiana, estableza el modelo escrito

de dúas linguas, a súa e outra, forme profe-

sorado e funcionariado nas dúas linguas

etc.; sería tan ilóxico como se a Academia

Galega establecese as normas ortográficas

e morfolóxicas del asturiano, formase os

docentes e tradutores de asturiano e expe-

dise os títulos de asturiano.

7.7. Según as enquisas, os falantes

apoian maioritariamente a normalización

del “galego-asturiano”, polo que a adminis-

tración asturiana debería acometer este

labor con urxencia, comezando polo recono-

cemento e cooficialidade del galego na

terra Eo-Navia e del asturiano no resto de

Asturias. Cando Asturias asuma este feito,

se enorgulleza da súa riqueza lingüística e

cultural e se propoña protexela, recuperala

e difundila, poñela en valor como a súa



55

maneira diferencial de estar no mundo,

darase un paso de xigante no respecto dos

dereitos lingüísticos das persoas, nos derei-

tos humanos de todos os asturianos, falen

asturiano, castelao ou galego de Asturias.

A propósito desto, e como nota final a

este apartado, queremos recordar el escrupu-

loso respecto que mantein as autoridades

catalás cos 5000 falantes de occitano aranés

del Val d’Arán (Lleida). De feito, el aranés

conta cun Estatut Especiau d’Arán desde 1990

e no Estatuto de Autonomía de Cataluña de

2005 establécese a súa oficialidade (art. 6.5)

e el dereito dos araneses a conoceren e utili-

zaren a súa lingua (art. 11).

Os falantes de aranés son el 0’07 % dos

habitantes de Cataluña e el 4 % dos habi-

tantes da provincia de Lleida. Os falantes

de galego de Asturias somos el 4 % dos

habitantes de Asturias. Os primeiros tein

reconocemento no estatuto catalán, un

estatuto propio e uha relativa protección

legal. Nosoutros, os falantes de galego del

Eo-Navia nada deso temos aínda, e eso que

a Constitución española dice que todos

somos iguais e debemos ter os mesmos

dereitos. Os 40000 falantes de galego no

Eo-Navia temos cero dereitos en compara-

ción cos 5000 falantes de aranés en

Cataluña. Esto ten que cambiar.



56

Fronteira lingüística entre el galego e el asturiano según Xoán Babarro (2003: 184).


Empregamos un medidor estándar de pro-

ximidade e distancia estrutural (fonética-fono-

loxía e morfoloxía) entre galego e asturiano,

introducindo como gradación as variedades

galego oriental e asturiano occidental, coas

tres variedades eonaviegas (taramundesa,

astur-negueiresa e baixonaviega) no medio.

El proceso seguido pra esta medición foi

el seguinte: tomamos vinte e oito trazos foné-

tico-fonolóxicos e morfolóxicos diferentes

entre el galego e el asturiano (os máis desta-

cados) e deixamos a un lado os numerosos tra-

zos comúis ás dúas linguas (inexistencia de

vogais nasais; mantemento del F- inicial:

facer, ferro / fierru; evoluciois semellantes dos

grupos latinos –K’L-, -G’L-, -LY-: abella/abeya,

tella/teya, palla/paya etc.). Con estos 28

items medimos el grao de aproximación, ben

á solución galega, ben á asturiana, das varie-

dades lingüísticas existentes entre galego e

asturiano. Estas variedades foron as seguintes:

a) Galego oriental, en sentidoamplio: denominación amplia das varieda-des xeográficas del galego faladas nooriente de Lugo e Ourense e no occidentede Asturias, León e Zamora.

b) Galego oriental taramundés (verapartado 7.1).

c) Galego oriental astur-negueirés (verapartado 7.1).

d) Galego oriental baixonaviego (ver

apartado 7.1).

88.. PPRROOXXIIMMIIDDAADDEE EE DDIISSTTAANNCCIIAA EESSTTRRUUTTUURRAALL EENNTTRREE EELL GGAALLEEGGOO,, OOSS FFAALLAARREESSEEOONNAAVVIIEEGGOOSS EE EELL AASSTTUURRIIAANNOO


e) Asturiano occidental: denominación

amplia dun conxunto de falas asturianas del

centro-occidente de Asturias, norte e oeste

de León, noroeste de Zamora e nordeste de

Portugal (Miranda del Douro). Pra esta medi-

ción solo se teveron en conta as falas asturia-

nas occidentais del Principado.

Condena a ALLA (2006: 28) as “clasifica-

ciones simplistas” dos filólogos galegos que

solo tein en conta uhas poucas isoglosas pra

delimitar galego de asturiano e reclama botar

mao de “todas” as isoglosas. Pois ben, bota-

mos mao dos vinte e oito fenómenos diferen-

ciais principais entre galego e asturiano, que

son os seguintes:

1. Ditongación/aditongación das vogaisbreves tónicas latinas: festa, nova,dente / fiesta, nueva, diente.

2. Distinción entre abertas e pechadas:ven/vén, peto/peto etc.

3. Presencia de ditongos decrecentes:couto, souto, cousa, cantou, levou, can-tei / coto, soto, cantó, llevó, canté.

4. Vocalismo átono final: forno, porto /fornu, puertu.

5. Resultados del –N- intervocálico: boa

(búa), unha (uha), cancións (canciois)/bona, una, canciones.

6. Resultados de –NN-: pano, cabana, ano/ pañu, cabaña, añu.

7. Resultados del –L- intervocálico: moer,pao / moler, palu.

8. Resultados de –LL-: cabalo, ela /caballo, ella.

9. Resultados de L- inicial: loba / l.loba/ lloba.

10. Evolución del grupo –CT-: estreito(estreto), peito / estrechu, pechu.

11. Evolución del grupo –LT-: moito(muito), souto / munchu, sotu.

12. Evolución del grupo –ORI-: coiro,cobertoira / cueru, cobertoria.

13. Resultados del grupo –SY-: queixo,caixa (caxa) / quesu, caxa.

14. Evolución de PL-, CL-, FL-: chove,chave, chama / llueve, llave, llama.

15. Soluciois das terminaciois latinas:-INU, -INA: veciños-vecíos / vecinos.

16. Evolución de –ANU, -ANA, -ENU,-ENA: mao, ra, cheo (chen), chea(chía) / manu, rana, chenu, chena / manu,rana, llenu, llena.


58



59

17. Formas del artigo: o, a, os, as / el, a,os, as / el, la, los, las.

18. Formas dos posesivos: meu-teu-seu,meu-tou-sou/ mió, tuyo, suyo.

19. Formas dos demostrativos: este, estes,ese, eses / este, estos, ese, esos.

20. Pronome persoal de P1: eu / yo (you).

21. Distinción che, te / te.

22. Pronomes átonos o, a / lo, la, l’.

23. Contracciois dos pronomes: mo, cho,llo / me lu, te lu, -y lu.

24. Subxuntivos irregulares: veña, teña,vexa / venga, tenga, vea.

25. Infinitivos conxugados: levardes(leváredes), levarmos (leváremos) / llevar.

26. SNP P2 dos perfectos: cantache,bebiche, durmiche / cantaste, bebiste,durmiste.

27. SNP P1 dos perfectos fortes: dixen,fixen /dixi, fixe.

28. SNP P5: cantades, bebedes / cantáis,bebéis.

Analizados os resultados destos fenóme-

nos en cada uha das linguas e variantes, el

grao de coincidencia estrutural entre elas foi

el seguinte:

Galego oriental

Taramundés Astur-negueirés Baixo-naviego

Asturianooccidental

Asturianoestándar

Galego 96 % 96 % 85 % 78 % 18 % 0 %

Galego oriental

100 % 89 % 80 % 21 % 4 %

Taramundés 89 % 80 % 21 % 4 %

Astur-negueirés 94 % 29 % 14 %

Baixo-naviego 45 % 19 %

Asturianooccidental 71 %



60

A lectura evidente que se tira desto

é que:

1.- As falas “taramundesas” coinciden

estruturalmente coel galego oriental nun

100 %, son xa que logo galego oriental sen

ningún xénero de duldas.

2.- Na zona oriental del territorio admi-

nistrativo de Galicia existen bastantes conce-

llos con falas de tipo “taramundesas” e

“astur-negueiresas”. El idioma da normaliza-

ción nestas áreas é, sen problema ningún, el

galego estándar, como el é el asturiano están-

dar central no occidente del territorio lingüís-

tico asturiano. Os ensinantes de lingua galega

nestas áreas parten da variedade local pra

introduciren paulatinamente el estándar

galego, con total aceptación e normalidade

entre a población escolar.

3.- Nos fenómenos diverxentes (e identi-

ficadores) entre galego e asturiano, as falas

del Eo-Navia coinciden coas soluciois galegas

nuha media dun 86 % e coas asturianas solo

nun 12 %. Vese ben ás claras que as falaseonaviegas non son mestura de asturiano egalego porque as proporciois son muito dife-rentes, as coincidencias coas soluciois gale-gas son abrumadoras e muito maioritarias.

Grao de coincidencia entre as falas eona-

viegas, el asturiano e el galego:

ASTURIANO GALEGO

Falas taramundesas 4 % 96 %

Falas astur-negueiresas 14 % 85 %

Falas baixonaviegas 19 % 78 %



61

4.- As falas del Eo-Navia non son uha

mestura a partes iguais entre trazos galegos

e asturianos, como se pretende difundir

errada e confusamente, son falas galegas

con algús poucos (lóxicos) trazos asturianos

e algús mínimos trazos propios, del mesmo

xeito que hai falas asturianas con trazos

comúis coel galego e diverxentes del astu-

riano estándar (primeiru, veiga, touru,

muitu, cousa, chover, chave, panu, cabana

etc.), e non por eso se pode falar duha nova

“lingua de transición astur-galaica” (astu-

riana con trazos galegos) entre el río Navia

e el centro de Asturias.

5.- A denominación oficial e legal políti-

co-administrativa “galego-asturiano” signifi-

ca unicamente “conxunto de variedades gale-

gas faladas en Asturias por cidadaos asturia-

nos”, entre elas alguha variedade de galego

oriental puro, como a que nosoutros denomi-

namos “taramundesa”. De todos xeitos, a

denominación “galego-asturiano” é un eufe-

mismo empregado hoi intencionada e perver-

samente pra evitar chamarlles ás cousas polo

seu nome: galego14.

No cuadro anterior valoramos por igual

todos os fenómenos diferenciais entre galego

e asturiano. Se ponderásemos os fenómenos

en función da súa frecuencia de aparición na

fala, as porcentaxes de proximidade estrutu-

ral entre falas eonaviegas, asturiano e galego

variarían lixeiramente.

A non ditongación (festa, terra, pedra,

dente, ovo, nova, chove, corpo) ten uha fre-

cuencia de aparición media trece veces supe-

rior á media del resto dos fenómenos. Os

ditongos decrecentes (cousa, touro, pouco,

primeiro, freita, seimeira) tein uha frecuen-

cia de aparición vinte veces superior á del

resto dos fenómenos.

É dicir, hai algús fenómenos lingüísti-

cos que tein un uso muito elevado na fala,

polo que son muito máis caracterizadores

14. Recordemos a longa cita de Ramón d’Andrés (2000: 42-43) nas páxinas 22-23.



62

que outros cuha muita menor frecuencia de

aparición (por exemplo a evolución de PL-,

CL- e FL-: chove, chave, chama; a evolución

del –NN- latino: pano, cabana, dano, el uso de

pronomes persoais eu/yo, determinadas solu-

ciois verbais etc.).

Se realizásemos esta ponderación según

a frecuencia media de aparición dos fenóme-

nos, os resultados sobre el grao de coinciden-

cia estrutural entre asturiano, galego e os

tres falares eonaviegos serían os seguintes:

ASTURIANO GALEGO

Falas taramundesas 3 % 97 %

Falas astur-negueiresas 8 % 92 %

Falas baixonaviegas 14 % 85 %

Con ou sen ponderación da frecuencia

de uso dos fenómenos na fala (e sen abordar-

mos el léxico, coincidente maioritariamente

coel léxico del galego oriental de Lugo e coel

del asturiano occidental, mais con diferen-

cias claras en comparación coel asturiano

central), queda abondo demostrado que as

falas eonaviegas non son uha mestura de

galego e asturiano a partes semellantes: son,

como ten dito repetidamente toda a lingüís-

tica románica, falas de filiación galega en

transición al asturiano, pero galegas todas

elas en porcentaxes que superan ampliamen-

te el 75 %, e lingüisticamente asturianas solo

nuha mínima porcentaxe, que en ningún caso

chega al 20 %. Non hai pois “continuum”,

senón que existe uha franxa de seguridade

lingüística ben evidente.


As falas del asturiano occidental son lin-

güisticamente asturianas en transición al

galego por superaren el 70 % de coincidencia

estrutural coel asturiano de referencia, el

central, e, por outra banda, tampouco chega-

ren nin al 20 % de coincidencias coel galego.

Se neste caso sería incorrecto falar de “astur-

galaico” como lingua distinta del asturiano,

no caso anterior tamén sería incorrecto e

falto de rigor lingüístico falar de “galego-

asturiano” como lingua distinta del galego,

“lingua de transición” ou cualquera outra

suposición interesada e indemostrable.

Todas as linguas duha mesma familia son

de transición, de transición entre uhas e

outras. Poderíamos falar del asturiano (el

conxunto de falas asturianas) como da transi-

ción lóxica entre el galego e el castelao. Polo

mesmo motivo que algús lingüistas negan a

existencia de galego en Asturias argumentan-

do que el del Eo-Navia é un “continuum llin-

güísticu” entre galego e asturiano, outros

poderían botar mao desta “xurisprudencia”

pra argüír que non existe asturiano en

Asturias, que é simplemente un “continuum

lingüístico”, un “feixe de isoglosas” entre

galego e castelao. E aínda máis: que ese

“continuum” asturiano debería ser tutelado e

protexido pola Real Academia Española.

Inconcebible e inadmisible. El caso del galego

de Asturias é paralelo a esta hipótese, el que

converte a nosa situación nun esperpento

inaceptable en círculos políticos, académicos

e universitarios europeos.

El goberno del Principado de Asturias

debería sentar as bases duha efectiva oficia-

lización e normalización del asturiano e del

galego de Asturias, empezando por lles cha-

mar ás cousas polo seu nome, asumindo con

orgullo a riqueza e fortuna lingüística de

Asturias. Desde ese momento, sería desexa-

ble e necesaria a colaboración e coordina-

ción de todas as autoridades e instituciois

preocupadas polo porvir das linguas galega e

asturiana en Asturias.

Vexamos agora de novo estas porcentaxes

de coincidencia e distancia estrutural duha

maneira muito máis gráfica, expresada en

regra de 0 a 100, pero antes teñamos en conta

que pra que se puidese duldar cus mínimos

argumentos científicos da filiación duha


63



64

variedade lingüística X a uha lingua A ou B, esa

variedade X debería estar nuha franxa entre el

40 e el 60 % de proximidade estrutural con cada

uha das dúas linguas (por exemplo un 45 % de

proximidade con A e un 55 % de proximidade

con B), cousa que non ocorre en absoluto nin

coas variedades del Eo-Navia (taramundesa,

astur-negueiresa e baixonaviega), nin coas

variedades del asturiano occidental, como

podemos ver perfectamente expresadas.

As variedades eonaviegas, nos trazos

diferenciais entre galego e asturiano, coinci-

den nun 96, 85 e 78 % coel galego, e solo un

4, 14 e 19 % coel asturiano. A marxe de segu-

ridade é muito máis que suficiente como pra

que poidamos afirmar sen reserva ninguhaque son falas galegas e non asturianas nin

cualquera outra cousa.

PPRROOXXIIMMIIDDAADDEE EESSTTRRUUTTUURRAALL CCOO GGAALLEEGGOO


Os asturianos eonaviegos sabémonos

falantes de algo semellante al galego que

escuitamos nos medios audiovisuais e muito

semellante ou igual (depende das zonas) al

que falan nos concellos galegos vecíos. Pero,

por minusvaloración del que falamos, como

ocorría en Galicia hai trinta anos, chamá-

moslle al noso “chapurrado”, “chapurria-

do”, “trafullado”, “falar rancio”, “falar

bruto” etc. Dámonos conta da nosa identida-

de fronte al castelao, al asturiano del outro

lado del Rañadoiro e al galego estándar, pero

non excesivamente respecto del galego

popular vecín. Que diferencia encontra un

falante de Santiso de Abres cun da

Pontenova, ou un de Grandas de Salime cun

da Fonsagrada, ou un de Ibias cun de

Negueira de Muñiz?

As opiniois poden variar en función

da proximidade que exista entre el lugar

de nacemento ou residencia del falante e

Galicia. Vexamos alguhas das declara-

ciois de falantes recollidas por Babarro,

2003: 565):

Aquí fálase casi logo máis galego cósgalegos. Arturo Gueimonde, O Chao(Santiso de Abres).

Anque tamos en Asturias, aquí nonpodemos decir que tamos enAsturias, porque como a fala é tangalega, todos nos dicen: No habléisque sois asturianos, que sois gallegos…Raquel Reboreda, Cotarelo-Riodelouro(Taramundi).

Falamos medio chapurriado, pero deci-mos que falamos galego. Casa Gafeiro,Viladún (Castropol).

99.. CCOONNSSIIDDEERRAACCIIOOIISS SSOOCCIIOOLLIINNGGÜÜÍÍSSTTIICCAASS


Aquí non temos palabras desas que llechamo eu galegas. Galegas serántodas, porque castellanas non son. É ungalego doutra maneira. Carmen,Cereixido (A Veiga).

Eu non lle chamo nada, porque aínda nonnos dixeron qué era. Dicimos ‘falo gale-go’ ou ‘falo castellano’. Chamámosllegalego, si; porque vas a Ribadeo i oesfalar igual. Casa Melquíades, A Grandela(Tapia de Casarego).

Eu tuven en Oviedo, por desgracia,que me manquei a cadera (…) e ríansede min, sei que se rían porque euescapábaseme desto que temos aquí echamábanme gallega (...) Son gallegano falar, pro gallega non son. Casa delRico, Morlongo (Vilanova de Ozcos).

El académico da ALLA Llera Ramo

(2002) ofrece os seguintes datos sobre a

identidade lingüística del Eo-Navia: según

este autor, el 66 % dos habitantes da zona

consideran a súa fala como uha “mezcla de

gallego y asturiano”, un 16 % considera que

é uha variante del asturiano e un 8 % pensa

que é uha variante del galego.

No Bierzo occidental leonés ou nas

Portelas de Zamora, asta hai muitos poucos

anos a inmensa maioría das persoas crían

(dixéranlles na escola e repetira erronea-

mente a prensa) que falaban uha “estraña

mestura de galego e leonés”; outros dicían

que falaban “castellano antiguo”, “leonés

antiguo”, “un cruce galego-luso-leonés” ou

mil curiosidades máis. Hoi en día, despois

del reconocemento del galego no artigo 4

del Estatuto de Autonomía de Castela e León

e da cada vez maior presencia del galego nas

escolas e na vida pública berciana e xabresa,

todo el mundo sabe que fala galego, un gale-

go algo especial, galego berciano ou galego

zamorano, por suposto. E están muito orgu-

llosos de seren bercianos ou zamoranos e

falaren a mesma lingua de Galicia, é uha

ventaxa que tein.

No informe de Llera Ramo (2002) indíca-

se, sobre a denominación del que falan os

eonaviegos, que un 33 % dice “fala”, un 24 %

“gallego-asturiano”, un 22 % “asturiano ou

bable” e un 12 % chámalle con nomes locais

(recordemos el “ibiano” que aparecía no

ALPI). Solo un 2 % dos enquisados contesta-

ron que falaban “galego”, e aínda ben por-

que a resposta “galego” non figuraba entre

as que se lles ofrecían aos entrevistados ou


66



67

aparecía disfrazada con diversos eufemismos

en toda a enquisa. Téñase en conta que no

Eo-Navia lle chamamos “bable” ou “asturiano”

á mestura da nosa fala local coel castelao da

nosa zona. Llera Ramo non explica este

extremo. Respecto da denominación recente

“gallego-asturiano”, escollida por un 24 %

dos entrevistados, el recente Informe da

ALLA (2006: 19) reconoce que esto é “por

causa de su uso cada vez mayor en ámbitos

oficiales y educativos”.

A Federación de Asociaciois Culturales

del Occidente de Asturias Navia-Eo encarga-

ra un Proyecto de reconocimiento, estudio y

divulgación de la cultura tradicional del

occidente de Asturias (2006). Na introdu-

ción, el profesor da Universidade de Uviéu

Perfecto Rodríguez (2006: 6) manifestaba

claramente que a lingua falada na nosa terra

era galego, por muito asturianos que nos sin-

tamos os seus falantes, uha cousa nada tía

que ver coa outra.

A este Proyecto respondeulle a recente-

mente creada Plataforma Cultural Eonaviega,

comandada por Xeira, organización colabora-

dora da ALLA, no Informe vuinculao (sic) alda Federación de Asociaciois Culturales delOccidente de Asturias Navia-Eo con motivodel Proyecto de reconocimiento, estudio ydifusión de la cultura tradicional del occi-dente de Asturias15 (2007). Este informe,

revisionista e negacionista de toda vincula-

ción histórica e cultural da nosa terra con

Galicia, arremete contra os “supostos mar-

cadores de galleguidá” del Eo-Navia, entre

elos a lingua.

Esta plataforma considera a lingua que

falamos no Eo-Navia “asturiana desde a súa

singularidá llingüística”, para elos denomina-

da de novo “fala” ou “gallego-asturiano”,

chegando a afirmar que

(...) prescindir del discurso qu’el falan-te fai sobre a súa llingua é un error quequita d’entender toda a complexidádos fenómenos identitarios, igual que

15. Consultable en www.asturies.com/documentos/informeplataforma.pdf.



68

querer dar conta d’esa complexidáatendendo namáis á descripción d’iso-glosas y fenómenos llingüísticos tacondenao al fracaso. (2007: 6).

Volvemos á cerimonia da confusión e da

zaramallada: prá ALLA facía falta ter en

conta muitas máis isoglosas, pra esta nova

Plataforma Cultural Eonaviega a lingua del

Eo-Navia defínese en función da identidade

dos falantes e non solo da estrutura lingüís-

tica. É dicir, se os falantes se consideran

asturianos a lingua é asturiana. Por esta

mesma ilóxica, se os falantes se consideran

españois, será el galego eonaviego una

variedade del español?, será el asturiano

mirandés una variedade del portugués xa

que os sous 15000 falantes se consideran

identitariamente portugueses?, será el

asturiano uha variedade del español porque

a maioría dos asturianos se consideran

españois? Non ten sentido.

En resumo: hai tal cerimonia de confu-

sión alredor da nosa lingua que nin a propia

xente que fala sabe como lle chamar al que

fala, entre outras cousas porque chamarlle

galego supón pra algús uha especie de

“traición á asturianía” porque entenden

que en Asturias solo se debe potenciar el

asturiano como única lingua autóctona e

propia16. A única denominación oficial, por

agora, é “galego-asturiano”; a denomina-

ción máis popular é “fala”; al “amestáu”

entre el noso e el castelao chamámoslle

“bable” ou incluso “asturiano” (pola identi-

ficación de bable con asturiano); e solo os

de Taramundi e Santiso de Abres saben ins-

tintivamente que falan galego.

Recordemos por último a denuncia

realizada en 1997 por Santiago Somoza17,

un falante da Veiga, que como asturiano

non acababa de entender daquela el que

16. Neste sentido van as reiteradas declaraciois del ex-presidente da ALLA, Xosé Lluís García Arias, pra quen a únicalingua que se debe favorecer en Asturias é el asturiano.

17. Publicado n’A Freita, nº 10, abril de 1997, p. 9.



69

tampouco ninguha persoa minimamente

normal e con sentidín dá entendido hoi,

dez anos despois:

que el asturiano se considere unha lin-gua pero el galego de Asturias se reduzaa un confuso continuum lingüístico;

que el primeiro se leve reivindicandoclaramente máis de vinte anos e queaínda seña cedo pra poder facer lomesmo coel segundo e téñamos queseguir calando;

que el que pra aquel é postura oficialben definida, quede pra este enoficiosa ambigüidá;

que pra el primeiro se esixa respetar asúa Academia e a súa normativa e alsegundo se lle neguen as de seu —oupeor: se lle impoñan as que, por defini-ción, non lle corresponden—;

que a pasividá ou el rechazo dos asturiano-falantes pra coa súa lingua se vexacomo lóxica diglosia, pero a dos galego-falantes pra coa súa como razoableantigaleguismo;

que el leonés represente unha variantemáis del sistema astur, pero el galego deAsturias non seña máis que un inventodel expansionismo galaico;

que cuestionar a existencia del asturia-no seña ignorar Asturias, mais negar elnoso galego seña fer patriotismo;

que non recoñecer desde Madrid alingua asturiana se chame centralismoasimilacionista, pero fer lo mesmo coanosa desde Oviedo resulte simplementeun exercicio de bon asturianismo;

que mentres no asunto do asturiano asinstituciois del Principado —sempremáis ou menos a favor— andan conti-nuamente a paus, no del galego van —sempre máis ou menos en contra— sos-peitosamente da mao; (...).

Todos os asturianos das terras eonaviegas

temos ouguido en Uviéu alguha vez, con

referencia á nosa lingua ou acento, a frase

“de Lluarca p’allá todos sois gallegos”.

A xente común e normal del centro del

Principado ten muito claro quen fala

asturiano e quen fala galego, por riba de

discusiois filolóxicas. A ALLA non ten clara

esta cuestión ou non quere tela clara:

somos asturianos e falamos galego, somos

galegofalantes de Asturias.


Un exemplo clásico de confusión e

manipulación evitables é el que sucede cos

nomes das nosas vilas, concellos e aldeas,

coa nosa toponimia.

Xa en 1987 el Serviciu de Publicaciones

del Principado editou el Nomenclátor

de Asturias 1986, promovido pola

Consellería de Presidencia e realizado

por SADEI (Sociedad Asturiana de Estudios

Económicos e Industriales). Este docu-

mento era un flagrante exemplo de trans-

culturización, pois nel muitos topónimos

eran asturcentralizados polas bravas:

Chousa Vella aparecía como Chousa Vieya,

San Pedro de Hío como S. Pedro de Ayu, Os

Carballales pasaban a ser Carbayales, os

Carballos a Carbayos...

El caso máis chamadeiro era el topó-

nimo boalés San Llouguís, que era astur-

centralizado polas bravas en San Lluis

causando el estupor e a mofa dos vecíos,

pois lluis en Boal e noutras falas eonaviegas

é el primeiro día da semana; é como se un

San Luis aparecese travestido en *San

Lunes. Así operaba na época a Consellería

de Presidencia del Principado: asturianizando

por decreto toda Asturias, incluso a zona de

fala galega, el cual non deixa de ser uha

ousadía e uha insensatez. Xa non digamos

nada de exemplos como Conceyu de

Grandas de Salime ou Conceyu de Pezós.

En vinte anos ben pouco variou esta ten-

dencia asturcentralizante. Nuha circular

bilingüe castelao/baixonaviego (con grafía

1100.. DDOOUUSS EEXXEEMMPPLLOOSS DDEE AACCUULLTTUURRAACCIIÓÓNN:: AA TTOOPPOONNIIMMIIAA EE AA NNOORRMMAATTIIVVAA



72

asturiana) enviada aos concellos por Carlos

Madera como director xeral de Promoción

Cultural e Política Lingüística, con data de 15

de febreiro de 2006, informábaos que xa se

estaban realizando os estudios toponímicos

de diversos concellos, entre eles varios eona-

viegos. Nun dos parágrafos dicía el seguinte:

A XAT [Xunta Asesora de Toponimia] tra-baya col máximo rigor pra determinar ostopónimos. Pra eso, usa como documen-to-base el nomenclátor del Academia dela Llingua Asturiana, y pide informes aespertos filólogos por iniciativa oucondo lo piden os Concejos.

Vaiamos debullando neste tema por par-

tes pra podermos entender e denunciar el

proceso de aculturación e asturcentralización

que sofren as denominaciois dos lugares,

aldeas e concellos asturianos de fala galega.

1.- A Lei 1/1998, de 23 de marzo, de uso

e promoción del bable/asturiano dice no arti-

go 15 que os topónimos asturianos “tendrán la

denominación oficial en su forma tradicional”,

Os Teixois, e cando un topónimo teña tradición

tamén en castelao, a denominación poderá ser

(non terá que ser necesariamente) bilingüe:

Eilao/Illano. Tamén dice este artigo que a forma

oficial del topónimo será determinada pola

“Junta de Toponimia del Principado de Asturias”.

2.- A Xunta de Toponimia foi creada en

1985 no seo da Consellería de Cultura, pero

non é asta 2002 cando se regulan as súas fun-

ciois e protocolos de recuperación e fixación

toponímicas. Está formada pola presidenta da

ALLA18, Ana Cano, dous expertos en filoloxía

asturiana, un representante del RIDEA (Real

Instituto de Estudios Asturianos), outro da

Universidade de Uviéu e dous cargos políti-

cos, un dos cuales será el responsable da polí-

tica lingüística del Principado. Non hai ningún

especialista en galego eonaviego na Xunta de

Toponimia, nin se pide a colaboración da

Comisión de Toponimia da Consellaría de

18. A ALLA abandonou a Xunta Asturiana de Toponimia por considerar que el traballo desta comisión xa o rea-lizara a Academia en 2000: Nomes de conceyos, parroquies, pueblos y llugares del Principáu d’Asturies, de todaAsturias, a de fala asturiana e a de fala galega.


Presidencia da Xunta de Galicia, máxime

cando máis del 90 % dos topónimos da nosa

zona eonaviega tamén existen en Galicia e xa

foron estudiados etimolóxica e filoloxicamen-

te por esa Comisión de Toponimia, coel que

muito del traballo en Asturias xa estaría

adiantado. Pero non se fai.

No recente Anuario de la Xunta Asesora

de Toponimia (2005) cítanse como fontes

documentais base manexadas pral expe-

diente toponímico del concello eonaviego

de El Franco a Proposta de normas ortográ-

ficas y morfológicas del ga(l)lego asturiano

(1993), el nomenclátor da ALLA de 2000 e

diversas publicaciois solo asturianas. Onde

está a consulta da documentación medieval

del mosteiro de Vilanova de Ozcos? Onde

está a consulta dos diferentes catastros,

entre elos el Catastro del Marqués de la

Ensenada de finais del século XVIII? Onde

está a consulta de repertorios toponímicos

del outro lado do Eo onde aparecen repeti-

dos a maioría dos topónimos eonaviegos? Hai

uha autosuficiencia científica, uha cerrazón

en banda a cualquera colaboración necesa-

ria con Galicia, que raia no autismo.

3.- Na actualidade non existe ninguha

normativa oficial sancionada polo Principado

de Asturias pral galego de Asturias. Existen

dúas propostas normativas, as dúas non ofi-

ciais, uha pral “galego de Asturias” e outra

pral “ga(l)lego asturiano” (sic) —sen guión—,

aínda que de feito é esta segunda a que

funciona como norma oficial, pois é a única

usada desde os poderes políticos, adminis-

trativos e académicos.

3.1.- As normas del ”galego de Asturias”

(Normas ortográficas e morfolóxicas del

galego de Asturias, 1990) son as que apli-

ca nas súas publicaciois as asociaciois

MDGA (Mesa prá Defensa del Galego de

Asturias) e ABERTAL. Na introdución díce-

se que pretenden ser “unha norma del

galego común asturiano, porque non pode

haber unha norma prá fala da Veiga e

outra prá de Tapia ou Ibias. É necesario el

sacrificio de so luciois particulares na

busca dun estándar que recolla da mellor

maneira a realidade falada nos diferentes

concellos”. A base destas Normas está na

variedade maioritaria e central eonavie-

ga: a astur-negueiresa.


73


Na redacción das Normas da MDGA

participaron universitarios galegos e asturia-

nos, especialistas nas nosas variedades e

falantes conscientes eonaviegos. Nuha xun-

tanza previa na Universidade de Uviéu

establecéronse us criterios e partiuse de

dous principios básicos: 1º) as falas del

estremo occidental de Asturias son varieda-

des del galego oriental e non un galego

asturianizado nin un asturiano agalegado;

2º) el referente é el galego común, pero

respectando a personalidade lingüística das

variedades eonaviegas.

Esto explica, por exemplo, que na for-

mación del feminino dos nomes especiais

aparezan pra can a forma común cadela,

pero tamén cuza e canza, e pra galo a forma

galía ‘galiña’; que no paradigma del artigo

apareza el, que no dos posesivos figuren tou

e sou e nos pronomes persoais elos, por seren

as soluciois máis estendidas nas falas eona-

viegas. Pero formas coma estas levan al sou

lado as del galego común (o, teu, seu, estes,

eles...), que son as usadas nos concellos e

lugares asturianos de fala eonaviega tara-

mundesa. Nos paradigmas verbais, sobre

todo nos irregulares, propoinse ás veces for-

mas exclusivas del galego de Asturias, sen el

dobrete del galego común; é el caso de fer

‘facer’, fía ‘facía’; ouguir ‘oír’, uzco ‘oio’,

uzca ‘oia’; trer ‘traer’, tría ‘traía’; valir

‘valer’, valio ‘vallo’ etc. E no relativo a gra-

fías, acentuación e outros aspectos seguiuse

a normativa vixente pral galego.

Estas son as normas empregadas na

revista A Freita e noutras publicaciois da

MDGA como El xabaril que quería engalar e

outros relatos (1991) e A odisea de Perexil

(2002) de Francisco Xabier Frías Conde, ou

Contos Populares da terra Navia-Eo (1992) e

El serzo no louxado (1995) de Xosé Carlos

Álvarez Blanco. Nalguha publicación úsase el

galego estándar (plural -ns, artigo o...),

como nas obras de Carlos Xesús Varela Aenlle

O hórreo de tipo asturiano na montaña

oriental de Galiza ou Toponimia del Eo-Navia.

3.2. A proposta de normas del “gal(l)ego

asturiano”(sen guión): a Consellería de

Educación del Principado de Asturias editou

de xeito non venal en 1993 uha Proposta de

normas ortográficas y morfolóxicas del


74


gal(l)ego asturiano que, tal como se sinala

na introdución “pretenden ofrecer á xente

que queira escribir a súa fala, úa ferramen-

ta cua que representar dafeito os sous rasgos

(l)lingüísticos. Pra eso, quixéronse dar us

conseyos abertos y respetuosos cuas particu-

laridades locales mais sin perder de vista as

solucióis normativas del ga(l)ego y tamén

del asturiano”. Na elaboración desta

Proposta de normas interveu un grupo de

traballo dirixido polos lingüistas José García

García e Ignacio Vares García. A base desta

Proposta é a variedade minoritaria baixona-

viega, a máis asturianizada (19 %) das tres

variedades eonaviegas.

A pesar das referencias al galego, nesa

Proposta de normas non hai uha definición

sobre a adscrición lingüística desta área xeo-

gráfica, pois non se aclara se é zona de lingua

galega ou de lingua asturiana. Os autores non

tein en conta na súa proposta el proceso de

codificación gráfica del galego no século XX,

al empregaren el apóstrofo, al non haber un

criterio etimolóxico no uso das grafías b e v,

al usárense h antietimolóxicos (hoso, hirmao),

al aceptárense vulgarismos como correuto ou

perfeuto, a preposición pa no canto de para

ou pra, formas como verdá ou casualidá,

participios en -ao al lado de -ado (cantao,

cantado) etc. Emprégase ademais el y

(abeya, trabayo), totalmente desterrado da

grafía actual del galego, á vez que se

potencian variantes fonéticas minoritarias

(chía por chea, por exemplo). En conxunto,

pártese basicamente das formas da

Mariña, ignorando as das outras zonas del

Eo-Navia. El obxectivo é “asturianizar el

galego” e, xa que logo, apartalo el máximo

posible del galego, “desgaleguizalo”.

Nesta proposta de normativa del gal(l)ego

asturiano editouse a obra Parzamiques de

Manuel García Galano (Xeira, 1993), que

posteriormente publicou Mareaxes Tapiegos

(1994). En 1995 editouse Xelín y Toxo, de

varios autores, nos que tamén se segue esa

normativa (“Recoye el interés por fer us

testos na fala de por aquí, pra que los

podan ler os rapacíos na escola”, dícese no

empezo del libro). E son tamén as normas

usadas na revista Entrambasauguas, da

Secretaría Llingüística del Eo-Navia da

Academia de la Llingua Asturiana e as que


75


emprega na maior parte das súas publicaciois

a Asociación Cultural Xeira, colaboradora da

Academia de la Llingua Asturiana. Tamén é a

norma imposta nos cursíos de “gallego-

asturiano” que ofrece a Academia de la

Llingua Asturiana, a seguida nas escasas

escolas onde se imparte “gallego-asturiano”

e as usadas pola maioría dos escritores

eonaviegos actuais etc. Todo esto ten uha

explicación muito sinxela: quen se move

non sale na foto, nin pode dar clases, nin

pode publicar con diñeiro público.

É tamén nesta norma vulgarizante e

asturcentralizante na que se están escri-

bindo os topónimos eonaviegos, el que ten

provocado non poucos problemas. En 2005

el Principado decretou, a proposta da Xunta

Asesora de Toponimia, el nomenclátor ofi-

cial del concello de El Franco. No BOPA de

22 de decembre de 2006, un decreto asinado

polo presidente e a conselleira de Cultura

modificaba algús dos topónimos oficializados

con anterioridade debido ás críticas reci-

bidas pola oficialización dalguhas formas

raras: Llobredo, Riucabo, El Llourdal,

Riubón ou San Polayo pasaron a ser, con

máis lóxica e sentido común, Llebredo,

Riocabo, El Llouredal, Riobón ou San

Pelayo. De sabios é rectificar, pero non é de

sabios rectificar a medias.

Coel revestimento gráfico destas

Propostas, non oficiais pero si oficiosas,

desde a Oficina de Política Lingüística e

desde a Xunta Asesora de Toponimia están

fixando as formas dos topónimos da zona

galegofalante. De maneira que hoi na

nosa comarca poden coexistir formas

populares inalteradas (Carballofalso ou

Carballo del Cuito, en Grandas de

Salime) al lado de formas deturpadas

pola presión del castelao (Carbajal-

Navia, Carbajales-A Veiga) e agora pola

presión da norma asturiana (Carbayal-

Castropol, Carbayal-Eilao). Esta confu-

sión responde a uha macrodiglosia que

esmaga a nosa lingua, coa presión histó-

rica del castelao e, agora tamén, coa

presión recente del asturiano central. E

esta grafía y, que pretenden impoñer

como marca de “asturianía gráfica”, non

se pode defender desde posicionamentos

ben discutibles de ieísmo “histórico”.


76


A asturianía toponímica da nosa zona

seique pasa polo y: Payoza, Caye A Fonte,

Conceyo d’Ayande etc.; como pasa por

ocultar os artigos que recordan el galego:

(Os) Teixois, (As) Mestas, (Os) Boudois...;

consagración de vulgarismos: Pilliceira,

Carbueira, Castripol; emprego de apóstro-

fos: Vilanova d’Ozcos, Conceyo d’Ibias;

acentuación á asturiana: Nogueiróu, Nadóu;

incoherencias de todo tipo: San Tiso pero

Samartín. Hai que marcar diferencias, non

seña que cualquera despistado al ler

Palloza, Concello de Allande, Os Teixois,

Vilanova de Ozcos, Nogueirou, Santiso de

Abres etc., poida pensar que está en Galicia

e non en Asturias, pois pral poder central

asturiano Asturias solo se pode entender en

asturiano (central, claro).

As autoridades políticas asturianas

deberían ouguir as opiniois non solo dos lin-

güistas da actual directiva da ALLA, senón

doutros lingüistas expertos en dialectoloxía

e estandardoloxía, asturianos, catalás, por-

tugueses, castelaos, vascos etc., incluso

galegos, que algo tamén deberían dicir

neste proceso. E sobre todo, deberían

tamén ter en conta ás organizaciois que tra-

ballan pola lingua e a cultura da nosa zona,

e non ter solo uha “organización de cabeceira”

dependente da ALLA, asociaciois culturais,

escritores, mestres e falantes en xeral inte-

resados no futuro da lingua.

Pretender ignorar que todas esas falas

son del diasistema galego e, xa que logo,

estudialas e estandardizalas á marxe da

lingua galega, é condenalas a seren uha

reliquia que se vai apagando, uha curiosidade

lingüística camín duha lenta e muito segura

desaparición. A defensa da fala ou duha

“lingua autóctona” nin galega nin asturiana

nos concellos da terra Eo-Navia (como sucedía

asta hai pouco cos defensores duha lingua

berciana pral Bierzo occidental) é uha pos-

tura nada científica.

Con toda esta asturcentralización for-

zosa el que está sucedendo no Eo-Navia é,

por uha banda, a fartura da xente normal

con polémicas absurdas, a progresiva cas-

telanización lingüística e el abandono del

uso da lingua polos máis novos (sen lingua

nas escolas, nos concellos, nos medios, con


77



78

problemas serios de identidade lingüística,

de costas al resto das falas galegas etc.); e

pola outra, agora si, efectivamente, uha

homoxeneización cultural (empobrecemen-

to) por redución da plural e variada cultura

asturiana á cultura autóctona dominante e

favorecida en Asturias: a cultura do centro

xeográfico de Asturias. A nosa terra, Asturias,

é rica e única no mundo por ter varias cultu-

ras e varias linguas, non solo as del centro.


a) Entre os ríos Eo e Navia existen uha

serie de falas de filiación lingüística galega.

Este feito está constatado e certificado por

toda a romanística e a hispanística e é

demostrable lingüisticamente.

b) As falas eonaviegas non son uha

mestura de trazos lingüísticos del galego e

del asturiano. Nos trazos que xebran el

galego del asturiano, estas falas presen-tan uha porcentaxe muito elevada decoincidencia estrutural coel galego (nun

86 % de promedio) e uha porcentaxe muito

baixa de coincidencia estrutural coel astu-

riano (un 9 % de media). Cualificar de

“arbitrariedad científica e intencionalidad

política” a inclusión destas falas dentro

del galego é totalmente incorrecto, pois

son falas galegas, porque el galego tamén

é lingua de Asturias, como el asturiano

tamén é lingua de zonas de León, Zamora

ou Portugal.

c) Os habitantes del Eo-Navia somos

asturianos, sen que exista contradición entre

ser asturiano e falar galego, de igual xeito

que hai belgas, suízos, franceses, austríacos

ou daneses de lingua alemá e non son ale-

mais, ou portugueses que falan uha variedade

del asturiano chamado alí mirandés, e non

son asturianos.

d) As nosas falas eonaviegas corren

un grave risco de desaparición por múlti-

ples presiois: presión histórica forte del

español e abandono secular por parte das

1111.. CCOONNCCLLUUSSIIOOIISS


administraciois, forte aculturación a favor

de todo el asturiano central por excelencia

e, ultimamente, presión mediática e

política sobre a identidade lingüística del

Eo-Navia, pra xebrar a lingua galega de

Asturias del resto del galego, chamándolle

de mil maneiras e negándolle irracional-

mente a súa filiación lingüística galega.

e) A Academia de la Llingua Asturiana

non é a institución científica apropiada pra

tutelar normativamente estas falas e aseso-

rar al goberno asturiano, porque é academia

duha lingua distinta. Uha cousa é territorio

político, administrativo, e outra é distribu-

ción e extensión lingüística e cultural. A

ALLA, con académicos no sou seo procedentes

das zonas de León e Portugal onde se fala

asturleonés, ten que velar pola lingua astu-

riana (ou asturleonesa) en todos os territorios

onde se fala, pero non ten que velar por nin-

guha outra lingua.

f) As autoridades políticas asturianas

deberían chamarlles ás cousas polo sou

nome: asturiano e galego son as dúas linguas

autóctonas de Asturias, da mesma maneira

que galego e (asturiano)leonés tamén son

autóctonos en partes de Castela e León e así

figuran na proposta de novo estatuto pra

esta comunidade. Asturias non ten un pro-

blema coel galego e coel asturiano, ten uha

dobre riqueza e un dobre patrimonio lingüís-

tico que debe comprometerse a reconocer,

oficializar e revitalizar.

g) Sen oficialidade estatutaria non hai nin-

gún futuro nin pral galego nin pral asturiano en

Asturias. Con oficialidade estatutaria e

medidas de fomento e protección efectivas

aínda hai alguha esperanza. Mais a cooficia-

lidade en Asturias ten que ser territorial:

galego no Eo-Navia e asturiano no resto del

territorio del Principado.

h) El goberno del Principado podería

aceptar a axuda e experiencia que lle ofrece

Galicia en materia de normalización e norma-

tivización lingüística pral galego en Asturias.

Esta colaboración sen dulda redundaría

tamén en beneficio del propio asturiano.

i) El goberno del Principado debería fer

caso das recomendaciois del Comité de Expertos

del Consello de Europa na aplicación da Carta


80


Europea das Linguas Rexionais e Minoritarias

sobre el galego de Asturias: escolarización,

administración, visibilidade pública, toponimia,

medios de comunicación, xusticia etc.

Nun destos últimos sentidos, no da visi-

bilidade pública e medios de comunicación,

chama a atención a ausencia absoluta del

galego de Asturias na programación da nova

RTPA, a televisión asturiana. Recentemente

(Les Noticies, 7 de xaneiro de 2007) el escri-

tor, académico da ALLA, e membro del

consello de administración da RTPA Adolfo

Camilo Díaz, manifestaba que se irá incre-

mentando a escasa presencia da lingua astu-

riana na televisión asturiana con cursos de

formación de redactores impartidos pola

ALLA e cursos de asturiano oral impartidos

pola Oficina de Política Lingüística, con

noticiarios bilingües asturiano/castelao e

incremento significativo dos programas en

asturiano. Perfecto, pero cual é el papel

que lle conceden al galego de Asturias ou

“galego-asturiano”? simplemente non exis-

timos, somos el 4 % da población asturiana

e habitamos nun estremo, nin nos consideran.

Sen embargo, se a televisión galega fixese

programas sobre a nosa terra, ou noticiarios

na nosa lingua sobre a nosa terra, toda

Asturias se revolvería contra uha nova “inxe-

rencia galega”. Asturias solo nos fai caso

cando outros se preocupan de nosoutros. Se

el galeguismo lingüístico e cultural non se

preocupase da lingua del Eo-Navia ninguén

en Uviéu movería un dedo por nosoutros.

Neste número xa citado de Les Noticies

aparece tamén uha nova intereresante: el

Partido Popular propón uha redacción máis

ambiciosa del artigo 4 del novo estatuto, al

tempo que pide a actualización da Lei de uso

de 1998. Agora el PP preséntase como valedor

(solo) da lingua asturiana, pero el galego de

Asturias segue sen existir.

Por todo esto, porque non queremos

deixar morrer a nosa lingua nin a nosa cultu-

ra, pra chantar as bases da recuperación da

dignidade humana, cultural e lingüística dos

asturianos falantes de variedades del gale-

go, a Asociación ABERTAL da lingua del Eo-

Navia reclama que na vindeira reforma del

Estatuto de Autonomía del Principado deAsturias figuren os seguintes artigos:


81



82

4. Das linguas de Asturias.

4.1. El asturiano e el galego de Asturiasson linguas propias e patrimonio cultural e

histórico irrenunciable del Principado de

Asturias.

4.2. El castelao, lingua común de todos

os asturianos e oficial de España, el asturiano

no seu ámbito territorial e el galego de

Asturias no sou son as tres linguas cooficiaisdel Principado de Asturias.

4.3. El Principado de Asturias adoptará

as medidas e reformas legais, económicas e

administrativas necesarias prá normalización

lingüística dos idiomas naturais de Asturias

nos ámbitos educativo, administrativo,

social e xudicial, mediante uha nova Lei denormalización das linguas de Asturias.

Disposición adicional

Á entrada en vigor da presente Lei

orgánica de reforma del Estatuto de

Autonomía pra Asturias, a cooficialidade á

que se refire el artigo cuarto deberá ser

reconocida e aplicada polos distintos

poderes públicos na súa actividade

interna, debendo os órganos del Estado

dispensaren al asturiano e al galego de

Asturias el mesmo trato que al resto das

linguas cooficiais de España.

ASOCIACIÓN ABERTAL DEL EO-NAVIA

NAVIA, febreiro de 2007


Vexamos un caso práctico, o mesmo

texto en galego del noroeste de Cáceres;

en galego oriental del Bierzo; en galego

oriental taramundés; en galego oriental

baixonaviego, el máis próximo del asturia-

no (e aínda así distante); e en asturiano

central ou estándar.

Galego do noroeste de Cáceres

Fora unha ve que viña o tei tío polocamiño cunha machada na man i unhabolsa na oitra cunha caixa dentro.Molisnaba un poiquiño i había barro nosolo.

Desde o alto do carballo le dixe ei:I tu de onde ves, “escachaterrós”,

que non tes parada? Cuando vas vir polacasa que temos que matar o cochino?

El fizo como que non oivía, non parói seguíu camiño abaixo, fendo o boibo idicendo en alto:

Hai curuxas o corvos entre as follaso vai un vento raro?

Collí o tirafondas i, cuando ia esta-ba a cen metros, le tirí un bo croio quele pasó rozando o ombro.

Entonces miró pa mi i me eitó unxuramento:

Demo de zagal, te vas acordar doleite que mamaste. Baixa de ai que tevo dar ei unha boa!

Baixí correndo do carballo i eití acorrer por un campo cheo de pedras.Cheguí ás Fontiñas do Teixugo i alí porfin respirí.

1122.. AAPPÉÉNNDDIICCEE:: TTEEXXTTOOSS CCOOMMPPAARRAATTIIVVOOSS



84

Galego oriental do Bierzo

Fora unha vez que viña o teu tío polocamín cunha machada na mao i-ònha bolsana outra cunha caixa dentro. Orballabaun pouquín i-había lama no chao.

Desde o alto do carballo díxenlle eu:E tu de onde veis, “escachaterrois”,

que non teis parada? Cuando vas vir polacasa que temos que matar o marrao?

El fizo como que non oía, non paroue seguíu camín abaixo, facendo o parvoe dicindo en alto:

Hai curuxas ou corvos entre as follasou vai un vento raro?

Collín o tirafondas e, cuando xaestaba a cen metros, tireinlle un boncroio que lle pasou rozando o ombro.

Entón mirou pra min e botoume unxuramento:

Demo de rapaz, vaste acordar doleite que mamache. Baixa de eí que chevou dar eu unha boa!

Baixein correndo do carballo ebotein a correr por un campo cheo depedras. Cheguein ás Fontiñas doPorcoteixo i-Ailí por fin respirein.

Galego oriental taramundés

Fora unha vez que viña o teu tío polocamín cunha brosa na mao e unha bolsana outra cunha caixa dentro. Barruzabaun pouquín e había lama no tarreo.

Desde o alto do carballo díxenlle eu:E tu de unde vés, “escachaterrois”,

que non tes parada? Cando vas vir polacasa que temos que matar o cocho?

El fixo como que non oía, non paroue seguíu camín abaixo, facendo o fato edicindo en alto:

Hai curuxas ou corvos entre as follasou vai un vento raro ?

Collín o tirafondas e, cando xataba a cen metros, tirei(n)lle un bongouño que lle pasou rozando o ombro.

Entós mirou pra min e botoume unxuramento:

Demo de rapaz, vaste acordar do leiteque mamache. Baixa de aí que che voudar eu unha boa!

Baixei(n) correndo do carballo ebotei(n) a correr por un campo cheo depedras. Cheguei(n) ás Fontiñas doPorcoteixo i alí por fin respirei(n).



85

Asturianu

Fuera una vegada que venía el to tíupel camín con un hachu na manu y una bolsana otra con una caxa dientro. Orbayaba unpoquín y había barru nel suelu.

Dende l’ altu del carbayu díxi-y yo:Y tú d’onde vienes, “escachaterrones”,

que nun ties parada? Cuando vas venir percasa que tenemos que matar el gochu?

El fixo como que nun sentía, nunparó y siguió camín abaxo, faciendo’lbobu y diciendo n’ altu:

Hai curuxas o cuervos ente les fue-yes o fai un vientu raru ?

Coyí’l gomeru y, cuando yá taba acien metros, llance-y un bon guixarruque-y pasó raspiando’l llombu.

Entós miró pa mi y echome unxuramentu:

Demoniu de guah.e, vaste alcordarde la lleche que mamaste. Baxa d’ ehíque te voi dar yo una bona!

Baxé corriendo del carbayu yeché a correr per un campo llenu depiedres. Llegué a les Fontines delMelandru y ellí por fin respiré.

19. Téñase en conta que palabras como collín, lle ou carballo vein escribíndose tamén como coyín, ye, carbayo. Asícomo nos concellos de Navia ou Coaña formas como llama, lleite, ella, allí etc., poden aparecer como yama, yeite,eya, ayí etc.

Galego oriental baixonaviego19

Fora uha vez que vía el tou tío polocamín cuha brosa na mao i uha bolsa naoutra cuha caxa dentro. Barruzaba unpouquín i había llama nel tarrén.

Desde el alto del carballo díxenlle eu:I tu de unde veis, “escachaterrois”,

que nun teis parada? Condo vas vir pollacasa que temos que matar el cocho?

El fizo como que nun ouguía, nunparou i seguíu camín abaxo, fendo elfato i dicindo en alto:

Hai curuxas ou corvos entre as follasou vai un vento raro?

Collín el tirafondas i, condo xa tabaa cen metros, tirei(n)lle un bon gouñoque lle pasou rozando el ombro.

Entoncias mirou pra min e botoumeun xuramento:

Demo de rapaz, vaste acordar del llei-te que mamache. Baxa de aí que che voudar eu uha búa!

Baxei(n) correndo del carballo ibotei(n) a correr por un campo chen depedras. Cheguei(n) ás Fontías delPorcoteixo i allí por fin respirei(n).


ACADEMIA DE LA LLINGUA ASTURIANA (2000): Nomes deconceyos, parroquies, pueblos y llugares delPrincipáu d’Asturies. Uviéu: ALLA.

ACADEMIA DE LA LLINGUA ASTURIANA (2006): Informesobre la fala o gallego-asturiano. Una perspeu-tiva hestórica, social y llingüística / Informesobre la fala o gallego-asturiano. Una perspecti-va histórica, social y lingüística. Uviéu:Secretaría Llingüística del Navia-Eo/Academiade la Llingua Asturiana.

ALONSO D. (1945): “‘Junio’ y ‘Julio’ entre Galicia yAsturias”, en Revista de Dialectología yTradiciones Populares I, reproducido (1972) enObras Completas I. Madrid: Gredos.

ALONSO D., e V. GARCÍA YEBRA (1959): “El gallego-leo-nés de Ancares y su interés para la dialectologíaportuguesa”, en Actas do III ColoquioInternacional de estudos luso-brasileiros, repro-ducido (1972) en Obras Completas I, Madrid: Gredos.

ÁLVAREZ-BALBUENA GARCÍA, F.; R. ANDRÉS DÍAZ;X. VIEJO FERNÁNDEZ (2005): Anuario de la

Xunta Asesora de Toponimia (2004-2005).Xixón: Editora del Norte /Conseyería deCultura, Comunicación Social y Turismo.

ANDRÉS, R. DE (2000): “Gallegu”, na colectánea doautor Reivindicación llingüística: unes reflexo-nes. Uviéu: Publicaciones Ámbitu, pp. 39-45.

BABARRO GONZÁLEZ, X. (2003): Galego de Asturias.Delimitación, caracterización e situación socio-lingüística. 2 vols. A Coruña: Fundación Barriéde la Maza.

CANO GONZÁLEZ, A. (1980): “Los distintos bables dela región asturiana”, en Actas de la I AsambleaRegional del Bable. Madrid: Editorial Nacional.

CANO GONZÁLEZ, A. (1987): Informe so la llinguaasturiana / Rapport sur la Langue asturienne.Uviéu: Academia de la Llingua Asturiana.

CANO GONZÁLEZ, A. (1992): “Asturianisch: InterneSprachgeschichte / Asturiano: evolución lingüísticainterna”, en G. Holtus, M. Metzelzin e CH. Schmitt(eds.), Lexikon der Romanistischen Linguistik,vol. VI, 1, Tubingen: Max Niemeyer, pp. 652-680.

1133.. BBIIBBLLIIOOGGRRAAFFÍÍAA


CONSEJO SUPERIOR DE INVESTIGACIONES CIENTÍFICAS

(1962-): Atlas Lingüístico de la PenínsulaIbérica. 2 vols. Madrid.

CONSELLO DE EUROPA (2005): Informe del Comité deExpertos sobre la aplicación en España de laCarta Europea de las Lenguas Regionales yMinoritarias (21/09/2005), consultable en:http://www.coe.int/t/e/legal_affairs/local_and_regional_democracy/regional_or_minority_languages/2_monitoring/2.3_Committee_of_Experts%27_Reports/Spain_1st_report_esp.pdf

FERNÁNDEZ REI, F. (1990): Dialectoloxía da linguagalega. Vigo: Ed. Xerais.

FERNÁNDEZ REI, F. (ed.) (1994): Lingua e culturagalega de Asturias. Vigo: Ed. Xerais.

FERNÁNDEZ REI, F. (2003): “A situación do galego nascomarcas occidentais de Asturias, León eZamora”, en HENRIQUE MONTEAGUDO e XAN M.BOUZADA FERNÁNDEZ (coords.): O proceso de nor-malización do idioma galego 1980-2000. Vol. IIIElaboración e difusión da lingua. Santiago deCompostela: Consello da Cultura Galega, pp.363-423.

FRÍAS CONDE, F. X. (1997): “Sobre os bloques dialec-tais do galego: unha nova proposta”, en Revistade Filología Románica. Homenaje a Pedro Peira,vol.I. Madrid, pp. 241-276.

FRÍAS CONDE, F. X. (1999): O galego exterior ás fron-teiras administrativas. Xixón: VIP.

FRÍAS CONDE, F. X. (2004): “O relativo continuumentre galego e asturiano en Asturias”, en Ianua,nº 5, pp. 93-106 [http://www.romaniaminor.net/ianua/].

GARCÍA, J. L. (1976): “Villanueva de Oscos: dialécti-ca territorial desde la casa a la comarca”, enAntropología del Territorio. Madrid: Ediciones JB.

GARCÍA ARIAS, X. LL. (1992): “Asturianisch: ExterneSprachgeschichte/Asturiano: evolución lingüísticaexterna”, en G. HOLTUS, M. METZELZIN E CH. SCHMITT(eds.), Lexikon der Romanistischen Linguistik, vol.VI, 1, Tubingen. Max Niemeyer, pp. 681-693.

GARCÍA ARIAS, X. LL.(1997): “El continuum llingüísti-cu ente’l gallegu y l’asturianu”, en LletresAsturianes 62, pp. 43-50.

GARCÍA GARCÍA, J. (1970): “Gallego-asturiano”, enGran Enciclopedia Asturiana, tomo VII, p. 146.

GÓMEZ PELLÓN, E. (1994): “Antropología”, en GranEnciclopedia de la Asturias Popular, vol. I,Lugones: La Voz de Asturias, pp. 2-32.

INSTITUTO DA LINGUA GALEGA (1990- ): Atlas lingüísti-co galego, C. GARCÍA e A. SANTAMARINA, (coordi-nadores), R. ÁLVAREZ BLANCO; F. FERNÁNDEZ REI eM. GONZÁLEZ GONZÁLEZ (investigadores). T. 1 (2vols) (1990): Morfoloxía verbal; (1995) T. 2:Morfoloxía non verbal; T. 3 (2001): Fonética;T. 4 (2003): Léxico. Tempo atmosférico e crono-lóxico; T. 5 (2005): Léxico. O corpo humano. ACoruña: Fundación Barrié de la Maza.

LAPESA, R. (1968): Historia de la lengua española.Madrid: Gredos.

LLERA RAMO, F. J. (1994): Los asturianos y la lenguaasturiana. Estudio sociolingüístico para Asturias1991. Uviéu: Conseyería de Cultura delPrincipáu d’Asturies.


88



89

LLERA RAMO, F. J e P. SANMARTÍN ACUÑA (2003): IIEstudio sociolingüístico de Asturias 2002. Uviéu:Academia de la Llingua Asturiana.

LLOPE, X. I. (1989): De les coses del mundu. Uviéu:Ámbitu.

MEILÁN GARCÍA, A. X. (2001): “Aspectos diacrónicose sincrónicos do galego de Asturias”, en Revistade Filoloxía Asturiana, vol. I, pp. 131-153.

MENÉNDEZ PIDAL, R. (1906): El dialecto leonés.Edición de 2006 conmemorativa del centenarioal cuidado de Roberto González-Quevedo. León:El buho viajero.

MESA PRÁ DEFENSA DEL GALEGO DE ASTURIAS (1990):Normas ortográficas e morfolóxicas del galegode Asturias. Eilao: MDGA.

METZELZIN, M. e O.WINKELMANN (1992): “Die Spracheder Iberischen Halbinsel und ihre Verbreitung /Las lenguas de la península Ibérica y su difu-sión”, en G. HOLTUS, M. METZELZIN E CH. SCHMITT(eds.), Lexikon der Romanistischen Linguistik,vol. VI, 1, Tubingen: Max Niemeyer, pp. 1-36.

MIER NOVO, L. (1980): El habla de Asturias compara-da con las otras lenguas vernáculas hispánicas:estudio histórico-lingüístico. Oviedo: Asturlibros.

MUNTHE, ÅKE W. SON (1887): Anotaciones sobre elhabla popular de una zona del occidente deAsturias. Edición de Ana Cano (1988). Uviéu:Biblioteca de Filoloxía Asturiana.

NEIRA MARTÍNEZ, J. (1989): “Las fronteras del leo-nés”, en Homenaje a Alonso Zamora Vicente. II.Dialectología. Estudios sobre el Romancero.Madrid: Castalia.

PENNY, R. (2004): “Continuum dialectal y fronterasestatales: el caso del leonés medieval”, enOrígenes de las lenguas romances en el Reino deLeón. Siglos IX-XIII. Vol. I, León, pp. 565-578.

PRINCIPÁU D’ASTURIES (1993): Proposta de normasortográficas y morfolóxicas del ga(l)lego astu-riano. Uviéu: Conseyería d’Educación, Cultura,Deportes y Xuventú.

RODRÍGUEZ CASTELLANO, L. (1975): “Palatalización deL inicial en la Asturias de habla gallega”, enVerba, 2, pp. 137-150.

RODRÍGUEZ FERNÁNDEZ, P. (2006): “Panorama históri-co-lingüístico”, en Federación de Asociaciones deloccidente de Asturias “Navia-Eo”, Proyecto deReconocimiento, estudio y difusión de la CulturaTradicional del occidente de Asturias.

RUBAL MARTÍNEZ, X., D.VEIGA MARTÍNEZ, N. ARZA

ARZA, (1992): A lingua do alumnado e profeso-rado nas franxas occidentais de Asturias, León eZamora. Santiago de Compostela: Consello daCultura Galega.

VVAA (1993): Proposta de normas ortográficas y mor-folóxicas del ga(l)lego-asturiano. Uviéu: Serviciude Publicaciones del Principáu d’Asturies.

VVAA (2003): Antonio García Oliveros, les palabres ylos llibros. Uviéu: Trabe.

WALTER, H. (1996): A aventura das línguas do oci-dente, a sua origem, a sua história, a sua geo-grafia. Lisboa: Terramar.

ZAMORA VICENTE, A. (1970): Dialectología española.Madrid: Gredos.


A reimpresión deste libro

rematouse a carón de Navia

en maio de 2010


Informe lingüístico sobre A Nosa Terra Eo-Navia (Occidente de Asturias)

Documents

Transcript of Informe lingüístico sobre A Nosa Terra Eo-Navia (Occidente de Asturias)