64

III. eranskina:Oinarrizko gaitasunak

Oinarrizko Hezkuntzak, batik bat, goi-mailako ikasketak egiteko beharden prestakuntza emateari eta ikasleei ikasketa horiek egiteko behardirenezagutzakemateariemanizandiogarrantzia,etaezdiohainbesteerreparatuhelduenbizitzarakogaratubehardirengaitasunpertsonalak,sozialaketalan-arlokoaklantzearietabizitzaosoanikastekobehardirenoinarriakprestatzeari.Curriculumarenplanteamenduakikasleekeskuratubeharreko gaitasunak ditu oinarri. Hori finkatuta, agerian jarri nahi dacurriculumak,OinarrizkoHezkuntzarenhelburuakbetetzeko,goi-mailakoikasketakegitekoprestatubehardituelaikasleak,baina,horrekinbatera,behar bezala landu behar dituela hezkuntzaren gainerako alderdiak,pertsonakgizakimoduangaratzekobeharrezkoakdirenak.Bestelaesanda,curriculumak indartu egin behar du hezkuntzaren izaera hezitzailea, etagauzakegitenjakitekoprestatubehardituikasleak.Hezkuntzarenikuspegihorren ildotik jaso dira curriculumean hezkuntza-gaitasun orokorrak etaoinarrizkogaitasunak.

Gaitasunen Definizioa eta Hautaketa (DeSeCo) izeneko proiektuan,gaitasun kontzeptuaren definizioa ematen du Ekonomia Lankidetza etaGarapenerako Antolakundeak (ELGE). Hala, hauxe litzateke gaitasuna:eskakizun konplexuei erantzuteko eta askotariko lanak behar bezalaegitekoahalmena.Horrenbestez,gaitasunekberenbarneanhartzendituztetrebetasun praktikoak, ezagutzak, motibazioa, balio etikoak, jarrerak,emozioaketagizarte-arlokonahizportaerazkoelementuak,etapertsonekbateraerabiltzendituztehoriekguztiak,lanakmodueraginkorreanegiteko.Hauekdiragaitasunenezaugarrinagusiak:“egitenjakitea”daberez,hauda,errealitateanaplikatzendenjakintza,askotarikotestuinguruetaraegokitzekoaukera eman eta izaera integratzailea duena, jakintzak, prozedurak etajarrerakbiltzenbaititu.Edukiakelkarrilotutaulertzekomoduhorrekaldatuegitendukontzeptuzko,prozedurazkoeta jarrerazkoedukieiburuzsarrierabiliizandenikuspegizatitzailea.

III. eranskina: Oinarrizko gaitasunak

65

Heziketaosobaterakoerreferentziazkoardatzakdirahezkuntza-gaitasunorokorrak,baioinarrizkohezkuntzarako,baibizitzaosoanzeharikastekoprozesurako,etahezkuntza-testuinguruguztietanikastendira,formaletannahizez-formaletan.Hezkuntza-gaitasunorokorhoriekezindirazuzeneanebaluatu; izan ere, hezkuntza-prozesu osoko plangintzaren eta harengauzapenarenloturazkoetabitartekaritzakolanakegitendituztenaldagaikonstanteakdira.Horienbidez,hezkuntza-planteamenduintegralaegitenda,etaaskotarikogaitasunakeskuratzekomoduaduteikasleek.IkuspegihorijorratzenduELGEantolakundekoDeSeCoprogramarenplanteamenduak,adieraztenbaitubadirelazenbaitgaitasungiltzarrielkarrilotutadaudenaketa beharrezkoak direnak pertsonen garapenerako eta gizartearenfuntzionamendua egokia izateko. Europar Batasunak izenpetutakotratatuek aldatu egin dituzte unibertsitate-curriculumak, eta aldaketahorien ondorioz, finkatu da, 2010 urterako, bizitza osorako gaitasuneneta ikaskuntzaren ildoari jarraituko diotela goi-mailako ikasketek, horiekizangobaitiragradukoetagraduondokotituluberrienegiturazkoardatzak.Europakoherrialdeugariantzekoplanteamenduakegitenaridira.Gureanegindako bi proposamenek ere —“Derrigorrezko eskolaldirako EuskalCurriculuma”2006koaeta“EuskalHerrirakoCurriculuma”—ikuspegihorihartuduteoinarritzat.

EuroparBatasunakegindakoproposamenakadieraztenduhauekdirelagaitasungiltzarriedooinarrizkoak:“pertsonaguztiekizanbehardituztenakgizaerrealizazioaetagarapenpertsonalalortzekoetaherritartasunaktiboa,laneratzea eta enplegua erdiesteko”. DeSeCo proiektuak adieraztenduenez,gaitasunbatgiltzarriedooinarrizkotzatjotzeko,hirubaldintzahauekbetebeharditu:baliopertsonaledosozialhandikoemaitzakeskuratzenlagundubehardu,testuinguruetaesparruadierazgarriugaritanaplikatzekomodukoaizan,etaaukeraemanbehardupertsonekeskakizunkonplexuakbeharbezalabeteditzaten.Hauda,gaitasunaoinarrizkoaedogiltzarriaizangoda,baldinetabaliagarriakbadiraherritarguztientzat,aldebaterautzitaherritarrensexua,gizarte-etakultura-mailaetafamilia-ingurunea.

Proposamenguztiakaintzathartuta,hauxejotzenduagirihonekoinarrizkogaitasuntzat: jakintzen, trebetasunen, jarreren eta balioen elkarrekintzabateratua eta testuinguru bakoitzera egokitua, Oinarrizko Hezkuntzakikasleguztiekxedetzatizanetalortubeharrekotzatdituztenak,pertsonarenerrealizazioaetagarapenalantzekoetaherritartasunaktiboaetagizarte-integrazioa lortzeko. Hezkuntza-gaitasun orokorrak erreferentzia-ardatznagusiak direla esan dugu; aldiz, ikasleek lortu beharreko helburuak

III. eranskina: Oinarrizko gaitasunak

66

adierazten dituzte oinarrizko gaitasunek, giltzarriak eta beharrezkoakjotzenbaitiraikasleentzat.Hala,ebaluazioarenerreferentziadiraoinarrizkogaitasunak.

Gaitasunenbidezkoantolakuntzaeginda,curriculumaknabarmenduegitendu garrantzi handikoa dela jakintzak egoera eta testuinguru zehatzetanerabiltzen jakitea.Esaterako,beharrezkoada ikasleekaritmetika-arauenfuntsa,historia-gertakarienbilakaeraedogizagorputzarenfuntzionamenduazein den jakitea, baina ez jakite hutsagatik. Ikasleek horiek jakin behardituzte, besteak beste, bizitza errealean aplikatzeko aritmetika-arauak,historiako gertakariei buruzko jakintza eguneroko bizitzako arazoakkonpontzekoerabiltzeko,etagizagorputzarenfuntzionamenduariburuzkojakintza ohitura osasungarriak hartzeko baliagarri izan dakien. Ez dirajakintza-arloak elkarrengandik bereizi behar; aitzitik, teorian jakin etaegiten jakinbeharda, jakintza eta ekintzauztartubehardira, eta teoriaeta praktika batera landu. Gauzak behar bezala egiteko, batera etamodukoordinatuanerabilibehardiraeginkizunakbetetzekobehardirenkontzeptuzkoezagutzakedojakintzak,jardutekoprozedurak,arauakedojarraibideaketamotibaziozkojarrerakedoprestasunak.

Jakintzak erabiltzen jakin behar dela nabarmentzeak ez du esan nahiOinarrizko Hezkuntzan lortu beharreko gaitasunak ikuspegi utilitaristabateramugatubehardirenik,eztabaztertueginbehardenikereikaskuntzakbertako nahiz munduko ondare kulturala berregiteko eta transmititzekoduen garrantzia. Geure izatearen parte dira geure jakintzak, bizipenak,sentipenaketajarrerak,etahoriekguztiakfuntsezkoakdiragurebizitzan,gu geu nolakoak garen eta gizartea eta izadia nolakoak diren ulertzenlaguntzenbaitigute.Jakintzahoriekgurepentsamoldeaetaizaeraosatzendute, eta hori guztia gauzak egiteko moduan islatzen da. Oinarrizkogaitasunen esparruak berdinak dira leku orotan, baina gaitasun horiekeskuratzeaetaerabiltzeaezberdinadatestuinguruzehatzbakoitzean.

Hezkuntza-gaitasun orokorrak eta oinarrizko gaitasunak euskalcurriculumeanjasotaetahorienintegrazioaeginda,berariazazpimarratubeharkoliratekeezinbestekotzathartzendirenikaskuntzak,planteamenduintegratzaile bat eginez eta eskuratutako jakintzen aplikazioa xedetzathartuta. Oinarrizko gaitasunak lantzeko, hezkuntza-sistemako ikasketeinorabidejakinbatemanbeharzaie, ikasleekjardutekomoduanitzbaliaditzaten eta egoera berriei aurre egiteko ahalmena eskura dezaten.Oinarrizko Hezkuntzaren amaieran lortu beharko lirateke oinarrizko

III. eranskina: Oinarrizko gaitasunak

67

gaitasunak, gizaki heldua izateko behar den neurrian. Gerora, gaitasunhoriek garatu, mantendu eta eguneratu egin behar dira, bizitza osokoikaskuntzabatenzatitzatjota.

Europako Parlamentuak 2006ko irailaren 26an emandako gomendioarierantzunez,etakontuanhartuz,batetik,Hezkuntzariburuzkomaiatzaren3ko2/2006LegeOrganikoakoinarrizkohezkuntzarakomarkoarautzaileberria ezarri duela, eta, bestetik, “Derrigorrezko Eskolaldirako EuskalCurriculuma”eta“EuskalHerrirakoCurriculuma”izenekoproposamenakplazaratu direla, Euskal Autonomia Erkidegoak erabaki du OinarrizkoHezkuntza taxutzen duten xedapen arauemaileetan hezkuntza-gaitasunorokorrenetaoinarrizkogaitasunenesparruhauektxertatzea.

HEZKUNTZA GAITASUN OROKORRAK:

1.-Arduraz eta autonomiaz bizitzen ikastea, eta, zehazki, nork bereburuaezagutzenikastea,norberarenburu-osasunaetaosasunfisikoazaintzen ikasteaetaohituraosasuntsuakhartzea. Izadiazetanatura-baliabideezardurazgozatzenikastea,gizadiosoarenetaegungonahizgerokobelaunaldienondareadirenaldetik.

2.-Ikastenetapentsatzenikastea,etainformazioainterpretatzea,sortzeaeta ebaluatzea. Erabakiak hartzen eta arazoak konpontzen ikastea,ikastekoetalanegitekoohituraketaikastekoestrategiakeskuratzea,etajakintzazientifikokoetamatematikokometodoakaplikatzenikastea,jakintza teorikoaren eta praktikoaren alorrek planteatzen dituztenarazoakidentifikatzekoetakonpontzeko.

3.-Hizkuntza ofizialetan, eta, gutxienez, atzerriko hizkuntza batean hitzegiten ikastea, eta, berariaz, komunikabideak eta informazioko etakomunikaziokoteknologiakirizpidekritikozerabiltzenetainterpretatzenikastea. Irizpide hori bera jarraitu behar dute ikasleek hizkuntzaartistikoarekin, musika-adierazpenarekin eta gorputzaren, plastikarenetaikusizkoalorrarenadierazpenekin.

4.-Elkarrekin bizitzen ikastea, eta, berariaz, harreman positiboak izateneta,gatazka-egoeretan,elkarrizketaraetanegoziaziorajotzenikastea.Halaber, gogoz eta demokratikoki parte hartzen ikastea, lankidetzan

III. eranskina: Oinarrizko gaitasunak

68

jarduteneta taldean lanegiten ikastea,etaaniztasunaerrespetatzenikastea.

5.-Pertsonagisagaratzenikastea,norberaizanda,etaemozionegatiboakkontrolatzea eta nork bere burua modu positiboan eta errealistanbalioestea.Pertsonaautonomoaizatea,norberakhartutakoerabakienardurahartzea,etaprintzipioetikoeijarraitzea.

6.-Egiten eta ekiten ikastea, erabakiak eta ardurak hartzeko ekimenaizatea,esfortzuaetazailtasunakgainditzekoahaleginabalioestea,etaekintzaileaizatea,bizitzarenalorguztietan.

OINARRIZKO GAITASUNAK:

1.-Zientzia-,teknologia-etaosasun-kulturarakogaitasuna.

2.-Ikastenikastekogaitasuna.

3.-Matematikarakogaitasuna.

4.-Hizkuntza-komunikaziorakogaitasuna.

5-.Informazioatratatzekoetateknologiadigitalaerabiltzekogaitasuna.

6-.Gizarterakoetaherritartasunerakogaitasuna.

7.-Gizaetaarte-kulturarakogaitasuna.

8.-Norberarenautonomiarakoetaekimenerakogaitasuna.

Oinarrizko gaitasun batzuek zehar-izaera dute; esaterako, ikastenikasteko gaitasunak, hizkuntza-komunikazioko gaitasunak, informazioatratatzeko eta teknologia digitala erabiltzeko gaitasunak, gizarterakoeta herritartasunerako gaitasunak eta norberaren autonomiarako etaekimenerako gaitasunak. Beste gaitasun batzuek lotura zuzena dutecurriculumekoarloedoirakasgaijakinekin;esaterako,zientzia-,teknologia-etaosasun-kulturarakogaitasunak,matematikarakogaitasunaketagizaetaarte-kulturarakogaitasunak.Halaere,mailaberekogarrantziaematenzaie

III. eranskina: Oinarrizko gaitasunak

69

oinarrizko gaitasun guztiei, horietako bakoitza lagungarri izan baitaitekenorberak arrakasta izateko, jakintzaren gizartean. Gainera, aintzat hartubehar da gaitasun horiek guztiak elkarrekin lotuta daudela, eta arlobateanfuntsezkoakdirenalderdiakbestegaitasunbaten lagungarri izandaitezkeela.

Oinarrizkogaitasunakdeskribatuetahaienxedeaketaalderdiak lantzenditu eranskin honek. Halaber, zenbait jarraibide ematen dira, ikasleekOinarrizko Hezkuntza amaitzean lortu behar duten oinarrizko mailazehazteko,gaitasunbakoitzarekiko.

1.- ZIENTZIA, TEKNOLOGIA ETA OSASUN KULTURARAKO GAITASUNA

Ingurunefisikoarekikoharremaneierreparatzendiegaitasunhonek,eta,berariaz,ingurunefisikoarennatura-alderdieietagizakienekintzarenondoriozkoalderdiei.Hala, gaitasun honek aukera ematen du gertakariak ulertzeko, gertakarienondorioenaurreikuspenakegiteko,etanorberarenetagainerakopertsonenetaizaki bizidunenbaldintzakhobetzekoeta kontserbatzeko jarduerakegiteko.Azken finean, gaitasun honek askotariko trebetasunak izatea eskatzen du,egokitasunez, autonomiaz eta ekimenez jarduteko bizitzako eta jakintzakoaskotariko eremutan (osasuna, ekoizpen-jarduera, kontsumoa, zientzia,teknologia-prozesuak,etab.),etamunduainterpretatzeko.Horrekguztiakhaueskatzen du: gertakariak jakintza zientifikoaren eremu askoren ikuspegitikaztertzekobehardirenoinarrizkokontzeptuaketaprintzipioakaplikatzea.

Gaitasunhonekhonakoxedehaudu:aldebatetik,bizitzarenetagizajarduereneuskarri den espazio fisikoa behar bezala hautematea, bai eskala handitan,bai gertuko ingurunean; eta bestetik, bere barnean hartzen ditu ingurukoespazioarekiko harremanak, hala nola espazioan mugitzea eta espaziokoobjektuekinetaobjektuhoriekikokokapenarekinlotutakoarazoakkonpontzea.

Espaziofisikoarekikoharremanengaitasunaeskuratzeko,ikasleakberariazjakinbeharduzer-nolakoeraginadueninguruneanpertsonenpresentziak,asentamenduak eta jarduerak, pertsonek zer aldaketa egiten dituzteningurunean,etaaldaketahorienondoriozzerpaisaiasortzendiren.Horrekinbatera, ikasleak ikusi behar du garrantzi handikoa dela garapenarenonurak gizaki guztiengana helaraztea, natura-baliabideen kontserbazioabermatzea, eta mundu mailako elkartasunari eta belaunaldien artekoelkartasunarieustea.Gaitasunhonek,halaber,errealitateaetainformazio-

III. eranskina: Oinarrizko gaitasunak

70

eta publizitate-mezuak ikuspegi kritikoz aztertzea eskatzen du, bai etaegunerokobizitzankontsumoarduratsukoohiturakizateaere.

Gaitasunhonekgizagorputzaren,naturarenetagizoneknahizemakumeeknaturarekindutenharremanarenezagutzaduabiapuntu,etabideematendumoduarrazionaleanazaltzekozer-nolakoondorioakdituztenaskotarikobizimoduek; halaber, aukera ematen du bizitza fisiko eta intelektualosasungarria izateko, natura- eta gizarte-ingurune osasungarri batean.Gaitasun honetan, osasunaren bi dimentsio aintzatetsi behar dira,indibidualaetakolektiboa,etaardurazkoetaerrespetuzkojarrerakerakutsibehardiranorberarekikoetagainerakopertsonekiko.

Gaitasunhonenbidez,galderakedoarazoakidentifikadaitezkeetafrogetanoinarritutako konklusioak lortu, ingurune fisikoa ulertu eta hari buruzkoerabakiakhartzeko,etaulertze-etaerabakitze-prozesuberarijarraitzekogiza jarduerek ingurumenean, osasunean eta pertsonen bizi-kalitateaneragitendituztenaldaketekiko.Gaitasunaeskuratuta,jakintzaetaprozedurahoriek aplikatu behar dira, pertsonen, erakundeen eta ingurumenareneskaeraedopremiatzathautemandakoarazoeikonponbideaemateko.

Gaitasun hau dela eta, nozio eta kontzeptu zientifiko eta teknikoak etaoinarrizkoteoriazientifikobatzukulertuetaaplikatubehardira.Horrekesannahidupixkanakaeskuratuetahobetubehardelaanalisisistematikoareneta ikerketa zientifikoaren jarrerak eta prozesuak martxan jartzekotrebetasuna.Ildohorretatik,hauekeginbehardira:problemagarrantzitsuakidentifikatuetaplanteatu;obserbaziozuzenaketazeharkakoakegin,haieidagozkien teoria- edo interpretazio-markoarekin bat etorriz; galderakegin; informaziokualitatiboaetakuantitatiboa lokalizatu, lortu,aztertuetaadierazi; konponbide-saioak edo hipotesiak planteatu eta kontrastatu;konplexutasun-mailatxikinahizhandikoiragarpenaketainferentziakegin;etagalderazientifikoeierantzutekoetatestuinguruanitzetan(akademikoan,pertsonaleanetasozialean)konklusioaklortzeko,interpretatzeko,ebaluatzekoetakomunikatzekojakintzaeskuragarria,teorikoaetaenpirikoaidentifikatu.Halaber,ikerketa-jarduerarenizaera,indarguneaketamugakezagutubehardira,gizarteakhistorianzehareraikitakojakintzadenaldetik.

Gaitasunhonek,gainera,irtenbideteknikoakplanifikatzekoetaerabiltzekotrebetasunak dakartza, eguneroko bizitzako eta lan-munduko premieierantzuteko,ekonomia-etaeraginkortasun-printzipioeijarraituz.

III. eranskina: Oinarrizko gaitasunak

71

Gaitasunhonenbarruansartzendira ahalmenfisikoak,pertzepziozkoaketamotorrakgaratzekotrebetasunak,osasunarekikoohituraprebentiboaketaaringarriakeskuratzea,etanorberarengorputzarenetasexualitatearenintegrazioaetaonarpena.

Osasuna zaintzeko prebentzio-ohiturak hartu behar dira, besteak beste:higiene-neurriak;elikaduraosasuntsuaetaorekatua;ariketafisikoaetakirolaegitea,egonekobizitzaetagizentasunaprebenitzeko;atseden-etaerlaxazio-ohiturakhartzea;gorputz-jarreraegokiakhartzea,esaterako,ibiltzean,zamakgarraiatzean eta esertzean; substantzia kaltegarriak kontsumitzeari, aisiaarduragabeari eta arriskuko jokabideei uko egitea; tentsio handiak eta lan-erritmo estres-eragileak ekiditea, etab. Jarduera horiek guztiek optimizatuegitendutepertsonenosasunaetabizi-kalitatea,eta,ondorioz,gizabanakoenongizate fisikorako eta psikologikorako bidea erakusten dute. Norberarengorputzaardurazonartuta,gozatzeko,gainerakopertsonekinkomunikatzekoetagizarte-etanatura-ingurunearekinharremanakizatekobideairekitzenda;hauda,norbereburuarekinongisentitzekobidea.Pertsonenhilkortasunazjabetzeadanorberarengorputzaonartzearenbestealderdibat.

Norberarengorputzaonartzeko,huraezagutuetaharenitxurafisikoaonartubehardaetaadinarekinlotutakogorputz-aldaketakbarneratubehardira.Halaber,gorputzarenfuntzionamenduaetaharenadierazpensexualaketaafektiboakbalioetsibehardira,gainerakogizakiekikoetaingurunearekikokomunikazio- eta harreman-bitarteko gisa. Pertsonen itxura fisikoandaudenaldeakmodupositiboanbalioesteadagorputzaonartzea,baietamodekinetagizarte-estereotipoekinkritikoaizateaere,baldinetahoriekeredukaltegarriakedobaztertzaileakinposatzenbadituzte.

Jolastea,kirolaegiteaetaariketafisikoaegiteakomunitateanintegratzekoetasozializatzekobideakdira,etapertsonengarapenanatomiko,fisikoetapsikologikoarilaguntzendiote.

Laburbilduz, hauek dira gaitasunaren funtsezko alderdiak: pentsamenduzientifikoaetateknikoagaratzeaetahuraerabiltzeajasotzendeninformazioainterpretatzeko,aurreikuspenakegitekoetaerabakiakekimenezetaautonomiapertsonalezhartzeko;izanere,eremuzientifikoetateknologikokoaurrerapenekeraginerabakigarriadutepertsonen,gizarteenetanaturarenbizi-baldintzetan.

Halaber,gaitasunhaudelaeta, jakinbeharda jakintzazientifikoabestejakintza modu batzuetatik bereizten eta balioesten, eta zientziari eta

III. eranskina: Oinarrizko gaitasunak

72

teknologiarengarapenarilotutakobalioetairizpideetikoakerabiltzen.

Zerrendatutako trebetasun eta abileziekin bat etorriz, oinarrizkogaitasun honen ezaugarri dira: natura-baliabideen erabilera arduratsua;ingurumenarenzaintza;kontsumo-jardueraarrazionaletaarduratsuak;eta,pertsonen bizi-kalitatearen elementu giltzarriak diren aldetik, norberarenetagizartearenosasunarenzaintza.

2.- IKASTEN IKASTEKO GAITASUNA

Ikasten ikasteakesannahidunorberakeskuratuakdituela jada zenbaittrebetasun, ikasteari ekitekoetageroetaeraginkortasunetaautonomiahandiagoz ikasten jarraitzeko, betiere, ikaste-jarduera hori norberarenhelburueietapremieiegokitzenbada.

Gaitasun honek bi alderdi nagusi ditu. Batetik, norberaren gaitasunen(intelektualak,emozionalaketafisikoak)kontzientziahartzeanetagaitasunhoriek garatzeko prozesuaz eta estrategiez jabetzean datza gaitasuna,baietanorkbereburuarilaguntzekoegindaitezkeenjarduerezetabestepertsonaedobaliabidebatzuenlaguntzazegindaitezkeenezohartzeaere.Bestetik, gaitasun honek eskatzen du norbera gauzak egiteko gai delasentitzea, eta horrek bultzatu egiten ditu motibazioa, nork bere buruanduenkonfiantzaetaikastekogrina.

Ikasleakjakineginbeharduzerdakien,zerikasibeharduen,nolaikastenden,eta nola kudeatzen eta kontrolatzen diren modu eraginkorrean ikaskuntza-prozesuak.Hala,ikasleakgaiizanbeharduazkenprozesuhoriekoptimizatzekoetahelburupertsonalaklortzekoerabiltzeko.Ikasleekjakineginbehardutezerahalmenetagabeziadituzten,etalehenezbaliatzenjakinbehardute;halaber,bigarrenakgainditzekomotibazioaetaborondateaizanbehardute,etahelburuhorilortzekoaurreikuspena.Hala,ikasleakgeroetasegurtasunhandiagoaizanbehardubereburuan,ikasketa-errokaberrieiekiteko.

Bialderdihorieklantzeko,ikasleakjakineginbeharduzerahalmenizanbehardituengauzakikasteko;besteakbeste,arreta,kontzentrazioa,memoria,hizkuntzaulertzekoetaadieraztekoahalmena,etahelburuaklortzekomotibazioa.Horiekhorrela, ikasleakahalik eta etekinhandienaetapertsonalizatuaaterabehardieahalmenhoriei,askotarikoestrategiezetateknikezbaliatuta.Teknikaetaestrategiahorienarteanhauekditugu:ikastekoak;gertakariaketaharremanak

III. eranskina: Oinarrizko gaitasunak

73

sistematikokibehatzekoaketaerregistratzekoak;lankidetzakoaketaproiektuenbidezkoak;arazoakkonpontzekoak;jardueraketadenboramoduefektiboanplanifikatzekoetaantolatzekoak.Halaber,bereahalmeneietekinaateratzeko,informazioa lortu, aukeratueta tratatzekobaliabideak (teknologikoakbarne)etaiturriakbaliatubehardituikasleak.

Gaitasunak eskatzen du nork bere buruari galderak egiteko jakin-minaizatea, eta egoera edo arazoei konponbidea emateko dauden aukerakidentifikatzea eta baliatzea, eta, berariaz, eskura dagoen informazioaaintzathartuta,askotarikoestrategiaketametodoakerabiltzeaerabakiakmoduarrazionaleanetaikuspegikritikozhartzeko.

Gaitasuna eskuratuta, halaber, informazioa banaka edo elkarlaneanlortzeko trebetasuna izan behar du ikasleak, eta, bereziki, informaziohori norberarentzako jakintza bihurtzeko trebetasuna. Hala, ikasleakharremanetanjarrietaosatueginbehardueskuratutakoinformazioberria,bai aurrez duen informazioarekin, bai bere bizipen pertsonalekin; etajakineginbehardujakintzaetagaitasunberriakantzekotasunakdituztenegoeretanetaaskotarikotestuingurutanaplikatzen.

Gaitasunhaueskuratzeko,epelabur,ertainetaluzekohelburuakjarrietahoriekbetebehardira,etapixkanakaetaikuspegierrealistabatetikhandituikaskuntza-helburuak.

Ikastekoirmotasunaizateaeskatzendugaitasunhonek,etaezaugarrihorinorberarenbizitzaetabizitzasozialaaberastenduenelementutzatjobehardu ikasleak.Ondorioz, ikastekoesfortzuakmereziduelapentsatubehardu ikasleak. Nork bere burua ebaluatzeko eta erregulatzeko gaitasunaizan behar du ikasleak, erantzukizun eta konpromiso pertsonala izan,esfortzuaadministratzenjakin,etaakatsakonartubeharditu,etagainerakopertsonengandiketapertsonekinikastenjakinbehardu.

Laburbilduz, ikasleak ikasten ikas dezan, norberaren gaitasunen etajakintzen jabetza, kudeaketa eta kontrola izan behar du, bere buruapertsona trebe eta eraginkortzat hartuz; orobat, ikasleak pentsamenduestrategikoaizanbehardu,lankidetzanjardutekoahalmenaetabereburuaebaluatzekoa; eta lan intelektuala egiteko teknikak eskuratu behar ditu.Horiguztiaikasketa-esperientziakontzienteetaatseginenbidezgaratzenda,baibanaka,baitaldean.

III. eranskina: Oinarrizko gaitasunak

74

3.- MATEMATIKARAKO GAITASUNA

Gaitasun hau zenbakiak, horien oinarrizko eragiketak, matematika-sinboloaketamatematikakoadierazpenetaarrazoitzemoduakerabiltzekoetalotzekotrebetasunada,baiinformazioasortzekoetainterpretatzeko,bai errealitateko alderdi kuantitatibo eta espazialei buruzko jakintzahanditzeko,baiegunerokobizitzakoetalanekoarazoakkonpontzeko.

Informazioak,datuaketaarrazoibideakargietazehaztasunezinterpretatzekoeta adierazteko trebetasuna da matematikarako gaitasunarenadierazpenetakobatda,etahorrekhandituegitendubizitzaosoanzeharikastenjarraitzekoaukera,baieskolan,baieskolatikkanpo.Horrezgain,gizarteanparte-hartzeeraginkorraizatekoaukerakbultzatzenditu.

Halaber, matematika-gaitasunak oinarrizko matematika-elementuak(askotarikozenbakiak,neurriak,sinboloak,elementugeometrikoak,etab.)ezagutzeaetahoriekegunerokobizitzakoegoeraerrealedosimulatuetanerabiltzea dakar, bai eta arrazoitze-prozesuak abiaraztea ere, arazoakkonpontzekoedoinformazioalortzeko.

Prozesuhoriezbaliatuz, egoeraeta testuinguruanitzetanaplikadaitekeinformazioa,arrazoibideenjarraipenaeginetaideianagusiakidentifikatu,etaarrazoibideenetainformazioenlogikaetabalioazenbatetsietaepaitu.

Horrenbestez, pentsamendu-prozesu jakin batzuk (esaterako, indukzioaetadedukzioa)jarraitzekoetakalkulu-algoritmoetalogika-elementuzenbaitaplikatzeko trebetasuna izateaeskatzendumatematikarakogaitasunak.Gaitasun hori izanda, arrazoibideen baliozkotasuna identifikatzeko etaarrazoibide baliozkoetatik lortutako emaitzen ziurtasun-maila baliostekogaiizangodaikaslea.

Matematikarako gaitasunean, elementu edo euskarri matematikoakdituzten informazioekiko eta egoerekiko (problemak, ezezagunak, etab.)jarreraonaetageroetasegurtasunetakonfiantzahandiagoaizanbeharda, eta elementu horiek erabili egin behar dira egoerak hala eskatzenbadu;beraz,ziurtasunarekikobegiruneaetaatsegina izanbeharda,etahurabilatu,arrazoimenarenbidez.

Matematikarako gaitasuna eskuratu dela jakingo dugu, baldin etamatematika-elementuaketa-arrazoibideakbeharbezalaerabiltzenbadira,

III. eranskina: Oinarrizko gaitasunak

75

egunerokobizitzakoegoereiaurreegiteko.Horrenbestez,matematikarakogaitasunarenadierazledirahauek:egoerahoriekidentifikatzea,problemakebazteko estrategiak aplikatzea, eta, eskura dagoen informazioa oinarrihartuta, errealitatea kalkulatzeko, adierazteko eta interpretatzekoteknika egokiak aukeratzea. Finean, matematika-jarduerak askotarikotestuingurutan erabiltzeko aukera erreala izatea da gaitasunaren funtsa.Horidelaeta,derrigorrezkohezkuntzanmatematikarakogaitasuna lortudela esango dugu, baldin eta ikasleek naturaltasunez eta askotarikoegoeratan aplikatzen badituzte beren matematika-jakintzak; besteakbeste, matematikaz besteko jakintza-arloetan eta eguneroko bizitzakoegoeretan.

OinarrizkoHezkuntzaamaitzeanmatematikarakogaitasunabeharbezalagaratua izangodute ikasleek,baldin etagai badira eremupertsonaleanetasozialeanmatematika-elementuaketa-arrazoibideakerabiltzeko,eta,horienbidez,informazioainterpretatzekoetasortzeko,egunerokobizitzakoarazoakkonpontzekoetaerabakiakhartzeko.

Laburbilduz,matematikarenbidezarrazoitzeko,arrazoibidematematikoakulertzeko eta matematika-hizkuntzan adierazteko eta komunikatzekotrebetasunaketajarrerakaplikatzeadamatematikarakogaitasunaizatea,betiere,laguntza-tresnaegokiakerabiltzenbadira,etamatematika-jakintzabestejakintzamotabatzuekinbateraerabiltzenbada,egunerokobizitzanagerdaitezkeenaskotarikoegoerakonplexueiirtenbideegokiaemateko.

4.- HIZKUNTZA KOMUNIKAZIORAKO GAITASUNA

Gaitasunhonenfuntsahizkuntzaerabiltzeada,ahozkoazein idatzizkoa,bai errealitatea adierazi, interpretatu eta hura ulertzeko egindakoa, baijakintzaeraikitzekoetakomunikatzekoegindakoa,baietapentsamoldea,emozioaketajarrerakantolatuetanorberakerregulatzekoegindakoaere.

Gaitasunhonidagozkionjakintzek,trebetasuneketajarrerekbideematendutepentsamenduak, emozioak, bizipenak eta iritziak adierazteko, elkarrizketanaritzeko eta iritzi kritikoak eta etikoak osatzeko, ideiak sortzeko, jakintzaegituratzeko,diskurtsoarietanorberarenekintzeietaegitekoeikoherentziaetakohesioaemateko,erabakiakhartzekoetaahozkonahizidatzizkoentzunaldiez,irakurraldieznahizmintzaldiezgozatzeko.Horrekguztiak,gainera,autoestimuaetanorberarenganakokonfiantzahanditzenlaguntzendu.

III. eranskina: Oinarrizko gaitasunak

76

Komunikatzekoetaelkarrizketanaritzeko,harremanetaloturaeraikitzaileaksortubehardirapertsonekinetaingurunearekin;orobat,kulturaberrietaragerturatzeaeskatzendujarduerahorrek,eta,kulturahoriekezagutuahala,handituegitendakulturahoriekikoarduraetaerrespetua.Nabarmenada,horrenbestez, bizikidetzarako eta gatazkak konpontzeko ahalmenarekinerabatloturikdagoelahizkuntza-komunikaziorakogaitasuna.

Entzuteko,azalpenakematekoetaelkarrizketanaritzekogaiizanda,hitzezkoharremannagusienjabeegitengara,erabatekoetabestekokomunikazio-egoeretan sortutako ahozko mezuak adierazteko eta ulertzeko gaitasunaeskuratzen dugu, eta komunikazioa testuinguru bakoitzera egokitzekoahalmena geureganatzen dugu. Hala, komunikazio-egoera bakoitzerakoegokiakdirenahozkotestuaksortzeko,beharbezalaetaeraginkortasunezerabilibehardirahizkuntzakoakdirenetaezdirenkodeaketatrebetasunak,etakomunikaziorakoharremanekegoerabakoitzeanbetebeharrekoarauak.

Irakurrizeta idatziz, indartuegitendira informazioabilatzeko,biltzekoetaprozesatzeko trebetasunak; hala, jarduera horiek lagundu egiten duteaskotarikoasmokomunikatiboedosorkuntzakoakdituztentestuakbeharbezala ulertzen, sortzen eta erabiltzen. Irakurketak erraztu egiten duidatzizkohizkuntzaerabiltzekokodeainterpretatzekoetaulertzekoprozesua,eta, gainera, plazer-, jakituria- eta fantasia-iturri da, eta beste ingurune,hizkuntzaetakulturabatzukezagutzekoaukeraematendu.Horrekdenak,komunikaziorakogaitasunamantentzenetahobetzenlaguntzendu.

Hizkuntza-komunikazioko ekintzetako (elkarrizketa, irakurketa, idazketa,etab.) xedeak eta helburuak hautatzeko eta aplikatzeko trebetasunazuzenean dago lotuta gaitasun honen alderdi nagusiekin; esaterako,norberarenerrepresentaziomentalakegitearekin,errealitateainterpretatuetaulertzearekinetanorberarenjakintzaketaekintzakkoherentziazantolatuetaerregulatzearekin.

Mezuakulertzeaetakomunikatzenjakiteajakintzapraktikoakdira,bainahizkuntzari eta haren erabilera-arauei buruzko ezagutza erreflexiboaeduki behar dute oinarrian, eta horrek berariaz eskatzen du hizkuntzabehaketarakoetaazterketarakoobjektutzathartzenjakitea.Eraaskotarikogizarte-etakultura-testuinguruetakokomunikazio-egoereiegokiakzaizkiendiskurtsoak adierazteko eta interpretatzeko, beharrezkoa da hizkuntza-sistemaren funtzionamendu-arauak eta hizkuntza-interakzio egokiakizatekoestrategiakezagutzeaetabeharbezalaaplikatzea.

III. eranskina: Oinarrizko gaitasunak

77

Gaitasun hori eskuratzeko, hauek ezagutu behar dira: hizkuntzarekinlotutako gizarte-ohiturak, hizkuntzaren kultura-balio eta -alderdiak, etahizkuntzak testuinguruaren eta komunikazio-asmoaren arabera harditzakeenaldaerak.Ahalmenhauekere izanbehardira:bestepertsonabatzuenegoeran jartzekoahalmenenpatikoa;norberarenakezbezalakoiritziak sentikortasunez eta ikuspegi kritikoz irakurtzeko, entzuteko,aztertzekoetaaintzathartzekoahalmena;norberarenideiaketaemozioakfuntseanetaformazegokiadieraztekoahalmena,etakritikaeraikitzaileakonartzekoetaegitekoahalmena.

Atzerriko hizkuntzen komunikazio-gaitasunari dagozkion jakintza etaformalizazioa —batik bat, idatzizkoa— bestelako maila batean kokatzendira, eta hizkuntza horietakoren batean komunikatzeko ahalmena izateaeskatzen dute. Hizkuntza horiek jakinda, aberastu egiten dira gizarte-harremanaketanorberakberezkoakezdituen testuinguruetanmugitzekoahalmenaeskuratzenda.Atzerrikoikasleenatzerri-hizkuntzenkasuanere,hizkuntzahorieieutsita,bultzatuetaaberastuegitendahizkuntzaanitzekoinguruneen dibertsitatea. Horrekin batera, jokabide horiek eskura jartzendituzteinformazio-,komunikazio-etaikasketa-iturriugarietaaskotarikoak.

Laburbilduz,derrigorrezkoeskolaldiarenamaieranhizkuntzarakogaitasunabeharbezalaeskuratuaizateko,ahozkoetaidatzizkohizkuntzamenderatubehardaerabatekoetabestekotestuinguruetan,etaatzerriko,gutxienez,hizkuntzabatenerabilerafuntzionalaizan.

5.- INFORMAZIOA TRATATZEKO ETA TEKNOLOGIA DIGITALA ERABILTZEKO GAITASUNA

Informazioabilatzean,lortzean,prozesatzean,komunikatzeanetainformaziohori jakitatebilakatzeandatzagaitasunhau.Gaitasunhonekeskatutakotrebetasunenarteandaude,besteakbeste,informazioaeskuratzekoa,huratratatuetainformazio-euskarrietaratransmititzekoa,etainformazioarenetakomunikazioaren teknologiak informatzeko, ikasteko eta komunikatzekoerabiltzekoa.

Informazioa bilatzea, hautatzea, erregistratzea, tratatzea eta aztertzeaeskatzendugaitasunhonek,eta,horrenbarruan, teknikaetaestrategiaegokiakerabiltzeainformaziohorieskuratzeko,betiere,informazio-iturriarieta erabilitako informazio-euskarriari erreparatuta (ahozkoa, inprimatua,

III. eranskina: Oinarrizko gaitasunak

78

ikus-entzunezkoa, digitala edo multimedia). Oinarrizko hizkuntzaespezifikoakmenderatubehardira(testuak,zenbakiak,ikonoak,ikusizkohizkuntza, grafikoaketa soinuak), etahizkuntzahoriekdeskodifikatzekoetatransferitzekojarraibideenberriizan;etabaitamotaaskotarikoegoeraeta testuinguruetan aplikatzen jakin, hala informazio-motak, informazio-iturriak,informazioakematendituenaukeraketainformazioarenkokapena,nola informazioaren adierazpenerako erabiltzen diren hizkuntzak etaeuskarriakere.

Informazioaeskuraizateakezdakar,berez,jakintza.Informazioajakintzabihurtzeko,arrazoitze-lanbateginbeharda,informaziohoriantolatu,lotu,aztertuetalaburtzeko,etainformazioarengainekoinferentziaetadedukziosinpleaknahizkonplexuakegiteko;hauda,informazioaulertueginbeharda,etanorberakaurrezdituenjakintza-eskemetansartu.Etakomunikatueginbehar da eskuratutako informazioa eta jakintza, adierazpen-baliabideakerabiliz. Baliabide horiek, hizkuntza eta teknika espezifikoak biltzeazgainera,informazioarenetakomunikazioarenteknologienaukerakbaliatubehardituzte.

Informazioaren eta komunikazioaren teknologiak behar bezala erabilikobadituikasleaklanintelektualaegiteko,teknologiahoriekerabilibehardituinformazioaetajakintzatransmititzekoetasortzeko.

Teknologiahoriekinformazioaetajakintzasortzekoerabilikodituikasleak,esaterako,prozesumatematiko,fisiko,sozial,ekonomikoedoartistikoenereduak lantzeko erabiltzen baditu. Gaitasun hori eskuratuta, hauekegitekogaiizangodaikaslea:informaziougarietakonplexuabeharbezalaprozesatzekoetakudeatzeko;errealitateansortutakoarazoakkonpontzeko;erabakiakhartzeko;lankidetza-esparruetanlanegiteko,eta,komunikazio-inguruneakzabalduz,ikaskuntza-komunitateformaletanetaez-formaletanpartehartzeko;etaekoizpenarduratsuaketasortzaileakegiteko.

Teknologiadigitalaerabiltzean,etekinosoaaterabeharzaieinformaziokoetakomunikaziokoteknologiei,eta,horretarako,sistemateknologikoenizaeraetafuntzionamenduaulertuegibeharda,etateknologiahorienaldaketakpertsonenganetalan-etagizarte-esparruanduteneraginaatzitu.

Ikasleek softwareko eta hardwareko ohiko arazoak identifikatzeko etakonpontzeko estrategiak erabili behar dituzte. Halaber, teknologia digitalaerabiltzean, informazioko eta komunikazioko teknologiek ematen duten

III. eranskina: Oinarrizko gaitasunak

79

informazioaaprobetxatuetaikuspegikritikozaztertubeharda,norberaklanautonomoaeginezetabestepertsonabatzuekinlaneginez,alderdisinkronikoannahiz diakronikoan. Horrela jokatuta, ingurune fisikoei eta sozialei buruzkoezagutza eta harremana handitu egiten da. Teknologia horiek informazioaantolatzekoetaprozesatzekoerabilibehardira,etaaurretikezarritakohelburuakbetetzekobaliatu,ikasketen,lanarenetaaisialdiarenesparruan.

Finean, hau eskatzen du teknologia digitala erabiltzeak: eskura daudenbaliabide teknologikoak ohikotasunez erabiltzea, eguneroko bizitzakoarazoak modu eraginkorrean konpontzeko. Gaitasun horrek, halaber,informazio-iturri berriak eta berrikuntza teknologikoak sortu ahalaebaluatzeko eta hautatzeko aukera ematen du, egiteko edo helburuespezifikoakbetetzekoematendituztenaukereierreparatuta.

Laburbilduz,teknologiadigitalaerabiltzekogaitasunaetainformaziotratatzekogaitasunaeskuratzeko,baldintzahauekbetebehardituikasleak:autonomiaz,eraginkortasunez,arduraz,ikuspegikritikozetazuhurtasunezhautatu,tratatuetaerabilibehardituinformazioa,informazio-iturriaketabaliabideteknologikoak;eskuradueninformazioajarrerakritikozetazuhurtasunezbaloratubehardu,eta,beharrezkoabada,egiaztatueginbeharduinformaziohori;eta,halaber,beteeginbeharditugizarteakinformaziokoetainformazio-iturrietakoeuskarrienerabilerarakoadostudituenjokabide-arauak.

6.- GIZARTERAKO ETA HERRITARTASUNERAKO GAITASUNA

Gaitasunhonekaukeraemangodioikaslearizergizarte-errealitatebiziduenulertzeko,lankidetza-jarduerakegiteko,bizikidetzalantzeko,etaherritartasundemokratikoa gizarte plural batean erabiltzeko. Halaber, gizartea hobetzenlaguntzeko konpromisoa hartzeko aukera emango dio. Gaitasun honekaskotariko jakintzak eta trebetasun konplexuak biltzen ditu, beharrezkoakdirenak ikasleak gizartean parte har dezan, erabakiak har ditzan, egoerajakinetannolajokatuhautadezanetaegindakohautuenardurahardezan.

Gaitasunaren funtsa, oro har, gizartean parte hartzea da, eta, horretarako,gizarteenantolaketarietabilakaerariburuzkoezagutzakerabiltzeaetasistemademokratikoarenezaugarrieietabalioeiburuzkojakintzezbaliatzea;eraberean,ikasleekjudiziomoralakerabilibehardituzteaukeraketakegitekoetaerabakiakhartzeko,etagogozetaardurazerabilietabetebehardituzteherritartasunaridagozkioneskubideaketabetebeharrak.

III. eranskina: Oinarrizko gaitasunak

80

Munduarenegoerahistorikoaetasozialaetamunduarenbilakaera,lorpenaketa arazoakulertzen laguntzendugaitasunhonek.Errealitatea ikuspegikritikobatetikulertzeko,esperientziaetajakintzaizanetaerrealitatehoriaztertzeko ikuspegibatbainogehiagodaudela jakinbehardu ikasleak.Gaitasun hau lantzean, askotariko kausen eta sistemen azterketara jobehardagertakarietaarazosozialaketahistorikoakjuzgatzekoetahaieiburuzko hausnarketa orokorra eta kritikoa egiteko; halaber, arrazoiketakritikoakeginbehardira,gertakarierrealetanoinarrituak,etaelkarrizketarajobeharda,guztienarteanhobetzekoerrealitateaulertzekoera.

Gaitasunhaueskuratuta,egungogizarteenezaugarriakulertubehardituikasleak, gero eta aniztasun handigoa dutela gizarteek, eta bilakaera-prozesuak bizi dituztela. Horrez gain, munduan zeharreko kulturekgizateriarenbilakaerari eta aurrerabideari egindiotenekarpenabalioetsibehar du ikasleak, eta gizarteko partaide dela sentitu behar du. Azkenfinean,mundukoherritarradelasentitubehardu,etasentimenduhorrekbatetorribehardubertakoaizatearensentimenduarekin.

Halaber, gaitasun honek bere barnean hartzen ditu zenbait gizarte-trebetasun, aukera ematen dutenak balioen eta interesen gatazkakbizikidetzaren parte direla jakiteko, gatazka horiek jarrera eraikitzailezkonpontzeko eta erabakiak autonomiaz hartzeko. Azken erabaki horiekhartzeko, gizarteari buruzko jakintza erabili eta balio-eskala bat baliatubeharda.Balio-eskalahorrekhausnarketakritikoarenetaelkarrizketarenbidezeginaizanbehardu,lurralde,herrialdeedokomunitatebakoitzekooinarrizkokultura-ereduakaintzathartuta.

Gizarterakoetaherritartasunerakogaitasunarenalderdietikoaeskuratzeko,inguruneko balioez jabetu behar du ikasleak, horiek ebaluatu eta modueraginkorreanetaarrazionaleanberreraiki.Lanhorrenbidez,balio-sistemapropiobatsortubehardu,etahoriekikokoherentziazjokatu,erabakibathartzekoedogatazkabatiaurreegiteko.Beraz,ikasleakulertubehardujarrera pertsonal guztiak ez direla etikoak, baldin eta jarrera horiek ezbadituzteprintzipioetabaliounibertsalakerebarneanhartzen(esaterako,GizaEskubideenDeklarazioanjasotakoak).

Horrenbestez, hauek dira gaitasun honek dituen trebetasunetako batzuk:nork bere burua ezagutzea eta balioestea; gauzak testuinguru anitzetankomunikatzenjakitea;norberarenideiakadierazteaetagainerakopertsonenakentzutea; gainerako pertsonen lekuan jartzeko gai izatea eta solaskidearen

III. eranskina: Oinarrizko gaitasunak

81

ikuspuntuaulertzea,norberarenarekinbatezetorriarren;etaerabakiakhartzeakomunitate-bizitzakoesparruguztietan,norberareninteresaketataldearenakbatera baloratuz. Horrekin batera, ikasleek pertsonen arteko diferentziakbalioetsietakolektiboguztiekeskubideberdinakdituztelaaintzatetsibehardute,eta bereziki onartu emakumeen eta gizonen arteko eskubide-berdintasuna.Ikasleekelkarrizketaraetanegoziaziorajobehardute,adostasunetarairitsietagatazkakkonpontzeko,baiesparrupertsonalean,baisozialean.

Gaitasunhonenezaugarriadaherritaraktiboa izateaetaherritartasunamoduintegratzaileanlantzea;hala,ikasleakezagutuetaulertueginbehardituestatuetagizartedemokratikoenoinarrizkobalioak,funtsezkoalderdiaketaantolamendueta funtzionamendu moduak. Gizarterako eta herritartasunerako gaitasunaeskuratuta,ikasleakgaiizanbehardumodukritikoanaztertzekozenbaitkontzeptu—besteak beste, demokrazia, askatasuna, elkartasuna, arduren banaketa,parte-hartzea eta herritartasuna—, eta arreta berezia jartzeko nazioartekodeklarazioetan, Estatutuko eta autonomia-erkidegoko funtsezko arauetanetafinkatutakoeskubideetabetebeharrei etaerakundeekhoriekaplikatzekoerakustenduten jokabideari.Horrekinbatera, ikaslearen jokabideakbatetorribehardubaliodemokratikoekin,eta,horretarako,zenbaittrebetasuneskuratubeharditu;esaterako,norberarenpentsamenduez,balioez,sentimenduezetaekintzezjabetzekotrebetasunaetahoriekkontrolatuetaerregulatzekoak.

Herritartasunak dakartzan aukerak erabiltzeko, bizitza zibilean gogoz etaosotasunez parte hartzeko trebetasunak eskuratu behar dira. Horiek horrela,hau eskatzen du herritartasunak: bizikidetza-arauak balio demokratikoetaneraikitzea,onartzeaetabetetzea;herritarreneskubideak,askatasunak,arduraketabetebeharrakerabiltzea;etagainerakopertsoneneskubideakdefendatzea.

Laburbilduz,hauekdiragizarterakoetaherritartasunerakogaitasunarenezaugarrinagusiak:gizarte-errealitateaulertzea;balioeta jardunbidedemokratikoetanoinarritutakoirizpideetikoakerabiltzeabizikidetzarietagatazkeiaurreegiteko;etaherritartasunarenjarduera-esparruairizpidepropiozerabiltzea,hala,bakeaetademokraziaeraikitzenlaguntzeko,etaherritarreneskubideetabetebeharrakjarreraeraikitzailez,elkartasunezetaardurazerabiltzekoetabetetzeko.

7.- GIZA ETA ARTE KULTURARAKO GAITASUNA

Giza eta arte-kulturarako gaitasunak berekin dakar kultura- eta arte-adierazpenak ezagutzeko, ulertzeko, balioesteko eta ikuspegi kritikoz

III. eranskina: Oinarrizko gaitasunak

82

baloratzeko gaitasuna. Ikasleak gozatzeko eta bere burua aberastekoerabilibehardituadierazpenhoriek,etaherrienondare-elementutzatjo.

Kultura oro har, eta, berariaz, artea balioesteko, haien adierazpenaknorberarenganaekartzekotrebetasunaketajarrerakizanbehardira,eta,horrez gain, pentsatzeko, hautemateko, komunikatzeko eta sentitzekotrebetasunaketasenestetikoaizanbeharda,haiekulertuetabalioestekoetahaiekingozatzekoetahunkitutasentitzeko.

Gaitasunhaulantzeko,pentsamendukonbergenteaketadibergenteakerabilibehardira,gizaetaarte-kulturarakogaitasunakhaueskatzenbaitu:norberareneta beste pertsona batzuen ideiak eta sentimenduak berregitea; gauzakulertzekoetaadieraztekoiturriak,moduaketabideakaurkitzea;etaemaitzapertsonalaknahizakademikoaklortzekoprozesuakplanifikatzea,ebaluatzeaetadoitzea.Horrenbestez,gaitasunhonekadieraztekoetakomunikatzekobideemangodioikasleari,etaartearenetakulturarenerrealitateaketaekoizpenakhautemateko,ulertzekoetahoriekinaberastekobide.

Ekimena, irudimena eta sormena baliatu behar ditu ikasleak, arte-kodeenbidez adierazteko. Halaber, kultura- eta arte-jarduerek, sarritan, talde-lanaegiteaeskatzendutenez,lankidetzarakotrebetasunakizanbehardituikasleak,jarduerahorienxedekoazkenemaitzalortzenlagundezan.Trebetasunhoriekeskuratuzgero,ikasleaondojabetukodagainerakopertsonenekimenaketaekarpenakbabesteaketabalioesteakduengarrantziaz.

Arterakogaitasunakarte-hizkuntzenteknika,baliabideetausadionagusieiburuzkooinarrizkojakintzaizateaeskatzendu,etakultura-ondarekoobraetaadierazpennagusiakezagutzea.Horrezgainera, ikasleak identifikatueginbeharduzerharremandaudenarte-etakultura-adierazpenhorienetagizartearen (adierazpenarengaraihistorikokopentsaerarenetabaliabideteknikoen) artean, eta arte- eta kultura-adierazpenen eta horien egileenedo egile taldeen artean. Horrenbestez, ikasleak jakin behar du zerbilakaeraizandutengizakiarenpentsamoldeek,ildoestetikoek,modeketagustuek,eta,horrekinbatera,aintzathartubeharduzererrepresentazio-,adierazpen-etakomunikazio-funtziobete izandutenetabetetzendutenalderdiestetikoekpertsonenetagizarteenegunerokobizitzan.

Sormenabalioestekojarreraizateaeskatzendugaitasunhonek,eta,zehazki,musikaren,literaturaren,ikus-etaeszena-arteenetabestelakoarte-bitartekoenbideznahizherri-arteenbitartezadierazitakoideiek,bizipeneketasentimenduek

III. eranskina: Oinarrizko gaitasunak

83

azaleratutakosormeninplizituabalioestekoa.Halaber,hauekbalioesteaeskatzendu:adierazpen-askatasuna,kultura-aniztasunerakoeskubidea,kulturenartekoelkarrizketaetaarte-esperientziakonpartituak.

Laburbilduz,gaitasunhonektrebetasunmultzobat izateaeskatzendu,eta,trebetasun horien artean daude artea eta bestelako kultura-adierazpenakbalioetsietahoriezgozatzekotrebetasunak,eta,arte-adierazpenekozenbaitbaliabideerabilita,arte-sorkuntzapropioakegitekoa.Baitaere,kultura-etaarte-adierazpenenoinarrizkoezagutzaizanbeharda,pentsamendudibergentekoetaelkarlanekotrebetasunakaplikatubehardira,jarrerairekia,begirunezkoaetakritikoaizanbehardaarte-etakultura-adierazpenekiko,norberarenahalmenestetikoetasortzailealantzekogogoaetaborondateaizan,etainteresaadierazibizitza kulturalean parte hartzeko eta norberaren komunitateko nahiz bestekomunitatebatzuetakokultura-etaarte-ondareakontserbatzenlaguntzeko.

8.- NORBERAREN AUTONOMIARAKO ETA EKIMENERAKO GAITASUNA

Gaitasunhonekeskatzendu,aldebatetik,elkarrekinlotutakozenbaitbalioeta jarrera pertsonalen kontzientzia izatea eta horiek aplikatzea. Honabalio eta jarrerok: ardura; irmotasuna; nork bere burua ezagutzea etaautoestimuaizatea;sormena;autokritika;kontrolemozionala;hautatzeko,arriskuak kalkulatzeko eta arazoei aurre egiteko ahalmena izatea; etaberehala asebetetzeko premia atzeratzeko, akatsetatik ikasteko etaarriskuakhartzekoahalmenaizatea.

Bestalde,norberarenautonomiarakoetaekimenerakogaitasunakbarneanhartzenduhautuakirizpidepropioeijarraituzegitekogaitasuna,proiektuaksortzekogaitasuna,etanorberakegindakohautuaketanorberarenplanak,proiektuindibidualetannahiztalde-proiektuetanjasoak,aurreraeramatekoekintzak egiteko gaitasuna izatea. Hori guztia arduraz egin behar duikasleak,baibizitzapertsonalean,sozialeannahizlan-esparruan.

Hau da, ideiak ekintza bihurtzean datza; hots, helburuak finkatzea etaproiektuak planifikatzea eta aurrera eramatea. Horrenbestez, gaitasunhonetan,aurretiazkoplanteamenduakberreginetaideiaberriaksortubehardira,eta,finean,konponbideakaurkituetaaplikatu.Orobat,aukeraketamugakaztertubehardira,proiektuengarapenfaseakezagutu,erabakiakhartu,ekin,egindakoaebaluatuetanorkbereburuaebaluatu,konklusioakateraetahobetzekoaukerakbalioztatu.

III. eranskina: Oinarrizko gaitasunak

84

Hala,erronkenetaaukerenikuspegiestrategikoaizateaeskatzendu,ikuspegihorren bidez, helburuak identifikatzeko eta lortzeko bidea errazteko etaabiatutakolanakarrakastazbukatzekomotibazioarieusteko,anbiziopertsonal,akademikoetaprofesionalsanoak izanda. Ikasleak,gainera,gai izanbeharduikasketetarako,lanerakoetaaisiarakoeskaintzakaztertuetaberegaitasun,asmoetaproiektupertsonaletaramoldatzeko.

Halaber, ikasleak jarrerabaikorra izanbehardualdaketaetaberrikuntzekiko;beraz,planteamendumalguakeginbeharditu,etaaldaketakaukeramoduanikusi, aldaketa horietara ikuspegi kritikoz eta molde eraikitzailez egokitu, etaarazoeiaurreeginetakonponbideaktopatu,abiatutakobizi-proiektuguztietan.

Norberarenautonomiaketaekimenak,sarri,bestepertsonabatzuenparte-hartzeaeskatzen duenez, harremanetarako, lankidetzarako eta talde-lanerako gizarte-trebetasunakizateaeskatzendugaitasunhonek,halanolagainerakopertsonenlekuanjartzenjakitea,gainerakopertsonenideiakbalioestea,elkarrizketatzeaetanegoziatzea.Asertibitateaerelandubeharduikasleak,norberakhartutakoerabakiakbeharbezalajakinaraztekoetalankidetza-giroanetamalgutasunezlanegiteko.

Gaitasunarengizarte-alderdihorretan,proiektuenlidergoarekinlotutakozenbaittrebetasunetajarreraizanbehardituikasleak,halanolabereburuankonfiantzaizatea, enpatia, hobetzeko grina, elkarrizketatzeko eta lankidetzan aritzekotrebetasuna, denbora eta egitekoak antolatzekoa, eskubideak baieztatzekoetadefendatzekoahalmena,etaarriskuakhartzekoa.

Ikasleakgaitasunpertsonalaketagizarte-gaitasunakbereganatukobaditu,bereburuaezagutubeharduetaharremanegokiakezarribeharditubereburuarekin.Xedehorilortzeko,haueginbeharda:emozioakkontrolatu,etaemoziohorienintentsitateari, ezegokitasunari edo kalte egiteko ahalmenari erreparatuta,norberarentzatetagainerakopertsonentzatkaltegarriakdirengogo-aldarteakidentifikatuetamenderatu;norberarenjokabideakantolatu,ahaleginarieutsietanorberakasmodituenhelburuakbetetzeanlortzendenasebetetzeaatzeratu;autoestimupositiboaetaerrealistalortu,norkbereburuankonfiantzaizandaetagainerakopertsoneknorberabalioestendutelasentituz;autonomiazjokatu,erabakipertsonalakhartuzetanorberakezarritakohelburuakeraginkortasunezeta norberaren printzipio moralei jarraituz betetzeko bitartekoak jarriz; etagainerakopertsonekinlanegin,helburukomunaklortzeko.

Laburbilduz,norberarenautonomiarakoetaekimenerakogaitasuna izateko,ikasleaksormenez,konfiantzaz,ardurazetasenkritikozsortu,abianjarri,garatuetaebaluatubehardituekintzaedoproiektuindibidualaknahizkolektiboak.

III. eranskina: Oinarrizko gaitasunak

85

CURRICULUMA GAITASUNEN INGURUAN ANTOLATZEA

Curriculum honek berariaz jasotzen ditu lehen aldiz Europar Batasunakfinkatutakogaitasunoinarrizkoakedogiltzarriak,irizpideargietakomunakezartzendituztenak.Curriculumagaitasuneninguruanegituratzekoaukerazbaliatuta, curriculumaren planteamendua aurrekoa baino egokiagoada, Oinarrizko Hezkuntzako hezkuntza-helburuak lortzeko. Hezkuntzahobetzekoxedeaduberrikuntzahorrek,etacurriculumarenplangintzari,aplikazioari eta ebaluazioari eragiten dio. Hala, curriculum berri hauaplikatzeko, aldaketa handiak egin behar dira, bai metodologian, baiantolakuntzan,baiirakasleenpentsaeranetaprestakuntzan,baietabestealderdiaskotanere.

Curriculuma antolatzeko modu berri horrek ez du alde batera uztenjakintza-arloetako banaketa, irakasleek orain arte erabilitakoa. Eraberean, nabarmendu behar da gaitasunak garatzean, curriculumeanjasotako jakintza-arloen eta/edo irakasgaien helburuak finkatzen direla,programazioakazaldubainolehen;beraz,programazioakezdiraoinarrizkogaitasunenderibaziozuzenak:

lJakintza-arloedoirakasgaienhelburuekgaikanahizzehar-lerroenbidezjasotzendituzteoinarrizkogaitasunak.Printzipiohoribetetzeafuntsezkoadaproposamenakoherenteaizandadin.

lCurriculumagaitasuneninguruanantolatzeakeraginnabarmenaizangodu irakastekoeta ikastekoprozesua planifikatzekoetaabian jartzekojardueretan, bai metodologiari dagokionez (eginkizunen aukeraketa,harremanmotak,materialak,etab.),baiantolamenduaridagokionez.

lOinarrizko gaitasunen proposamen hau garatzeko, programazioekikolotura estutu behar da, curriculuma antolatzeko bi modu horiekelkarrenganagerturatuetabategindezaten.

lOinarrizko gaitasunen lorpen-maila ebaluatzeko modua zehaztekourratsakemanbehardira, ikasleekOinarrizkoHezkuntzakoaldianizanditzaketenpremiakdoitasunezebaluatzeko.

III. eranskina: Oinarrizko gaitasunak

86

lOrain arte azaldutako guztia aintzat hartuta, oinarrizko gaitasuneiburuzkotestuhoniizaeradinamikoaaitortubehardiogu,ikusita,gainera,testuinguru aldagarri batean kokatzen dela; hala, idatzi hau EuroparBatasunakfinkatutakohezkuntza-gaitasunenegungoproposamenetaragerturatzeko ahalegintzat hartu behar da, eta ez testu itxi edo behinbetikotzat.