hh 160 - hikhasi.eus. hik hasi.pdf · Hedabideek sexuaz igortzen denetik zer hartu?Nerea Sancho...

hh 160hik hasi4 EURO • 2011KO UZTAILA EUSKAL HEZIKETARAKO ALDIZKARIA

XII. Hik Hasi Udako TopaketaPedagogikoak

aurkibidea6gaia

EUSKARA EBALUATZEKO PROBA“Nola ebaluatu ondo hizkuntza bat?”. Horixe da irakasleaskoren kezka, gaur egun. Iñaki Pikabea eta J. F. LukasPedagogiako doktore eta EHUko irakasleek galdera horieierantzungo diete Udako Topaketetan emango dutenikastaroan.

10elkarrizketa

JOSE RAMON MAUDUIT40 urte daramatza Jose Ramon Mauduit psikologo eta psiko-terapeutak masajeak ematen, nola helduei hala haur jaiobe-rriei. Haurraren garapenaren haria hartu eta haurrak dituen gaitasunei jarraipena ematen saiatzen da masajeen bidez.

5 editoriala

6 gaia

EUSKARA EBALUATZEKO PROBA

10 elkarrizketa

JOSE RAMON MAUDUIT

Hainbat Ikastaro19 Foroa. Espazio Irekiaren Teknologia. Eleder Aurtenetxe20 Web 2.0 eta Google aplikazioak. Maite Goñi22 Bideoa editatzen ikasteko. Pelaio Eizagirre24 Gure adimena nola gidatu ikasten. Urko Arozena25 Adimen emozionala. Ibon De La Cruz26 Antzerki irakasle jantziak. EHAZE27 Lumatik ahora. Ixabel Millet28 Ez dut zigortu nahi. Nerea Mendizabal29 Jendaurrean hitz egiten ikasi. Haizea Muñoz30 Autismoaren azalpena. GAUTENA31 Familia eta irakasleria. Joxe Amiama32 2-3 urteko haurren psikomotrizitatea. Alvaro Beñaran35 Haurrei zuzendutako maskaragintza. Pablo Feo36 Oh happy, kanta eta dantza ezazu. Ana Elorza38 Coaching. Mirari Bereziartua40 Zertan jolastuko gara? Urtxintxa

42 galdeidazue Hedabideek sexuaz igortzen denetik zer hartu? NereaSancho

46 atzeko atetik

Argitaratzailea: XANGORIN Errekalde hiribidea, 59. Aguila eraikina, 1. solairua. 20018 DONOSTIA GIPUZKOA. Tel: 943/ 371 408 ; www.hikhasi.com; Posta Elektronikoa:[email protected]; Lege Gordailua:SS-1001/95. ISSN:1135-4690. Erredakzioa:Joxe Mari Auzmendi, Ainhoa Azpiroz, Ainara Gorostitzu eta Arantxa Urbe. Erredakzio batzordea: NereaAgirre, Izarne Garmendia, Miren Guilló, Mari Karmen Irastorza, Pello Jauregi, Iñigo Larrañaga,Aritz Larreta, Josi Oiarbide, Maite Saenz, Xabier Sarasua. Aholkulkariak: Nerea Alzola,Abel Ariznabarreta,Felix Basurko,Begoña Bilbao,Mariam Bilbatua, Aines Dufau,Luis Mari Elizalde,Lore Erriondo,Guillermo Etxeberria,Gurutze Ezkurdia, Idoia Fernandez,Xabier Isasi,Irene Lopez-Goñi, Izaskun Madariaga, Karmele Perez Urraza, Amaia Vazquez, Lontxo Oihartzabal, Fito Rodriguez eta Matilde Sainz. Administrazioa:Arantxa Goiburu. Diseinua: Graf!k.Maketazioa: Xangorin. Inprimategia: ANtzA S.A.L. Azaleko irudia: Santa Eulalia de Riuprimer eskolan. Hezkuntza,Unibertsitate eta Ikerketa Sailak onetsia (2011-06-23). Kopurua:5.100 ale.

hik hasiko artikuluez edonon eta edonoiz balia zaitezke. Kasu horietan iturria aipatzea eskertuko genizuke. hik hasik ez ditu beregain hartzen bertan plazaratutako iritziak ezta bat etorri ere derrigorki haiekin.

www.hikhasi.com

Harpidetza orria

hik hasiren harpidedun izan nahi dut, urtean 10 ale eta atera daitezkeen ale bereziak etxean jasoz

Izena 1. Deitura

Telefonoa

Posta Kodea

2. Deitura

Helbidea

Herria Herrialdea

Lantokiaren herriaLantokia

IFZ-NAN

Entitatea Sukurtsala K.D. Zenbakia

Sinadura

hik hasi Euskal heziketarako aldizkariaErrekalde hiribidea, 59 Aguila eraikina, 1. solairua

20018 DONOSTIA. GIPUZKOA Tel: 943/37 14 08

HARPIDETZA SARIAK (BEZ barne) 50 euro

Prezio horren barruan 10 aldizkari, ale monografikoaketa Euskal Herriko baliabidepedagogikoen gida.Horrez gain, prezio bereziakUdako Topaketetan etaargitararatzen ditugungainontzeko materialetan

hik hasik zure parte-hartzeaezinbestekoa du,harpide zaitez!50 euro urtean

Posta elektronikoa

160. zenbakia. 2011ko uztaila • hik hasi • 5

e d i t o r i a l au z t a i l a

EEuusskkaarraa aazztteerrkkeettaa ggaarrrraannttzziittssuueettaann bbaazztteerrttuuaa

Zer esana eman dute, aurten ere,selektibitatea eta Baxoa probek.

Seaskako ikasleei Baxoa probaeuskaraz egitea ukatu die Errektore-tzak, aurrez batxilergoa euskaraz egi-teko aukera eman bazien ere. Herrihonetako egoera paradoxikoak: ira-kaskuntza prozesu osoa euskaraz egi-ten duten ikasleei Baxoa azterketakeuskaraz egiteko eskubidea ukatzendie Errektoreak.

Logikoa dirudi ikasketak euskarazegin ondoren, azterketak euskarazegin ahal izatea. Horrek, gainera -eus-karaz aztertzea, alegia-, ikasketen se-gida asko erraztuko lieke.

Egalité de chances printzipioazhitz egiten den arren, ikasketa osoakeuskaraz egin eta azterketa frantsesezegin beharrak gutxienez bi alboko on-dorio ekarriko ditu: alde batetik, ikas-leak kaltetzen ditu; azterketa gaindi-tzeko zailtasun gehigarriak ekartzendizkie, azterketetako emaitzetan era-ginez. Eta, beste alde batetik, ikasleak

zeregina beregain hartu duenak!Euskal herritarren eskubideak ja-

sota daude Giza Eskubideen Deklara-zio Unibertsalean, munduko gainera-ko herritarrenekin batera. HizkuntzaEskubideen Deklarazio Unibertsalak,bere aldetik, hizkuntza aldetik zein es-kubide dagozkigun argi eta garbi azal-tzen du.

Hizkuntza Eskubideen Behatokia-ren iritziz, herritar euskaldun orok dueskubidea euskararen lurralde guztie-tan edozein administraziorekin harre-mana euskaraz izateko, ahoz zein ida-tziz. Harreman horrek, ordea, kalita-tezko harremana beharko luke, noski.

Ahalegin itzela egiten ari gara hez-kuntza euskalduntzeko, baliabide al-detik, ekonomikoki, antolaketa alde-tik eta abar. Selektibitatea eta Baxoadira gure lanari, hein handi batean,ezarri dioten sapaia. Teilatu kaskarra,inondik ere, euskal hezkuntzari ipinidiotena!

euskara gero eta gehiago baztertzeraeramango ditu. Euskararen prestijio-an eragina du horrek, euskara ezindaitekeela azterketa garrantzitsuenhizkuntza izan ideia zabaltzen baitu.

Euskal Herriko ikasleek eskubi-dea dute ikasketak euskaraz egiteko.Eta, noski, ikasketa horiek euskarazebaluatuak izateko.

UPNn eta EHUn probak egin di-tuzten ikasleen erdiek baino gehiagokeuskaraz egin dute azterketa. Eskubi-dea, behintzat, aintzat hartu zaie.

Hainbat azterketen itzulpena, or-dea, ez zen zuzena eta horrek bete-be-tean eragingo du azterketa euskarazegin dutenen emaitzetan. Harrigarriabada ere, artean azterketak espaino-lez pentsatu eta diseinatzen dira, etaondoren itzuli. Aztertzaileak aztertubeharraren adibide ezin hobea bihur-tu da kasua.

Harrigarriagoa, itzulpen zerbitzuhain kaskarrak izatea beste batzuenmaila ebaluatzeko eta kalifikatzeko

Ahalegin itzela egiten ari garahezkuntza euskalduntzeko.Selektibitatea eta Baxoa dira gurelanari, hein handi batean, ezarridioten sapaia. Teilatu kaskarra,inondik ere, euskal hezkuntzariipini diotena!

G A I A

6 • hik hasi • 160. zenbakia. 2011ko uztaila

Euskara ebaluatzeko proba

G

“Nola ebaluatu ondo hizkun-

tza bat?”. Horixe da irakasle as-

koren kezka, gaur egun. “Zer

nolako irizpideak hartu behar-

ko lituzkete aintzat euskara-

irakasleek, ebaluazioa zuzena

eta lagungarria izan dadin?”.

Iñaki Pikabea eta J. F. Lukas Pe-

dagogiako doktore eta EHUko

irakasleek galdera horiei eran-

tzungo diete Udako Topaketetan

emango duten ikastaroan, eba-

luatzeak espezializazioa eta

prestakuntza eskatzen baititu,

bi adituen arabera.


Euskararen ebaluazioarekiko kez-ka aspalditxotik dator. Euskara ondoebaluatzeko kezka betidanik izan dute,bai Eusko Jaurlaritzako sailek eta baiEuskaltzaindiak ere, eta horren ondo-rio dira garai bateko D eta B tituluak,adibidez. Testuinguru horretan, IñakiPikabea eta J. F. Lukas Pedagogiakodoktore eta EHUko irakasleek euskaraebaluatzeko probei buruzko ikastaroaemango dute Udako Topaketetan.“Horrelako kezkak areagotu egin dira,ebaluazioak egin ondoren erakundeaktituluak ematen hasi direnean”, azaldudute irakasleek. “Gaur egun, badakigueuskarako tituluek garrantzi handia du-tela esparru askotan; besteak beste, lanmunduan. Tituluen kontua alde baterautzita, hezkuntza formalean ere, profe-sionalek beti izan dute ikasleak ondoebaluatzeko jakin-mina, betiere, jar-duera profesionala hobetu nahian: zer-tan aurreratu duen ikasle bakoitzak,zertan ez, eta abar”.

Euskal Herrian ebaluatu nahia etaebaluatu beharra aspalditxotik badatozere, bi pedagogoek aldaketa bat ikusidute azken urteotan: “Esan genezake,zorionez, ondo ebaluatu nahia areago-tu egin dela. Alegia, ebaluatzea, besteedozein jarduera bezalaxe, espeziali-zazioa da, prestakuntza eskatzen du,eta gero eta kezka nabarmenagoa sortudu, hutsegiteak baztertu nahian”.

Gaur egun, euskarako irakasleek bipremia mota izaten dituzte, Pikabearen

eta Lukasen iritziz: bata ohiko ikasleenaurrerapausoen ebaluazioari dagokio;eta bestea, berriz, euskarako titulurenbat emateko egin beharreko ebaluazio-ari.

“Lehen kasuan, euskarako irakasle-ek jakin-mina dute: ikasleei laguntze-ko, ikasturtea hasi eta 2. hilabetera,4.era edota 9.era, zer egoeratan daudenjakin nahi dute, hizkuntza trebetasu-nak nola barneratu dituzten, etab. Pres-takuntzazko ebaluazio horrek sekula-ko garrantzia du, eta oso lagungarriada, neurriak hartu beharko balira, aha-lik eta lasterren hartzeko, eta, horrela,ahalik eta etekin pedagogiko handienaateratzeko”. Bestalde, euskaltegi asko-tan, ikasle berri bat matrikulatzen dene-an, mailakatze azterketak egitea ohi-koa dela gogorarazi digute irakasleek,eta diote sarrerako mailakatze hori aha-lik eta egokien egiteak ondorengo ara-zo asko baztertzen dituela.

“Bigarren kasuan, euskarako ira-kasle asko, aldi berean, aztertzaile diraepaimahaietan edo ikastetxeetakoikasgeletan (DBHn, Batxilergoan…),eta, azterketa horien ondorioz, nota ja-rri behar dute, edo titulua eman edoukatu. Aztertzaileok berebiziko kezkadute beren lana ahalik eta modurik txu-kun eta profesionalenean egiteko, az-terketarien gaitasunak neurtzeko eta,agiri ofizial baten bidez, merezi dituz-ten gaitasunak egiaztatzeko”.

“Ondo ebaluatzeko kezkaareagotu egin da, zorionez”

Iñaki PIKABEA J.F. LUKAS


Euskara ebaluatzeko proba

EHUko irakasleek emandako da-tuen arabera, 1982az geroztik, 140.000herritar baino gehiago dira Euskal He-rrian, euskarako tituluren bat dutenak.Baina euskarako titulu horiek askotari-koak dira, eta ugaritasun horrek arazo-ak sortzen dizkie bai administrazioari e-ta baita herritarrei ere. “Azken urteotan,Eusko Jaurlaritzak kezka berezia ager-tu du Euskal Herrian dauden euskaraagiri ugariak (20tik gora) parekatzeko.Tituluen ugaritasun horrek makina batarazo sortzen zituen herritarren artean(lanpostu baterako erakunde jakin ba-teko titulua behar zen, baina beste era-kunde batekoak ez zuen baliorik,etab.). Bestetik, Europako KontseiluakEE uu rrooppaakkoo EErrrreeffeerreennttzziiaa MMaarrkkooBBaatteerraattuuaa onartu zuen 2001ean, hiz-kuntzen ikaskuntzarako, irakaskun-tzarako eta ebaluaziorako, eta euskara-ren ezagutza egiaztatzeko sistemak ho-rretara egokitzea komeni zela ikusizen”.

Bi errealitate horiek aintzat hartuta,Eusko Jaurlaritzako Hizkuntza Politi-karako Sailburuordetzak, esparru ho-rretan esku hartzen ari ziren gainerakosail guztiekin batera, Europako Errefe-rentzia Markoa eta tituluen baliokide-tza aztertzeko eta bideratzeko azterke-ta baten premia ikusi zuen. EuropakoKontseiluko herrialde guztietako hiz-kuntzalari eta pedagogo adituek urteaskoan egindako tresna bat da Errefe-rentzia Markoa. “Ikerketak eta galdeke-ta zabalak erabiliz garatu den tresnapraktikoa da, ikasteko prozesuan mai-laketak zehazteko estandar garbiak es-kaintzen dituena, eta ikasleen emaitzaknazioartean konparazioak eginez eba-

luatzeko aukera ematen duena. Aregehiago, curriculumak lantzeko etaprogramak, azterketak eta ebaluazioirizpideak zehazteko abiapuntu ados-tua da”. Markoaren ikuspegiaren ara-bera, hizkuntza ikastea komunikatzenikastea da, irakasleek azaldu dutenez.“Markoak ez ditu irakasteko moduakerakusten. Batez ere, galderak egitenditu, eta irizpide hauetan dago oinarri-tua: osotasuna, hizkuntzaren alor guz-tietara iristea baitu helburu (gaitasuna,trebetasuna eta erabilera); gardentasu-na, informazioa argi eta garbi adierazinahi baitu; eta koherentzia, osagarrienartean erlazio harmonikoa proposa-tzen baitu (premiak, helburuak, edu-kiak, materialak, programak, metodo-ak, ebaluazioa)”. Aldi berean, errefe-rentzia maila bateratuak proposatzenditu: A edo oinarrizko erabiltzailearena(A1 hasierakoa eta A2 tartekoa), B edoerabiltzaile independentearena (B1atalasea eta B2 aurreratua), eta C edoerabiltzaile gaituarena (C1 gaitasunoperatibo eraginkorra eta C2 mendera-tze maila).

Bada, Europako Erreferentzia Mar-koa eta tituluen baliokidetza aztertzekoeta bideratzeko azterlan bat egiteko es-kaera jaso zuten ikastaroa emango du-ten bi irakasle horiek, Euskal HerrikoUnibertsitateko Iñaki Pikabeak eta J.F.Lukasek, eta Kataluniako Generalitate-ko Neus Figueras-ek; eta egindako az-terketaren ondoren, 297/2010 Dekre-tua arautu zuen Eusko Jaurlaritzak, eus-karako tituluen baliokidetzak arautze-ko. Aldi berean, azterketa horren bidez,titulu bakoitzaren ebaluazio sistema-ren sendotasunak eta ahuleziak aztertu

ziren, eta hobetzeko proposamenakeskaini. “Lan horren ondorioz, euska-ra-ebaluatzaileen arteko kezka han-diaz jabetu gara, eta azkenaldi honetanhainbat ikastaro eman ditugu han-he-menka, kezka horri erantzun nahian”.

Azterketa hori guztia egin eta siste-maren sendotasunak eta ahuleziak az-tertu ondoren, Pikabeak eta Lukasekuste dute, ebaluazio zuzen bat egiteko,aurretik honako galdera honi erantzunbehar diogula: “Zertarako ebaluatu be-har dugu?”. Horren arabera, askotarikoirizpideak izango direla diote. “Ikuspe-gi pedagogiko batetik, irakatsi eta ikas-teko prozesuetan ebaluazioak zentzuadauka, baldin eta hobetzeko erabiltzenbada. Zentzu horretan, hor kokatzenbagara, garrantzitsuena non gaudeneta nora goazen jakitea da. Eta hori, ira-kasleak ez ezik, ikasleak ere jakin behardu, bere neurrian, noski. Ebaluazioa,aattzzeerraaeell iikkaadduurraa edo ffeeeeddbbaacckkegiteko baino, aa uu rr rreerraaeell iikkaadduurraaedo ffeeeeddffoorrwwaarrdd egiteko erabili be-har litzateke. Bestalde, titulu batekin lo-tzen badugu ebaluazioa, neurketakebaluazioak baino indar handiagoahartzen du, eta irizpideak aldatu egitendira hor”. Titulu horren azpian irizpide-ek argi egon behar dutela diote irakas-leek: “Eta ebaluatzaileen ardura etaeginkizuna irizpide horiek frogatzekobeharrezkoak diren probak sortzea,aplikatzea eta zuzentzea izango da”.

Titulua lortzeko, eta ikaslea ebalua-tu ahal izateko, azterketak egin behardira; eta zer izan behar luke kontuan az-terketa hori prestatzen ari den irakasle-ak? “Hemen ere, aurreko galderarenerantzunean azaldu zaigun galdera be-

Lehen galdera: zertarako ebaluatu?


G A I A Euskara ebaluatzekoproba

ra sortuko zaigu: zer asmo du azterketahorrek? Zer egingo da ikasleak eman-dako erantzunekin?”.

Hala ere, pedagogoen aburuz, ba-dira kasu guztietan bermatu behar di-ren hainbat alderdi tekniko: “Hasteko,oobbjjeekkttiibboottaassuunnaa dugu: azterketahorren ondorioz aterako diren emai-tzek zenbat eta garrantzi handiagoaizan, orduan eta objektibotasun han-diagoa eskatu beharko diogu azterke-tari. Bestalde, ff iiddaaggaarr rr ii ttaassuunnaa du-gu: neurtzen edo ebaluatzen dugunazehaztasunez egin behar dugu. Eta, az-kenik, bbaalliioozzkkoottaassuunnaadugu: presta-tutako azterketak benetan bete behardu duen asmoa edo nahia, eta hori ez dabermatzen askotan”. Adibide hau eman dute: “Ikasgai askotako helbu-ruetan edo gaitasunetan, ikasleek hain-bat prozesu mental landuko dituztelazehazten da (ulermena, analisia…),baina, ohiko azterketetan, ez da neur-tzen edo ebaluatzen ezagutza edo me-moria besterik. Horrelakoetan, noski,ez da bermatzen inolaz ere azterketenbaliozkotasuna”.

Probak aztertuko dituzte irakasleekparte-hartzaileekin batera ikastaroan,eta itemen analisian, fidagarritasunean,baliozkotasunean edota baremoen etapuntuazioen interpretazioan sakondu-ko dute. Saioak teorikoak eta praktiko-ak izango dira, eta adibide okerrak etazuzenak aztertuko dituzte. Adibide oker eta zuzen batzuk aurreratzeko es-katu diegunean, irakasleek zehaztu du-te, trebetasunak neurtzean, Erreferen-tzia Markoak ez duela zehazten nolaneurtu; aitzitik, trebetasun guztiakneurtu behar direla dio. “Alde horreta-tik, zenbait ebaluazio sistematan trebe-tasun batzuk ez direla neurtzen ikusidugu, edota neurtze sistema ahula dela.Aldi berean, edozein ebaluazio siste-mak oinarrizko arau batzuei jarraitu be-har die: neurtu beharrekoa neurtu be-har du, eta ondo gainera. Adibidez, tes-tu baten ulermena neurtu nahi bada eta, horretarako, aukera anitzeko gal-derak erabiltzen badira, enuntziatuansoilik beharrezko informazioa erantsibehar da, azterketaria alferrik nahastugabe eta emaitza kutsatu gabe. Esate

baterako, hona hemen enuntziatu txarbat:

• Mota zehatz bateko zelulak, tal-de bereizi batekoak dira eta lan espe-zializatua dute. Zelula talde honi“ehun” deritzo. Gure gorputzeanehun mota diferenteak ditugu. On-doko hauetatik, zein izango litzateke“ehun epiteliala”?:

A. Tendoiak B. Adenoideak eta amigdalak C. Muki-mintza D. Kartilagoak

Enuntziatu egokiagoa litzatekebeste hau:

• Honako hauetatik, zein izangolitzateke “ehun epiteliala”?:

A. Tendoiak B. Adenoideak eta amigdalak C. Muki-mintza D. Kartilagoak

Ikastaroa euskarako irakasle oro-rentzat nahiz hizkuntza irakasle oro-rentzat prestatu dute Iñaki Pikabeak etaF. Lukas Mujikak. Ikastaroan, saio teori-ko eta praktikoetan, hainbat gai jorratu-ko dituzte, gaitasunen ebaluazioa, az-terketen eraikuntza, hizkuntza ebalua-tzeko baldintzak, hizkuntza azterketakprestatzeko urratsak, Europako MarkoBateratuak dioena, itemen idazketa etazuzenketa, proba baten egituraketaegokia,etab. “Ikastaroaren atal bat teo-rikoa izango da, eta hainbat kontzeptuazalduko dira; baina, aldi berean, ho-rren beharrezkoa den praktikotasunaere izango du. Besteak beste, adibidezuzenak eta okerrak azalduko dira, ari-keta txikiak egingo dira, eta norberarenkezkei modu praktikoan erantzutenahaleginduko gara. Gaiaren izenburualehorra edo latza izan badaiteke ere,ahal den neurrian, modu arinean lan-tzen saiatuko gara”.

“Bizitzaren zentzua errazagobilatzen da, baldin eta haurrarengaitasunak hasieratik abian jartzenbaldin badira”


Psikologoa, psikoterapeuta eta haurren prebentzioan aditua

joxe ramonmauduitE L K A R R I Z K E TA


joxe ramonmauduit

E

“Masajeakematea jolas egitea

da. Jolasarenbitartez haurrariharekin zaudela

sentiarazten diozu,harekin jolasten eta

hura kontuanhartzen ari zarela,

harentzat onenalortu nahian eta

harekin aberastunahian

”

Hik Hasiren Udako Topaketetan“Haurrentzako masajea”ikastaroaMauduitek eskaintzen duen zazpi-garren urtea da. Urtero-urtero, jen-dez betetzen da gela. Interesak, ja-kin-minak, bertatik bertarako es-perientziak eta beste hainbat senti-penek bultzatuta etortzen diraikastaroan izena ematen dutenak.Haur eta guzti etortzen dira batzuk,azken finean, ikasitakoa praktikanjartzeko modurik egokiena eta zu-zenena horixe baita.

40 urte daramatza Joxe RamonMauduit psikologo eta psikotera-peutak helduei eta haur jaioberrieimasajeak ematen. Haurraren gara-penaren haria hartu, eta, masajeenbidez, haurrak dituen gaitasuneijarraipena ematen saiatzen da.

Lan horrek eta haurrekin duenharremanak eraman du, besteakbeste, haurren prebentzioan sa-kontzera, eta arlo horretan ere egi-teko ugari dagoela dio. 8-10 urtere-kin agertzen diren gaixotasunei etaarazoei txiki-txikitatik aurrea hardakiekeela dio. Gainera,badaki no-la egin,zer bidetatik jo,eta erakus-teko prest dago. Informazio faltaizugarria dagoenez, hasita dagobere esperientzia eta jakituria he-datzen. Hazi Hezi zentroan alde ba-tetik,eta,modu globalagoan,Usur-bilgo herrian.

Zertarako balio du haurrentzakomasajeak? Zer onura dakarzkiohaurrari?

Lehendabizi, haurrak dituen gaita-sunak kontuan edukitzeko balio du.Eta baita komunikatzeko ere, haurra-ren eta gurasoen arteko komunikazioaerrazteko; masajearen bitartez, baiadierazpena, bai mugimendua, bai mi-mika, bai ahotsa… horiek guztiaktransmititzen direlako. Eta jolas egitendelako.

Bigarrenik, hainbat tentsio bigun-tzeko, arintzeko eta bideratzeko. Orainarte ez zen kontuan hartzen haurra nolajaiotzen zen, hau da, zer egoeratan jaio-tzen zen. Haur batzuek jaiotzeko uneatrauma moduan bizi izan zutela kontu-ratu ginen, forzepsarekin behartuakizan zirelako, luzaroan egon zirelakopostura berean, eta lepoa edo beste ata-len bat nahiko estu eduki zituztelako,etab. Tentsio horiek denak bidera etaaska daitezke masajeen bidez; eta on-doren, horiek denak askatu eta gero,haurra prest egongo da pertzepzio fun-tzioak abian jartzeko, hau da, kanpokoinformazioa jasotzeko. Izan ere, infor-mazio hori jasotzeko, gorputzak nahi-ko aske egon behar du. Ez dadila egonhorrelako tentsioekin kezkatuta, egondadila munduak ematen dionari so,aberastasun horretatik abiatuta gara-tzeko.

Garrantzitsua da bizitzen hasten de-netik kontuan edukitzea hori dena,haurrari hasieratik bere gaitasunak bi-deratzen laguntzeko garrantzi handiaduelako garai horrek.

Nik behin eta berriro esaten duthau: bizitzaren zentzua errazago bila-tzen da, baldin eta haurraren gaitasu-nak hasieratik abian jartzen badira.


Zein dira gaitasun horiek?Zentzumenak lantzea: usaimena,

ikusmena, entzumena, ukimena etadastamena.

Horregatik aipatzen duzu ukitu +sentitu = kokatu?

Bai. Ukitzeak pertsonak ukitzekoduen gaitasunari egiten dio erreferen-tzia. Hori unibertsoaren funtzionamen-duan dago kokatuta. Gu etorri garen le-kuraino etortzeko, aukeraketa bat eginda, eta eboluzio bat egon da. Gu zerkukitu gaituen eta nola ukitu gaituen,horrek ekarri gaitu gaurko gaitasunakedukitzera edo bizitzera.

Eta sentitzeak, berriz, jaiotzatik ha-sita, sentitzeko modu bat garatzeari egi-ten dio erreferentzia. Pertsona edo ani-malia bakoitzak bere espezieari dago-kion berezko hezte prozesua du. Ho-rren ondorioz, hazten garenean, gureegitura izaten dugu, eta munduarekinerlazionatzeko modu bat edo beste bat.Adibidez, gizakiaren kasuan, harensentitzeko modua landua eta bideratuaizan bada, haren gaitasunak aintzathartu baldin badira, sentitzeko bide ho-ri aberastasunez bete duela esango du-gu. Eta oraindik ere aberasten joatekogaitasun handia dugunez, gero eta sen-tsibilitate handiagoa barneratzen joan-go gara.

Horregatik, sentitzeak izugarrizkogarrantzia du, gure benetako kokapeneta integraziora heltzen garenean. Izanere, heldua izatea oso gaitasun garran-tzitsuekin dago lotuta, ez da soilik bihanken gainean egotea, nola baizik.Nola gauden kokatuta. Ez da geure bu-ruarekin gaudela sentitzea soilik, ho-rrekin batera ondo jakin behar da zeiningurutan gauden, eta inguru horreki-ko harremanetan nola kokatzen garen,eta nola eboluzionatzen dugun. Horixelitzateke kokatzea.

Larruazala ukitzeko premiaz,sentitzeko premiaz hitz egingo duzuikastaroan. Zer-nolako garrantziadu larruazalak?

Larruazalak izugarrizko garrantziadauka. Zeren, kokatu esaten dugune-

an, ondo nabaritu behar dugu geurebarrukoaren eta kanpokoaren artekoaldea. Eta hori larruazalaren bitartezegiten dugu. Larruazalak izugarrizkosentsibilitatea dauka, burmuinean ko-katzen da. Beraz, guk gure azalarensentsibilitatea zenbat eta garbiago edu-ki, gure azalean ondo kokatuta baldinbadaukagu, barruko zein kanpokofuntzio guztiak egokitzen lagundukodigu horrek.

Masajeak azala lantzen du, eta gor-putzeko atalak lantzen dira horrela,tentsioa eduki dezaketen atalak. Ten-tsioak bigundu egiten dira, giharrek to-nua, izaera, berreskuratzen dute, etagorputzeko tentsioak saihestu egitendira. Horren ondorioz, barruko ahal-menak bideratu egiten dira.

Larruazala gorputzeko zatirik zaba-lena da, eta izugarrizko garrantziadauka burmuinean. Garrantzi handiadauka haurraren lehendabiziko urteanhorrek. Zeren, gorputza zutik jartzekobidean artikulazio guztiak masajeenbidez ondo goxatu baldin badira, gor-putza lurrean jartzeko modua oso ko-herentea izango da gorputzeko senti-penekin. Bizitzaren bizitasuna barruansentituko du. Horrela, tentsioak eresaihestu edo bideratu egiten dira, gor-putzak ez du tentsio horiekin borrokaegin beharko.

Zer jakin behar dugu haurrei

masajeak emateko? Nola hasgaitezke?

Hasteko, haurraren gorputzarengainean eskuak jartzen ditugunean,haren erreakzioak eta gureak ikusi be-har dira. Nola gauden eta haurra noladagoen ikusi behar da, zein den bakoi-tzaren egoera. Une batzuetan ezinez-koa da masajeak ematea; beste batzue-tan, egoera egokia da, eta aurrera, be-raz: gorputzari tankera hartu, eta, es-kuak sartuz, jolas bat sortu. Hori da eginbehar dena. Jolas horretan sortzaile iza-nez gero, oso lan polita egiten da.

Baina ez da masajea ematea soilik.Masajea ematen duena lurrean dago,eta jolas egitera ohitu behar du. Ele-mentu garrantzitsuena jolas egitea da.Jolas egiteko gai baldin bazara, jolase-an sartzen baldin bazara, zuk zeure ba-rruarekin malgutasun handia dauka-zula esan nahi du, eta haurraren malgu-tasuna ere kontuan hartzen ari zarela,eta hori lantzen saiatzen ari zarela. Jola-sak izugarrizko garrantzia dauka. Jola-saren bitartez, mimika eginez, kontuakesanez… haurrari harekin zaudela sen-tiarazten diozu, harekin jolasten eta hu-ra kontuan hartzen ari zarela, harentzatonena lortu nahian eta harekin aberas-tu nahian.

Haurraren gaitasunak lantzea etahaurra aintzat hartzea aipatzenduzu uneoro. Horri esaten zaio


joxe ramonmauduit

E

“Errespetuzkoheziketak haurrak

dituen gaitasunei etaharen hezteko

gaitasunei baldintzaegokiak bilatzea esan

nahi du” MOEk(Munduko Osasun

Erakundea) esaten dugurasoek etaprofesionalek(hezitzaileak,

pediatrak,emaginak…) irizpide

bateratuekin jardunbehar dutela, haurren

heziketabideratzeko

”

errespetuzko heziketa?Noski, zeren, errespetuzko hezike-

ta esaten dugunean, haurrak dituengaitasunetarako eta haren hezteko gai-tasunetarako baldintza egokiak bila-tzea esan nahi dugu. Modu horretan,haur horrek etorkizunean nolabait eregaitasun handiagoa izan dezan bidera-tzen ari gara: munduan egoteko, orekaedukitzeko, koordinatzeko, hausnar-tzeko (hausnartzeak ekintzei aurreahartzea esan nahi du)… gaitasun han-diagoa izango du.

Horretarako, nahitaezkoa da nor-beraren barruan prozesu horiek nolagertatzen diren bizi izatea eta esperi-mentatzea. Bizipen hori zenbat eta abe-ratsagoa izan, orduan eta jarrera irekia-goa izango dugu berrikuntzen aurrean.

Horren gabeziarik sumatzen alduzu? Errespetuzko heziketa hori baal dago?

Gaur egun, oraindik ere ez garaohartu haurraren gaitasunak zein direneta nola landu behar diren. Helduonoreka ez da lortu oraindik, ez da ase.Helduok, oraindik ere, nahikoa lan du-gu geure arazoekin. Askotan, ez dakigunondik nora jo, gure gaitasunak ongikokatu gabe ditugu oraindik… Horre-gatik, lehendabizi gu geu gustura senti-tu bitartean, arazoak izango ditugu,haurren heziketari behar den moduankasu egiteko.

Oraindik produktibitateak daukaindarra: egiteak, ez izateak. Baina, izangabe, nola egin? Lehendabizi, gara, eta,gero, garen horrekin egiten dugu etaikusten dugu zer eginbehar ditugun.

Oraindik ere jolasean ari gara, hau-rrak jostailuak balira bezala. Oraindikez gara ohartu gure izateak oinarri batduela; alegia, gure barruko integrazioaeta gure barruko gaitasunen koordina-zioa gauzatzea. Orduan sentitzen garagure barruaren jabe, eta orduan ibiltzengara gure erritmoan, ez besteenean.Horrekin kokatzen dugu gure izatea.

Hortaz, zer egin beharko luketegurasoek, beren seme-alabentzaterrespetuzko heziketa nahi badute?

Gurasoek, beren buruarekin ongisentitzea lortu eta gero, beraien nahiaaurrera eramateko ingurune bat behardute. Gaur egungo gizartean gurasoaskok ahalik eta harremanik eta maita-sunik sakonena eduki nahi dute seme-alabekin, baina gizartea noraezean da-bilenez, gauzak ez dira erabakitzenhaurrei begira. Horren ondorioz, gura-soak bakarrik sentitzen dira, ez dakitezein den erantzun egokiena. Eta, gaine-ra, zailtasun ugari dituzte, ekonomiko-ak, denbora aldetikoak, bitartekoengabezia… Gaur egun, guraso askokborroka handia egin behar dute seme-alabekiko harreman aberats hori aurre-ra ateratzeko, benetan nahi izan arren.

Horrez gain, gaur egun, ezjakinta-sun handia dago haurraren gaitasuneninguruan. Eta informazio hori behardute gurasoek. Hor lan handia dagoegiteko.

Beste alderdi bat hezitzaileekikokomunikazioa da. Funtsezkoa da hori.Errespetuzko heziketa nahi badugu,gurasoen eta hezitzaileen arteko ko-munikazioak aberatsa eta konfiantzaz-koa izan behar du. Denek norabide be-rean lan egin behar dute.

Hezitzaile guztiek irizpide beraeduki behar dute haurra hezteko ga-raian, eta gurasoek horren berri izanbehar dute, haurraren garatze bide ho-rren berri izan behar dute. Gurasoeneta hezitzaileen arteko kolaborazioafuntsezko elementua da. Eta horretanari gara Usurbilen.

Nolako esperientzia jarri duzueabian Usurbilen?

Usurbilgo haur eskolan, haurreimasajeak ematen hasi ginen. Ohartu gi-nen, masajeak ez ezik, oinarri guztialandu behar zela; hau da, gurasoenprestakuntza eta informazioa, hezitzai-leen arteko laguntza, gurasoen eta he-zitzaileen arteko koordinazioa eta ko-laborazioa, haurren beharrak eta gaita-sunak…

Errespetuzko heziketa baterako,funtsezkoa da denek oinarrizko beha-rrak aseta edukitzea. Horregatik, haureskolako partaide guztiekin ez ezik,


herriko pediatrarekin, emaginarekin,ikastolarekin eta udalarekin bateraabiatu dugu prozesua. Denak bateratu-ta eta norabide berean. Helburua hau-rren gaitasunak lantzea da, gerora edu-ki ditzaketen zailtasunak eta gaixotasu-nak saihesteko.

MOEk (Munduko Osasun Erakun-dea) esan du gurasoek eta profesiona-lek (hezitzaileak, pediatrak, emagi-nak…) irizpide bateratuekin jardun be-har dutela, haurren heziketa bideratze-ko, haurraren gaitasunak zein diren etanola oreka daitezkeen erabakitzekoeta bideratzeko, alegia. Batasun horiaintzat hartuta abiatu gara Usurbilen.

Zer aldaketa egin dituzue horibideratzeko?

Orain arteko esperientziak erakutsidigu sortzen diren estres egoerak kon-tuan hartu behar direla, bai hezitzailee-nak eta bai haurrenak. Zeren, haurrekestres egoera bizi badute, hezitzaileakere kutsatu egiten dira, eta haiek ere bi-zitzen dituzte. Beraz, estresa sortzenduten egoerak nola saihestu eta, horre-tarako, zer laguntza bilatu ari gara lan-tzen.

Irtenbide batzuk aurkitu ditugu.Esate baterako, lehen haurrak etzaul-kietan egoten ziren, eta orain, berriz, lu-rrean egoten dira. Horrela, haurren gai-tasunak abian jartzen dira, eta baitaikertzeko gaitasuna ere. Noski, lasaia-go egoten dira egoera horretan.

Topatu ditugu hezitzaileen estresagainditzeko bideak ere. Hezitzaile askoestresak jota egoten dira egun askotan.Baina normala dela edo horrelakoakaskotan gertatzen direla esaten dugu-nez eta arrarotzat jotzen ez denez, jasanegin behar dutela uste dugu. Eta horiezin da horrela izan. Landu egin beharda, eta hezitzaileek laguntza behar du-te, ezinean dabiltzanean. Zailtasunakbideratzeko, laguntza eduki behar dainguruan. Ezin da pentsatu norberakbakarrik bilatu behar diola irtenbideabere egoerari. Horregatik, bildu egitengara, eta hezitzaileek dituzten beha-rrak, arazoak eta kezkak izaten dituguhizpide. Horretan ari gara, eta sakon-

tzen jarraitu behar dugu. Horrez gain, bada lantzen dugun

beste alderdi bat, garrantzitsuena gure-tzat: nola lortu amaren eta hezitzailea-ren arteko harremana ona izan dadin,haurrak hezitzailea erreferentziazkobigarren pertsonatzat har dezan, ho-rrek segurtasuna eta lasaitasuna ema-ten baitizkio. Helburua da amaren etahezitzailearen arteko harremana amahaurdun dagoenetik hastea. Horretara-ko, haurdun dagoenean haur eskolaraetor daiteke ama, eta gero, lanean hasibaino lehen, aurreneko lau hilabetee-tan ere bai, haurrarekin. Zenbat eta le-henago hasi, orduan eta segurtasunhandiagoa sentituko du haurrak bana-keta garaia iristen denean, haurra kon-fiantzazko norbaitekin geldituko dela-ko. Hezitzaileak amarekin duen harre-manak lasaitasuna emango dio haurra-ri. Egokitzapena oso kontuan hartzendugu, haurrak amarengandik banatze-an aldaketa bortitzik jasan ez dezan.

Zer gehiago ekar dezake lankidetzahorrek?

Prebentzioa erraztu dezake. Esatebaterako, haurren heziketa prozesuandesberdintasun handiak egon daitez-ke, eta hezitzaileek ez dakite askotannola aurre gin desberdintasun horiei.Horrelakoetan, gurasoek haurrei bu-ruzko informazioa ematen baldin ba-diete, asko errazten da kontua. Hezi-tzaileek, informazio hori edukita, besteleku batzuetara jo dezake laguntza es-ke, eta haurren ezintasunei begiratzenhasten dira, 8 urtera arte edo ikaskete-tan zailtasunak eduki arte itxaron or-dez. Zenbait gauza aurretik ikus eta bi-dera daitezke, elkarlan eta komunika-zio horri esker.

Prebentzioa litzateke hori. Bainajabetzen al gara benetanprebentzioak duen garrantziaz?Zeren, gaur egun, prebentzioakbaino pisu handiagoa du ondorengomedikazioak.

Kontuan eduki behar dugu medi-kazioak sintomak isilarazten dituela,baina sintomek hor jarraitzen dutela,


joxe ramonmauduit

E

“Diru askogastatzen dagaixotasunak

tratatzen. Eta hobelitzateke askoz

gaixotasuna sortubaino lehen haurreibehar duten arreta

ematea, eta haurrekbehar duten heziketa

prozesu horri kasuegitea. Hori izango

litzatekeprebentzioa

”

isilduta edo ezkutuan. Eta noski, isil-tzea baino garrantzitsuagoa da eran-tzuna bilatzea eta haurraren gaitasuneileku egitea. Zeren, sendagaiek izaeraalda dezakete. Adibidez, gaur egun hi-peraktibitatea tratatzeko sendagaiakerraz ematen dira, eta sendagaiak har-tzen hasi aurretik, beste gauza askoeduki behar dira kontuan. Esate batera-ko, haurraren hiperaktibitatea sortuduen estresa non dagoen, hipertonianon duen, eta zein garaitan gertatu denhaurraren erritmoa aldarazi duen ego-era.

Garbi eduki behar genuke, preben-tzioan arreta jarriz gero, gauzei aurreahartuz gero, arazo eta zailtasun gutxia-go izango dituztela haurrek gerora. Ho-rretarako, MOEk esaten duena egin be-har dugu: profesionalei eta gurasoei in-formazioa eman, eta ahalik eta orienta-bide koordinatuenak bideratu. Badagohorren beharra.

Ez gara konturatzen nola sortzen di-ren gaixotasunak. Haurraren osasunabideratzeko gaitasuna galtzen ari gara.MOEk dio haurraren osasuna kolokandagoela, eta kalte handia egingo dutenondorioak datozela. Gero, 8-10 urte di-tuztenean hasten gara konturatzen zer-bait ez doala ondo, edo zailtasunak di-tuztela… Lehen urteetako prebentzioada hori saihesteko modua. Diru askogastatzen da gaixotasunak tratatzen. E-ta hobe litzateke askoz gaixotasunasortu baino lehen haurrei behar dutenarreta ematea, eta haurrek behar dutenheziketa prozesu horri kasu egitea. Ho-ri izango litzateke prebentzioa.

Zer-nolako ratioa eskatuko lukeerrespetuzko heziketak haur eskolabatean?

Zenbat haur hezitzaile batekin? Ho-ri zehaztea ez da batere erraza. Zeren,egun batean haur bat aztoratu samaregon daiteke, hortzetako mina edobeste zerbait duelako, eta, orduan, as-koz gehiago eskatuko du. Gelan horre-lako bi baldin badauzkazu, lau haursoilik izanda ere, estresa sortuko zaizuhorrelako birekin. Egun batean hezi-tzaile bat ederki asko egon daiteke zor-

tzi haurrekin, eta hurrengo egunean,egoera erabat aldatuta, ezinezkoa izandaiteke hori. Estresa onartzen ez dugunbitartean eta kontuan edukitzen ez du-gun bitartean, zaila da ratioa zehaztea.

Orduan, malgutasuna beharko li-tzateke: horrelako egoeretan hezitzailegehiago, eta egoera lasaiagoetan, be-rriz, gutxiago. Egoerak zaindu eginbehar ditugu, eta irtenbide egokiaemango litzaieke horrela.

Mirtha Chokler psikomotrizistaargentinarrak zera zioen: “Ez eserihaurrak denbora baino lehen, ezheldu eskuetatik oinez ikasdezaten. Utzi lurrean egoten etabera hasiko da”. Ados al zaudehorrekin?

Guztiz ados nago Mirtha Chokle-rrek dioenarekin. Gaur egungo gizarte-ak duen jarreraren ondorioa da: denapresaka eta azkar egin behar. Oraindikere ez dugu ulertzen haurra, ez dakiguzer gertatzen zaion.

Oso garrantzitsua da hau jakitea:haurrak mugimendu guztiak gorpu-tzak eskatu ahala bere kasa egiten di-tuenean, orduan soilik egiten da bereburuaren jabe. Eta bere buruaren edomugimenduen jabe izateak izugarriz-ko garrantzia dauka, etorkizunera be-gira. Izan ere, gu geure barruko beha-rren arabera mugitzen gara, eta beharhoriek txikitatik barneratuta badauz-kagu, horrek esan nahi du gure barrukosendotasuna barneratuta daukagula.Gure barruan halako koherentzia etaintegrazioa dugunez, gure mugimen-duei ere etengabe bilatzen diegu zen-tzua, ez gara gelditzen besteek zeresango edo zer egingo. Guk zer nahidugun kontuan edukita bizitzen ohitu-ta gaude, eta, horri esker, guk nahi du-gun hori eramaten dugu aurrera.

Horregatik, haurra eserita guk jar-tzen badugu edo ibil dadin eskuetatikheltzen badiogu, eten egiten dugu hori.Haurrari besteek laguntzen diote, bes-teek eramaten dute, ez da bere kasahasten.

Aldiz, 3 urte bitartean, haurrarengorputzaren integrazioa osatuz doa, ar-


tikulazioak landu egiten ditu, eta esti-muluak ez dira gelditu ere egiten, horidena ondo garatu arte. Orduan, haurraminik hartzeko arriskurik ez duen lekubatean uzten baduzu, haurra ez da gel-ditu ere egingo, esperimentatuz, espe-rimentatuz eta esperimentatuz beregorputzari satisfazioa ematen diotenmugimendu guztiak egingo ditu.

Hori ere ez dugu ikusten gizarte ho-netan. Ez daukagu horretarako espa-zio egokirik. Gaur egun, edozein par-ketara joan, eta lurra gogorra da, edo ezditu haurrak lurrean ibiltzera bultza-tzen. Lurrean etzanda ibiltzea gaizkiikusita dago. Badirudi garbitasuna delagarrantzitsuena. Eta ez gara kontura-tzen haurrari lurrean ibiltzeak ematendiola plazerik handiena.

Horixe da, gainera, niretzat, garran-tzizko erreferentzia bat: lurraren kude-aketa. Lurraren bitartez kokatzen bai-tute haurrek beren bertikaltasuna.

Orduan, lurrean ibiltzea funtsezkoada, gero ongi ibiltzen ikasteko.

Hasieratik haurra lurrean jartzenbaduzu, berehala hasten da gorputza-rekin jolasean, eta, jolas horretan, betigorputzeko atalak lantzen aritzen da.Garapen prozesua burutik hanketaraosatzen denez, sentsibilitatea nora joa-ten zaion, hura garatzen hasten da.

3-4 hilabeterekin, eskuak sentitzenhasten da. Ahoan daukan sentsibilitateguztia eskuak ahora eramanez konkis-tatu nahi izango du.

Gorputza, lehendabizi, lurreanetzanda egoten da, eta, arrastaka, era-kartzen duen helburuaren bila joatenda. Hor buruak izugarrizko lana egitendu: helburuak ditu, eta helburu horiekasetzeko, gorputzari dituen bitarteko-ak erabiltzeko eskatzen dio. Bitartekohoriek, poliki-poliki, aberastuz joatendira. Eta aberaste prozesu hori esperi-mentatzen ari den heinean, kontura-tzen da espazioa konkistatzeko beregorputzak dituen gaitasunak handituzdoazela. Beraz, hori zenbat eta gehiagobizi duen eta zenbat eta berezkoagoaduen, gorputzaren jabe egiten joangoda.

Gero, lurrean arrastaka ibiltzetiklau hankan ibiltzera pasatzen da. Eta,gero, makurtuta eta zutik jartzera. Zutikjartzen denean, behin eta berriro, gor-putza bota eta zutitu egiten du, bota etazutitu… Gorputzeko pertzepzioa, ore-ka eta koordinazioa ondo kokatu nahidituelako egiten du hori.

Horregatik, zutik jartzeak, bertikal-tasun horrek, izugarrizko garrantziadauka. Baina ez lurrean dagoen unetik,jaiotzen den unetik bertatik baizik. Ze-ren, haurraren zentzumenak oso ireki-ta egoten dira, berehala hasten dirazentzumenen bidezko integrazioa lan-tzen; begirada, usaimena… hasieratikhasten dira mugimendu guztiak inte-gratzen. Oso integrazio konplexua da,eta hasieratik eduki behar da kontuan,ez lurrean dagoenetik soilik.

Helduak ikusita, garbi ikusten dutprozesu horrek duen garrantzia. Urteasko daramatzat helduei masajeakematen, eta askok hipotonia daukategerrian, orno lunbarrak ez zirelako be-har adinako denborarekin landu ondojartzeko, kokatzeko. Horren ondorioz,ahulezia edo gaixotasun asko dakar-tzagu txikitatik, hezte prozesua ongi bi-deratu ez dugulako.

Gaur egun, informazio kaxkarradugu horri guztiari buruz.

Gaur egun, oraindik, produktibita-teak dauka indarra: egiteak, ez izateak.Baina, izan gabe, nola egin? Lehendabi-zi gara, eta, gero, garen horrekin egitendugu eta ikusten dugu zer eginbehar di-tugun.

Oraindik ere jolasean ari gara, hau-rrak jostailuak balira bezala. Oraindikez gara ohartu gure izateak oinarri batduela; alegia, gure barruko integrazioaeta gure barruko gaitasunen koordina-zioa gauzatzea. Orduan sentitzen garagure barruaren jabe, eta orduan ibiltzengara gure erritmoan, ez besteenean.Horrekin kokatzen dugu gure izatea.

Gaur egun, masajeen eraginaoso garrantzitsua da, gorputzsendoa izateko.Urte eta bost hilabeteko haurbatek erraz egiten zuen negar,eta zorabiatu egiten zen. Behin,diafragman eta bularraldeanmasajeak eman eta gune horieklandu nizkion. Egun hartan losakon egin zuen, eta, geroztik,ez zuen halakorik sentitu.

Hainbateskolatan lantzen

ari den

hausnarketa sustatzen

duen liburua.

Hainbat adinetako haurrentzat prestatutako

ipuin kontaketa dramatizatua

AKTOREAKAnder LipusAinara GurrutxagaMiren GaztañagaUrko Redondo

BI IKUSKIZUN MOTA:*6-7-8-9 urtekoentzat

(Ainara Gurrutxaga eta Urko Redondo)*9-10-11-12 urtekoentzat

(Ander Lipus eta Miren Gaztañaga)

Informazio gehiago:Xabino Alkorta (+34) 615 779 511

[email protected]

Egitasmoaren sustatzaileak:Artedrama eta Dejabu Panpin laborategia

JOSEBA SARRIONANDIAren

“Idazlea zeu zara, irakurtzen

duzulako” liburuko ipuinak

eskoletara eramateko prest

ditugu datorren ikasturterako.

Eleder AURTENETXE PILDAINHezkuntzaren etorkizuna amesgai, ekingai

“Nola hezi behar ditugu hurrengo belaunaldiak?”

Hezkuntzari buruz hausnartzeko foro berezia

egingo dugu Udako Topaketetan,Eleder Aurtenetxek

bideraturik eta Espazio Irekiaren Teknologia erabi-

liz. Parte-hartze handia bultzatzen duen teknika ho-

nekin,zer hezkuntza mota nahi dugun eztabaidatuko

dugu, nola irudikatzen dugun hezkuntza-eragilea

etorkizuneko gizartean, zertan ari garen asmatzen

eta zertan ez horrenbeste... eta parte-hartzaileek

ekarriko dituzten gai guztiak ere eztabaidatuko dira

lantaldetan.


Eleder AURTENETXE PILDAINESPAZIO IREKIAN ADITUA


Informazioa guk maneiatzen ikasibehar dugula diozu, ez informazioakgu. Horretarako, ze tresna ezagutubehar ditugu gutxien-gutxienez?

Gaur egun informazio uholdea izu-garria da, intoxikazioaren garaian bizigarela esan ohi da. Alde guztietatik iris-ten zaigu zer edo zer interesgarria, ba-liagarria.... Baina nola kudeatu infor-mazio hori guztia? Bestalde, azken urte-otan asko aldatu da informaziora iriste-ko modua; izan ere, kontzeptu aldake-ta nabarmena egon da horren guztiarenatzean. Duela gutxi arte gu joaten gineninformazio bila (telebista edo irratiapiztu, berriak ikusi edo entzuteko;prentsa erosi, gertatzen ari zenaren be-rri izateko...); orain, dauden baliabide-ak ondo erabiltzen jakinez gero, infor-mazioa da gugana hel daitekeena.

Internet izan da giltzarri kontzeptualdaketa horretan eta baita RSS (RealSimple Syndication) delakoa ere. Esanbezala, iristen zaigun informazio gehie-na bertatik jasotzen dugu, baina hain-beste ugaldu da informazio kantitatea,non informazioa jasotzea bezain ga-rrantzitsua den informazio hori kudea-tzeko gaitasuna eta tresnak eskura iza-tea. Esparru horretan, ezinbestekoa iruditzen zait ezagutzea batzaile edo ja-rio-irakurleak eta markagune sozialak,hau da, Google Reader, Twitter eta De-licious bezalako tresnak. Dena den, ez di-tugu horiek guztiak ikastaroan ikusiko.

Zein izango da ikastaroarenhelburua?

Ikastaro honetan IKTei buruzkohausnarketa bultzatuko dugu, haus-narketa kritikoa. Zein onura ekar die-

zaioke teknologia berriak irakaskun-tzari? Egungo irakaslea prestatuta al da-go aldaketarako? Galdera horiei etagehiagori erantzuna ematen saiatu ga-ra. Halere, praktikan oinarritua egongoda ikastaroa; izan ere, helburu nagusiaGooglek eskaintzen dizkigun hainbattresna eta baliabide ezagutzeaz gain,gure eguneroko jardunean horietatikzeintzuk txerta ditzakegun erabakitzeaizango baita.

Bestalde, dakigun bezala, azkenal-dian joera da gero eta gutxiago lan egi-tea nork bere ordenagailuan instalatu-tako aplikazioekin eta gehiago “ho-deian” lan egitea. Baina zer da hodeia edo “Cloud Computing” delakoa? Ba-da, ikastaroan Googlen hodeian lanegiteko ofimatika paketea -nolabaitdeitzearren- ezagutu eta praktikan era-biliko dugu.

Maite GOÑIWeb 2.0 eta Google aplikazioak irakaskuntzan

“Konpetentzia digitalak lortzea ezinbestekoa izango da egungoirakaslearentzat, gure ikasleak natibo digitalak baitira”

Informazioa bilatu, gorde, anto-latu eta partekatzeko modu eragin-korrak azalduko ditu Goñik ikastaro-an zehar.

Maite GOÑIMONDRAGON UNIBERTSITATEKO IRAKASLEA ETA

ORDIZIAKO JAKINTZA IKASTOLAKO IKT-KO PARTAIDEA


XXI. mendeko irakasleakinformazioa bilatu, gorde, antolatueta partekatzeko modueraginkorrak ezagutu beharkolituzke. Horretarako hainbat webaplikazio erabiltzen ikasiko duguikastaroan, ezta?

Bai, ia inori ez dio ihes egiten, garaiberriotan, XXI. mendean, irakaslearenpapera aldatu behar dela arrazoi asko-rengatik. Konpetentzia digitalak lor-tzea ezinbestekoa izango da egungo irakaslearentzat, kontuan izan beharbaitugu gure ikasleak natibo digitalakdirela. IKTak, beraz, ezinbestekoak di-ra aldaketa hori lortuko badugu.

Zer-nolako aplikazioak eskaintzendizkigu Googlek irakaskuntzanaritzeko? Aurkez ditzakezu gain-gainetik, google docs, calendar,reader, sites...?

Googlek oso tresna interesgarriakeskaintzen dizkigu, esan bezala, “ho-deian” lan egiteko. Baldintza bakarraGoogleko korreo zerbitzuan, Gmai-len, kontua zabaltzea izango da. Han-dik abiatuta, beste tresna horietaraguztietara iritsiko gara: docs, calendar,reader, sites… Irudian ikus dezakegunbezala, aplikazio guztiek zerbait ez-berdina eskainiko digute (testuak, aur-kezpenak eta galdeketak egiteko au-

kera; agenda antolatzekoa, webgunebat sortzekoa…), baina guztiek izangodute zerbait komunean: konexioa du-gun edozein ordenagailu edo gailutiksarbidea, eta partekatzeko aukera.Hau da, dokumentu, aurkezpen, gu-ne, egutegi edo dena delakoa pertsonabatekin edo gehiagorekin partekatu ahal izango dugu. Honela, aldi bereanzein bakoitza geure aldetik, baina do-kumentu beraren gainean, lan egin ahal izango dugu. Honek izugarrizkoaukerak ematen dizkigu irakaskun-tzan lankideekin, ikasleekin eta ikasle-ek euren artean talde lanetan aritzeko.

Zein dira Pinnacle Studioprogramaren ezaugarriak?

Programa hau oso erraza da erabil-tzeko eta oso “bisuala”. Programarekineditatu, eta bertan dvda egin dezakegu.Eta dvdak oso erraz egiten dira. Aukeraematen dizu argazkiekin eta bideoekinlana egiteko eta bi bideo pista ditu, hauda, bi bideo batera ikus ditzakezu. 14bertsioarekin hd-ean lana egin dezake-zu.

Grabaketa batean laguntzeko etagrabatutakoaren edizioanlaguntzeko, eta baita azkenemaitza hobetzeko ere, planoarenmorfologia ikasi behar da, ezta?

Edizio bat, bideo bat, ondo eta az-kar egiteko grabaketak ondo eginda-koa izan behar du. Planoaren morfolo-gia baldin badakizu planoak hobeakdira, bai konposaketan, bai iraupene-an, bai eman nahi duzun informazioan,eta abar. Adibidez, jendeak ez daki no-

la erabili zooma eta gero edizioan arazoasko izaten dira moztu ezin delako, edoazkarregia delako….

Kamera batekin grabazio egokiaegiteko, zer izan behar da leheniketa behin kontuan?

Informazioa eduki behar duzu etaargi izan zer grabatu nahi duzun. Jaso-tzen dugun informazioarekin grabatubehar dugun gaiaz ondo jabetu behardugu, eta gero ikusiko dugu nondik etazer grabatuko dugun.

Klasea praktikoa izango da? Nolakoariketak egingo dituzue?

Edizio-praktikak egingo ditugu.Grabaketa praktikak egiteko ez dugudenborarik, eta gainera beste ikastarobat izango litzateke. Studioren tresnakikusiko ditugu, errotuluak, musikak,efektuak,… eta gero. Besteak beste,edizioak (muntaiak) eta dvd bat egindoditugu menuarekin.

Pelaio EIZAGIRRE Bideoa: editatzen ikasteko, ‘Pinnacle Studio’-ren bidez

Pelaio EIZAGIRRE DE GARATEPADEKO (HEZIKETARAKO IKUS-ENTZUNEZKO DIGITALEN

PRODUKZIOAK) ERREALIZADOREA ETA GERENTEA.

IKUS-ENTZUNEZKOAK ETA TELEBISTA SAIOAK EGITEN

ESPERIENTZIADUNA

“Edizio bat, bideo bat, ondo eta azkar egiteko,grabaketak ondo egindakoa izan behar du”

Ikastaroan, Studio bideo progra-ma ezagutzeaz gain,kamera batekingrabazio egokia nola egin daitekeenirakatsiko du Eizagirrek.



Xabier LERTXUNDIGIMP: irudiak tratatzeko

Xabier LERTXUNDIIRAKASLEA

netan dauden bezala uzten ditugu. Ho-rrelako software batekin irudi horiekbeti aldatu, egokitu, zuzendu edo ho-betu daitezke: koloreak tratatu, enfoketoke bat eman, behar dugun zerbaittxertatu edo kendu..., hau da, gure be-harretara moldatzen ikasi.

Ikastaroa praktikoa ala teorikoaizango da? Argazkiak egin etalanduko dituzue bertan?

Ikastaroaren gehiengoa praktikoaizango da. GIMP softwarraren tresnadesberdinak ikasteko hainbat ariketa egingo dugu; irudi desberdinekin landesberdinak egingo dira. Hala ere, iru-dien zenbait ezaugarri ezagutzeko, teo-riak ere bere lekua izango du. Irudi ba-ten aurrean gaudenean ezinbestekoabaita jakitea zer daukagun aurrean, ho-rren arabera, nahi dugun helburu zeha-tza lortzeko.

Zer da GIMP programa? Zein dirabere ezaugarriak? Zer nolakotresnak eskaintzen ditu?

GIMP irudiak era profesional bate-an tratatzeko software librea da. Era erraz batean, software libre honek es-kaintzen dizkigun aukera desberdinakerabiliz emaitza ikusgarriak lortuko di-ra. Ikastaroaren helburu orokorra irudibati trataera desberdinak ematen ikas-tea izango da, beti emaitza hobeagokobat lortuz. lik ia izan ez delako EuskalHerrian.

Irudiei ukitu berezi bat emateko,irudiaren ezaugarriak aztertu eta

ezagutu beharko dira lehenik, ezta?Zer da ikasi beharreko ezagutzagutxienekoa?

Irudi bat tratatu aurretik, berarekin“jolasten” hasi baino lehen, zer eginnahi dugun argi jakin behar dugu; hauda, egingo ditugun aldaketek helburubat izango dute eta horren arabera irudibakoitzari bere trataera emango diogu.

Irudia gure helburura egokitu be-harko da eta horretarako erresoluzioa,irudiaren formatu desberdinak eta bereneurria kontuan hartu beharko dira emaitza egokiena lortzeko.

Irudiaren erabilera gero etabeharrezkoagoa gertatzen da gureeguneroko lanetarako. Zer egindezakegu GIMP erabiltzen ikasizgero?

Irudiek zein argazkiek egunerokolanetan ez ezik gure bizitza pertsonale-an ere gero eta presentzia handiagoadute. Erabiltzen ditugun irudiak gehie-

“Irudiek zein argazkiek, eguneroko lanetan ez ezik, gure bizitza pertsonalean ere gero eta presentzia handiagoa dute”

Irudiak hobetzen eta konpon-tzen, irudiekin muntaiak egiten, iru-diak moztu eta fondoak aldatzen ira-katsiko du Xabier Lertxundik irudiaktratatzeko GIMP programarekin. Photoshoparen oso antzeko progra-ma da GIMP, baina software librea eta doakoa da.


Urko AROZENA Gure adimena nola eta norantz gidatu ikasten

Produktibitatea gero eta gehiagobaloratzen den jendarte honetan,zuk barne lanketa egiteaproposatzen duzu, norbanakoakberezko baliabideak landu, garatueta plazaratzeko beharraz ari zara.Hori lortzeak, ze nolako eraginaizango du norbanakoaren bizitzan?Zertan antzemango da? Zegarrantzia du?

Hasteko, inguru mugituegi honenzurrunbilotik ateratzea lortu beharkogenuke benetan zer garen, zertan ga-biltzan, zer nahi dugun, etabar jakiteko.Barne lanketa eskatzen du hasierakopuntu honek. Barne lanketa egin ondo-ren, eta gure benetako kokapenaz ja-betu ondoren, gure bizitza erabat alda-tzen da: gertaera berdinak gure barruanerantzun ezberdina edukiko dute, era-gin ezberdina. Beste bizitza bat hasi de-naren sentsazio eta bizipenek munduabeste begi batzuekin ikusteko aukeraeskainiko digute, aukera lasaia, sose-gatua.

Horrek barruko indar ikaragarriaeskainiko digu benetan nahi dugun ho-rretan gure ahalegin hori eskaintzeko,benetako kalitatea duen ahalegina.

Batetik, norbere buruari dagozkionpuntuak ukituko dituzue, konfiantzaeza, beldurrak, muga estuak,pertzepzio ez zuzenak... etabestetik maite ditugun pertsonakbeste era batera laguntzeko tresnez

“Beste bizitza bat hasi denaren sentsazio eta bizipenek mundua beste begi batzuekin ikusteko aukera eskainiko digute”

Barne lanketa bidez norbanakoakberezko baliabideak landu,garatu etaplazaratzeko beharrezko indarra etaziurtasuna eskuratuko ditu Urko Aro-zenaren iritziz. Gure adimena nola eta norantz gidatu irakatsi du,norbe-re baliabideen ezagutza hobetuz.

jardungo zara. Bi horiek al dirabizitza kalitatea hobetzeko faktoregarrantzitsuenak?

Bizitza kalitatea hobetzeko faktore-ak erabat pertsonalak dira. Argi edukizgero zer den benetan egitea gustatukolitzaigukeena, benetan amestu dugunbizitza hori, benetan maite ditugun per-tsonak, eta gure indar guztiak aipaturi-ko gustuko eta benetan desiratzen du-gun bizitza horren alde jarriz gero, bes-te bizitza bat edukiko genuke.

Ordena alderantzizkoa da nire us-tez: lehenik, gure beldurrak eta mugakgainditu, eta ondoren, norbere edalon-tzia ongi betea daukagunean, nahi etaez hortik ateratzen dena eta ondokoeieskeiniko dieguna, gure onena izangoda, horretaz beterik gaudelako, horigainezka daukagulako.

Horrek dudarik gabe, bizitza kalita-tea asko hobetuko liguke, guri eta on-dokoei.

Kontrol mentalari buruzunibertsitateko ikerlanen mundumailako ikerkuntzagarrantzitsuenen berri emango daikastaroan. Aurreratu ditzakezu

zeintzuk diren eta ze puntugarrantzitsu defendatzen duten?

Aurreratu dezakedana honako hauda: goi mailako kirolari gehientsuenekdarabiltela bueltan kirol psikologoa.Kirolariak, fisikoki prestatzeaz gain,mentalki ere prestatzen dira egin beha-rrari aurre egiteko, eta emaitza bikainaknabarmentzen dituzten hamaika iker-lan dauzkagu eskura. Zein da honakoabantailak lortzeko tresnak gainontze-ko gizakiek ez erabiltzeko arrazoia? Gi-zaki osoak bagara, zergatik ez landugure errekurtso guztiak? Zergatik arris-katu gure ahalmenen ohiko %10 eza-gun hori bakarrik erabilita?

Bakoitzaren beldurrak, baliabideaketa helburuak desberdinak izandaitezkeela kontuan izanik,ikastaroa nola egituratuko duzu?

Ikastaroaren puntu garrantzitsue-netakoa deritzot azken honi. Galderazuzena da: nola eskaini orokorki, hel-buru erabat pertsonalen lanketa supo-satuko duen hori?

Erantzuna honakoa duzu: ikastaro-an eskainiko dena, gure barru lanketa-rako teknika bilduma bat da. Ez da da-goen bakarra, baina bai nik ezagutu di-tudanetatik eraginkorrena. Teknikahauek apal gisa ulertuko bagenitu, gu-re esku legoke apal hauetan zer eta noizlandu. Ustez ulertzen lagunduko duenbeste adibide bat jartzearren, ikastaro-an txirrinduan ibiltzen ikasi ondoren,norbere esku dago noiz, nola eta norajoan. Norbanakoak erabakitzen du ika-sitako horrekin zer egin.

Hortik aurrera, egokiena, ikastaro-ra etorri eta bertan ikustea!

Teknika bilduma honek nire bizitzaaldatu duen gisan, lantzeko prest dago-enaren bizitza aldatuko duenaren usteosoa daukat.

Urko AROZENAMUSIKENEKO PERKUSIO IRAKASLEA


Ibon DE LA CRUZAdimen emozionala: irakasleen gizakitasuna

Iazko ikastaroan, irakasleengizatasuna landu zenuen, parte-hartzaileak norberaren bizitzaribegira jarri zenituen, norberarenemozioak nolakoak diren ikusizenuen. Erraza izan al zen? Edogogorra da hori egitea?

Oso dibertigarria izan zen, umorea-ren bidetik iritsi baikinen emozioetara.Normalean, emozioei buruz hitz egite-ko garaian, bide mingarrietatik jotzenda; baina, zurrunbilo pertsonalak baz-tertu eta, emozio negatiboetan ez, bai-zik eta positiboetan oinarritzen bagara,emaitzak oso positiboak izaten dira, etahalakoxeak izan ziren iazkoak. Ez du-gu psikodramarik egiten, norberarenbarruan dauden gaitasun eta balio posi-tiboez hitz egiten dugu, eta jendea ika-ragarri harritzen da barruan ze gaitasundituen konturatzen denean.

Aurten, gizakiaren barrualdea landuondoren, beste urrats bat egin nahiduzu, eraginak landu nahi dituzu,harremanak landu nahi dituzu.Geure bizitza erlazioen munduanongi finkatzea da helburua. Nolaegiten da hori?

Horretarako, bi adar eduki behar di-ra kontuan: batetik, barrualdera begiradagoena, eta, bestetik, kanpora begiradagoena. Harreman sare batean bizigara, sozialak gara, baina bizitza inti-

moa ere badaukagu, eta arlo bateko arauak eta bestekoak guztiz desberdi-nak dira: arlo intimoan, maitasuna etakonfiantza sartzen dira; eta arlo soziale-an, botereak eta legeek agintzen dute.Gizarte legeak ikasi eta erabiltzen jakinbeharra dago, eta gure inguruko botereegoera nola dagoen ikusi behar dugu,mendeko egoera batean gaudela jabe-tu behar dugu, botere eta lege horiekmina egiteko ez, baizik eta ongia egite-ko erabiltzen ikasteko.

Nola lor dezakegu besteak bereonena ateratzea?

Normalean jendeak boterea ez dumin egiteko erabiltzen, ongia egitekobaizik, jende gehienak helburu onakbaititu. Baina nola lor dezakegu beste-ak bere onena ateratzea, edo nola lordezakegu jendeak gauza positiboak egitea, indarkeria erabili gabe? Bada,sedukzioaren bidez. Eta horixe landu-ko dugu ikastaroan: sedukzioaren bi-dez besteak bere barnean duen altxo-rra ateratzen ikastea; izan ere, guztiok

daukagu altxor bat barruan, guztiokdaukagu sobera adimen eta gaitasungure barruan.

Teknika harrigarriak erabiliko dituzuhorretarako, ezta?

Bai, hipnosia eta autohipnosia era-biliko ditugu. Inkontzientera iritsikogara hipnosiaren bidez, oso ondo fun-tzionatzen duen teknika baita, eta geu-re burua hipnotizatzen ere ikasiko du-gu, edozeinek bere buruarekin erabildezakeen teknika baita; emozioak arriskurik gabe aldatzen laguntzen di-gu, eta oso emaitza onak eta azkarrak ematen ditu. Autohipnosiaren bidez, emozio positiboak askatzen ikasikodute parte-hartzaileek.

Zer da autohipnosia?Hainbat kontzientzia maila ditugu,

eta maila horietan batetik bestera ibili-ko gara, beti ere norberak kontrola di-tzakeen mailetan barrena. Hau da, par-te-hartzaileak ez du bere buruarenkontrola galduko, baina inkontziente-ko ahalmenak askatzen ikasiko du, ba-rruan dituen eta ezagutzen ez dituengaitasunak eta adimena askatzen ikasi-ko du. Eta euskaraz egingo dugu hori.

Hori guztia lanean nola erabildezake hezitzaileak?

Irakasle bakoitzari eta parte hartu-ko duen pertsona bakoitzari bere nor-tasuna sendotzeko balio izango dio ikastaroak, barruan dauzkan gaitasu-nak eta adimena ezagutzen lagundukodio, eta, baliabide horiek badauzkalajakinda, bizitzan eta eskolan erabiltzeaizango da kontua, erlazioak hobetzen ikastea, zauriak zaintzea, nortasunasendotzea, lotsa gainditzea...

Ibon DE LA CRUZPSIKOLOGOA

“Jendea ikaragarri harritzen da barruan zer gaitasun dituen konturatzen denean”

Iaz gizakiaren barrualdea landueta gero, beste urrats bat egingo du,aurten, Ibon de la Cruzek. Harremansareetara zuzenduko du begirada.Horretarako, hipnosia eta sedukzioaerabiliko ditu,besteak beste.

EHAZE: Antzerki irakasle jantziak,antzerkiaren balioak hedatzeko


garaian, zer rol betetzen duteirakasleek?

Irakasleek antzerkigintzaren magiahori transmititzen jakin behar dute. Ira-kasleek antzerkigintzaren ateak ireki-tzen lagundu behar diete ikasleei, etabaita beren bidea eraikitzen ere. Horre-tarako, hezkuntzako beste arlo guztie-tan bezala, irakasleak profesionala izanbehar du bere arloan, baina baita ira-kaskuntzan ere. Gure herriko antzerkiirakasleak sormena lantzera eta berengaitasunak jorratzera eta hobetzera bi-deratu behar ditu ikasleak, haur, gaztenahiz helduak, euskaraz ari diren bitar-tean.

Antzerkia euskaraz irakastekozenbait metodologia ezagutarazikodituzuela diozue. Esango diguzuezein diren metodologia horiek?

Euskaldunok ez dugu oraindik eregeure antzerki metodorik eta ezaugarripropio finkorik. Horixe da gure erreali-tatea. Horretan dihardute aktore eta oholtza gaineko profesional batzuekgaur egun, eta gizartean nabarmena dabide onetik abiatu direla. Hala ere, ira-kaskuntzari dagokionez, jendeak orainarte borondate hutsez jardun du antzer-kia euskaraz irakasten. Euskaraz sortu-tako antzerkia nola irakatsi, hori lan-tzea da EHAZEren helburuetako bat.Baina antzerki irakasle guztien arteanjorratu beharrekoa da bide hori, etaguk, ikastaroaren bidez, bide hori bila-tzeari ekin nahi diogu.

Ikastaroa nola egituratuko duzue?Prozesua aurkezteaz gain, partai-

deek dituzten egoeretatik edo kasueta-tik abiatuta, teoria hori praktikan jar-tzen saiatuko gara.

Antzerki irakasleak prestatzeariekin diozue aurten. Euskarazantzerkia irakatsiko dutenprofesionalen falta sumatu duzue?

EHAZEk euskal gizartea antzerki-zalea izatea lortu nahi du. Horregatik,dituen balioak gizartera zabaltzea eta,balio horien eraginez, geurea dugunhizkuntza naturalean hausnartzea, ikastea eta gozatzea du helburu. Zaleta-sun hori indartzen joan dadin, zale di-

“Irakasleek antzerkigintzaren magia transmititzen jakin behar dute”

Antzerki irakasleak trebatzeko eta berriak sortzeko helburuarekin,ikastaroa emango du EHAZEk, an-tzerkiaren balioak hedatzeko. Ikas-taroa emango duten irakasleek es-perientzia handia dute mundu horre-tan. Hauek dira:Ander Lipus,AinaraGurrutxaga eta Asier Sota. Bakoitzakbere irakaskuntzako bideak eraku-tsiko ditu, era teoriko eta praktikobatean.

ren irakasleak behar ditu antzerkiak. Eta irakasle horiek prestatzeari ekinnahi dio EHAZEk. Zergatik? Falta suma-tu baino areago, oraindaino antzerki irakasle profesionalik ia izan ez delakoEuskal Herrian.

Zein dira antzerkigintzatik jasoditzakegun altxorrak?

Antzerkigintzak badu magia bat be-re baitan, antzerkigintza probatzenduen jende gehientsuenari antzerkia-rekiko betiko lotura berezi bat sortzenzaio. Antzerkigintzak geure burua eza-gutzeko eta geure buruaz gozatzekoparada ematen digu, ez da zalantzarikhorretaz; baina, gainera, jende multzobaten bizi kalitatea hobetzeko ekintze-tara bideratuko gaitu, barrua irriz poz-teko balio baitezake, edota gai sozialeiastinduak emateko. Ez al da nahikoa al-txor? Edota nahikoa baino gehiago,aberatsa?

Antzerkigintza etaantzerkizaletasuna sustatzeko

Ixabel MILLETKONTALARIA ETA IDAZLEA

tzeztea ez dela gauza bera azpimarratunahiko nuke. Kontalariok ipuinak kon-tatu egiten ditugu, eta antzerki taldeekantzeztu, antzezlan bat bihurtuz.

Kontalariok, ipuinak kontatzeko,tresna bat edo beste hartuko dugu, bai-na oinarrian testuan dago (eta ez an-tzezlana), eta ahotsa, ahotsaren adie-razpenea. Gero, bakoitza mundu batdenez, espresibitate ezberdinak izatenditugu, bakoitzak berea; mugimendugehiago edo gutxiago, zutik kontatu edo eserita, etab.

Orain, testua buruan badugu ere,garenarekin kontatuko dugu ipuina,beraz kontuan hartu beharko ditugu: ahotsa, gorputza, bihotza (sentimen-duak) eta, horretan sinesten bada, ari-ma ere bai.

Zer da haurrek gehien estimatzendutena ipuin bat kontatzendietenean?

Ipuinen eta haurren arteko loturasoila eta zuzena deigarri egiten zait. Ipuinei buruz zera esaten da: “Ipuinak,haurrak lokarrazi eta helduak esnatze-ko dira”, eta badirudi esaldiaren biga-rren partea ahaztu dugula, eta ipuin hi-tza aipatzean haurrez soilik ari garelapentsatzen.

Helduentzako ipuin asko eta ede-rrak daude, idatzirik eta ahozko tradi-ziotik datozenak, kontalari batzuk kon-tatzen ibiltzen garenok.

Eta zure galderari erantzunez, nireuste apalean, haurrek gehien estima-tzen dutena ipuin bat kontatzen diegu-nean, helduek bezala, haiekin momen-tu atsegin, miragarri edo hunkigarri batkonpartitzea dela uste dut, zuri edo nirigustatzen zaigun bezala.


Ixabel MILLET:Lumatik ahora

Idatzitako ipuin guztiak egokiak aldira ahoz kontatzeko? Kontatu nahidugun ipuina aukeratzerakoan, zereduki behar dugu kontuan?

Egia esan, eta ohitura dugun bezala,idatzita dagoena irakurri egiten dugu,eta idazten duenak idatzitakoa irakurlebatek hartu eta leituko duela pentsa-tzen du; horrela sortzen da literatura. Li-teratura hitza erabiltzen dugunean, “li-teratura idatzia” esan nahi dugu, elipsebatekin “idatzia” janaz. Barruan, elebe-rriak, poesiak, etb, eta ipuinak aurkitu-ko ditugu, ipuin idatziak.

Bestalde, bada beste literatura motabat, “ahozko literatura”, eta kasu hone-

“Haurrek haiekin momentu atsegin,miragarri edo hunkigarri bat konpartitzea estimatzen dute”

Idatzirik dagoen ipuin batetik abiaturik, ipuin hori kontatzeko eman behar diren urratsak landukoditu Ixabel Millet ipuin kontalari etaidazleak ikastaroan. Testua era erraz batean prestatu eta egokitzekoteknikak ezagutaraziko ditu.

tan ez da jaten hitz bat edo bertze, osoajanda dago, existitituko ez balitz bezalatratatzen baita gehienetan. Bertan, ahozko literaturan, elezaharrak, ber-tsoak, etb, eta jakina ipuinak topatukoditugu, ahozko ipuinak.

Beraz, ipuin bat aukeratzerakoan, ipuin idatzi bat edo ahozko ipuin batden jakin beharko dugu; horretarako,klabe batzuk daude kontutan hartu be-har direnak eta ikastaroan ikusiko ditu-gunak.

Ipuin garaikide edo berriak eta ipuinklasikoak kontatzeko teknikaberdina da? Ala teknika ipuinbakoitzera egokitu behar dugu?

Ipuinak kontatzeko teknikak ani-tzak dira. Baina, kasu horretan, ipuinberriak vs ipuin klasikoak kasuan, ipuin berriak idatzirik daudela kontuanhartu beharko dugu; ipuin klasikoak,jasoak izan zirenez, kontatzen ziren be-zala jaso ohi ziren; beraz, gehienetan, ahozko forma gorde egin dute. Horre-gatik prestaketa gutxiago behar izatendugu, beti ere hartzen dugun bertsioa-ren arabera.

Laburbilduz, zera esan dezakegu: idatzita dagoena irakurtzeko da, etagainera haurrentzako ipuinetan, ilus-trazioak izaten dituzte, beraz, begiratubehar den zerbait.

Ikastaroan, batekin zein besteare-kin arin aritzen ikasiko dugu, prestake-ta gutxirekin ipuina kontatzeko prest izaten.

Gorputzak eta gorputz espresioakze garrantzi dute ipuin batenkontaketan?

Komunikazioan duten garrantziberbera, ez gehiago eta ez gutxiago.

Hala ere, ipuinak kontatzea edo an-

Nerea MENDIZABALEz dut zigortu nahi

Nerea MENDIZABALPSIKOPEDAGOGOA

so zehatzak ditu. Indarrak berreskura-tzen, elkarren arteko konexioa lantzeneta bakea lortzen lagunduko digu ho-rrek.

Zigorraren, xantaiaren etamehatxuaren alternatibarik ba aldago? Aipatuko diguzuhorietakoren bat?

Eraginkorrena haurrak jokaera “de-segokiarekin” zer esan nahi digun uler-tzea da, eta, horretarako, prozesuak ha-lako arrasto batzuk ematen dizkigu: be-harrak beteta edo bete gabe izatea dajokaera edo emozio guztien eragilea.Behar horiek identifikatuz eta ezagutuzgero, aukera onena kontuan hartukoduen modua diseinatuz gero, jokaeraedo emozio horiek ez dute modu ho-rretan azaldu beharrik izango.

Ikastaroa teorikoa eta praktikoaizango da. Nola egituratuko dituzueskolak?

Prozesua aurkezteaz gain, partai-deek dituzten egoeretatik edo kasueta-tik abiatuta, teoria hori praktikan jar-tzen saiatuko gara.

Luzaroan, hezitzaileek eta gurasoekez dute zalantzarik izan haurrazigortzerakoan. Orain, zalantzanjartzen da zigorra, ezta?

Bai, askotariko heziketa ereduak ari gara ezagutzen, eta ikusi dugu auto-ritarismoak (“nik esaten dudalako, etakito, bestela…”) edo dena uzteko joe-rak (“dena aske duzu, eta egin nahi du-zuna”) zer eragin izan dituzten haurra-rengan, lortu nahi dugun jokaeran etaelkarrekin eraikitzen goazen harrema-nean. Eta, beraz, zigorrak zalantzan jar-tzera eraman gaituzte.

Zuk diozun bezala, igeri egiten,sukaldean edo gidatzen ikasteanormaltzat hartzen dugu, bainaseme-alabekin komunikatzen ez

“Eraginkorrena haurrak jokaera ‘desegokiarekin’ zer esan nahi diogun ulertzea da”

Zigorraren,xantaiaren eta meha-txuen aurrean, beste aukera batzukbadaudela erakutsiko du NereaMendizabal psikopedagogoak ikas-taro honetan.

dugu ikasten. Hori, ikas al daiteke?Nola egiten da?

Beno, komunikatzen ikasi ez; izanere, modu batera edo bestera, komuni-kazioa etengabea da, haurdunalditikgurasook komunikatu egiten baikarahaurrarekin, eta haurra ere bai gurekin.Ikas dezakeguna elkarrengana gertu-ratuko gaituen komunikazioa da, ezbakarrik seme-alabekin harremanaksendotzeko, baita gainerako harrema-nak sendotzeko ere.

Gehienok gure harremanen kalita-tea hobetzeko gaitasunak eduki nahiditugu. Tamalez, lehiatzera, epaitzera,eskatzera eta diagnostikatzera bidera-tutako eredu hezitzaileekin eta patroie-kin hezi gaituzte gehienok, oso gazteta-tik; aurreiritziak erabiltzera eta giza ha-rremanetan “ondo” edo “gaizki” dago-ena adieraztera bideratu izan gaituzte,moral aldetik. Horretaz ohartzen etabaliabideak eskuratzen ikas dezakegu,guri gertatzen zaiguna adierazteko etabesteari gertatzen zaiona entzuten ikasteko.

Marshall Rosembergen‘komunikazio ez bortitzaren eredua’aurkeztuko duzu ikastaroan.Azalduko diguzu, labur-labur, zerdioen eredu horrek?

Marshall Rosembergek eraiki duenereduaren helburua ez da jendearen izaera edo gurea aldatzea, ez eta beste-en jokaerak eta gureak aldatzea ere, gu-re bidea lortzeko; zintzotasunean etaenpatian oinarritutako erlazioak eraiki-tzean datza; horrela, lehenago edo ge-roago, kontuan hartuko dira denon be-harrak.

Oso prozesu konkretua da, edozergauza adierazteko eta entzuteko gure-tzat oso baliagarriak izango diren pau-


AhotsakstudioJendaurrean hitz egiten ikasi

Haizea MUÑOZAHOTSAKSTUDIOKO AHOTS TEKNIKARIA

pakizun batean hitz egitea, edo klaus-tro batean, edo gurasoen aurrean, edomitin batean.

Ahots eta gorputz hizkuntzaz gain,irakurketa eta inprobisazioa ere landuegiten dira. Gidoi bat edukitzea, eta gi-doi horretatik irteten jakitea garrantzi-tsuak baitira, jendaurrean aritzeko.

Irakasleen lana izan ohi da, eraberean, ikasleei modu praktikoaneuren lan aurkezpenetan edoahozko azterketetan laguntzaematea. Zer izan behar du kontuanlan horretan ari den irakasleak?

Berriro gero eta garrantzi handia-goa ari dira hartzen ikasleek jendaurre-an egiten dituzten aurkezpenek, zorio-nez. Eta hori ikasleekin eta irakasleekinlandu egiten dugu. Programazio bat egin behar da, lanen aurkezpenak mo-du egokian nola egin lantzeko; berrirosortzen ari baita ahozkotasunaren etaaurkezpenak egitearen garrantzia,denbora luzean aparkaturik egon on-doren. Unibertsitateek bultzaturik aridira ikastetxeetan ere aurkezpenaklantzen, ikasleek jakin behar baitute gaibat jendaurrean defenditzen.

Ikastaroan landuko dugu, eta hu-rrengo ikasturteari begira era garrantzihandia izango du, ikasleek aurkezpe-nak jendaurrean egiteko gaitasuna lan-tzea; gaia eman, pautak eman, ariketaorokor batzuk egin, eta gaia azaltzen ikas dezaten. Debate formako eskemalandu nahi dugu, bi talde bereizi eta dia-lektika bultzatu gai baten inguruan, eanork defendatzen duen gai hori ondo-en. Unibertsitatera begira, garrantzi be-rezia hartzen ari den korrontea da ikas-leen ahozkotasuna lantze hau, seguri-tatea eta gaiarekiko kontrola ere lan-tzen baitira.

Jendaurrean hitz egiteko garaian,oro har, ze kezka, beldur edo arazoizaten dituzte irakasleek?

Irakasleen kasuan, arazoa ez da etortzen, normalean, jendaurrean azal-du behar duten gaitik, bere gaia bai bai-taki eta menderatzen baitu. Norberarenizaera eta jarrera izaten dira kezka edoarazo nagusiak, oso urduri jartzen dire-la jendaurrean hitz egitean, ez zehazkiikasleen aurrean hitz egitean, baizik etaaparte, irakasleen aurrean edo guraso-

“Gorputzaren bidez askotan guk nahi ez dugun informazioa ematen dugu”

Irakasleei jendaurrean —klaus-troetan nahiz gurasoen aurrean—segurtasunez hitz egiteko baliabide-ak eskaintzeaz gain,Ahotsakstudiokikasleekin ahozkotasuna lantzekotresnak eskaini nahi dizkie irakasle-ei, jendaurreko aurkezpenak garaibatean izan zuten garrantzia berres-kuratzen ari baitira. Haizea Muño-zek emango du beldur eszenikoasaihesteko ikastaroa.

en aurrean hitz egitean, klaustroan edobileretan. Beldur eszenikoa izaten da irakasleei jendaurrean hitz egitean ara-zo gehien eragiten diena, nahiz eta ja-kin badakien esan behar duen hori in-teresgarria dela.

Jendaurrean, klaustroetan, eskolakontseiluetan eta gurasoekinbileretan hitz egiteko beldureszeniko horri aurre egiten ikastekolehen pausoa zein izango litzateke?

Beldur eszenikoa gainditzeko le-hen pausoa ariketak egitea da. Egoera imajinatzea eta ispilu aurrean ariketakegitea, jendaurrean hizketan ari garelairudikatzea. Ariketa horietan, esan be-har dugunaz gain, gorputza, eskuenmugimendua eta begirada izan beharditugu kontuan. Praktikak egin behardira lehen egunetik, eta zer sentitzendugun ikusiko dugun, angustia eragi-ten ote digun jendaurrean hitz egiteak,edo urduritasuna edo zer. Eta zer senti-tzen dugun jakinda, kontrolatu ahalizango dugu egoera, arnasketaren bi-dez, ariketa teknikoen bidez…Etabehin dena bukatu ondoren, lasaituegingo gara.

Ahots hizkuntzaz gain, gorputzhizkuntza ere landuko duzue.Gorputzaren bidez asko esatendugu? Ba al dakigu gorputzhizkuntza egoki erabiltzen?

Egoera arruntetan bai, badakigugorputz hizkuntza egoki erabiltzen.Gorputzaren bidez informazio handiaematen dugu, askotan guk ez dugunanahi ere transmititzen dugu, urdurita-suna edo intseguritatea, adibidez. Aho-tsa bezala, gorputz hizkuntza ere arike-ten bidez landu liteke, egoera desberdi-nak irudikatuz, ez baita gauza bera os-



GAUTENAAutismoaren azalpena ikuspegi praktikotik

kontzeko. Foro honetako gure biga-rren parte-hartzea izango da hau, etahorrelako gai bat ez da inoiz agortzen;ziur aurrerago ere aukera gehiago izan-go ditugula gehiago zehazteko.

Gautenaren lanari dagokionez, zeindira erakundearen helburuak etazerbitzuak?

Gipuzkoako Autismo Elkartea1978an sortu zen, pareko arazoak zi-tuzten familia batzuen ekimenez. Be-raiek zituzten zailtasunak zirela eta, gi-zartea sentibera bihurtzea eta beha-rrezkoak zituzten zerbitzuak ezartzeaizan zituzten helburu nagusi.

Gautenako zerbitzuek laguntza be-har duten pertsonak artatu nahi dituzte,erabateko laguntza emanez bizitza osoan, bai alor klinikoan, bai hezkun-tzaren esparruan, bai aisialdian, bai la-nean eta bai etxebizitzaren arloan, etapertsona horiek eta horien senideek bi-zi kalitate ona izan dezatela lortu nahidute.

Baliatzen ditugun laguntza progra-mak pertsonalizatuak dira, eta parte-hartzaileekin edo horien ordezkariekinhitzartzen ditugu. Gizartean ahalik etahobekien barnera daitezen lortzea du-gu xede.

Autismoaren gaur egungo egoeragizarteari azaltzea duzue helburuikastaro honetan. Diagnostikorakoirizpideak aldatu egin dira, etaprofesionalek sakonago ezagutzendute gaia. Asko aldatu al da egoeraazken urteotan?

Oro har, sentsibilitate handiagoadagoela esan daiteke, eta hiru arrazoi-ren ondorio izan liteke hori: zenbaitekdiagnostikorako erabiltzen diren tres-nen zehaztasun maila handiagoa delaargudiatzen du; beste batzuek, aldiz,Autismoaren Espektroko Nahasteen(AEN) inguruan jarduten duten profe-sionalen prestakuntza hobea dela dio-te; eta, azkenik, beste zenbaitek dio AE-Nen eragina benetan hazi egin dela.

“Gizartean ahalik eta hobekien barnera daitezen lortzea dugu xede”

Gipuzkoako Autismo Elkarteakautismoaren inguruko azalpenak emango ditu ikastaroan, ikuspegipraktikotik. Zehazki, familiei, ikas-leei eta autismoarekin zerikusia du-ten profesionalei eta,oro har,gizarteosoari autismoa gaur egun zer egoe-ratan dagoen azaltzea du helburuGautenak.

Ikastaroa hiru ataletan bereizikoduzue: lehenengoan, autismoarendefinizioaz jardungo zarete.Laburpentxo bat egin zenezakete?

Nahaste Autista, Garapenaren Na-haste Orokortua da, eta hiru ezaugarrinagusi ditu: harremanetarako zailtasunkualitatiboa, komunikazio mailako na-haste kualitatiboa eta jokaera patroi, in-teres eta ekintza mugatu, errepikakoreta estereotipatuen presentzia.?

Bigarrengoan, tratamenduaz hitzegingo duzue, garatzeko esparruorokorrez, erreferentziazkoprogramez, lan dinamikez...Aurrerapen bat egin dezakezue?

Tratamenduaren arloa lantzerako-an, diagnostikoan agertzen diren zail-tasunekin lotu nahi dugu gaia; hau da,harremana, komunikazioa, eta jokabi-de eta interes mugatuak. Horretarako,psikologiako hainbat proposamen egin dira, formatu moduan, hala nolaHanen programa, PECS, Teacch, RDI eta abar. Hik Hasiko ikastaro honetan,gure aurkezpena komunikatzeko gai-tasunetan oinarrituko da, eta, hortik abiatuta, gainerako zailtasunei eran-tzuten saiatuko gara, ikuspegi orokorbat hartuta, betiere; atea irekita utzikodugu, beste uneren batean gehiago sa-

Jesus GARCIAPSIKOLOGOA

Jara LARREATEGIPSIKOLOGOA

Inge LAZKOZPSIKOLOGOA


Joxe AMIAMAFamilia eta irakasleriaren arteko harremanak

Joxe AMIAMAEHUKO IRAKASLEA

zioa?; edo curriculum aldetik gelako errealitate guztiak kontuan hartzen aldira zuhaitz genealogikoak egiten dire-nean?

“Familien partaidetza eskolan” gaialanduko duzu ikastaroan. Zepartaidetza mota diranabarmenenak?

Gaur egungo erreferente handi batEpstein da. Emakume honek familienpartaidetza sei multzotan antolatzendu. Marko teoriko hau oso funtzionalada edozein eskolak bere diagnostikoaegiteko. Gainera, askotan, eskolakpentsatzen du partaidetza gutxi dauka-la eta ez da egia. Balorazio hobeak ate-ratzen dira.

Zentroetan, familien partaidetza,batez ere, Organo Gorenarekin (edoantzekoarekin) lotzen da. Berriz, Eps-teinentzat kurtso hasierako bilerara jo-atea edo inauterietan eskolara umeei ikustera hurbiltzea ere partaidetza da.

Begirada hau askoz aberatsagoada; pista batzuk ematen ditu harremanhauek hobetzeko; eta bere eragina Or-gano Gorenean izateko.

Eta alderantziz, eskolak nolaaurkezten dira familien aurrean?

Ikerketetan garbi azaltzen da harre-man aldetik boterea irakasleak dauka-la. Oro har, irakasleak noiz bildu, zeingai landu, zer eskatu familiari … eraba-kitzen du.

Edozein harremanetan boterea (le-henengo hitza) nork daukan aztertubehar da. Horregatik niretzat irakaslea-ren aurkezpena familia edo talde batenaurrean oso garrantzitsua da. Segun no-lakoa den abiapuntu hori familiaren erantzuna desberdina izango da. Etahonetarako komunikazio estrategiakmenperatzea oinarrizkoa da.

Eskola eta familia “barku berean”joan behar direla entzuten dugumaiz. Zergatik? Zein izan behar dabi sistemen helburua?

Garai batean irakaslearen funtzioaedukietan oinarritzen zen. Berak baze-kien argi eta garbi zer egin behar zueneta nola. Horregatik, ikasle eta familia-ren papera pasiboagoa zen. Baina,gaur egun, eskola aldatu da eta berefuntzioa (legeak esana) pertsona, hain-bat esparrutan, konpetente izatea da.Planteamendu honetan ikasleek akti-boagoak izan behar dute, eta familiekere bai.

“Eskolak eta familiak helburu bera daukate ume/gazteentzat,eta horri buruz asko hitz egin behar da”

Familia eta irakasleriaren artekoelkarlana hobetzeko hausnarketaketa hobekuntzak planteatzen dituEHUko irakasleak, erlaziozko ere-duak birpentsatzeko eta harrema-nak hobetzeko gako batzuk ezaguta-raziz. Horietako bat gaur egungo fa-milia ereduen aniztasunari buruzhausnartzetik datorrela dio.

Zorionez, helburu hori familiek erenahi dute. Familiak seme-alaba ardura-tsua izatea, arazoak bideratzeko gaita-sunarekin eta besteekin harreman bai-korrak izatea nahi du.

Aurrera al ditzakezu harreman horibideratzeko pistaren batzuk?

Azkar botata hemen daude pista ba-tzuk:

Lehenik: bai irakasleria, baita fami-lia ere, bi sistema ezberdin direla balo-ratzea, eta batez ere, behin baino gehia-gotan gatazkak sortuko direla onar-tzea. Bakoitzak bere arauak, beha-rrak… dauzka, eta batzuetan aurkadaude (adibidez eskolako ordutegian).Baita ere, nola ikusten duten umea/gaztea. Toki batean “ikaslea” bezala etabestean “seme-alaba” bezala, eta bi rolhoriek desberdinak dira (atentzioa,emozioak, espektatibak…)

Bigarrenik: helburu bera daukatelaume/gazteentzat. Eta horretaz askohitz egin behar da bakoitzak bere arlo-etan zer egin dezakeen jakiteko. Bestesistema inbaditu gabe.

Eta azkenik: eskolak errebisio bat egin behar du bere errekurtsoei buruz.(praktikan zein diren Organo Gorena-ren funtzioak, nola antolatzen dituztenkurtso hasierako bilerak, noiz eta zerta-rako biltzen diren familiekin …

Eskolek kontuan izaten al dute gauregun familien eredu anitza?

Gehienok ahoz familien aniztasunaonartzen dugu, adibidez, familia ba-nanduak edo monoparentalak ez ditu-gu “gaizki” ikusten. Berriz, gure eskole-tako praktiketan familia nuklearrare-kin (bikote heterosexual bat eta seme-alabak) oinarritzen gara. Adibidez, aitabeste etxe batean bizi bada, zuzeneanjasotzen al du bere alabaren informa-


Psikomotrizitate praktika, nola,zergatik eta zertarako da eraginkorra eta baliagarria?

Haurraren eboluzioan funtsezkoada sinbolizatzeko gaitasuna garatzea:haurrari aukera eman behar zaio berebarrukoa, bizitzan izandako esperien-tziak eta harremanak irudikatzeko gor-putzaren bitartez, ekintzaren bitartez,jolasaren eta zenbait irudiren bitartez.

Psikomotrizitate praktikan saiatzenda aukera hori ematen haurrari: sentsa-zioetatik, sentimenduak eta emozioakbizi, pentsamendura iristen. Gizakia-ren hiru aspektu hauen integrazioa hel-burua dugu. Bainan dena bere garaianeta behartu gabe, haurrari protagonis-

moa utziz, seguritate marko argi batenbarruan.

Eskola munduan, psikomotrizitatepraktikak haurrari eskaintzen dio berepertsona osotasunean azaltzea. Beregaitasunetan kokatu eta ez bere zailta-sunetan. Bere inziatiba eta gogoari eu-tsi (ez “azalean” nahi duena egin baiziketa benetazko gogoa aurkitu bere bai-tan). Eta guzti hau plazeraren bitartez:egiteraen plazera, eragitearen plazera,mugitzearen plazera, jolastearen pla-zera, sinbolizatzearen plazera, hitz egi-tearen plazera, entzutearen plazera,pentsatzearen plazera. Izatearen plaze-ra.

Zeintzuk dira psikomotrizitate saiobaten helburuak?

Haurrak heldutasun ibilbidea egi-tea, sentsazioetatik pentsamendura,sinbolizazio maila gero eta garatuagoe-tan aritzen.

Hasieran, haurrarengan egiteko, izateko gogoa sortu abiapuntua dugu.Horretarako psikomotrizistaren jarre-rak oinarrizkoak dira: haurraren inizia-tiba eta autonomia errespetatzea; en-tzuteko gaitasuna eta enpatia izatea; se-guritate legearen erreferentea izatea.

Gelaren diseinua, espazioen etadenboren antolaketa eta erabiltzen di-ren materialak izango dira psikomotri-zistak erabiltzen dituen baliabideak be-re jarrerak azaltzeko. Horrekin guztia-rekin markoa eraikiko du, seguritatemarkoa, eta horrela konfiantzazko ha-rremana eta ingurua osatuko ditu.

Hasierako konfiantza eta seguritatehauetan oinarritua, haurra egiteko go-goaren poderioz psikomotrizitate ge-lan egiten eta eragiten hasiko da. Egitehonetan aurkituko ditu bere barruan

dituen plazerak, gogoak, beldurrak,mugak, etab.

Psikomotrizistak eta berak sortuta-ko markoak ematen dioten seguritate-az plazerean bizi ahal izango ditu espe-rientzia horiek. Plazerak bere buruarenbatasuna eta osotasuna eragingo ditu.Bere buruaren oinarria eraikiko du pla-zer horrek.

Barruko plazer honetatik abiatuz,barruko identitate honetatik abiatuz,haurrak sortuko ditu irudiak eta sinbo-lizazio maila desberdinetan arituko da.Horrela bere esperientzia horiek inte-gratuko ditu irudi horiekin bere pertso-naren batasuna lortzeko.

Beraz, izatearen plazerrak, egitea-ren plazerrak norebrak bere burua sen-dotuko du, eta pentsamendura eta ko-munikaziora irekiko da haurra, hazte eta autonomia bidea zabaltzen.

Psikomotrizitate praktikaren gakoahaurrari bere garapenaren protagonista izateko espazioaematea da, ezta?

Psikomotrizitate praktika “ez zu-zendutako” pedagogien artean kokatudezakegu. Hau da, haurrarekin ez du-gu zuzendutako ariketen bitartez lan egiten.

Zergatik? Konfidantza dugulakohaurraren gaitasunetan. Haur txikiak,uzten bazaio, bizi nahi du, ezagutu nahidu, handitu nahi du, esperimentatunahi du, mugitu nahi du, jolastu nahidu. Hezkuntzako profesionalok eginbehar duguna hauxe da: ondo aztertuzer nolako ingurugiroak antolatu hau-rrak aukera hori edukitzeko, zer nolakojarrerak eta harremanak sortu behar di-tugun haurra bere prozesuaren prota-gonista izateko.

Alvaro BEÑARAN2-3 urteko haurren psikomotrizitate praktika

“Bizitzaren hasieratik haurrak dakarren bizitzeko energia eta indarrak errespetatu behar ditugu”

Psikomotrizista bere burua askolandu duen pertsona bat denez, erahorretan badaki zeinen inportanteaden haurra errespetatzea eta hari se-guritatea ematea. Horixe da psiko-motrizistaren lana: haurraren gaita-sunean konfiantza jartzea.

Alvaro BEÑARANPEDAGOGIA TERAPEUTIKOAN LIZENTZIADUNA


Haurrak ez badu egiten handitzea-ren prozesua bere barrutik abiatuz, he-teronomia dinamika batean murgildu-ko da, dependentzian.

Bizitzaren hasieratik haurrak daka-rren bizitzeko energia eta indarrak errespetatu behar ditugu. Ez ditugumurriztu behar, baina bai bideratu. Ho-netan datza hezkuntza: nola eman bi-dea energia horri sozializazio prozesubaten barruan.

Psikomotrizitate praktikan haurrariematen zaion lehenengo mezua hauda: “gela honetan zu izan zaitezke za-ren bezalakoa. Hemen zure burua azal-du dezakezu”. Gero gure lana izangoda nola lagundu haurrari heldutasun eta autonomia bidean aritzen.

Eta haurra bere prozesuaren prota-gonista izateko ezinbesteko abiapun-tua da bere gorputzaren eta mugimen-duaren plazera bizitzea. Horregatik gu-re geletan autonomian mugitzeko etaeragiteko baliabideak egon behar dira.Plazerezko sentsazioak bizitzen dire-nean, norberarengandik sortu den ekintzetan oinarrituak, orduan haurraksustraitu egiten du bere garapen proze-sua bere baitan. Barrukoa eta kanpo-koa aurkituko dira, eta elkarrizketatu-ko dute. Kanpokoak ez du estaliko ba-rrukoa.

Gaur egun eskoletan kontuanizaten al da haurrak zer nolako baldintzak behar dituen 2-3 urtedituenean? Zer egin dezakeeskolak adin horrek duen garrantziakontuan hartzeko?

Lehehengoa: 2-3 urteko haurrak ezdu eskola behar (bere ingurua egokiabaldin bada). Gizarteak du eskolarenbeharra.

Bigarrena: hori dela eta baldintza egokienak sortu behar ditugu haurra-ren eskolarizazioa ahal duen segurue-na izateko.

Hirugarrena: egokitzapen sistemabat sortu behar da eskola bakoitzean,eskolatzearen hasieran, 2 urteko hau-rren larritasunak eta beldurrak jaistekogarai horretan, beste helburuen artean.

Laugarrena: adin honetan gerokosozializazioaren oinarriak eraikitzen ari dira, baina haurrak ez daude batereprest taldeka funtzionatzeko. Horrega-tik kopuruak egokiak izan behar dira:12 haur baino gehiago ez.

Bostgarrena: espazio eta material egokiak egon behar dira. Txikiak izate-ak ez du esan nahi leku txikiak nahiko-ak direla. Ondo aztertu behar da zer no-lako objektuak erabili eta nola eta noizeskaini. Ordutegiaren antolaketa. Errit-moak (seguritatea-autonomia-seguri-

tatea-autonomia…).Seigarrena: adin honetako haurre-

kin dagoen hezitzaileak ondo ezagutubehar ditu zeintzuk diren haur hauenpremiak eta interesak bere bizitzan etahortik abiatu.

Zazpigarrena: banaketa dugu ho-rietako ardatz nagusi bat: haurrari au-kera eman behar zaio berak menderadezan prozesu hori. Hezitzailearen ja-rrerak asko zaindu behar dira honetan.

Zortzigarrena: hezitzaileen forma-zioa adin txikietan pentsatzen dugunabaino askoz inportanteagoa da. Haurtxikiek gogor eragiten dute hezitzailea-ren pertsonarengan eta emozioetan.Hezitzaileak jakin behar du hori guztiajasotzen eta komunikazioa eta jolasabihurtzen, eta ez proiektatzen bereahaurrengan.

Bederatzigarrena: familiekin harre-mana funtsezkoa da. Elkarlana. Norbe-raren identitatea eta lekua errespeta-tuz.

Etab. etab.

Psikomotrizitateak nola laguntzendu 2-3 urteko haurrak bere buruagan segurtasuna edukidezan?

Psikomotrizista bere burua askolandu duen pertsona bat delako: horre-


la badaki zeinen inportantea den hau-rra errespetatzea eta hari seguritatea ematea.

Bere jarreren bitartez haurrak jakinbehar du gela horretan ez dagoela arris-kurik, inor ez duela behartuko, ez due-la erreprimituko. Identitate argi eta sen-do bat duen pertsona bat aurkituko du,eta horrek aukera emango dio bere identitatea eraikitzen.

Hor aurkituko du” bai” eta “ez” esa-ten dakien heldu bat. Haurraren pertso-nari beti “bai” esaten diona. Aukera ematen duen legea, ez murrizten due-na, defendatzen duen heldua.

Horrela haurra zentratuko da bereesperientzietan, lasaitasunean. Den-bora edukiko du aurrera eta atzera egi-teko, errepikatzeko, “gaizki” eta “on-do” egiteko juiziorik gabe. Denbora edukiko du bere pertsonaz arduratze-ko. Bere buruaren oinarriak eraikitze-ko denbora. Horrela gero joango damundura seguritatean, identitate bate-kin.

Psikomotrizitate gelan haurrak eginditzake jolas asko, ekintza asko, balio-garriak direnak bere bizitzan dituenbeldurrak, inseguritateak, gaizki egote-ak gainditzeko.

Adibide bat jarriko dut: gorago ai-patu dut banaketak duen garrantzia: baadin honetan haurrek badituzte balia-bide batzuk bere burua ziurtatzeko ho-rren aurrean: jolastea eta mugitzea batda: bere baitan aurkitzen duen plazerhorretan bere seguritatezko pertsonen

errepresentazioa eraikitzen duelako(beraiekin izandako plazera gaurko-tuz). Bestaldetik bete-hustu , Joan-eto-rri, desagertu-agertu, bildu-sakabana-tu, etabarreko ekintzetan “presentzia-absentzia dinamika menderatzen arida. Horrela bera da banaketa prozesuamenderatzen duena, bere autonomiaprozesuaren oinarriak lantzen.

Autonomia eta sozializazioa nolalantzen du haurrak psikomotrizitate gelan?

1.- Hasierako harreman egokia bizi.Bizitzaren lehenengo urtean, Winni-cott-ek dioenez “Bai handi bat” emanbehar zaio. Haurrak eraiki behar du:“NAIZ” eta izateko gogoa eduki. Ahal-guzti magikoaren garaia da. Dena ema-ten zaio umeari. Errealitetak bere mugaeta frustrazioekin itxoin behar du. Umea besteaz eta bere afektuaz bete-tzen da. Atxikimendua egiten du.

2.- Progresiboki errealitatearekinkontaktua egin behar du. “Ez txikiak”jasoko ditu bere pertsonari esandako“bai handi”-aren gainean. Besteak etabere burua pixkanaka bereiztuko ditu.Haurra, pixkanaka, banatu behar da,bere burua eraiki behar du ondo be-reiztuta.

Afektibitatea eta legea, hezkuntza-ren oinarri. Bere izatea zalantzaz kanpodagoenez, frustrazioak jasotzen hasidaiteke. Inoiz ez, errepresioa. Haurra-ren premiak errespetatzen, frustratudaiteke nola bete premia horiek. Adibi-

dez: “bota ditzakezu pilotak airetik bai-na ez egurrak”: inportanteena da hau-rraren botatzeko premia hori errespe-tatzea, baina bideratu dezakegu nola egin botatze hori: hemen dago soziali-zazioaren hasiera.

Frustrazio horretan ez dago haurra-ren autonomiaren murrizketa. Alde-rantziz: aukera ematen zaio bereizteneta argitzen besteen identitatea eta be-rea. Haurra hasten da sartzen errealita-tean, gizartean, elkar bizitzan.

Psikomotrizitate gelan frustrazio le-gea lantzen dugu: “bai bainan ez” edo“ez baina bai”: “indar handia duzu etabultzatu ditzakezu dorreak edo saltoakeman, edo karraxiak bota, bainan ezinduzu mina eman”, hau da: “bai, erakutsidezakezu zure indarra, zure energiabaina ez mina ematen.

Orduan haurrak badaki bideratu di-tzakeela bere gogoak eta energiak es-pazioan, objektuetan, bere gorputza-ren bitartez, bere jolasen bitartez, berakegindako eraikuntzen bitartez….bainabesteekiko errespetuaren barruan.

“Gela honetan egia izango balitzbezala dena egin daiteke” “gela hone-tan gauza askotan jolastu dezakezuebainan minik eman gabe eta minik har-tu gabe”.

Bukatzeko, esan behar dut guregaurko gizarte honetan sozializazioprozesuak premiazkoak bihurtzen aridirela: afektibitatea eta legea behar di-ra, biak.

Baliabide merkea, eskuradaukaguna eta sormena lantzenlaguntzen diguna da maskaragintza,ze beste gauza positibo ikustendizkiozu maskaragintzari?

Asko dira eskolan honelako eskula-nak egiteko aukerak: ihauteriak, urte-betetzeak, eguberrietako festak, olen-tzeroak, antzerki saioak, buruhandiak,erraldoiak... Horrez aparte, hamaikateknika erabili daitezke, gehientsue-nak aurrekontu txikia behar dutenak.Gainera, eskulan irekia da, norberakbere irudi propioa lantzeko aukera du,ez du zertan besteen berdina izan be-har. Horixe bera delako maskararen es-perientzia; kanporatu nahi duzun ima-jina janztea. Denok dakigu zein moti-bagarria den. Umeak barrenean duensormena erabat islatu egin daiteke. Ho-ri da gure erronka.

Sarri liburuetatik atera, etasormena lantzea zaila egiten zaie

irakasleei. Teknika egoki batzukikasteak laguntzen du sormenalantzen?

Teknika berriak ikastea dudarik ga-be nolabaiteko pizgarria da, bide be-rriak irekitzen dizkigute. Betiko esku-lanak eraberritu egin daitezke, aukeragehiago zabaltzen dira. Kartoiak etaontziak lotzeko lokailu berriak daudegaur egun, kola bereziak, termokolak,paper engomatuak, dentsitate ezberdi-neko gomaespumak... Hala ere, esanbezala, pizgarriak baino ez dira, bideberriak irekitzen dituzten giltzak beste-rik ez. Benetako bidea gero hasten dasormenak gidatuta. Horretan erregairikinportanteena, dudarik gabe, askatasu-na da. Umea erabat libre sentitzen de-nean hasten da jolasa-lana-eraikuntza.

Papera, kartoia, gomaespuma etaetxe guztietan topa daitezkeenontziak erabiliko dituzue maskarakegiteko. Ohiko gauzekin artea egineta sormena landu daiteke, beraz?

Gaur egun gero eta ohikoagoa arida bihurtzen eskulanen sorten feno-menoa. Jolas programatuak bezala fun-tzionatzen dute. Kit edo sorta ireki, ja-rraipideak irakurri eta puzle bat balitzbezala osatu ahalik eta modu perfek-tuenean. Sormenarako lekurik ez. Zen-bat eta ohikoagoa eta arruntagoa denerabiltzen den materiala, orduan etaharriagoa emaitza. Honela ezerezetiksortuko balira bezala azaltzen dira egi-ten diren eskulanak. Ez al du horrekguztiak artetik gehiago, kinder arraul-tzako jostailua muntatzea baino?

Haurra bera lana-artearen gidariizan dadin proposatzen duzu. Horrekhaurren autonomian askolagunduko du, ezta?

Hala beharko luke, dena den zen-bait kasutan honelako lan aske baten

Pablo FEOHaurrei zuzendutako maskaragintza

Pablo FEOLEITZAKO TAILER OKUPAZIONALAREN ARDURADUNA


aurrean umea galduta sentitu daiteke.Horretarako gaude gu, gidatzeko bainaez bukaerara arte. Umeak bere bideaaurkitzen hasten denean urrundu eginbeharko gara, orduan hasiko da bereibilera askea. Bukaeran umeak berakbakarrik egiteaz aparte, bakarrik eraba-ki duela ere sentitu behar du.

Ikastaroan parte hartuko dutenirakasle eta hezitzaileak haurrenrolean jarriko dituzu ezta, mozten,itsasten, tolesten? Nolaegituratuko duzu ikastaroa?

Umeen rola barrendik bizi behar dabere baitan gertatzen dena ulertzeko.Orrialde zuriaren egonezina, proposa-men pizgarria, teknika eta materialenjabetzea, ikasleek sentitzen dutenaezagutuz hobeto lagunduko diegu.Hori izango da gure lana; proposatu etalagundu, inoiz ez epaitzea, ez bukaera-ko lana ezta prozesua ere.

Nire asmoa maskara bihurtu daite-ken edozein gai erabiltzea da, papera,ontziak, kartoia eta gomaespuma bere-ziki. Lehen egunean papera eta etxeguztietan topatu daitezken ontziak era-biliko ditugu. Mozten, tolesten, itsas-ten, lotzen eta sormena pizten ikasikodugu. Nik ereduak eman, eta ikasleakumeak balira bezala jokatuko dute, ba-koitzak bere bidea eginez. Karetak, txa-noak, buruhandiak... Bigarren egune-an, kartoia izango da protagonista na-gusia. Buruandiak, olentzeroak, kare-tak, txanoak...Azkenik gomaespumaezberdinez baliatuko gara ikasitakoteknikak lantzeko.

Jakin badakit irakasleen artean ideia on, berri eta eraginkorren goseabadela. Proposamen modernoak, era-ginkorrak eta efektistak ere behar dira.Hori guztia asetzen ere ahalegindukonaiz. Horrela irakasleren motibazioaeta sormena pizten lagunduko dut.

“Umea bere bidea aurkitzen hasten denean urrundu egin beharko gara”

Papera, kartoia eta gomaespumaerabiltzeko teknika egokiak irakatsi-ko dira tailer honetan, inauterietan edota urtebetetzeetan erabiltzeko.

Ana ELORZAOh happy, kanta eta dantza ezazu

Ana ELORZAFILOLOGOA ETA MUSIKARIA. AHOTSAKSTUDIOVOICES.

hiru ordu eskaintzen zaizkio jarduerahoni, eta horrek eskatzen du ikasturtehasieran ikasleen ezaugarriak ezagu-tzeko casting edo proba batzuk egitea,ikasleen perfilak ezagutu ahal izateko,hizkuntza gaitasuna, belarria, musikaezagutza, nola mugitzen diren, ingele-sa nola ezagutzen eta ahoskatzen du-ten, erritmoa… ezagutu ahal izateko.Parametro guztiak aparte lantzen dira,ariketa desberdinen bidez lortzen duguinformazioa. Lehenengo lauhilekoandatu guztiak ditugu, eta horien arabera,kantuak egokitu eta landu ditzakegu.Baina horrek ez du esan nahi belarritxarra duena, edo dantzarako gaitasungutxiago duena jardueratik kanpo gel-ditu behar denik; alor teknikoan, edoprogramazioan… beti dago zeregina,eta nerabeak estimula daitezke.

Nerabeak kantura eta dantzaraerakartzeko, beharrezkoa al daeuren gustuko kantuak jorratzea?Ze garrantzi du aukeratzen denkantuak ikasleen motibazioan?

Nerabeak izan, txikiagoak izan, edoedozein adinetakoak izan, kontuan eduki behar da ze garai ari den bizitzen,eta garai horretan ze musika duen go-goko. Irakaslearen erantzukizuna da ikaslea dagoen garai horretan motiba-tzen duen kantua aukeratzea, eta ego-kitzea. Ez da nerabeen gustuko edo-zein kantu aukeratu behar; abestiak ezaugarri batzuk eduki behar ditu, etaegokitu egin behar da aurrean dauka-zun taldearen arabera. Adibidez, punk

“Nerabeek konfiantza handia hartzen dute jendaurrean zerbait egitean”

Gaur egungo abesti modernoakkantatu eta dantzatzera gonbidatzenditu Ana Elorzak irakasleak eta ikas-leak, beldurretatik eta lotsatik aska-tzen laguntzeko, gozatzeko eta nor-bere buruarengan konfiantza be-rreskuratzeko.

abesti bat eskatzen badute gazteek, ziu-rrenik bere horretan ezingo da landueskolan, baina abesti horren zatiren bathartu eta moldatu ahal izango da talde-an lantzeko, eta horrela motibatuago egongo dira ikasleak.

Abesti guztiek ez dute berdin fun-tzionatzen talde guztietan, aurrean di-tuzun nerabeen nahi eta ezaugarrietaramoldatzen jakin behar da, neska-mutilkopurura, mutilen ahots aldaketara…Taldeak berak emango dizkio irakasle-ari pautak.

Jarduera honekin kantuarenparametro guztiak lantzen dira,ezta? Hizkuntza, ahoskera,arnasketa, erritmoa… nola lantzendira parametro horiek guztiak?

Kantua eta dantza ikasturte guztianzehar landuz, normalean astean bi edo


Kantuarekin batera dantza lantzenduzu zuk. Ze jarrera dutegaztetxoek dantzara gonbidatzendituzunean?

Ikasle askok, adin honetan, eurekeskatzen dute dantza sartzea ikuskizu-netan. Telebistaren indarrez, bideo-kli-pen eraginez, bereziki pop musikarenzaleek eurek eskatzen dituzte koreo-grafiak. Ikasleak dantzak eskatzen hasiziren une berean, ni Cuatro telebistara-ko dantza eta kantua nahasten zituenformatua lantzen ari nintzen, eta geroOh Happy!-rekin hasi nintzen ETBn, eta ondorioz, nire esperientziak etagaztetxoen eskariak bat egin zuten uneberetsuan, eta koreografiak lantzen ha-si ginen. Nerabeak, azken batean, kul-tura horretatik datoz eta euren nahika-riz, jolas-orduetan prestatzen dituztekoreografiak, euren iniziatibaz sortzendira askotan.

Nerabeak protagonista sentitzekojarduera egokia da Oh Happy-keskaintzen duena, ezta? Nola

lantzen duzue aspektu hori?Edade honetan, dantzarako edo

kanturako dohain oso onak izan arren,lotsa handia dute nerabeek, eta hori daarazo handiena. Lotsa, beldurrak etagora-behera handiak dituzte nerabeekgarai honetan, eta horiek gainditu eta urratsa ematera bultzatzen dituzuneanaldaketa handia egiten dute nerabe as-kok. Beren buruagan konfiantza han-dia hartzen dute, hasiera batean ikus-ten ez zituzten gaitasunak dauzkatelaohartzen baitira, estimuluari esker. Ka-su bakan batzuetan kontrakoa ere ger-ta daiteke, baina normalean, aurrera urratsa egiten duenak, eta jendaurreankantatzera edo dantzatzera animatzendenak, aldaketa handia egiten du. Ziklooso batean ikasleen eboluzioa jarraituondoren, ikusi dut aldaketa handi hori.

Irakasleen egitekoa zein daikasleekin kantua eta dantzajorratzeko garaian?

Irakasleak oso kontuan izan beharditu adinaren problematika hauek, lo-

tsak, beldurrak eta gora-beherak, etahorren arabera bultzatu eta estimulatubeharko ditu ikasleak.

Horrez gain, nire kasuan adibidez,ahotsa lantzen dut kantuan espezialistanaizelako eta horretan jakinduria du-dalako, baina espezialista izan gabe ere, zenbait gako kontuan izan behardira, adibidez, kantuak moldatu eginbehar direla aurrean daukagun taldea-ren ezaugarrien arabera; DBHko biga-rren mailako ikasleen kasuan, esate ba-terako, ahotsa aldatzen hasten zaie mu-tilei, eta ze puntutan dauden oso kon-tuan izan beharko du irakasleak jardue-rak funtziona dezan. Ikastetxea ze pun-tutan dagoen ere kontuan izan behardu irakasleak, musikarako ze zaletasuneta ze ezagutza duten ikasleek, dantzaegiten duten eskola orduetatik kan-po… ezaugarri horiek guztiak kontuanizan behar ditu irakasleak.

Ikastaroan, oso modu sinplean, ikasleek eskatzen dituzten gaur egun-go kantu modernoak lantzeko errekur-tsoak eskainiko dizkiegu irakasleei.


Mirari BEREZIARTUACoaching


zaien, hor ditugu, besteak beste, euskalcurriculumean hartutako konpromiso-ak. Gizarte osoa hartzen du erronka ho-rrek, bizitza osoan eta bere osotasune-an: euskal curriculuma eta hor ageri di-ren bost konpetentziak.

Beraz, aurrez aurre daukagun alda-ketarako behar ditugun konpetentziakeskuratzen trebatzeko balio digu coa-ching-entrenamenduak.

Eta zer da konpetentzia?Guztiok dauzkagun gaitasunak di-

ra, praktika egokiarekin trebatuta lor-tzen ditugunak. Labur esanda, konpe-tentzia zera da: gaitasun garatua.

Beraz, nola lagundu trebatzenpertsonei eta erakundeei,aldaketaren erronkari egoki aurreegiteko?

Nola lagundu pertsonari bere bizi-tzan liderra izaten? Pertsonekin lan egi-ten duen edonori nola lagundu komu-nikazioa eta harremanak oinarri eta es-

Zer zentzu dauka coaching-ak gauregungo gizartean?

XXI. mendeko gizartean, bizitza ulertzeko era eta egunerokotasuneanjarduteko era aldatzen ari dira. Biziki-detzan, ezaugarri berriak azaleratzen ari dira. Etengabeko aldaketa horreksortzen duen kaosaren aurrean, auke-rak erantzukizunez hartzea dagokigu,bai bakarka eta bai taldean. Gainera, al-daketa etengabea bada ere, aldagai be-rriekin dator orain, eta ziztu bizian. Bes-talde, ezaugarri berri horien artean, ba-da bat bereziki aipatu beharrekoa: bizi-tzari begiratzeko era analitikoa erabil-tzetik sintetikoa erabiltzera pasatu ga-ra, letretan oinarritutako ikuskera par-

Aldaketa zurkaizten

Pertsonen eta Erakundeen Lider-go Berrirako entrenamenduetan es-pezializatua da Mirari Bereziartua.Zentzu bila dabilenari bere bertsio-rik onena lantzen lagundu nahi dio,ikastaro honen bidez.

tzialetik irudiak giltzarri dituen osota-suneko ikuskera erabiltzera, hain zu-zen.

Sakonetik aldatzera bultzatzen gai-tu berrikuntza horrek. Eta, era berean, izugarrizko ezinegonak sortzen dituzenbaitengan. Izugarrizko ikara senti-tzen du zenbaitek horren aurrean, Lu-rrak oinazpitik ihes egin izan balio etaoinarririk gabe gelditu izan balitz be-zala.

Horri aurre egiteko, laguntza bikai-na ematen du coaching-ak, eta 2004tik,Euskal Herrian liderrak gara Coachin-galdaketa eskolakook.

Zertarako balio du?Aldaketaz ari garenean, ezagutza

ulertzetik haratago joan beharra dago,aldaketa semantikoan bakarrik ez gel-ditzeko. Hain zuzen ere, desberdin egi-tera jo behar dugu. Inertzia zaharretatikirtetea eta zentzua biziberritzea dagoki-gu. Gainera, Euskal Herriak etorkizu-neko erronka berriei erantzun die-

Mirari BEREZIARTUAPEDAGOGIAN ETA COACHING-EAN LIZENTZIADUNA

tilo desberdin batean gauzatzen? Nolaaldatu erakundeetako buruak, kudea-tzaile izateari utzi eta lider bihur daite-zen?

Erronka horiei modu eraginkorre-an erantzuteko, bada osotasunean etagizatasunean oinarritutako laguntzamodu bat, coaching izenekoa. Politi-kan, sindikalismoan, hezkuntzan, osa-sun arloan, kiroletan eta abarretan eza-guna da jada laguntza modu hori.

Inertziatik irten eta bizitzarenzentzua etengabebiziberritzerakoan, nola lagundezake coach edo entrenatzaileak?

osorik hartuz, oinarriei, estiloari etaelkarrizketaren jardunbideari jarraituz.Bai gure komunikazioan eta bai biziki-detzan, norbera izaten, pentsatzen,sentitzen, ekiten eta egiten jakiteko.

Hori guztia, ezagutzaren transmisiohutsetik jauzia egin, eta entrenamen-duan murgilduta.

Nori laguntzeko balio du coaching-ak?

Adin eta espezializazio guztietakopertsonei eta erakundeei laguntza

eman ahal izateko entrenatzen gara.Hobekuntza eta garapena lortzen la-guntzeko. Horretarako, besteak beste,motibazioa, komunikazioa, konfian-tza, oreka pertsonala eta nahien adie-razpena lantzen dira coaching-aren bi-dez.

Pertsonen, taldeen eta erakundeenikuspegi boteretsua sustatu behar du-gu, irtenbideak bilatu, gizatasunean etapertsona guztien puntu sendoetan oi-narrituta. Norberaren kontzientzia, izan nahi dugunarekiko erantzukizu-nezko konpromisoa eta hori lortzekonorberak dituen ahalmenekiko kon-fiantza indartzea da helburua.

Erakundeetako titularrentzat, zu-zendarientzat eta talde profesionalen-tzat egokitzen ditugu gure entrena-menduak, eta gizabanako bakoitzaprintzipio, estilo eta jardunbide zeha-tzen bidez entrenatzen dugu, entrena-tzaile-coach izateko.

Zertan oinarritzen daCoachingaldaketak eskaintzenduen sistema?

Coachingaldaketa eskolak sortuduen sistema Thomas Leonard-en eta

John Witmor-en entrenamendua uler-tzeko moduan oinarritzen da. Eta adi-men soziala eta emozionala, berriz, na-gusiki Daniel Golemann, Jhon Cotter,Erich Fromm eta Mihaly Csinkzen-mihaly-ren lanetan. Guztiekin, aldake-ta egiten ikasteko joera berrirako kit oso bat eskuratzen da, interesatua pro-tagonista bihurtzen duena, hura berahartuta bidaia orriaren subjektutzat.

Saioak praktikoak ala teorikoakizango dira?

Esandakoari barne lotura emateadu helburu gure lanak, eta horretarakoentrenatzea. Gizakiok oinez ikastendugun bezala egiten dugu hori. Ibiliz ikasi ibiltzen. Horretarako, beharrez-koa den marko teorikoa modu xumeaneta laburrean eskaintzen da, gurasoektxikitan gertutik babesa eta motibazioaematen diguten bezalaxe. Kasu guztie-tan, ibili, norberak egin behar du. Be-raz, coah-entrenatzaile lana nola egin ikasteko, entrenatuz egiten dugu, ha-sierako pausoak elkarrekin eginez, eta,ondoren, bakoitzak bere bideari jarrai-tuz, lortu arte.


UrtxintxaZertan jolastuko gara?

gauzak aurkitzen eta esperimentatzenere laguntzen du. Haurrak distantzia eta espazioa kalkulatzen ikasten du,gauzak eta jostailuak manipulatuz; etaeuren forma, neurri, tenperatura etabestelako elementuez ohartzen da.Pentsamendua ordenatzeko ere lagun-garri da; haurra denboran kokatzen da,espazioaren nozioak barneratzen ditu,bere hipotesi propioak egiaztatzen di-tu, eta ezagutzak lantzen ditu. Azkenik,balio terapeutikoa ere izan dezake. Egunerokotasunetik ihes egiteko au-kera ematen du, eraberritzea eragitendu, eta gordeta dagoen energia guztiaaskatzen laguntzen du.

Beraz, jolasak aukeratzerakoan al-derdi guzti hauek kontutan hartzea ko-meni da, ezarritako helburuen araberajolas mota bat edo bestea egokiago izango baita. Hala ere, ia jolas guztiekinalderdi guztiak lantzen direla esan dai-teke.

Ikastaroa praktikoa izango denarren, landuko den guztia oinarriteoriko sendoen gainean eraikiadagoenez, aurkez al ditzakeguoinarri teoriko horiek?

Jolasari buruzko perspektibarik za-harrena ikuspegi filosofikoak ematendigu. XIX. mendetik hasita, lehenik oi-narri biologikoak hartzen dira, geroraantropologikoak eta azkenik psikolo-gikoak. Teoria klasikoek aditzera ema-ten dutenez, jolasak nortasunean ga-rrantzia du, eta, era berean, jolasa nor-tasunaren araberakoa dela. Teoria mo-dernoek jolasak haurraren garapeneanduen garrantzia nabarmentzen dute. Psikologiaren ikuspegitik aztertzen du-te jolasaren garrantzia.

Gure jolas ikastaroetan alderdi psi-kologikoan oinarritzeaz gain, alderdikulturalari ematen diogu garrantzia.Horretarako Johan Huizingaren teoriahartzen dugu oinarritzat. Huizingarenarabera “Jolasa jarduera aske bat da,zerbait "balitz bezala" egitean datza-na eta bizitza arruntetik kanpokojarduera bezala ikusten dena, baina,hala ere, jokalaria erabat bereganadezakeena, inongo interes materialik

“Jarduera ludikoaren bitartez haurrak oinarrizko gaitasunen garapena lortzen du:psikomotorra, kognitiboa, afektiboa eta soziala”

Modu praktikoan, jolasa haurra-ren garapenean zeinen garrantzi-tsua den azalduko du Urtxintxak, etaera berean, garai bateko jolasen etagaur egungoen, edota atzerrikoen eta Euskal Herrikoen artean daudenantzekotasunak azaleratuko dituzte,kasu guztietan, jolasen oinarria osoantzekoa baita.

eta probetxurik atera ez arren, den-bora eta espazio jakin batean egitendena, arau jakin batzuk beteaz era-tzen den ordena bati jarraituz, eta eguneroko mundutik bereizteko mis-teriozko giroa sortzen edo mozorroaerabiltzea dakarrena”

Ze garrantzi du jolasak haurrarengarapenean? Eta zergatik dagarrantzitsua jolas bat edo besteaaukeratzea?

Helduen ikuspegitik, jolasa garran-tzi handiko elementua da haurraren ga-rapenaren hainbat alderdi lantzeko.Jarduera ludikoaren bitartez haurrakoinarrizko gaitasunen garapena lor-tzen ditu: psikomotorra, kognitiboa, afektiboa eta soziala.

Jolasa garrantzizkoa da haurrarengorputzaren hazieran. Haurrak beregiharrak dantzan jartzen ditu jolaseanegiten dituen mugimenduekin. Jolasak


Garai batean gure aitona-amonakzertan jolasten ziren azaldukoduzue ikastaroan. Zer nolakojolasak ziren?

Ikastaroan, aitona-amonei entzun-dako jolasen berri emango dugu. Jolasasko guregana iritsi dira eta egungohaurrek egiten dituzte: sokasaltoan,korroan, ezkutaketan... Beste batzukkaleetatik ia desagertu dira. Beraz, ikas-taroaren atal honetan horietaz aritukogara. Alde batetik, hainbat trebetasunjolas egingo ditugu; tortoloxekin jolas-tuko gara, txantxariak edo poxpolinakzer diren ikusiko dugu, intxaur jolasakegingo ditugu. Bestetik, jolasteko as-paldi erabiltzen ziren abestiak aztertueta landuko ditugu.

Zer nolako bilakaera izan duteEuskal Herriko jolasek?

Garai batean erabiltzen ziren jola-sen eta egun erabiltzen diren jolasen oi-narria bera da. Nagusiki aldatzen ari de-na jolas horietan erabiltzen diren ele-mentu materialak dira, jostailuak. Kris-talezko kanikarik ez zenean, fruituekinegiten ziren gaur egun kanikekin edodendetan erosten diren modazko besteelementuekin egiten diren jolasak. Ho-rien lekuko dira intxaurrak erabiltzenziren jokoak (intxaurreta, amia ba-rruan, lau lauka, botxo…). Bestetik, ka-leko espazioak aldatu direnez eta jolasaskea egiteko zailtasun handiago da-goenez, esan daiteke jolas fisikoa mu-

rrizten ari dela jolas kognitiboaren alde.

Munduko beste herrialdeetakojolasez ere mintzatuko zarete.Munduko haurrak oso gauzadesberdinetan jolasten dira alaoinarri/ezaugarri antzekoakdituzte?

Orokorrean munduko haur jolasenoinarria oso antzekoa da. Aldatzen de-na “apaingarria” dela esan daiteke: kul-tura bakoitzak ematen dion forma. Le-hen aipatu dugun adibidearekin jarrai-tuz, Euskal Herrian intxaurrekin egitenziren jolasak Saharan harriekin egitenziren. Jolasteko moduetan ere ezber-dintasun batzuk egon daitezke, esatebaterako, Papuako hainbat tokitakohaur jolas guztiak kooperatiboak dira,ez dago irabazlerik eta galtzailerik.Nahiz eta jolas hauen oinarria beste to-kietako oinarri bera izan: harrapaketajolasak, ezkutaketa jolasak...Esan dai-teke, kultura ezberdinetako haurren ar-teko komuneko ezaugarri garrantzi-tsuenetakoa jolasa dela.

Herrialde bakoitzeko kulturaislatzen al da jolasetan? Adibiderenbat jar zenezakete?

Jolasteko moduaren bidez herri ba-ten identitatea transmititzen da; eta,haurren artean, kultura sormen etatransmisio handiena jolastuz bidera-tzen da. Euskal jolasek Euskal Herrikoohiturak ezagutzeko aukera ematen

dute: garai batean zertan eta nola jolas-ten ziren, zer baliabide erabiltzen zituz-ten, non jolasten ziren… Beste hain-beste esan daiteke jolas jarduera horie-tan erabiltzen ziren esaera eta esamol-deei buruz, abesti, dantza eta ipuineiburuz.

Adibidez, Xirristi mirristi, gerrenapla, olio zopa, kikili salda, edan edoklik abestitxoa aspaldiko haur jolas batda. Mikel Laboak ezagunak egin zituenhitz jokoak entzuterakoan sorgin hiz-kera etortzen zaigu burura. Artxila mor-txila bezain magikoak egiten zaizkigugarai batean dona-dona egiteko erabi-liak ziren lelo onomatopeiko hauek.Hala dira ez Zugarramurdiko sorginekerabiltzen zituztelako, haurrek bere jo-lasetarako erabiltzen zituztelako bai-zik. Eta abesti horrek adierazten duenaaztertuko bagenu aspaldiko hainbat ezaugarri aurkituko genituzke.

Zer topatuko du zuen ikastaroaegitera doanak?

Ikastaroaren aurkezpenean adiera-zi genuen bezala, udako hiru egunhauetarako jolasteko proposamena lu-zatzen dugu. Ikastaro honetan ez duguteoriazatuko. Praktikara bideratutakoikastaroa da, eskolako ikasleekin jolas-teko tresnak ikasiko ditugu; jolas klasi-koak, berriak, Euskal Herrikoak, mun-dukoak, luzeak, motzak, lasaiak, ari-nak… Beraz, jolastuz ikasi eta ondo pa-satzeko ikastaroa dela esan daiteke.


Hedabideek sexuari buruz igortzendiguten informazio pilatik nola

bereiz dezakegu nerabeei begirabaliagarria dena eta ez dena

Komunikabideak eta sexuakKomunikabideek bi sexuak erre-

presentatzen dituzte egoera ezberdi-netan, lanean, kirolean, aisialdian, ha-rremanetan… horrela, gizonak eta emakumeak nolakoak izan behar du-gun esaten digute, batzuetan zuzene-an, bestetan, zeharka. Informazio horiirensten hasten gara txiki-txikitatik etasinesten! Horra gure lana hezitzaile be-zala: hedabideek gure irudimena bete-tzen duten bitartean, irizpide propioakizateko gaitasuna eraikitzen laguntzea!

Sexuen hezkuntza zertarako?Mutil eta neskei, gizon eta emaku-

me bihurtzeko bidean laguntzea dahelburua. Gizontasuna eta emakume-tasuna modu pertsonal eta aukeratuanbizitzeko aukerak erakustea eta eraba-kiak hartzeko perspektiba eta ezagu-tzak helaraztea. Honek, esperientziapositiboak bizitzen lagunduko die, du-darik gabe.

Zein funtzio betetzen dute komu-nikabideek sexuen hezkuntzan?

Hezkuntza sexuala legez derrigo-rrezko edukia den arren, ez dago inolaz

bermatua eta egiten denean, ordu ex-kax batzuk eskaintzen dira eskoletan.Etxekoak, aldiz, bakoitzak ahal duenaegiten du, askok baliabide urritasunadutela adierazten dutelarik. Gauzakhorrela, telebistak, zinemak, publizita-teak, bideojokoek eta aldizkariek hez-ten gaituzte, haur, gazte eta zahar. Be-netako emakumea izateko zein ezau-garri fisiko behar ditugun izan eta nola-ko bizitza erotikoa izan behar dugun esaten zaigu. Gizonari, gizon izateko,

nola adierazi behar den eta zein trebe-tasun izan behar dituen zehazten zaio.

Gizakiok dugun ezaugarri naturalada bakoitza desberdina izatea. Beste-tik, kanpotik eskatzen zaizkigun ezau-garri fisiko, maitale gaitasun edota adie-razpen moduak ez dira egokitzen gurebizitzetara. Kontraesan honen aurrean,pentsatu ohi dugu, gu garela egokitzenez garenak. Inposatzen zaizkigun ere-duak hertsiak eta ezinezkoak direla ar-gi izan behar dugu!

Komunikabideetatik zer da balia-garria?

Guztiak balio digu. Baldintza bate-kin, aztertzeko gaitasuna garatzea.Prentsa, telesailak, aldizkarien edu-kiak… denak balioko digute hazteko eta gure sexualitate propioa ereiteko.Aztertzeko tresnak baldin baditugu,komunikabideez gozatu, barre egin etagure gizon edo emakume izateko bi-dea aurkituko dugu.

Komunikabideetatik baztertzeazaila baino zailagoa den garai hauetan,euren edukiak perspektibaz ulertu etaerlatibizatzeko gaitasuna garatzea ezinbestekoa dugu.

galdeidazue

?Nerea SANCHO ESNAOLA

EHUKO SEXUALITATEAREN PSIKOLOGIAKO IRAKASLEA


Hitza eta irudigintzaHitzak errazagoak dira kritikatzen,

ulergarriagoak direlako eta asimilatze-ko denbora gehiago hartzen dugulakobaina irudien botere, kopuru eta azkar-tasunaren aurrean, oro har, babes gabegaude.

Jada 2-3 urteko haurrentzako libu-ruak, marrazki bizidunak, telebistako iragarkiak, zinemak… gizon eta ema-kume izateko era mugatuak deskriba-tzen dizkigute. Eredu horiek aldez au-rretik ezagutzen baditugu, entreteniga-rri horietaz disfrutatu dezakegu intoxi-katuak izan gabe.

Argazkigintzaren eragina sexua-zio prozesuan

Gizon eta emakume oro, sexualkigaratuz doa bizitza osoan zehar. Argaz-kigintzak berak, bere eragina izan duzeregin horretan 1826. urtean lehen ar-gazki egonkorra lortu zenetik egungophotoshoparen garaira arte. Gure iru-dikapen kolektiboak osatu ditu. Begi-ratzen ikasteko garaia dugu.

Nolako gorputzak dira onargarriak? Cuore aldizkariko bi azal.

Zer da ederra izatea ? Dove kosmetiko etxearen iragarkia.

Gizon eta emakume izateko ere-duak marrazkigintzan

Haurrek eta gazteek erabiltzen di-tuzten materialak irudiz josiak daude. Irakurketa arinagoa egiteko delapentsatu ohi dugu eta askotan ez gara

Euren balio propioakerein ditzaten, euren

aniztasunak ezagutu etaonar ditzaten lanegin behar dugu.Euren gorputzak

maitatzeko etapartekatzeko

ezinbestekoa da.Helduon parte-hartzeaktiboa beharrezkoadugu mutil eta neska

bezala, gizon etaemakume izanez pozik

bizi daitezen.

?


Nolakoa behar du izan gure maitasun historiak? Avatar filma.

Nolakoa izan behar da neskon jarrera?Bideojokoetan emakumearen errepresen-tazioa.

Edoskitzaroaren inguruko hausnarketa. Erditze prestaketaren inguruko argazki erakusketabatetik hartua.

konturatzen, marrazkiek gaitasun he-zitzaile handiago dutela testuek bai-no. Neska eta mutilen jarrerak defini-tzen dituzte baita gorputz ‘normalak’nolakoak behar duten izan zehaztenere.

Erotismoa sareanErotikari dagokienean, esan daite-

ke 10 urtetik aurrera haurrek bideo por-nografikoak ikusten dituztela sarean.Harreman erotikoen naturari buruzhauek ikusiz ikasten dutena nahiko za-

Nolako mutilak izan behar dugu? Espermatozoide bateninterpretazioa grafikoa ikasliburuetan.

Nolakoak behar dute izan gure harremanak eta norekin? Disney faktoriako marrazki bizidunetako bikoteak.

lantzagarria eta kezkagarria suertatzenda. Honen aurrean, helduon azalpenakbeharrezkoak dirudite, isiltasuna bainogehiago.

Euren balio propioak erein ditza-ten, euren aniztasunak ezagutu eta

Ulertzen al dugu ikusten duguna? Neskatxa pornoa ikusten.

onar ditzaten lan egin behar dugu. Eu-ren gorputzak maitatzeko eta parteka-tzeko ezinbestekoa da. Helduon parte-hartze aktiboa beharrezkoa dugu mutileta neska bezala, gizon eta emakume izanez pozik bizi daitezen.



Atzeko atzetikYoga eskolan

Marina PINTOSPIANOJOLEA, MUSIKA IRAKASLEA ETA YOGA IRAKASLEA

Denok dakigun moduan, gauregungo bizimodua estres sortzailea da:egun guzia korrika, ekintzez betea, bel-dur eta kezkaz betetako pentsamen-duak, beharrezkoak diren atsedenakhartu gabe... Horren ondorioz, gorpu-tza gogortu, zahartu eta gaixotu egitenzaigu, gure emozioak aztoratuta ego-ten dira eta burmuina edo pentsamen-duak oso mugituta egoteaz gain, horiekkotzentratzeko arazo larriak izaten di-tugu (pentsa zenbatetan egoten garenekintza batean murgilduta, beste ha-mar mila gauzetan pentsatzen ari garenbitartean...). Haurrek ere egoera horibizitzen dute, eta, horrez gain, burmui-nean izugarrizko estimulu pila jasotzendute leku guzietatik: telebista dela, in-ternet sarea, joko elektronikoak, kale-tako publizitatea, argiak, soinuak...

Ondorioz, adimena kontzentratzeaoso zaila egiten zaie, eta beste gaitasu-nak (ulermena, memoria eta sormena,esaterako), ahulduta izaten dituzte.

Azken urteetan hezkuntza sistemapixka bat aldatu dela dirudi, baina oraindik, nire ustez, asko dago egiteko.Emozioei garrantzia ematen hasi zaie,baina arnasa, gorputza eta buruarengaitasunak garatzeko ariketak zeharoezezagunak dira eskola gehienetan.Normalean, haurrei kontzentratzeko,ulertzeko eta datuak buruz ikasteko es-katzen zaie, baina ez zaizkie gaitasunhoriek garatzeko tresnak ematen. Nor-berak “ahal duen bezala” egiten du, eta,askotan, saiakera horretan huts egitendute, emaitzak behar bezala betetzenez dituztela ikusita. Yogak proposatzendituen teknikak aproposak dira hau-rrak eta beraien gaitasunak era orekatu,osasuntsu eta lasaian behar bezala ga-ratzeko. Haurraren emozioak aztoratu-ta baldin daude, adibidez, jolas garaianlagun batekin haserretu delako, zailaizango zaio irakasleak esaten duen ho-rretan arreta jartzea, aurretik lasaitzeneta zentratzen ez bada. Haurrak, arnasaera lasai eta sakonean hartzen ikastenbadu, erlaxatu egingo da, eta erlaxa-tzen bada, arreta handiagoz arituko da.Ezagun da arreta handiagoari adimen

handiagoa dagokiola, eta beraz, ikas-keta eta hausnarketa guztiak hobetobururatu eta bereganatuko dituela.

Yogak eta meditazioak sortzen di-tuzten onurak aspalditik izan dira iker-tuak, ez zientifikoki soilik, ospe han-dieneko munduko unibertsitateetan,baita AEBko eta Europako eskola asko-tan ere haurrekin izandako esperien-tziak behatuz.

Orain dela 20 urte, piano eta musikaikasle nintzelarik, hasi nintzen yogakoteknikak ikasten eta praktikatzen. Jakinbadakit yogak sortzen dituen onurakbenetan gertatzen direla (kontzentra-zioa hobetu, memoria garatu, emozio-ak lasaitu, gorputza orekatu eta lasaitu,eta abar). Zer gertatuko litzateke esko-letan haurrei lasaitasuna eta zorionta-suna sentitzen lagunduko bagenieke?Agian datu gutxiago erakutsi eta horrenordez adimena eta memoria garatzekoteknikak erabili?

Bizitzen ari garen garaia aldatzen ari da eta horrekin batera heziketa siste-maren aldaketa bizitzea espero dut. Orain arte baztertuak izan diren zenbaitbeharrei garrantzia eman, eta erakutsdiezaigun haurrei denon artean osasu-na, oreka eta zoriontasuna lortzen, gu-re eskura dauden tresna horiek erabili-ta. Horixe da nire desioa!

Haurraren bizitza ez dago familiako eta eskolako espazioetaramugatua,gero espazio zabalagoa eskatzen du.

Imanol Urbieta*

hh 160 - hikhasi.eus. hik hasi.pdf · Hedabideek sexuaz igortzen denetik zer hartu?Nerea Sancho...

Documents

Transcript of hh 160 - hikhasi.eus. hik hasi.pdf · Hedabideek sexuaz igortzen denetik zer hartu?Nerea Sancho...