HIRIEN MUNDUA

3. UNITATE DIDAKTIKOA

1 GIZA POPULATZEA

DEFINIZIOAPopulatzea, giza ezarpenek espazioan

hartzen duten forma da.

GIZA EZARPENA:

1.A POPULATZE MOTAK Landako populatzea:

• Tamainuaren arabera: tamainu txikiko giza-ezarpenak dira: herrixkak, herriak.

• Ezaugarrien arabera: lehenengo jarduerak dira nagusi: nekazaritza, arrantza, abelzaintza.

Hiriko populatzea:• Tamainuaren arabera: tamaina handiagoko ezarpenak

dira: hiriak.

• Ezaugarrien arabera: bigarren eta hirugarren sektoreko jarduertak dira nagusi: fabrikak, zerbitzuak.

1.B POPULATZEAREN FAKTOREAK

FISIKOAK: • Erliebea, ura egotea, lurraren emankortasuna,

…

GIZATIARRAK:• Inguruabar historikoa, landa ustiatzeko

modua, …

1.C Populatze Motak SAKABANATUA

• Landa-etxearen inguruan baratzak, larrea, basoa.

• Beste etxeetatik bereiztuata.

• Kokapena: mendebaldeko Europa, Amerika, Australia.

BILDUA• Etxeak baratzetatik

bereziak.

• Etxeak bata bestearen ondoan: herriak, herrixkak.

• Kokapena: hainbat mota daude: linealak, multzokatuak, erradialak.

POPULATZE SAKABANATUA POPULATZE BILDUA: herrialanda-etxeak ( baserriak)

Populatze Bilduak

Erradiala

Multzokatua

Lineala

1.D Hiriko Populatzea

Hirik populatzea hiriek osatzen dute. Populatze bat hiria dela esateko bi

irizpide erabiliko ditugu:• Irizpide kuantitatiboa: biztanle kopuruaren

arabera.

• Irizpide kualitatiboa: hainbat ezaugarriren arabera.

1.D.1 Irizpide kuantitatiboa

Populatze bat hiria dela esango dugu: biztanle kopuru jakin bat gainditzen duenean.

Zein da kopuru hau? Ez dakopuru finkoa; herrialde batetik bestera aldatu egiten da.

Adibidez: Suedian 200, Frantzian 2000, Espainian 10.000, Japonian 30.000 etab.

1.D.2 Irizpide kualitatiboa

Populatze bat hiria dela esango dugu: hainbat ezaugarri dituenean:• Forma fisikoa: etxe bizitza garaiak, eraikuntza

dentsitatea, …

• Jarduera ekonomikoa: industria du, hainbat zerbitzu eskaintzen ditu: osasun zentroak, ikastexeak, kirolguneak, epaitegiak, enpresen egoitzak, …

Aurrekoa kontutan harturik.

HIRIAREN DEFINIZIOA

Biztanleria gune haundia, biztanle etaeraikuntza dentsitate haundikoa,

industria eta hirugarren sektoreko jarduerak dira nagusi eta hiriko bizi

estiloa du.

2 URBANIZAZIO PROZESUA

DEFINIZIOA

Hiriak, sortu zirenetik, aldaketa asko izan ditu: itxura aldetik, antolamendu aldetik, kopuru aldetik, …. Hirien bilakaera honi deitzen diogu URBANIZAZIO PROZESUA.

Hiru garai nagusi bereizten dira:

• INDUSTRIA AURREKO HIRIAK.

• INDUSTRIA HIRIAK.

• GAUR EGUNGO HIRIAK

INDUSTRIA AURREKO HIRIAK

Paris, Londres, Madril.

Erregeen boterea adierazteko hiriak haunditu eta edertu.Higiene hbekuntzak.

Europatik Ameriketara eta Afrikara zabaldu urbanizazioa.

XVI, XVII, XVIII medeak

ARO MODERNOAN

Paris, Londres, Bagdad, Kordoba.

Plano irregularra.

Harresiz inguraturik.

Meskita eta Katedralen inguran antolaturik.

Merkatu eta azokak egiteko guneak.

Europa medebaleko hiri kristauak eta musulmanen zibilizazioko hiriak.

XI mendetik – XV mendera

ERDI AROAN

Erroma, Atenas.

Plano erregularra.

Foro eta Agoraren inguruan antolaturik.

Mediterraneo inguruan: Grezia eta Erroamatarren zibilizazioa

K.a. 1000.ko 500

ARO KLASIKOAN

Ur, Uruk.

Tebas, Menfis.

Mohenho-Daro

Plano irregularra.

Tenplu eta Jauregi inguruan antolaturik.

Ibai ertzetan: Tigris eta Eufrates

Nilo ibaia.

Indo ibaia

Orain dela 7500 urte edo k.a. 5.500 urte.

LEHENEGO HIRIAK

ADIBIDEAKEZAUGARRIAKNONNOIZ

ADIBIDEAK: Lehen Zibilizazioak

INDUSTRIA HIRIAK

Hirien hazkunde ikaragarria: nekazal exodoarekin biztanleak ugaritu, ondorioz harresiak bota ta hiria zabaldu.Hirietan espazio berriak sortu: auzo burges aberatsak, langile auzo pobreak.Hirien itxura aldatu: eraikin mota berriak; trenbideak, lantegiak, argiteria publikoa, …

EZAUGARRIAK

XIX – XX mendeetan.NOIZ

GAUR EGUNGO HIRIAK

Hazkundeak jarraitzen du.

XX medearen erditik aurrera nekazal exodoa izan dute: ondorioz Hiri Eztanda.

Latinoamerika, Afrika eta Asia

HERRI AZPIGARATUAK

Gaur egun hazkundea geldotu egin da.

Hazkunde haundia XVIII amaieratik 1975 arte.

Europa eta Ipar Ameriketan

HERRI GARATUAK

GAUR EGUNBILAKAERAADIBIDEZNON

3. HIRI MORFOLOGIA

DEFINIZIOA: Hiriak duen itxura da. HIRIEN MORFOLOGIAN ERAGINA

DUTEN FAKTOREAK:• Hiriaren kokalekua eta posizioa.

• Hiriaren planoa.

• Eraikuntza.

• Lurzoruaren erabilera.

3.A KOKALEKUA ETA POSIZIOA

KOKALEKUA:Hiriak hartzen duen espazioa: orokorrean

gizakiak kokagune hauek erabili izan ditu historian zehar arrazoi desbrdinagaitik: MUINOAK, IBAI-ERTZAK, KOSTA

POSIZIOA: hiriak inguru geografikoan duen kokapena. Orokorrean komunikazio ardatzen inguruan.

3.B PLANOA

Hiriak okupatzen duen esapzioaren irudikatze grafikoa da.

Plano mota desberdinak daude:• PLANO IRREGULARRAK.

• KOADRIKULA ITXURAKO PLANOAK.

• PLANO ERRADIOZENTRIKOAK.

PLANO IRREGULARRA Kaleak antolaketarik

gabekoak, estuak eta bihurriak.

Hiri zahar eta erdi aroko askok izaten dute, kristauek edo musulmanek

KOADRIKULA ITXURAKO PLANOA EDO ORTOGONALA

Kale zuzenek osatzen dute, eta horiek angelu zuzenean ebakitzen dute elkar.

Grezia eta erroma garaian, ameriketako hiri berriak; Europan XIX. Mendeko zabalguneetan.

PLANO ERRADIOKONZENTRIKOA

Zentroa dago, eta horretatik abiatzen dira kale erradialak. Zentroaren inguruan eraztunen atolatzen dira beste kaleak.

Muino, ibaien bihurgunetan edo kostan kokatutako hirietan.

HIRI PAISAIA

Plano irregularra

Plano plano erradiozentrokidea

Plano ortogonala

bd

HIRI PAISAIA

Plano irregularra Plano plano erradiozentrokideaPlano ortogonala•

3.C ERAIKUNTZA

HIRI BILBEAK: EZ ERAIKINAK: EZ

3.D LURZORUAREN ERABILERA.

Hiriko espazioak erabilera desberdinak ditu:

• Etxebizitzak egiteko.

• Industriarako.

• Zerbitzuetako.

GOGORATU

Hiri batzuetan lurzorua ekintza batzuetako besteetarako baino gehiago erabiltzen da ( adibidez, industria jardueretako zerbitzuetarako baino gehiago edo alderantziz). Honek, hirien itxuran desberdintasun handiak sortzen ditu. ( adibidez, ez dute itxura berdina turismora bideratutako hiriak edo industriara bideratutakoak).

4 HIRI EGITURA

Hiria eginkizun edo funtzio desberdinak dituen guneetan banatzen da.

HIRIAREN ERDIALDEA: EGOITZA-GUNE HISTORIKOA: PERIFERIA:

HIRIAREN ERDIALDEA

ZER EGITEN DA?Merkataritza, negozio jarduerak,

banketxeak, aisi guneak …

NON KOKATZEN DA?Hirien erdi gunean

HIRIAREN GUNE HISTORIKOA

ZER EGITEN DA?Merkataritza, aisialdia …

NON KOKATZEN DA?Hiriaren erdiko nukleoan edo muinean.

HIRIAREN PERIFERIA

ZER EGITEN DA?Industrialdeak, langileen bizileku auzoak

( ciudad dormitorio).

NON KOKATZEN DA?Gune historikotik urrutien dagoena.

Oraintsu sortutakoak.

HIRI SAREA

Hiriek, bata bestearekin duten harremanaren arabera HIRI SAREAK sortzen dituzte.

Hiri sare hauetan, hiriak hierarkikoi antolatzen dira ( hiri batzuek besteak baino garrantzi gehiago dute), horregatik hiriak KATEGORIATAN sailkatzen dira

METROPOLIA:

HIRIEN KATEGORIAK

Durango, Irun, Bermeo, Tutera, Agurain …

Eskualdearen zati batean bakarrik dute eragina.

Eskualdeko metropoliekin harreman estuak dituzte

HIRI ERTAIN ETA TXIKIAK

Bilbo, Donostia, Valentzia …

Eskualde bakoitzeko hiri sarearen buru dira.

Nazioko metropoliekin harreman estuak dituzte.

ESKUALDEKO METROPOLIAK

Erroma, Mosku, Oslo …

Estatu bakoitzeko hiri sarearen buru dira.

Mazioarteko metropoliekin harreman estuak dituzte.

NAZIOKO METROPOLIAK

New York, Londres, Tokio, Paris …

Munduko hiri sarearen buru dira.

Munduko erabaki ekonomiko eta politikoak hartzeko erakundeen egoitzak kokatzen dira.

NAZIOARTEKO METROPOLIAK

ADIBIDEAKEZAUGARRIAKKATEGORIAK

EUSKAL HERRIKO HIRI SAREA Euskal Herriko hiri sisteman Bilboko

metropolia nabarmentzen da. Hiri hierarkian bera da lehena. Bigarren multzo batean eta maila berean Donostia, Gasteiz, Iruñea eta Baiona daude. Hirugarren multzoa beste hainbat udalerri handik osatzen dute: Eibar, Irun, Bermeo, Tolosa, Durango, Tutera, Tafalla, …, Azkenik erdi-mailako beste udalerri batzuk daude: Zarautz, Laudio, Azpeitia, Balmaseda, Agurain …, beste herri txikiagoen bilgune. Ardatzik integratuena kostan zehar hedatzen dena da; Bilbotik Baionara.

ARIKETA

Egizu Euskal Herriko hiri-hierarkiari buruzko eskema, testuak eskaintzen dizkizun datuekin eta maparekin, erreferentziatzat aurreko orrialdeko hiri sarearen eredua hartuta.