Ikasteko Errepasua
77
1. HELBURUA • Gure planeta osatzen duten geruzak ezagutzea.
Transcript of Ikasteko Errepasua
1. HELBURUA
• Gure planeta osatzen duten geruzak ezagutzea.
LURRAREN EGITURA
1. NUKLEOA:• Elementu nagusia Fe (burdina)• Bi zati: kanpo – nukleoa eta barne nukleoa
2. MANTUA:• Oxigeno, silizioa, magnesioa eta burdina.• Bi gune daude: behe – mantua eta goi – mantua.
3. LURRAZALA• Bi gune: lurrazal ozeanikoa eta lurrazal
kontinentala.
2. HELBURUA
• Lurraren litosfera zer den jakin eta lurrazal kontinentala eta lurrazal ozeanikoa bereiztea.
LURRAZAL KONTINENTALA
• ZER DA?– Harrizko geruza da
• ZEIN EREMUK OSATZEN DITU?– Kontinenteek– Ozeanoetako gutxiko
eremuek ( plataforma kontinentalak)
– Uharte batzuk
LURRAZAL OZEANIKOA• ZER DA?
– Harrizko geruza da
• ZEIN EREMUK OSATZEN DITU?– Ozeanoen azpian dagoen
harrizko geruzak.
LURRAZAL KONTINENTALA
LURRAZAL OZEANIKOA
Lodiera ( km ) 10-70 5-8
Konposizioa Heterogenea ( harri sedimentarioak, metamorfikoak eta magmatikoak )
Homogeneoa ( labak, gabro gainean )
Azalera %35 %65
Adina 1000 milioi urte baino gehiago
200 milioi urte baino gutxiago.
3. HELBURUA
• Harriak eta mineralak ezberdintzea.
HARRIAK
• Nahaste heterogeneoak dira.
• Mineralez edo hondakinez osatuta daude.
ADIBIDEAK:– Kareharria– Granitoa– Buztina– Petroleoa– Ikatza
Granito/Granitoa
El Granito es una roca plutónica, dura y de textura granuda, formada por cuarzo, feldespato y mica. Forman la mayor parte de la corteza de los continentes y adquiere coloraciones grisáceas, blancas, rosadas, etc. Muy utilizado como material de construcción de edifiios, revestimiento de fachadas, cocinas, etc.
BRECHA/ bretxa
CONGLOMERADO/klongomeratua
Cuarcita/kuartzita
MargaRocas SEDIMENTARIAS
Marga conteniendo un pez, recogida en Molina antes de la construcción del campo de golf que destruyó un yacimiento de gran importancia.
Conglomerado
Pudinga
Rocas SEDIMENTARIAS
ArcillaRocas SEDIMENTARIAS
YesoRocas SEDIMENTARIAS
3.1 MINERALAK
• Zein da mineralen definizioa?
• Zein motatako mineralak egon daitezke konposizioaren arabera?
3.1 MINERALAK
• Mineralak jatorri naturala duten gorputz solido ez – organikoak dira, konposizio kimiko definitua dute eta gehienek kristal egitura dute.
• Jatorri naturala: naturak egin du ez gizakiak• Solido ez organikoa: giro tenperaturan solido
egoeran dago, eta ez dator bizidunetatik.• Substantzia puruak dira: konposizio kimiko
definitua dute• Kristal egitura: forma geometriko zehatza izatea,
(mineral guztiek ez daukate)
PIRITA FeS2
MONOCLÍNICO –Yeso: CaSO4·2H2O
TETRAGONALCALCOPIRITA - CuFeS2
ORTORÓMBICO O RÓMBICO Goethita: Fe3+O(OH)
HEXAGONAL – TRIGONALCUARZO SiO2
CÚBICOGALENA - PbS
CUARZO SiO2
HALITA
ANHIDRITA – Ca SO4
Yeso - Ca SO4.2H2O
4. HELBURUA
• Mineralen propietate fisiko nagusiak adieraztea.
3.2. MINERALEN PROPIETATEAK
ESFOLIAZIOA: propietate hau duten mineralak oso erraz apurtzen dira norabide batzuetan.
Mika zatiak oso erraz apurtzen dira xafla askotan.
Beste esfoliazio mota bat kubotan izan daiteke.
3.2. MINERALEN PROPIETATEAK
DISTIRA: Mineralaren gainazalak argia islatzen duenean agertzen duen itxura da. Izan daiteke:Metalikoa: metalek dutenaren modukoa.Diamante itxurazkoa: diamanteen modukoa.Nakar itxurakoa: perlen nakarrarenaren
modukoa.Beira itxurakoa: lehioetako beirarenaren
modukoa.
3.2. MINERALEN PROPIETATEAK
1. Talkoa
2. Igeltsua
3. Kaltzita
4. Fluorita
5. Apatitoa
6. Ortosa
7. Kuartzoa
8. Topazioa
9. Korindoia
10.Diamantea
GOGORTASUNA: mineralek haien azala urratzean erakusten duten erresistentzia; mineral bakoitzean konstantea da.
MOSHen eskala:
Propiedades Físicas de los Minerales• Escala de Mohs:
1. Talco2. Yeso3. Calcita4. Fluorita5. Apatita
F. Mohs (1773 - 1839)
6. Ortoclasa7. Cuarzo8. Topacio9. Corundo10. Diamante
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
• Escala práctica:2.5 Uña3.5 Moneda de cobre5.5 Vidrio6.5 Navaja de acero
35
5. HELBURUA
• Elementu geokimikoa zer den jakitea.
4. LURRAZALEKO ELEMENTU UGARIENAK
• Zer dira elementu geokimikoak?
• Zeintzuk dira elementu geokimikoak?
4. LURRAZALEKO ELEMENTU UGARIENAK
• Lurrazalean dauden elementu kimikoak dira elementu geokimikoak.( harrietan eta mineraletan agertzen direnak)
• Ugarienak oxigenoa, silizioa, aluminioa, burdina, kaltzioa eta, hein txikiagoan magnesioa, sodioa eta potasioa.
4. LURRAZALEKO ELEMENTU UGARIENAK
SIL
IZIO
A28
%
OX
IGE
NO
A47
%
AL
UM
INIO
A8%
BU
RD
INA
5%
KA
LT
ZIO
A4%
SO
DIO
A3%
PO
TA
SIO
A3%
MA
GN
ES
IOA
2%
SIL
IZIO
A28
%
OX
IGE
NO
A47
%
AL
UM
INIO
A8%
BU
RD
INA
5%
KA
LT
ZIO
A4%
SO
DIO
A3%
PO
TA
SIO
A3%
MA
GN
ES
IOA
2%
6. HELBURUA
• Lurrazaleko elementu ugarienak eta beraien horien erabilerarik garrantzitsuenak ezagutzea
SILIZIOA ALUMINIOA BURDINA KALTZIOA MAGNESIOA
1 2,4 2,7 7,8 1,5 1,75
2 Arrea Gris zurixka Grisa Zilar kolorea Gris argia
3 1410 600 1535 851 651
4 %28 %8 %5 %3,5 %2
5 •Mikroprozedadoreak egiteko.
•Erresistentzia handikoa aleazioan.
•Aeronautika industria.
•Etxetresnak elektrikoak, sukaldeko tresnak eta bizikletak egiteko.
•Eraikuntzan, autogintzan, tresnen ekoizpenean, sukaldeko tresnetan, altzairua egiteko…
•Karea fatxadak zuritzeko
•Kareharria eraikuntzan
•Kaltzio kloruroa xurgatzaile moduan
•Argi seinaleak egiteko.
•Piroteknia industrian.
(1) DENTSITATEA
(2) KOLOREA
(3) URTZE – PUNTUA ( ºc)
(4) UGARITASUNA
(5) ERABILERAK
SILIZIOA ALUMINIOA BURDINA KALTZIOA MAGNESIOA
Kuartzoa Feldespatoan Oligistoa Kaltzita Olibinoa
Silexa Mika Limonita Igeltsua Talkoa
Opaloa Bauxita Magnetita Asbestoa
Agata Esmeralda Pirita Serpentina
Zafiroa Siderita Magnesita
Errubia hematiteak
Granatea
Turkesa
Lapis lazulia
5. MINERALEN GARRANTZIA
• Metal batzuen meak
• Gizakientzarako substantzia erabilgarriak egiteko lehengaiak dira.
• Bitxigintzan erabiltzen dira.
METAL BATZUEN MEAKIZENA METALAREN MEA ERABILERA
Hematitea Burdina ( Fe2O3) Habeak, tresnak, altzairua
Kasiterita Eztainua ( SnO2) Brontzea ( ez da herdoiltzen )
Bauxita Aluminioa ( Al2O3) Industria elektrikoan eta aeronautikoan.
Zinabrioa Merkurioa ( HgS) Termometroak egiteko
Kalkopirita Kobrea ( CuFeS2) Brontzea eta latoia egiteko
Galena Beruna ( PbS) Tutuak egiteko eta soldaduretan
Blenda Zinka ( ZnS ) Galbanizatuak egiteko
LEHENGAIAK ATERATZEKO
• Igeltsua:– Klerak, eskaiolak, alabastroak, ongarriak eta
leherkariak.
BITXIGINTZAN
• BERILOA:– ESMERALDA– AGUAMARINA
• KORINDOIA– ERRUBIA ( EZPURUTASUNA KROMOA
DENEAN)– ZAFIROA ( BURDINA EDO TITANIOA )
• METAL NOBLEAK:– URREA, ZILARRA, PLATINOA
7. HELBURUA
• Harrien jatorria eta horien sailkapena ulertzea.
6. HARRI MOTAK
• Nola eratzen dira harri sedimentarioak
• Nola eratzen dira harri magmatikoak?
• Nola eratzen dira harri metamorfikoak?
harri magmatikoak Harri sedimentarioak
Harri metamorfikoak
Plutonikoak Bolkanikoak Buztina Gneis
Granitoa Basaltoa Kareharria Marmola
Pumita Hareharria Arbela
Gatza Kuartzita
Konglomeratua
Ikatza
Petroleoa
6. HARRI MOTAKSEDIMENTARIOAK
DETRITIKOAK:• Gainazaleko harriei
kendutako zatietatik sorturiko harriak dira.
• Ibaiek edo haizeak jalkitzen diren lekuraino eramaten dituzte.
• Konglomeratuak, kareharriak eta buztinak.
JATORRI KIMIKOKOAK:• Itsaso edo aintziretako
uretako gatz mineralek disolbatuta egoteari uzten diotenean.
• Kareharriak eta gatzarriak ( gatzarria edo igeltsua )
HARRI ORGANIKOAK:• Hil ziren organismoen
hondakinetatik sortzen dira.• Ikatza eta petrolioa
6. HARRI MOTAK
• SEDIMENTARIOAK:– Lurreko harriak fenomeno atmosferikoen
higadura jasaten dute.– Higatutako zatiak gune baxuenetan pilatzen
dira.– Urarekin batera sedimentuak elkartuz eta
finkatuz joaten dira, sedimentu horien gainean pilatzen den materialen pisua dela eta.
– Adibideak: hareharria, konglomeratua, buztina, gema gatza, igeltsua eta kareharria.
BRECHA
CONGLOMERADO
CretaRocas SEDIMENTARIAS
ARENISCA ( no carbonato )
ARENISCA MICÁCEA
ESTALACTITA
TOBA
CALIZA COMÚN
DOLOMITA ( carbonato cálcico y mg)
LUMAQUELA
HULLA
LIGNITO
TURBA
8. HARRI MOTAK
• MAGMATIKOAK:– Lurraren barnean harriak urtuta daude.– Urtutako harriak, gasarekin eta urarekin
nahateari magma deitzen zaio.– Magma hoztearen ondorioz sortzen dira.– Hoztea Lurraren barruan gertatzen bada,
plutonikoak deitzen dira, esaterako granitoa.– Kanpoan gertatuz gero, bolkanikoak, hala
nola basaltoa.
BASALTO
SIENITA
ESPUMOSA
GRANITO
8. HARRI MOTAK
• METAMORFIKOAK:– Harriek presio eta tenperatura altuek hasaten
dituzten eremuetan sortzen dira.– Presio eta tenperatura horrek konposizioa
aldatzen du baina ez du harria urtzen.– Adibidez:
• Arbela ( jatorria – buztina )• Marmola ( jatorria – kareharria )• Gneisa ( jatorria – granitoa )
CUARCITA
PIZARRA
GNEIS
ESQUISTO
CUARCITA
MÁRMOL - GRANOBLÁSTICA
