Guna yala 1ª
-
Upload
jan-puerta -
Category
Art & Photos
-
view
80 -
download
0
Transcript of Guna yala 1ª
4647
Niño
s de
Arm
ila.
De s
onris
a lim
pia
y fá
cil.
Deci
dí o
cupa
r de
fond
o la
s ca
ñas
de b
ambú
que
est
án p
rese
ntes
en
las
pare
des
de s
us c
asas
.
Hac
e un
os a
ños,
ent
ré p
or p
rim
era
vez
dent
ro d
el m
undo
de
los
Kuna
s de
la
man
o de
uno
de
sus
desc
endi
ente
s di
rect
os y
su
fam
ilia.
Me
perd
í en
sus
trad
icio
nes
ance
stra
les
y m
e de
jé s
e-du
cir
por
la s
impl
icid
ad a
pare
nte
de
su v
ida.
En P
anam
á, l
a pr
ovin
cia
de S
an
Blas
, Ku
na Y
ala,
par
a su
s m
orad
ores
, se
ha
tran
sfor
mad
o en
des
tino
tur
ís-
tico
que
am
enaz
a su
s tr
adic
ione
s, s
u ap
aren
te f
ragi
lidad
com
o pu
eblo
y e
l eq
uilib
rio q
ue s
iem
pre
hay
entr
e la
na
tura
leza
, y
los
que
en e
lla v
iven
.La
fac
ilida
d de
via
jar,
lleva
a d
es-
cubr
ir l
ugar
es d
el m
undo
lle
nos
de
calm
a y
que
un b
uen
día
empi
ezan
a
pere
cer
lent
amen
te e
n un
a ag
ónic
a su
perv
iven
cia
mor
al.
Mi
prim
era
visi
ta
a Ku
na
Yala
, ob
edec
ió a
eso
que
muc
hos
llam
an
un e
ncue
ntro
for
tuit
o en
Ciu
dad
de
Pana
má.
La
conv
ersa
ción
impr
ovis
ada
con
Nach
o, m
iem
bro
de u
na p
eque
ña
y re
mot
a al
dea
llam
ada
Arm
ila,
me
llevó
a v
isit
ar s
u co
mun
idad
en
el a
ño
2004
. El a
cces
o, p
odía
hac
erse
en
avio
-ne
ta o
bie
n en
bar
co c
on u
na s
erie
de
com
bina
cion
es q
ue e
n es
e m
omen
to
me
pare
cían
de
mas
iado
co
mpl
ejas
. As
í qu
e de
cidí
sub
irm
e en
una
vie
-ja
avi
onet
a bi
mot
or,
de l
a co
mpa
ñía
“Aer
oper
las”
con
cap
acid
ad p
ara
20
pers
onas
y d
os t
ripu
lant
es y
una
ca-
paci
dad
de c
arga
de
unos
200
0 ki
los.
Co
mo
curio
sida
d, d
os s
eman
as a
ntes
, ot
ra a
vion
eta
–seg
ún c
omen
taba
n a
bord
o– h
abía
caí
do m
ient
ras
se d
iri-
gía
al m
ism
o de
stin
o, P
uert
o Ob
aldi
a,
sin
que
hubi
era
supe
rviv
ient
es.
Una
vez
ater
riza
mos
, ha
bía
dos
opci
ones
par
a lle
gar
hast
a la
ald
ea
Arm
ila.
La p
rim
era,
sub
irno
s a
una
Pang
a, u
na l
anch
a de
mad
era,
con
un
mot
or d
e 30
cv,
e i
nten
tar
gana
r la
des
embo
cadu
ra d
e do
s rí
os q
ue s
e en
cuen
tran
en
el a
cces
o m
arít
imo
a la
al
dea.
El m
ar e
stab
a de
mas
iado
mov
i-do
, ad
emás
de
coin
cidi
r co
n la
mar
ea
alta
y s
e de
cidi
ó ha
cer e
l tra
yect
o po
r un
sen
dero
que
va
rode
ando
la c
osta
, co
n pe
queñ
as in
curs
ione
s en
la s
elva
. En
con
dici
ones
nor
mal
es, e
n 45
min
u-to
s se
hub
iera
lleg
ado,
per
o el
cam
ino
esta
ba im
prac
tica
ble
por l
as re
cien
tes
lluvi
as y
tar
dam
os c
asi e
l dob
le.
Arm
ila e
stá
situ
ado
a pi
e de
pla
ya.
En l
os ú
ltim
os 2
5 añ
os,
el p
uebl
o ha
de
bido
ret
roce
der
unos
die
z m
etro
s de
bido
a l
os t
empo
rale
s y
mar
ejad
as
que
se l
leva
n pa
rte
de l
a co
sta
len-
tam
ente
. To
do e
sto
acre
cent
ado
por
los
cam
bios
clim
atol
ógic
os q
ue in
clu-
so p
ara
ello
s so
n ev
iden
tes.
Ade
más
ha
y qu
e te
ner
en c
uent
a qu
e do
s rí
os
dese
mbo
can
al m
ar d
elan
te m
ism
o de
l pu
eblo
. Por
un
lado
el R
io B
lanc
o qu
e de
posi
ta s
us a
guas
al
lech
o de
l Ri
o Ne
gro.
Y é
ste,
con
el
caud
al d
e am
-bo
s, s
e ad
entr
a en
el O
céan
o Pa
cific
o,
aunq
ue a
lgun
os l
e lla
men
el
mar
del
Ca
ribe
.Un
a ve
z en
Arm
ila,
la s
ensa
ción
de
hab
er l
lega
do a
un
para
íso
perd
i-do
fue
tot
al.
Las
caba
ñas,
con
tec
ho
4849
de p
alm
a, d
otab
an a
su
inte
rior
de
una
impe
rmea
bilid
ad
que
pudi
mos
co
mpr
obar
al
esta
r llo
vien
do e
n es
e m
omen
to. A
pes
ar d
e no
ser
el p
rim
er
occi
dent
al e
n lle
gar
a la
pob
laci
ón,
la c
urio
sida
d su
scit
ada
por m
i pre
sen-
cia,
que
dó la
tent
e ca
da v
ez q
ue s
alía
a
dar
una
vuel
ta,
cám
ara
en m
ano,
po
r la
gra
n ca
ntid
ad d
e ni
ños
que
me
segu
ían.
El
idio
ma
orig
inal
es
el
Dule
gaya
o G
unag
aya.
Com
o cu
riosi
-da
d, c
abe
dest
acar
que
sol
o ti
ene
diez
co
nson
ante
s y
cinc
o vo
cale
s.
En p
ocos
día
s ap
rend
í las
pal
abra
s bá
sica
s de
cor
tesí
a y
con
ella
s, p
odía
ha
cerm
e en
tend
er c
on m
ás f
acili
dad.
La
lib
reta
de
nota
s qu
e si
empr
e vi
a-ja
con
mig
o m
e pe
rmit
ía a
nota
r to
do
aque
llo q
ue m
e ca
usab
a cu
riosi
dad.
La
cám
ara,
hac
ía e
l res
to.
Una
de l
os p
rim
eros
tra
bajo
s qu
e qu
ise
hace
r fu
e fo
togr
afiar
a l
os c
asi
sese
nta
niño
s qu
e ha
bía
en e
se m
o-m
ento
en
la a
ldea
. No
fue
dif
ícil,
ya
que
su p
redi
spos
ició
n fu
e to
tal.
El
únic
o in
conv
enie
nte
es q
ue n
unca
te-
nían
bas
tant
e co
n un
a fo
to y
sie
mpr
e qu
ería
n po
ners
e de
lant
e de
cua
lqui
er
encu
adre
que
inte
ntab
a m
ater
ializ
ar.
En e
sta
prim
era
visi
ta e
stuv
e do
s se
man
as.
Más
ade
lant
e, p
asé
un m
es
y m
edio
. Y la
ter
cera
vez
no
cont
é lo
s
días
por
que
esta
ba t
enta
do p
or q
ue-
darm
e a
vivi
r al
lí.
Not
as:
–Las
qui
nce
letr
as q
ue c
onfo
rman
el
alfa
beto
“Du
lega
ya”
son:
A,
B, D
, E,
G,
I, L
, M
, N,
O,
R, S
, U
, W
, Y.
–En
octu
bre
del 2
011,
el g
obie
rno
de P
anam
á, r
econ
oció
el
dere
cho
del
pueb
lo G
una
a de
nom
inar
su
prov
inci
a co
mo
“Gun
a Ya
la”,
en
luga
r de
Kun
a Ya
la,
debi
do a
que
en
su a
lfabe
to a
l no
exi
stir
la
letr
a K,
no
tení
a ni
ngún
se
ntid
o su
uso
.–M
ient
ras
escr
ibo
este
art
ícul
o m
e co
men
tan
que
la c
ompa
ñía
“Aer
oper
-
las”
, qu
e so
lía h
acer
los
des
tino
s in
-te
riore
s de
l paí
s, c
esó
sus
acti
vida
des
en f
ebre
ro d
e 20
12.
[Con
tinu
ara
el p
róxi
mo
mes
] JAN P
UER
TA
Caci
que:
Uno
de
los
tres
cac
ique
s de
la c
omar
ca,
se d
espl
azó
hast
a Ar
mila
, do
nde
me
dio
la b
ienv
enid
a.
Es c
urio
so q
ue e
n su
ves
tim
enta
de
gala
hay
an in
corp
orad
o la
cor
bata
co
mo
seña
l de
dist
inci
ón.
Esta
s su
e-le
n es
tar
tejid
as p
or la
s m
ujer
es G
una
sigu
iend
o la
mis
ma
trad
ició
n de
cua
n-do
ela
bora
n su
s “m
olas
”, q
ue s
on
unos
tej
idos
que
rep
rese
ntan
fug
uras
ge
omét
ricas
o a
nim
ales
de
la z
ona
que
para
ello
s so
n sa
grad
os.
Unos
de
los
may
ores
tes
oros
de
Arm
ila,
lo e
ncon
-tr
amos
en
su d
esér
tica
pla
ya d
onde
des
de q
ue s
e ti
ene
cons
cien
cia,
las
Tort
ugas
Bau
la,
vien
en a
de
sova
r. Es
tar
al la
do d
e un
a de
est
as p
orte
ntos
as
tort
ugas
de
más
de
cuat
roci
ento
s ki
los
es a
lgo
más
qu
e un
priv
ilegi
o. E
n la
imag
en N
acho
, qu
ien
mid
e po
co m
ás d
e 1.
50 m
ira c
on a
dmira
ción
a la
Tor
tu-
ga.
Hern
án,
antr
opól
ogo
de n
acio
nalid
ad C
olom
-bi
ana,
est
aba
tan
sorp
rend
ido
com
o yo
det
rás
de
la c
ámar
a.
: Lo
s pr
imer
os d
ías,
las
muj
eres
Gu
na c
uand
o m
e ve
ían,
me
daba
n la
es
pald
a o
sim
plem
ente
se
alej
aban
rá
pida
men
te d
irecc
ión
cont
raria
a la
m
ía.
Poco
a p
oco
me
fuer
on t
enie
ndo
confi
anza
.
Nach
o m
e pi
dió
si le
pod
ía h
acer
una
s fo
togr
afía
s a
su M
adre
, ya
que
nun
ca
ante
s le
hab
ían
hech
o un
a fo
togr
afía
. Le
hic
e tr
es.
Las
cual
es e
stán
col
ga-
das
dent
ro d
e su
cas
a.