Ibaizabal argitaletxea

Ibaizabal argitaletxea

Geografia

eta

Historia

DBHko 4. mailako

proiektua

Aurkibidea

1. Sarrera

1.1. Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzako Proiektu Kurrikularrari begirada

1.2. Gizarte Zientzietako Proiektu Kurrikularrari begirada

2. Material kurrikularraren egitura

2.1. Ikaslearen materiala

2.2. Irakaslearen materiala

3. Metodologia

4. Helburuak

4.1. Etapako helburuak

4.2. Arlo guztirako helburuak

4.3. Geografia eta Historia arloko helburuak

5. Gizarte Zientzietako laugarren mailako helburuak: Geografia eta Historia

5.1. Edukien segida

5.2. Edukien gai multzoak

5.3. Unitateetako edukiak

6. Zehar lerroak

7. Aniztasunaren trataera

7.1. Curriculuma

7.2. Zenbait metodologia

7.3. Talde malguak

7.4. Curriculum egokitzapenak

8. Ebaluazio irizpideak

8.1. Arloko ebaluazio irizpide komunak

8.2. Geografiako ebaluazio irizpideak etapa osorako

8.3. Geografia eta Historia arloko ebaluazio irizpideak

1. SARRERA

1.1. Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzako Proiektu Kurrikularrari begirada

Proiektu Kurrikularra izaera tekniko profesionala duen dokumentua da, eta arlo bat lantzeko eta planifikatzeko erabiltzen da; horrela, irakasle taldeek —ezinbesteko elkarlan etengabearen bitartez— derrigorrezko curriculuma, ikastetxeko Hezkuntza Proiektua eta bertako ikasleen ezaugarriak oinarritzat harturik, proiektuaren nondik norakoak erabakiko dituzte; alegia, zer, noiz eta nola irakatsi eta ebaluatu.

Halaber, Proiektu Kurrikularrak irekia eta malgua izan behar du; aukera eman behar die arlo bakoitzeko irakasleei ikastetxearen berariazko ezaugarrietara eta ikasleen behar pertsonaletara eta zehatzetara egokituko den heziketa eredua garatzeko.

"Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzaren aurretiazko ezarpenak iraundako urteetan eta pixkanakako ezarpen orokortuak iraundako lau urteetan, esperientziak Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza erreformatzeko beharra agerian utzi du; gutxieneko irakaskuntzen diseinua jaso behar du, eta diseinu hori oinarrizkoa izango da nazio osoan, autonomia erkidegoetan barne" 1.

1 Sarrera 3473/2000ko abenduaren 29ko Errege Dekretua da, eta aldatu egiten da 1007/1991ko ekainaren 14ko Errege Dekretuaren ordez. Horren arabera, Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzari dagozkion gutxiengo irakaskuntzak ezartzen dira.

1.2. Gizarte Zientzietako Proiektu Kurrikularrari begirada

Mendebaldeko tradizioan, gizartearen ezagutza gazteen heziketako oinarrizko ataletako bat izan da betidanik, bai iragan historikoari bai gizarte hori kokatzen den lurraldeari dagokionez. Geografia eta Historia dira Humanitateen arloko gai nagusiak, errealitate edo gizarte prozesu ororen espaziozko eta denborazko koordenatuak ezartzen baititu:

• Historiak gizarteek historian zehar izan duten bilakaera ulertzeko ezagutzak eta metodoak eman behar dizkie ikasleei.

• Geografiak, berriz, kontzeptuen eta formulen ikasketa erraztu behar du, batez ere, espazioari dagokionez.

Bai Geografiak eta bai Historiak ikasleak hezteko eginkizuna dute. Horretarako, munduaren ikuspegi orokorra eskaintzeaz gain, gizarte aniztasun eta solidario batean, jarrera etikoa eta konprometitua izateko ezinbestekoa den balio multzoa ere ematen dute.

Iritzi horiek kontuan hartuta, eta Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzak bere-bereak dituen helburu orokorren esparruan kokatuz, lehenik eta behin, arlo osoko helburuak finkatu dira (lehen adierazitako hezkuntza gaitasunak hezkuntza helburu bihurtzen direla). Berariazko helburuek arloari buruzko ideia orokorra eskuratzea bermatzen duten gaitasun orokorrak eta ikastaldi zehatzak barnean hartzen dituzte. Geografian, helburu horiek espazioan kokatu behar dira, eta ingurumenaren pertzepzioa eta ingurumenarekiko sentiberatasuna ziurtatu nahi dute, bai eta munduko unitate geografiko nagusien ezagutza ere, batik bat, Iberiar penintsulari eta Euskal Herriari dagozkienak. Historiarekin lortu nahi dena ikasleek bilakaeraren eta oroimen historikoaren kontzeptuak eta aldaketaren eta iraunkortasunaren nozioak berenganatzea da, aldaketa horiek azaltzen dituzten kausa ugariren arteko erlazioa ulertzea, eta historian jazotako prozesu eta gertaera nagusiak denboran eta espazioan identifikatzea eta kokatzea; baina hori bai, betiere, Espainiako eta Euskal Herriko historia aberatsa eta plurala dela inoiz ahaztu gabe.

Historia eta Geografia dira edukiei dagokienez ekarpenik handienak egiten dituzten gaiak; horrela, gai horien inguruan eratzen dira hurbileko zientzietako kontzeptuak. Edukiak aurkezterakoan, eduki horiek argi eta garbi zedarritutako gai multzo segidetan antolatu nahi izan dira. Horrek diakronia, sinkronia eta eskalarekin jokatzeko aukera ematen du. Edukiak denboran eta espazioan garatzerakoan, hurbileneko alderdiak azpimarratu dira, baina ikuspegi zabalagoak eta urrunagoko errealitateak ahaztu gabe. Horrela, lehentasuna Iberiar penintsula inguruari eta Euskal Herriari eman zaio. Edukia aukeratzerakoan eta antolatzerakoan, kontuan hartzen da arloko bi gaien berariazko izaera. Historian, edukiak Aroen banaketa klasikoarekin bat datorren irizpide kronologikoaren arabera antolatzen dira. Geografiakoek, bestalde, espazio, ingurumen, lurralde eta eskala planteamenduak ematen dituzte aditzera.

Maila bakoitzeko edukiak gaika taldekatzen dira, eta gaiaren alderdi zehatzak adierazten dituzten epigrafeetan banatzen. Edukiak banatzerakoan, batez ere irizpide kronologikoak erabili dira Historian, eta Geografian, berriz, espazialak eta eskalarrak.

Lehen zikloan, bi materietako edukiak irakatsiko dira maila guztietan. Lehenengo mailan eta Historiari dagokionez, Historiaurrea eta Antzinaroa landuko dira, eta Geografiari dagokionez, Lurra eta baliabide naturalak. Bigarren mailan, Erdi Aroa eta gizarteen azterketa geografikoa, hurrenez hurren. Hirugarren eta laugarren mailetan ere, eduki geografikoak eta Erdi Arotik gaur egunera arteko gizarte historikoen bilakaera aztertuko dira. Ebaluazio irizpideak helburuekin eta edukiekin zuzenean lotuta daude.

Diseinu horrek guztiak bat etorri behar du ikasleen adin mentalarekin eta garapen psikologikoarekin; horrela, kontzeptuazio eta abstrakzio maila pixkanaka-pixkanaka handituz joango dira, baina, noski, helburu nagusia ahaztu gabe. Helburu nagusia da Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzako ikasleak geografia eta historia ikasten hastea, eta, Batxilergoan edo beste bide akademikoen nahiz autodidaktikoen bidez eginiko ikasketetan, gai horiek sakontzeko oinarri bat izatea.

Beraz, proposamen horrek gutxiengo ezagutza komunak jasotzen ditu.

2. MATERIAL KURRIKULARRAREN EGITURA

2.1. Ikaslearen materiala

Ikaslearen materiala 12 unitate didaktikoz osatutako liburua da.

Unitateak hiru gai multzotan banatzen dira, gaiaren arabera. Lehen gai multzoa bost unitate didaktikoz osatuta dago; bigarrenak hiru unitate ditu; eta hirugarrenak, aldiz, lau unitate didaktiko. Lehenengo gai multzoan, munduko geografia eremuak aztertzen dira; bigarrenean, gerren arteko garaitik gaur egungo mundura arteko aroa azaltzen da; eta hirugarrenean, ostera, gaur egungo mundua aztertzen da.

a) Gaiaren araberako gai multzo bakoitzak honako atal hauek ditu:

• Ikasleak motibatzeko orrialde bikoitza. Bertan, gai multzoa osatzen duten edukien egitura azaltzen da irudi argigarri eta guzti.

b) Unitate didaktikoek honako atal hauek dituzte:

• Ikasleak motibatzeko orrialde bikoitza. Orrialde horietan, unitate bakoitzean aztertuko diren edukien aurkibidea eta aztertutako edukiei buruzko argazkia edo irudi argigarria jasotzen da. Eskuineko orrialdean, Unitate honetan hauxe ikasiko duzu atala azaltzen da, unitate bakoitzean ageriko diren edukiekin.

• Testuko orrialdeak. Orrialde horietan, unitateko eduki nagusiak garatzen dira, eta, unitate didaktikoan landutako edukien ulermena errazteko, grafikoak, taulak, argazkiak eta testu osagarriak erabiltzen ditu. Era berean, unitatean zehar egindako galderak eta testuan aipatutako kontzeptu nagusien azalpenak ere jasotzen ditu.

• Ariketen orrialde bikoitza. Orrialde horietan, unitatean landutako edukiei buruzko kontzeptu taula jasotzen da, eta, unitateko edukien laburpenei, loturei, aplikazioei eta definizioari buruzko galderak eta zabaltze galderak egiten dira. Iruzkinak egiteko, argazkiak eta testu interesgarriak ere azaltzen dira. Argazki eta testu horiek laburpenak egiteko gaitasuna hobetzera eta unitate didaktikoetan garatutako edukiak zabaltzera eta edukiak beren artean erlazionatzera zuzenduta daude.

• Bukaerako orrialde bikoitza. Ezkerreko orrialdean, unitateko edukiekin lotutako gai historikoen, geografikoen eta artistikoen ikasketa, eta horiei buruzko lanak errazteko Prozedura edo teknika bat jasotzen da. Eskuineko orrialdean, berriz, Ebaluazioa atalari amaiera ematen zaio. Bertan, zenbait galdera egiten dira, eta, galdera horien harian, testuak aztertu, mapei eta irudiei buruzko iruzkinak egin, kontzeptuak definitu eta abar egiten dira. Azken atal horrek unitatean zehar jasotako ezagutzak egiaztatzeko balio du.

2.2. Irakaslearen materiala

Irakaslearen materiala liburu batek osatzen du. Liburu horren egitura honako hau da:

a) Sarrera

Sarrera Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzarako proiektu kurrikularrak osatzen du, batik bat, eta proiektu horretan atal hauek azpimarratzen dira:

• DBHko Proiektu Kurrikularreko oinarriak.

• Metodologia irizpideak.

• Etapako, arloko eta zikloko helburu orokorrak, eta horien arteko elkarrekikotasuna.

• Ikasturteko edukien segida.

• Zehar lerroak eta laburpen taula.

• Ikasleen aniztasunaren trataerari buruzko planteamendua.

• Ebaluazio irizpideak.

b) Gai multzoak

• Helburu didaktikoak

• Kontzeptuzko edukiak

• Ebaluazio irizpideak

• Zehar lerroak

c) Unitate didaktikoak

• Helburu didaktikoak

• Edukiak: kontzeptuak, prozedurak eta jarrerak

• Ebaluazio irizpideak

• Unitatea lantzen hasi aurretik kontuan hartu beharrekoak

• Testuetako galderen erantzunak

• Ariketen erantzunak eta ebaluazioko erantzunak

• Baliabide didaktikoak

• Sakontzeko jarduerak

• Material osagarria

d) Hitzen glosarioa

3. METODOLOGIA

Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzan, metodologiako irizpideen artean, honako alderdi hauei erreparatzen zaie:

1. Oinarrizko printzipio pedagogikoetako bat orientazio konstruktibista dugu; gaur egungo hezkuntza sistema printzipio horretan oinarritzen da. Printzipio hori ikasketa esanguratsuan zehazten da batez ere. Etapa horretan, ikasketa horri bi alderdi zehatzetatik erantzuten zaio, hala nola:

a) Unitate didaktikoei heltzean, unitateko kontzeptuak garatzen dira, eta, azalpenak behar bezala berenganatzen laguntzeko, zenbait galdera egiten dira. Era berean, azaldutako edukiak irudikatzeko eta ikasleen arreta erakartzeko, irudiak eta material grafikoa proposatzen dira. Horrela, nolabaiteko ikusmin motibatzailea sortzeaz gain, gaia lantzeko moduak unitatean azalduko diren kontzeptu, prozedura eta jarrera berriak —hitz batean, ikasketa berriak— sendotzeko aukera ematen die.

b) Bistakoa da ikasleentzat berriak diren ezaguera ugari dagoela unitate didaktikoan. Horregatik, ezaguera horiek pixkanaka-pixkanaka barneratzea dute helburu; izan ere, proiektu honetan gauza guztiak azaltzen saiatzen dira, ez du ezer jakintzat ematen. Gainera, orrialde guztietan, hiztegia dago, ikaslearentzat berriak edo ezezagunak izan daitezkeen hitzen esanahi eta guzti.

2. Gaur egungo hezkuntza sistemaren beste funtsezko oinarri pedagogikoetako bat ikasketen funtzionalitatea da. Horrela, ikasleek praktikan jarri behar dituzte berenganatzen dituzten ezaguerak; bestela esanda, berenganatutako ezaguerak bizitza errealean aplikatu behar dituzte edo ikasketa berrien oinarritzat erabili.

Irizpide pedagogiko hori ikasleei proposatutako ariketen bidez gauzatzen da. Ariketa horiekin guztiekin, ikasleak bereganatutako ezaguera bakoitzari buruzko ariketaren bat egitea lortu nahi da. Ikasketa berriei nolabaiteko zentzu praktikoa emateko modu bat da.

Proposatutako ariketak prestatzerakoan, batez ere ikasketen funtzionalitatea hartu da kontuan.

Bestalde, unitateko edukiak jasotzen dituen kontzeptu taula erabiltzen da, ikaslea unitatean zehar landuko diren alderdietara modu sintetikoan hurbiltzeko.

3. Egiten duen aurrerapenaz jabetu behar du ikasleak bere eguneroko lanean. Horretarako, arloko helburuen lorpenean aurrera egiten duen jakiteko, autoebaluazio mekanismoak behar ditu. Horrela, unitate didaktikoetan, Ebaluazioa atala gehitu da. Ikasleak, mekanismo horren bidez, proposatutako helburuak behar bezala lortu dituen edo ez neurtu ahal izango du.

Planteatutako zenbait ariketa ere baliagarri izan daitezke autoebaluaziorako. Era berean, irakasleak ere erabil ditzake aniztasunaren trataerarako.

4. HELBURUAK

4.1. Etapako heburuak

Ikasleek honako helburu hauek lortu behar dituzte Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzan zehar:

a) Gaztelaniaz eta, dagokien kasuan, autonomia erkidegoko hizkuntzan emandako ahozko eta idatzizko mezuak zehaztasunez, autonomiaz eta kreatibitatez ulertzea eta sortzea; eta hizkuntzaren erabileran parte hartzen duten prozesuak hausnartzea, bai eta bakoitzaren pentsamenduen antolaketan hizkuntzak duen parte hartzea ere.

b) Ikasten ari diren atzerriko hizkuntza edo hizkuntzak zehaztasunez ulertzea, eta hizkuntza horretan hitz egiteko gai izatea.

c) Kode artistikoak, zientifikoak eta teknikoak erabiltzen dituzten mezuak zehaztasunez, autonomiaz eta kreatibitatez interpretatzea eta sortzea. Horrela, komunikatzeko aukera gehiago izango dute, bai eta kode horien erabileran parte hartzen duten prozesuak hausnartzeko ere.

d) Eskuragarri dituzten iturri egokietatik informazioa eskuratzea eta aukeratzea; modu autonomoan eta kritikoan erabiltzea, helburua aldez aurretik zehazturik; eta informazio hori modu antolatuan eta ulergarrian igortzea.

e) Ezagueraren eta esperientziaren eremuetan sortzen diren arazoak identifikatzeko eta konpontzeko, estrategiak prestatzea. Horretarako, intuiziozko eta arrazoibide logikoko prozedurez balia daitezke eta, bide batez, prozedurak egiazta ditzakete, eta jarraitutako prozesua aztertu.

f) Norberaren izaerarekin bat datorren irudia sortzea. Horretarako, kontuan izango dira erabakiak hartzeko gaitasunak, beharrak eta interesak, eta zailtasunei aurre egiteko ahalegina balioetsiko da.

g) Errespetuzko eta diziplinazko ohiturak eskuratzea eta garatzea ezinbestekoa izango da hezkuntza lana behar bezala burutzeko, eta, gizarte, erlijio eta arraza ugariren aurrean, jarrera solidarioak eta toleranteak garatzeko; eta horrela, jarrera kritikoz, irekiz eta demokratikoz, aurreiritziak gainditzeko.

h) Gure tradizioko sinesmenezko, jarrerazko eta oinarrizko balioak ezagutzea, eta jarrera kritikoz balioestea.

i) Gizarteen funtzionamendua arautzen duten mekanismoak eta balioak aztertzea, bereziki, hiritarren eskubideei eta betebeharrei buruzkoak; bai eta haiekiko iritzi eta jarrera pertsonalak hartzea.

j) Naturaren funtzionamendua arautzen duten oinarrizko mekanismoak aztertzea, giza jarduerek naturaren gain dituzten ondorio positiboak eta negatiboak balioestea, eta natura zaintzea eta hobetzea.

k)Garapen zientifikoa eta teknologikoa ezagutzea, eta garapen horrek ingurune fisikoan eta gizarte ingurunean duen eragina balioestea; bai eta informazio eta komunikazio teknologia berriak erabiltzea irakaskuntza/ikaskuntza prozesuetan.

l) Kultura eta hizkuntza ondarea ezagutzea eta aintzat hartzea, eta ondare hori zaintzen eta hobetzen saiatzea; horretarako, kultura aniztasunarekiko eta hizkuntza aniztasunarekiko interesa eta errespetuzko jarrerak garatu behar dira, kultura aniztasuna eta hizkuntza aniztasuna herrien eta gizabanakoen eskubideak baitira.

m) Giza gorputza osatzen duten oinarrizko elementuak ezagutzea, eta nola funtzionatzen duten ulertzea, bai eta ariketa fisikoak, higieneak, elikadurak eta bizimodu osasuntsuak osasunean duten eragina ere.

4.2. Arlo guztirako helburuak

Ikasleak honako gaitasun hauek garatzea du helburu Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzan Gizarte Zientziak, Geografia eta Historia, irakasteak:

1. Gertaera sozialak arautzen dituzten oinarrizko prozesuak eta mekanismoak ezagutzea, eta ezaguera hori iragana eta gizarteen antolakuntza ulertzeko erabiltzea.

2. Bereziki arloari dagokion hiztegia eskuratzea, eta zehaztasunez erabiltzea. Informazioa aukeratzea, Geografian eta Historian erabili ohi diren metodoez eta teknikez baliatuz;

horrela, arazoen kausak eta ondorioak azaldu ahal izango dituzte eta iragan historikoa eta espazio geografikoa ulertuko.

3. Gertaera historikoak eta inguruko fenomeno geografikoak prozesu eta multzo handiagoetako zati gisa ulertzea, aztertzea eta balioestea; izan ere, horrela, munduaren baitan dauden elkarrekiko mendekotasunak eta globalizaziorako joera azaldu ahal izango dira.

4. Ondarea balioestea eta errespetatzea (natura, historia, hizkuntza, kultura eta arte ondarea), eta horiek zaintzeko eta hobetzeko ardura beren gain hartzea.

4.3. Geografia eta Historia arloko helburuak

1. Objektuak eta gertaera geografikoak identifikatzeko eta zehazteko, irudiak eta irudikapen kartografikoak erabiltzea, eta eskala desberdinetan nola banatzen diren azaltzea; espainiar lurraldeari arreta berezia eskainiko zaio. Era berean, informazioa eskuratzeko, bestelako informazio iturri batzuk erabiltzea; esate baterako, testu idatziak, segida estatistikoak, grafikoak eta irudiak; eta krokis eta grafiko errazak egitea.

2. Ingurune fisikoko elementuak identifikatzea. Baliabide natural nagusiak eta baliabide horien banaketa deskribatzea, bai eta haien ezaugarriak ematea ere. Gizarteko taldeek baliabideei ematen dieten erabilera aztertzea, eta ingurumenaren gaineko eraginak balioestea.

3. Fenomeno ekonomiko, sozial eta politiko nagusiak eta horien arteko erlazioa bereiztea. Eredu demografikoak eta antolakuntza ekonomikoak, politikoak eta gizarte antolakuntzak deskribatzea eta interpretatzea.

4. Eremu geografikoa zer den jakitea, eta haren ezaugarriak ezagutzea. Landa, industria, zerbitzu eta hiri inguruneak deskribatzea eta identifikatzea.

5. Espainiako eta Euskal Herriko ezaugarri fisikoak eta giza ezaugarriak ulertzea, bai eta bertako geografia eta kultura aniztasuna ere.

6. Munduko aniztasun geografikoa eta oinarrizko ezaugarri fisikoak eta giza ezaugarriak ezagutzea, eta ingurune sozio-ekonomiko, kulturalak eta politikoak bereiztea.

7. Prozesu eta gertaera nagusiak identifikatzea, eta denboran eta espazioan kokatzea; horrela, Gizadiaren bilakaerari buruzko ikuspegi orokorra lortu nahi da, esparru kronologiko zehatz eta data nagusiak jasotzen dituen eskemaren baitan.

8. Gizarteen bilakaera azaltzen duten kausa anitzen arteko erlazioa, eta taldeek eta pertsona ospetsuek prozesu horretan izandako garrantzia ulertzea, betiere, historiaren ikuspegi erredukzionista eman gabe.

9. Historiaren bilakaeran, aldaketa eta iraunkortasun nozioak ulertzea, eta iraupen luzeko prozesuak eta prozesu azkarrak bereiztea. Munduaren interpretazio pertsonala egiteko, oroimen historikoa lortzea, Historia Unibertsalari eta Espainiari eta Euskal Herriari buruzko historiako oinarrizko ezagutzen bidez. Ezinbestekoa izango da alderdi komunak eta beste zenbait alderdi errespetatzea eta balioestea, aldi berean talde bat baino gehiagotan egon daitezkeela hobeto ulertzeko.

5. GIZARTE ZIENTZIETAKO HIRUGARREN MAILAKO HELBURUAK: GEOGRAFIA ETA HISTORIA

5.1. Edukien segida

Kontzeptuzko edukiak honako ardatz hauetan sailkatzen eta antolatzen dira:

• Ezaguera geografikoa eta ekonomikoa

• Ezaguera soziala eta politikoa

• Gizarte historikoak eta haien bilakaera

Prozedurak curriculumeko dekretuan proposatutako prozedurazko hiru ardatzetan daude:

• Azterketa eta ikerketa

• Informazioaren tratamendua

• Kausa ugariren azalpena

Laugarren maila honetan, gertaera historikoen eta geografiaren deskripzioari eta kokapenari garrantzi handiagoa eman zaio horien aplikazioari eta ebaluazioari baino. Dena den, eta etapa honetako ikasleen mailari egokituta, aplikazio, zabaltze, laburpen eta erlazio prozedurak ere aurkezten dira. Esate baterako, testu historiko, geografiko nahiz artelan bat lantzen denean, ikasleari gaia azaltzeko edo ebaluatzeko lagungarri izango zaion galdera sorta ematen zaio.

Proposatutako edukien segidan, eta jarrera ardatzei dagokienez, ikasleengan pizten den jakin-min zientifikotik abiatu nahi da. Hori dela eta, ikasleek ikasitako gaiak aztertu eta sakondu ditzaten ezaguera zabaltzeko ariketak planteatzen dira.

Ikasturte honetako unitate guztietako edukietan, honako balio hauek jasotzen dira: zorroztasun kritikoa, natura, kultura eta historia ondarea zaintzea eta aintzat hartzea, tolerantzia eta elkartasuna.

5.2. Edukien gai multzoak

I. GAI MULTZOA. Munduko geografia eremua

1. unitatea: Iberiar penintsulako dibertsitate fisikoa eta biztanleria

2. unitatea: Urbanizatzea eta jarduera ekonomikoak, Iberiar penintsulan

3. unitatea: Iberiar penintsulako administrazio eta lurralde antolamendua

4. unitaea: Munduko geografia aniztasuna

5. unitaea: Gaur egun munduan dauden arazoak

II. GAI MULTZOA. Gerren arteko garaitik gaur egungo mundura

6. unitatea: Gerren arteko garaia

7. unitatea: Espainia xx. mendearen lehen herenean

8. unitatea: Bigarren Mundu Gerra eta nazioarteko antolamendu berria

III. GAI MULTZOA. Gaur egungo mundua

9. unitatea: Mundu kapitalista

10. unitatea: Mundu komunista

11. unitatea: Espainia, frankismoan

12. unitatea: Trantsizioa eta demokraziaren egonkortzea

5.3. Unitateetako edukiak

1. UNITATEA. Iberiar penintsulako dibertsitate fisikoa eta biztanleria

Kontzeptuak

1. Penintsulako erliebearen ezaugarriak.

2. Penintsulako unitate litologikoak.

3. Penintsulako erliebearen unitate nagusiak.

4. Euskal Herriko erliebearen unitateak.

5. Penintsulako eskualde naturalak.

6. Iberiar penintsulako ingurumen arazoak.

7. Biztanleriaren berezko mugimenduak.

8. Migrazio mugimenduak.

9. Penintsulako ziklo demografikoak.

10. Penintsulako biztanleriaren banaketa.

Prozedurak

1. Erlieberen unitateen erkaketa.

2. Eskualde natural bakoitzeko ezaugarrian deskribatzea.

3. Jaiotza tasan eta ugalkortasun tasan gertatutako aldaketei buruzko testu baten interpretazioa eta iruzkina.

4. Bi eremu geografikori buruzko irudien azterketa, bata bestearekin alderatuz.

5. Geografiari eta historiari buruzko kontzeptua definitzea.

6. Migrazio mugimenduei buruzko idazlana.

7. Basamortutze mailari buruzko mapa baten iruzkina.

8. Penintsulako eta Euskal Herriko erliebearen unitateak mapa batean irudikatzea.

Jarrerak

1. Espainiako eta Euskal Herriko lurraldeen ezaugarriak ezagutzeko interesa.

2. Eskualde naturalei eragiten dieten ingurumen arazoei buruzko jarrera kritikoa.

3. Ingurumena errespetatzeko interesa eta ingurumenean sortzen diren kalteak murrizteko elkarlan aktiboa.

4. Iberiar penintsulan eta euskal ingurunean dagoen aniztasun fisikoari buruzko jakin-mina, eta dibertsitate hori aintzat hartzea.

5. Migrazio mugimenduak bultzatzen dituzten arrazoiei buruzko tolerantzia eta ulermena.

6. Baztertuta bizi diren immigranteekiko elkartasuna.

7. Gizonen eta emakumeen arteko berdintasunaren aldeko defentsa, eta baita etnia eta kultura guztien artekoa ere.

8. Biztanleria zahartzeak ekar ditzakeen ondorioak ezagutzeko jakin-mina.

2. UNITATEA. Urbanizatzea eta jarduera ekonomikoak, Iberiar penintsulan

Kontzeptuak

1. Landako biztanleria eta hiriko biztanleria.

2. Urbanizatzea: prozesu historikoa.

3. Industriaurreko hiria, industria hiria eta gaur egungo hiria.

4. Euskal Herriko eta Espainiako hirien hierarkia.

5. Lehen sektoreko jarduerak.

6. Bigarren sektoreko jarduerak.

7. Hirugarren sektoreko jarduerak.

8. Jarduera ekonomikoek ingurumenari eragiten dizkioten kalteak.

Prozedurak

1. Datu demografikoen alderaketa.

2. Geografiarekin eta historiarekin lotutako terminoak eta kontzeptuak definitzea.

3. Merkataritza sektoreari buruzko testu baten azterketa eta iruzkina.

4. Espainiako hirien hierarkiari buruzko mapa baten deskribapena eta iruzkina.

5. Internet bidez eta beste komunikabide batzuen bitartez informazioa bilatzea.

6. Urbanizatze prozesuaren bilakaerari buruzko idazlan bat egitea.

Jarrerak

1. Urbanizatze prozesua ezagutzeko jakin-mina.

2. Premia handiena duten hiriguneekiko edo landa eremuekiko lankidetza eta elkartasuna.

3. Hiriak bere ingurunean izaten duen eragina onartzeko eta ulertzeko gogoa.

4. Hiriguneetan egon ohi diren desberdintasunei buruzko jarrera kritikoa.

5. Iberiar penintsulako jarduera ekonomiko guztiak ezagutzeko interesa.

6. Nekazariek, abeltzainek eta arrantzaleek izaten dituzten arazoekiko elkartasuna.

7. Energia berriztagarrien iturriak ontzat jotzea, ingurumenean kalte txikiagoak eragiten dituztelako.

8. Ekonomia beherantz doan eremuetan bizi diren pertsonei buruzko elkartasunezko jarrera.

9. Ingurumenean eragiten diren kalteak murrizteko lankidetza aktiboa.

3. UNITATEA. Iberiar penintsulako administrazio eta lurralde antolamendua

Kontzeptuak

1. Penintsulako administrazio antolamendua, liberalismo garaira arte.

2. Lurralde antolamendua, xix. mendetik 1978. urtera arte.

3. Autonomien estatua eta 1978ko Konstituzioa.

4. Autonomien antolakuntza.

5. Lurraldearen barne antolamendua.

6. Erkidegoen arteko eta Euskal Herri barneko desoreka fisikoak, demografikoak eta ekonomikoak.

7. Autonomia erkidegoen ezaugarri administratiboak.

Prozedurak

1. Geografiarekin eta historiarekin lotutako terminoak eta kontzeptuak definitzea.

2. Autonomia erkidegoen eta barneko probintzien antolamenduari buruzko eta xviii. mendean Penintsula intendentziatan banatzeko moduari buruzko maparen azterketa.

3. Penintsulako lurralde eta administrazio antolamenduaren ezaugarriak deskribatzea, historiako aldi bakoitzean.

4. Euskal kontzertu ekonomikoei buruzko eta Euskal Autonomia Erkidegoaren burujabetzarako eskumenei buruzko idazlana.

5. Atlasa erabiltzea, historia eta geografia gaiei buruzko informazio iturri legez.

6. Penintsulako hainbat lurralde banaketa irudikaturik agertzen diren mapak alderatzea.

7. Euskal Autonomia Erkidegoko autonomia estatutuari buruzko testu baten iruzkina.

8. Erdi Arotik aurrera, euskal lurraldeak osatzeari buruzko idazlana.

Jarrerak

1. Autonomia erkidego bakoitzaren ezaugarri bereziei buruzko errespetua.

2. Autonomia erkidegoen artean dagoen aniztasuna aintzat hartzea eta errespetatzea, kultura aberasteko iturri baita.

3. Beste eremu geografiko batzuk eta beste kultura batzuk ezagutzeko interesa.

4. Iberiar penintsulako lurralde batzuekin lotutako estereotipoei buruzko jarrera kritikoa.

5. Beste autonomia erkidegoetako herritarrei buruzko tolerantzia eta errespetua.

6. Beste eremu geografiko batzuk ezagutzeko jakin-mina.

7. Elkartasunean eta tolerantzian oinarritutako pentsamoldea garatzea.

4. UNITATEA. Munduko geografia aniztasuna

Kontzeptuak

1. Munduaren banaketa geografikoa.

2. Amerika: erliebea, biztanleria eta ekonomia.

3. Asia: erliebea, biztanleria eta ekonomia.

4. Afrika: erliebea, biztanleria eta ekonomia.

5. Ozeania: erliebea, biztanleria eta ekonomia.

6. Europa: erliebea, biztanleria eta ekonomia.

7. Europar Batasuna: osaera eta ezaugarriak.

Prozedurak

1. Grafikoen iruzkina.

2. Unitatean barrena txertatutako argazkiak erkatzeko iruzkina.

3. Geografiari eta historiari buruzko kontzeptuak definitzea.

4. Europako erakunde nagusien funtzioei buruzko deskribapena.

5. Europar Batasuna osatzeko giltzarriak antzematea.

6. Hegoafrikan dagoen arrazakeriari buruzko iruzkina.

7. SESBi eta gaur egun duen egoerari buruzko gai bat lantzea.

8. Europako Konstituzioari buruzko testu iruzkina.

9. Asiako kontinenteko aniztasunari buruzko ikerketa lana.

Jarrerak

1. Kontinenteetako aniztasun fisikoa ezagutzeko interesa.

2. Sentsibilizatze lana, munduko bazter batetik bestera dauden aldeak direla tarteko, eta hamaika herrialdetan gertatzen diren bidegabekeriak direla medio.

3. Gaur egungo munduko politika ugariei buruzko errespetua.

4. Planetako txoko ugaritan gertatzen diren gerrak modu ezkorrean aintzat hartzea.

5. Europako eremuaren bilakaera baldintzatu duten gertaera historikoak modu kritikoan aintzat hartzea.

6. Europako eremuak gaur egun duen egitura bultzatu duten arrazoiak ulertzeko ahalegina egitea.

7. Europar Batasuneko ordezkaritza erakundeak eta haien funtzio garrantzizkoenak ezagutzeko jakin-mina.

5. UNITATEA. Gaur egun munduan dauden arazoak

Kontzeptuak

1. Munduko ordena berria.

2. Globalizazio ekonomikoa.

3. Munduko sistemaren funtzionamendua.

4. Gaur egungo munduko gatazka geopolitikoak.

5. Ipar-Hego harremanaren desoreka eta mendekotasuna.

6. Gizadiaren xxi. mendeko erronka handiak.

Prozedurak

1. Unitatean ikasitako kontzeptu garrantzitsuenak definitzea.

2. Gutxiengo etnikoen gizarteratzeari buruzko testu baten iruzkina.

3. Irudi baten bitartez, arabiarren eta israeldarren arteko gatazkaren azterketa.

4. Globalizazio ekonomikoaren analisia.

5. Nazioarteko terrorismoaren eraginak azaltzea.

6. Ingurumen arazoentzako irtenbideei buruzko testu baten iruzkina.

7. Lankidetzarako nazioarteko erakundeen jarduerei emandako erantzunak aztertzea.

Jarrerak

1. Gaur egun munduan dauden sistema politiko eta ekonomiko guztiei buruzko errespetua.

2. Globalizazioak, gehiegizko ekoizpenak eta munduko herrialdeetan aberastasuna modu desorekatuan banatzeak dakartzaten ondorio negatiboei buruzko kezka.

3. Gaur egungo munduko merkataritza fluxuetan gertatzen diren desorekei eta bidegabekeriei buruzko sentsibilizazioa.

4. Gaur egun munduan dauden gatazka geopolitikoak modu negatiboan aintzat hartzea.

5. Gaur egun dauden gizarte bidegabekeriak eta bidegabekeria politikoak zein ekonomikoak arintzeko NBEk aurrera eramaten dituen jarduerei buruzko interesa.

6. Munduaren gaurkotasunari buruzko informazioa izateko, prentsa erabiltzea; hartara, espiritu kritikoa sortzeko ahalegina egingo baita.

7. Gaur egun, herrialde aberatsen eta pobreen artean dauden aldeak eta desorekak modu negatiboan aintzat hartzea.

8. Iparraldeko herrialdeek garatze bidean dagoen munduari eragiten dizkioten desorekei eta mendekotasunei buruz erantzuna ematea.

9. Garatze bidean dauden eremuetako arazo nagusiei buruzko sentsibilizazioa.

10. Munduko gosearen arazoei buruzko sentsibilizazioa.

11. Gaur egungo munduak dituen gatazkei irtenbidea bilatzeko asmoz indarkeria erabiltzeko aukera baztertzea: nola indarkeria terrorista, hala ekintza militarren bitartez egindakoa.

12. Gure ingurunean bizi diren gutxiengo etnikoei buruzko errespetuzko, elkartasunezko eta tolerantziazko jarrerak izatea.

13. Ingurumenaren narriadura dela-eta kezkatzea, eta ekosistemaren narriadura murrizteko praktika errealak eta bideragarriak proposatzea.

6. UNITATEA. Gerren arteko garaia

Kontzeptuak

1. Depresio Handia.

2. Mendebaldeko demokraziak.

3. Faxismoak.

4. Nazioarteko harremanak.

5. Artea eta kultura, xx. mendearen lehen zatian.

Prozedurak

1. Unitateko kontzeptu garrantzitsuenak definitzea.

2. Nazien kanpo politikari buruzko testu iruzkina.

3. Faxismoaren ezaugarriak aztertzea, testu baten bidez.

4. Herrialde demokratikoen eta autoritarioen arteko bereizketa.

5. 30eko krisi ekonomikoari eman zitzaion irtenbide demokratikoari buruzko testu iruzkina.

Jarrerak

1. Erregimen faxisten eta komunisten gaitzespena, bai beren justifikazio ideologikoei dagokienez eta bai jarduera zehatzei dagokienez ere.

2. Jarrera militantea eta aktiboa, erregimen demokratikoaren defentsan.

3. Garai batean diktaduren aurka jardun dutenen eta gaur egun aurka ari direnen aldeko jarrera.

4. Sentiberatasuna eta gaitzespena erregimen faxistak eragindako sufrimenduen aurrean.

5. Gaur egungo neofaxismoen aurkako mugimenduetan parte hartzea.

6. Tolerantzia, guk bezala pentsatzen ez dutenen aurrean.

7. Sentiberatasuna artearen aurrean, eta mugimendu artistiko ugarik sortu zuten hausturaren balioespena.

8. Garai horretan lortu ziren aurrerapen kulturalen eta zientifikoen balioespena.

7. UNITATEA. Espainia, xx. mendearen lehen herenean

Kontzeptuak

1. Berrezarkuntzaren krisia.

2. Primo de Riveraren Diktadura.

3. Monarkiaren gainbehera.

4. Bigarren Errepublika.

5. Gerra zibila.

6. Espainiar kulturaren Zilarrezko Aroa.

Prozedurak

1. Arazo militarren analisia, adibidetzat Marokoko gatazka hartuta.

2. Espainiako gerra zibilaren testuinguruan Ebroko Guduak izan zuen garrantzia aztertzea.

3. Unitateko kontzepturik esanguratsuenen arteko erlazioa.

4. 1931ko Konstituzioaren azterketa eta testu iruzkina.

5. Unitateko kontzeptu nagusien definizioa.

6. Gerra zibilaren azterketa, mapa baten bidez.

7. Garai hartako kultura mugimenduan nabarmendu zen pertsonaiaren bati buruzko ikerketa.

Jarrerak

1. Alfontso XIII.aren garaian Espainia berritzeko egindako ahaleginei buruz gogoeta eta kritika egiteko jarrera.

2. Bigarren Errepublika garaian Espainiako gizartean eta ekonomian nabarmendu ziren egiturazko arazoei irtenbidea emateko egindako ahaleginak balioesteko jarrera.

3. Desberdintasunak baztertzeko bide gisa indarkeria mota oro baztertzea.

4. Gerra zibilean izan ziren hildakoei eta galera ekonomikoei edota ondorioei buruzko gogoeta eta jarrera kritikoa.

5. Sentiberatasuna, Zilarrezko Aroan letrek eta zientziek izan zuten garapenaren aurrean.

8. UNITATEA. Bigarren Mundu Gerra eta nazioarteko antolamendu berria

Kontzeptuak

1. Bigarren Mundu Gerra

2. Bigarren Mundu Gerraren garapena.

3. Bigarren Mundu Gerraren oihartzunak.

4. Gerra hotza.

5. Asiako eta Afrikako deskolonizazioa.

6. Zientzia, kultura eta artea.

Prozedurak

1. Gerra hotzari buruzko testu baten iruzkina.

2. Unitatean proposatutako kontzeptuak definitzea.

3. Unitatean ikasitako gertaeren arteko erlazioa.

4. Mapa baten bidez, Bigarren Mundu Gerran Alemaniak Errusiaren kontra egindako erasoa aztertzea.

5. Bigarren Mundu Gerraren arrazoiak aztertzea.

6. Deskolonizazio prozesua azaltzea.

7. xx. mendeko bigarren zatiko aurrerapen teknologikoak eta zientifikoak aztertzea.

Jarrerak

1. Gaur egun gerran bizi diren herrialdeei laguntzeko interesa.

2. Gerrek arazoak konpontzen ez dituztela, baizik eta arazo gehiago eta larriagoak sortzen dituztela jabetzea.

3. Sentikortasuna gerrek pertsonengan sortutako sufrimenduaren aurrean.

4. NBEk bakea berrezartzeko egindako lana errespetatzea eta babestea.

5. Gerra baztertzea gatazkak konpontzeko irtenbide gisa eta elkarrizketa sustatzea.

6. Mugimendu bakezaleek, ekologistek eta feministek egindako lanaren balioespena.

9. UNITATEA. Mundu kapitalista

Kontzeptuak

1. Mundu kapitalista.

2. Amerikako Estatu Batuen bilakaera politikoa.

3. Mendebaldeko Europak izandako bilakaera politikoa.

4. Europar Batasunaren eraketa.

5. Japoniaren ibilbide politikoa.

6. Latinoamerikaren ibilbide politikoa.

Prozedurak

1. Terminoak eta kontzeptuak definitzea eta erlazionatzea.

2. Amerikako Estatu Batuek Europari emandako laguntzaren azterketa taula bat erabiliz.

3. Europar Batasunaren hedapen faseak aztertzea.

4. Gertaera zehatzekin lotutako testu iruzkina.

5. Martin Luther Kingi eta bere dotrinari buruzko ikerketa.

6. Irudien iruzkina eta argazkiaren balioespena iturri historiko gisa.

7. 1973. urteko petrolioaren krisiaren azterketa orokorra.

Jarrerak

1. Jarrera gogoetatsua mundu kapitalistan eredu politiko demokratikoen garapenaren aurrean.

2. Jarrera kritikoa Amerikako Estatu Batuek izandako bilakaera politikoaren eta nazioartean izandako esku-hartzeen aurrean.

3. Mendebaldeko Europako bilakaera politikoaren balioespen kritikoa.

4. Jarrera kritikoa, Ongizate Estatuaren aurrean, eta horren balioespena.

5. Japoniako eredu ekonomikoaren ezaugarriak ezagutzeko interesa.

6. Sentikortasuna, Latinoamerikako bizitza politikoaren eta ekonomikoaren ezaugarri berezien eta baldintzatzaileen aurrean.

7. Jarrera kritikoa, Latinoamerikako diktadura militarren aurrean eta Amerikako Estatu Batuek horiei emandako babesaren aurrean.

10. UNITATEA. Mundu komunista

Kontzeptuak

1. Mundu komunista.

2. Sobietar Batasunaren bilakaera politikoa.

3. Perestroika eta glasnot.

4. Sobietar Batasunaren zatiketa.

5. Herri demokraziak.

6. Bloke komunistaren zatiketa.

7. Txinako Herri Errepublika.

8. Maoren garaia.

9. Erregimen komunistaren erreformismoa.

Prozedurak

1. Terminoak eta kontzeptuak definitzea eta erlazionatzea.

2. Sistema komunistaren eta kapitalistaren arteko desberdintasun ekonomikoak eta politikoak.

3. Estalinismoaren azken fasea aztertzea.

4. Maoismoaren faseei buruzko iruzkina eta azterketa.

5. Ekialdeko Europako herrialdeetako sobietar ereduaren azterlan orokorra.

6. Kartelaren garrantzia propaganda politikoa egiterakoan.

7. Pragako Udaberriaren azterketa orokorra.

8. Jugoslaviako Estatuaren desagertzeari buruzko behaketa eta iruzkina.

Jarrerak

1. Gobernu eratzat totalitarismoa gaitzestea.

2. Tresna politikotzat indarkeria erabiltzea erabat gaitzestea.

3. Jarrera kritikoa, Stalinen garaitik Gorbatxoven garaira Sobietar Batasunak izan duen bilakaera politikoaren aurrean.

4. Sentiberatasuna, Ekialdeko Europako herrialdeen bilakaera politikoaren aurrean.

5. Euren herrialdetik kanpo bizi diren gutxiengoenganako jarrera ulerkorra eta errespetua.

6. Sentiberatasuna, gaur egungo migrazio mugimenduen aurrean.

7. Gerraostetik egundaino Txinak izan duen ibilbide politikoa ezagutzeko interesa.

8. Sistema komunistaren krisiaren ulermena.

11. UNITATEA. Espainia, frankismoan

Kontzeptuak

1. Frankismoaren oinarriak.

2. Autarkia ekonomikoa.

3. Ekonomia planak.

4. Immobilismo politikoa.

5. Erregimen frankistaren kontraesanak.

6. Frankismoaren oposizioa.

7. Gizarte eta kultura aldaketak.

8. Euskal Herria, frankismoan.

Prozedurak

1. Terminoak eta kontzeptuak definitzea, eta beraien arteko loturak.

2. Frankismoaren bilakaera aztertzea, taula baten bidez.

3. Hasierako urteetan erregimenak nazioartean izan zuen bakartzeari buruzko iruzkina, testuen azterketatik abiatuta.

4. Bigarren Errepublikako sistema politikoaren eta frankismokoaren arteko konparaziozko azterketa.

5. Zinemako filmen iruzkina eta Historian zinema hizkuntzak izan duen garrantziaren balioespena.

6 Frankismoko biztanleria aktiboa eta ekonomia sektorea aztertzea, taulak erabiliz.

7. Vatikanoko II. Kontzilioak izan zituen eraginak aztertzea, testu iruzkin baten bidez.

Jarrerak

1. Jarrera kritikoa, gertaera historikoen interpretazioa egiterakoan.

2. Frankismoaren oinarri ideologikoen, politikoen eta sozialen azterketa kritikoa.

3. Muturreko jarrera politikoen bazterketa.

4. Giza eskubideak errespetatzen ez dituzten erregimenen bazterketa.

5. Gertaera historikoen azterketaren balioespena, oraina ulertzen laguntzen baitute.

6. Oposizioaren zereginaren balioespena.

7. Diktadura garaiaren amaieran izan ziren gizarte eta kultura aldaketak ezagutzeko jakin-mina.

8. Etapa horrek Hego Euskal Herrian izan zituen ezaugarriak ezagutzeko interesa.

12. UNITATEA. Trantsizioa eta demokraziaren egonkortzea

Kontzeptuak

1. Trantsizio garaiko faktoreak.

2. Erreforma politikoa.

3. Moncloako itunak.

4. Trantsizioaren ezaugarri bereziak Euskal Herrian.

5. Gobernu sozialistaren bilakaera.

6. Alderdi Popularraren garaipena.

7. Alderdi Sozialistaren itzulera.

8. Pluralismo politikoa Euskal Autonomia Erkidegoan eta Nafarroako Foru Erkidegoan.

Prozedurak

1. Terminoak eta kontzeptuak definitzea eta erlazionatzea.

2. Gobernu sozialistaren politika ekonomikoa aztertzea, testu baten irakurketaren eta iruzkinaren bidez.

3. Euskal Autonomia Erkidegoko eta Nafarroako Foru Erkidegoko politika aztertzea, mapa baten iruzkinaren bidez.

4. Estatu kolpe saioari buruzko ikerketa.

5. Zentsuraren desagerpenaren eta kulturaren garapenaren arteko erlazioa, taula baten bitartez.

6. Industriak birmoldaketa eta horren ondorioak aztertzea, testu iruzkin baten bidez.

7. UCDren eta PSOEren gobernuen bilakaera aztertzea, taulen bitartez.

Jarrerak

1. Trantsizioaren garrantziaren balioespena.

2. Garai horretako aukera politikoak ezagutzeko jakin-mina.

3. Trantsizioan gertatutako aldaketa ekonomikoak, sozialak eta kulturalak balioestea.

4. Garai horrek Hego Euskal Herrian izandako ezaugarri bereziak ezagutzeko interesa.

5. Ideologia politiko guztiekiko tolerantziazko eta errespetuzko jarreraren balioespena.

6. Emakumeen funtzio berria estimatzea.

7. Jarrera kritikoa, Konstituzioa eman aurreko garaiko askatasun faltaren aurrean.

8. Adierazpen askatasunaren defentsa.

9. Lurralde autonomikoetako ezaugarri bereziekiko errespetua eta ulermena.

10. Trantsizioan eta garai demokratikoan kulturak betetako funtzioaren balioespena.

6. ZEHAR LERROAK

Zehar lerroak ez dira espresuki aipatzen Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzako curriculumean, baina gizabanakoaren heziketa osorako garrantzitsua denez, eta bereziki, Geografia eta Historia arlorako, aurreko hezkuntza etapetan eman zaion adinako garrantzia eskaintzera bultzatu gaitu.

Zehar lerroen helburua ikasleek gizartean modu aktiboan eta kritikoan sartzeko ezinbestekoak dituzten gaitasunak garatzen laguntzea da. Arreta berezia ematen zaie gurearen antzera demokratikoa eta pluralista den gizarteak berezko dituen ingurumen hezkuntzari eta gizalegerako eta moralerako hezkuntzari. Jakin badakigu gai horiek ikastetxeko materia eta ariketa guztietan barneratuta egon behar dutela, bai eta Geografia eta Historia bereziki egokia dela gai horiek garatzeko ere.

Giza eskubide eta bakerako hezkuntza

Zehar lerro horrek honako balio hauetan jartzen du arreta: elkartasuna, tolerantzia, aniztasunari errespetua eta elkarrizketarako gaitasuna, eta gizartearen parte-hartzea.

Bakearen kontzeptuak gerra eta gerraren kausak gaitzesteaz gain, mota guztietako indarkeriaren eta injustizia sozialaren gaitzespena ere barne hartzen ditu. Ikasleak konturarazi nahi dira gatazka ez dela gertaera negatiboa, baizik eta gizakiarekin berarekin datorren prozesua dela, eta, behar bezala bideratuz gero, sortze eta aurrerapen prozesua izan daitekeela.

Zehar lerro horrek zenbait osagai ditu: nazioarteko ulermenerako hezkuntza, giza eskubideetan heztekoa, desarmerako hezkuntza, garapenerako hezkuntza eta herrien arteko elkartasunerako hezkuntza.

Sexuen arteko aukera berdintasunerako hezkuntza

Sexuen arteko aukera berdintasunerako hezkuntzak sexu arrazoiagatiko desberdintasun eta diskriminazio jakin batzuk gaitzestea du helburu, aniztasunari zor zaion errespetuarekin eta balioespenarekin bat. Sexuen arteko aukera berdintasuna bultzatuko duten jarrerak sustatu nahi dira. Gai horrek maila teorikoan zalantzarik sortzen ez badu ere, praktikan, hutsune handiak ditu oraindik ere.

Fenomeno hori nabarmena izan da Geografia eta Historia arloan, ez baita emakumeek zenbait arlo ekonomikotan eta gizarte arlotan buruturiko lana ezertarako kontuan hartu, eta, gainera, lan munduan jasaten duten diskriminazioa ere bistakoa da. Esparru horretan helburua bikoitza da: batetik, eremu guztietan emakumeen benetako parte-hartzea sustatzea; eta, bestetik, erabakiak hartzerakoan, emakumeen parte-hartzea eragozten duten oztopoak gaitzestea.

Sexuen arteko aukera berdintasunerako hezkuntzak ikasleak eguneroko bizitzan eta Geografia eta Historia arloan, desberdintasun egoerak eta kausa eragileak identifikatzeko eta berdintasun balioen arabera jarduteko gai izatea proposatzen du.

Komunikazio bideen inguruko hezkuntza

Komunikazio bideen inguruko hezkuntzak ikasleengan jarduera eta irizpide autonomia garatzea du helburu, gure kulturari eta, bereziki, fenomeno geografiko, gizarte historiko eta adierazpen artistikoen esparruei dagokienez. Ikasleak konturatu behar du kontsumitzailea dela, kontsumitzaile gisa eskubideak eta betebeharrak dituela, eta kontsumo gizarteak nola funtzionatzen duen.

Zehar lerro horrek komunikazio bideak behar bezala erabiltzeak duen garrantzia azpimarratu nahi du. Hori dela eta, ikasleari kontsumitzaile kritikoa izaten eta komunikazio bideak modu objektiboan erabiltzen erakusten dio. Horrela, kalitatezko informazioa eta informazio erabilgarria identifikatzen jakingo du, bai eta fenomeno geografikoak, gertaera historikoak eta kulturalak eta, beraz, hiritarra bera manipulatu nahi duten informazioari igartzen ere.

Ingurumen hezkuntza

Ingurumenaren kontzeptu horrek errealitate fisikoa eta naturala eta gizakiaren jarduerak eta jarduera horiek ingurumenaren gain dituzten eraginak ere barne hartzen ditu. Une honetan, gizakiaren arazo handienetariko bat ingurumena zaintzea eta babestea da. Alderdi hori luze eta zabal aztertzen da Geografia eta Historia arloko gai horretan.

Ikasleek ingurunea bere konplexutasunean ulertzea eta ingurumeneko arazoak identifikatzea eta aztertzea da zehar lerro horren helburua. Ingurumena balioesteko eta errespetatzeko jarrerak garatzea eta ingurumena zaintzen eta hobetzen parte hartzea ere lortu nahi du.

Garapenerako hezkuntza

Zehar lerro horrek berebiziko garrantzia du gure hezkuntza sistemako proiektuan; izan ere, defendatzen dugun eta lortu nahi dugun pertsona ereduaren oinarrizko ezaugarriak biltzeko aukera ematen digu. Garapenerako hezkuntzak jakinaren gainean hartutako jarrera morala eta etikoa sustatzen du, balio demokratikoekin, solidarioekin eta parte-hartzaileekin bat datorren jarrera, hain zuzen ere. Balio horiek Geografia eta Historia arloari aplika dakizkioke.

Garapenerako hezkuntzak ikaslearen garapen pertsonala eta soziala sustatzea du helburu, bai eta honako jarrera hauek sustatzea ere: pertsonenganako errespetua, diskriminatutako taldeekiko elkartasuna, bizikidetza eta elkarrizketa harremanak, gizarteko injustizien gaitzespena eta balioespena, eta aniztasuna balio positibo gisa; beraz, printzipio horiek fenomeno geografikoei, historikoei eta artistikoei aplikatzea.

Hori dela eta, garapenerako hezkuntza egoki bat lortzeko, helburuak honako hauek izan behar dute:

• Ikasleen artean, eta betiere, bizi diren gizartearen baitan, euren nortasunen garapen pertsonala eta kritikoa sustatzea.

• Garapen pertsonal hori gaur egungo gizarte eta kultura egoera berrian txertatzea. Gaur egun, kulturartekotasuna da nagusi.

• Eguneroko errealitateko bidegabekeriak, indarrean dauden gizarte arauak eta aurreiritziak aurkitzea eta kritikatzea.

• Pertsonen, taldeen eta kulturen arteko eremuetan, bizimodu justuagoak eraikitzea.

• Errealitatea kritikoki juzgatzeko, balio printzipio orokorrak bere kasa eta arrazoiz jokatuz lantzea.

• Pertsonalki eraikitako printzipioekin eta arauekin koherentea den jokabidea sustatzea.

Osasunerako hezkuntza

Osasunerako hezkuntzaren helburua ikasleek ingurune fisikoarekin, biologikoarekin eta soziokulturalarekin orekan bizitzeko duten gaitasuna ahalik eta gehien garatzea eta norberaren organismoaren funtzionamendua hobetzea da.

Sexu heziketa ere barne hartzen du osasunaren kontzeptu horrek. Ikasleek gizonezkoen eta emakumezkoen rolak ezagutzea eta aintzat hartzea lortu nahi du, eta sexualitatea pertsonen arteko erabateko komunikazio jarduera moduan ulertzea. Alderdi biologikoei buruzko informazioa emateaz gain, bizitza sexualarekin lotutako alderdi afektiboei, emozionalei eta sozialei buruzko informazioa ere ematen du.

Bide hezkuntza da osasunerako hezkuntzaren beste alderdietako bat. Autoestimua eta norberaren gorputza zaintzea proposatzen du, norberaren eta gainerakoen istripuak prebenitzeko.

Beraz, Geografia eta Historia arloko gaia bereziki egokia da zehar lerroek defendatzen dituzten balioak garatzeko, sustatzeko eta nork bere egiteko.

Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzako laugarren mailako Geografia eta Historia

Unitate didaktikoen eta zehar lerroen arteko lotura:

Unitatea

GIZA ESKUBIDE

ETA BAKERAKO

HEZKUNTZA

SEXUEN ARTEKO AUKERA

BERDINTASUNERAKO HEZKUNTZA

KOMUNIKAZIO

BIDEEN INGURUKO HEZKUNTZA

INGURUMEN

HEZKUNTZA

GARAPENERAKO

HEZKUNTZA

OSASUNERAKO

HEZKUNTZA

1

X

X

2

X

X

X

X

X

3

X

4

X

X

X

X

X

5

X

X

X

X

X

X

6

X

X

X

X

7

X

X

X

8

X

X

X

X

X

9

X

X

X

X

10

X

X

X

X

11

X

X

X

X

12

X

X

X

X

7. ANIZTASUNAREN TRATAERA

Gaur egungo hezkuntza sistemak eskola irekiaren aldeko apustua egin du; alegia, ikasle guztiei heziketa eta hezkuntza aukera berdinak ematen dizkien eskola, ikasleen gizarte maila, sexua, arraza, baliabide ekonomikoak eta bestelako ezaugarriak kontuan hartzen ez dituena.

Eskola irekiaren printzipioa aniztasunaren trataera berezituarekin osatu behar da. Eskolak hainbat gaitasun, interes eta motibazio duten ikasle talde guztiz heterogeneoaren heziketa beharrei erantzun behar die. Ikasleen arteko desberdintasunak handiagoak dira garapen ebolutiboan aurrera egin ahala. Baina Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzan garrantzitsua izango da ikasleen aniztasunaren trataera kontuan hartzea.

Aniztasun hori jarraian aztertuko ditugun hainbat esparrutan ematen da aditzera; esparru horiek Geografia eta Historia gaiarekin erlazionatuta eta lotuta daude:

a) Ikasteko gaitasuna. Gizakiak hezkuntzaren eraginez Geografia eta Historia arloarekin lotutako ikasketak errepikatzeko duen gaitasuna. Ikasteko gaitasuna ez da berezkoa, estatikoa eta hezkuntzaren inolako eraginik ez duen gaitasun intelektuala, baizik eta ikasleak fenomeno geografikoei, historikoei eta artistikoei buruz jakintza batzuk bereganatzeko duen asmo moduan ulertu behar da.

b) Ikasteko motibazioa. Ikasteko gaitasuna baldintzatzen duen prozesua da. Hori dela-eta, jarduera hezitzaileak behin eta berriz azpimarratu behar du honako alderdi hau: ikaslea Geografia eta Historia gaiarekin lotutako ikasketa jakin batzuk egitera bultzatu behar dela. Motibazioa zenbait faktoreren mende dago: batetik, ikasleak izandako arrakastak eta porrotak daude; eta, bestetik, egindako ikasketek duten garrantzia eta funtzionalitatea. Hau da, ikaslearentzat zentzua eta balio praktikoa duten ikasketak eta Geografia eta Historia arloarekin lotutako etorkizuneko ikasketa berrien oinarritzat balio dutenak.

c) Interes pertsonalak. Fenomeno geografikoen oinarrizko nozioak ikasteko, motibazioa baldintzatzen dute. Etapa honetan, etorkizun akademikoarekin eta profesionalarekin lotura dute.

d) Ikasketa estiloak. Pertsonek zenbait ikasketa estilo garatzen dituzte, eta honako alderdi hauei buruzko desberdintasunak adierazten:

• Pentsamendu motak: gogoetatsua (atazak edo eginkizunak aztertzeko behar adina denbora hartzen du) edo oldarkorra; analitikoak (ataza ikuspegi zabal eta orokorretik lantzen du, eta, ondoren, xehetasunak hartzen ditu kontuan) edo sintetikoa (berezitasunetik orokortasunera).

• Lehentasunezko modalitate sentsoriala.

• Atazari jartzen zaion arreta maila.

• Laguntza mota egokiena.

• Taldekatzeko lehentasunak.

e) Zenbait ikasleren zailtasunak. Ikasleek zenbait arazorekin lotutako hezkuntza beharrak izan ditzakete; esaterako, psikomotrizitate arazoekin, arazo sentsorialekin, garapenean atzerapenak dituztenekin lotutako beharrak, etab. Hezkuntza behar puntualak edo aldi baterakoak ere izan daitezke, egoera zail bati aurre egin beharrak edo gai zehatz bat ikasteko arazoak —adibidez, Geografia eta Historia ikasteko arazoak— eragindakoak, hain zuzen ere.

Ikasle horiek, haien hezkuntza beharrei erantzuteko, laguntza pedagogiko berezia beharko dute.

Ikasleen aniztasunaren trataera lantzeko, zenbait bide aipatuko ditugu, eta, ondoren, Geografia eta Historia arloari aplikatuko dizkiogu. Hezkuntza ikasle bakoitzaren errealitatera egokitzen saiatzen dira bide horien bidez.

7.1. Curriculuma

Curriculuma bera da aniztasunaren trataerarako lehen tresna. DBHko eta Geografia eta Historia arloko curriculuma irekia eta malgua da; zehaztapen maila ugari ditu, eta horrek aukera ematen du curriculuma ikastetxe bakoitzeko ikasleengana hurbiltzeko.

Hezkuntza administrazioak derrigorrez bete beharreko zehaztapen maila bat ezartzen du; bertan, etapa eta gai bakoitzeko helburu oroko-

rrak, eduki multzo nagusiak eta ebaluazio irizpideak zehazten dira. Helburu, eduki eta ebaluazio irizpide horiek ikastetxeko eta haren inguruko ezaugarrietara egokitzen dira etapako proiektu kurrikularrean. Gainera, irakasleek curriculumeko elementu horiek taldeko/gelako beharretara egokitzen dituzte gelako programazioen bidez.

7.2. Zenbait metodologia

Ez dago «metodo» nagusirik. Metodo bat ez da bestea baino hobea edo txarragoa, termino absolutuei dagokienez, baizik eta metodo horiek ematen duten laguntza ikasleek une bakoitzean dituzten beharrei erantzuten dieten balioetsi behar da. Beraz, eta curriculumak ezarritako hipotesi psikopedagogikoetatik ateratako printzipio orokorretatik abiatuz, irakasleek metodologia ugari erabil ditzakete ikasleen beharrei erantzuteko, eta, horrela, gelako aniztasunari erantzuteko Geografia eta Historia lantzerakoan, hain zuzen.

Irakasleek dute gelan egindako ariketen ardura. Irakaslearen egitekoa erraztu nahian, proiektuan, Geografia eta Historia arloko unitate didaktikoetan, ariketa multzo bat diseinatu eta sartu dugu. Honako ezaugarri hauek dituzten ariketak diseinatzen saiatu gara:

• Adierazgarriak: ikasleak Geografia eta Historia arloan aldez aurretik dituen ezaguerak kontuan hartuz, eduki berriak jada ezagutzen dituenekin lotzen lagunduko duten ariketak.

• Funtzionalak: eduki historikoek ikaslearen eguneroko bizitzan aplikatzen laguntzen dute, eta gauza berrien ikasketa errazteko elementuak ematen dituzte.

• Distantzia ezin hobea: hau da, ez daitezela errazegiak ez zailegiak izan, ez dezatela motibazioa galarazi eta ez daitezela ikasleek Geografia eta Historia arloari buruz duten ezagutza eskematik urrun egon.

• Ikasleen arteko eta ikasleen eta irakasleen arteko elkarreragina errazten dutenak: taldeko dinamikaren tekniketan oinarritutako fenomeno geografikoekin zerikusia duten ariketak diseinatu dira. Ariketa horiek ikuspegien trukea, besteen ideiekiko errespetua eta zereginen banaketa bultzatzen dute; azken batean, ikaslea jarrera kritiko eta partehartzailearekin gizarteratzeko prestatzen dute.

• Ebaluagarriak: egindakoa hausnartzeko eta Geografia eta Historia arloan egindako aurrerakuntzak aztertzeko aukera ematen dute. Ikasleak ikasketa prozesuan egindako aurrerapenaren berri izango du, zein akats egin dituen jakingo du, eta horiek zuzentzeko aukera ere izango du.

• Mota askotakoak eta bereziak. Gelako ikasleen behar ugariei erantzuteko balio duten ariketak. Proiektu honetan, Geografia eta Historia arloari aplikatutako hiru ariketa mota aipa ditzakegu, hala nola:

— Ikasle gehienek egin ditzaketenak.

— Batez ere zailtasunak dituzten ikasleei zuzendutako ariketa errazak.

— Ikasleei haien ezaguera geografikoetan, historikoetan eta artistikoetan sakontzeko aukera ematen dieten ariketak.

Gainera, irakaslearen liburuan, edukiak zabaltzeko materiala eta zabaltze edo sakontze ariketa berriak jartzeko bestelako baliabideak ere jasotzen dira; bereziki, egokiak izango dira materian aurreratuago doazen edo materian interes berezia duten ikasleentzat.—

7.3. Talde malguak

Taldeak/gelak lan talde malguetan antolatzeak aukera ematen die ikasleei, mailaren, interesen eta beste zenbait irizpideren arabera, aldi berean zeregin bat baino gehiago egiteko. Eduki historiko berdinak sakontasun maila desberdinekin landu daitezke, sendotze, laguntza, sakontze eta zabaltze ariketen bidez.

7.4. Curriculum egokitzapenak

Irakaskuntzaren indibidualizazio eta pertsonalizazio printzipioaren adierazpen nagusia Geografia eta Historia materiari egindako curriculum egokitzapenak dira. Egokitzapen horien helburua hezkuntza behar bereziak dituzten ikasleei heziketa egokia ematea da. Bi talde nagusitan sailka ditzakegu curriculum egokitzapenak:

• Curriculumaren sarrera egokitzapenak.

• Curriculumeko oinarrizko elementuen egokitzapenak. Geografia eta Historia gaiaren helburuak, edukia, metodologia eta ebaluazioa ikasleen ezaugarri zehatzetara egokitzen dituzte.

Etapa hau derrigorrezkoa izateak ezinbesteko bihurtzen du egokitzapen kurrikularren neurria heziketa behar bereziak —entzumenezko, ikusizko eta buruko zailtasun arin iraunkorrek nahiz arazo motorrek eragindakoak— dituzten ikasleentzat.

8. EBALUAZIO IRIZPIDEAK

8.1. Arloko ebaluazio irizpide komunak

1. Iturri ugariez baliatuz —baina, era berean, iturri bakunez eta gero eta konplexuagoak diren iturriez, nahiz eta beti eredu batzuei jarraitu—, Historia eta Geografia arloko gaiei buruzko informazioa lortzea eta erabiltzea. Gizarteko gertaerak azaltzeko, informazioak lotzea, balioestea eta bateratzea. Oharrak idazteko, iturri idatziak kontsultatzeko, eta, informazioen teknologiek emandako aukerez baliatuz, datu base bakunetan sartzeko autonomia izatea.

2. Burututako lana eta erabilitako informazioa islatzen duten Historia eta Geografia arloko gaiei buruzko laburpenak egitea koadernoan. Arloko gaiari buruzko lan errazak eta ahozko aurkezpenak bakarka edo taldean egitea, dagokion hiztegiaz eta formazko zuzenketa egokiez baliatuz.

3. Espainiako eta Euskal Herriko bilakaera historikoaren eta antolakuntza geografikoaren oinarrizko alderdi komunak eta ugariak bereiztea, desberdintzea eta balioestea.

8.2. Geografiako ebaluazio irizpideak etapa osorako

1. Era askotako mapak, krokisak, grafikoak eta taula estatistikoak modu egokian maneiatzea, interpretatzea eta egitea, informazio iturri eta azterketa eta laburpen bide gisa erabiliz.

2. Inguruko geografia alderdiak ezagutzea, identifikatzea eta balioestea, ingurunearen eta giza jardueren arteko elkarrekintzaren emaitzatzat hartuta.

8.3. Geografia eta Historia arloko ebaluazio irizpideak

1. Espainiaren ezaugarri komunak eta anitzak ezagutzea.

2. Estatu espainiarraren antolaketa politiko-administratiboa identifikatzea eta azaltzea. Estatuaren egitura autonomikoa eta autonomia erkidegoen aniztasuna bereiztea eta balioestea. Lurralde desorekak aztertzea.

3. Munduko eremu geopolitikoak, ekonomikoak eta kulturalak identifikatzea eta kokatzea. Zenbait estatu adierazgarriren ezaugarri geografikoak aztertzea.

4. Europar Batasunaren ezaugarri geografikoak eta aniztasuna ezagutzea. Espainia Europar Batasunean egotearen ondorioak aztertzea. Espainiaren egoera munduko sistema orokorrean azaltzea.

5. Gaur egungo munduaren arazo nagusiak geografikoki identifikatzea eta aztertzea.

6. Bigarren Mundu Gerraren ondorengo aldaketa sakonak eta gertaera nagusiak bereiztea, eta, batez ere, Espainiari dagozkionak.

7. Europaren eraikuntzaren garrantziaz ohartzea eta, bereziki, Espainiak prozesu honetan parte hartzeaz.

8. Sistema demokratikoen irizpideak eta oinarrizko instituzioak ulertzea eta balioestea, eta indarrean dagoen Espainiako Konstituzioan ezagutzea. 1978ko Konstituzioa trantsizio demokratikoaren barnean kokatzea, bizitza publikoan eta estatuaren lurraldeen artikulazioan duen proiekzioa azpimarratuz.

PAGE

35